Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania

Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania
i pisania
Zabawy dotyczące wyszukiwania, rozpoznawania, porównywania głosek kształcą nie
tylko spostrzegawczość dzieci, ale są pomocne w usprawnianiu syntezy i analizy wyrazowej.
Wszelkie ćwiczenia słuchu fonematycznego kształtują prawidłowe rozróżnianie
dźwięków mowy, wskazują na istotne różnice w artykulacji poszczególnych głosek.
I. Zabawy fonologiczne – pełnią rolę prymarną wśród ćwiczeń stymulujących rozwój
językowy dziecka, a także przygotowują je do nauki czytania i pisania.
Badania wykazują, że ćwiczenia fonologiczne:
- ułatwiają dzieciom opanowanie właściwej wymowy poszczególnych głosek i ich ciągów
(pojawia się umiejętność kontrolowania swojej wymowy)
- umożliwiają na odpowiednim poziomie naukę czytania i pisania (dziecko usprawnia
analizę i syntezę, następuje u niego automatyzacja procesów kodowania i dekodowania
informacji językowej).
Przykłady zabaw fonologicznych:
Zabawy z rymem – rymy łatwo wpadają w ucho, pozwalają dzieciom doświadczać
rytmiczności mowy. Możemy zaproponować dziecku zabawę w wyszukiwanie ze zbioru
wyrazów tych, które się ze sobą rymują, wyszukiwanie rymujących się wyrazów w
wierszykach, śpiewanie rymowanych piosenek, z głośniejszym zaznaczeniem rymujących
się wyrazów, układanie własnych rymowanek (do podanych obrazków, słów, zdań).
II. Zabawy ortofoniczne – naśladowanie głosów i odgłosów; rozpoznawanie źródła
dźwięku; wysłuchiwanie dźwięków w otoczeniu; słuchanie wierszy zawierających wyrazy
dźwiękonaśladowcze.
III. Zabawy z sylabami
· wyklaskujemy słowa sylabami
· układamy sylaby z patyczków (przeliczanie ilości sylab w wyrazie, zdaniu)
· śpiewamy zdania sylabami
· wypowiadamy szeptem sylaby zakończone spółgłoską, np. – tor, rycz, mam, dar itp.
· wypowiadamy głośno sylaby zakończone samogłoską , np. – la, -sza,- bo,
-to, - mu
· podajemy dziecku pierwszą sylabę, a ono kończy wyraz drugą, bądź odwrotnie (można tu
wykorzystać obrazki), np.: ma-...., ta-..... itp.
Pamiętajmy, by uświadomić dzieciom, że dokonujemy słuchowej analizy słów, czyli
wyróżniamy głoski, a nie – litery („rz”, a nie „r” i „z”)
· pantomima – odgadywanie słów – czynności, wymawianych sylabami. Na początku
zabawy bardzo wolno wymawiamy sylaby, ilustrując jednocześnie ruchem wypowiadaną
czynność. Potem robi to dziecko
· z klocków układamy schemat sylabowy wypowiadanego przez nas słowa
· wymyślamy słowa do podanej liczby sylab (2,1, 3…)
· próbujemy ułożyć słowa z rozsypanek sylabowych, a potem zdania z rozsypanek
wyrazowych
· rozcinamy kartoniki z zapisanymi wyrazami i dzielimy na sylaby. Z ilu sylab składa się
dany wyraz?
IV. Zabawy z głoskami
· Pokażmy dziecku, że sylaba może się składać z różnej liczby głosek. Zwróćmy uwagę, że
cały czas mamy na uwadze dźwięki, czyli głoski. Możemy to zrobić poprzez zapisywanie w
prostokątach liczby głosek w sylabie. Wyjaśnijmy też dziecku, że niektóre głoski zapisujemy
dwuznakiem. Pamiętajmy by zaznaczyć, że mimo różnej ilości głosek w sylabie musi ona
zawsze zawierać samogłoskę (przynajmniej jedną) – wyszczególniamy samogłoski w
naszych prostokątach.
· wypowiadamy wyrazy tylko samogłoskami, np.mo-wa = oa
· zabawa z sylabami – porównujemy długość słów – im więcej sylab posiada wyraz, tym
dłużej go słychać
· wyodrębniamy pierwszy dźwięk w słowie. Co słyszysz na początku słowa? Skandujemy
wspólnie. Jeśli dziecko ma problemy z wyrazami zaczynającymi się od spółgłoski,
przedłużamy dźwięk, np. ssssala. Nieco trudniejsze są wyrazy zaczynające się od grupy
spółgłoskowej (np. drewno, mrówka, strona).
· wyróżniamy samogłoski w wyrazie
V. Powstawanie dźwięków – zachęcamy dziecko do obserwacji wymowy dźwięków,
prezentując bardzo dokładną artykulację. Powtarzamy kilkakrotnie, zmieniając kolejność
wypowiadanych głosek. Następnie wypowiadamy
bezgłośnie i pytamy – który dźwięk wypowiadam?
· Śpiewamy samogłoski na jednym dźwięku legato, tj. łącznie uuuuaaaaooooeeeiiiyyyy
· Skandujemy każdy dźwięk osobno – staccato – u-u-u-a-a-a-o-o-o…
· Próbujemy zaśpiewać znaną piosenkę, np. „Jedzie pociąg”, tylko samogłoskami
(aoeaoei… – „jedzie pociąg z daleka…”)
· Ćwiczenia z lusterkiem – obserwujemy, jak poruszają się wargi przy wymawianiu: p, b,
m,
· u – e (na zmianę), i-o.
· Co się dzieje z zębami przy wymawianiu s, z, c, dz?
· Którędy wylatuje powietrze, ustami czy nosem: m – p?
· Szybko czy powoli s-p?
· Która głos dźwięczy, drga? Dotykamy wraz z dzieckiem krtani, policzka.
· Która jest cicha, a która głośna (dźwięczna czy bezdźwięczna)?
· Zabawa w „uśmiech – ryjek”: wymawiamy na przemian e-u, s – sz
· Zabawa ruchowa – podczas wymawiania „a” kładziemy się, tak jak nasz język. Gdy
mówimy „l”, podnosimy się do stania (tłumaczymy dziecku, że nasz język zachowuje się
podobnie, podnosi się i sięga aż za górne zęby)
· Opisujemy przedmiot za pomocą głoskowania – d-u-ż-y, m-a, d-ł-u-g-i ,
o-g-o-n itp.
· Jaki dźwięk jest po… w słowie… (np. po a w słowie szafa)
· Zagadki: zaczyna się na „k” i miauczy (kot); na „d” i jest mokry (deszcz) itp.
· Spośród różnych obrazków dziecko wybiera te, których nazwa rozpoczyna się na tę
samą głoskę (np. jajko, jabłko, jodła, jaskółka itp.).
opracowano na podstawie artykułu Anny Czajkowskiej