docplik pdf
download 
Reklamacja Transkrypt
plik pdf
Wehikuł czasu Program nauczania historii i społeczeństwa dla drugiego etapu edukacyjnego (klasy IV–VI szkoły podstawowej) przygotowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe Spis treści 1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej .................................................................. 2 2. Treści nauczania programu ............................................................................................................... 3 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach .................................. 4 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu ............. 5 3. Cele edukacyjne ...................................................................................................................................... 6 3.1. Cele kształcenia ............................................................................................................................. 6 3.1.1. Wymagania ogólne .............................................................................................. 6 3.1.2. Wymagania szczegółowe ................................................................................... 6 3.2. Cele wychowania ....................................................................................................................... 12 4. Materiał nauczania ............................................................................................................................. 12 5. Procedury osiągania celów ............................................................................................................. 27 6. Opis założonych osiągnięć ucznia ................................................................................................. 29 6.1. Uczeń zna ....................................................................................................................................... 29 6.2. Uczeń rozumie ............................................................................................................................. 29 6.3. Uczeń potrafi ................................................................................................................................ 30 7. Ocenianie osiągnięć ucznia ............................................................................................................. 31 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV–VI ................................................................................................................................... 32 8. Ewaluacja ................................................................................................................................................ 36 8.1. Cele ewaluacji .............................................................................................................................. 36 8.2. Kryteria ewaluacji ..................................................................................................................... 37 8.3. Pytania kluczowe ....................................................................................................................... 37 8.4. Metody zbierania danych ....................................................................................................... 37 8.5. Przykładowe ankiety dla uczniów ...................................................................................... 37 1. Reforma programowa a rola szkoły podstawowej Zainicjowana 1 września 2009 r. reforma programowa jest odpowiedzią na problemy, z jakimi boryka się współczesna szkoła. Wśród nich na pierwszy plan wysuwają się coraz gorsze wyniki kształcenia, będące efektem niedostosowania poziomu wymagań do możliwości uczniów. Inny problem, szczególnie istotny z punktu widzenia obecności historii w szkole, to dotychczasowa konieczność dwukrotnego realizowania treści nauczania tego przedmiotu na poziomie II i III etapu kształcenia. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest pogłębiająca się niewiedza uczniów na temat czasów najnowszych, gdyż na realizację tego działu historii nauczycielowi często brakowało czasu. Konieczne stało się więc wprowadzenie zmian, które zapobiegną tym niekorzystnym zjawiskom. Nowy sposób nauczania na II etapie edukacyjnym ma nie tylko poprawić efekty kształcenia – a tym samym zapewnić młodzieży dobry start w dorosłość – ale też określić minimalny akceptowalny poziom wykształcenia. Temu drugiemu celowi służy sformułowanie w podstawie programowej wiadomości oraz umiejętności zdobywanych przez uczniów na kolejnych etapach edukacji w języku wymagań ogólnych i szczegółowych. Według autorów reformy edukacji rolą szkoły podstawowej jest wprowadzenie ucznia w świat wiedzy przy jednoczesnej dbałości o jego harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny i fizyczny. Zgodnie z przyjętymi założeniami kształcenie w szkole podstawowej powinno być tak zorganizowane, aby umożliwić uczniowi opanowanie podstaw wiedzy, gdyż – zgodnie z zasadą kumulatywności – będą one stanowić fundament, na którym oprze się proces kształcenia na kolejnych etapach edukacyjnych. Celem nauczania historii i społeczeństwa w szkole podstawowej jest więc zapoznanie ucznia z najważniejszymi zagadnieniami historycznymi oraz zagadnieniami dotyczącymi funkcjonowania społeczeństwa i państwa. Proces nauczania powinien przebiegać w inny sposób niż dotychczas. Zadaniem nauczyciela nie jest zarzucanie ucznia dziesiątkami dat, pojęć, postaci czy wydarzeń z przeszłości, które stłamszą jego naturalną ciekawość świata i przeszłości. Nauczyciel 2 ma być przewodnikiem, ma pomóc uczniowi wejść w rolę odkrywcy poszukującego wiedzy umożliwiającej zrozumienie otaczającej rzeczywistości w powiązaniu z historią, ma nauczyć dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe między najważniejszymi wydarzeniami i procesami historycznymi, a także ukazać różnorodne przykłady wpływu przeszłości na współczesność. Jednocześnie praca nauczyciela powinna być ukierunkowana na kształtowanie konkretnych umiejętności i właściwych postaw. W tym kontekście szczególnie ważnym zadaniem jest przygotowanie ucznia do życia w społeczeństwie informacyjnym. Dlatego podczas prowadzonych zajęć nauczyciele muszą stwarzać warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, w szczególności z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę zarówno w życiu społecznym, jak i indywidualnym, nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli kształtowaniu umiejętności właściwego odbioru i wykorzystania mediów. Jednakże do zadań II etapu edukacyjnego należy nie tylko wyposażenie ucznia w bagaż niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności. W procesie kształcenia ogólnego zadaniem szkoły podstawowej jest kształtowanie postaw sprzyjających dalszemu rozwojowi ucznia, zarówno w wymiarze indywidualnym (uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej), jak i społecznym (postawa obywatelska wyrażająca się w aktywności na forum klasy, szkoły i społeczności lokalnej, postawa poszanowania prawa, tradycji i kultury własnego narodu, a także innych kultur i tradycji, wrażliwość społeczna). Ponadto szkoła powinna podejmować wszelkie możliwe działania w celu zapobiegania przejawom dyskryminacji i nietolerancji, kształtując w uczniu postawę otwartości. 2. Treści nauczania programu Niniejszy program jest przeznaczony do nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo w oparciu o podręczniki z serii Wehikuł czasu, autorstwa Tomasza Małkowskiego. 3 Zawarte w programie treści są zgodne z Podstawą programową kształcenia ogólnego, przygotowaną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i ujętą w załączniku do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. Natomiast ich układ, jak też sposób i czas realizacji to propozycja Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. Treści te zostały podzielone na zagadnienia będące jednocześnie tytułami kolejnych działów w podręcznikach serii Wehikuł czasu dla klas IV–VI szkoły podstawowej. Ich realizacja odbywa się w trzyletnim cyklu, przy założeniu, że w klasach IV i V uczniowie mają jedną godzinę historii i społeczeństwa tygodniowo, a w klasie VI – dwie godziny. Proponowana siatka godzin dla przedmiotu wynika z przekonania, że trudniejsze treści społeczne powinny być realizowane w klasie VI, kiedy rozwój psychofizyczny dziecka osiągnie poziom umożliwiający mu pełne zrozumienie złożoności omawianych na lekcjach zjawisk i procesów. 2.1. Ramowy podział treści nauczania w poszczególnych klasach Klasa IV Na tropie przeszłości Świat wokół mnie Starożytna Grecja Starożytny Rzym Polska Piastów Klasa V Polska i Litwa Blaski i cienie średniowiecza Czasy odrodzenia Lata świetności Polski Nieszczęsne Królestwo Klasa VI O wolną Polskę Stulecie wielkich przemian Dwie wojny światowe 4 Polska Rzeczpospolita Ludowa Polska dziś Ja, ty, my – czyli społeczeństwo Dzisiejszy świat 2.2. Środki i pomoce dydaktyczne niezbędne dla realizacji treści programu Prawidłowa realizacja programu nauczania wymaga wyposażenia ucznia w pakiet niezbędnych pomocy i środków dydaktycznych, które zapewnią skuteczne i właściwe opanowanie zawartych w niniejszym programie treści. Należą do nich: podręcznik*, zeszyt ćwiczeń*, atlas historyczny, teczka portfolio. Natomiast nauczyciel powinien posiadać niezbędną dokumentację (rozkład materiału, wymagania edukacyjne na poszczególne oceny, przedmiotowy system oceniania), a także zestaw pomocy dydaktycznych, w którego skład wchodzą: płyta CD z opowiadaniami*, scenariusze lekcji*, sprawdziany*, karty pracy*, zadania kontrolne*, mapy ścienne, plansze, plany, schematy, wykresy, ilustracje, materiały audio, wideo, sprzęt techniczny umożliwiający odtwarzanie materiałów zawartych na płycie CD oraz innych materiałów audio i wideo. * Publikacje Gdańskiego Wydawnictwa Oświatowego. 5 3. Cele edukacyjne 3.1. Cele kształcenia 3.1.1. Wymagania ogólne I. Chronologia historyczna. Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością. II. Analiza i interpretacja historyczna. Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych. III. Tworzenie narracji historycznej. Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić. IV. Zainteresowanie problematyką społeczną. Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym – zadaje pytania „dlaczego jest tak, jak jest?” i „czy mogłoby być inaczej?” oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania. V. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich. 3.1.2. Wymagania szczegółowe 1. Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych; 5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków; 6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole; 7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 6 8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. 2. Mała ojczyzna. Uczeń: 1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny; 3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz. 3. Ojczyzna. Uczeń: 1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej; 2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski; 3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie. 4. Państwo. Uczeń: 1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym; 3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 5. Społeczeństwo. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział; 2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 6. Wspólnota europejska. Uczeń opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości). 7 7. Problemy ludzkości. Uczeń: 1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy” i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych; 4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe; 5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 8. Historia jako dzieje. Uczeń: 1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis dziejów przeszłości; 2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka; 3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. 9. Fundamenty Europy. Uczeń: 1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej; 2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada; 3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi; 4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. 10. Państwo polskie za Piastów. Uczeń: 1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy; 2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I; 3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród, drużyna, książę; 4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III; 5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie; 8 6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. 11. Mnisi. Uczeń: 1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu. 12. Rycerze. Uczeń: 1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13. Mieszczanie. Uczeń: 1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 14. Chłopi. Uczeń: 1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; 2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. 15. Odkrycie Nowego Świata. Uczeń: 1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie i w przestrzeni; 2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 16. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. Uczeń: 1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. 17. Jadwiga i Jagiełło. Uczeń: 1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 9 3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej; 4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. 18. Dwór Jagiellonów. Uczeń opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. 19. Polski szlachcic. Uczeń: 1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik, pospolite ruszenie; 2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny – Wisłą do Gdańska. 20. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Uczeń: 1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska, i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów; 2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. 21. Rzeczpospolita w XVII w. Uczeń: 1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego; 2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. 22. Upadek I Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja; 2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. 23. Formy walki o niepodległość. Uczeń: 1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranych powstaniach; 3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu; 10 4) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. 24. Życie na emigracji. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich; 2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej. 25. Miasto przemysłowe. Uczeń: 1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka; 2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; 3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. 26. Odrodzenie państwa polskiego. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej sąsiadów; 2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 27. Polska w okresie II wojny światowej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych; 3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów; 5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. 28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Uczeń: 1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja demokratyczna. 11 29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń: 1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów; 2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny, Okrągły Stół; 3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. 3.2. Cele wychowania 1. Rozbudzanie zainteresowań przeszłością, zarówno w wymiarze krajowym, jak i dotyczącym małej ojczyzny. 2. Rozwijanie poczucia przynależności do rodziny, społeczności lokalnej, grupy etnicznej, narodu i państwa, a także społeczności europejskiej. 3. Kształtowanie postawy szacunku i przywiązania do własnego państwa i kultury rodzimej, przy jednoczesnym poszanowaniu innych kultur i tradycji. 4. Dostarczanie wzorców osobowych z przeszłości, wprowadzanie ucznia w świat wartości ogólnoludzkich, sprzyjających wychowaniu prawego człowieka i aktywnego, świadomego swych praw i obowiązków obywatela. 5. Kształtowanie postawy szacunku dla pracy ludzkiej i jej efektów, umiejętności dostrzegania jej znaczenia dla stabilnego rozwoju społeczeństw i państw. 6. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze oraz pomoc w zrozumieniu jego znaczenia w życiu jednostkowym i społecznym. 7. Rozwijanie poczucia odpowiedzialności za siebie, rodzinę, szkołę, region, ojczyznę. 4. Materiał nauczania Temat Zagadnienia Realizacja treści nauczania ujętych w podstawie programowej w formie wymagań szczegółowych. Uczeń: KLASA IV Część I. NA TROPIE PRZESZŁOŚCI 1. Co to jest historia? Świat się zmienia. Czym jest historia i po co się jej uczymy. 8.1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii 12 rozumianej jako opis dziejów przeszłości. 2. Jak poznajemy przeszłość? 3. Jak mierzymy czas? Źródła historyczne. Metody pracy historyków. Archeologia a historia. 8.3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić. Początek historii. 9.1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej. Jak i po co mierzymy czas? 4. Po co nam mapy historyczne? 8.2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka; Mapa geograficzna a mapa historyczna. Czego się można dowiedzieć z mapy historycznej? Treści realizowane w ramach wymagań ogólnych, ujętych w podstawie programowej w punkcie II. Analiza i interpretacja historyczna. Część II. ŚWIAT WOKÓŁ MNIE 5. Moja rodzina Pojęcie rodziny. Historia mojej rodziny. Drzewo genealogiczne. 6. Moje miejsce na ziemi Mała ojczyzna i jej historia. Tworzenie portfolio o własnej miejscowości. 1.4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny. 7. Ojczyzna małych ojczyzn Regiony Polski. Święta i zwyczaje. Język, dialekt, gwara. 8. Polska w Europie Nazwa państwa. Sąsiedzi Polski. Flaga, godło i hymn. Unia Europejska. Polska w UE. 3.2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych; 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej oraz 13 rozpoznaje symbol unijny – flagę; 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów. Część III. STAROŻYTNA GRECJA 9. „Piękny i dobry” Ojczyzna demokracji. Życie codzienne w Atenach. 10. W co wierzyli Grecy? Bogowie i mitologia grecka. 11. W cieniu Akropolu Architektura Aten. Filozofia. Sokrates. 12. Dzień w teatrze Starożytny teatr grecki. Tragedia i komedia. 13. Igrzyska ku chwale Zeusa 9.2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada. Starożytne igrzyska olimpijskie. Część IV. STAROŻYTNY RZYM 14. Dom, szkoła i nauczyciel z rózgą Imperium Rzymskie. 15. W Wiecznym Mieście Architektura starożytnego Rzymu. Życie codzienne w starożytnym Rzymie. Rzymskie drogi. 16. Prawo, woda i rzymskie Rzymskie prawo. lody Termy i akwedukty. 9.3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie, drogi, wodociągi. Uczty. 17. „Chleba i igrzysk!” Cyrk i amfiteatr. Gladiatorzy. 18. Jak powstało chrześcijaństwo? Religia Rzymian. Jezus Chrystus i początki chrześcijaństwa. 9.4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych. Część V. POLSKA PIASTÓW 19. Zanim powstała Polska Legendy: o Lechu, Czechu i Rusie, o Popielu i o Piaście. Legenda a historia. 10.1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy. 14 20. W państwie Mieszka I Państwo Polan przed przyjęciem chrztu. 21. Chrzest Polski 22. Pierwszy król Polski 10.2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Przyczyny i skutki przyjęcia Mieszka I; 10.3) opisuje panowanie chrztu. Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć: plemię, gród, drużyna, książę. Bolesław Chrobry, św. Wojciech, Otton III. Zjazd gnieźnieński. 23. Polska pierwszych Piastów Życie codzienne w Polsce X i XI w. 24. Śląsk Henryka Brodatego Przemiany XIII w. na przykładzie Śląska. 10.4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha, Bolesława Chrobrego i Ottona III. Św. Jadwiga śląska. Średniowieczna medycyna. 25. Król Kazimierz Wielki Zjednoczenie Polski. Dokonania Kazimierza Wielkiego. Utworzenie uniwersytetu w Krakowie. Uczta u Wierzynka. 26. W Polsce Kazimierza Wielkiego 10.5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je w czasie; 10.6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka. XIV-wieczny Kraków. Życie codzienne w ówczesnej Polsce. KLASA V Część I. POLSKA I LITWA 1. Krzyżacy Początki zakonu. Sprowadzenie Krzyżaków nad Wisłę. Potęga państwa zakonnego w XIV w. 17.1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie; 17.2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej; 15 Przyczyny i następstwa unii. 2. Unia Polski z Litwą Królowa Jadwiga. 3. Wielka wojna z Krzyżakami Przyczyny i skutki wojny. Bitwa pod Grunwaldem. 17.3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej. 17.4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem. Część II. BLASKI I CIENIE ŚREDNIOWIECZA 4. Jakie życie jest najdoskonalsze? Mnisi. Życie w klasztorze. Św. Franciszek z Asyżu. 11.1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła, ubóstwo; 11.2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu. 5. O rycerzach i zamkach Rycerze. Życie na zamku. Zawisza Czarny jako wzór średniowiecznego rycerza. 6. W średniowiecznym mieście Mieszczanie. Średniowieczne miasto. Życie w mieście w średniowieczu i dziś. 12.1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców; 12.2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza. 13.1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz, samorząd miejski, rynek, mury miejskie; 13.2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym. 7. Najliczniejszy stan Średniowieczna wieś. 14.1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej; Warunki życia chłopów a warunki życia rycerzy i mieszczan. 14.2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina. Chłopi. 8. „Mądrość całego świata” Szkoły w średniowiecznej Polsce. Akademia Krakowska. 16 9. Średniowieczne rozrywki Turnieje rycerskie. Polowania. Misteria. Część III. CZASY ODRODZENIA 10. „Jestem człowiekiem”… Renesans we Włoszech. 11. Dzieci odrodzenia Wychowanie dzieci w czasach renesansu. 12. „Ziemia! Ziemia!” Krzysztof Kolumb. 15.1) umieszcza Krzysztofa Odkrycie Ameryki oraz jego Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę skutki dla Europy w czasie i w przestrzeni; i Ameryki. 15.2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat, Indianie, broń palna; 15.3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki. 13. „Wstrzymał Słońce”… Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. 16.1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie naukowe; 16.2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy powiedzenie: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”. Część IV. LATA ŚWIETNOŚCI POLSKI 14. Polska złotego wieku Kultura polska XVI w. 15. Na dworze Jagiellonów Życie dworskie na Wawelu w czasach zygmuntowskich. 16. „Szlachcic na zagrodzie”… Szlachta, jej życie i obowiązki wobec państwa. 18. opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: 17 17. Spichlerz Europy Sejm, sejmiki, pospolite ruszenie. sejm, sejmik, pospolite ruszenie. Działalność gospodarcza szlachty. 19.2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark, pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny – Wisłą do Gdańska. Rola Gdańska. 18. Wspólna Rzeczpospolita Unia lubelska i jej skutki. 19. Król z wyboru Zasady wyboru króla. Tolerancja religijna. 20.1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska i wskazuje na mapie Rzeczpospolitą Obojga Narodów. 20.2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole elekcyjne, koronacja. Część V. NIESZCZĘSNE KRÓLESTWO 20. Potop Najazd szwedzki w 1655 r. Skutki potopu dla Rzeczypospolitej. 21. Złota wolność Magnateria. Słabości ustroju Rzeczypospolitej. Liberum veto. 21.1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego. 19.1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik. Sarmatyzm. 22. Zwycięzca spod Wiednia Jan III Sobieski. 23. Czasy saskie Polska w czasach saskich. Odsiecz wiedeńska. 21.2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć: oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria. Życie codzienne w Polsce XVII i XVIII w. 24. Rodzina i szkoła Szkoła i wychowanie w XVIII w. 18 Oświecenie. 25. Ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski. Próby naprawy państwa. I i II rozbiór. Komisja Edukacji Narodowej. 22.1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja. Konstytucja 3 maja. 26. Upadek Rzeczypospolitej Insurekcja kościuszkowska. 22.2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia III rozbiór Polski. powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy; 22.3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru. KLASA VI Część I. O WOLNĄ POLSKĘ 1. Jeszcze nie umarła... Legiony Polskie we Włoszech. Historia polskiego hymnu narodowego. 2. Pod berłem cara Królestwo Polskie. Fryderyk Chopin. 3. Powstanie listopadowe Przyczyny i przebieg powstania. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie symboli państwowych. 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Fryderyka Chopina dla kultury polskiej. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców. 4. W kraju i na emigracji Carskie represje po upadku powstania. Wielka Emigracja. Romantyzm. Adam Mickiewicz. Fryderyk Chopin. 23.2) wymienia przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 24.1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły 19 najwięcej emigrantów z ziem polskich; 24.2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową; 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach Fryderyka Chopina i Adama Mickiewicza dla kultury polskiej. 5. Powstanie styczniowe, Powstanie styczniowe. rusyfikacja i germanizacja Rusyfikacja. Germanizacja. 23.1) umiejscawia w czasie powstanie styczniowe; 23.2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec społeczeństwa po przegranym powstaniu; 23.3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu. 6. „Dla pokrzepienia serc” Kultura polska drugiej połowy XIX i początków XX w. Stanisław Moniuszko, Maria Skłodowska-Curie, Jan Matejko, Helena Modrzejewska, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Wyspiański. 23.4) i 24.3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana Matejki, Heleny Modrzejewskiej, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego. Pozytywizm. Część II. STULECIE WIELKICH PRZEMIAN 7. Wynalazki XIX w. Rewolucja przemysłowa. Główne odkrycia i wynalazki. 8. W przemysłowym mieście Łódź – miastem przemysłowym. 25.1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa, kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka. 25.2) wskazuje na mapie najbardziej 20 Warsztat rzemieślniczy a fabryka. uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich; Warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. Medycyna w XIX w. 25.3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji; 25.4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce. Powszechny obowiązek szkolny. 9. Żyć w XIX w. Fotografia, kino, rower. Nowożytne igrzyska olimpijskie. Część III. DWIE WOJNY ŚWIATOWE 10. Niepodległe państwo I wojna światowa. Odzyskanie niepodległości przez Polskę. Józef Piłsudski. Roman Dmowski. 11. Walka o granice Walki o Lwów. Wojna polsko-radziecka. 26.2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę; 26.3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i Romana Dmowskiego. 26.1) wymienia sąsiadów II Rzeczypospolitej. Kształtowanie się granicy z Niemcami. Sąsiedzi Polski. 12. Polska między wojnami Skutki zaborów. Warszawa w okresie międzywojennym. Gospodarka II Rzeczypospolitej. 13. W II Rzeczypospolitej Szkoła w II Rzeczypospolitej. Nauka i kultura. Sport. Transport. Rozrywka. 21 14. Wybuch II wojny światowej III Rzesza. Związek Radziecki. Kampania wrześniowa. 27.1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę; 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw. 15. Dwie okupacje Podział kraju. Polityka okupantów. Życie ludności. Formy oporu społeczeństwa. Polskie Państwo Podziemne. Zagłada Żydów. 27.2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec państw podbitych; 27.3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej; 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów. 16. Powstanie warszawskie Okoliczności wybuchu i przebieg walk. Postawy ludności cywilnej i żołnierzy. Walka polskiego żołnierza na frontach II wojny światowej. 27.4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupanta; 27.5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy. Ustalenie powojennych granic Polski. Część IV. POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA 17. Komuniści u władzy Koniec wojny. Nowe granice. Sąsiedzi Polski. Odbudowa zniszczeń. Przemiany społeczne. Zależność od ZSRR. 28.1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej sąsiadów; 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne, zależność od 22 ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura. 18. Czasy stalinowskie Stalinizm. Dyktatura partii komunistycznej. Gospodarka PRL. Walka komunistów z przeciwnikami politycznymi. 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: dyktatura partii komunistycznej, cenzura. Rok 1956. 19. Jak zbudować socjalizm? Polska codzienność w latach 1956–1980. Grudzień 1970. 20. Dzieciństwo w PRL Szkoła. Rozrywki i sposoby spędzania wolnego czasu. 21. Solidarność Opozycja demokratyczna. Sierpień 1980 r. Powstanie i metody działania Solidarności. 22. III Rzeczpospolita 28.2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęcia: opozycja demokratyczna; Stan wojenny. 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez przemocy, stan wojenny. Przełom 1989 r. 29.2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określenia: Okrągły Stół; Okrągły Stół. Zmiana ustroju. Jesień Narodów. 29.3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r. Część V. POLSKA DZIŚ 23. Rzeczpospolita Polska Granice, ustrój i konstytucja państwa. Demokratyczny charakter państwa. Prawa i obowiązki obywateli. 4.1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja; 23 4.3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej; 29.1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów. 24. Kto rządzi Polską? Główne organy władzy w Polsce. 4.2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd, sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie politycznym. 25. To, co nas łączy Flaga, godło, hymn. 3.1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej. Święta państwowe (narodowe) i miejsca pamięci narodowej. 26. Nie tylko Polacy 27. Polacy na świecie Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce, ich kultura i tradycje 3.3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych przykładach opisuje ich kulturę i tradycje. Główne skupiska Polaków na emigracji. 3.3) wymienia miejsca największych skupisk Polaków na świecie; 24.2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową. Życie na emigracji. Część VI. JA, TY, MY – CZYLI SPOŁECZEŃSTWO 28. „Nikt nie jest samotną wyspą” Odmienność każdego człowieka i jego potrzeby. Społeczeństwo i grupy społeczne. Problemy społeczne w dzisiejszej Polsce. 1.1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka; 1.2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania; 5.2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie; 24 5.3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, internetu). 29. „Każdy człowiek ma prawo” 30. Żyć w rodzinie Prawa człowieka. Prawa dziecka. Instytucje i organizacje broniące praw człowieka i dziecka. Znaczenie rodziny. Rodzinne pamiątki i tradycje. Prawa i obowiązki jej członków. 31. Moja szkoła 32. Co wiem o mojej małej ojczyźnie? 4.4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one łamane. 1.3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków przysługujących poszczególnym członkom rodziny; 1.4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych. Społeczność szkolna. 1.5) charakteryzuje Prawa i obowiązki uczniów. społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich Samorząd uczniowski. praw i obowiązków; 1.6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole. Zakres działań i sposoby powoływania władz lokalnych. Siedziba władz na planie miejscowości. Historia, ważne postacie i wydarzenia oraz kultura małej ojczyzny. Problemy społeczno-gospodarcze małej ojczyzny. 2.1) opisuje swoją małą ojczyznę, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową i problemy społeczno-gospodarcze; 2.2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z przeszłości małej ojczyzny; 25 Portfolio. 33. Bez pracy nie ma kołaczy Rola pracy w życiu człowieka. Historia pracy. Społeczny podział pracy. 34. Relacje między ludźmi Postępowanie sprawiedliwe. Uprzejmość i tolerancja. Przykłady konfliktów między ludźmi i sposoby ich rozwiązywania. 2.3) wskazuje na planie miejscowości siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia zakres działań oraz sposoby powoływania władz. 5.1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział. 1.7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe; 1.8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja; 1.9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania. Część VII. DZISIEJSZY ŚWIAT 35. Zjednoczona Europa Historia i cele Unii Europejskiej. Symbole unijne. Polska w UE. Problemy stojące przed Unią. 36. Konflikty zbrojne Przykłady dzisiejszych konfliktów zbrojnych, ich przyczyny i skutki. 37. Świat stał się mniejszy Globalny przepływ informacji. Łatwość podróżowania. Rozwój technologii. 6. opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej (Oda do radości). 7.5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie. 7.1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy” i wskazuje przyczyny tego zjawiska; 26 Wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka. 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na życie człowieka; Nędza i bogactwo na świecie. 7.4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe. Czy warto pomagać? 38. Wirtualny świat Internet. Cyberprzemoc i jak się przed nią bronić. Korzyści i niebezpieczeństwa mediów elektronicznych. 7.2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie człowieka; 7.3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych. 5. Procedury osiągania celów Osiągnięcie zakładanych celów nauczania wymaga od nauczyciela podawania treści w sposób atrakcyjny, z wykorzystaniem wielu różnorodnych metod i technik nauczania, tak by w maksymalnym stopniu zainteresować ucznia i zachęcić go do nauki. Do najczęściej stosowanych i zalecanych metod nauczania należą m.in.: opowiadanie, opis, rozmowa nauczająca, praca pod kierunkiem (z podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń, kartą pracy, tekstem źródłowym, ilustracją, mapą), burza mózgów, metaplan, mapa mentalna, drzewo decyzyjne, dyskusja, debata „za” i „przeciw”, analiza SWOT, ranking diamentowy, 27 kula śniegowa, techniki dramowe, gry dydaktyczne, portfolio. Pracując z zespołem klasowym, nauczyciel powinien pamiętać, że w jego skład wchodzą osoby o różnym stopniu rozwoju intelektualnego, wynikającego nie tylko z wieku, ale przede wszystkim z indywidualnych możliwości i predyspozycji umysłowych. Dlatego niezwykle ważny jest dobór metod, które pozwolą zindywidualizować proces nauczania, zarówno pod kątem pracy z uczniem zdolnym, jak i uczniem mającym trudności w nauce. Stosowanie wymienionych metod ma na celu nie tylko przekazanie wiedzy, ale też umożliwianie uczniom nabywania i doskonalenia umiejętności ponadprzedmiotowych – takich, jak: czytanie – rozumiane zarówno jako prosta czynność, jak i umiejętność rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstów w zakresie umożliwiającym zdobywanie wiedzy, rozwój emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu społeczeństwa, myślenie naukowe – rozumiane jako formułowanie wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących społeczeństwa, komunikowanie się w języku ojczystym, posługiwanie się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym także w celu wyszukiwania i korzystania z informacji, uczenie się jako sposób zaspokajania naturalnej ciekawości świata, odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do dalszej edukacji, praca zespołowa. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów nie tylko do poznawania treści programowych przedmiotu historia i społeczeństwo, ale także do aktywności pozalekcyjnej i pozaszkolnej. Okazją ku temu będzie m.in.: organizacja wystaw i gazetek związanych z tematyką historyczną i społeczną, udział w konkursach i olimpiadach, działalność kółka historycznego, udział w zajęciach lub warsztatach organizowanych przez instytucje wspierające działalność dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą szkoły (muzea, biblioteki, Instytut Pamięci Narodowej, jednostki samorządu terytorialnego, policję, sądy), 28 czynne poznawanie regionu (lekcje w terenie, odwiedzanie miejsc pamięci narodowej, wycieczki krajoznawcze). 6. Opis założonych osiągnięć ucznia Osiągnięcia ucznia w procesie nauczania na II etapie edukacyjnym są efektem realizacji zapisów w Podstawie programowej kształcenia ogólnego. Zawierają one zestaw niezbędnej wiedzy i koniecznych umiejętności, które uczeń powinien opanować w ciągu trzyletniej nauki w klasach IV–VI. 6.1. Uczeń zna: Zasady ustalania wieku i połowy wieku dla danego wydarzenia historycznego, zasady pracy ze źródłami historycznymi oraz z mapą. Główne osiągnięcia cywilizacyjne starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu. Najważniejsze daty, postacie i wydarzenia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. Polaków zasłużonych dla rozwoju kultury w różnych dziedzinach. Najważniejsze wydarzenia z historii własnej rodziny. Symbole państwowe oraz symbole Unii Europejskiej, rocznice narodowe i miejsca pamięci. Najważniejsze regiony Polski oraz sąsiadów Rzeczypospolitej Polskiej. Najważniejsze cechy ustroju państwa polskiego. Organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej i ich zadania. Organy władzy w samorządzie terytorialnym i ich zadania. Prawa i obowiązki obywatela, prawa człowieka, prawa ucznia. Główne problemy społeczne i gospodarcze małej ojczyzny i państwa. 6.2. Uczeń rozumie: Związki przyczynowo-skutkowe zachodzące między wydarzeniami i procesami historycznymi. Najważniejsze pojęcia związane z historią małej ojczyzny, Polski i Europy od średniowiecza do współczesności. Znaczenie kultury starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu jako filarów cywilizacji zachodniej. 29 Związki historyczne Polski z Europą począwszy od średniowiecza do czasów współczesnych. Pojęcia tożsamości regionalnej i narodowej. Na czym polega demokratyczny charakter państwa. Czym jest społeczeństwo i na jakich zasadach funkcjonuje. Rolę pracy w życiu człowieka. Wagę tolerancji, poszanowania kultury i dorobku innych narodów dla budowy pokojowej egzystencji w Europie. Korzyści i zagrożenia związane z wykorzystywaniem mediów elektronicznych. 6.3. Uczeń potrafi: Analizować i interpretować różne materiały źródłowe: teksty, ilustracje, plany, mapy oraz odpowiadać na proste pytania do nich. Umiejscawiać omawiane wydarzenia i procesy w czasie i w przestrzeni. Dostrzegać związki między przeszłością a teraźniejszością. Wskazywać najważniejsze cechy różnych procesów historycznych, wymieniać ich przyczyny i skutki, wyciągać z nich wnioski. Opowiadać o postaciach i wydarzeniach historycznych, charakteryzować je i oceniać. Opowiadać o życiu codziennym, wychowaniu i edukacji od czasów starożytnych do współczesnych. Wymienić członków własnej rodziny oraz ich prawa i obowiązki. Opisać region, w którym żyje. Scharakteryzować ustrój polityczny państwa polskiego. Dostrzegać odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka. Scharakteryzować społeczność szkolną, regionalną i państwową oraz różnorodne relacje zachodzące między jej członkami. Formułować pytania i problemy związane ze zjawiskami zachodzącymi w przeszłości, a także ze zjawiskami zachodzącymi w środowisku szkolnym i lokalnym. Wykorzystywać literaturę naukową i popularnonaukową do realizacji stawianych na lekcjach problemów oraz pogłębiania wiedzy. Formułować własną opinię, dyskutować, uwzględniać argumenty za i przeciw, dostrzegać złożoność problemów. Samodzielnie poszukiwać informacji za pomocą dostępnych środków komunikacji. 30 Prezentować efekty swojej pracy z wykorzystaniem różnorodnych metod (mapy, wykresy, szkice, prace plastyczne). Prezentować ustnie oraz pisemnie swoje przemyślenia i wyniki samodzielnej pracy. Samodzielnie rozwiązywać postawiony problem bądź współdziałać w grupie w celu jego rozwiązania. 7. Ocenianie osiągnięć ucznia Stopień realizacji podstawy programowej dotyczącej przedmiotu historia i społeczeństwo nauczyciel sprawdza, oceniając dwa aspekty działalności uczniów. Pierwszy to postępy ucznia wynikające ze zdobytej wiedzy i umiejętności. Uczeń dowiaduje się, w jakim stopniu opanował wiadomości i umiejętności, a nauczyciel uzyskuje informacje o efektywności stosowanych metod pracy. W wypadku takiego oceniania uczeń uzyskuje stopnie za: umiejętność korzystania z różnych źródeł informacji, krótkie odpowiedzi ustne, prace domowe, sprawdziany, testy rozwiązywane w ramach programu Lepsza szkoła*, przygotowującego do sprawdzianu po klasie VI, prace manualne (rysunki, komiksy, kolaże itp.), teczki portfolio, referaty. Drugi aspekt dotyczy emocji i postaw ucznia. Formułując ocenę, nauczyciel powinien brać pod uwagę zaangażowanie na lekcji, samodzielność, pomysłowość, oryginalne podejście ucznia do postawionego przed nim problemu, aktywność w realizacji zadań na terenie szkoły i poza nią oraz odpowiedzialność za przyjęte zobowiązania. * Lepsza szkoła to projekt opracowany i realizowany przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, obejmujący II i III etap edukacyjny. Jego celem jest dostarczenie nauczycielom narzędzi służących do weryfikacji wiedzy uczniów i badania efektywności nauczania. Uczniom zaś umożliwia przygotowanie się do egzaminów zewnętrznych, kończących trzyletni cykl nauczania na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum. 31 7.1. Kryteria wymagań ogólnych na poszczególne oceny z historii i społeczeństwa w klasach IV–VI Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: nie opanował treści zawartych w podstawie programowej, ma poważne braki w podstawowych wiadomościach, nie opanował umiejętności związanych z myśleniem historycznym i stosowaniem treści historycznych i społecznych nawet w stopniu minimalnym, nie rozumie prostych związków między faktami historycznymi, nie zna podstawowych reguł i zasad rządzących życiem politycznym, społecznym i gospodarczym, nie potrafi odtworzyć istotnych elementów materiału opracowywanego na lekcjach, nie potrafi zbudować prostej wypowiedzi na zadany temat, nie wykonuje zadań realizowanych przez zespół klasowy, jest bierny, nie przejawia zainteresowania treściami przedmiotu ani chęci przyswajania wiadomości i współpracy z nauczycielem. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: opanował treści konieczne, ale jego wiedza jest fragmentaryczna, ma braki w podstawowych wiadomościach i umiejętnościach, lecz z pomocą nauczyciela potrafi je w dłuższym czasie nadrobić, przy pomocy nauczyciela wyjaśnia znaczenie podstawowych pojęć z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, zna główne postacie historyczne, zna prosty podział źródeł historycznych, rozumie prosty tekst źródłowy, ma ogólną orientację w posługiwaniu się osią czasu, przyporządkowuje datę wiekowi, zna daty roczne przełomowych wydarzeń, odczytuje podstawowe dane kartograficzne, wskazuje na mapie wybrane państwa i regiony, umie nazwać poznane epoki oraz przedstawić ich ramy chronologiczne, okazuje szacunek symbolom państwowym, zachowuje się godnie w czasie obchodów świąt i uroczystości państwowych, zna podstawowe dokumenty prawne regulujące życie społeczeństwa i państwa, 32 dostrzega i rozpoznaje podstawowe reguły i procedury demokratyczne w państwie, zna rodzaje potrzeb człowieka, wymienia poznane grupy społeczne, posługuje się podręcznikiem, wykonuje typowe zadania teoretyczne i praktyczne o niewielkim stopniu trudności, ma trudności ze zbudowaniem poprawnej wypowiedzi, zachowuje na lekcji bierną postawę, ale wykazuje chęć współpracy i, odpowiednio motywowany, jest w stanie przy pomocy nauczyciela wykonać proste polecenia. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na ocenę dopuszczającą, opanował minimum wiadomości i umiejętności przewidzianych w podstawie programowej, z niewielkimi trudnościami posługuje się terminologią poznaną na lekcjach, dostrzega podstawowe związki przyczynowo-skutkowe pomiędzy faktami historycznymi, wyciąga proste wnioski z otrzymanych informacji, dostrzega rolę głównych postaci historycznych w ważnych wydarzeniach, rozróżnia podstawowe typy źródeł informacji historycznej, pod kierunkiem nauczyciela gromadzi, porządkuje i wykorzystuje informacje z różnych źródeł, podejmuje próby analizy i interpretacji tekstu źródłowego, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w czasie (taśma chronologiczna), szereguje poznane wydarzenia w czasie, z niewielką pomocą nauczyciela umiejscawia wydarzenia w przestrzeni (mapa), podaje podstawowe cechy odróżniające epoki: starożytną, średniowieczną i nowożytną, wskazuje główne elementy tradycji starożytnej w życiu współczesnym, rozpoznaje własne prawa i obowiązki w życiu rodzinnym, dokonuje prostej charakterystyki regionu, w którym mieszka, podaje podstawowe informacje na temat państwa i sposobu jego funkcjonowania, przedstawia najważniejsze informacje dotyczące życia politycznego i społecznego w Polsce, 33 zna i potrafi zastosować podstawowe procedury demokratyczne w klasie i szkole, wymienia poznane prawa człowieka, obywatela i dziecka, samodzielnie pracuje z podręcznikiem, wykonuje proste zadania pisemne, poprawia popełnione błędy merytoryczne, formułuje krótkie i proste wypowiedzi na zadany temat, formułuje ogólne opinie, wykazuje niewielką aktywność na lekcjach, ale współpracuje z grupą podczas realizacji zadań, wykazuje postawę tolerancji oraz poszanowania dla cudzych poglądów, posługuje się mediami elektronicznymi. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na oceny dopuszczającą i dostateczną, opanował w niepełnym stopniu wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, prawidłowo posługuje się terminologią historyczną, porównuje wydarzenia z przeszłości, dostrzega złożoność związków przyczynowo-skutkowych między wydarzeniami, samodzielnie wyciąga ogólne wnioski, charakteryzuje dokonania ważnych postaci historycznych, samodzielnie gromadzi, porządkuje i wykorzystuje informacje z różnych źródeł, analizuje i interpretuje teksty źródłowe z niewielką pomocą nauczyciela, wykonuje wszystkie rodzaje ćwiczeń związane z orientacją w czasie, dobrze posługuje się mapą historyczną i planem, poprawnie odczytuje zawarte w nich informacje, umie krótko scharakteryzować poznane epoki, wskazuje elementy tradycji wszystkich epok w życiu współczesnym, zna różne systemy organizacji społeczeństw i państw, charakteryzuje główne problemy życia politycznego i społecznego małej ojczyzny i państwa, wie, co należy robić, gdy jego prawa jako człowieka, dziecka lub ucznia są łamane, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem informacji z różnych źródeł, inspirowany przez nauczyciela potrafi rozwiązać trudniejsze zadania, 34 swobodnie wypowiada się na wybrane tematy, w tym społeczne, formułuje i uzasadnia własne poglądy i opinie, aktywnie uczestniczy w lekcjach, ma świadomość korzyści i zagrożeń wynikających z wykorzystania mediów elektronicznych, systematycznie przygotowuje się do zajęć i odrabia prace domowe. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na oceny dopuszczającą, dostateczną i dobrą, opanował w pełnym stopniu wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, swobodnie wypowiada się na temat przyczyn, przebiegu i skutków wydarzeń oraz zjawisk historycznych i społecznych, samodzielnie wyciąga złożone wnioski, ocenia dokonania postaci historycznych, integruje wiedzę z różnych przedmiotów i źródeł różnego typu, wyraża ją w wypowiedziach ustnych i pisemnych, posługuje się poprawnym językiem, samodzielnie analizuje i interpretuje teksty źródłowe, dostrzega ciągłość i zmienność w różnych formach życia politycznego i społecznego (państwo, przemiany w strukturze społecznej, gospodarce itp.), samodzielnie rozwiązuje wszystkie problemy teoretyczne i praktyczne z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie, aktywnie działa w zespole, wspiera innych, wpływa na efektywność pracy pozostałych członków grupy, uczestniczy w realizacji zadań dodatkowych, wykazuje aktywność jako członek społeczności szkolnej, odnosi pewne sukcesy w konkursach przedmiotowych. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: posiada kompetencje określone na oceny dopuszczającą, dostateczną, dobrą i bardzo dobrą, poszerza swoją wiedzę o wiadomości w znacznym stopniu wykraczające poza podstawę programową, prezentuje dodatkową wiedzę w toku zajęć lekcyjnych, selekcjonuje i hierarchizuje zdobyte wiadomości, 35 formułuje przemyślane i oryginalne wnioski, samodzielnie wykonuje zadania o wysokim stopniu trudności, nie popełniając żadnych błędów merytorycznych, wnosi twórczy wkład do pracy lekcyjnej, proponuje oryginalne rozwiązania, wykorzystuje wiedzę w nowych sytuacjach poznawczych, potrafi samodzielnie formułować pytania i rozwiązywać problemy, rozwija zainteresowania historyczne, udzielając się w kole historycznym, wykazuje inicjatywę i pomysłowość, ma krytyczne podejście do zagadnień poruszanych na lekcji, potrafi dyskutować, używa odpowiedniej argumentacji, współpracuje z nauczycielem w przygotowaniu niektórych zajęć, planuje i organizuje swoją pracę oraz pracę grupy zadaniowej, w wypowiedziach ustnych i pisemnych posługuje się nienaganną polszczyzną, wykazuje się dużą wrażliwością społeczną, inicjuje i koordynuje działania społeczności szkolnej na różnych polach (akcje obywatelskie, charytatywne, ekologiczne), osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych. 8. Ewaluacja Właściwa i skuteczna realizacja celów zawartych w niniejszym programie zależy od stałej kontroli sposobu nauczania i zastosowanych w procesie kształcenia metod. W tym celu nauczyciel powinien różnymi drogami zbierać informacje, które pozwolą stwierdzić, czy właściwie wywiązuje się z powierzonych mu zadań, czy też jego praca wymaga modyfikacji. 8.1. Cele ewaluacji Sprawdzenie, czy cele zakładane w programie nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo zostały osiągnięte. Analizowanie sposobu realizacji treści programowych i metod prowadzenia zajęć. Podniesienie efektywności pracy. Dostosowanie programu do potrzeb i oczekiwań uczniów. Zebranie informacji niezbędnych do uzupełnienia programu. 36 8.2. Kryteria ewaluacji 80% pozytywnych opinii – cele zostały osiągnięte w stopniu wysokim. 50% pozytywnych opinii – cele zostały osiągnięte w stopniu zadowalającym. Poniżej 50% pozytywnych opinii – cele zostały osiągnięte w minimalnym stopniu. 8.3. Pytania kluczowe W jakim stopniu zostały zrealizowane cele zawarte w programie nauczania? Jak przebiega proces uczenia się i nauczania przedmiotu historia i społeczeństwo? W jakim stopniu spełniane są potrzeby i oczekiwania uczniów? W jakim stopniu wiedza i umiejętności, które uzyskują uczniowie, są im przydatne? 8.4. Metody zbierania danych Ankiety i opinie uczniów. Pomiar dydaktyczny wyników kształcenia. 8.5. Przykładowe ankiety dla uczniów 37 ANKIETA NR 1 Drogi Uczniu. Masz przed sobą anonimową ankietę, w której możesz wypowiedzieć się na temat lekcji z przedmiotu historia i społeczeństwo. Twoje wypowiedzi pomogą mi w planowaniu dalszej pracy, a tobie pozwolą poznać twoje mocne i słabe strony związane z uczestnictwem w lekcjach. I. Jestem uczniem klasy: CZWARTEJ PIĄTEJ SZÓSTEJ II. Najczęściej otrzymuję z historii i społeczeństwa oceny: CELUJĄCE BARDZO DOBRE DOBRE DOSTATECZNE DOPUSZCZAJĄCE NIEDOSTATECZNE III. Przeczytaj uważnie poniższe stwierdzenia i zaznacz „TAK” albo „NIE”. 1. Lubię historię i społeczeństwo. TAK NIE 2. Historia i społeczeństwo jest dla mnie łatwa. TAK NIE 3. Wszystkie zadania i polecenia nauczyciela wykonuję samodzielnie. TAK NIE 4. Lekcje historii i społeczeństwa są nudne. TAK NIE 5. Historia i społeczeństwo sprawia mi dużo kłopotów. TAK NIE 6. Jestem zadowolony ze swoich osiągnięć z historii i społeczeństwa. TAK NIE 7. Znam kryteria wymagań na poszczególne oceny. TAK NIE 8. Nauczyciel ocenia mnie sprawiedliwie. TAK NIE 9. Uzyskane oceny motywują mnie do dalszej pracy. TAK NIE 10. Ucząc się zagadnień związanych z historią i społeczeństwem, mam TAK świadomość, że są to informacje bardzo potrzebne. NIE 11. Tempo podawania informacji przez nauczyciela jest dla mnie TAK odpowiednie. NIE 12. Lekcje są prowadzone w sposób jasny i przejrzysty. TAK NIE 13. Odczuwam satysfakcję, gdy aktywnie uczestniczę w lekcji. TAK NIE Dziękuję za udział w ankiecie. 38 ANKIETA NR 2 KLASA ..................... DATA ..................... Drogi Uczniu. Proszę cię o uwagi dotyczące tematyki i sposobu prowadzenia przeze mnie lekcji. Przy każdym punkcie zakreśl wybraną odpowiedź lub wpisz własną. 1. Lekcja była: nudna średnio interesująca interesująca bardzo interesująca 2. Z tej lekcji najbardziej podobało mi się ........................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ nie wzbudziło mojego zainteresowania ............................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ można zrezygnować z ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ 3. W nauczycielu prowadzącym lekcję: najbardziej podoba mi się ........................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ najbardziej nie podoba mi się ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................ 4. Na moją chęć uczenia się na lekcji wpływa dodatnio: luźna / poważna atmosfera traktowanie mnie poważnie / niepoważnie zachęcanie mnie do słuchania / zachęcanie mnie do działania inne czynniki (wymień, jakie) ............................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................ 5. Nie chce mi się uczyć na lekcji, bo ................................................................................................................... ................................................................................................................................................................................................ 6. Po lekcji czuję się: raczej zmęczony raczej ożywiony zainteresowany 7. Ta lekcja dała mi dużo nowej wiedzy (jakiej?) ......................................................................................... ................................................................................................................................................................................................ 8. Ta lekcja pozwoliła mi przyswoić sobie następujące umiejętności: ................................................................................................................................................................................................ Dziękuję za udział w ankiecie. 39
