Scenariusze lekcji wychowania fizycznego w zakresie piłki siatkowej

Scenariusze lekcji wychowania fizycznego
w zakresie piłki siatkowej dla szkół podstawowych.
Klasy1-3.
Tomasz Klocek
Kwalifikacje zawodowe:
Nauczyciel akademicki krakowskiej AWF, trener z ponad 20-letnim stażem, autor
publikacji dydaktycznych dla studentów, nauczycieli i instruktorów.
Szkoleniowiec młodzieżowych i akademickich medalistów Mistrzostw Polski
w siatkówce halowej i plażowej.
Podręczniki i publikacje dydaktyczne:
Szczepanik M., Klocek T. 1998. Siatkówka w szkole. Podręczniki i Skrypty nr 5, AWF Kraków.
Klocek T., Szczepanik M. 2003. Siatkówka na lekcji wychowania fizycznego.
Biblioteka Trenera, COS, Warszawa.
Klocek T. 2008-2009. ABC instruktora. "Magazyn Siatkówka". Nr 10-12/2008, 1-5/2009.
Filmy:
"Siatkówka na lekcji wf". (Szczepanik M., Klocek T.) AWF, Kraków, 1993.
"Lekcja siatkówki dla klas 3-4" (Klocek T. i Szczepanik M.). AWF, Kraków 2005.
Doświadczenie:

szkolne reprezentacje SP Nr 89 i SP Nr 155 w Krakowie;

młodzieżowe drużyn w krakowskich klubach sportowych: "Wanda", UKS "22", AZS UE;

młodzieżowe kadry wojewódzkie i makroregionalne (Kraków i Małopolska);

zespoły seniorskie mężczyzn i kobiet na poziomie od 1. do 4. ligi: AZS UE Kraków, "Dalin"
Myślenice, AZS AWF Kraków, "Wanda" Kraków, UKS "22";

reprezentacje AWF Kraków w rozgrywkach akademickich.
Od Autorów
Prezentowane osnowy są zapisem pracy szkoleniowej z grupą dzieci trenujących mini-siatkówkę na
pozalekcyjnych zajęciach sportowych w ramach Uczniowskiego Klubu Sportowego "22" działającego
przy Szkole Podstawowej Nr 155 w Krakowie. Grupa ta, w latach 2007-2009, zdobywała najważniejsze
trofea w ogólnopolskich rozgrywkach mini siatkówki dziewcząt i chłopców (m.in. medale Pucharu Polski
PZPS oraz Igrzysk Młodzieży Szkolnej SZS). W kolejnych latach reprezentanci Klubu i Szkoły systematycznie
kwalifikowali się do turniejów finałowych rangi krajowej. Obecnie SP Nr 155 i UKS "22" zalicza się do
najsilniejszych ośrodków mini-siatkówki w Naszym Kraju. Siatkarscy absolwenci Szkoły osiągają sukcesy
w wyższych kategoriach wiekowych, powoływani są do kadr wojewódzkich, a także do zespołów
juniorskich o uznanej marce.
Ważne uwagi:
1. Forma niniejszego opracowania wymagała, aby scenariusze lekcyjne zapisane były dla objętości 45
minut. O ile w klasach 1-3 taki czas jednostkowych zajęć stosowany jest powszechnie, to w klasach
starszych (4-6) częściej praktykuje się jednostki treningowe o objętości 90 minut, a nawet dłuższe. W tej
sytuacji czas poświęcony na każdą część zajęć należy wydłużyć dwukrotnie albo w toku jednego
treningu zrealizować dwa tematy. Oba rozwiązania z punktu widzenia metodyki szkolenia są
prawidłowe. W omawianym przypadku, objętość i liczba jednostek treningowych w tygodniu były
następujące: klasa 3. - 2x 45min, klasa 4. - 2x 90min, klasa 5. - 3x 90min, klasa 6. - 3x 90-120min.
2. Faktyczna liczba jednostek treningowych, przeprowadzonych w rocznym cyklu to: od 80 do ponad
120 - wliczając zgrupowania sportowe. Liczba scenariuszy - 20 na każdy rok, jest więc tylko wycinkiem
całości, jednak wycinkiem reprezentującym najważniejsze cechy szkolenia. Tematyka scenariuszy
w pełni oddaje postępowanie metodyczne zastosowane w procesie treningowym. Kluczowe
elementy tego postępowania to m.in.:
− systematyczne kształtowanie koordynacyjnych zdolności motorycznych;
− fundamentalna rola ćwiczeń przygotowujących (ukierunkowanych) w nauczaniu elementów
techniki siatkarskiej;
− stosowanie form organizacyjnych wymagających pracy zespołowej;
− pobudzanie i wzmacnianie kreatywności, współpracy, samodzielności i samooceny.
3. Ponieważ w praktyce zajęcia odbywały się wspólnie dla dziewcząt i chłopców (grupa koedukacyjna),
więc nie podkreślano też różnic dydaktycznych wynikających z płci. Przyjęto, iż zalety i wady
uwzględniania, bądź zaniedbywania tych różnic w treningu dzieci - na edukacyjnym etapie szkoły
podstawowej - równoważą się. Wszystkie osnowy opracowano dla grupy 12 osobowej. Przedstawione
rozwiązania i wskazówki organizacyjne umożliwiają łatwą modyfikację ćwiczeń do innej liczebności
grupy. Minutowy układ treści pomniejszono o czas 5min przeznaczony na początkowe czynności
organizacyjno-porządkowe oraz ćwiczenia gibkości (rozciągające) w części końcowej. Opis ćwiczeń
wykonano w scenariuszu ról, a nie scenariuszu zdarzeń. W praktyce, oba rodzaje przekazu są równie
skuteczne.
4. Niektóre spośród zaproponowanych tematów i ćwiczeń mogą być zbyt trudne dla grup, które albo
nie mają komfortu trenowania w wymiarze tygodniowym - co najmniej 3x 90min, albo rozpoczynają
szkolenie w klasach starszych (np. piątej lub szóstej). W takiej sytuacji konieczne będzie dostosowanie ograniczenie zadań szkoleniowych, uproszczenie ćwiczeń, czy też wybór tematów i metod z niższych
etapów szkolenia. Mamy nadzieję, że nawet wtedy, choćby część zawartych tutaj pomysłów okaże
się pomocna w pracy i zabawie z grupami początkujących siatkarek i siatkarzy.
Autorzy opracowania
Ewa Klocek (klasy 1-3)
Tomasz Klocek (klasy 1-3 i 4-6)
Wprowadzenie
Słowo "mini" w nazwie dyscypliny oznacza rywalizację sportową w kategorii wiekowej dzieci ze szkół
podstawowych (do lat 13). Klasyfikowany system współzawodnictwa - klasyfikowany, bo trofeum
sportowym jest oficjalny tytuł Mistrza Polski w Mini Siatkówce - organizują niezależnie od siebie Szkolny
Związek Sportowy oraz Polski Związek Piłki Siatkowej.
Rozgrywki SZS są hermetyczne - uczestniczyć w nich mogą wyłącznie reprezentacje szkół podstawowych,
natomiast rozgrywki PZPS mają formułę otwartą - startują w nich kluby sportowe, drużyny szkolne, a także
zespoły niezrzeszone (tzw. "podwórkowe").
Wyróżniający się adepci mini siatkówki posiadają już znaczne umiejętności, opanowali najtrudniejsze
elementy siatkarskiego rzemiosła: zagrywkę w wyskoku, atak w wybranym kierunku - po prostej i po
skosie, wystawianie w wyskoku, pady i rzuty siatkarskie. Młodzi zawodnicy mają tak olbrzymie "serce do
gry", że wiele z meczów kończy się grą na przewagi, a poziom emocji i kolor wypieków na twarzach
zgromadzonych kibiców (rodzice, dziadkowie, rodzeństwo, koledzy i koleżanki z własnego klubu, bądź
nowo zawarte sportowe znajomości) jest intensywniejszy niż podczas transmisji telewizyjnej z wielkiej
imprezy sportowej.
Oprócz oficjalnego systemu rozgrywek (SZS i PZPS) w całym kraju organizowane są liczne,
nieklasyfikowane - towarzyskie turnieje mini siatkówki, a ich inicjatorami są szkoły i kluby sportowe. Turnieje
te mają nierzadko wieloletnią tradycję i - ze względu na mierzoną w setkach liczbę uczestników charakter imprez masowych. Zasadą regulaminową, powszechną i wręcz obowiązkową podczas
zawodów mini siatkówki, jest stosowanie systemu gier "każdy z każdym". Oznacza to, iż każda startująca
drużyna rozgrywa taką samą liczbę meczów, bez względu na to czy awansuje do strefy medalowej, czy
też walczy o miejsca odległe od sportowego podium.
Pilni obserwatorzy karier małych siatkarzy i siatkarek, podsumowują ich późniejsze sportowe losy
przysłowiem: "czym skorupka za młodu nasiąknie tym na starość trąci". Trafność tej mądrości ludowej
sprawdza się w sporcie tak mocno, jak nigdzie indziej. Potwierdzi to każdy szkoleniowiec: zarówno ten,
który z radością dzieli sukcesy sportowe podopiecznych, jak i ten, który traci cierpliwość, gdy zbiera
owoce swoich - nazwijmy to łagodnie - pedagogicznych zaniedbań.
"Nasiąkanie za młodu" to nie tylko nauczanie technicznych umiejętności siatkarskich (tzw.
specjalistycznych nawyków ruchowych), ale także - a nawet przede wszystkim kształtowanie postaw i
przekazywanie wiadomości niezbędnych dla przyszłego profesjonalnego sportowca oraz dla każdego,
kto "żyje na sportowo" - dla kogo sport i rekreacja jest bezinteresownym hobby. Tak więc rola
szkoleniowca i rola procesu szkoleniowego ograniczona jedynie do nauczania ruchu (techniki i taktyki
gry) jest niepełna - niewystarczająca. Dowody znajdziecie oglądając transmisje z wielkich widowisk
sportowych i słuchając komentarzy ekspertów oraz głównych aktorów tych widowisk: zawodników i
trenerów. Jakże często jeszcze wypomina się profesjonalnym zawodnikom, że brak im motywacji do gry,
że wzajemne pretensje i żale dezintegrują zespół, albo że strach przed porażką już "w szatni" sparaliżował
zawodników i nie pozwolił na podjęcie wyzwania sportowego - równorzędnej walki z faworytem. Wiele, z
tych przypadłości jest efektem "nasiąkania za młodu", a właściwie braku takowego "nasiąkania". Dzisiaj,
szansę na mistrzostwo sportowe - nawet w wymiarze mini - otrzymują jedynie sportowcy ukształtowani
całościowo - sportowcy kompletni. Pozostali, choćby nie wiem jak byli wysocy i skoczni, niestety lub stety
mogą być pewni, że tytułu mistrzowskiego nie zdobędą.
"Mini" spostrzeżenia, wnioski i metody, na pozór trywialne, zachowują uniwersalność i sprawdzają się
również w siatkówce dorosłej. Nikt trafniej, a czasami wręcz boleśniej, niż dzieci nie zweryfikuje postawy
trenera, jego wiadomości i tzw. warsztatu zawodowego:
− Każda niekonsekwencja, brak obiektywizmu, zbytnia srogość, bądź - przeciwnie - uległość, zostaną
zauważone i bez zbędnych ceregieli wytknięte, a ucierpi na tym nie tylko autorytet trenera.
− Zajęcia nieprzygotowane, nieprzemyślane, bądź nudne, skutecznie zniechęcą dzieci do kolejnych
treningów.
−
−
−
−
Zaniechania działań wzmacniających więzi grupowe, kształtujących szacunek dla wysiłku
przeciwnika i kolegów z drużyny, podczas ćwiczeń i gry, to prosta droga do porażki nawet z
teoretycznie gorzej wyszkolonym przeciwnikiem;
Unikanie udziału w rywalizacji sportowej - turniejach lub meczach sparingowych (kontrolnych) "zaowocuje" brakiem odporności na presję psychiczną podczas ważnych zawodów, dlatego że
umiejętności nabywane w treningu muszą być utrwalone w warunkach stresu sportowego.
Zaniechanie systematycznego - wielokrotnego i cierpliwego, objaśniania przepisów gry i zasad
taktycznych, będzie przyczyną niepotrzebnie straconych punktów w najważniejszych momentach
gry.
Jeśli trener oczekuje od swojej drużyny, aby rywalizowała z najlepszymi jak równy z równym, to nie
może zmarnować nawet minuty treningu. Musi stosować metody, które rozbudzą, mało tego rozpalą u młodych sportowców motywację wewnętrzną: zadowolenie z uczestnictwa w
atrakcyjnych i emocjonujących zajęciach, satysfakcję z nabywania nowych umiejętności, spełnienie
potrzeby przynależności do grupy i akceptacji w gronie rówieśników, a wreszcie chęci wyróżniania się
- odnoszenia sukcesów i zdobywania trofeów sportowych.
Mini-siatkówka jest więc nie tylko pierwszym stopniem sportowego wtajemniczenia, jest również ważnym i
- na dzień dzisiejszy - chyba już niezbędnym etapem sportowego szkolenia.
Oznaczenia na rysunkach:
Kierunek odbicia, podania
piłki - tor lotu
Kierunek przemieszczania
się dziecka - tor biegu
Zagrywka lub atak
Dziecko z piłką
Po przemieszczeniu
Blokujący
Trener
W wyskoku
oznaczenie dodatkowe
nie zawsze stosowane
W obronie
oznaczenie dodatkowe
nie zawsze stosowane
Objaśnienia niektórych zwrotów, które w treści występują hasłowo - ujęto je w cudzysłów:
− Mecz "z niezdarą". Pojedynczo lub w zespole dzieci otrzymują punkty za dobrze wykonane
powtórzenia ćwiczenia. Za każdy błąd wykonania punkt otrzymuje "niezdara" - wymyślony
przeciwnik. Przykładowe zadanie: -odbij piłkę nad siebie i złap; -jeśli po odbiciu złapiesz piłkę, to
przyznaj sobie punkt; -jeśli piłka spadanie na parkiet, przyznaj punkt dla "niezdary"; -graj "z niezdarą"
do 15pkt.
− Mecze "na zmianę". Na jednym boisku rozgrywane są 2 lub 3 mecze. Zmiany przeciwników, następują
po każdej akcji: zespoły, które zakończyły swoją akcję schodzą z boiska, a na ich miejsce wchodzą
uczestnicy następnego meczu. Każdy "zestaw" przeciwników ma swoją piłkę - jest przygotowany do
wejścia na boisko i rozpoczęcia gry tak, aby przerwy między kolejnymi akcjami ograniczyć do
minimum. Rozwiązanie takie umożliwia zaangażowanie w grę większą liczbę dzieci niż tradycyjny
podział na grających i oczekujących.
− Mecz "z boiskiem mistrza". Na jednym boisku mecz rozgrywają 3 drużyny. W pierwszej akcji jedna
z drużyn znajduje się poza boiskiem. Zwycięzca akcji zdobywa tytuł "mistrza" i zajmuje "boisko mistrza".
Drużyna, która przegrała wymianę schodzi z boiska. Trzecia drużyna - "kandydat", wchodzi na wolne
boisko i rozpoczyna swoją akcję przeciwko "mistrzowi". Zwycięzca - jak poprzednio - zdobywa tytuł
i boisko "mistrza", przegrany schodzi z boiska itd. Punkty przyznawane są za każdą wygraną akcję.
− Wystawa: "szeroka" - do linii bocznej; "wąska" - bliżej wystawiającego; "bezpieczna" - dalej od siatki
i "wąska".
− Dogranie i przyjęcie zagrywki: "dokładne" - w umówioną strefę przy siatce; "bezpieczne" - w pole
ataku, dalej od siatki.
− Zagrywka: "pewna" - w środek boiska lub "między dwóch" przyjmujących o łagodnym torze lotu;
"ryzykowna" - płaski tor lotu piłki lub duża siła uderzenia albo zagrywka "do linii" bocznej.