NASILENIE WYSTĘPOWANIA Solidago canadensis L. W

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO W SIEDLCACH
Seria ROLNICTWO
Nr 1 (1)
2015
Zofia Rzymowska
Katedra Ekologii Rolniczej
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
[email protected]
NASILENIE WYSTĘPOWANIA Solidago canadensis L.
W ZACHWASZCZENIU UPRAW W GRANICACH MIASTA SIEDLCE
I NA OBSZARACH PODMIEJSKICH
MORE FREQUENT OCCURRENCE OF Solidago canadensis L.
IN WEED INFESTED CROPS IN THE BORDERS OF SIEDLCE CITY
AND ITS SUBURBAN AREAS
Streszczenie. Praca obejmuje wyniki badań dotyczące przenikania Solidago canadensis
na pola uprawne. Obserwacje prowadzono na terenie miasta Siedlce i na obszarach
podmiejskich ze względu na masowe występowanie analizowanego gatunku na nieużytkach porolnych w tym rejonie. Polegały one na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych
metodą Braun-Blanqueta. Zarejestrowano występowanie Solidago canadensis w uprawach zbóż i gorczycy oraz na ścierniskach. Na części pól gatunek ten osiągał znaczne
pokrycie. Najczęściej spotykano go w fazie siewek lub w formie juwenilnej, jednak na
niektórych polach zdarzały się duże okazy w fazie wykształcania kwiatostanów i początku kwitnienia. Z badań wynika, że Solidago canadensis może zagrażać uprawom w warunkach ekstensywnego lub ekologicznego rolnictwa.
Słowa kluczowe: nawłoć kanadyjska, zagrożenie upraw, migracja, zachwaszczenie
upraw, zachwaszczenie ściernisk
WSTĘP
Solidago canadensis w Polsce i w Europie jest gatunkiem inwazyjnym
[Weber 1998, Weber i Jakobs 2005, Tokarska-Guzik i in. 2012]. Do Europy została sprowadzona jako gatunek ozdobny w połowie XVII w. [Kowarik 2003].
W Polsce po raz pierwszy notowano ją w 1872 r. [Tokarska-Guzik 2003]. Charakteryzuje się dużą tolerancją siedliskową, szybko rośnie oraz wytwarza olbrzymie
ilości nasion. Ponadto jej rozprzestrzenianiu sprzyja allelopatyczne oddziaływanie na roślinność współwystępującą, co eliminuje roślinność konkurencyjną
30
Zofia Rzymowska
przyczyniając się do dominacji tego gatunku w zajmowanych siedliskach [Sun
i in. 2006, Yang i in. 2007, Abhilasha i in. 2008, Skrajna i in. 2012]. Poza kształtowanymi obszarami zieleni spotykana jest w wielu siedliskach: w opuszczonych
ogrodach, na nieużytkach i rumowiskach, na przydrożach i miedzach, w zaroślach i na obrzeżach lasów, na terenach kolejowych itp. [Szymura i Wolski 2006,
Dajdok i Pawlaczyk 2009]. Uznawana jest za biowskaźnik odłogów [Rola i Rola
2010]. Rzadko podawana jest jako gatunek występujący na polach uprawnych
[Anioł-Kwiatkowska 2008, Jezierska-Domaradzka i Domaradzki 2012, Pużyńska
i in. 2012].
Celem pracy była analiza zachwaszczenia upraw i ściernisk przez Solidago
canadensis oraz próba odpowiedzi na pytanie, czy ten gatunek może stać się
groźnym chwastem segetalnym.
MATERIAŁ I METODY
Badania terenowe wykonano na polach uprawnych w granicach miasta
Siedlce i na terenach przyległych w latach 2010-2011. Obserwacje prowadzono
na polach typowych w tym rejonie gospodarstw ekstensywnych. Brak jest dokładnych danych na temat stosowanych zabiegów ograniczających zachwaszczenie, chociaż na ścierniskach na niektórych polach były ślady stosowania herbicydów. Badania polegały na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą
Braun-Blanqueta [Pawłowski 1977]. O wyborze terenu badań zdecydował fakt
intensywnego występowania badanego gatunku na nieużytkach porolnych
w bezpośrednim sąsiedztwie pól uprawnych. Łącznie wykonano 102 zdjęcia
fitosocjologiczne, w tym 33, w których występowała Solidago canadensis
(13 zdjęć w uprawach i 20 na ścierniskach). Badania w uprawach prowadzono
w lipcu i na początku sierpnia, a na ścierniskach we wrześniu i październiku.
Wśród roślin uprawnych, w których prowadzono obserwacje, były: pszenica jara
i ozima, pszenżyto i gorczyca na nasiona. Większość badanych upraw zlokalizowana była na glebach kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Zdjęcia
zestawiono w tabele oddzielnie dla upraw i ściernisk.
Dla każdego gatunku w tabeli wyliczono stałość fitosocjologiczną (S)
i współczynnik pokrycia (D) [Pawłowski 1977]. Nomenklaturę gatunków przyjęto
za Mirkiem i in. [2002]. W celu określenia wpływu Solidago canadensis na analizowane zbiorowiska wyliczono wskaźnik dominacji Simpsona D i bioróżnorodności Shannona-Wienera H’ [Topham i Lawson 1982] przy użyciu programu PAST. Do
ich wyliczania zastosowano skalę pokrycia: r, + - 0,1; 1–5; 2–17,5; 3– 37,5; 4–62,5;
5–87,5. Ponadto przeanalizowano również około 6 tys. zdjęć wykonanych na
Nizinie Południowopodlaskiej w latach 1978-2009 pod kątem występowania
Solidago canadensis w badanych płatach.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach…
31
WYNIKI
Solidago canadensis występuje masowo na nieużytkach w obrębie miasta
Siedlce, jak również na terenach podmiejskich. Bliskie sąsiedztwo takich ksenospontanicznych zbiorowisk zdominowanych przez Solidago canadensis ułatwia
rozprzestrzenianie się analizowanego gatunku na pobliskie pola uprawne. Jego
występowanie na ścierniskach w tym rejonie jest dość powszechne. W tych
zbiorowiskach wykonano tylko 20 zdjęć fitosocjologicznych z udziałem Solidago
canadensis z uwagi na to, że ścierniska są aktualnie dość szybko podorywane
(tab. 1). Współczynnik pokrycia, jaki nawłoć kanadyjska osiągała w tych zbiorowiskach, był dość wysoki (D=458). Najczęściej były to młode siewki wschodzące
na ścierniskach, rzadziej spotykano osobniki starsze, występujące jako dobrze
ukorzenione kępy pochodzące przynajmniej z poprzedniego okresu wegetacji.
Analizowane zbiorowiska ścierniskowe były bogate gatunkowo. Stwierdzono
w nich występowanie ogółem 109 gatunków, w tym 66 krótkotrwałych i 43 wieloletnich. Średnio w jednym zdjęciu notowano 32 gatunki. Zwraca uwagę częste
i dość liczne występowanie w tych fitocenozach chwastów wieloletnich. Poza
Solidago canadensis były to: Artemisia vulgaris, Cirsium arvense, Equisetum
arvense, Tanacetum vulgare oraz lokalnie Elymus repens, Convolvulus arvensis
i Epilobium ciliatum. Wśród gatunków krótkotrwałych największą stałość
i pokrycie osiągały: Conyza canadensis, Setaria pumila, Matricaria maritima
subsp. inodora, Stellaria media, Lactuca serriola, Geranium pusillum, Polygonum
aviculare, Viola arvensis oraz lokalnie Echinochloa crus-galli, Polygonum lapathifolium subsp. lapathifolium, Gypsophila muralis i Galinsoga parviflora.
W uprawach zbóż Solidago canadensis najczęściej osiągała małe pokrycie
poniżej 5%. Największe pokrycie (w granicach 20%) stwierdzono w zasiewach
gorczycy (tab. 2). Na części pól, zarówno w gorczycy, jak i w zbożach stwierdzono duże, ukorzenione kępy Solidago canadensis. W momencie wykonywania
zdjęć (najczęściej na początku sierpnia) okazy te były w fazie wykształcania kwiatostanów i na początku kwitnienia. Ogółem w uprawach stwierdzono 95 gatunków, w tym 58 gatunków krótkotrwałych i 37 wieloletnich. Średnio w jednym
zdjęciu notowano 28 gatunków. Średnie pokrycie chwastami było duże i wynosiło
40,8% przy małym zwarciu rośliny uprawnej około 70%. W grupie gatunków krótkotrwałych największą stałość i pokrycie osiągały: Lactuca serriola, Matricaria
maritima subsp. inodora, Polygonum aviculare, Apera spica-venti, Conyza canadensis i Setaria pumila. Dominującymi chwastami w grupie wieloletnich były:
Solidago canadensis, Artemisia vulgaris, Cirsium arvense i Equisetum arvense.
Wskaźnik dominacji Simpsona wyliczony dla zbiorowisk badanych upraw
kształtował się na poziomie 0,259 (0,077-0,736), natomiast wskaźnik bioróżnorodności Shannona-Wienera był bardzo zróżnicowany i wahał się od 0,606
do 2,675, średnio wynosił 1,859 (tab. 2).
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
32
Tabela 1. Występowanie Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu ściernisk
Table 1. Occurence of Solidago canadensis L. in weed infestation of stubble-fields
Numer zdjęcia
w tabeli
Relevé no.
in table
Nr zdjęcia
w terenie
No relevé
in nature
Rok
Year
Miejscowość
Locality
% pokrycia
przez chwasty
Coverage
of weeds in %
Liczba gatunków
w zdjęciu
Number of weeds
per relevé
Wskaźnik dominacji Simpsona
Simpson’s index
of domination
Wskaźnik bioróżnorodności Shannona-Wienera
Shannon-Wiener
biodiversity index
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
2
27
22
25
23
24
24
26
32
33
34
27
29
38
98
99
100
101
102
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2011
2011
2011
2011
2011
2b
2a
2a
1
2a
1
2a
2a
2a
2a
2a
2a
2a
2a
2a
4
3
1
3
2a
90
80
90
90
80
90
90
90
70
100
100
100
90
100
100
70
100
70
90
60
87,5
41
37
30
35
41
28
31
36
20
33
30
23
30
30
28
36
38
32
37
31
32
Średnia
Mean
0,098 0,103 0,259 0,148 0,275 0,237 0,146 0,191 0,224 0,158 0,227 0,268 0,286 0,245 0,251 0,114 0,084 0,115 0,096 0,078
0,180
2,592 2,546 1,665 2,181 1,696 1,765 2,083 1,960 1,743 2,039 1,731 1,560 1,544 1,840 1,681 2,466 2,737 2,436 2,610 2,636
2,076
33
Gatunki
krótkotrwałe
Short-lived
Conyza
canadensis
Setaria
pumila
1
+
+
2
3
3
2
3
1
+
+
+
+
+
2
+
1
2
1
+
+
+
2
2
2
+
3
2
1
+
Matricaria maritima subsp. inodora
1
1
+
2
1
2
+
1
+
+
2
+
3
Stellaria media
1
1
+
2
3
+
+
+
+
+
Lactuca serriola
+
+
1
+
1
1
+
+
+
+
+
1
Viola arvensis
Myosotis
arvensis
Geranium pusillum
Polygonum
aviculare
Veronica
arvensis
Chenopodium
album
Fallopia
convolvulus
Capsella
bursa-pastoris
Echinochloa
crus-galli
Anthemis
arvensis
Polygonum
persicaria
Lamium
purpureum
Centaurea cyanus
+
+
+
1
+
1
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
1
1
+
2
+
+
+
2
1
+
+
1
1
1
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
1
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
2
2
3
+
+
+
+
3
1
1
1
1
+
+
3
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
1
+
+
+
+
1
1
1
V
995
+
2
2
+
V
915
1
2
1
1
+
V
743
+
1
1
1
1
+
V
470
1
+
+
1
1
V
275
+
1
1
1
1
V
235
+
+
+
+
1
V
155
+
2
1
1
+
IV 455
+
+
1
1
1
1
IV 240
2
+
+
+
+
IV 203
+
+
1
+
+
+
2
+
+
+
1
IV 140
+
+
+
IV 120
1
+
1
IV 120
1
2
III 495
1
+
+
D
+
+
+
S
+
III 485
1
1
+
1
+
1
+
1
III 185
+
III
85
III
75
+
34
Melandrium album
Vicia hirsuta
Polygonum lapathifolium subsp.
lapathifolium
Galinsoga
parviflora
Gypsophila muralis
Gnaphalium
uliginosum
Cerastium
holosteoides
Anagallis
arvensis
Raphanus
raphanistrum
Galeopsis
tetrahit
Gatunki
wieloletnie
Perennial
Artemisia
vulgaris
Solidago
canadensis
Equisetum arvense
Taraxacum
officinale
Cirsium arvense
Tanacetum vulgare
Epilobium
ciliatum
Elymus repens
+
+
+
+
+
1
+
+
2
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
2
+
2
+
2
2
+
1
III
65
III
55
II
203
II
220
II
200
II
118
II
115
II
95
+
II
35
+
II
25
+
1
+
1
+
+
+
+
+
+
+
1
1
+
+
1
+
+
+
+
1
1
1
+
2
+
+
+
+
+
+
+
+
1
1
+
+
1
+
+
+
+
2
+
+
+
+
2
+
+
+
+
1
+
+
1
2
1
1
1
1
V
468
2
1
+
1
+
r
2
+
+
+
+
1
+
+
2
1
1
+
+
1
V
458
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
1
+
+
1
1
V
190
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
V
90
+
+
+
1
+
2
1
+
+
+
+
+
+
IV 193
1
1
+
+
+
+
IV 130
1
+
1
+
+
+
+
1
1
+
+
+
+
+
+
3
+
+
1
1
+
+
+
+
+
+
+
III 135
+
II
238
35
Convolvulus
arvensis
Rumex crispus
+
+
1
Rumex acetosella
Sonchus arvensis
Plantago major
Achillea
millefolium
Hypericum
perforatum
Cirsium vulgare
Senecio jacobea
+
+
+
1
1
3
+
+
+
1
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
r
+
+
+
+
+
+
+
+
r
r
+
+
+
r
+
r
+
II
208
1
II
95
+
II
65
II
50
+
+
+
+
II
35
+
+
+
II
25
II
25
II
20
II
10
Objaśnienia / Explanations:
1 - Grabianów, 2a - Siedlce ul. Piaskowa, 2b - Siedlce ul. Sokołowska, 3 - Wola Suchożebrska, 4 - Stok Lacki
S - stałość fitosocjologiczna / constancy of occurrence; D - współczynnik pokrycia / coefficient of coverage
Gatunki sporadyczne / Sporadic species:
krótkotrwałe / short-lived ‒ Veronica persica 1(2), 2(+), 16(+), 17(1); Vicia tetrasperma 2(+), 5(+), 7(+), 16(+); Arabidopsis thaliana 3(+), 6(+), 13(+), 14(+); Lamium amplexicaule 4(1), 5(+), 6(+), 14(1); Sonchus oleraceus 4(+), 6(+), 8(+), 19(+); Galeopsis pubescens 15(+), 17(+), 19(+), 20(+); Senecio vulgaris 1(+), 4(+), 19(+); Sonchus asper 1(+), 4(+),
6(+); Galinsoga ciliata 1(+), 7(+), 17(+); Setaria viridis 2(+), 5(+), 16(+); Consolida regalis 2(+), 5(+), 16(+); Spergula arvensis 3(+), 13(+), 19(+); Anchusa arvensis 5(1), 7(+), 8(+);
Vicia angustifolia 5(+), 8(+), 15(+); Erodium cicutarium 9(+), 10(+), 11(+); Amaranthus retroflexus 1(+), 19(+); Chamomilla suaveolens 1(+), 20(+); Juncus bufonius 2(r), 16(+);
Berteroa incana 3(+), 13(+); Sinapis alba 4(+), 6(1); Lapsana communis 6(+), 17(+); Scleranthus annuus 8(+), 10(+); Erigeron acris 8(+), 18(+); Galeopsis bifida 10(+), 11(2);
Galium aparine 14(+), 18(+); Poa annua 17(+), 18(+); Apera spica-venti 1(+); Medicago lupulina 1(+); Malva neglecta 1(+); Atriplex patula 4(+); Malva pusilla 5(+); Vicia sativa
5(+); Daucus carota 6(+); Arenaria serpyllifolia 8(+); Galeopsis ladanum 9(+); Solanum tuberosum 10(+); Vicia villosa 14(+); Oenothera biennis 18(r);
wieloletnie / perennial ‒ Solidago virgaurea 2(+), 3(+), 13(+), 16(+); Oxalis fontana 6(2), 7(1), 17(+); Agrostis gigantea 7(2), 10(1), 11(1); Trifolium repens 8(+), 18(+), 19(+);
Armoracia rusticana 10(+), 17(r), 20(r); Acer negundo 1(r), 8(r); Leontodon autumnalis 4(+), 20(+); Rumex acetosa 7(+), 15(+); Plantago lanceolata 17(+), 19(r); Agrostis stolonifera 18(+), 20(1); Epilobium roseum 1(+); Urtica dioica 1(+); Juglans regia 1(r); Rosa sp. 1(r); Rumex obtusifolius 5(+); Hypochoeris radicata 5(r); Stachys palustris 7(2); Knautia arvensis 7(r); Plantago intermedia 8(+); Stellaria graminea 8(+); Ranunculus sardous 14(+); Gnaphalium sylvaticum 15(+), Hieracium pilosella 15(+); Salix sp. 15(r); Potentilla collina 15(r); Ranunculus repens 18(+).
36
Tabela 2. Występowanie Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw
Table 2. Occurence of Solidago canadensis L. in weed infestation of crops
Numer zdjęcia w tabeli
Relevé no. in table
Numer zdjęcia w terenie
No relevé in nature
Rok
Year
Miejscowość
Locality
% pokrycia przez roślinę uprawną
Coverage of crops in %
% pokrycia przez chwasty
Coverage of weeds in %
Liczba gatunków w zdjęciu
Number of weeds per relevé
Wskaźnik dominacji Simpsona
Simpson’s index of domination
Wskaźnik bioróżnorodności
Shannona-Wienera
Shannon-Wiener biodiversity index
Roślina uprawna
Cultivated plants
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
41
12
20
11
19
9
2
6
5
13
10
21
97
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2010
2011
2011
1
1
2b
2a
2b
1
2a
3
3
2a
2a
2b
2a
60
70
80
75
80
70
70
40
40
75
75
75
75
68,1
60
10
50
30
50
50
40
60
70
30
20
40
20
40,8
35
19
36
26
41
24
23
32
26
18
20
35
29
28
0,299
0,367
0,077
0,147
0,082
0,290
0,116
0,318
0,501
0,736
0,152
0,084
0,198
0,259
1,640
1,419
2,675
2,101
2,653
1,499
2,258
1,699
1,058
0,606
2,012
2,604
1,939
1,859
Pj
G
Pj
Pż
Pj
G
Mj
Poz
Poz
Pż
Pż
Pj
Pż
Gatunki krótkotrwałe
Short-lived
Lactuca serriola
+
+
+
+
1
+
1
3
1
1
1
+
Matricaria maritima subsp. inodora
1
+
1
1
1
+
1
+
2
+
1
+
+
1
1
+
+
+
+
+
1
Polygonum aviculare
Średnia
Mean
S
D
+
V
535
1
1
V
473
1
+
V
215
37
Fallopia convolvulus
Apera spica-venti
Conyza canadensis
Setaria pumila
Chenopodium album
Viola arvensis
Myosotis arvensis
Centaurea cyanus
Polygonum persicaria
Geranium pusillum
Gnaphalium uliginosum
Stellaria media
Gypsophila muralis
Echinochloa crus-galli
Sonchus oleraceus
Lamium purpureum
Veronica persica
Senecio vulgaris
Capsella bursa-pastoris
Vicia hirsuta
Anthemis arvensis
Polygonum lapathifolium subsp.
lapathifolium
Galinsoga ciliata
Melandrium album
Sonchus asper
Medicago lupulina
Vicia tetrasperma
+
+
2
+
+
+
+
1
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
1
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
3
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
1
1
1
+
+
+
1
+
1
+
+
1
+
+
+
1
1
+
+
1
+
1
+
+
1
+
1
1
+
+
1
+
+
+
1
+
+
1
+
+
+
4
+
+
+
1
+
+
+
+
+
1
+
1
1
+
+
+
+
1
1
+
1
1
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
V
IV
IV
IV
IV
IV
IV
IV
III
III
III
III
III
III
III
II
II
II
II
II
II
154
573
388
227
131
100
77
62
169
146
138
138
108
77
46
123
115
62
62
62
54
II
54
II
II
II
II
II
54
38
38
31
23
38
Amaranthus retroflexus
Malva neglecta
Gatunki wieloletnie
Perennial
Solidago canadensis
Artemisia vulgaris
Cirsium arvense
Epilobium ciliatum
Sonchus arvensis
Rumex crispus
Equisetum arvense
Tanacetum vulgare
Taraxacum officinale
Elymus repens
Achillea millefolium
Cirsium vulgare
Convolvulus arvensis
+
r
+
1
+
+
+
3
+
+
1
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
1
+
+
1
+
+
+
+
1
+
+
+
1
+
+
r
2
2
1
r
+
+
+
1
+
1
+
+
+
+
1
+
1
1
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
1
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
II
II
23
8
V
V
IV
IV
IV
IV
III
III
III
II
II
II
II
342
288
154
92
92
92
396
85
54
54
31
31
23
Objaśnienia / Explanations :
1 - Grabianów, 2a - Siedlce ul. Piaskowa, 2b - Siedlce ul. Sokołowska, 3 - Wola Suchożebrska; Pj - pszenica jara / spring wheat , G - gorczyca / mustard, Pż - pszenżyto /
triticale, Mj - mieszanka zbożowa jara / cereal cereal mix, Poz - pszenica ozima /winter wheat;
S - stałość fitosocjologiczna / constancy of occurrence; D - współczynnik pokrycia / coefficient of coverage
Gatunki sporadyczne/ Sporadic species:
krótkotrwałe/ short-lived ‒ Galeopsis tetrahit 1(+), 4(+); Daucus carota 1(+), 6(+); Anchusa arvensis 1(+), 7(+); Galinsoga parviflora 1(1), 12(1); Galium aparine 1(+), 13(+); Consolida regalis 4(1), 11(r); Spergularia rubra 4(+), 11(+); Chamomilla suaveolens 5(+), 12(+); Anagallis arvensis 7(+), 8(1); Erodium cicutarium 1(+); Trifolium arvense 1(+); Trifolium campestre 1(+); Vicia villosa 2(+); Euphorbia helioscopia 3(1); Veronica agrestis 5(+); Urtica urens 5(r); Raphanus raphanistrum 6(+); Atriplex patula 6(+); Galeopsis bifida 6(+); Polygonum
lapathifolium subsp. pallidum 7(+); Crepis tectorum 7(+); Juncus bufonius 8(+); Agrostemma githago 8(+); Melilotus alba 8(+); Cerastium holosteoides 13(+); Veronica arvensis 13(+);
wieloletnie/ perennial ‒ Oxalis fontana 1(+), 6(3); Epilobium hirsutum 3(+), 5(+); Rumex acetosella 6(+), 9(+); Rorippa sylvestris 1(+); Epilobium obscurum 2(+); Stachys palustris 3(+);
Fraxinus excelsior 5(r); Juglans regia 5(r); Rosa sp. 5(r); Agrostis gigantea 8(+); Plantago intermedia 8(+); Heracleum sphondylium 8(+); Juncus articulatus 8(r); Rumex acetosa 9;(+)
Leontodon autumnalis 9(+); Cichorium intybus 9(+); Eupatorium cannabinum 9(+); Gnaphalium sylvaticum 9(+); Erigeron acris 9(+); Arctium lappa 9(r); Solidago virgaurea 11(+);
Trifolium repens 13(+); Plantago lanceolata 13(+); Plantago major 13(+).
Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach…
39
Zbiorowiska ścierniskowe charakteryzowały się mniejszym wskaźnikiem
dominacji niż zbiorowiska upraw. Przyjmował on wartości od 0,078 do 0,286,
średnio 0,180. Natomiast wskaźnik Shannona-Wienera był wyższy niż w zbożach
i kształtował się na poziomie 1,544-2,737, średnio 2,076 (tab. 1).
Z analizy materiału dokumentacyjnego dotyczącego Niziny Południowopodlaskiej wynika, że Solidago canadensis była bardzo rzadko notowana we
florze segetalnej poszczególnych mezoregionów (tab. 3). Brak jej we florze segetalnej Podlaskiego Przełomu Bugu zarówno w latach 1994-1998 [Rzymowska
1999, Skrzyczyńska, Rzymowska 2001], jak i w późniejszych badaniach z lat
2004-2009 [Rzymowska 2013] oraz we florze Równiny Łukowskiej [Rzymowska,
Skrajna 2011]. Należała do bardzo rzadkich gatunków we florze segetalnej miasta Siedlce [Marciniuk 2001, Skrzyczyńska, Marciniuk 2002], natomiast nie notowano jej we florze segetalnej Wysoczyzny Siedleckiej [Skrzyczyńska 1994].
Również bardzo rzadkim gatunkiem była we florze segetalnej Wysoczyzny Kałuszyńskiej [Skrajna 1998, Skrzyczyńska, Skrajna 1999] i Obniżenia Węgrowskiego
(badania nieopublikowane).
Tabela 3. Częstość występowania Solidago canadensis w zachwaszczeniu upraw na Nizinie Południowopodlaskiej
Table 3. Frequency occurrence of Solidago canadensis in weed infestation of crops in the Południowopodlaska Lowland
Teren badań
Area of investigations
Wysoczyzna Siedlecka
Siedlce Upland
Flora segetalna Siedlec
Segetal flora of Siedlce
Wysoczyzna Kałuszyńska
Kałuszyn Upland
Podlaski Przełom Bugu
Podlasie Gorge of Bug
Równina Łukowska
Łuków Plain
Obniżenie Węgrowskie
Węgrów Lowering
Lata
badań
Study
period
1978-1980
1989-1993
Liczba
zdjęć
Number
of relevés
781
782
Częstość
występowania
Frequency
occurrence
-
1996-1999
317
bardzo rzadki
Marciniuk [2001]
1994-1997
760
bardzo rzadki
Skrajna [1998]
1994-1998
2004-2009
1140
977
-
2003-2006
815
-
1994-2001
658
bardzo rzadki
Rzymowska [1999]
Rzymowska [2013]
Rzymowska, Skrajna
[2011]
Skrajna, Rzymowska
(materiały
niepublikowane)
Autorzy
Authors
Skrzyczyńska [1994]
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
40
Zofia Rzymowska
DYSKUSJA
Solidago canadensis występuje bardzo często w przestrzeni miejskiej, zarówno Siedlec, jak również innych miast [Korczyński 2012, Korniak i in. 2012].
Szczególnie masowo porasta opuszczone ogrody i nieużytki w mieście i w strefie
podmiejskiej. Wielu autorów podkreśla jej wielorakie negatywne oddziaływanie.
Duży udział tego gatunku w zbiorowiskach prowadzi do ubożenia różnorodności
[Hejda i in. 2009, Szymura i in. 2011]. Spada liczba gatunków na łąkach zajętych
przez nawłoć kanadyjską. Negatywny wpływ jest także na liczebność i różnorodność owadów zapylających [Moroń i in. 2009] oraz na środowisko glebowe
[Abhilasha i in. 2008, Zhang i in. 2009].
Na podstawie prezentowanych badań nie można stwierdzić negatywnego
wpływu Solidago canadensis na bioróżnorodność zbiorowisk zbóż i gorczycy
oraz ściernisk wyrażoną wskaźnikiem Shannona-Wienera, jaką obserwowano na
użytkach porolnych [Skrajna i in. 2012]. Wskaźnik bioróżnorodności zbiorowisk
analizowanych upraw był wyższy niż notowano dla fitocenoz zbóż w zbliżonych
warunkach siedliskowych na terenie Wysoczyzny Siedleckiej [Ługowska i Rzymowska 2014] oraz na obszarze Podlaskiego Przełomu Bugu [Rzymowska 2013].
Poza tym nie obserwowano spadku tego wskaźnika wraz ze wzrostem pokrycia
powierzchni badawczych przez Solidago canadensis.
Ogólnie znany jest pogląd, że Solidago canadensis nie zagraża zbiorowiskom segetalnym [Rola i Rola 2010]. Są jednak udokumentowane przypadki
wnikania nawłoci kanadyjskiej na pola uprawne [Anioł-Kwiatkowska 2008,
Jezierska-Domaradzka i Domaradzki 2012, Pużyńska i in. 2012]. Wytwarzanie
dużej ilości nasion łatwo rozsiewanych przez wiatr sprzyja rozprzestrzenianiu się
tego gatunku z odłogów na sąsiadujące pola uprawne. Na obecność nasion Solidago canadensis wskazywali Sekutowski i in. [2012], jednak nie obserwowali
analizowanego gatunku w zachwaszczeniu upraw. Prezentowane badania przeprowadzone na terenie Siedlec i na obszarach podmiejskich również wskazują
na przenikanie tego gatunku na pola uprawne. Siedliska te na badanym terenie
aktualnie są dość mocno narażone na ekspansję Solidago canadensis z racji bezpośredniego sąsiedztwa z nieużytkami porolnymi zdominowanymi tym gatunkiem. Siewki analizowanego gatunku spotykane są na ścierniskach bardzo często. Ich dalszy rozwój zależy przede wszystkim od intensywności zabiegów agrotechnicznych. Podorywka pielęgnowana oraz powszechne obecnie stosowanie
herbicydów na ścierniskach dość skutecznie ograniczają występowanie tego
gatunku w uprawach. Jednak zdarzają się uprawy, w których spotykano analizowany gatunek i to nie tylko w fazie siewki czy form juwenilnych, ale w postaci
dużych kwitnących kęp. W takiej sytuacji zwalczanie tego gatunku na polu jest
już zdecydowanie trudniejsze. W celu dokładnego określenia warunków przenikania Solidago canadensis na pola uprawne istnieje konieczność poznania histoZeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach…
41
rii pola, a szczególnie zabiegów tam przeprowadzonych. Być może zaistniała
sytuacja jest wynikiem zaniedbań agrotechnicznych lub mogła nastąpić wskutek
przemiennego użytkowania z okresowym wyłączeniem pola z uprawy. Rolnicy
na terenach podmiejskich, chcąc uzyskać dopłaty bezpośrednie, często przywracają do użytkowania pola odłogowane. Na trudności w zwalczaniu Solidago canadensis na siedliskach odłogowanych wskazują Domaradzki i Badowski [2012].
Fakt, że w latach 1996-1999 Solidago canadensis należała do bardzo rzadkich składników flory segetalnej miasta Siedlce [Skrzyczyńska i Marciniuk 2002],
świadczy o dużych zmianach w występowaniu tego gatunku na polach uprawnych w granicach miasta. Aktualnie można obserwować inwazyjne występowanie analizowanego gatunku na nieużytkach porolnych w obrębie miasta i na
terenach podmiejskich oraz migrację tego gatunku na pola uprawne w warunkach ekstensywnego rolnictwa.
Na podstawie analizy archiwalnych zdjęć fitosocjologicznych wykonanych na obszarze Niziny Południowopodlaskiej można sądzić, że Solidago canadensis nie zagraża uprawom rolniczym. Należy jednak zauważyć, że zgromadzony materiał badawczy pochodzi z lat 1978-2009 [Skrzyczyńska 1994, Skrzyczyńska i Skrajna 1999, Skrzyczyńska i Rzymowska 2001, Marciniuk 2001, Skrzyczyńska i Marciniuk 2002, Rzymowska i Skrajna 2011, Rzymowska 2013] i może nie
w pełni odzwierciedlać aktualną sytuację. Z obserwacji prowadzonych na Nizinie
Południowopodlaskiej wynika, że inwazyjne rozprzestrzenianie się Solidago canadensis nie słabnie, co zauważane jest też w innych częściach Polski [Szymura
i Wolski 2006, Dajdok i Pawlaczyk 2009, Jezierska-Domaradzka i in. 2012, Pużyńska i in. 2012]. Gatunek ten zajmuje wolne nisze ekologiczne, masowo porastając przede wszystkim użytki porolne, nawet te bardzo oddalone od terenów
zurbanizowanych. Częściej też występuje na miedzach i przydrożach oraz nasypach kolejowych. Na podstawie obserwacji własnych można stwierdzić, że nasilenie jej występowania na Nizinie Południowopodlaskiej obserwuje się zwłaszcza
w ostatnich 10 latach. Być może następnym etapem ekspansji gatunku będzie
rozprzestrzenianie się na pola uprawne, jak ma to miejsce obecnie na obszarze
miasta Siedlce i na terenach podmiejskich.
WNIOSKI
1. Solidago canadensis jest ruderalnym gatunkiem masowo występującym na
nieużytkach w rejonie miasta Siedlce i na obszarach podmiejskich.
2. Ze względu na inwazyjny charakter gatunku należy prowadzić obserwacje
nad jego rozprzestrzenianiem się, zwłaszcza na polach mniej intensywnie chronionych przed zachwaszczeniem (gospodarstwa ekstensywne i ekologiczne).
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
42
Zofia Rzymowska
PIŚMIENNICTWO
Abhilasha D., Quintana N., Vivanco J., Joshi J., 2008. Do allelopathic compounds
in invasive Solidago canadensis s.l. restrain the native European flora?
J. Ecol. 96: 993-1001. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2745.2008.01413.x
Anioł-Kwiatkowska J., 2008. Segetal communities of Wrocław city. Acta Bot.
Siles. 3: 5-26.
Dajdok Z., Pawlaczyk P., 2009. Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Wyd. Klubu Przyr. Świebodzin: 80-86.
Domaradzki K., Badowski M., 2012. Możliwość chemicznego ograniczania występowania Solidago gigantea Aiton na terenach odłogowanych. Zesz.
Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: 17-24.
Hejda M., Pysek P., Jarosík V., 2009. Impact of invasive plants on the species
richness, diversity and composition of invaded communities. J. Ecol. 97:
393-403. http://dx.doi.org/10.1111/j.1365-2745.2009.01480.x
Jezierska-Domaradzka A., Domaradzki K., 2012. Solidago canadensis L. jako potencjalny gatunek energetyczny – zagrożenia dla środowiska przyrodniczego oraz ocena naturalnych zasobów surowca na przykładzie wybranych odłogowanych pól w powiecie wołowskim na Dolnym Śląsku. Zesz.
Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: 43-52.
Korczyński M., 2012. Solidago w przestrzeni zurbanizowanej miasta Bydgoszczy.
Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C, 584: 73-80.
Korniak T., Hołdyński Cz., Wąsowicz K., Święczkowska J., 2012. Amerykańskie
gatunki z rodzaju Solidago w północno-wschodniej Polsce. Zesz. Nauk. UP
Wroc., Rol. C, 584: 81-88.
Kowarik I., 2003. Biologische Invasionen: Neophyten und Neozoen in Mitteleuropa. Ulmer, Stuttgart. ss. 380.
Marciniuk J., 2001. Skład gatunkowy i struktura zbiorowisk segetalnych miasta
Siedlce. Msc rozprawy doktorskiej. Akademia Podlaska w Siedlcach.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist, [w:] Z. Mirek (red.) Biodiversity of Poland 1, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków,
ss. 442.
Moroń D., Lenda M., Skórka P., Szentgyörgyi H., Settele J., Wojciechowski M.,
2009. Wild pollinator communities are negatively affected by invasion of
alien goldenrods in grassland landscapes. Biol. Conserv. 142: 1322-1332.
http://dx.doi.org/10.1016/j.biocon.2008.12.036
Ługowska M., Rzymowska Z., 2014. The effect of the application of the exact
and approximate methods on values of selected ecological indices. Acta
Agrobot. 67 (1): 39–46. http://dx.doi.org/10.5586/aa.2014.011
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
Nasilenie występowania Solidago canadensis L. w zachwaszczeniu upraw w granicach…
43
Pawłowski B., 1977. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania, [w:] Szata roślinna Polski, 1, PWN, Warszawa: 237-268.
Pużyńska K., Stokłosa A., Stupnicka-Rodzynkiewicz E., 2012. Wpływ warunków
ekologicznych na występowanie Solidago sp. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C,
584: 89-98.
Rola J., Rola H., 2010. Solidago sp. biowskaźnikiem występowania odłogów na
gruntach porolnych. Fragm. Agron. 27(3): 122–131.
Rzymowska Z., 1999. Zbiorowiska roślinne pól uprawnych Podlaskiego Przełomu
Bugu. Msc rozprawy doktorskiej. WSRP w Siedlcach. ss. 127+ tabele.
Rzymowska Z., 2013. Współczesne zmiany we florze i zbiorowiskach segetalnych
Podlaskiego Przełomu Bugu. Wyd. UPH w Siedlcach. Rozpr. nauk. 124: 1-125.
Rzymowska Z., Skrajna T., 2011. Segetal flora of the Łuków Plain. Acta Agrobot.
64(2): 93–108. http://dx.doi.org/10.5586/aa.2011.021
Sekutowski T. R., Włodek S., Biskupski A., Sienkiewicz-Cholewa U., 2012. Porównanie odłogu i sąsiadującego pola uprawnego pod względem zasobności
w nasiona i rośliny nawłoci (Solidago sp.). Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. C,
584: 99-112.
Skrajna T., 1998. Zachwaszczenie roślin uprawnych oraz zbiorowiska segetalne
Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Msc rozprawy doktorskiej. WSRP w Siedlcach.
ss. 96+ tabele.
Skrajna T., Ługowska M., Pawlonka Z., 2012. Wybrane cechy morfologiczne
i biologia Solidago canadensis L. na odłogach środkowej części Niziny Południowopodlaskiej. Zesz. Nauk. UP Wroc., Rol. CI, 585: 69-78.
Skrzyczyńska J., 1994. Studia nad florą i zbiorowiskami Wysoczyzny Siedleckiej.
Wyd. AP w Siedlcach. Rozpr. nauk. 39: 1-145.
Skrzyczyńska J., Marciniuk J., 2002. Podobieństwa i różnice we florach segetalnych Siedlec i terenów rolniczych Wysoczyzny Siedleckiej. Acta Agrobot.
56(2): 141–165. http://dx.doi.org/10.5586/aa.2002.052
Skrzyczyńska J., Rzymowska Z., 2001. Flora segetalna Podlaskiego Przełomu Bugu.
Acta Agrobot. 54(1): 115-135; http://dx.doi.org/10.5586/aa.2001.011
Skrzyczyńska J., Skrajna T., 1999. Flora segetalna Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Acta
Agrobot. 52(1-2): 183-202. http://dx.doi.org/10.5586/aa.1999.019
Sun B.J., Tan J.Z., Wan Z.G., Gu F.G., Zhu M.D., 2006. Allelopathic effects of exstracts from Solidago canadensis L. against seed germination and seedling
growth of some plants. J. Environ. Sci. 18 (2): 304-309.
Szymura M., Szymura T.H., 2011. Rozmieszczenie nawłoci (Solidago spp.) na
obszarze Dolnego Śląska oraz ich wpływ na różnorodność biologiczną zasiedlanych fitocenoz, [w:] Kącki Z., Stefańska-Krzaczek E., (red.). Synantropizacja w dobie zmian różnorodności biologicznej. Acta Bot. Siles. 6:
195-212.
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015
44
Zofia Rzymowska
Szymura M., Wolski K., 2006. Zmiany krajobrazu pod wpływem ekspansywnych
bylin północnoamerykańskich z rodzaju Solidago L. Problemy Ekologii Krajobrazu 16: 451-460.
Tokarska-Guzik B., 2003. The expansion of some alien plant species (neophytes)
in Poland, [in] Child L.E., Brock J.H., Brundu G., Prach K., Pysek P., Wade
P.M., Wiliamson M., (eds.) Plant invasions: Ekological treats and management solutions. Backhuys Publishers, Leiden, The Netherlands: 147-167.
Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym
uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony
Środowiska, Warszawa: ss. 197.
Topham P.B., Lawson H.M., 1982. Measurement of weed species diversity in
crop/weed competition studies/. Weed Res. 22: 285-293.
Weber E., 1998. The dynamic of plant invasion: a case of three exotic goldenrod
species (Solidago L.) in Europe. J. Biogeogr. 25: 147-154; http://dx.doi.org/
10.1046/j.1365-2699.1998.251119.x
Weber E., Jakobs G., 2005. Biological flora of Central Europe: Solidago gigantea
Aiton. Flora 200: 109-118. http://dx.doi.org/10.1016/j.flora.2004.09.001
Yang R.Y., Mei L.X., Tang J.J., Chen X., 2007. Allelopathic effects of invasive Solidago canadensisL. on germination and growth of native Chinense plant
species. Allelopathy J. 19(1): 241-248.
Zhang S., Jin Y., Tang J., Chen X., 2009. The invasive plant Solidago canadensis L.
suppresses local soil pathogens through allelopathy. Appl. Soil Ecol. 41:
215-222. http://dx.doi.org/10.1016/j.apsoil.2008.11.002
MORE FREQUENT OCCURRENCE OF Solidago canadensis L. IN WEED INFESTED
CROPS IN THE BORDERS OF SIEDLCE CITY AND ITS SUBURBAN AREAS
Summary: The paper presents the results of studies on occurrence of Solidago canadensis specimens in croplands phytocenoses. The observations were carried out in the area
of Siedlce city and its suburban areas due to a massive occurrence of the analysed species in fallow lands in that region. During the field studies some phytosociological relevés
according to Braun-Blanquet method were made. The occurrence of Solidago canadensis
in cereal crops, charlock cultivations and stubble-fields was noted. In some areas a considerable cover of the species was recorded. The analysed species was observed the most frequently in seedling or juvenile phase, however in some fields high specimens in the early inflorescence and early flowering phase were noted. The studies indicated that Solidago
canadensis may be a threat to crops in conditions of extensive or ecological agriculture.
Keywords: Canadian goldenrod, threat to cultivation, migration, weed infestation of cultivations, weed infestation of stubble-fields
Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach. Seria Rolnictwo. Nr 1 (1) 2015