zajęcia w grupach profilowanych wspomagane środkami

Edmund CAŁUS, Studium Języków Obcych, Politechnika Wrocławska Wrocław
ZAJĘCIA W GRUPACH PROFILOWANYCH
WSPOMAGANE ŚRODKAMI MULTIMEDIALNYMI
NA PRZYKŁADZIE JĘZYKA NIEMIECKIEGO
Streszczenie. Powszechna dostępność w życiu codziennym do nowoczesnych
technologii informacyjnych wnosi radykalne zmiany estetyczne i dydaktyczne w
proces nauczania. Stosowanie multimediów i ich wykorzystanie należy traktować
jako konieczny i nieodzowny warunek sukcesu dydaktycznego nauczycieli na
kursach języków obcych, ponieważ w trakcie nauczania multimedia uaktywniają i
wspierają receptywne umiejętności rozumienia ogólnego i szczegółowego oraz
rozwijają aktywne umiejętności komunikowania się. Wykorzystywanie
elektronicznych pomocy multimedialnych zwiększa motywację kursantów i
uatrakcyjnia zajęcia na kursach języka obcego, szczególnie na kursach
profilowanych. Praca z atrakcyjnym tekstem internetowym wymaga od
prowadzących zajęcia zmodyfikowanych metod pracy i wnosi równocześnie nowe
walory dydaktyczno-metodyczne w proces nauczania.
1. DYDAKTYCZNE WALORY STOSOWANIA MATERIAŁÓW MULTIMEDIALNYCH
Jesteśmy na takim etapie rozwoju, w którym informacja medialna odgrywa bardzo ważną
rolę. Wszyscy - młodzi i starzy – uczymy i kształcimy się z mediów. W dydaktyce języków
obcych jako media rozumiemy materiały do nauczania i pomoce dydaktyczne, a więc
podręczniki, tablice, fotografie i obrazki w tradycyjnej klasie i nowe (nowoczesne) gabinety
czy laboratoria multimedialne do nauki języków obcych.
Większość zajęć odbywa się w salach dydaktycznych nie posiadających nowoczesnego
zaplecza technologicznego. Z drugiej strony nasycenie sal (klas szkolnych) drogim i nowym
sprzętem multimedialnym niekoniecznie owocuje jego odpowiednim wykorzystaniem i
podwyższeniem efektywności nauczania. Praktyka i doświadczenie w dziedzinie nauczania
języków wskazują, że sukces i powodzenie można osiągnąć stosując w nauczaniu klasowym
(grupowym) konwencjonalne materiały nauczania (atrakcyjne ilustrowane komplety
podręczników) i w oparciu o tradycyjne metody i sprawdzone sposoby nauczania w różnych
kombinacjach z nowoczesnymi multimedialnymi pomocami, które kursant wykorzystuje
potem w nauce własnej oraz w indywidualnym dokształcaniu się i rozwijaniu sprawności
językowych (ważne dla studentów na studiach zaocznych). Nowe technologie komputerowe
otwierają nauczycielom szerokie możliwości nauczania oraz pomagają w pracy kursantom i
przygotowują do ich wykorzystywania po studiach w celu podnoszeniu i zdobywaniu
kwalifikacji zawodowych. Obecny etap współpracy w Europie wymaga uczenie się do końca
życia (niem. lebenlanges Lernen).
Dlaczego nauczyciel powinien wdrażać nowe teksty (materiały) pozyskiwane z
elektronicznych mediów? Tradycja oraz praktyka pokazuje, że kursant (student) sam nie
4
E. Całus
opanował języka obcego kupując podręcznik i materiały pomocnicze i potrzebny był
nauczyciel ze swoim warsztatem metodyczno-dydaktycznym, tak potrzeba jego istnienia –
nauczyciela i reżysera procesu nauczania realizującego zmodyfikowane funkcje i
spełniającego zadania dopasowane do aktualnych potrzeb jest nadal nieodzownym
warunkiem uzyskania sukcesu w opanowaniu języka przez kursanta – studenta czy
doktoranta. Wykorzystywanie w procesie nauczania i uczenia się nowych technologii
elektronicznych nie pomniejsza znaczenia i funkcji nauczyciela., ale i nie gwarantuje sukcesu
dydaktycznego bez wsparcia o dobre kompetencje i zaangażowanie. Prawdą jest, że
dotychczasowa rola i funkcja nauczyciela w klasie ulega przeobrażeniu.
Pomoce elektroniczne i materiały multimedialne można zastosować na każdym etapie
nauczania, zarówno na kursach ogólnych jak też na kursach specjalistycznych. Stosowanie
multimediów i ich wykorzystanie należy traktować jako atrakcyjne działanie dydaktyczne i
konieczność życiową nauczycieli. Jest to uzasadnione, ponieważ w trakcie nauczania
multimedia uaktywniają i wspierają receptywne umiejętności rozumienia ogólnego i
szczegółowego oraz rozwijają aktywne umiejętności komunikowania się, reagowania,
rozpoznawania tekstu itp. zwiększając motywację i aktywność kursantów. Tendencja ta wnosi
radykalne zmiany estetyczne i dydaktyczne w procesie nauczania i wypiera teksty pisane
(tradycyjne) wprowadzając tzw. kulturę obrazkową.
W codziennym nauczaniu używamy starego medium jakim jest podręcznik, który uległ
głębokim przeobrażeniom i stał się nowoczesnym narzędziem w procesie nauczania.
Dobieramy go do wieku, zainteresowań i motywacji kursantów, czyli do konkretnego kręgu
odbiorców. W przypadku nowych technologii komputerowych bierzemy pod uwagę ich
przydatność i walory. Należy pamiętać o tym, że decydujące znaczenie dla kursanta miały i
mają treść i forma nauczania oraz potrzeby (praktyczne zastosowanie zdobytych na kursie
umiejętności do egzaminów i potem w życiu zawodowym).
Stosowanie tekstów multimedialnych na co dzień jest oczywiste dla młodego pokolenia,
które urodziło się w świecie komputerów, korzysta z internetu i na co dzień używa telefonów
komórkowych. Należy tu ponadto podkreślić trzy ważne i oczywiste walory:
- studenci (kursanci) odczuwają zastosowanie technik komputerowych do nauki języka jako
normalny czynnik w procesie nauczania i jako istotne ułatwienie, gdyż informację uzyskują
na podstawie tekstu, obrazu i dźwięku lub wzajemnych kombinacji, poprzez szybkie
i sensowne wymiany lub przemieszanie poszczególnych składników tekstu lub dotarcie
do słowników lub encyklopedycznych informacji,
- przygotowanie zajęć i dydaktyczna praca nauczyciela ulega polepszeniu i ułatwieniu,
ponieważ internet umożliwia szybki dostęp do aktualnych informacji, do autentycznych i
atrakcyjnych tekstów jak również do materiałów dydaktycznych przygotowanych przez
renomowane ośrodki lub wydawnictwa (np. Hueber, Klett, Langenscheidt, Pergamon Press).
- dobra jakość merytoryczna i techniczna rozpatrywanych tekstów (materiałów) powiązanych
z opisem i komentarzem metodycznym dla nauczyciela lub studenta, co stwarza dobre
możliwości do indywidualizacji i twórczej modyfikacji na kursach ogólnych i kierunkowych
(profilowanych).
Na skutek wszechobecności technologii informacyjnych powstają nowe formy i sposoby
nauczania, co stwarza szeroką gamę efektywnych możliwości opanowania języków obcych.
Poprzez sieci internetowe uzyskaliśmy (nauczyciele, uczniowie, studenci) łatwy, szybki i
tani dostęp do źródeł informacji, materiałów i publikacji naukowych oraz możliwość
publikowania i rozpowszechniania własnych materiałów. Dla lektora jest to znakomita
możliwość pozyskiwania różnorodnych materiałów podstawowych i uzupełniających do
nauczania języka obcego. Rozpowszechnienie poczty elektronicznej dopinguje zwłaszcza
młodzież szkolną do nawiązywania kontaktów w różnych krajach i do udziału w
międzynarodowych projektach.
Zajęcia w grupach profilowanych
5
Specyfika komunikacji elektronicznej powoduje powstawanie tzw. społeczności internetowej
(społeczności edukacyjnej) w rezultacie wykształcenia się nowych form komunikowania się.
2. TWÓRCZA MODYFIKACJA NAUCZANIA UWARUNKOWANA
WYKORZYSTANIEM STRON INTERETOWYCH (WWW)
Nauczanie języków obcych w SJO PWr. prowadzone jest w oparciu o programowe
ustalenia Rady Europy (por. Referenzrahmen). Oprócz oferty kursów ogólnych na poziomie
B 1 i B2 proponowane są kursy adresowane dla słuchaczy pragnących lepiej zapoznawać się z
leksyką naukowo-techniczną (tzw. kursy profilowane).
W trakcie kursu zostaje utrzymana ogólna tematyka gramatyczna (np. strona bierna, tryb
przypuszczający, różne warianty zdań pobocznych), która przy analizie tekstów fachowych
ulega pogłębionemu treningowi. Oprócz tematów sugerowanych do przerabiania na poziomie
średnim jak zwyczaje, święta podróże, zwiedzanie miast (opis zabytków) lektor proponuje
tematy z zakresu elektroniki, energetyki, budownictwa, konstrukcji maszyn, informatyki,
ochrony środowiska, np. składowanie śmieci i ochrona przed odpadami radioaktywnymi itp.
Przy trenowaniu i rozwijaniu sprawności mówienia można stosować praktykowany
przeze mnie następujący szablon ćwiczenia:
- zwiedzanie zakładu pracy lub firmy – kursant występuje w roli szefa firmy lub
inżyniera –technologa oprowadzającego delegację po terenie zakładu (opis ogólny, rys
historyczny, świadczenia socjalne itp.)
- opis produktu, jego właściwości, dane techniczne, opis procesu produkcji,
- rozmowa telefoniczna (handlowa, uzgodnienia warunków sprzedaży lub dostawy)
- rozmowa kwalifikacyjna, ubieganie się o stanowisko.
Strony internetowe (world wide web) stwarzają właściwie nieograniczone możliwości
pozyskiwania informacji i materiałów dla celów dydaktycznych. Istnieją specjalistyczne
zbiory (archiwa) dla nauczycieli i studentów uporządkowane tematycznie oraz materiały i
pomoce dla uczących się samodzielnie (e-learning, Selbststudium). Na życzenie lektora lub
studenta na ekranie komputera pojawiają się multimedialne informacje z różnych stron świata
i wszystkich dziedzin (portale stacji telewizyjnych i redakcji: technika, nauka, sport, polityka,
gospodarka, muzyka, film, pogoda itp.).
W trakcie czytania i analizowania informacji internetowych (przegląd prasy
ogólnej,technicznej lub fachowej, opis obiektów i urządzeń technicznych) uwidaczniają się
pewne charakterystyczne cechy oraz różne formy tekstów, które bardzo pobudzają motywację
zarówno lektora jak i kursantów. Wiadomości pozyskiwane z portali stacji radiowych i
telewizyjnych zbudowane są poprawnie językowo, są podawane w sposób poprawny i
wyraźny (wymowa, tempo, intonacja). Ważnym kryterium i zaletą dydaktyczną jest ich
aktualność i wyrazistość, gdyż adresowane są do szerokiego kręgu odbiorców (słuchaczy i
widzów z różnych warstw społecznych). Charakteryzują się:
- krótkimi zdaniami (sformułowania liczące 6 -10 lub 10 – 13 słów),
- jasną strukturą treści i budowy zdania (informacja istotna podana na początku)
- występowaniem znanych nazw, pojęć, rzeczowników, czasowników (nasycenie
internacjonalizmami, np. analiza, debata, eksperyment, reakcja, koncentracja, konstrukcja,
rekonstrukcja, symbolizować, dyskutować, redukować, realizować itp.),
- jasna treść wynikająca z haseł i słów kluczowych łatwo rozpoznawalnych (fotografia )
- pokazywaniem (pojawianiem się) na ekranie liczb, symboli lub podobnych znaków (liczby,
koszty, wartości pieniężne, wyniki sportowe, temperatura, tabele, wykresy itp.).
6
E. Całus
Danej informacji lub partii tekstu towarzyszy odpowiedni obraz lub znak, fotografia obiektu,
polityka, sportowca, logo firmy lub inny charakterystyczny element, co doskonale ułatwia
zrozumienie informacji. Dany segment można dowolnie długo analizować (trenując aspekty
gramatyczne lub leksykalne). Odpowiednie zadania i ćwiczenia ustne i pisemne – w
zależności od strategii nauczania – należy postawić przed lub po prezentacji tematu i w
odniesieniu do zauważonych trudności ze zrozumieniem podawanego materiału.
Lektor może wymagać:
zidentyfikowania i zapamiętywania (zapisywania) nazw miejscowości, obiektów, maszyn,
nazwisk, liczb oraz form gramatycznych i leksykalnych oraz innych charakterystycznych
elementów, powtórzenia (powtarzania, odtwarzania) terminów, haseł, wątków wypowiedzi
wypowiadania własnych opinii i wyrażania przypuszczeń odnośnie zaprezentowanego
materiału. W innym wariancie ćwiczeń można polecić rozpoznanie i zidentyfikowanie
miejsca akcji (kraj, miasto, obiekt, uczelnia, typ i charakter budowli lub maszyny), rozdać do
wypełniania przygotowany formularz (ein vorgefertigtes Arbeitsblatt). W fazie utrwalania i
przesłuchiwania (odsłuchiwania) bez obrazu można zlecić rozpoznanie i zapamiętanie osób
(imiona, nazwiska, zawody itp.), miejsca zdarzenia, cech obiektu, nazwy miejscowości,
zapisanie tych danych lub pokazanie na mapie (dokładne lub przybliżone), zanotowanie
zwrotów i wyrażeń językowych oraz ewentualna próba powtórzenia wysłuchanego materiału
lub zrelacjonowanie wysłuchanej informacji.
Często jest możliwość pozyskania materiału dźwiękowego (videoclips) do tekstu
pisanego. Nauczyciel i student mają pełny komfort dydaktyczny i zapowiada to sukces w
opanowaniu języka. Przerabianą partię materiału można w atrakcyjny sposób i dowolnie
długo rozpatrywać i poddać trenowaniu (leksyka, gramatyka) zgodnie ze strategią lektora lub
na życzenie studenta (także jako zadanie domowe). Materiały wyszukane w internecie
pobudzają bardzo motywację u słuchaczy (kursantów) i nadają się doskonale do przerabiania
na kursach językowych w grupach profilowanych i specjalistycznych (kierunkowych).
W tym momencie lektor (nauczyciel) wnosi swój indywidualny i równocześnie twórczy
wkład w proces nauczania. Pozyskane materiały można łatwo przystosować do potrzeb
poszczególnych grup stosując ćwiczenia wielokrotnego wyboru (multiple choice),
wypełnianie luk, uzupełnianie końcówek, wstawianie brakujących elementów, budowanie
zdań i wyrażeń z rozrzuconych części, sporządzanie list słówek itp., ponadto stanowi to bazę
do poleceń jako zadanie domowe (wyszukanie w internecie podobnych materiałów, napisanie
relacji, sprawozdania itp.).
Można tu zastosować klasyczną metodę zadawania pytań: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Ile?
Dlaczego? (Who? Wer? Where? Wo? When? Wann? What? Was? Why? Weshalb/Warum?)
i traktować je jako szablon budowy ćwiczeń.
Istotną zaletą materiałów telewizyjnych i video jest ich wizualna atrakcyjność, czyli
równoczesne pobudzenie wzroku i słuchu (oddziaływanie na zmysł widzenia i słyszenia).
Obraz (fotografia) powie ci więcej niż tysiąc słów - tę mądrość należy stosować w procesie
nauczania.
Obraz (fotografia) lub sekwencja filmowa odtwarza w tradycyjnej klasie (sali
dydaktycznej) lub laboratorium rzeczywistą i autentyczną sytuację, postacie i obiekty opisane
są w języku obcym i wzbogacone o autentyczne wartości interkulturowe. Dla większości
kursantów jest to często jedyna możliwość przeżycia „na żywo” sytuacji obcojęzycznej
i komunikowania się w nauczanym języku.
Chciałbym podkreślić w tym miejscu dydaktyczne znaczenie wiadomości i dzienników
telewizyjnych w procesie nauczania. Każdy człowiek odczuwa potrzebę doinformowania się,
czyli wysłuchania lub obejrzenia aktualnych wiadomości. Dzienniki (news) mają czytelną
strukturę co do treści ( informacje polityczne, gospodarcze, katastrofy, kultura, pogoda, sport)
oraz wyraźny układ logiczny i gramatyczny, czas nadawania: tylko 1 minuta, 5 lub czasem
Zajęcia w grupach profilowanych
7
15 minut. Studenta można w bardzo krótkim czasie przygotować do rozpoznawania struktur
gramatycznych i rozumienia najważniejszych treści a ponadto wyrobić przyzwyczajenie do
samodzielnego słuchania poza zajęciami. Student jest silnie zmotywowany do wyrażenia
opinii na aktualny temat np. ochrona rezerwatu przyrody, wód Bałtyku, budowa elektrowni
atomowej lub gazociągu. Ponadto stanowią one pomoc w poznawaniu krajów, regionów, ich
kultury i rozwijaniu tolerancji (kształtowaniu świadomości interkulturowej) ,
3. WŁASCIWA ORGANIZACJA PRACY LEKTORA I NAUKI WŁASNEJ STUDENTA
Technologie komputerowe umożliwiają efektywniejsze opanowanie języków obcych w
pracy grupowej i indywidualnej. Należy podkreślić, że opierając nauczanie na materiałach
telewizyjnych, internetowych i video obowiązują nauczyciela i nie straciły swojego znaczenia
znane reguły dydaktyczno-metodyczne. Lektor musi wziąć pod uwagę i przeanalizować takie
czynniki jak:
- czas i miejsce prowadzenia kursu (lokal, pora roku, harmonogram czasowy)
- wiek, motywacja, wiedza fachowa kursantów,
- kompetencja językowa, zainteresowania i emocje słuchaczy
- stopień trudności i przydatność oraz atrakcyjność oferowanego materiału..
Zwróćmy naszą uwagę na pracę własną kursanta i możliwości samodzielnego uczenia
się. Zakłada się, że przy monitorze znajduje się grupa ludzi lub pojedyncza osoba, która jest
gotowa podjąć kontakt (działać według zaleceń, przerobić ćwiczenia itp.). Ten sposób
samodzielnego uczenia się nazywany jest m.in.: Distance learning (E-Learning, m-learning).
Decydującym walorem uczenia się przez internet jest dostęp i pozyskiwanie jakościowo
dobrych materiałów i ćwiczeń do nauki własnej przez osoby zamieszkałe w odległych
miejscowościach. Stwarza to możliwość komunikowania (konsultowania) się z nauczycielem
lub kolegami. Niezależnie od miejsca i czasu oraz bez ponoszenia kosztów na środki
transportu czy czasochłonnego oczekiwania na połączenia możliwe jest kontaktowanie się
kursanta i nauczyciela (opiekuna/konsultanta), stawianie pytań i zadań indywidualnie oraz
wymienianie materiałów dydaktycznych w grupie.
W tej nowej sytuacji prowadzący zajęcia (lektor) staje się reżyserem w procesie nauki i
wprowadza w ten proces odpowiednie kombinacje multimedialnego software.
Na dwa warunki chcę zwrócić uwagę.
Istotnym czynnikiem jest prawidłowe rozłożenie w czasie treści całego kursu lub jego
fragmentów i dozowanie materiału nauczania. Jeżeli kursant może przeznaczyć na naukę
języka obcego 3 - 4 godziny w tygodniu i dysponuje czasem (semestr = 4 miesiące), co
stanowi 50 godzin zajęć, to należy postawić realne cele i zakres materiału musi być
szczegółowo zaplanowany i ukierunkowany na indywidualne potrzeby kursanta (doktoranta).
Ośrodki komercyjne przedstawiają często nierealistyczne obietnice opanowania
sprawności językowych, które prowadzą do nieporozumień i frustracji kursantów.
Istotnym składnikiem procesu kształcenia jest właściwe funkcjonowanie uczestnika w
grupie, prawidłowa integracja grupy studenckiej świadomej celu znacznie przyspiesza proces
uczenia się. Poczucie wspólnoty interesów i trudności w trakcie kursu pozytywnie wpływa na
sukces dydaktyczny. Ważnym warunkiem uzyskania zadowolenia jest osobowość uczącego
się. Istotne znaczenie ma motywacja. Ważnymi czynnikami są m.in. akceptacja przez
kursantów danego sposobu postępowania (uczenia się). Kursanci powinni znać koncepcję
(strategię) całości i cele poszczególnych zadań i je realizować. Wynikiem tego będzie
zadowolenie z osiągniętych wyników.
8
E. Całus
Wybrany przykład (z dziedziny budownictwo dróg i mostów) do wykorzystania
Rys. 1. Most Millau (Francja)
LITERATURA
1. Całus, E.: ”Wykorzystanie elektronicznych pomocy multimedialnych do nauczania …
(Mat. Konf. Ustroń 2005)
2. Hojnacki, L: Pokolenie m-learningu – nowe wyzwania dla szkoły. Patrz:
http://www.e-mentor.edu.pl (1/2006)
3. “Evaluation multimedialer Lernprogramme..“ Patrz:
http.//opus.kobv.de/tuberlin/volltexte/2007/1479/
4. Grünewald, A.; „Landeskunde im WWW – interkulturelles Lernen mit dem Netz“ http://www.lehrer-online.de/dyn/369624.htm
5. Döring, Nicola (2000) „Lernen und Lehren im Internet“ (Kap.16., S.443-478)
6. Lubina, Ewa: “Wirtualne społeczności edukacyjne., http://www.e-mentor.edu.pl (5/2005)
Przydatne adresy i linki
http://www .daf-mosaik.org/
http://www.hueber.de/lws/index.asp
http://www.berlin.de/tourismus/sightseeing/sehenswürdigkeiten
http://www.info.wien.at
http://www.physik-lexikon.de/index
http://www.hsba.go.jp/bridge/e-akasi.htm
http://portal.mytum.de/studium/folder
http://portalwiedzy.onet.pl/tłumacz
http://www.de.wikipedia.org/wiki/viaduc_de_Millau
Zajęcia w grupach profilowanych
9
EINSATZ MULTIMEDIALER SOFTWARE FÜR FACHORIENTIERTE
LERNPROGRAMME IM STUDIENBEGLEITENDEN DEUTSCHUNTERRICHT
Der allgemein im Alltag mogliche Zugang zu ektronischen Medien und der Einsatz von
multimedialer Software für die Entwicklung von Sprachfähigkeiten bringen einen radikalen
ästhetischen und zwangsweise didaktischen Wandel im Lernprozess. Die Anwendung von
elektronischen Medien wird im Lernprozess erforderlich und für didaktischen Erfolg
unentbehrlich. Man findet sehr leicht eine Begründung dafür, denn es werden rezeptive Ziele:
Globalverständnis und Feinverständnis und produktive Ziele: mündliche Kommunikation,
Textproduktion, aktives Sehen gefördert. Durch computergestützte Lernformen wird neue
attraktive Unterrichtsgestaltung geschaffen, Lerner werden motiviert und auch aktiviert (zu
Sprachfertigkeiten animiert) und vom Sprachlehrer zeitgerechte methodische Arbeitsschritte
entwickelt.