Locke, Hume, Berkeley

dr Mieczysław Juda
Filozofia z estetyką
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
[5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke’a i sceptycyzm Hume’a
[5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke’a i sceptycyzm Hume’a
a. empiryzm Johna Locke’a
b. sceptycyzm Davida Hume’a
John Locke [1632 Wrington – 1704 Oates]
– angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista; twórca klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu
– W Oksfordzie studiował chemię i medycynę, teologię i filozofię (zwł. pisma Kartezjusza, Gassendiego i Hobbesa)
– osobisty sekretarz lorda Shaftesbury (min. ds kolonii)
– Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, 1690
– Dwa traktaty o rządzie, 1689
– Listy o tolerancji, 1689 –1692
– Myśli o wychowaniu, 1693
filozofia:
kontynuacja empiryzmu:
dotychczas (Bacon): empiryzm badając empirycznie rzeczy zewnętrzne
koncentrował się na kwestiach logicznych i metodologicznych
teraz: Locke poddaje empirycznemu badaniu samo narzędzie ludzkiego poznania umysł
WN: zwrot epistemologiczny i psychologiczna postać
– teraz: nie poznanie bytu, ale pojęć o bycie; zmiana przedmiotu filozofii – z bytu na poznanie
– zamiast metafizyki teoria poznania
– program filozofii: geneza, pewność i granice ludzkiego poznania
– główne znaczenie: poznawcze możliwości człowieka
– cel: zbadanie i wyjaśnienie kwestii pochodzenia wiedzy - określenie granic poznania, co jest w zasięgu możliwości poznawczych, a co nie
– umysł jak tabula rasa, odrzucenie idei wrodzonych (Kartezjusz) i wrodzonych nawyków
(Leibniz)
filozofia:
radykalny empiryzm:
– pojęcia i zasady ogólne jako uogólnienie konkretnych doświadczeń
– doświadczenie jest źródłem idei poznawczych, ale też i zasad moralnych
– wszystko co wiemy pochodzi z doświadczenia:
(1) zewnętrznego, tj. zmysłowego (sensation) – zmysły dostarczają spostrzeżeń tak jak rzeczy na nie oddziałują
(2) wewnętrzne (reflection) “postrzeganie własnego umysłu w momencie, gdy zajęty jest otrzymanymi ideami”
WN: 1. John Locke: realista, uznaje obiektywne istnienie świata materialnego, ale bezpośredni przedmiot poznania to idee, które w umyśle są reprezentantami przedmiotów świata zewnętrznego, tzw. reprezentacjonizm
2. idee - element pośredniczący w poznaniu w relacji podmiot - przedmiot
filozofia:
idee proste (podział):
pierwotne – pierwotne własności rzeczy: rozciągłość, kształt, ruch
– obiektywne; przysługują rzeczom stale
– postrzegane przez zmysły (wiele)
wtórne – wtórne wł. rzeczy, wg. kontaktu podmiotu z przedmiotem: smak, barwa, dźwięk
– w rzeczach nie istnieją, są tylko zdolnością rzeczy do wywoływania w nas określonych doznań
– subiektywne
– nie są stałe
– przedmiot jednego zmysłu
znaczenie Locke’a:
*początek nowożytnego empiryzmu
*tendencja do materialistycznego ujmowania zjawisk, rzeczywistości
*punkt wyjścia do idealizmu subiektywnego G.Berkeleya
*kontynuatorzy: Berkeley i Hume
* nic nie istnieje oprócz idei i niczego poza naszymi ideami nie da się poznać
David Hume [1711 – 1776 Edynburg]
– filozof, pisarz i historyk urodzony w Szkocji, wychowany w Anglii, żyjący we Francji i w Anglii
– najwybitniejsza postać Oświecenia angielskiego
– kontynuator nurtu empirycznego
– Badania dotyczące rozumu ludzkiego, 1748
– Badania dotyczące zasad naturalnych
– Eseje moralne i polityczne
– Naturalna historia religii
filozofia:
– przedmiot filozofii: człowiek i świat zamykający się w granicach ludzkiego doświadczenia i potrzeb
– moc myślenia i doświadczenie potoczne
– filozofia antropocentryzmu – przedmiot centralny: wiedza o człowieku
– cele nauki a filozofia
– człowiek i jego świat a byty metafizyczne
WN: filozofia, to wiedza o człowieku i jego życiu
– przedmiot poznania: nie rzeczy z którymi nie mamy bezpośredniego kontaktu, a przedstawienia rzeczy
– władza umysłu to myślenie: przekształcanie, łączenie
– idee i myśli: produkt złączenia impresji, ale nie chaotycznie, a wg. praw kojarzenia: podobieństwa, styczności czasowo-przestrzennej i zw. przyczynowych
źródła poznania (wiedzy):
1. uchwycenie stosunków między ideami: matematyka, jej twierdzenia są pewne, oczywiste
i niezależne od doświadczenia; związek między ideami ma charakter konieczny
2. stwierdzenie faktów danych bezpośrednio w doświadczeniu: poznanie faktów – nie na wiedzy o ideach, a na doświadczeniu
krytyka związku przyczynowo–skutkowego
– o relacji p-s nie możemy wnioskować a priori, a czy znamy ani z doświadczenia – w doświadczeniu konstatujemy jedynie następstwo faktów, czy zjawisk w czasie (błąd post hoc, ergo propter hoc)
– Hume: post hoc, non propter hoc; nie ma żadnych podstaw ani rozumowych, ani empirycznych do uznawania związku p-s jako koniecznych; skąd je uznajemy? z przyzwyczajenia;
znaczenie Hume’a
– w poznaniu idei pewność, w poznaniu rzeczy prawdopodobieństwo
– Hume to sceptycyzm, także ontologii, etyce, polityce, itp.
George Berkeley [1685 Desert Castle – 1753 Oxford]
– Irlandia, studia teologiczne w Dublinie; bp
– duchowny anglikański Dublin, Londyn
– podróże: Francja, Włochy, Am. Płn., wszędzie ostro zwalcza ateizm i liberalizm religijny, źródło: materializm
Traktat o zasadach poznania ludzkiego, 1710
Trzy dialogi między Hylasem i Philonousem,
Alkiforn, czyli pomniejszy filozof w siedmiu dialogach
zawierający apologię chrześcijaństwa przeciwko tym,
których zwą wolnomyślicielami,
Dzienniki filozoficzne
filozofia:
– cel: zbudować doktrynę, która “potwornym systematom nędznej sekty ateistów” odbierze główny filar i sprzymierzeńca, tj. “doktryna materii, czyli substancji cielesnej”
– źródła wiedzy: wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (Locke) –> Berkeley: wszystko co wiemy o przedmiotach materialnych sprowadza się do spostrzegania, czyli wrażeń wielkości, kształtu, twardości, zapachu, barwy, smaku; rzeczy to kompleksy wrażeń
WN: istnieć, to być postrzegany (esse est percipi) – podstawa idealizmu subiektywnego
– status przedmiotów: realność przedmiotów poza świadomością nie ma sensu
– stanowsko metafizyczne: realne istnienie przedmiotów, domów, rzek, gór, itp., to tylko rozpowszechnione mniemanie i nic więcej, tj. odmienne od tego, że umysł je postrzega
– cała rzeczywistość to całokształt wrażeń-idei, a wszystkie one istnieją tylko w postrzegającym umyśle
– nie istnieje obiektywnie żadna substancja cielesna, materialna; mniemanie realności ich istnienia, to tylko przesąd
pojęcie materii – krytyka:
nie istnieje jako realny byt
niemożliwe jest istnienie samego ogólnego i abstrakcyjnego pojęcia materii
nominalizm
nie istnieją pojęcia ogólne, a tylko nazwy ogólne –> pojęcia ogólne to tylko nazwy pozbawione
realnej treści
całe poznanie dotyczy idei (wrażeń i refleksji) - treści świadomości (zgoda z Lockiem
nie istnieje jednak substancja materialna jako nosiciel idei, ex. wiśnia to kolor, kształt, smak, zapach, itp.
Wnioski:
1. rzecz nie jest niczym innym niż połączeniem wrażeń, postrzeżeń dostarczonych przez zmysły, ale żaden zmysł nie daje świadectwa istnienia rzeczy – słowo rzecz to pusty dźwięk [flatus vocis]
2. materia nie jest spostrzegana –> nie istnieje –> jest pustą nazwą
Bóg i kwestie religijne:
niebezpieczeństwo sprzeczności
przyjęcie koncepcji Boga
WN: wg. Berkeleya istnienie rzeczywistości i możliwość jej poznawania są
całkowicie zależne od ducha
przyroda
ogół idei zmysłowych
przedmiot wiedzy o przyrodzie
świat rzeczy jako świat “znaków”
znaczenie Berkeleya:
zbudowanie stanowiska subiektywnego idealizmu
wprowdzenie motywu “ostatecznych” konsekwencji
świat [rzeczywistość] jako idea podmiotowa