docPRAWNIK - OIRP Lublin
download 
Reklamacja Transkrypt
PRAWNIK - OIRP Lublin
PRAWNIK Spis treści Wydawca: Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie 20-607 Lublin ul. Konrada Wallenroda 2e tel. (081) 532-06-95, fax (081) 534-44-96 e-mail: [email protected] numer konta: 66 1240 2500 1111 0010 0399 5559 w Banku PeKaO S.A. IV Oddział w Lublinie oraz 51 1050 1953 1000 0023 0708 6344 w ING BANK ŚLĄSKI O/Lublin Redakcja: Redaguje zespół: Arkadiusz Bereza, Anna Fermus-Bobowiec, Iwona Szpringer tel. (081) 532-06-95 e-mail: [email protected] www.oirp.lublin.pl Rada Programowa: Arkadiusz Berezaprzewodniczący, Anna Fermus-Bobowiec, Zofia Filipek-Kraczek, Tadeusz Fita, Mariusz Nowachowicz, Iwona Szpringer Materiałów nie zamówionych Redakcja nie zwraca i rezerwuje sobie prawo do skracania, poprawiania oraz uzupełniania otrzymanych tekstów, a także dodawania i zmiany tytułów. Druk i łamanie: Drukarnia EMBE Press, Lublin, ul. Tokarska 9A. tel.: (081) 710 17 00, e-mail: [email protected] Nr 2/21/2010 PRAWNIK Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych Lublinie Nr 2/21 2010 W numerze między innymi: INFORMACJE I KOMUNIKATY Z posiedzeń Rady............................................................2 V Zgromadzenie Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych.........................................................................7 Zebrania rejonowe radców prawnych Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie........................................9 Rozliczenie obowiązku udziału w szkoleniach zawodowych radców prawnych....................................12 Szkolenie w Zamościu .................................................15 Piłkarskie zmagania prawników...................................16 Egzamin radcowski 2010 r............................................17 Szkolenia w IV kwartale 2010 r. .................................18 Szkolenie we Lwowie...................................................19 WARTO WIEDZIEĆ WIĘCEJ Nadzór nad samorządem terytorialnym........................21 Dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej...........................................32 Odpowiedzialność cywilna pacjenta za nieuzasadnione zarzuty wobec lekarza...................................................36 Z KART HISTORII Rozwój profesjonalnego świadczenia pomocy prawnej na ziemiach polskich w XIX wieku..............................41 Dyżury członków Prezydium Rady Dziekan Rady - Arkadiusz Bereza 30 30 poniedziałek w godz. 13 - 15 Wicedziekan Rady - Halina Ejsmond-Zając 00 00 piątek w godz. 13 - 15 Wicedziekan Rady - Marek Pawłowski 00 00 wtorek w godz. 8 - 10 Skarbnik Rady - Hanna Chabros 15 15 środa w godz. 12 - 13 Sekretarz Rady - Zbigniew Chmiel 00 00 poniedziałek w godz. 15 - 16 Rzecznik Dyscyplinarny - Patrycja KozłowskaKalisz 30 00 II i IV poniedziałek miesiąca w godz. od 11 do 13 Rzecznik Funduszu Seniora - Irena Kopiec 00 00 I piątek miesiąca w godz. 10 do 12 1 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Z posiedzeń Rady Na dzień 31 marca 2010 r. zostało zwołane XVII posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII Kadencji. Dziekan Rady przedstawił zawiadomienia Rzecznika Dyscyplinarnego o wszczęciu postępowania dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu, o wszczęciu dochodzenia w sprawie podejrzenia popełnienia przewinienia dyscyplinarnego przeciwko radcy prawnemu, o pięciu przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia w sprawie skargi na radcę prawnego oraz o dwu przypadkach umorzenia dochodzenia w sprawie ze skargi na radcę prawnego. Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci radców prawnych tutejszej Izby. Zmarli: Kol. Dariusz Chyła, Kol. Irena Liberadzka, Kol. Stanisław Melko, Kol. Wacława Stopyra Wszyscy obecni, na wniosek Dziekana, uczcili pamięć Zmarłych minutą ciszy. Rada podjęła uchwały o skreśleniu Zmarłych z listy radców prawnych z urzędu. Podjęto też uchwały o skreśleniu następujących radców prawnych: Kol. Jacek Kowalski, Kol. Maria Rymarz, Kol. Bogusław Więcław – na Ich wniosek. Rada pozytywnie rozpoznała wniosek Kol. Marka Sobolewskiego o przeniesienie wpisu z listy radców prawnych prowadzonej przez Radę OIRP w Rzeszowie z powodu zmiany miejsca zamieszkania i podejmując uchwałę o wpisie na listę radców prawnych prowadzoną przez tyt. Radę. Rada podjęła również uchwałę o wpisie na listę radców prawnych Pana Marka Kopacza, po przedstawieniu sprawy i pozytywnej opinii Komisji do Spraw Wpisów. W jednym przypadku nastąpiła odmowa wpisu z powodu niespełniania przesłanek umożliwiających wpis. Podjęte zostały dwie uchwały w sprawie zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na wniosek Kol. Bartosza Kwiatkowskiego, w związku z zatrudnieniem w organach wymiaru sprawiedliwości oraz Kol. Bogdana Maciejewskiego, w związku z podjęciem pracy w kancelarii notarialnej. 2 Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 Rada podjęła uchwały o przeniesieniu wpisu aplikantów radcowskich: Pani Aleksandry Marcoli i Pana Sebastiana Niemca z listy aplikantów radcowskich prowadzonej odpowiednio przez Radę OIRP w Warszawie i Radę OIRP w Rzeszowie na listę aplikantów radcowskich prowadzoną przez tut. Radę, a także wyraziła zgodę na przeniesienie wpisu Pani Anety Wrony z listy aplikantów radcowskich prowadzonej przez tut. Radę na listę prowadzoną przez Radę OIRP w Warszawie. Rozpatrując wnioski złożone przez aplikantów radcowskich, Rada wyznaczyła patronów dla trzech osób oraz zmieniła patronów pięciu osobom. Podjęto też szereg uchwał dotyczących organizacji i szkolenia aplikacji radcowskiej, dot. między innymi uzupełnienia listy wykładowców na IV roku aplikacji o trzy osoby, a na II roku o jedną osobę, zmieniono uchwałę w sprawie szczegółowego planu i podziału ilości godzin w obrębie przedmiotów na I i II roku aplikacji radcowskiej w 2010 r., podjęto uchwałę w sprawie wynagrodzenia dla wykładowców na szkoleniach aplikantów radcowskich oraz w sprawie przeprowadzenia kolokwium rocznego z przedmiotów określonych w programie aplikacji radcowskiej, rozpoczętej od dnia 1 stycznia 2010 r. Na wniosek Skarbnika Rady Hanny Chabros umorzono niezapłacone składki członkowskie z powodu śmierci radców prawnych w ośmiu przypadkach, umorzono składki członkowskie w trzech przypadkach z powodu złej sytuacji finansowej, wynikającej ze stanu zdrowia, w pięciu przypadkach rozłożono na raty roczną opłatę za aplikację radcowską, a także podjęto uchwałę w sprawie rozliczenia kosztów działalności OIRP w Lublinie w 2010 r. Również na wniosek Skarbnika po przedstawieniu projektu budżetu na 2010 r. i po przeprowadzonej dyskusji, Rada jednogłośnie przyjęła, zgodnie z wnioskiem, projekt budżetu na 2010 rok, celem przedstawienia go do zatwierdzenia przez najbliższe Zgromadzenie Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII kadencji. Sekretarz Rady przedstawił Plan pracy Rady na 2010 rok i Rada przyjęła go jednogłośnie, celem przedstawienia do zatwierdzenia przez najbliższe Zgromadzenie Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII kadencji. Po krótkiej dyskusji Rada zatwierdziła również przedstawiony przez Dziekana Rady wniosek Prezydium Rady co do terminów i godzin zebrań rejonowych w Białej Podlaskiej, Chełmie, Lublinie i Zamościu, podejmując uchwałę w sprawie ustalenia terminów wyborczych zebrań rejonowych radców prawnych do organów samorządu VIII kadencji. Ustalono też na dzień 26 kwietnia 2010 r. na godzinę 1630 w siedzibie 3 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Izby termin sprawozdawczego V Zgromadzenia Delegatów OIRP w Lublinie VII kadencji oraz w tym samym dniu o godzinie 1530 posiedzenie Rady. Ponadto, Rada zadecydowała o dofinansowaniu szkolenia radców prawnych organizowanego w dniach 16-17 kwietnia 2010 r. w Zamościu, we współpracy z Krajową Radą Radców Prawnych i z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, o tematyce: „Postępowanie radcy prawnego przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości”, a także uznała konieczność zakupu znaczków identyfikujących członków Izby. W dniu 26 kwietnia 2010 r. odbyło się XVIII posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII Kadencji. Posiedzenie Rady odbyło się z udziałem Gościa – Prezesa KRRP Macieja Bobrowicza. Posiedzenie Rady w znacznej części było poświęcone zagadnieniom związanym z mającym się odbyć w tym samym dniu V Zgromadzeniem Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII Kadencji. Skarbnik Rady Hanna Chabros przedstawiła projekt budżetu na 2010 rok a ponadto sprawozdanie z wykonania budżetu za 2009 r. i sprawozdanie finansowe za 2009 rok. Odbyła się dyskusja nad przedstawionymi dokumentami, po czym Rada przyjęła je celem przedłożenia do zatwierdzenia na najbliższym Zgromadzeniu Delegatów. Sekretarz Rady Zbigniew Chmiel przedstawił projekt planu pracy Rady na 2010 rok. Rada nie wniosła poprawek i został on przyjęty przez Radę celem przedłożenia go do zatwierdzenia na V Zgromadzeniu Delegatów OIRP w Lublinie VII Kadencji. Wicedziekan Rady Marek Pawłowski zawnioskował o wyznaczenie patronów 43 aplikantom I roku aplikacji radcowskiej wg przedstawionej listy oraz przedstawił wniosek o zmianę patrona. Rada podjęła uchwałę w sprawie wyznaczenia patronów aplikantom radcowskim oraz uchwałę o zmianie patrona. Na wniosek Dziekana Rady Arkadiusza Berezy, Rada postanowiła uzupełnić listę wykładowców na IV roku aplikacji radcowskiej w roku szkoleniowym 2009/2010 o jedną osobę. Kol. Jolanta Piekarczyk przedstawiła do zatwierdzenia plan szkoleń radców prawnych na lata 2010/2011, po czym Rada podjęła stosowną uchwałę. Na zakończenie obrad wystąpił Prezes KRRP Maciej Bobrowicz. Prezes podziękował za zaproszenie na posiedzenie Rady i przedstawił swoje stanowisko oraz KRRP w kwestiach, które aktualnie najbardziej nurtują środowisko samorządu radcowskiego. 4 Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 Dziekan Rady podziękował serdecznie Gościowi za przybycie i podzielenie się z członkami Rady swoimi przemyśleniami i przybliżeniem aktualnych kwestii, którymi są zainteresowani członkowie naszej korporacji. Dnia 7 czerwca 2010 roku o godz. 1600 odbyło się w siedzibie OIRP w Lublinie XIX posiedzenie Rady Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII kadencji. W posiedzeniu, oprócz Członków Rady, wzięli udział zaproszeni Goście: Przewodnicząca Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Barbara Dubiel, Przewodnicząca Okręgowej Komisji Rewizyjnej Monika Kępa, Rzecznik Dyscyplinarny Patrycja Kozłowska-Kalisz, Rzecznik Funduszu Seniora Irena Kopiec i zajmująca się szkoleniami radców prawnych Jolanta Piekarczyk. Rzecznik Dyscyplinarny Patrycja Kozłowska-Kalisz przedstawiła zawiadomienia o wszczęciu dochodzenia w sprawie ze skargi na postępowanie radcy prawnego w stosunku do trzech radców prawnych, poinformowała o dwóch przypadkach odmowy wszczęcia dochodzenia ze skargi na radcę prawnego oraz o umorzeniu dochodzenia ze skargi na radcę prawnego. Wicedziekan Rady Halina Ejsmond-Zając poinformowała, że wpłynęły dwa wnioski o wpis na listę radców prawnych, które zostały przez Komisję do Spraw Wpisów zaopiniowane pozytywnie. Wnioski o wpis na listę radców prawnych złożyły Pani Sylwia Wiśniewska-Momot oraz Pani Sylwia Mazur-Chromiak. Wicedziekan przedstawiła stan faktyczny dotyczący tych dwóch spraw, stwierdzając, że osoby te spełniają ustawowe przesłanki wpisu i zaproponowała wpisać wymienione osoby na listę radców prawnych. Rada podjęła stosowne uchwały o wpisie na listę radców prawnych. Dziekan Rady poinformował zebranych o śmierci Kol. Antoniego Zwolaka radcy prawnego tutejszej Izby. Wszyscy obecni, na wniosek Dziekana, uczcili pamięć Zmarłego minutą ciszy. Następnie Dziekan Rady Arkadiusz Bereza wniósł o skreślenie z urzędu Kol. Antoniego Zwolaka z listy radców prawnych, a Rada podjęła stosowną uchwałę. Rada podjęła jeszcze dwie uchwały o skreśleniu w stosunku do Kol. Dominiki Nowak - z powodu przeniesienia wpisu na listę radców prawnych prowadzoną przez OIRP w Krakowie oraz w stosunku do Kol. Pawła Kaszaka - na wniosek radcy prawnego, z uwagi na powołanie na stanowisko sędziego Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy. 5 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Rada zadecydowała o wygaśnięciu uchwały o zawieszeniu prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego Kol. Agnieszce Konstantynowicz z powodu ustania przyczyn powodujących to zawieszenie, natomiast zawiesiła Kol. Adamowi Bajgierowiczowi prawo do wykonywania zawodu radcy prawnego w związku z wykonywaniem zawodu adwokata. Podjęto uchwały o skreśleniu z prowadzonej przez Radę OIRP w Lublinie listy aplikantów Pana Grzegorza Kujawy, Pana Zbigniewa Pyta i Pani Agnieszki Tracz w związku z przeniesieniem wpisu z listy aplikantów radcowskich prowadzonej przez Radę OIRP w Lublinie na listę prowadzoną przez Radę OIRP odpowiednio w Krakowie, Białymstoku i Warszawie. Na wniosek Wicedziekana Marka Pawłowskiego Rada wyznaczyła patronów kilkunastu aplikantom radcowskim oraz zmieniła patrona w jednym przypadku, a także uzupełniła listę wykładowców prowadzących zajęcia na I roku aplikacji radcowskiej w roku 2010. Podjęte też zostały dwie uchwały sprawie wynagrodzenia wizytatorów. Na wniosek Skarbnika Rady Hanny Chabros umorzono zaległe składki członkowskie trzem radcom prawnym ze względu na trudną sytuację finansową wynikającą ze złego stanu zdrowia oraz rozłożono jednemu aplikantowi na raty opłatę roczną za aplikację radcowską . Po zreferowaniu tematu przez Dziekana i dyskusji, Rada pozytywnie zaopiniowała wydatki w kwocie po 200,00 zł na każdego aplikanta, związane z dofinansowaniem szkoleń wyjazdowych aplikantów radcowskich, które odbyło się w dniach 26-27 maja 2010 r. w Suchedniowie oraz odbędzie się w dniach 18-20 czerwca 2010 r. w Janowie Lubelskim. W związku z zaistniałą sytuacją powodziową w Gminie Wilków na Lubelszczyźnie Rada podjęła uchwałę o udzieleniu pomocy rodzinom poszkodowanym w powodzi i ustaliła wysokość pomocy do kwoty 10.000,00 zł. Po przeprowadzonej już po raz kolejny dyskusji, w związku z obecną sytuacją lokalową Izby, Rada uznała konieczność zakupu przez Izbę lokalu dla potrzeb szkoleniowych. Rada jednogłośnie zaakceptowała zakup lokalu na potrzeby szkolenia aplikantów do kwoty 6.000,00 zł netto za metr kwadratowy, o powierzchni ok. 460 metrów kwadratowych i powierzyła wykonanie uchwały i ustalenie warunków umowy kupna lokalu i jej realizacji Prezydium Rady. Zbigniew Chmiel Sekretarz Rady 6 Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 V Zgromadzenie Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII Kadencji W dniu 26 kwietnia 2010 r. odbyło się w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie V Zgromadzenie Delegatów Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie VII Kadencji. Zgromadzenie otworzył Dziekan Rady Arkadiusz Bereza, który przywitał delegatów i specjalnego gościa – Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych Macieja Bobrowicza. Na znak solidarności z ofiarami tragedii w Smoleńsku Delegaci OIRP w Lublinie uczcili pamięć ofiar minutą ciszy. Zgromadzenie dokonało wyboru Kol. Sławomira Bartnika na Przewodniczącego Zgromadzenia oraz Kol. Zbigniewa Chmiela na Sekretarza Zgromadzenia. Zgromadzenie powołało Komisję Mandatową w skład której weszli: Kol. Halina Ejsmond - Zając, Kol. Irena Kopiec i Kol. Edward Kaczor, która po ukonstytuowaniu się stwierdziła, że Zgromadzenie ze względu na posiadane quorum jest ważne i władne do podejmowania uchwał. Prezes KRRP Maciej Bobrowicz podziękował za zaproszenie na obrady Zgromadzenia. Następnie w swoim wystąpieniu poruszył kwestie związane z połączeniem zawodu radcy prawnego z zawodem adwokata, wspomniał o zróżnicowanych formach wykonywania zawodu przez radców prawnych oraz o specyfice kompetencji radców prawnych i adwokatów. Dziekan Arkadiusz Bereza wręczył Prezesowi KRRP znaczek OIRP w Lublinie. W toku realizacji porządku obrad Sekretarz Rady Zbigniew Chmiel przedstawił sprawozdanie z działalności Rady za rok 2010. Sekretarz podziękował Koleżankom i Kolegom (a w szczególności spoza Rady) za zaangażowanie w pracę na rzecz samorządu radcowskiego. Poinformował też, że w 2009 r. z gro7 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty na radców prawnych tutejszej Izby odeszli na zawsze Koleżanki i Koledzy: Waldemar Gąska, Adolf Gil, Maria Kaniewska-Jasina, Jerzy Kraszewski, Wojciech Pazura, Mirosława Radko, Danuta Targońska, Anna Tatarczak – Zień, Irena Tur oraz w pierwszych miesiącach 2010 r.: Dariusz Chyła, Irena Liberadzka, Stanisław Melko, Wacław Stopyra. wach: zatwierdzenia sprawozdania Rady z wykonania budżetu, zatwierdzenia sprawozdania finansowego OIRP w Lublinie za rok 2009, udzielenia absolutorium Radzie, zatwierdzenia budżetu OIRP w Lublinie na rok 2010, planu pracy Rady na rok 2010, podziału na rejony wyborcze oraz liczby delegatów na Zgromadzenie OIRP w Lublinie z poszczególnych rejonów. Zgromadzeni Pamięć o Koleżankach i Kolegach uczcili minutą ciszy. Zbigniew Chmiel Sekretarz Rady Sprawozdanie z realizacji budżetu za rok 2009 przedstawił Skarbnik Rady OIRP w Lublinie Hanna Chabros. Następnie, Przewodnicząca Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Barbara Dubiel przedstawiła sprawozdanie z działalności Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego za ostatni rok, Rzecznik Dyscyplinarny Patrycja Kozłowska – Kalisz - sprawozdanie z działalności Rzecznika Dyscyplinarnego, a Przewodnicząca Okręgowej Komisji Rewizyjnej Monika Kępa - sprawozdanie Okręgowej Komisji Rewizyjnej, zgłaszając jednocześnie wniosek o udzielenie absolutorium Radzie OIRP w Lublinie za 2009 r. Po dyskusji, Zgromadzenie Delegatów podjęło uchwały w spra8 Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 ZEBRANIA REJONOWE RADCÓW PRAWNYCH OKRĘGOWEJ IZBY RADCÓW PRAWNYCH W LUBLINIE – WYBÓR DELEGATÓW W maju i czerwcu 2010 r. odbyły się wyborcze zebrania rejonowe radców prawnych OIRP w Lublinie, mające za zadanie wybór delegatów VIII Kadencji OIRP w Lublinie. Zebranie rejonu bialskopodlaskiego, w którym uczestniczył Dziekan Arkadiusz Bereza oraz Wicedziekan Halina Ejsmond – Zając odbyło się w dniu 13 maja 2010 r. w Białej Podlaskiej i dokonało wyboru następujących Delegatów: 1. Adamski Jerzy 2. Bągard Wiesława 3. Bilkiewicz-Bańka Bożena 4. Domański Roman 5. Jastrząb Zbigniew 6. Łysakowska Walentyna 7. Rosłoń Władysław 8. Uchaniuk Lech W dniu 21 maja 2010 r. w Zamościu odbyło się zebranie rejonu zamojskiego, w którym brał udział Dziekan Arkadiusz Bereza oraz Skarbnik Rady Hanna Chabros. Wybrano następujących Delegatów: 1. Adamczuk Urszula 2. Baron Dorota 3. Burda Piotr 4. Cioch Roman 5. Grzyb Anna 6. Jarus Ewa 7. Jaślikowski Marek 8. Karchut Maria 9. Kosicka-Leszczyńska Magdalena 10. Łukasiewicz Anna 11. Magryta Anna 12. Podświadek Roman 13. Skóra Wojciech 14. Tomaszewska Alina 15. Ziemińska Maria W zebraniu rejonu chełmskiego, które odbyło się w dniu 24 maja 2010 r. w Chełmie, brał udział Dziekan Arkadiusz Bereza. Dokonało ono wyboru następujących Delegatów: 1. Adamiec Zbigniew 2. Górny Leszek 3. Grabek Tomasz 9 PRAWNIK Nr 2/21/2010 4. Grzyb Jan 5. Koszuk Ewa 6. Krzyżanowska Grażyna 7. Mroczkowski Piotr 8. Onyszko Aleksandra Informacje i komunikaty 25. Filipek-Kraczek Zofia 26. Gdulewicz Bartosz 27. Gil Arkadiusz 28. Goluch Marek 29. Grodecka-Szmulik Anna 30. Jakubowska-Rybczyńska Na zebraniu rejonu lubelAnna skiego w dniu 15 czerwca 2010 r. 31. Jasiński Wiesław zostali wybrani na Delegatów: 32. Jeżyńska Beata 33. Kaczor Edward 1. Adamski Krzysztof 34. Karwat Michał 2. Bartnik Sławomir 35. Kępa Monika 3. Batorski Krzysztof 36. Kiwała Piotr 4. Bereza Arkadiusz 37. Koksanowicz Grzegorz 5. Bodio Joanna 38. Komarska Anna 6. Bogusz Piotr 39. Kopaczyńska-Pieczniak 7. Bojar Wiktor Katarzyna 8. Bryłowski Przemysław 40. Kopiec Irena 9. Buczyński Marcin 41. Kostrubiec Paweł 10. Bukowski Jerzy 42. Kościelska-Mazur Renata 11. Chabros Hanna 43. Kowalski Dariusz Andrzej 12. Chmiel Zbigniew 44. Kozłowska-Kalisz Patrycja 13. Chodkiewicz Katarzyna 45. Kruk Jarosław 14. Chruściel Paweł 46. Kubicz Leszek 15. Czerwińska Grażyna 47. Kucharska-Derwisz Marzena 16. Dąbrowski Sławomir 48. Kuranc Alfred 17. Dąbska Maria 49. Lemieszek Alicja 18. Derwisz Arkadiusz 50. Leńczuk Jacek 19. Dubiel Barbara 51. Ligaj Jarosław 20. Duszyński Marek 52. Lis Sławomir 21. Edeński Jarosław 53. Łoza Kamil 22. Ejsmond-Zając Halina 54. Marcewicz Olimpia 23. Fałdyga Piotr 55. Marciniak Robert 24. Fermus-Bobowiec Anna 56. Markisz Monika 10 PRAWNIK Informacje i komunikaty 57. Marzec Tomasz 58. Mazur Marek 59. Mazur-Strzepka Henryka 60. Michniewicz Małgorzata 61. Nieborak Urszula 62. Nogalski Jarosław 63. Nowachowicz Mariusz 64. Nozdryn-Płotnicki Paweł 65. Ogrodnik-Kołodziejczyk Beata 66. Olchowska-Kubik Danuta 67. Opolski Dag Makary 68. Pachoł Krzysztof 69. Palczarski Cezary 70. Pawłowski Marek 71. Pecyna-Bądos Katarzyna 72. Petraniuk Juliusz 73. Pęzioł Stanisław 74. Piekarczyk Jolanta 75. Pietras Adam 76. Pilipiec Sławomir 77. Piskorski Jerzy 78. Schabowska Daria 79. Silmanowicz Teresa 80. Słotwiński Piotr 81. Smyk Grzegorz 82. Sobuś Rafał 83. Stecyk Teresa 84. Stobiecki Eugeniusz 85. Stolat Tomasz 86. Strzelec Paweł 87. Szewczyk Aneta 88. Szpringer Iwona 89. Szumlak-Szewczyk Agnieszka Nr 2/21/2010 90. Szwarczyk Maciej 91. Tarasińska Monika 92. Telenga Przemysław 93. Warych Artur 94. Włoch Wojciech 95. Wolska-Fałdyga Anna 96. Woś Tomasz 97. Wójcik Paweł 98. Wrzyszcz Andrzej 99. Zakrzewska Ewelina 100. Ząbek Hubert 101. Zieliński Andrzej Łącznie dokonano wyboru 132 Delegatów VIII kadencji na Zgromadzenie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie. Wszystkim serdecznie gratulujemy. Zbigniew Chmiel 11 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Rozliczenie obowiązku udziału w szkoleniach Rozliczenie obowiązku udziału zawodowych w szkoleniach zawodowych radców prawnych OIRP w Lublinie radców prawnych OIRP w Lublinie Uprzejmie przypominamy, że zgodnie z uchwałą KRRP Nr 30/B/VII/2008 z dnia 6 czerwcaUprzejmie przypominamy, że zgodnie z uchwałą Nr 30/B/VII/2008 2008 w sprawie określenia zasad wypełniania przez KRRP radcę prawnego obowiązku z dnia 6 czerwca 2008 w sprawie określenia zasad wypełniania przez radcę prawbrania udziału w szkoleniach zawodowych.(w zw. z art. 60 pkt 7 ustawy o radcach prawnych nego obowiązku brania udziału w szkoleniach zawodowych (w zw. z art. 60 pkt art. 23o radcach ust. 2 kodeksu etyki radcy prawnego) radcowie prawni są zobowiązani do udziału 7oraz ustawy prawnych oraz art. 23 ust. 2 kodeksu etyki radcy prawnego) w szkoleniach zawodowych. radcowie prawni są zobowiązani do udziału w szkoleniach zawodowych. Radcaprawny prawnymamaobowiązek obowiązek uzyskać minimum punktów szkolenioRadca uzyskać minimum 30 pkt30szkoleniowych w ciągu wych w ciągu każdego cyklu szkoleniowego trwającego trzy lata. Pierwszy cykl każdego cyklu szkoleniowego trwającego trzy lata. Pierwszy cykl szkoleń zawodowych szkoleń zawodowych rozpoczął się 1 stycznia 2009 r., a zakończy się 31 grudnia rozpoczął się 1 stycznia 2009 r., a zakończy 31 grudnia 2011 r. 2011 r. Wyżej wskazana uchwała KRRP w sposób szczegółowy określa zasady zdobywania i Wyżej wskazana uchwała KRRP w sposób szczegółowy określa zasady rozliczania punków przez uczestników Podstawowe zasady określa poniższa tabela. zdobywania i rozliczania punków szkoleń. przez uczestników szkoleń. Podstawowe zasady określa poniższa tabela. Forma punktowanej aktywności Udział w charakterze słuchacza zajęć doszkalających zorganizowanych przez KRRP lub rady izb okręgowych Udział w charakterze wykładowcy zajęć doszkalających zorganizowanych przez KRRP lub rady izb okręgowych Udział w charakterze słuchacza zajęć doszkalających zorganizowanych przez pracodawcę lub instytucje spoza samorządu zawodowego Udział w charakterze wykładowcy zajęć doszkalających zorganizowanych przez pracodawcę lub instytucje spoza samorządu zawodowego Udział w charakterze wykładowcy w szkoleniu aplikantów radcowskich lub adwokackich Publikowanie: opracowań z zakresu prawa, artykułów w czasopismach fachowych, w tym wydawanych przez organy samorządu radców prawnych, adwokatów i notariuszy, głos do orzeczeń sądów oraz Trybunałów, a także komentarzy prawniczych. Przysługujące punkty 2 4 1 2 1 6 Zwracamy także uwagę, że radcowie prawni, którzy zdobyli uprawnienia Zwracamy także uwagę, że radcowie prawni, i zdania którzy zdobyli uprawnienia zawodowe zawodowe bez odbycia aplikacji radcowskiej egzaminu radcowskiego, bez odbycia aplikacji dwóch radcowskiej egzaminu ciągu pierwszych w ciągu pierwszych lat poi zdania wpisaniu na listęradcowskiego, obowiązaniwbędą zaliczyć minimum pięć z zasad etyki profesjonalnej zawodu.z dwóch lat po godzin wpisaniuszkolenia na listę obowiązani będą zaliczyć minimumoraz pięć historii godzin szkolenia zasad 12 etyki profesjonalnej oraz historii zawodu. Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 Niniejszym podajemy listę osób, które uzyskały 30 i więcej punktów ze szkoleń w I Niniejszym podajemy listę osób, które uzyskały 30 i więcej punktów ze szkoleń cyklu szkolenia (1 stycznia 2009 r.-31 grudnia 2011 r.) w I cyklu szkolenia (1 stycznia 2009 r.-31 grudnia 2011 r.) A B C, Ć D E F G H J K L Ł M Ewa Abramek, Marianna Adamczyk, Zbigniew Adamiec, Krzysztof Adamski, Marek Adamski Anna Bakalczuk, Iwona Bargenda, Dorota Baron, Zefiryna Bartman (Bucior) Wiesława Bągard, Aleksandra Bednarz, Arkadiusz Bereza, Sławomir Bereza, Edyta Bereza-Firek, Włodzimierz Białoch, Maria Bielak-Podkówka, Bożena Bielecka, Rozalia Bieliszczuk, Bożenna Bieżyca, Bożena Bilkiewicz-Bańka, Roman Biskup, Leszek Bloch, Elżbieta Błasik, Jakub Bobowiec, Alina Bochenek, Piotr Bogusz, Maria Teresa Bogusz-Puławy, Anna Borek, Urszula Bryłowska, Przemysław Bryłowski, Piotr Brzeziński, Urszula Buczkowska, Jerzy Bukowski, Anna Burska-Grudzień, Łukasz Bury Paweł Cegiełko, Anna Celińska-Banaszek, Grzegorz Chałupczak, Alicja Chmiel, Zbigniew Chmiel, Barbara-Teresa Chmielewska, Katarzyna Chodkiewicz, Bartłomiej Chomicki, Anna Chudek, Ewa Marta Ciechanowicz-Okoń, Czesława Ciećko, Beata Cieślak, Magdalena Czapla, Tomasz Czapla, Grażyna Czerwińska, Maria Ćwiklińska Małgorzata Agata Dąbek, Dominik Derwisz, Irena Joanna Dudek, Ryszard Dudzic, Małgorzata Dumkiewicz, Marek Duszyński, Paweł Dytry, Danuta Dziubińska, Marek Dziubiński, Jolanta Dziurdzińska, Ewa Dziwisińska, Elżbieta Dźwierzyńska Halina Ejsmond-Zając Anna Fermus-Bobowiec, Zofia Filiks, Mariusz Filipek, Zofia Filipek-Kraczek, Tadeusz Flis, Agnieszka Flis-Szałkowska, Sławomir Forenc Maria Gala-Walocha, Marek Gawrylak, Barbara Gągoł-Anasiewicz, Bartosz Gdulewicz, Arkadiusz Gil, Małgorzata Głażewska, Jacek Głuchowski, Izabella Godlewska, Ryszard Gołąb, Artur Gorzel, Teresa Górska, Wiesław Górski, Daniel Grabek, Tomasz Grabek, Krystyna Ewa Grądkowska, Ewa Grochal-Kudasiewicz, Anna Grodecka-Szmulik, Anna Grzyb, Jan Grzyb, Stanisław Grzywaczewski, Maria Gustaw, Katarzyna Guzewicz-Siewak Arkadiusz Hajczuk, Piotr Harańczyk, Marcin Hołownia, Bogdan Hołubowicz, Irena Hołubowicz Ireneusz Jach, Iwona Jagiełło, Barbara Janisławska, Jakub Jankowski, Wiesław Jasiński, Marek Jaślikowski, Jolanta Jeleń, Halina Jurkowska Jolanta Kabas, Zbigniew Kabas, Mariola Kaczmarek-Hoffmann, Edward Kaczor, Piotr Kalbarczyk, Maria Małgorzata Kamińska, Grażyna Kanikowska, Elżbieta Kaproń, Maria Karol, Michał Karwat, Katarzyna Kaźmierska, Monika Kępa, Anna Kiciak, Eugeniusz Kiszka, Artur Klimkiewicz, Wioletta Kłos-Turkiewicz, Diana Kochańska, Beata Kokot, Grzegorz Koksanowicz, Jerzy Kołodziej, Irena Kopiec, Agnieszka Kosmala, Grażyna Kossowska, Paweł Kostrubiec, Alicja Kostrubiec-Bijata, Ewa Kowalczyk, Janusz Marek Kowalczyk, Joanna Kowalik, Beata Kowalska, Agnieszka Kowalska-Głowiak, Patrycja Kozłowska-Kalisz, Dorota Krakowiak, Ewa Królik, Magdalena Krzysiak, Irena Kubal, Leszek Kubicz, Marzena Kucharska-Derwisz, Magdalena Kusik-Lewkowicz, Anna Kusz, Grażyna Kutermankiewicz, Małgorzata Kuźmak, Janusz Kwiatek, Ewa KwiatekSokołowska, Bartosz Kwiatkowski, Ewa Kwiecińska Agnieszka Lech, Alicja Lemieszek, Jacek Leńczuk, Maria Leśniak-Gorgol, Radosław Liberda, Teodozja Lipińska, Grażyna Lisek, Leszek Jan Liszcz Jadwiga Ładniak Renata Maciejewska, Robert Majczyna, Beata Malec-Poznańska, Andrzej Malinga, Monika Markisz, Tomasz Marzec, Magdalena Mazurek, Marek Mazurek, Marzena Mazurek-Sokoluk, Marcin Mazurkiewicz, Jan Miączewski, Witold Michalak, Regina Michałowska, Małgorzata Michniewicz, Arkadiusz Mirosław, Anna MisztalBurdzanowska, Jan Mojak, Grażyna Mostowska-Blicharz, Grażyna Mozgawa, Jerzy Mroczek, Ewa Muszyńska, Monika Mużacz-Kowal 13 PRAWNIK N O P R S, Ś T U W Z, Ż Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Artur Natcyn, Urszula Nieborak, Teresa Niebrzydowska, Zygmunt Niedźwiadek, Irena Niewęgłowska, Anna Nogalska, Jarosław Nogalski, Mariusz Nowachowicz, Dominika Nowak, Marek Nowak, Marta Nowakowska Urszula Obara, Beata Ogrodnik-Kołodziejczyk, Ewa Olszewska-Misiak, Aleksandra Onyszko, Dag Makary Opolski, Magdalena Orłowska, Jerzy Orłowski, Anna Osińska, Elżbieta Osińska, Wiesław Oszast Krystyna Padewska, Tadeusz Pałaszewski, Elżbieta Pałka, Anna Pankowicz, Alicja Paplińska, Marek Pawłowski, Iwona Perdeus, Ewa Piech, Jolanta Piekarczyk, Teresa Piekarczyk, Mariusz Pietrykowski, Maria Pilch-Cebula, Sławomir Pilipiec, Elżbieta Pindor, Lidia Piotr-Krajecka, Ewa Piórecka, Magdalena Piskorska, Jerzy Piskorski, Roman Plewik, Krystyna Płoszaj, Jacek Podkówka, Bożena Podleśna, Tomasz Popiołek-Janiec, Tadeusz Przechocki, Anna Przeszlakowska-Żak, Dorota Przybylska, Marian Raczyński, Maciej Rajch, Władysław Rosłoń, Irena Rudna, Krystyna Rudnicka-Posuniak Jacek Rudny, Małgorzata Rumowska, Jadwiga Rybak, Małgorzata Rybczyńska, Marek Rybczyński, Ewa Rymarz Ewa Sadurska, Teresa Sadurska, Olaf Samberger, Adam Samociuk, Wiesława Sapko, Agata Sawczuk, Piotr Sawczuk, Daria Schabowska, Agnieszka Schmidtke, Bożena Sienkiewicz, Rafał Siepracki, Katarzyna Silmanowicz, Teresa Silmanowicz, Paweł Sirko, Stanisław Skalski, Janusz Skiba, Elżbieta Skoczek, Iwona Skorynkiewicz, Wojciech Skóra, Piotr Słowik, Marek Smyl, Irena Sokołowska, Bożena Sokół, Natalia Stanek, Agnieszka Stanicka, Mariusz Staniuk, Maria Stankiewicz, Eryk Stępień, Eugeniusz Stobiecki, Ewa Strawa, Anna Strzelec, Paweł Strzelec, Jolanta Sulska, Bożena Sułek, Grzegorz Superczyński, Urszula Suszek-Och, Małgorzata Sykut, Danuta Szalerek-Janas, Teresa Szaniawska, Piotr Szczepaniuk, Piotr Szczucki, Andrzej Szewczyk, Michał Szewczyk, Iwona Szpringer, Zbigniew Szubartowski, Maciej Szwarczyk, Anna SzwedoDytry, Milena Szyper, Adam Szysiak, Tadeusz Śmigasiewicz, Hanna Śniadecka-Surdacka, Krystyna Irena Śniegocka, Grażyna Świrgoń Dariusz Tatarski, Przemysław Telenga, Andrzej Tkaczyk, Małgorzata Tomasiak, Krzysztof Topolewski, Urszula Toporowska-Drozd, Marian Trumiński, Hanna Turżańska, Zbigniew Tymecki Lech Uchaniuk, Ewa Urbańska Artur Warych, Jarosław Wasilewski, Rafał Wereszczyński, Grażyna Widelska, Cezary Widomski, Renata Wieczorek, Anna Wierzbicka, Wiesława Witek-Wojewoda, Joanna Witkowska, Wojciech Włoch, Agnieszka Włodarczyk, Elżbieta Woch, Sławomir Wodecki, Anna Wojciechowska, Barbara Wojcieszczuk, Mariusz Wojtas, Anna Wolska-Fałdyga, Tomasz Woś, Marcin Wośko, Hubert Woźniak, Stanisław Wójcicki, Leszek Wójcik, Paweł Wójcik, Dagmara Wójcik-Murdza, Jolanta Wrona, Tomasz Jan Wróblewski, Małgorzata Wrzołek, Anna Wypych-Knieć Małgorzata Zachoszcz, Krystyna Zając, Krystyna Zarzycka, Elżbieta Zawadzka, Hubert Ząbek, Andrzej Zieliński, Maria Ziemińska, Bogusława Zoła, Adam Zwoliński, Beata Żórawska, Zenon Żyszkowski Dr Iwona Szpringer Dr Iwona Szpringer 14 Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 Szkolenie w Zamościu W dniach 16 - 17 kwietnia 2010 r. odbyło się w Hotelu Orbis Zamojski w Zamościu dwudniowe szkolenie na temat: „Radcowie prawni jako pełnomocnicy skarżących przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka ”. Szkolenie zorganizowane zostało przez Krajową Radę Radców Prawnych przy współudziale Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i we współpracy z Okręgową Izbą Radców Prawnych w Lublinie. 41 uczestników konferencji podzielonych na pięć 8 - osobowych grup poznawało procedury obowiązujące w postępowaniu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, warunki dopuszczenia skargi, sposób jej przygotowania oraz regulamin ETPC. Oprócz warsztatowych zajęć z zakresu procedury obowiązującej przed ETPC, uczestnikom szkolenia zostały przekazane podstawowe informacje dotyczące Rady Europy, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej znaczenia w pracy radcy prawnego. Podane zostały także przydatne adresy i bazy danych. Wykłady wraz z warsztatami prowadzili: - Maria Ejchart-prawnik w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, trener w obszarze praw człowieka, uczestnik kur- sów i konferencji zagranicznych poświęconych prawom człowieka, - Krzysztof Kosowicz-prawnik w Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, posiadający doświadczenie w prowadzeniu szkoleń wyjazdowych organizowanych przez Radę Europy dla organizacji pozarządowych oraz dla sędziów. Chłodna pogoda nie zachęcała do długich spacerów po Zamościu, a interesująca tematyka i forma przekazywanych informacji skupiała uczestników na wykładach i warsztatach zajęciowych. Uczestnicy szkolenia, zainteresowani jego tematyką, wyrażali chęć dalszego pogłębiania przedstawionej problematyki oraz kontynuacji szkoleń w tym zakresie. Jolanta Piekarczyk 15 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty Piłkarskie zmagania prawników W sobotę 3 lipca 2010 r. na gościnnym stadionie KS „Budowlani” w Lublinie odbył się, jak co roku, mecz piłkarski pomiędzy drużynami lubelskich środowisk prawniczych. Naprzeciw siebie stanęły reprezentacja OIRP w Lublinie wspomagana przez pracowników naukowych WPiA UMCS oraz drużyna lubelskich prokuratorów i sędziów. Pora rozgrywania spotkania (początek o godz. 17:00) spowodowała niemały dylemat wśród kibiców sportowych, z jednej strony emocję na żywo podczas meczu prawników, z drugiej ćwierćfinał MŚ (Niemcy vs Argentyna) w telewizji. Mimo wszystko, już od początku zawodów spora grupa sympatyków (rosnąca wraz z upływem czasu) obu walczących drużyn bawiła się na trybunach. Mecz był jak zwykle bardzo emocjonujący, zawodnicy grali z pełnym zaangażowaniem i ogromną ambicją. Ciekawymi momentami na boisku aż iskrzyło, z taką zaciętością o piłkę walczyli gracze. Wynik otworzyli goście, po błędzie formacji obrony radców prawnych - w sytuacji sam na sam z bramkarzem znalazł się napastnik gości, który nie zmarnował takiej okazji, strzelając bramkę na 0:1. Po stracie gola, gospodarze rzucili się do huraga16 nowych ataków, chcąc jak najszybciej odrobić straty i doprowadzić do remisu. Udało się to jeszcze przed przerwą. Po ładnej zespołowej akcji ,do bramki gości trafił Kolega Kamil Kosior. Do przerwy wynik nie uległ już zmianie, mimo kilku dogodnych sytuacji stworzonych przez oba zespoły. W drugiej połowie zawodnicy dostarczyli licznie zgromadzonym kibicom jeszcze większej dawki emocji, a przede wszystkim stworzyli widowisko, stojące na wysokim poziomie sportowym. Mieliśmy także próbkę na żywo (niczym na Mundialu podczas meczu Anglia vs Niemcy) kontrowersji związanej z sędziowaniem. Przy stanie 1:1 nasza drużyna wyprowadziła kontrę, którą zakończył przepięknym strzałem Kolega Piotr Fałdyga. Piłka po odbiciu się od poprzeczki prawdopodobnie przekroczyła linie bramkową i wróciła w pole, doskoczył do niej napastnik gospodarzy i strzałem głową skierował piłkę do bramki gości. Niestety z niezrozumiałych względów sędziowie nie zauważyli najpierw zdobytej bramki, a później dopatrzyli się wielce problematycznego spalonego przy dobitce (goście nawet nie protestowali), przez co w konsekwencji bramka nie została uznana. Obie drużyny wypracowały po kilka dogodnych sytuacji, ale bramki nie padały, ponieważ świetnie spisywały się Informacje i komunikaty formacje obronne obu ekip, a czasami brakowało napastnikom trochę precyzji, czy zimnej krwi przy strzałach na bramkę. Dramat gospodarzy zaczął się od nieszczęśliwego zderzenia naszego bramkarza z obrońcą podczas jednej z akcji, którego następstwem była kontuzja kostki golkipera, co skrzętnie wykorzystali goście, strzelając gola do pustej bramki. Uraz okazał się na tyle poważny, że konieczna była zmiana i w naszej bramce stanął zawodnik z pola. Przy takim obrocie rzeczy zdobycie trzeciej bramki przez gości było już tylko kwestią czasu. Mecz zakończył się wynikiem 1:3, wygrała drużyna prokuratorów i sędziów. Zawody przegrane w dość pechowych okolicznościach nie przynoszą wstydu na- PRAWNIK Nr 2/21/2010 szym zawodnikom. Woli walki i ambicji sportowej mogliby się od nich uczyć podopieczni Franciszka Smudy. Rewanż już za rok. Po meczu, w restauracji Rugby Pizza, mieszczącej się na obiektach klubu, zawodnicy i kibice wspólnie uczestniczyli w tradycyjnym spotkaniu towarzyskim przy grillu i muzyce. W miłej, przyjaznej atmosferze, był to czas rozmów, analiz i wymiany spostrzeżeń na temat dopiero co zakończonego meczu. Organizatorem meczu była OIRP w Lublinie przy współudziale WPiA UMCS. A. K. Egzamin radcowski 2010 r. W dniach 29 czerwca – 2 lipca 2010 r. w siedzibie Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, został przeprowadzony egzamin radcowski dla osób, które ukończyły aplikację radcowską oraz dla osób, o których mowa w art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10, poz. 65). Do egzaminu radcowskiego przystąpiło 28 osób. 24 spośród nich to osoby, które ukończyły aplikację. Pozostali zdający to osoby, o których mowa w art. 25 ust. 2 pkt. 1, 3 i 5 ustawy o radcach prawnych. Egzamin składał się z pięciu części pisemnych. Pierwsza część egzaminu radcowskiego odbyła się w dniu 29 czerwca 2010 r. Zdający przez 100 minut rozwiązywali test jednokrotnego wyboru składający się z zestawu 100 pytań, z czego aby uzyskać ocenę pozytywną, należało odpowiedzieć poprawnie na co najmniej 60 pytań. 17 PRAWNIK Informacje i komunikaty Nr 2/21/2010 Kolejne części egzaminu polegały na rozwiązywaniu zadań z zakresu: -prawa karnego (30 czerwca) – przez 360 minut; -prawa cywilnego (1 lipca) – przez 360 minut; -prawa gospodarczego i administracyjnego (2 lipca) – przez 360 minut łącznie (o kolejności oraz o czasie wykonania poszczególnych zadań de cydował zdający). Wszystkie osoby zdające uzyskały wynik pozytywny z egzaminu radcowskiego, czego serdecznie gratulujemy. E. W. Koleżanki i Koledzy W ramach ustawowego obowiązku doskonalenia zawodowego, uprzejmie zapraszam do udziału w jednodniowych konferencjach szkoleniowych realizowanych w IV kwartale 2010 r. I szkolenie: 1) Notarialne poświadczenie dziedziczenia 2) Granice apelacji Wykładowca: Dariusz Dończyk – sędzia Sądu Najwyższego. Termin: 4 października 2010 r. godz. 900 - 1400 II szkolenie: Zwalczanie nieuczciwej konkurencji środkami prawa karnego Wykładowca: prof. Marek Mozgawa – pracownik naukowy UMCS w Lublinie. Termin: 11 października 2010 r. godz. 900 - 1400 III szkolenie: Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o. w trybie art. 299 ksh z uwzględnieniem zasad prekluzji Wykładowca: Artur Żuk – Wiceprezes Sądu Rejonowego w Lublinie. Termin: 18 października 2010 r. godz. 900 - 1400 IV szkolenie: Traktat Lizboński – podstawowe zagadnienia Wykładowca: prof. Ryszard Skubisz, dr Jarosław Dudzik – Katedra Prawa Unii Europejskiej. Termin: 25 października 2010 r. godz. 900 - 1400 V szkolenie: Ochrona danych osobowych Wykładowca: Piotr Drobek - zastępca dyrektora Departamentu Szkolenia Edukacji Społecznej i Współpracy Międzynarodowej Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych Termin: 15 listopada 2010 r. godz. 900 - 1400 VI szkolenie: Skarga kasacyjna w postępowaniu sądowo-administracyjnym Wykładowca: prof. Leszek Leszczyński - sędzia NSA. Termin:22 listopada 2010 r. godz. 900 - 1400 VII szkolenie: Aktualności w prawie spółdzielczym i ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych Wykładowca: dr Adam Stefaniak - radca prawny. Termin: 29 listopada 2010 r. godz. 900 - 1400 Szkolenia odbywać się będą w sali konferencyjnej OIRP Lublin przy ul. Wallenroda 2e. Zgłoszenia telefoniczne na poszczególne szkolenia prosimy kierować do Biura OIRP najpóźniej na 7 dni przed wykładem. 18 Z koleżeńskim pozdrowieniem Koordynator ds. szkoleń Jolanta Piekarczyk Informacje i komunikaty PRAWNIK Nr 2/21/2010 Szkolenie LWÓW, HUCULSZCZYZNA, PODOLE, WOŁYŃ Okręgowa Izba Radców Prawnych w Lublinie uprzejmie informuje o organizowanej wspólnie z Izbą kielecką, łódzką i rzeszowską wyjazdowej konferencji szkoleniowej w terminie od 16 – 19 września 2010 r. Tematyka szkolenia ustalona została zgodnie z listą priorytetów Centrum Szkolenia Ustawicznego Radców Prawnych KRRP. Serdecznie zapraszamy do udziału w konferencji. Terminy składania zgłoszeń i szczegółowe informacje organizacyjne będą podane na stronach internetowych Izb organizatorów. Program wyjazdu: LWÓW, HUCULSZCZYZNA, PODOLE, WOŁYŃ 1 dzień - godz. 6.30 – wyjazd grup szkoleniowych z Zamościa i przejazd przez Hrebenne do Lwowa - po przyjeździe zwiedzanie LWOWA – zabytkowej Starówki z kamieniczkami, ratuszem, katedrą łacińską, Kaplicą Boimów, Teatrem Opery i Baletu, pomnik Adama Mickiewicza, spacer Wałami Hetmańskimi, zwiedzanie Cmentarza Łyczakowskiego z grobami m.in. Konopnickiej, Zapolskiej, Grottgera, Ordona, Goszczyńskiego oraz Cmentarza Orląt Lwowskich - zakwaterowanie, obiadokolacja i nocleg we Lwowie – hotel SPUTNIK 2 dzień – po śniadaniu wyjazd ze Lwowa przez IWANOFRANKOWSK /d. STANISŁAWÓW/ - krótkie zwiedzanie miasta: d. katedra łacińska, ratusz, po19 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Informacje i komunikaty mnik Mickiewicza przez KOŁOMYJĘ – stolicę Pokucia i Huculszczyzny do CZERNIOWIEC – krótkie zwiedzanie miasta - integracyjna obiadokolacja przy muzyce huculskiej i nocleg w Czerniowcach – hotel BUKOWINA 3 dzień – po śniadaniu wyjazd do CHOCIMIA – zwiedzanie zamku - twierdzy a następnie przejazd przez OKOPY ŚW. TRÓJCY – malowniczy przełom Zbrucza i Dniestru do KAMIEŃCA PODOLSKIEGO – zwiedzanie twierdzy kamienieckiej – przełom Smotrycza, Starego Miasta z ratuszem, katedrą łacińską i przejazd przez SKAŁĘ PODOLSKĄ – przełom Zbrucza do TARNOPOLA - obiadokolacja integracyjna i nocleg w Tarnopolu – hotel TARNOPOL i HAŁYCZYNA 4 dzień – po śniadaniu wyjazd z Tarnopola do KRZEMIEŃCA – Góra Bony, pamiątkizwiązane ze Słowackim, następnie przejazd do POCZAJOWA – sanktuarium Ławra Poczajowska - dalej do PODHORZEC – Pałac Sanguszków i OLESKA – zamek Sobieskich i Rzewuskich / w miarę możliwości czasowych / - późny obiad we Lwowie i w godz. wieczornych wyjazd w drogę powrotną do Polski. Cena uczestnictwa w konferencji ponoszona przez radców prawnych wynosi: 400,00 zł od osoby cena obejmuje: 3 noclegi w pokojach 2 – osobowych z węzłem sanitarnym, wyżywienie wg programu , usługi pilota i przewodnika na całej trasie, obowiązkowe ubezpieczenie ukraińskie i w Signal Iduna / NNW 7000,- zł i KL-10.000 Euro/, bilety wstępu do zwiedzanych obiektów. Konferencja jest dofinansowana przez Rady Okręgowych Izb Radców Prawnych organizatorów oraz Centrum Szkolenia Ustawicznego Radców Prawnych KRRP. SERDECZNIE ZAPRASZAMY ! 20 PRAWNIK Warto wiedzieć więcej Nr 2/21/2010 NADZÓR NAD SAMORZĄDEM TERYTORIALNYM (wybrane zagadnienia) Nadzór a kontrola Pojęcie „nadzór” jest pojęciem prawnym, ale, jak dotąd, nie doszło ani w ustawodawstwie, ani w literaturze przedmiotu do ustalenia jednolitej jego definicji. Jedynie Trybunał Konstytucyjny w uchwale z 5 października 1994 r. określił instytucję nadzoru nad samorządem terytorialnym w taki sposób: „Przez nadzór należy rozumieć określone procedury dające odpowiednim organom państwowym, wyposażonym w stosowne kompetencje, prawo ustalania stanu faktycznego, jak też korygowania działalności organu nadzorowanego” (uchwała TK z 5 października 1994 r. W 1/94, OTK 1994, nr 2, str. 47). W literaturze ogólną definicję nadzoru daje prof. J. Zimmermann, pisząc: „ ... można więc powiedzieć, że nadzór jest właśnie kontrolą dokonywaną wewnątrz aparatu administracyjnego, wzbogaconą o element władztwa administracyjnego, pozwalającego na wyprowadzanie konsekwencji z dostrzeżonych podczas kontroli uchybień w działalności organu administracyjnego lub innego podmiotu” (zob. J. Zimmermann. Prawo administracyjne. Kraków 2005, str. 165). „Nadzór” - to więc kontrola połączona z prawem do władczej ingerencji w czyjąś sferę praw i powinności. Nadzór często jest mylony z kontrolą, która polega na obserwowaniu, ustalaniu lub wykrywaniu stanu faktycznego, porównywaniu rzeczywistości z zamierzeniami i normami prawa, występowaniu przeciwko niekorzystnym zjawiskom i sygnalizowaniu właściwym jednostkom dokonanych spostrzeżeń, ale bez decydowania o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej. W wyniku kontroli mogą być formułowane jedynie zalecenia w celu usunięcia niepożądanych zjawisk. Nie oznacza to, że kontrola (np. regionalnych izb obrachunkowych – dalej rio) nie może sygnalizować organom nadzoru swoich spostrzeżeń co do sprzeczności z prawem aktów normatywnych organów samorządowych. Nadzór jest czynnością prawną dokonywaną przez „organy nadzoru” w formie określonych środków prawnych, zwanych środkami nadzoru, mocą których mogą być znoszone akty prawne sprzeczne z prawem. Nadzór charakteryzuje się możliwością skutecznego kształtowania działalności normatywnej organów jednostek samorządu terytorialnego wszystkich trzech poziomów, przy użyciu środków określonych w ustawach ustrojowych samorządu, tj. w ustawie o samorządzie gminnym1 (dalej u.s.g.), 1 Dz. U. z 2001, Nr 142, poz. 1591 z późn. zm. 21 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej w ustawie o samorządzie powiatowym2 (dalej u.s.p.) i w ustawie o samorządzie województwa3 (dalej u.s.w.). Organy nadzoru i kryteria nadzoru Organy nadzoru nad samorządem terytorialnym mają status organów konstytucyjnych, bowiem wymienia je w art. 171 ust. 2 Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku. Tymi organami są: Prezes Rady Ministrów, wojewodowie, regionalne izby obrachunkowe i Sejm, przy czym ten ostatni ma uprawnienia szczególnego rodzaju, ponieważ może (i tylko on) rozwiązać każdy organ stanowiący każdej jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli organ taki rażąco narusza Konstytucję lub ustawy; czyni on to na wniosek Prezesa Rady Ministrów (art. 171 ust. 3). Także w Konstytucji (art. 171 ust. 1) stwierdza się, że działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Ustawy ustrojowe samorządu terytorialnego stanowią zaś, że nadzór jest sprawowany “na podstawie kryterium zgodności z prawem”. Ma miejsce, jak widać, niezgodność terminologiczna między tymi zapisami, ale wątpliwości muszą zostać podporządkowane nakazowi Konstytucji zawartemu w art. 7: “Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa. Tak więc przedmiotem ingerencji nadzorczej nie może być celowość działania samorządu, bowiem ostateczna jego ocena w tym względzie, przede wszystkim w aspekcie zaspakajania potrzeb cywilizacyjnych, pozostaje w wyłącznej gestii członków wspólnot samorządowych (gminnej, powiatowej i regionalnej), które dają temu wyraz w akcie wyborczym (co 4 lata) lub w referendum. W trakcie kadencji ocena rezultatów działania organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego (jst) należy do ich organów stanowiących (i ich stałych komisji, szczególnie komisji rewizyjnej), co dokonuje się również przez instytucję absolutorium. Warto zauważyć, że treść normatywna przepisów ustaw ustrojowych, art. 86 ustawy o samorządzie gminnym, art. 76 ust. 1 u.s.p. i art. 78 ust. 1 u.s.w., jest taka sama jak wskazanego wyżej przepisu Konstytucji. Enumeratywne wyliczenie organów nadzoru, jakie ma miejsce w tych przepisach, ma istotne znaczenie, ponieważ definiuje pojęcie “organ nadzoru” na użytek praktycznej interpretacji innych przepisów tych ustaw. Sprawowanie nadzoru nad samorządem terytorialnym obejmuje zróżnicowany, pod względem charakteru prawnego, katalog instytucji prawnych i kompetencji - od uprawnienia organu nadzoru do żądania informacji poczynając, poprzez prawo stwierdzania nieważności aktów organów jst, na prawie zawieszania ich wykonywania, a także na prawie rozwiązywania organów jst kończąc. Wszystkie trzy ustawy samorządowe podkreślają, że organy nadzoru mogą wkraczać w działalność gminy, powiatu i województwa tylko w przypadkach określonych ustawami i jednocześnie ustalają wraz z Konstytucją 2 Dz. U. z 2001, Nr 142, poz. 1592 z późn. zm. 3 Dz. U. z 2001, Nr 142, poz. 1592 z późn. zm. 22 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 (art. 165 ust. 2) zasadę ochrony sądowej ich samodzielności. Organy nadzoru i władze samorządowe zawsze powinny mieć to na uwadze. Właściwość rzeczowa i miejscowa terenowych organów nadzoru Wykonywanie nadzoru nad samorządem terytorialnym realizuje się z uwzględnieniem zasady rozdzielenia kompetencji nadzorczych. Każdy z organów nadzoru może ingerować w działalność podmiotów nadzorowanych tylko w przypadkach ściśle określonych ustawami, a więc według swojej właściwości rzeczowej i miejscowej. Organy nadzoru nie stanowią struktury powiązanej hierarchicznie, działają niezależnie i samodzielnie, merytoryczna ocena poprawności ich działalności należy do sądów administracyjnych i one też je kontrolują. Regionalne izby obrachunkowe (zob. ustawę z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych4, są państwowymi (a nie samorządowymi, jak to się nieraz mówi i pisze) organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego (jst) i zamówień publicznych. Zadania rio są liczne i różnorakie, a swym nadzorem i kontrolą obejmują: jst (gminy, powiaty, województwa), związki międzygminne i związki powiatów, stowarzyszenia gmin, stowarzyszenia powiatów i stowarzyszenia gmin i powiatów, samorządowe jednostki organizacyjne, w tym samorządowe osoby prawne oraz inne podmioty - w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jst. One opracowują też raporty, analizy i opinie w sprawach określonych ustawami (np. ustawą o finansach publicznych), ale także prowadzą działalność informacyjną, instruktażową i szkoleniową (art. 1). Funkcję organu nadzoru w rio wykonuje jedyny organ izby jakim jest aktualnie kolegium rio (art. 14). Do wyłącznej właściwości kolegium rio należy stosowanie, praktycznie rzecz ujmując, wszystkich kompetencji nadzorczych jakie ustawodawca przypisał rio. Tak więc kolegium rio, według art. 11 ustawy, bada uchwały i zarządzenia podejmowane przez organy jst w sprawach: procedury uchwalania budżetu i jej zmian, budżetu i jego zmian, zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego, udzielania pożyczek, zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jst, podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy - Ordynacja podatkowa, absolutorium oraz wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian (obowiązuje dopiero od dnia 1 stycznia 2011 r.). Kolegium rio, stosownie do art. 18 ust. 1 ustawy, orzeka o nieważności wskazanych wyżej uchwał i zarządzeń (wyliczenie zamknięte) oraz ustala budżet jst w przypadku, o którym mowa w art. 240 ust. 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych5; w przypadku niepodjęcia uchwały budżetowej przez jst do dnia 31 stycznia roku budżetowego, kolegium rio w terminie do końca lutego roku 4 Dz.U. z 2001 r., Nr 55, poz. 577 z późn. zm. 5 Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240. 23 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej budżetowego ustala budżet jest w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych. Aktualnie ważny jest w tym względzie art. 18 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych6, gdyż wprowadza on zmiany do ustawy o rio. Jak widać granice właściwości rzeczowej rio i kolegium rio zostały ustalone na zasadzie wyliczenia pozytywnego (wyłącznie te, nic ponadto). Takie ustalenie wyklucza właściwość innych (niż rio) organów nadzoru w zakresie spraw objętych tymi granicami. Między innymi nie mogą już być objęte kompetencją nadzorczą wojewody jako organu nadzoru o właściwości generalnej (zob. art. 3 pkt 4 i art. 12 ustawy z 23 stycznia 2009 r o wojewodzie i administracji rządowej w województwie7. Więc do właściwości rzeczowej wojewody jako organu nadzoru należą sprawy niezastrzeżone na rzecz pozostałych organów nadzoru, tj. Prezesa Rady Ministrów i kolegium rio; co nie należy do kolegium regionalnej izby obrachunkowej, należy do wojewody. Właściwość miejscową 16 regionalnych izb obrachunkowych ustanawia treść załącznika nr 1 do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 16 lipca 2004 r. w sprawie siedzib i zasięgu terytorialnego regionalnych izb obrachunkowych oraz szczegółowej organizacji izb, liczby członków kolegium i trybu postępowania8. Właściwość miejscową 16 wojewodów ustala ustawa z 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa9. Ustawa ta nie tylko tworzy województwa o określonej nazwie, ale także ustala siedziby wojewodów i nadaje im urzędowe nazwy (np. Wojewoda Dolnośląski, Wojewoda Lubelski). Droga uchwał do organów nadzoru Ustawowy obowiązek przedkładania aktów normatywnych organów jst organom nadzoru spoczywa na wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta, staroście, marszałku województwa (zob. art. 90 u.s.g., art. 78 u.s.p. i art. 81 u.s.w.) oraz na przewodniczących zarządów związków międzygminnych i związków powiatów (zob. art. 99 u.s.g. i art. 90 u.s.p.). Wójt (także burmistrz i prezydent miasta) przedkłada wojewodzie uchwały rady gminy (miasta) i swoje zarządzenia, mocą których ustanawiane są przepisy porządkowe (w rozumieniu art. 41 ust. 2 u.s.g.). Nie ma obowiązku ustawowego przedkładania wojewodzie innych zarządzeń (np. w sprawie ustalenia liczby zastępców wójta, burmistrza, prezydenta miasta – zob. art. 26a ustawy o samorządzie gminnym), co ogranicza skuteczność wykonywanego nadzoru , bowiem pozostawia się poza nim te zarządzenia, choć też mogą one być sprzeczne z prawem (jest to wynikiem nieścisłego i nieprawidłowo zredagowanego art. 90 u.s.g.). 6 Dz.U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1241. 7 Dz.U. z 2009 r., Nr 31, poz. 206. 8 Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1747. 9 Dz.U. z 1998 r. Nr 96, poz. 603 z późn. 24 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 Sytuację w tym względzie ratuje art. 88 u.s.g., który daje wojewodzie podstawę prawną do żądania niezbędnych informacji, w tym także o zarządzeniach wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), gdy z racji na określone sygnały ma podstawy do przyjęcia, że takie zarządzenie narusza prawo. Takiego dylematu nie ma, gdy idzie o rio, gdyż wójt (burmistrz i prezydent miasta) przesyła tam uchwałę budżetową, uchwałę w sprawie absolutorium i inne uchwały rady gminy (miasta) oraz zarządzenia (swoje) objęte nadzorem kolegium rio. Takie obowiązki ma też przewodniczący zarządu związku międzygminnego. Starosta przedkłada wojewodzie wszelkie uchwały rady powiatu oraz uchwały zarządu powiatu, których treścią są przepisy porządkowe (w rozumieniu art. 42 ust. 2 u.s.g.). Do rio kieruje on uchwałę budżetową, uchwałę w sprawie absolutorium dla zarządu powiatu oraz inne uchwały rady powiatu i zarządu powiatu objęte zakresem nadzoru przez kolegium rio. Takie same obowiązki ma przewodniczący zarządu związku powiatów. Marszałek województwa przedkłada wojewodzie uchwały sejmiku i uchwały zarządu województwa, które są w jego gestii, oraz uchwały obu tych organów województwa, wobec których nadzór wykonuje kolegium rio. Władze samorządu województwa nie ustanawiają przepisów porządkowych, gdyż ustawa o samorządzie województwa nie daje im takich uprawnień. Przedłożenie uchwał i zarządzeń organom nadzoru powinno nastąpić w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia lub wydania, natomiast uchwały i zarządzenia ustanawiające przepisy porządkowe przekazuje się w ciągu 2 dni od ich ustanowienia (przez organ stanowiący lub przez organ wykonawczy jst), gdyż wymaga tego ich charakter jako aktów prawnych powszechnie obowiązujących. Oba te terminy mają charakter instrukcyjny, przekroczenie tych terminów nie pociąga za sobą ujemnych skutków prawnych co do uchwał i zarządzeń, jak też co do możliwości podjęcia działań nadzorczych przez wojewodę lub kolegium rio (zob. wyrok NSA z 22.XI. 1990 r. SA/Gd 965/90, ONSA 1990, nr 4, poz. 11 ). Zgodnie z tezą wyroku NSA z 26.III.1992 r., SA/Wr 300/92 (Wspólnota 1992, nr 33, str. 21) niedotrzymanie 7-dniowego terminu przedłożenia uchwały powoduje przesunięcie biegu innych terminów, np. okresu przedawnienia (zob. np. art. 94 ustawy o samorządzie gminnym ), nie liczy się ich od dnia jej podjęcia, ale od daty faktycznego doręczenia (przedłożenia) uchwały organowi nadzoru. Doręczenie uchwały lub zarządzenia organowi nadzoru powinno nastąpić za pokwitowaniem (w trybie art. 39 Kodeksu postępowania administracyjnego), gdyż usuwa to wątpliwości co do daty (dnia) ich doręczenia. Także upływ roku od daty podjęcia uchwały nie stanowi przeszkody do stwierdzenia w każdym czasie jej nieważności, jeżeli uchybiono obowiązkowi przedstawienia uchwały organowi nadzoru w ustawowym terminie (zob. wyrok SN z 9.IX.1993 r. III ARN 42/93 - OSNC 1994, nr 5, poz. 111). 25 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej Postępowanie nadzorcze W ustawach ustrojowych samorządu terytorialnego nie występuje pojęcie: „postępowanie nadzorcze”, używają one określenia „postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia” (zob. art. 91 ust. 2 u.s.g., art. 79 ust. 2 u.s.p. i art. 82 ust. 2 u.s.w.). Ustawy te nie ustanawiają sformalizowanego „postępowania nadzorczego”, ale nazywa się nim postępowanie prowadzące do wydania przez organ nadzoru rozstrzygnięcia nadzorczego (specyficznego aktu administracyjnego). To postępowanie ma swą podstawę prawną w art. 91 ust. 5 u.s.g, w art. 79 ust. 5 u.s.p. i w art. 82 ust. 6 u.s.w. oraz w odpowiednim stosowaniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (kpa). Można powiedzieć, że przepisy kpa mają charakter posiłkowy wobec wskazanych przepisów ustaw ustrojowych regulujących postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia. Kwestia „odpowiedniego stosowania kpa” jest dyskusyjna i otwarta, ale jest rzeczą pewną, że kpa może być tu stosowany z koniecznymi modyfikacjami i wyłączeniami, gdyż pełne podporządkowanie rozstrzygnięć nadzorczych reżimowi prawnemu właściwemu dla decyzji administracyjnych nie jest możliwe. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia prowadzone jest zawsze z urzędu, co między innymi podkreśla postanowienie NSA z 8 kwietnia 1992 r. (SAB/Wr 15/92, ONSA 1993, nr 2, poz. 39). O wszczęciu takiego postępowania zawiadamia się na piśmie, wykorzystując art. 61 § 4 kpa, organ jst, którego akt normatywny pozostaje pod zarzutem sprzeczności z prawem i nieważności. Zawiadomienie takie, z zasady ze stosownym uzasadnieniem prawnym, doręcza się gminie, powiatowi lub województwu za zwrotnym pokwitowaniem (wg art. 39 kpa). Kpa, jak wiadomo, nie określa daty wszczęcia postępowania z urzędu, więc wszczyna się je wobec uchwały lub zarządzenia doręczonego już organowi nadzoru i tylko wtedy, gdy w wyniku wstępnej kontroli legalności takich aktów uznano je za prawnie wadliwe. Doręczenie takich aktów organowi nadzoru nie oznacza, jak to się nieraz uważa, automatycznego (z mocy prawa) wszczęcia wobec nich postępowania z urzędu; pozbawione byłoby to sensu i racjonalnego działania. Organ nadzoru musi się zmieścić z oceną aktu, z prowadzonym postępowaniem wyjaśniającym i ewentualnym orzeczeniem o nieważności takich aktów w terminie nie dłuższym niż 30 dni, liczonym od dnia ich doręczenia. Termin ten jest terminem prekluzyjnym (zawitym) i nie podlega przywróceniu (wyrok NSA z 19 marca 1992 r. SA/Wr 104/92). To samo dotyczy wydania decyzji o umorzeniu postępowania jako bezprzedmiotowego (zob. art. 105 § 1 kpa). Termin ten jest terminem materialnoprawnym - z jego upływem następuje wygaśnięcie kompetencji organu nadzoru do stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia. Do obliczania tego terminu stosuje się art. 57 § 1 kpa. Po upływie tego terminu organ nadzoru może skarżyć samorządowe akty normatywne sprzeczne z prawem do wojewódzkiego sądu administracyjnego. 26 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 W postępowaniu wyjaśniającym związanym z ustaleniem wad prawnych uchwały lub zarządzenia mogą być i są stosowane przepisy kpa dotyczące wyjaśnień składanych przez jst na wezwanie organu nadzoru (art. 50, 52, 54), postępowania dowodowego (art. 75 i inne), rozprawy (art. 89 i inne). Rozstrzygnięcie nadzorcze kolegium rio zapada z zasady po uprzednim wysłuchaniu przedstawiciela organu jst, którego akt jest przedmiotem postępowania (art. 18 ust. 3 ustawy o rio) i ma formę uchwały (art. 18 ust. 2 ustawy o rio). Formę uchwały ma także zawiadomienie organu jst o wszczęciu postępowania, w którym przypomina się jst, że jej upełnomocniony przedstawiciel (art. 32 i 33 kpa) ma prawo uczestniczyć w posiedzeniu kolegium rio, na którym sprawa jest rozpatrywana z prawem przedstawienia stanowiska jst. Zakres kontroli i podstawa prawna stwierdzania nieważności Kontrolując legalność uchwały lub zarządzenia bada się czy są one rzeczywiście sprzeczne z prawem, czy naruszenie prawa jest „istotne”, czy „nieistotne” i czy nie zachodzą przesłanki formalne, które wyłączają dopuszczalność stwierdzenia nieważności. W tym badaniu podstawowe znaczenie ma analiza samego aktu, ale też czynności poprzedzające jego podjęcie. Bywa konieczne badanie protokołów posiedzeń organów kolegialnych jst, aby wykluczyć uchybienia przeciwko prawu procesowemu i ustrojowemu, jakie mogły mieć miejsce przy podejmowaniu badanego aktu. Ocenie organu nadzoru podlegają bowiem tak warunki formalne powstania aktu, jak i jego treść materialna. Naczelny Sąd Administracyjny uważa, że kontrola legalności uchwał lub zarządzeń nie może się ograniczać do porównania przedmiotu aktu z przepisem kompetencyjnym stanowiącym jego podstawę prawną, ale musi się ona rozciągać na wszystkie etapy procesu stosowania prawa, jeśli kończy się on podjęciem uchwały lub wydaniem zarządzenia (zob. wyrok NSA z 11 maja 1993 r., SA/Wr 432/93, OSP 1995, nr 2, poz. 28). Przepisy ustaw ustrojowych (zob. art. 91 ust. 1 u.s.g., art. 79 ust. 1 u.s.p. i art. 82 ust. 1 u.s.w.) stanowią wystarczającą i w pełni samodzielną przesłankę stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia w postaci istotnego naruszenia prawa oraz podstawę prawną do wydania rozstrzygnięcia nadzorczego. W tym sensie nie zachodzi potrzeba, takie stanowisko reprezentuje NSA (wyrok z 22 listopada 1990 r. SA/Gd 965/90, ONSA 1990, nr 4, poz. 11), odwoływania się do podstaw stwierdzenia nieważności określonych w art. 156 kpa. Każde bowiem istotne naruszenie prawa uchwałą lub zarządzeniem wywołuje skutek w postaci stwierdzenia nieważności tych aktów, niepokrywającej się z nieważnością w rozumieniu art. 156 § 1 kpa (zob. wyrok NSA z 7 października 1991 r.,SA/Wr 841/91, ONSA 1993, nr 1, poz. 5). Choć poglądy w tej kwestii są dominujące, to jednak w literaturze przedmiotu można spotkać się ze stwierdzeniem, że niektóre naruszenia prawa wymienione w art. 156 kpa mogą być uznane za podstawę nieważności uchwały lub zarządzenia; mówi się o naruszeniu przepisów o właściwo27 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej ści (art. 156 § 1 pkt 1), gdy uchwała „wydana została bez podstawy prawnej” (art. 156 § 1 pkt 2 - pierwsza część zdania), np. nałożono na obywateli obowiązki bez podstawy prawnej, gdy ma miejsce niewykonalność uchwały lub zarządzenia (art. 156 § 1 pkt 5). Motywuje się to tym, że nie ma racjonalnych przesłanek, aby zrezygnować z tych możliwości kpa. Trudno byłoby jednak skorzystać z art. 156 § 1 pkt 2 kpa, który wiąże nieważność decyzji administracyjnej tylko z „rażącym naruszeniem prawa” podczas gdy naruszenie prawa w uchwale lub zarządzeniu nie musi być „rażące”, ale „istotne”, aby organ nadzoru mógł stwierdzić nieważność tych aktów. Istotne i nieistotne naruszenie prawa Naruszenie prawa może być „istotne” lub „nieistotne”, przy czym w przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały lub zarządzenia a ogranicza się do wskazania, że akty te wydano z naruszeniem prawa. Nie każde więc naruszenie prawa, jakiego dopuścił się przy wydawaniu uchwały lub zarządzenia organ jst, będzie stanowiło przesłankę do stwierdzenia nieważności tych aktów, ale tylko takie, które organ uzna za istotne. Taką gradację naruszeń prawa i skutki z tym związane ustalają ustawy ustrojowe samorządu terytorialnego. Kiedy ma miejsce „nieistotne”, a kiedy „istotne” naruszenie prawa - na to pytanie nie ma odpowiedzi w kpa (nie zna on takich pojęć) a ustawy ustrojowe nie zawierają definicji tych pojęć ani też kryteriów, według których można byłoby jednoznacznie odpowiedzieć, jakie jest to naruszenie prawa. Kwalifikowanie wad prawnych uchwał i zarządzeń jako „istotne” lub jako „nieistotne” pozostaje więc ciągle w wyłącznej gestii organu nadzoru i on o tym ostatecznie przesądza swą oceną danego aktu, poddając się następnie osądowi sądu administracyjnego w ramach skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze. W konsekwencji, różne organy nadzoru mogą różnie kwalifikować wady prawne uchwał lub zarządzeń o takim samym stopniu niedoskonałości. W dużym stopniu zależy to bowiem od subiektywnego rozumienia tego, co jest „istotne”, a co „nieistotne” przez organ nadzoru, a ściślej przez osoby lub zespoły osób zajmujących się oceną legalności uchwał i zarządzeń organów jst. Można jedynie mówić o pewnym „wykazie” czy „zestawieniu” istotnych czy nieistotnych wad prawnych takich aktów, przy czym pomocne jest w tym orzecznictwo sądów administracyjnych, ale także publikowane rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów i kolegiów rio. W literaturze, kierującej się art. 7 Konstytucji, według którego „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” jako zasadę przyjmuje się, że każde naruszenie prawa uchwałą (zarządzeniem) organu jst (są to akty władzy publicznej) jest istotne i naganne, gdyż sprzeciwia się podstawom „demokratycznego państwa prawa” (art. 2 Konstytucji). Istotne naruszenie prawa będzie miało miejsce w uchwale lub zarządzeniu, 28 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 gdy wydane one zostaną z naruszeniem przepisów o właściwości (np. rada gminy wkracza w kompetencje wójta a wójt w kompetencje rady gminy albo rada powiatu w kompetencje zarządu powiatu a ten w kompetencje rady powiatu - oba organy mają przecież określoną ustawowo sferę wyłącznych kompetencji) albo podjęcie takiego aktu normatywnego “bez podstawy prawnej” (np. podjęcie uchwały o zniesieniu na obszarze gminy (miasta) opłaty targowej wbrew ustawie o podatkach i opłatach lokalnych). Takie naruszenie prawa będzie miało miejsce, gdy zestawienie treści normatywnej (merytorycznej) uchwały lub zarządzenia z treścią upoważnienia ustawowego, na podstawie którego zostały ustanowione, nie pozostawia wątpliwości, że są one w oczywistej sprzeczności. Istotna sprzeczność z prawem - to działanie organu jst w formie uchwały lub zarządzenia wbrew nakazowi lub zakazowi ustanowionemu przez ustawę albo wbrew zasadzie ustanowionej w Konstytucji lub w ustawie (np. co do jawności gospodarki środkami publicznymi albo co do jawności udzielania absolutorium). Istotne naruszenie prawa może być związane z naruszeniem prawa materialnego, określającego sposób załatwiania określonej sprawy (będzie to np. wyjście poza zakres i przedmiot upoważnienia ustawowego), może być związane z naruszeniem przepisów prawa ustrojowego, tj. wszystkich trzech ustaw ustrojowych samorządu terytorialnego (np. w zakresie trybu i zasad podejmowania uchwał, jawnego i tajnego głosowania, braku kworum, braku nakazanych ustawą uzgodnień, jawności obrad), może być związane z naruszeniem przepisów statutu gminy, powiatu i województwa (np. co do składu kolegialnych organów wykonawczych lub składu komisji organów stanowiących i głosowań w tych ciałach). Konkludując, naruszenie jest istotne, gdy uchwała lab zarządzenie są dotknięte taką wadą prawną, która je dyskwalifikuje z uwagi na skutki prawne nie dające się pogodzić z wymaganiami praworządności (państwa prawnego). Nieistotne naruszenie prawa - to naruszenia mało znaczące, naruszenia drobne, naruszenia niedotyczące i niezmieniające istoty normatywnej uchwały lub zarządzenia. Nieistotne naruszenia prawa w tych aktach to z reguły naruszenia zasad techniki prawodawczej (zob. rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie “Zasad techniki prawodawczej” - Dz.U. nr 100, poz. 908 ). Ma np. miejsce niezręczna i niejasna redakcja przepisów uchwały lub zarządzenia, niewłaściwa lub błędna podstawa prawna takiego aktu, niewłaściwe usytuowanie co do kolejności jego postanowień, powtarzanie przepisów ustawowych, a więc istniejących już regulacji ustawowych, używanie innej niż ustawowa lub niezrozumiałej terminologii, brak pełnego brzmienia postanowień normatywnych (opuszczone zdania, słowa), niewłaściwe podpisy pod aktem, brak wskazania w podstawie prawnej aktu tekstu jednolitego ustawy – upoważnienia ustawowego, oczywiste omyłki pisarskie albo rachunkowe, błędne oznaczenie przedmiotu aktu, brak daty podjęcia uchwały i jej numeru. 29 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej Rozstrzygnięcie nadzorcze Rozstrzygnięcie nadzorcze kończy postępowanie nadzorcze, które wcześniej wszczęto doręczeniem organowi jst zawiadomienia w celu stwierdzenia nieważności uchwały lub zarządzenia. Rozstrzygnięcie nadzorcze - to podstawowy rodzaj aktu nadzoru nad działalnością jst. Ma ono charakter deklaratoryjny, władczy, rzeczowy (merytoryczny) i korygujący (weryfikujący) niezgodne z prawem działanie organów jst. Oznacza stwierdzenie nieważności uchwały lub zarządzenia i pozbawia te akty mocy prawnej - z mocą ex tunc. Rozstrzygnięcie nadzorcze jest specyficznym aktem administracyjnym (podstawowa cecha - podwójna konkretność), bowiem rozstrzyga w sposób wiążący i ostateczny kwestię prawną (spór prawny) w interesie porządku prawnego. Właśnie tym różni się on od decyzji administracyjnej, która jest rezultatem (wynikiem) wyciągnięcia konsekwencji prawnych z zaistniałego stanu faktycznego, stąd nie celowość jest jego domeną, lecz legalność zachowania się organu jst. Staje się ono prawomocne z upływem terminu do wniesienia skargi lub z datą oddalenia albo odrzucenia skargi (zob. ustawy ustrojowe st). Rozstrzygnięcie nadzorcze winno uwzględniać w swej formie układ formalny decyzji administracyjnej (art. 107 § 1 kpa) z uwzględnienieniem jego specyficznej treści, w szczególności powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie o dopuszczalności wniesienia skargi do sądu administracyjnego (zob. art. 91 u.s.g., art. 79 u.s.p i art. 82 u.s.w.). Organ nadzoru ma obowiązek wykazać w uzasadnieniu rozstrzygnięcia nadzorczego na czym konkretnie polega istotne naruszenie prawa i dać wykładnię prawa, które błędnie zastosowano w uchwale lub zarządzeniu organu jst. Przejrzyste i wyczerpujące, a więc staranne opracowanie uzasadnienia jest bardzo ważne tak dla adresata rozstrzygnięcia, jak też dla sądu administracyjnego, gdyż umożliwia ocenę i sprawdzenie poprawności rozumowania (wnioskowania) prawnego organu nadzoru i zrozumienia popełnionego błędu w zastosowaniu prawa. Więc organ nadzoru powinien przedstawić przebieg (tok) wnioskowania prawnego w sposób wyczerpujący, logiczny i zrozumiały także nie dla prawnika (dla radnych i dla osób sprawujących funkcje organów wykonawczych jst, które mają inne niż prawnicze wykształcenie). Sentencja (osnowa) rozstrzygnięcia nadzorczego jest z zasady lakoniczna, więc uzasadnienie ma w nim szczególną wagę. Niezgodność uzasadnienia z sentencją lub podstawą prawną rozstrzygnięcia oznacza wadliwość całego rozstrzygnięcia nadzorczego i możliwe jest w takim przypadku, jak się wydaje, zaskarżenie rozstrzygnięcia do sądu administracyjnego (podobnie jak to się dzieje w przypadku decyzji). Pouczenie o prawie wniesienia skargi na rozstrzygnięcie nadzorcze do sądu administracyjnego winno być w swej treści pełne i redakcyjnie poprawne (czytelne, jasno sformułowane, niebudzące żadnych wątpliwości) - po myśli sto30 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 sownych przepisów ustaw ustrojowych. Błędne pouczenie nie może szkodzić organowi jst (art. 112 kpa). Koniecznym elementem rozstrzygnięcia nadzorczego jest jego podpis. Uchwała kolegium rio, której treścią jest rozstrzygnięcie nadzorcze, jest podpisywana przez przewodniczącego kolegium lub przez jego zastępcę, przy czym są to te same osoby, które pełnią funkcję prezesa i wiceprezesa rio. Uchwała w takim przedmiocie zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej 1/2 liczby członków danego kolegium rio, ale zasada ta dotyczy wszystkich uchwał podejmowanych przez kolegium rio. Inaczej w tym względzie rzecz wygląda, gdy idzie o rozstrzygnięcia nadzorcze wojewody, ponieważ w odniesieniu do podpisywania tych rozstrzygnięć, są rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych. Naczelny Sąd Administracyjny (zob. wyrok NSA z 20 marca 2001 r., II SA/Wr 444/99, OSP 2003, nr 5, poz. 66), kierując się kompetencjami wojewody do sprawowania nadzoru zapisanymi w Konstytucji RP, uznał, że jest to wyłączna kompetencja wojewody i że w związku z tym nie może on upoważnić do jej wykonywania, w jego imieniu i na jego odpowiedzialność, pracowników urzędu wojewódzkiego (zob. art. 32 nieobowiązującej już ustawy z 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie10 i art. 19 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie). Więc wyrazem realizacji konstytucyjnej jego kompetencji nadzoru nad jst jest podpisanie rozstrzygnięcia nadzorczego przez samego wojewodę; większość wojewodów stosuje się do tego ustalenia, podpisując osobiście rozstrzygnięcia nadzorcze. Całkowicie odmienne stanowisko zaprezentował skład NSA orzekający w sprawie II SA/Kr 608/02 (wyrok NSA z 25 czerwca 2002 r., II SA/Kr 608/02, OSS 2002, nr 4, poz. 103 ), przyjmując, że wojewoda nie narusza prawa upoważniając pracownika swego urzędu do wydawania rozstrzygnięć nadzorczych w jego imieniu i na jego odpowiedzialność, a w konsekwencji do ich podpisywania z jego upoważnienia; taka praktyka ma także miejsce, ale nie byłaby ona możliwa, gdyby w art. 19 aktualnej ustawy o wojewodzie, traktującym o upoważnieniach, dopisano: ”... z tym że upoważnienie nie może dotyczyć rozstrzygnięć nadzorczych”. Dylemat ten może rozstrzygnąć jedynie ustawodawca. Miał on taką okazję przy podejmowaniu 23 stycznia 2009 r. ustawy o wojewodzie ..., ale z niej nie skorzystał. Rozstrzygnięcia nadzorcze wojewodów i kolegiów rio są publikowane w wojewódzkich dziennikach urzędowych, gdyż taki obowiązek wprowadza ustawa z 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych11. Dr Eugeniusz Stobiecki 10 Dz.U. z 2001 r. Nr 80, poz. 872 z późn. zm. 11 Dz.U. z 2010 r., Nr 17, poz. 95. 31 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej Dodatkowe wynagrodzenie roczne dla pracowników jednostek sfery budżetowej Zasady nabywania prawa, ustalania i wypłacania dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla pracowników jednostek sfery budżetowej określa ustawa z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej1. Celem niniejszego opracowania jest zasygnalizowanie problemów związanych z prawem do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Zakres podmiotowy ustawy. Dodatkowe wynagrodzenie roczne, zwane „trzynastką”, zgodnie z art. 1 ust. 1 i ust. 2 ustawy przysługuje pracownikom: − państwowych jednostek sfery budżetowej, − zatrudnionym w urzędach organów władzy publicznej, kontroli, ochrony prawa oraz sądach i trybunałach, wymienionych w art. 139 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (zw. dalej u.f.p.), − samorządowych jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych prowadzących gospodarkę finansową na zasadach określonych w u.f.p, − biur poselskich, senatorskich lub poselsko-senatorskich oraz klubów, kół albo zespołów parlamentarnych. Wysokość i termin zapłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego. W myśl art. 4 ustawy, wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5 % sumy wynagrodzenia za pracę otrzymywanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy. Jeżeli pracownik nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, ale co najmniej 6 miesięcy oraz w przypadkach, kiedy nie jest wymagane przepracowanie co najmniej 6 miesięcy, nabywa on prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego u danego pracodawcy (art. 4 ust. 2 ustawy). 1 Dz. U. 1997, Nr 160, poz. 1080 z późn. zm. 32 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 Dodatkowe wynagrodzenie roczne wypłaca się nie później niż w ciągu pierwszych trzech miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie (art. 5 ust. 2 ustawy). W razie rozwiązania stosunku pracy w związku z likwidacją pracodawcy, wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy (art. 5 ust. 3 ustawy). Przesłanki nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy, pracownik nabywa dodatkowe wynagrodzenie roczne w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, a wysokości proporcjonalnej po przepracowani co najmniej 6 miesięcy. Ustawa w art. 2 ust. 3 wskazuje szczególne przypadki, kiedy pracownik nabywa prawo do proporcjonalnego wynagrodzenia rocznego pomimo nieprzepracowania u danego pracodawcy 6 miesięcy. Przepracowanie co najmniej 6 miesięcy w roku kalendarzowym nie jest wymagane w przypadkach: 1) nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej), 2) zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące, 3) powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej, 4) rozwiązania stosunku pracy w związku z: a) przejściem na emeryturę, rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, b) przeniesieniem służbowym, powołaniem lub wyborem, c) likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, d) likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją, 5) podjęcia zatrudnienia: a) w wyniku przeniesienia służbowego, b) na podstawie powołania lub wyboru, c) w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy, d) w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją, e) po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej, 6) korzystania: a) z urlopu wychowawczego, b) z urlopu dla poratowania zdrowia, c) przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego, 7) wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika. 33 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej Na tle tego przepisu pojawiają się pewne wątpliwości związane z ustaleniem prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy jest przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego. Zdaniem Sądu Najwyższego2 w przepisie chodzi o efektywne przepracowanie pełnego roku kalendarzowego. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 lipca 2003 r. stanął na stanowisku, że katalog przerw w świadczeniu pracy w czasie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego równoważą okresy przepracowane, jest zamknięty. Oznacza to, że jedynie przerwy w świadczeniu pracy wymienione w art. 2 ust. 3 pkt. 3, 5 lit e) i pkt. 6 ustawy uprawniają pracownika do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, nawet jeśli nie przepracował 6 miesięcznego okresu w danym roku kalendarzowym. Okresy wszystkich innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy i zwolnień z obowiązku świadczenia pracy, poza wymienionymi w art. 2 ust. 3 pkt. 3, 5 lit e) i pkt. 6 ustawy, są okresami nieprzepracowanymi efektywnie. W ten sposób Sąd Najwyższy wykluczył możliwość zaliczenia innych okresów usprawiedliwionej nieobecności w pracy, jak np. niezdolność do pracy spowodowana chorobą, pobieranie świadczenia rehabilitacyjnego czy przebywanie na urlopie macierzyńskim, do okresu przepracowanego w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy. Jako przeciwwagę dla tego stanowiska w publikacjach z tego zakresu podaje się orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r.3. Przedmiotem analizy było uprawnienie do wynagrodzenia rocznego pracownika korzystającego z ustawowego zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zawodowej na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. We wskazanej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczyciel zwolniony z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej z prawem do wynagrodzenia w trybie art. 31 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych4 zachowuje u pracodawcy prawo do wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Stan faktyczny w obu sprawach jest zupełnie różny. Nie można ograniczać się do analizy treści tezy orzeczeń i pochopnie twierdzić, że w późniejszym orzeczeniu Sąd Najwyższy zmienił stanowisko. Z uzasadnienia uchwały z dnia 13 grudnia 2005 r, wprost wynika, że nie stoi ona w sprzeczności z uchwałą z dnia 25 lipca 2003 r. Pozwala to sformułować twierdzenie, że okresy usprawiedliwionej nieobecności inne niż wskazane w art. 2 ust. 3 pkt. 3, 5 lit e) i pkt. 6 ustawy, nie są 2 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2003 r., sygn. akt III PZP 7/03, publ. OSNP 2004 nr 2, poz. 26, LEX 79095. 3 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r., sygn. akt II PZP 9/05, publ. OSNP 2006 r., nr 7-8, poz. 109, LexPolonica nr 394468. 4 tj. Dz. U. 2001, Nr 79, poz. 854 z późn. zm. 34 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 okresami efektywnej pracy chyba, że pracownik korzysta z ustawowego zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zawodowej. Źródłem problemów na gruncie art. 2 ust. 3 ustawy może być również ocena, kiedy pracodawca zatrudnia pracowników sezonowych. Zgodnie z art. 2 ust. 3 pkt. 2 pracownicy sezonowi mają prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego pod warunkiem, że umowa o pracę została zawarta na sezon trwający dłużej niż trzy miesiące. Brak jest przepisu definiującego pracę sezonową. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 kwietnia 1986 r.5, uznał, że praca sezonowa oznacza tylko prace wykonywane przez część roku, związane z określonym sezonem, tj. z właściwą porą roku, a zwłaszcza z warunkami atmosferycznymi. Nie każde jednak zatrudnienie sezonowe daje prawo do wynagrodzenia rocznego. Należy bowiem mieć na uwadze rodzaj wykonywanej pracy i okoliczność czy dane prace mogą być wykonywane przez cały rok czy tylko w określonym okresie. Zatrudnienie pracownika na sezon (letni, zimowy, grzewczy) przy pracach sezonowych uzasadnia obowiązek wypłaty dodatkowego wynagrodzenia rocznego, pod warunkiem, że praca sezonowa obejmowała sezon trwający nie krócej niż trzy miesiące. Wyłączenie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie przysługuje pracownikowi w przypadkach określonych w art. 3 ustawy, tj. w razie: a) nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy trwającej dłużej niż dwa dni, b) stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości, c) wymierzenia pracownikowi kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub służby, d) rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Podstawy do wyłączenia prawa pracownika do dodatkowego wynagrodzenia rocznego powinny zaistnieć w roku kalendarzowym, za który pracownikowi ze względu na spełnienie przesłanki przepracowania wymaganego okresu pracy przysługiwałoby dodatkowe wynagrodzenie roczne. Jeżeli pracownik dopuścił się zachowań określonych w pkt. a) i pkt. b), to nie nabywa prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, nawet wówczas gdy za te przewinienia została na niego nałożona kara porządkowa. Z kolei zastosowanie kary porządkowej za inne przewinienia, niż wskazane w art. 3 ustawy pozostaje bez wpływu na prawo pracownika do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Podsumowanie Powyżej przedstawiono tylko niektóre problemy, z którymi można się spotkać na tle ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Nie sposób jednak przewidzieć wszelkich zagadnień problematycznych i nie sposób opracować dla każdego z nich jednoznacznego rozwiązania. Paulina Matyjas 5 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1986 r., sygn. akt III URN 20/86, publ. PiZS 1986 nr 9, str. 72, LexPolonica nr 327304. 35 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej Odpowiedzialność cywilna pacjenta za nieuzasadnione zarzuty wobec lekarza Obecnie w świadomości pacjentów nastąpił olbrzymi postęp wiedzy w zakresie prawa medycznego, a szczególnie w zakresie przysługujących im praw. O znaczeniu praw pacjenta świadczy duża ilość aktów prawnych poświęconych w całości lub w części tej tematyce. Wśród nich należy wyróżnić Europejską konwencję o ochronie praw człowieka i godności ludzkiej wobec zastosowań biologii i medycyny z 1997 r., Deklarację Lizbońską o prawach pacjenta z 1982 r., Deklarację Helsińską o eksperymentach medycznych na ludziach z 1964 r. oraz Międzynarodowy Kodeks Etyki Medycznej z 1949 r. Pacjenci mogą również dochodzić swoich praw w przypadku naruszenia przez lekarzy zasad etyki i deontologii zawodowej, określonych m. in. w ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, czy ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. Na tle rozmaitych stanów faktycznych, nagłaśnianych głównie przez media, obserwujemy, że pacjenci odważnie korzystają z ochrony przysługujących im praw, a na wokandy sądowe trafiają coraz częściej sprawy przeciwko lekarzom i zakładom opieki zdrowotnej (zoz-om) o odszkodowania za poniesione szkody majątkowe i o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę - szkodę moralną. Po krótkim prześledzeniu orzecznictwa w tzw. procesach lekarskich należy dojść do wniosku, że większość spraw nie powinna w ogóle toczyć w sądzie, bowiem motywy, którymi kierowali się pacjenci, wytaczając powództwo, nie mają uzasadnienia prawnego. Po zbadaniu przez sąd sprawy okazuje się, że lekarz działał zgodnie z przepisami prawa i sztuką lekarską, a o błędzie medycznym nie może być mowy. W tym miejscu należy się zastanowić, dlaczego tak się dzieje. Czy przyczyną nieprzemyślanych oskarżeń ze strony pacjenta jest źle funkcjonujący system opieki zdrowotnej, który na co dzień, na oczach pacjentów, mozolnie jest reformowany i to ta sytuacja powoduje spadek zaufania pacjentów do lekarzy? A może to pacjent zbyt pochopnie podejmuje nieuzasadnione działania, występując z roszczeniem cywilnym przeciwko lekarzowi, składając zawiadomienie o przestępstwie, czy wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie o przewinienie z zakresu lekarskiej odpowiedzialności zawodowej? Takie działanie pacjenta nie znajduje bowiem często żadnego uzasadnienia i może doprowadzić do naruszenia dóbr osobistych lekarza, jak i zakładów opieki zdrowotnej, a co za tym idzie spowodować sytuację, w której to pacjent będzie ponosił odpowiedzialność cywilną za podjęcie nieuzasadnionych kroków przeciwko lekarzowi, czy zakładowi opieki zdrowotnej. Dobra osobiste podlegające ochronie, a wymienione także w art. 47 36 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., to cześć i dobre imię, jako wartości przysługujące każdemu człowiekowi. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1971 r. 1uznał, że są to wartości najważniejsze, ponieważ zarówno cześć, jak i dobre imię, czy dobra sława są pojęciami, które obejmują wszystkie dziedziny naszego życia osobistego, zawodowego, jak i społecznego. Dobra osobiste wymienia także art.23 k.c., który wylicza je jedynie przykładowo. Są to między innymi zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, twórczość naukowa, itd. Jak widać zarówno Konstytucja, jak i kodeks cywilny wśród dóbr osobistych chronionych prawem wymieniają cześć. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że na cześć składa się dobre imię i godność osobista. Cześć w znaczeniu czci wewnętrznej należy rozumieć jako godność osobistą i poczucie własnej wartości, a w znaczeniu czci zewnętrznej - jako dobrą sławę i honor. Sąd Najwyższy, m. in. w wyroku z dnia 9 czerwca 2005 r.2, uznał, że ochrona dóbr osobistych obejmuje nie tylko osoby fizyczne, ale także i osoby prawne. Dobrem osobistym osoby prawnej jest jej sława i dobre imię, wynikające z prowadzonej przez nią działalności. W tym miejscu pragnę przytoczyć także dwa inne wyroki Sądu Najwyższego: pierwszy z dnia 14 listopada 1986 r.3, drugi z dnia 28 maja 1999 r.4, w których Sąd Najwyższy za dobra osobiste osób prawnych, odpowiadające czci zewnętrznej (dobremu imieniu) osób fizycznych, uznał dobrą sławę. Dobra sława osoby prawnej to opinia, jaką o niej mają inne osoby ze względu na zakres jej działalności. Dotyczy to renomy osoby prawnej, wynikającej z jej dotychczasowej działalności. Naruszenie tych dóbr, zarówno w odniesieniu do lekarzy, jak i zakładów opieki zdrowotnej (zoz-ów), może nastąpić w drodze pomówienia o niewłaściwe postępowanie w życiu zawodowym, czy też w prowadzonej działalności, co narazić może te podmioty na utratę zaufania, tak koniecznego przy wykonywaniu zawodu lekarza i prowadzonej przez zoz-y działalności. Pacjent, niezadowolony z wyników długoletniego leczenia, po poniesieniu porażki w walce z chorobą, niezwykle surowo ocenia pracę lekarza, zarzucając mu brak umiejętności, czy błędy diagnostyczne. Pacjent taki, nie chcąc przyjąć do wiadomości, że lekarz mimo dużego postępu techniki i rozwoju metod diagnostycznych, staje się bezradny wobec jego choroby, często to dobre imię lekarza (czy wizerunek i dobrą renomę zoz - u) może naruszyć poprzez pochopne, nieprzemyślane działania, polegające na rozpowszechnianiu, czy publikowaniu, za pomocą chociażby mediów, nieprawdziwych informacji, które szkodzą ich imieniu i wizerunkowi. Te nieprawdziwe informacje mogą wyrządzić krzywdę, a nawet szkodę, które będą miały negatywne konsekwencje na przyszłość 1 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1971 r., IICR 455/71. 2 Wyrok Sądu Najwyższego- Izba Cywilna z dnia 9 czerwca 2005 r., III CK 622/2004. 3 Wyrok sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 1986 r., II CR 295/86, OSNCP 1988/2-3 poz.40. 4 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1999 r., I CKN 16/98, OSNC 2000/2 POZ. 25. 37 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej dla danego lekarza zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej. Naruszenie dobrego imienia lekarza, czy zakładu opieki zdrowotnej może polegać na rozpowszechnianiu nieprawdziwych informacji przez pacjenta niezadowolonego z wyników leczenia, a kierującego się często chęcią zysku w postaci uzyskania odszkodowania od lekarzy, czy zakładów opieki zdrowotnej za błędne, jego zdaniem, leczenie. Jednak taka nieuzasadniona postawa pacjenta, polegająca, po pierwsze, na pomówieniu lekarza (zoz-u) może poniżyć go w oczach opinii publicznej, a co za tym idzie, doprowadzić do utraty zaufania potrzebnego do wykonywania zawodu lub prowadzonej przez zakład opieki zdrowotnej działalności. Po drugie, naruszenie dobra osobistego lekarza (zoz-u) przez pacjenta może polegać na złożeniu zawiadomienia o przestępstwie przeciwko lekarzowi lub zakładowi opieki zdrowotnej, jeżeli pacjent otrzyma odmowę wszczęcia postępowania, albo takie postępowanie zostanie umorzone z powodu braku dowodów lub zapadnie wyrok uniewinniający. Po trzecie, takie naruszenie może polegać na złożeniu przez pacjenta pozwu przeciwko lekarzowi lub zakładowi opieki zdrowotnej o zapłatę odszkodowania za szkodę, jaka została wyrządzona przez nieprawidłowe, jego zdaniem, leczenie, a po czwarte - na skierowaniu skargi do rzecznika odpowiedzialności zawodowej. Z kolei dobre imię zakładu opieki zdrowotnej, które należy rozumieć jako dobre mniemanie osób o danym podmiocie prawa, może zostać naruszone przez wypowiedzi, które w sposób nieuzasadniony zarzucają mu niewłaściwe postępowanie w prowadzonej przez niego działalności, wskutek czego zostaje on narażony na utratę zaufania potrzebnego do funkcjonowania, zgodnie z zakresem jego działalności, co może skutkować w przyszłości ujemnym postrzeganiem takiego zakładu opieki zdrowotnej w społeczeństwie, a co za tym idzie, zmniejszeniem ilości pacjentów i obniżeniem zysków z prowadzonej działalności. W sytuacji, gdy dobro osobiste lekarza, czy zakładu opieki zdrowotnej, zostanie naruszone, przysługuje im ochrona przewidziana w art. 24 k.c., z którego wynika jasno, że w przypadku bezprawnego naruszenia dobra osobistego odpowiedzialność za to naruszenie ponosi bezpośredni sprawca. W tym przypadku będzie to zatem bezpodstawnie skarżący pacjent. Za bezprawne działanie pacjenta należy przy tym uznać każde działanie sprzeczne z normami prawnymi oraz zasadami współżycia społecznego. Będą to obraźliwe wypowiedzi skierowane publicznie pod adresem określonej osoby, nawet gdy ich wypowiedzenie miało na celu ochronę uzasadnionego interesu społecznego. Wobec tak bezprawnego działania pacjenta naruszającego dobra osobiste, lekarzowi i zakładowi opieki zdrowotnej będzie przysługiwał szereg środków ochrony. Po pierwsze, będzie to roszczenie o zaniechanie takiego działania skierowane przeciwko pacjentowi (art.24 §1 k.c.). Po drugie, lekarzowi (zoz) przysługuje roszczenie o usunięcie skutków naruszenia. Takie usunięcie skutków naruszenia może polegać na złożeniu oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej 38 Warto wiedzieć więcej PRAWNIK Nr 2/21/2010 formie odpowiadającej celowi, jakiemu ma służyć. Kodeks cywilny nie precyzuje, jaką treść takie oświadczenie powinno mieć. Należy jednak przyjąć, że zarówno treść jak i forma takiego oświadczenia będzie zależała od rodzaju dobra osobistego, skutków oraz zamiaru dokonanego naruszenia. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2007 r.5 uznał, że oświadczenie może polegać między innymi na odwołaniu stawianych zarzutów, sprostowaniu nieprawdziwych informacji, stwierdzeniu i przyznaniu pewnych pominiętych faktów, wyrażeniu żalu, ubolewania lub przeproszeniu za naruszenie dóbr osobistych. O treści takiego oświadczenia będzie decydował lekarz lub zakład opieki zdrowotnej, jednak konkretna treść postulowanego oświadczenia poddana będzie ocenie sądu. Sąd nie jest ściśle związany wskazaną przez lekarza (czy zoz) treścią oświadczenia i to on ostatecznie decyduje o treści i formie, mając na uwadze, by odpowiadało ono swojemu celowi. Zatem sąd może ograniczyć jego zakres, jak i uściślić określone sformułowania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1997 r.6 oraz z dnia 7 stycznia 2005 r.7). Trzecim roszczeniem przysługującym lekarzowi w przypadku naruszenia jego dóbr osobistych bezprawnym działaniem pacjenta jest roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Odnośnie tego roszczenia należałoby przytoczyć dwa orzeczenia Sądu Apelacyjnego. W pierwszym z tych orzeczeń, tj. w wyroku z dnia 11 października 2000 r.8 Sąd Apelacyjny uznał, że celowe i świadome złożenie fałszywego zawiadomienia o niepopełnionym przestępstwie jest naruszeniem dóbr osobistych, które uzasadnia nakazanie przeproszenia pokrzywdzonego i zapłacenia odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny. Drugie orzeczenie, to wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 lutego 1996 r.9, który daje szerszą ochronę lekarzowi lub zakładowi opieki zdrowotnej. W wyroku tym sąd stwierdza, że sama prawdziwość zarzutów stawianych przez pacjenta lekarzowi (lub zoz) nie wyłącza bezprawności działania pacjenta, bowiem taka postawa pacjenta jest prawdziwa w przypadku postawionego zarzutu niepublicznie w celu ochrony uzasadnionego celu. Stanowisko to również podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 października 1982 r.10 Złożenie jednak przez pacjenta zawiadomienia o popełnieniu przez lekarza przestępstwa, czy skarga do rzecznika odpowiedzialności zawodowej ma charakter zarzutu postawionego publicznie, bo o jego treści dowiedziała się nieoznaczona liczba osób podczas podejmowanych czynności. Z przytoczonych wyżej orzeczeń wynika zatem, że 5 Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 stycznia 2007 r., II CSK 392/2006. 6 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1997 r., II CKN 546/97, OSNC 1998/7-8 poz. 119. 7 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2005 r., IV CK 413/2004. 8 Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 11 października 2000 r., II ACa 505/00, OSA 2000, Nr 2, poz. 12. 9 Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 6 lutego 1996 r., I ACr 572/95. 10 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1982 r., I CR 239/82. 39 PRAWNIK Nr 2/21/2010 Warto wiedzieć więcej pacjent powinien dobrze przemyśleć fakt oskarżenia lekarza, zanim podejmie decyzję o złożeniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa przez niego (czy zoz), bowiem sam może ponieść z tego powodu odpowiedzialność. Jeśli w skutek bezprawnych czynności pacjenta lekarz poniósł krzywdę w postaci cierpień moralnych i fizycznych, to zgodnie z art.448 k. c. sąd może zasądzić na rzecz lekarza odpowiednią sumę jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Tego roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, jak i roszczenia o zasądzenie określonej kwoty na wskazany cel społeczny, lekarz może dochodzić alternatywnie, obok roszczenia o usunięcie skutków naruszenia w postaci złożenia stosownego oświadczenia. Gdyby jednak wskutek naruszenia dobra osobistego bezprawnym działaniem pacjenta doszło do wyrządzenia szkody majątkowej po stronie lekarza, to może on żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Takie roszczenie odszkodowawcze stanowi wtedy uzupełnienie środków ochrony dóbr osobistych wcześniej omówionych. Bezpodstawne działanie pacjenta może bowiem doprowadzić do wyrządzenia szkody po stronie lekarza (czy zoz), nie tylko w postaci straty, ale także - utraconych korzyści. Będzie tak w sytuacji, gdy pacjent, który składając pozew do sadu przeciwko lekarzowi, jednocześnie nagłaśnia sprawę w mediach. Swoim nierzetelnym działaniem wyrządza lekarzowi szkodę, ponieważ okryty „złą sławą” lekarz traci wpływy z usług świadczonych na rzecz pacjentów zarówno tych dotychczasowych, którzy odwołali swoje wizyty, jak i nowych pacjentów. Lekarz ponosi szkodę w postaci utraconych korzyści również w wyniku konieczności odwołania wielu wizyt z powodu ciążącego na nim obowiązku wstawienia się w sądzie, czy prokuraturze. W tej sytuacji lekarz może wystąpić do pacjenta z roszczeniem odszkodowawczym na podstawie art. 415 k.c., wykazując odpowiednio poniesioną szkodę, winę pacjenta, którą będzie naganna decyzja o podjęciu bezprawnego czynu w postaci np. bezzasadnego wniesienie pozwu czy zawiadomienia o przestępstwie, oraz związek przyczynowy pomiędzy takim działaniem pacjenta a powstałą szkodą Podsumowując problem odpowiedzialności cywilnej pacjenta, należy zauważyć, że stosunki pacjenta z lekarzem, w dobie dokonujących się reform systemu opieki zdrowotnej, nie zawsze układają się najlepiej. Lekarz, wykonując swoje czynności zawodowe, musi zawsze dbać o zdrowie i życie pacjenta, mając świadomość, jaka ciąży na nim odpowiedzialność - zdrowie i życie ludzkie leży w jego rękach. Z drugiej strony, należy także zaapelować do pacjentów, żeby kierowali się rozsądkiem, podejmując decyzję o skierowaniu swoich działań przeciwko lekarzowi, ponieważ z pokrzywdzonego mogą stać się pozwanym. To nie tylko lekarz ma okazywać pacjentowi szacunek, ale również pacjent musi szanować swojego lekarzowi, który jest profesjonalistą, zajmującym się zawodowo ratowaniem ludzkiego życia i zdrowia. Aneta Dziewiela 40 Z kart historii PRAWNIK Nr 2/21/2010 Rozwój profesjonalnego świadczenia pomocy prawnej na ziemiach polskich w XIX wieku Po upadku dawnej Polski, na terenach zagarniętych w wyniku rozbiorów, wprowadzono nowe przepisy, dotyczące działania obrońców sądowych. Znalazły się one w nowych kodeksach pruskich i austriackich, regulujących postępowanie sądowe. Niewiele ponad dekadę oczekiwano na powstanie zalążka państwowości polskiej, jakim było „małe państwo, wielkich nadziei” utworzone z woli Napoleona – Księstwo Warszawskie (1807-1813). Ten krótki okres oznaczał zorganizowanie na naszych ziemiach francuskiego modelu sądownictwa, który przetrwał na tych terenach (ze zmianami w instancji najwyższej) blisko 70 lat. Wprowadzenie nowej organizacji sądownictwa odbyło się na podstawie zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 maja 1808 r. (a następnie dekretu królewskiego z 11 lipca 1809 r.), które w swej treści zawierało również uregulowania dotyczące profesjonalnych pełnomocników przy poszczególnych sądach pionu cywilnego. Przy Trybunale Cywilnym I Instancji urzędowali patroni, przy Sądzie Apelacyjnym w Warszawie – adwokaci, zaś przy Sądzie Kasacyjnym (Radzie Stanu) – mecenasi. Zasadą było że obrońcy przy sądach niższych nie mogli występować przed sądami wyższymi. Licz- ba pełnomocników była określona przez Ministra Sprawiedliwości (np. przy Trybunałach Cywilnych I Instancji było po 12 patronów, lecz ich liczba mogła wzrosnąć o patronów bezetatowych na podstawie decyzji Ministra Sprawiedliwości). W dniu 30 lipca 1808 r. na mocy reskryptu Ministra Sprawiedliwości wprowadzono obrońców przy karnych sądach podsędkowskich (funkcjonujących w ramach powiatowych sądów pokoju). Obrońców sądowych, patronów i adwokatów mianował Minister Sprawiedliwości, zaś mecenasów (od 1808 r. także adwokatów) – król na wniosek Ministra Sprawiedliwości. Ponosili oni pełną odpowiedzialność (łącznie z możliwością zawieszenia lub pozbawienia funkcji) przed sądami, przy których urzędowali. Zawód pełnomocnika (z zachowaniem trójszczeblowej hierarchii) został - wzorem francuskim - zrównany z funkcjonariuszami sądowymi, co wpłynęło na podniesienie jego rangi w oczach społeczeństwa polskiego. Objęcie tych funkcji obwarowane było koniecznością ukończenia studiów prawniczych, odbycia aplikacji i złożenia egzaminu asesorskiego (patroni) lub sędziowskiego (adwokaci). Takich wymogów nie stosowano wobec obrońców przy sądach karnych podsędkowskich, których rekrutowano 41 PRAWNIK Nr 2/21/2010 wyłącznie z praktykantów sądowych. Najwyższy poziom reprezentowali mecenasi, najczęściej dawni palestranci, którym dekret z 3 kwietnia 1810 r. o organizacji Sądu Kasacyjnego dawał prawo sporządzania i podpisywania skarg kasacyjnych w sprawach cywilnych i karnych. Za tym uprawnieniem szły wysokie wymagania. Odrzucenie skargi kasacyjnej powodowało konsekwencje dyscyplinarne dla mecenasa (ostrzeżenie, nagana), zaś przy trzecim takim wypadku, był on skreślany z listy obrońców publicznych. W Królestwie Polskim doby konstytucyjnej (1815-1830) prawo powoływania pełnomocników zawodowych otrzymał namiestnik, który w 1818 r. przekazał część swoich uprawnień (dotyczących nominacji patronów i obrońcach przy sądach pokoju) Komisji Rządowej Sprawiedliwości. Po powstaniu listopadowym (w 1831 r.) uprawnienia dotyczące powoływania obrońców przy sądach pokoju Komisja Rządowa Sprawiedliwości delegowała na prezesów sądów. W Królestwie Polskim w miejsce dotychczasowego Sądu Kasacyjnego powołano Sąd Najwyższej Instancji (dla spraw cywilnych) i utworzono wydział kasacyjny w Sądzie Apelacyjnym (dla spraw karnych), lecz dotychczasowa nazwa mecenasa została utrzymana (zmianie ulegała jedynie ich liczba z 12 do 24). Dopiero w 1842 r., po utworzeniu IX Departamentu (cywilnego) i X Departamentu (karnego) Senatu Rządzącego w Petersburgu z siedzibą w Warszawie, jako sądów najwyższych, zniknęła nazwa mecena42 Z kart historii sa, na rzecz „obrońców przy Warszawskich Departamentach Senatu”. W 1876 r. wprowadzono w Królestwie Polskim rosyjski model sądownictwa, oparty na ukazach cesarza Aleksandra II z 1864 r. Zakładał on podział na pion sądownictwa ogólnego dla spraw poważniejszych oraz sądy pokojowe w sprawach mniejszej wagi. Sądy te orzekały zarówno w sprawach cywilnych i karnych. Rolę pełnomocników przejęli adwokaci przysięgli, funkcjonujący przy sądach ogólnych (sądach okręgowych i Warszawskiej Izbie Sądowej), sprawujących nad nimi nadzór w zakresie wykonywanych czynności. Warunkiem wpisu na listę adwokatów przysięgłych było osiągnięcie 25 lat, ukończenie uniwersyteckich studiów prawniczych, nieposzlakowana opinia i odbycie 5-letniej praktyki (w sądzie w charakterze kandydata do posad sądowych lub urzędnika sądowego, albo w kancelarii adwokackiej w charakterze pomocnika adwokata przysięgłego). Adwokatami przysięgłymi nie mogli być cudzoziemcy, niewypłacalni dłużnicy, urzędnicy będący w służbie rządowej, osoby pozbawione wyrokiem sądowym praw stanu lub ograniczone w używaniu tych praw, pociągnięte do odpowiedzialności z oskarżenia o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia lub ograniczenia praw, skazane na karę zamknięcia w wieży, a także… kobiety. Decyzja o wpisie na listę adwokatów przysięgłych następowała na podstawie decyzji sądu i nie wymagano przy tym zdawania dodatkowych egzaminów. Obowiązujące francuskie i pol- Z kart historii skie prawo cywilne, nieznane dla Rosjan, zadecydowało, iż w szeregach adwokatury byli głównie Polacy, dla których język rosyjski, język urzędowy w sądach, nie stanowił przeszkody. Stanowili oni miejscową elitę, zaś ich domy były często miejscem kultywowania pamięci narodowej. Adwokaci przysięgli rzadko występowali przed sądami pionu pokojowego. W sprawach mniejszej wagi zastępcami najczęściej byli pomocnicy adwokatów przysięgłych lub tzw. obrońcy prywatni, od których nie wymagano przygotowania zawodowego. Status obrońców prywatnych regulowały Przepisy o osobach mających prawo być pełnomocnikami w sprawach sądowych z dnia 25 maja / 6 czerwca 1874 r. Podstawą występowania w tym charakterze było umieszczenie na urzędowej liście obrońców prywatnych prowadzonej przez zjazd sędziów pokoju i sędziów gminnych. Wpis dokonywany był na podstawie opłaconego wniosku na czas określony. Stan ten nie uległ zmianie aż do momentu ewakuacji Rosjan z Królestwa Polskiego w 1915 r. W zaborze pruskim zastępcy procesowi (komisarze sądowi) byli początkowo urzędnikami, których działalność miała doprowadzić do sprawiedliwego wyroku. Ich status i zadania regulowała powszechna ordynacja sądowa dla państw pruskich (1793 r.) oraz pruska ordynacja kryminalna (1805 r.). Od 1849 r. korzystali z tytułu Rechtsanwält, lecz nadal mieli ograniczony zakres działania. Szczegółowe przepisy dotyczące zawodu adwokata PRAWNIK Nr 2/21/2010 wprowadziła dopiero ordynacja adwokacka II Rzeszy z dnia 1 lipca 1878 r. Zgodnie z jej postanowieniami adwokat mógł także wykonywać obowiązki notariusza. Adwokatem mogła zostać osoba, która posiadała kwalifikacje do zawodu sędziego. Przesłankami ich nabycia było ukończenie studiów prawniczych (zakończonych egzaminem referendarskim) oraz 4-letniej aplikacji zakończonej zdaniem egzaminu asesorskiego. Z uwagi na prowadzoną politykę germanizacyjną, otrzymanie uprawnień adwokata na terenie zaboru pruskiego przez osoby narodowości polskiej były znacznie utrudnione, tym bardziej że ostateczne decyzje o dopuszczeniu do wykonywania zawodu adwokata zależały od Ministra Sprawiedliwości. W zaborze austriackim rola zastępcy procesowego była określona przepisami procesowymi. Zwłaszcza Franciszkana z 1803 r. (prawo karne materialne i procesowe) nie dawała zbyt dużego pola działania dla obrońcy, z uwagi na dominujący jeszcze wtedy model postępowania inkwizycyjnego. Adwokatem mógł być każdy, kto posiadał stopień doktora praw, odbył 3-letnią praktykę oraz złożył egzamin adwokacki. Zmiany następowały dopiero na początku II połowy XIX wieku, gdy Cesarstwo Austriackie stało się państwem prawnym. Pierwsze regulacje dotyczące adwokatury pojawiły się na mocy dekretu cesarskiego z 16 sierpnia 1849 r., a następnie w jego miejsce weszła ustawa o ustroju adwokatury (Advokatenordnung) z dnia 6 lipca 1868 r. Adwokaci i aplikanci skupieni 43 PRAWNIK Nr 2/21/2010 zostali w izbach, które prowadziły listy adwokackie. Warunki wpisu odpowiadały wcześniejszym przesłankom wykonywania zawodu adwokata z tą różnicą, że przedłużono okres aplikacji adwokackiej do 7 lat. Z uwagi na szeroką autonomię galicyjską szeregi adwokatury były zdominowane na tym terenie przez Polaków. Obok adwokatów, istniała również grupa obrońców sądowych, którzy w świetle uregulowań z 1873 r. mogli - na podstawie otrzymanych zezwoleń - prowadzić obrony w sprawach karnych. Spoglądając na organizację adwokatury, nie sposób zauważyć, że samorząd zawodowy nie został utworzony w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, mimo że warunki ku temu były sprzyjające. Szanse takie przestały istnieć po powstaniu listopadowym, a zwłaszcza po powstaniu styczniowym, gdy w ramach represji politycznych prowadzono intensywną unifikację ustrojową Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim. Reforma sądowa przeprowadzona w 1876 r. na terenie Królestwa Polskiego, ze względów politycznych nie przewidywała utworzenia rad obrończych, zaś ich obowiązki powierzono sądom okręgowym. Warto zaznaczyć, że ustawy sądowe cesarza Aleksandra II z 1864 r., będące podstawą reformy sądowej przewidywały istnienie rad obrończych. Jednakże nowy kierunek polityki carskiej w II połowie lat 70. XIX wieku nie przewidywał już (nie tylko w Królestwie Polskim, gdzie dodatkowe znaczenie odgrywał aspekt narodowościowy) tworzenia niezależ44 Z kart historii nych form organizacyjnych o charakterze obywatelskim. Tym samym wszelkie próby utworzenia namiastki samorządu, czy to o charakterze instytucjonalnym (np. najwyżej zatwierdzonego w dniu 6/19 czerwca 1905 r. postanowienia Komitetu Ministrów), czy to na gruncie inicjatywy prywatnej, nie doprowadziły do zmiany status quo. Inaczej wyglądała sytuacja z zaborze pruskim i austriackim, gdzie w II połowie XIX wieku utworzono izby adwokackie, jako jednostki samorządu zawodowego. Warto jednak zaznaczyć, że jednocześnie na przełomie XIX i XX wieku odbywały się zjazdy prawnicze tworzące więź pomiędzy polskimi adwokatami z wszystkich zaborów. Dr Arkadiusz Bereza Bibliografia Car S., Stan adwokatury w Królestwie Polskim, Warszawa 1915. Cederbaum H., Adwokatura w Królestwie Polskim, Warszawa 1911. Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego, t. 1, 3. Heylman A., O sądownictwie w Królestwie Polskiem, Warszawa 1834. Heylman A., Wykład historyczno-praktyczny porządku i postępowania wewnętrznego w Sądzie Apelacyjnym i Trybunałach cywilnych Królestwa Polskiego, Warszawa 1835. Janczewski S., Dzieje adwokatury w dawnej Polsce, wkładka do Palestry nr 12/1970. Kisza A., Krzemiński Z., Łyczywek R., Historia adwokatury polskiej, Warszawa 1995. Korobowicz A., Polskie Sądy Najwyższe w XIX stuleciu [w:] Sąd Najwyższy Rzeczypospolitej Polskiej. Historia i współczesność, Inowrocław 2007. Korobowicz A., Sądownictwo Królestwa Polskiego 18761915, Lublin 1995. Kotliński T.J., Samorząd adwokacki Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2008. Krzemiński Z., Sławni warszawscy adwokaci, Warszawa 2007. Michałek W., Zarys ustroju adwokatury Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego do roku 1876, Prawnik. Biuletyn Okręgowej Izby Radców Prawnych w Lublinie, nr 1/17 z 2009. Redzik A., Zarys historii samorządu adwokackiego w Polsce, Warszawa 2007.
