Ekon omia spo³ecz na szans¹ roz woju spo³ecz noœ ci lo kaln ych

Transkrypt

Ekonomia spo³eczna
szans¹ rozwoju
spo³ecznoœci lokalnych
Warszawa 2008
Europejski Fundusz Spo³eczny
Projekt realizowany przy udziale œrodków Europejskiego Funduszu Spo³ecznego
w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.
Opracowa³a: Dominika Skwarska
Broszura powsta³a w ramach projektu „Zobaczcie nowy Lisków – upowszechnienie ekonomii spo³ecznej w Polsce na podstawie doœwiadczeñ PIW EQUAL”
realizowanego przez Fundacjê NADZIEJA przy udziale œrodków Europejskiego
Funduszu Spo³ecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.
Fundacja Archidiecezji Warszawskiej
Pomocy Bezrobotnym i Biednym NADZIEJA
ul. Nowogrodzka 49, 00-695 Warszawa
tel. 022 522 84 30; fax 022 522 84 60
www.fundacja-nadzieja.org.pl
Sk³ad, druk i oprawa:
WEMA Wydawnictwo-Poligrafia Sp. z o.o.
00-093 Warszawa, ul. Dani³owiczowska 18A
tel. 022 828 62 78, fax 022 828 57 79
e-mail: [email protected]
www.wp-wema.pl
www.studioctp.pl
Spis treœci
I. Wstêp – znaczenie i rola ekonomii spo³ecznej . . . . . . . . . . . . 5
II. Tradycje przedwojennego Liskowa, czyli si³a drzemi¹ca
w potencjale kapita³u spo³ecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
III.
Prezentacja partnerstw dzia³aj¹cych na rzecz ekonomii
spo³ecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
IV.
Projekt „W stronê polskiego modelu gospodarki spo³ecznej
– budujemy nowy Lisków” . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Partnerstwo lokalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Animacja lokalna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Przedsiêbiorstwo spo³eczne . . . . . . . . . . . . . . .
V.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
18
19
21
25
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Ekonomia spo³eczna szans¹ rozwoju spo³ecznoœci lokalnych
5
I. Wstêp – znaczenie i rola ekonomii spo³ecznej
Niniejsza broszura prezentuje znaczenie ekonomii spo³ecznej i przedsiêbiorstw spo³ecznych dla aktywizacji regionów s³abszych ekonomicznie.
Szanse na odnalezienie siê na rynku pracy dziêki przedsiêbiorczoœci
spo³ecznej otrzymuj¹ przede wszystkim osoby najbardziej nara¿one na
wykluczenie spo³eczne, w tym d³ugotrwale bezrobotne. Mo¿liwoœci, jakie
daje ta forma gospodarki nakierowanej na realizacjê celów spo³ecznych,
ukazane zosta³y na przyk³adzie projektów wybranych jako dobre praktyki,
które warte s¹ szerokiego upowszechnienia. Osi¹ przewodni¹ broszury,
któr¹ oddajemy w rêce Czytelnikom, jest projekt „W stronê polskiego modelu gospodarki spo³ecznej – budujemy nowy Lisków”, który za punkt odniesienia przyj¹³ fenomen wielkopolskiej wsi Lisków z czasów dwudziestolecia miêdzywojennego. Miejscowoœæ ta w krótkim czasie rozkwit³a
i sta³a siê udanym przyk³adem mobilizacji mieszkañców oraz wzorem do
naœladowania dla innych zaniedbanych miejscowoœci, co rozs³awi³o j¹ na
ca³y kraj.
Eko no mia spo³ecz na jako nowe na rzê dzie akty w nej po li ty ki spo³ecz nej ad re sowa na jest prze de wszy stkim do grup defa wory zo wa nych i za nie dba nych spo³ecz no œci.
To wielka szansa na ograniczenie biedy i bezrobocia w regionach, gdzie
mechanizmy gospodarki rynkowej siê nie sprawdzaj¹. W d³u¿szej perspektywie, to tak¿e szansa na stymulowanie rozwoju lokalnego i regionalnego.
W przedsiêbiorczoœci spo³ecznej tkwi bowiem ogromny potencja³ dla uruchomienia aktywnoœci i dzia³añ lokalnych. Mo¿e ona pobudziæ regiony i obszary, które wydaj¹ siê skazane na niepowodzenie, takie jak na przyk³ad tereny by³ych PGR-ów.
Specyfik¹ bezrobocia w Polsce jest fakt, ¿e a¿ 2/3 osób bezrobotnych stanowi¹ osoby d³ugotrwale pozostaj¹ce bez pracy. W obliczu du¿ej skali emigracji zarobkowej do krajów Europy Zachodniej, osoby bezrobotne pozostaj¹ce w kraju to g³ównie ludzie, których najtrudniej zaktywizowaæ, którzy
tkwi¹ w apatii i biernoœci. Osoby te czêsto dotkniête s¹ dodatkowo wieloma
problemami spo³ecznymi – alkoholizmem, s¹ to byli skazani, ale tak¿e niepe³nosprawni, czy chorzy z problemami psychicznymi; tak¿e osoby dotkniête bied¹, o niskich kwalifikacjach i niskim poziomie wykszta³cenia, osoby
nieprzystosowane do pracy w warunkach otwartego rynku, który rz¹dzi siê
6
prawami konkurencji i maksymalizacji zysku. Bez pomocy z zewn¹trz ludzie
ci nie s¹ w stanie odnaleŸæ siê na rynku, by móc zaistnieæ jako wykwalifikowani pracownicy.
Szans¹ dla tych grup ludzi staje siê praca w przedsiêbiorstwie spo³ecznym, które realizuje przede wszystkim cele spo³eczne i co wa¿ne, nie kieruje siê maksymalizacj¹
zysku, lecz ma wype³niaæ spo³eczn¹ misjê i s³u¿yæ spo³ecznoœci lokalnej.
Podejmowanie przedsiêwziêæ ekonomicznych, których g³ównym motorem nie jest chêæ maksymalizacji zysku, lecz troska o dobro danej grupy
spo³ecznej i wspólnoty lokalnej, to alternatywne sposoby prowadzenia
dzia³alnoœci gospodarczej, zaliczane do sektora zwanego ekonomi¹ b¹dŸ gospodark¹ spo³eczn¹. W wielu krajach europejskich funkcjonuj¹ równie¿ nazwy takie jak ekonomia solidarna czy gospodarka obywatelska, które jeszcze
mocniej podkreœlaj¹ jej spo³eczne zaanga¿owanie.
Czym jest przedsiêbiorczoœæ spo³eczna?
Okreœleniem stara ekonomia spo³eczna przyjê³o siê nazywaæ zakorzenion¹ w tradycji europejskiej koncepcjê ekonomii spo³ecznej, obejmuj¹c¹
takie instytucje, jak spó³dzielnie, towarzystwa ubezpieczeñ wzajemnych oraz
zwi¹zki kredytowe. Natomiast mianem nowej ekonomii spo³ecznej okreœla siê wspó³czesny nurt ekonomii spo³ecznej, promuj¹cy nowe formy instytucjonalno-prawne oraz dzia³alnoœæ gospodarcz¹ prowadzon¹ w ramach
organizacji pozarz¹dowych (g³ównie fundacji i stowarzyszeñ). Obecnie
k³adzie siê tak¿e nacisk na rozwój specyficznej formy spó³dzielczoœci, jak¹ s¹
spó³dzielnie socjalne. Co wa¿ne, w nowym nurcie odchodzi siê od dzia³añ
ukierunkowanych wy³¹cznie na swoich cz³onków (co by³o charakterystyczne
dla tradycyjnych instytucji ekonomii spo³ecznej), a nakierowuje siê aktywnoœæ
przedsiêbiorstw spo³ecznych na beneficjentów czy odbiorców zewnêtrznych oraz rozwój ca³ych spo³ecznoœci.
Przedsiêbiorstwa spo³eczne dzia³aj¹ w wielu bran¿ach. Przede wszystkim
zajmuj¹ siê takimi us³ugami, jak us³ugi socjalne, ochrona zdrowia, us³ugi finansowe, ubezpieczenia, rolnictwo, rzemios³o i rêkodzie³o, turystyka,
ochrona œrodowiska, mieszkalnictwo, us³ugi dla lokalnej spo³ecznoœci, kultura i rozrywka, edukacja, czy sport. £¹czy je idea przewodnia dzia³ania na
rzecz ludzi oraz spo³ecznoœci, a nie d¹¿enie do maksymalizacji zysku, która
charakteryzuje czysto komercyjne podmioty.
7
Dziêki zjawisku synergii, poprzez zaanga¿owanie we wspó³pracê wielu
jednostek i aktorów spo³ecznych, mo¿liwe jest osi¹gniêcie pozytywnych efektów spo³ecznych, których nie wytwarzaj¹ samoistnie mechanizmy rynkowe,
ani dzia³ania pojedynczych podmiotów. I tak przede wszystkim, w przedsiêbiorstwach spo³ecznych zatrudnia siê osoby wykluczone spo³ecznie, tworzone s¹ nowe miejsca pracy, stymuluje siê rozwój lokalny (w jego spo³ecznych, kulturowych i ekonomicznych aspektach) oraz pobudzana jest lokalna
wymiana gospodarcza. Co wiêcej, powstaj¹ tak¿e mocniejsze sieci powi¹zañ
miêdzy mieszkañcami oraz wzrasta zaanga¿owanie obywatelskie, czyli
wzmacniany jest potencja³ spo³ecznoœci lokalnych.
W tego typu inicjatywach d¹¿y siê do przekroczenia indywidualnych interesów podmiotów znajduj¹cych siê na rynku przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjnoœci rynkowej. K³adzie siê nacisk przede wszystkim na takie wartoœci jak wspó³dzia³anie, wzajemn¹ pomoc, kooperacjê i solidarnoœæ.
Zainteresowanie ekonomi¹ spo³eczn¹ jest dziœ wynikiem poszukiwania
nowych form aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Wpisuje siê ona
w nurt aktywnej polityki spo³ecznej, a tak¿e koresponduje ze Strategi¹ Spójnoœci nakreœlon¹ przez Uniê Europejsk¹. Jest tak¿e nowym trendem, który
zyskuje coraz wiêksze znaczenie w gospodarce lokalnej, odrêbnym od liberalnego nurtu ekonomii. Stanowi wyraz dba³oœci o problematykê spo³eczn¹
i zrównowa¿ony rozwój regionów.
W krajach Europy Zachodniej takich jak np. W³ochy, Francja, Hiszpania
czy Holandia, podmioty gospodarki spo³ecznej wspierane s¹ przez samorz¹dy lokalne oraz mog¹ liczyæ na korzystne dla nich uregulowania prawne oraz ulgi podatkowe. Podajmy dla przyk³adu, ¿e we W³oszech ten sektor
gospodarki jest bardzo znacz¹cym pracodawc¹, w szczególnoœci w pó³nocnych regionach, gdzie a¿ 30% lokalnego dochodu z dzia³alnoœci gospodarczej wypracowuj¹ w³aœnie spó³dzielnie.
Patrz¹c ca³oœciowo na gospodarkê krajów Unii Europejskiej, przedsiêbiorczoœæ spo³eczna ma ogromne znaczenie zarówno dla rozwoju kapita³u ludzkiego, jak i w kategoriach ekonomicznych. Daje ona zatrudnienie ponad
11 mln osób, czyli oko³o 6,7% ludnoœci czynnej zawodowo. W 10 nowych
pañstwach cz³onkowskich (w tym w Polsce) osoby zatrudnione w tym sektorze stanowi¹ 4,2% ludnoœci czynnej zawodowo – odsetek ten jest ni¿szy
od œredniej UE-15, który wynosi 7%. Znacznie odbiega te¿ od takich pañstwa jak Holandia (10,7%), Irlandia 10,5% czy Francja (8,7%).
Warto pamiêtaæ, ¿e przedsiêbiorczoœæ spo³eczna ma swoj¹ d³ug¹, ponad
wiekow¹ tradycjê, a wspó³czeœnie obserwujemy trzeci¹ ju¿ falê zaintereso-
8
wania ekonomi¹ spo³eczn¹. Po raz pierwszy mówiono o ekonomii spo³ecznej na pocz¹tku XIX wieku, kiedy tworzy³y siê zal¹¿ki ruchu spó³dzielczego
(g³ównie rolniczego), jako odpowiedŸ na konsekwencje rewolucji przemys³owej. Drugim wa¿nym momentem by³y lata 30. XX wieku. Wtedy to
w³aœnie, w obliczu Wielkiego Kryzysu, który zatrz¹s³ gospodark¹ œwiatow¹,
formy spó³dzielcze okaza³y siê byæ najefektywniejszym sposobem radzenia
sobie z konsekwencjami za³amania gospodarki. Natomiast wspó³czeœnie
w Europie Zachodniej obserwujemy o¿ywione zainteresowanie ekonomi¹
spo³eczn¹ ju¿ od koñca lat 70. ubieg³ego wieku, g³ównie z powodu za³amania siê koncepcji pañstwa opiekuñczego.
Ekonomia spo³eczna jest wa¿n¹ odpowiedzi¹ na wyzwania z dziedziny polityki
spo³ecznej, które stoj¹ przed twórcami lokalnej polityki i samorz¹dami terytorialnymi.
Pobudzanie potencja³u spo³ecznoœci lokalnych dziêki
budowaniu kapita³u spo³ecznego
Wa¿n¹ funkcj¹ przedsiêbiorstwa spo³ecznego oprócz wytwarzania dóbr
i us³ug jest tak¿e mobilizacja kapita³u spo³ecznego, generowanie innowacyjnoœci oraz poszerzanie rynku dziêki w³¹czaniu do uczestnictwa w nim
osób, które dotychczas pozostawa³y wykluczone. Kapita³ spo³eczny opiera
siê przede wszystkim na wiêziach spo³ecznych, normach wzajemnoœci, zaufaniu i umiejêtnoœci wspó³pracy, umo¿liwia tak¿e pe³ne uczestnictwo w ¿yciu spo³ecznym. Natomiast jego brak przejawia siê jako stan spo³ecznej izolacji i wykluczenia.
Dziêki potencja³owi generowania kapita³u spo³ecznego podmioty ekonomii spo³ecznej staj¹ siê fundamentem wspierania zrównowa¿onego rozwoju
gospodarczego. Wykazuj¹ bowiem wiêksz¹ sk³onnoœæ do reinwestowania
zysków na tych obszarach geograficznych, gdzie zosta³y one wytworzone
oraz s¹ w stanie mobilizowaæ zasoby dostêpne na poziomie lokalnym. Co
wiêcej, przedsiêbiorstwa spo³eczne tworz¹ i rozpowszechniaj¹ kulturê
przedsiêbiorczoœci i wiêzi gospodarcze, dostosowuj¹ siê do potrzeb lokalnego rynku, a tak¿e mog¹ staæ siê gwarantem istnienia pewnych rodzajów
dzia³alnoœci, jak tradycyjne formy rzemios³a, które s¹ zagro¿one zanikiem ze
wzglêdu na swoj¹ nierentownoœæ czy ma³¹ konkurencyjnoœæ.
9
II. Tradycje przedwojennego Liskowa, czyli si³a
drzemi¹ca w potencjale kapita³u spo³ecznego
Znaczenie i mo¿liwoœci, jakie daje ekonomia spo³eczna i przedsiêbiorstwa
spo³eczne dla aktywizacji regionów opuszczonych i zaniedbanych, bardzo
dobrze ilustruje przyk³ad przedwojennego Liskowa, do którego odwo³uje
siê w swoich za³o¿eniach projekt „W stronê polskiego modelu gospodarki
spo³ecznej – budujemy nowy Lisków” realizowany w ramach PIW EQUAL.
Przyjrzyjmy siê zatem bli¿ej fenomenowi historycznego Liskowa.
Ta niewielka wieœ po³o¿ona ko³o Kalisza na terenach Wielkopolski jeszcze u schy³ku XIX wieku by³a miejscowoœci¹ zupe³nie zaniedban¹,
pogr¹¿on¹ w marazmie, biedzie i bezradnoœci. W Liskowie nie by³o ¿adnych oœrodków lokalnej aktywnoœci czy dzia³aj¹cych instytucji spo³eczno-gospodarczych. Ale od momentu pojawienia siê tam ksiêdza Wac³awa Bliziñskiego na pocz¹tku XX wieku – spo³ecznika i dzia³acza – Lisków sta³
siê w przeci¹gu 20 lat symbolem sukcesu i wzorem do naœladowania dla innych oœrodków w ca³ym kraju. Jakie by³y przyczyny tak znacz¹cej zmiany,
która przekszta³ci³a Lisków w dynamiczn¹ i aktywn¹ gospodarczo
spo³ecznoœæ?
Recepta okaza³a siê prosta – uda³o siê pobudziæ spo³ecznoœæ do wspó³dzia³ania na rzecz wspólnego dobra, co wytworzy³o postawy obywatelskiego zaanga¿owania. Nowy proboszcz liskowskiej parafii by³ charyzmatycznym przywódc¹, mia³ klarown¹ wizjê rozwoju, rzeteln¹ wiedzê i autorytet,
a przede wszystkim charakteryzowa³a go przedsiêbiorczoœæ i innowacyjne
podejœcie do gospodarki. To on by³ g³ównym motorem zmian. Wac³aw Bliziñski potrafi³ przekonaæ do wspó³pracy i zaanga¿owaæ mieszkañców wsi
w ma³e lokalne inicjatywy, które z biegiem lat przekszta³ci³y siê w powa¿ne
przedsiêbiorstwa, organizacje spo³eczne czy oœrodki edukacyjne. Tym sposobem liskowianie nauczyli siê, ¿e wspó³praca mo¿e zaowocowaæ korzyœciami nie tylko dla pojedynczych ludzi, ale i dla ca³ej spo³ecznoœci wiejskiej.
Metoda zastosowana przez ksiêdza by³a na tyle przemyœlana, ¿e ³¹czy³a siê
z jednoczesn¹ edukacj¹ mieszkañców oraz pobudzaniem ich w³asnej inicjatywy, dziêki pokazaniu pozytywnych przyk³adów – ludzie zrozumieli, ¿e to
siê rzeczywiœcie mo¿e udaæ! I odkryli potencja³ tkwi¹cy w uœpionej dot¹d
miejscowoœci.
Przed pojawieniem siê przedsiêbiorczego lidera w Liskowie powszechny
by³ analfabetyzm, szerzy³o siê pijañstwo i narasta³y kradzie¿e. Zaledwie 13%
mieszkañców tej wioski potrafi³o czytaæ na podstawowym poziomie. Ziemia
10
przynosi³a niskie plony, bieda zagl¹da³a do cha³up, nie by³o murowanych
budynków ani utwardzanych dróg, nie mówi¹c ju¿ o jakichkolwiek nowinkach technologicznych. Ks. Bliziñski musia³ jednak¿e pokonaæ jeszcze jedn¹
powa¿n¹ przeszkodê – pocz¹tkow¹ wzajemn¹ niechêæ ludzi do wspó³pracy
oraz podejrzliwoœæ. Swój autorytet budowa³ powoli wraz z kolejnymi sukcesami zainicjowanych przez siebie przedsiêwziêæ, które wymaga³y aktywnego
uczestnictwa liskowian.
W ten sposób na przestrzeni 20-30 lat Lisków przeobrazi³ siê w prê¿ny gospodarczo oœrodek wiejski, z rozbudowanym systemem placówek oœwiatowych, rozwiniêt¹ opiek¹ zdrowotn¹, w³asnym czasopismem i instytucjami
kulturalnymi. Z biegiem lat powstawa³y m.in. spó³dzielnia spo¿ywcza, chór
i orkiestra, teatrzyk amatorski, kasa oszczêdnoœciowo-po¿yczkowa, sieæ
ochronek dla dzieci, warsztaty tkackie, zabawkarskie, Dom Ludowy, mleczarnia, piekarnia, cegielnia i betoniarnia, gimnazjum, seminarium nauczycielskie, ¿eñska szko³a zawodowa, oœrodek zdrowia oraz wiele innych inicjatyw i stowarzyszeñ zrzeszaj¹cych mieszkañców Liskowa.
Najwa¿niejszym przedsiêwziêciem by³a Spó³dzielnia Rolniczo-Handlowa
„Gospodarz” utworzona w 1902 roku, która powsta³a w wyniku porozumienia ksiêdza z grupk¹ parafian. Celem jej dzia³alnoœci by³o œwiadczenie
wzajemnej pomocy w ulepszaniu funkcjonowania gospodarstw rolnych oraz
dostarczanie cz³onkom spó³ki spo¿ywczej dobrych i mo¿liwie tanich produktów. Powsta³ fundusz za³o¿ycielski, wyp³acano dywidendê dla cz³onków
spó³dzielni, a wiêksz¹ czeœæ zysku przeznaczano na rozwój tej spo³ecznej
firmy. Korzyœci z tak zainwestowanych funduszy zaskoczy³y samych
spó³dzielców, poniewa¿ dziêki temu otrzymywali o wiele wiêcej ni¿ mogliby
siê spodziewaæ – nasiona, nawozy sztuczne, pieni¹dze oraz mo¿liwoœæ zaopatrywania siê w tanie i dobrej jakoœci towary. Z biegiem czasu spó³dzielnia
przekszta³ci³a siê w potê¿ny kompleks placówek gospodarczych i kulturalnych zatrudniaj¹cy ponad setkê osób.
Ksi¹dz Bliziñski anga¿owa³ siê w nurt spó³dzielczoœci i próbowa³ nawet
przenieœæ na polski grunt niektóre rozwi¹zania wypracowane przez
spó³dzielców w innych krajach. Za³o¿enie firmy w formie spó³dzielni
dawa³o bowiem jej cz³onkom podwójn¹ korzyœæ i by³o jednoczeœnie zaczynem do stymulowania rozwoju lokalnego. Po pierwsze, bêd¹c typowym
przedsiêbiorstwem spó³ka przynosi³a korzyœci materialne spó³dzielcom. Po
drugie, spó³dzielnia – jako zrzeszenie osób – by³a instytucj¹ spo³eczn¹,
maj¹c¹ ze swej natury dbaæ o dobro ogólne, a nie o partykularne interesy.
Mia³a wiêc docelowo jednoczeœnie polepszyæ status materialny liskowian
11
oraz poprawiæ ich sytuacjê rodzinn¹, spo³eczn¹ i przyczyniæ siê do edukacji
i zdobywania nowych umiejêtnoœci.
Liskowski lider mia³ œwiadomoœæ roli i znaczenia spó³dzielczoœci dla wsi
takich jak Lisków. Dawa³a ona bowiem szanse na wyjœcie z biedy i stwarza³a
perspektywê rozwoju spo³eczno-gospodarczego dziêki zmobilizowaniu spo³ecznoœci i uruchomieniu mechanizmów wspó³pracy. A w przypadku Liskowa wola wspó³pracy, czyli zasoby kapita³u spo³ecznego, pozwoli³a na rozwijanie innych zasobów – finansowych i materialnych, które nastêpnie mog³y
byæ przeznaczane na cele spo³eczno-oœwiatowe.
Niezwykle istotne okaza³y siê dwa filary tej swoistej pracy u podstaw:
dzia³alnoœæ oœwiatowa oraz budowanie poczucia wspólnoty poprzez tworzenie ma³ych stowarzyszeñ czy inicjatyw kulturalnych. Dziêki temu ludzie
poznawali siê i nabierali do siebie zaufania, co stanowi³o podwalinê dla dalszej wspó³pracy.
Sukcesem przedsiêbiorczoœci liskowskiej by³o równie¿ trafienie w realne
potrzeby mieszkañców – ksi¹dz Bliziñski przeprowadzi³ swoist¹ analizê
problemów spo³eczno-ekonomicznych, rozmawia³ z mieszkañcami, studiowa³ fachow¹ literaturê w poszukiwaniu w³aœciwych rozwi¹zañ. Dla przyk³adu podajmy, ¿e uda³o siê w³¹czyæ kobiety wiejskie do procesu organizacji
mleczarni, pomimo tego, i¿ pocz¹tkowo sceptycznie odnosi³y siê one do pomys³ów proboszcza. Nastêpnie z ich inicjatywy powsta³o ko³o gospodyñ
wiejskich.
Trwa³oœæ zmian, które zaczê³y zachodziæ w Liskowie, mia³a zagwarantowaæ edukacja m³odzie¿y. To spoœród m³odych liskowian mieli siê wy³oniæ
nowi liderzy spo³ecznoœci, którzy kontynuowaliby dzia³o ksiêdza. Co wiêcej,
dba³ on o anga¿owanie ch³opów w procesy zarz¹dzania przedsiêbiorstwami
i instytucjami, aby sami przejêli sprawy w swoje rêce i przyjêli postawê aktywnego uczestnictwa we wprowadzaniu zmian.
Jednak i dzisiaj, w pocz¹tkach XXI wieku, nadal warunki ¿ycia w wielu
polskich wsiach i miasteczkach przypominaj¹ takie zaniedbane „Liskowy”.
Daleka jeszcze droga do osi¹gniêcia standardów zachodnioeuropejskich
przez spo³ecznoœci zaniedbane ekonomicznie i kulturowo, które de facto
funkcjonuj¹ w spo³ecznej izolacji. Przypomnijmy, i¿ takie regiony jak polska
œciana wschodnia nale¿¹ do jednych z najbiedniejszych w ca³ej Unii Europejskiej. W jaki sposób mo¿na wiêc na tych terenach nadrobiæ cywilizacyjne
zapóŸnienie? Na obszarach, gdzie panuje niski poziom ¿ycia, ludzie czêsto
popadaj¹ w ubóstwo, ogarnia ich apatia i marazm, brakuje im inicjatywy.
Doœwiadczaj¹ wiêc zjawiska nazywanego wykluczeniem spo³ecznym, nie s¹
12
w stanie w pe³ni uczestniczyæ w ¿yciu publicznym, brakuje im wykszta³cenia,
kwalifikacji czy wrêcz œwiadomoœci przys³uguj¹cych im praw. A co za tym
idzie – nie s¹ w stanie odnaleŸæ siê na konkurencyjnym rynku w zglobalizowanym œwiecie. Najlepszym remedium jest w takiej sytuacji dzia³anie d³ugofalowe poprzez œwiadome wspieranie rozwoju lokalnego i wzmacnianie
spo³ecznoœci lokalnych.
Wspó³czesne przyk³ady prób budowania „Nowego Liskowa” omówione
zostan¹ w dalszej czêœci niniejszej broszury, w rozdziale dotycz¹cym animacji lokalnej. Potrzeby w zakresie animacji lokalnej, która uruchomi³aby „uœpiony” potencja³ zaniedbanych miejscowoœci dotycz¹ ca³ego kraju, ale ka¿dy
region ma swoj¹ specyfikê i za ka¿dym razem trafia siê na inny grunt. W takich przypadkach niezwykle przydatna jest interwencja zewnêtrzna.
13
III. Prezentacja partnerstw dzia³aj¹cych na rzecz
ekonomii spo³ecznej
Rozwój ekonomii spo³ecznej „drugiej fali” w Polsce nast¹pi³ g³ównie dziêki
projektom realizowanym w ramach PIW EQUAL. Sposób na stymulowanie
w sposób kompleksowy oddolnego rozwoju lokalnego zosta³ przetestowany
m.in. w projekcie „W stronê polskiego modelu gospodarki spo³ecznej – budujemy nowy Lisków” administrowanego przez Instytut Spraw Publicznych.
Proponowana strategia obejmuje trzy uzupe³niaj¹ce siê aspekty: animacjê lokaln¹, partnerstwo lokalne oraz przedsiêbiorstwo spo³eczne zakorzenione w spo³ecznoœci lokalnej. Projekt „Budujemy nowy Lisków” obj¹³
swym zasiêgiem powiaty le¿¹ce w Polsce Wschodniej, w szczególnoœci ma³e
spo³ecznoœci, w których potencja³ spo³eczny by³ bardzo niski. Rozwijaniem
sektora ekonomii spo³ecznej w Polsce w ramach Inicjatywy Wspólnotowej
EQUAL zajmowa³o siê w sumie ponad 20 projektów.
Do niniejszego opracowania wybrano doœwiadczenia nastêpuj¹cych projektów wspó³finansowanych z Europejskiego Funduszu Spo³ecznego:
l „W stronê polskiego modelu gospodarki spo³ecznej – budujemy nowy Lisków” administrowanego przez Instytut Spraw Publicznych z Warszawy,
l „Ekonomia Spo³eczna w Praktyce” zarz¹dzanego przez Fundacjê Pomocy Wzajemnej „Barka” z Poznania,
l Projekt Partnerstwa na Rzecz Rozwoju „Na Fali”, którego organizacj¹
wiod¹c¹ jest CARITAS Archidiecezji Gdañskiej,
l Projekt „Partnerstwa w Wid³ach Trzech Rzek” pod przewodnictwem
Urzêdu Miasta w Nowym Dworze Mazowieckim.
Zaprezentowane tutaj cztery projekty by³y realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL na lata 2004–2006, maj¹cej za zadanie przeciwdzia³anie dyskryminacji na rynku pracy. Wszystkie skupia³y siê wokó³ tzw.
tematu D – s³u¿¹cego wzmacnianiu gospodarki spo³ecznej i trzeciego sektora w Polsce. Projekty te wyró¿nia³y dzia³ania ukierunkowane na aktywizacjê
lokalnych spo³ecznoœci. Oprócz tworzenia miejsc pracy dla konkretnych
osób d³ugotrwale bezrobotnych, k³adziono w nich przede wszystkim nacisk
na to, aby korzyœæ, jak¹ przynosi dany projekt mia³a charakter lokalny i aby
istnienie przedsiêbiorstw spo³ecznych stanowi³o wartoœæ dla szerszej grupy
ludzi, a nie tylko dla samych pracowników. We wszystkich projektach powsta³y równie¿ partnerstwa utworzone do obs³ugi konkretnego projektu,
b¹dŸ budowane wokó³ idei utworzenia przedsiêbiorstw spo³ecznych,
maj¹ce funkcjonowaæ po zakoñczeniu projektu.
14
1. Projekt „Ekonomia Spo³eczna w Praktyce”
Partnerstwo „Ekonomia Spo³eczna w Praktyce”, administrowane przez
Fundacjê Pomocy Wzajemnej „Barka” zosta³o utworzone z 14 podmiotów:
11 organizacji pozarz¹dowych, PAN, gminê i firmê informatyczn¹. G³ównym celem dzia³añ partnerów by³o wypracowanie modelowego systemu
wsparcia inicjatyw ekonomii spo³ecznej poprzez utworzenie Centrów Ekonomii Spo³ecznej dla beneficjentów ostatecznych zamieszkuj¹cych ró¿norodne obszary: du¿e miasto (Poznañ), ma³e miasteczko (Drezdenko w województwie lubuskim) oraz wiejsk¹ gminê Kwilcz (województwo wielkopolskie). Partnerstwo d¹¿y³o do osi¹gniêcia nastêpuj¹cych celów:
l wdro¿enia ró¿nych form wspó³pracy lokalnej i programów integracji
spo³eczno-zawodowej poprzez budowanie szeœciu partnerstw lokalnych;
l przygotowania kadry liderów ekonomii spo³ecznej (pracowników podmiotów ekonomii spo³ecznej oraz osób doœwiadczonych wykluczeniem)
poprzez opracowanie i wdro¿enie programu edukacji ustawicznej w ramach grup samokszta³ceniowych (w programie wziê³o oko³o 600 beneficjentów z grupy docelowej i 121 liderów oraz przeprowadzono szkolenia
bran¿owe dla ponad 100 osób);
l utworzenia i rozwiniêcia efektywnych mechanizmów wspomagania osób
wchodz¹cych na rynek pracy poprzez utworzenie trzech modelowych
Centrów Ekonomii Spo³ecznej oraz wspieranie tworzenia spó³dzielni socjalnych i przedsiêbiorstw spo³ecznych (ostatecznie powsta³o 16 spó³dzielni socjalnych i 4 przedsiêbiorstwa spo³eczne, powsta³y te¿ 3 filie Klubów Integracyjnych i zorganizowano zajêcia Szko³y Animacji Spo³ecznej);
15
umo¿liwienia sprawnego porozumiewania siê pomiêdzy
partnerami oraz zbudowanie mechanizmu promocji
projektu poprzez utworzenie sprawnego systemu informatycznego.
Najwiêksz¹ grupê beneficjentów stanowi³y osoby wykluczone lub zagro¿one wykluczeniem spo³ecznym – bezrobotne, nie kwalifikuj¹ce siê do Centrum Integracji Spo³ecznej (CIS) oraz takie, które ukoñczy³y CIS, a nie znalaz³y zatrudnienia na rynku pracy. W szczególnoœci byli to: 1) bezdomni mieszkañcy
wspólnot, noclegowni i schronisk, 2) uzale¿nieni od alkoholu lub narkotyków, 3) opuszczaj¹cy zak³ady karne, poprawczaki i domy dziecka, 4) bezrobotni mieszkañcy popegeerowskich wiosek, korzystaj¹cy ze œwiadczeñ systemu pomocy spo³ecznej, 5) a tak¿e renciœci i osoby nie posiadaj¹ce ¿adnych dochodów.
l
Wiêcej szczegó³ów na: www.ces.net.pl
2. Partnerstwo na Rzecz Rozwoju „Na Fali”
Pomys³ na projekt narodzi³ siê w CARITAS Archidiecezji Gdañskiej, jako
wynik obserwacji potrzeb osób korzystaj¹cych z pomocy spo³ecznej, wœród
których znaczn¹ czêœæ stanowi³y osoby bezrobotne. Poszukiwano trwa³ych
i skutecznych rozwi¹zañ, a do wspólnej realizacji projektu zaproszono
Budynek Centrum Organizacji
Lokalnej Przedsiêbiorczoœci
Spo³ecznej w Sopocie
16
11 podmiotów: 3 podmioty administracji publicznej, 2 organizacje pozarz¹dowe oraz 6 firm prywatnych. W ten sposób powsta³o trójsektorowe
partnerstwo, które rozpoczê³o dzia³ania na rzecz wzmocnienia gospodarki
spo³ecznej w Polsce.
G³ównym celem projektu „Na
Fali” by³o powo³anie w Sopocie nowego podmiotu ekonomii spo³ecznej o nazwie Centrum Organizacji
Lokalnej Przedsiêbiorczoœci Spo³ecznej (COLPS). COLPS sta³o siê
miejscem testowania innowacyjnej
metody walki z d³ugotrwa³ym bezrobociem. Metodê tê oparto na
indywidualnym podejœciu do beneSzkolenia zawodowe
ficjenta i kompleksowej ofercie tredla beneficjentów projektu „Na fali”
ningu zawodowego, po³¹czonej
z systematycznym wsparciem psychologicznym oraz kszta³ceniem kluczowych kompetencji. Wspó³czynnik skutecznoœci aktywizacji zawodowej
osób uczestnicz¹cych w projekcie wyniós³ ponad 75%.
O sukcesie projektu œwiadczy zainteresowanie opracowan¹ przez partnerstwo metod¹ tak¿e w innych miejscowoœciach – instytucja wzorowana na sopockim COLPS-ie bêdzie tworzona w Lêborku. Natomiast sprawdzone, dobre partnerstwo, kontakty powsta³e w trakcie wspó³pracy ponadnarodowej
owocuj¹ kolejnymi wspólnymi projektami. Najwiêkszym jednak sukcesem
projektu „Na fali” s¹ ludzie, którzy na nowo uwierzyli w siebie i dziœ s¹ dobrymi pracownikami i przedsiêbiorcami.
Wiêcej szczegó³ów na: www.nafali.caritas.pl
3. „Partnerstwo w Wid³ach Trzech Rzek”
Projekt opracowany zosta³ wspólnie przez Miasto Nowy Dwór Mazowiecki
i Akademiê Humanistyczn¹ im. Aleksandra Gieysztora w Pu³tusku. Powsta³o
„Partnerstwo w Wid³ach Trzech Rzek”, które utworzy³o 6 gmin – 5 gmin
z powiatu nowodworskiego i jedna z powiatu ³adzianowskiego. Nadrzêdnym
celem Partnerstwa by³a rewitalizacja istniej¹cych i pomoc w tworzeniu nowych struktur i organizacji gospodarki spo³ecznej dla poprawy atrakcyjnoœci
lokalnego rynku pracy oraz zwiêkszenia dostêpnoœci us³ug. W projekcie prze-
17
widziano wsparcie dla sektora
organizacji pozarz¹dowych i nieformalnych grup dzia³aj¹cych
spo³ecznie, wsparcie dla osób
pozostaj¹cych bez pracy oraz
budowanie platformy porozumienia miêdzy administracj¹ lokaln¹, biznesem i organizacjami
pozarz¹dowymi. Najwiêkszym
sukcesem Partnerstwa w Wid³ach
Trzech Rzek jest skutecznie
rozbudzona potrzeba wspó³dzia³ania sektora publicznego, prywatnego i pozarz¹dowego na
rzecz rozwoju spo³ecznoœci lokalnych oraz otwarcie siê tych sektorów na dialog z innymi instytucjami.
Wiêcej szczegó³ów na: www.widlytrzechrzek.pl
18
IV. Projekt „W stronê polskiego modelu gospodarki
spo³ecznej – budujemy nowy Lisków”
Budujemy nowy Lisków – trzy filary projektu
Punktem wyjœciowym projektu „W stronê polskiego modelu gospodarki
spo³ecznej – budujemy nowy Lisków” by³o za³o¿enie, ¿e we wspó³czesnej
Polsce mamy jeszcze wiele „Liskowów”, wiele spo³ecznoœci, które potrzebuj¹ gruntownej przemiany, a w³asnymi si³ami i czerpi¹c wy³¹cznie z w³asnych zasobów, nie s¹ w stanie zmieniæ swojej trudnej sytuacji. Postanowiono
wiêc, ¿e na s³abszych ekonomicznie obszarach Polski wschodniej, gdzie stopa bezrobocia nale¿y do najwy¿szych w kraju, powstan¹ przedsiêbiorstwa
spo³eczne zakorzenione lokalnie, których funkcjonowanie stanie siê
trwa³ym czynnikiem aktywizacji okolicznych mieszkañców i rozwoju lokalnych spo³ecznoœci. (Dodajmy, ¿e przedsiêbiorstwo zakorzenione lokalnie,
to takie przedsiêbiorstwo, które korzysta z ró¿nych zasobów spo³ecznoœci
lokalnej i równoczeœnie przyczynia siê do jej rozwoju).
W czterech miejscach w Polsce, w wybranych powiatach œciany wschodniej, w powiecie e³ckim i nidzickim (województwo warmiñsko-mazurskie)
oraz bi³gorajskim i lubelskim ziemskim (województwo lubelskie), podjêto
siê realizacji projektu liskowskiego. Strategicznym celem projektu by³o inspirowanie oddolnego rozwoju spo³ecznoœci wiejskich poprzez gospodarkê
spo³eczn¹.
Inicjatorami projektu „Budujemy Nowy Lisków” by³y 3 organizacje pozarz¹dowe – Instytut Spraw Publicznych, Akademia Rozwoju Filantropii
w Polsce oraz Wspólnota Robocza Zwi¹zków Organizacji Socjalnych. Projekt realizowano w trzech etapach poprzez cykl dzia³añ w latach 2004–2008.
Podstawowym celem by³o rozwijanie modelu przedsiêbiorczoœci spo³ecznej, która stanie siê szans¹ na aktywizacjê osób d³ugotrwale wykluczonych
na obszarach wiejskich. Wypracowany model nazwano Strategi¹ Interwencji
Partnerskiej – jej zastosowanie ma prowadziæ do utworzenia przedsiêbiorstwa spo³ecznego zakorzenionego w spo³ecznoœci lokalnej przy wsparciu
partnerstwa lokalnego i prowadzeniu animacji lokalnej.
W efekcie ponad 4-letniego projektu na terenie tzw. polskiej œciany
wschodniej (na obszarze Lubelszczyzny oraz Warmii i Mazur) powsta³o
w 2007 roku siedem przedsiêbiorstw spo³ecznych. W decyduj¹cej fazie projektu w 2006 roku powsta³y 4 partnerstwa lokalne skupiaj¹ce w sumie 39 podmiotów lokalnych, przeprowadzono m.in. szkolenia z przedsiêbiorczoœci
19
spo³ecznej oraz szkolenia zawodowe dla ponad 560 osób bezrobotnych i zagro¿onych wykluczeniem spo³ecznym zamieszkuj¹cych obszary wiejskie,
w tym dostarczono tak¿e pomocy psychologicznej i doradztwa zawodowego. Utworzono i uruchomiono przedsiêbiorstwa spo³eczne – trzy w powiecie lubelskim ziemskim, dwa w powiecie e³ckim oraz po jednym w nidzickim
i bi³gorajskim. Zapewniono im m.in. wyposa¿enie w sprzêt, a tak¿e czêœciowo sfinansowano budowê i remonty pomieszczeñ przeznaczonych na ich
funkcjonowanie. Pracownicy przedsiêbiorstw – osoby zagro¿one wykluczeniem spo³ecznym – przeszli wieloetapowe szkolenia zawodowe oraz udzielano im wszechstronnego wsparcia. Tworzenie przedsiêbiorstw poprzedzi³a
analiza rynku i przygotowanie biznesplanu dzia³alnoœci. Projekt wspiera³a
praca 4 animatorów lokalnych dzia³aj¹cych w piêciu miejscowoœciach, którzy aktywizowali spo³ecznoœci lokalne buduj¹c ich potencja³. Dziêki ich
zaanga¿owaniu powsta³o kilkanaœcie nowych lokalnych inicjatyw. Prowadzili oni swoje autorskie projekty animacyjne. Dok³adny opis za³o¿eñ projektu
„Budujemy nowy Lisków” oraz jego g³ównych filarów s³u¿¹cych rozwojowi
spo³ecznoœci lokalnych, czytelnik znajdzie w dalszej czêœci broszury, a tak¿e
pod adresem: www.liskow.org.pl.
Projektowi towarzyszy³ równie¿ w¹tek badawczy. Analizie poddano inicjatywy z obszaru ekonomii spo³ecznej, które w ubieg³ych latach by³y oddolnie realizowane na terenie ró¿nych regionów Polski. Badania te potwierdzi³y
tezê, i¿ aby zmiana w spo³ecznoœci okaza³a siê trwa³a, musi ona byæ po³¹czona z systematycznym podnoszeniem poziomu kapita³u (potencja³u) spo³ecznego, ludzkiego oraz instytucjonalnego. W spo³ecznoœciach, gdzie poziom dostêpnych kapita³ów jest niski (kapita³u finansowego, zasobów ludzkich czyli wykszta³cenia, kwalifikacji, umiejêtnoœci, zasobów organizacyjnych oraz kapita³u spo³ecznego) nik³e s¹ szanse, i¿ spontanicznie pojawi¹ siê
w nich przejawy aktywnoœci spo³ecznej.
a. Partnerstwo lokalne
Jak widzimy na przyk³adzie historycznego Liskowa, inspiratorem i inicjatorem rozwoju lokalnego mo¿e byæ ka¿da aktywna jednostka. Wspó³czeœnie
jednak takiej aktywnoœci powinno siê oczekiwaæ od w³adz publicznych
i organizacji spo³eczeñstwa obywatelskiego. Dziœ, po up³ywie ponad
wieku, programy walki z ubóstwem i przeciwdzia³ania wykluczeniu spo³ecznemu nale¿¹ do demokratycznych standardów, s¹ tak¿e promowane przez
instytucje Unii Europejskiej. W projekcie „Budujemy nowy Lisków” zosta³a
wykorzystana idea partnerstwa trójsektorowego, bêd¹cego porozumieniem
20
instytucji publicznych, organizacji pozarz¹dowych i przedsiêbiorców, które
powstaje by dzia³aæ na rzecz swojego regionu. Takie partnerstwo powinno
mieæ d³ugofalowy charakter, posiadaæ wspólne cele i dzia³aæ na lokalnym terytorium. G³ównym spoiwem ³¹cz¹cym te podmioty powinna byæ chêæ rozwi¹zania lokalnych problemów spo³ecznych i stymulowanie rozwoju regionu. W projektach IW EQUAL istnia³ wymóg, aby Partnerstwa na rzecz Rozwoju sk³ada³y siê z trzech instytucji ró¿nego typu, których celem jest
po³¹czenie w³asnych œrodków i dzia³añ, aby wspólnie opracowaæ sposoby
i narzêdzia rozwi¹zywania problemów zwi¹zanych z dyskryminacj¹ na rynku
pracy.
Doœwiadczenia „Nowego Liskowa” pokazuj¹, ¿e w roli inicjatora rozwoju
lokalnego najlepiej sprawdza siê partnerstwo lokalne. Wartoœci¹ dodan¹
takiego partnerstwa jest fakt, i¿ dzia³aj¹c wspólnie, instytucje partnerskie
zwiêkszaj¹ pulê zasobów i wiedzy, którymi dysponuj¹, rosn¹ ich mo¿liwoœci
dzia³ania na wielu obszarach oraz powiêksza siê sieæ kontaktów, dziêki którym mog¹ pobudzaæ lokalne inicjatywy.
W projekcie utworzono 4 partnerstwa dzia³aj¹ce na rzecz rozwoju lokalnego, po jednym w ka¿dym z powiatów – w województwie warmiñskomazurskim wybrano powiat e³cki i nidzicki, a w województwie lubelskim
powiat bi³gorajski i powiat lubelski ziemski. S³u¿y³y one nawi¹zaniu trwa³ej
wspó³pracy przez partnerów projektowych oraz wspólnemu opracowaniu
koncepcji i utworzeniu lokalnego przedsiêbiorstwa spo³ecznego. W dzia³ania na poziomie lokalnym zaanga¿owa³o siê w sumie 39 instytucji, na jedno partnerstwo przypada³o od 8 do 11 podmiotów reprezentuj¹cych trzy sektory. Partnerstwa lokalne samodzielnie prowadzi³y analizê rynku, dokonywa³y wyboru formy prawnej powstaj¹cych przedsiêbiorstw oraz decydowa³y
o profilu dzia³alnoœci gospodarczej.
Ró¿norodnoœæ sk³adu partnerstw lokalnych w poszczególnych powiatach
by³a bardzo du¿a. W niektórych kluczowe by³y organizacje pozarz¹dowe,
jak np. w powiecie lubelskim, gdzie g³ówny trzon partnerstwa stanowi³y
3 organizacje pozarz¹dowe i ka¿da z nich zdecydowa³a siê za³o¿yæ osobne
przedsiêbiorstwo spo³eczne. W innych, jak w partnerstwie e³ckim czy bi³gorajskim, dominowa³ samorz¹d terytorialny, dzia³aj¹c w porozumieniu
z lokalnymi podmiotami. Partnerstwa e³ckie i nidzickie by³y najbardziej
zró¿nicowane. Dla przyk³adu podajemy sk³ad partnerstwa nidzickiego
(patrz ramka).
21
Sk³ad partnerstwa zawi¹zanego w powiecie nidzickim:
ä Nidzicka Fundacja Rozwoju NIDA
ä Powiatowy Urz¹d Pracy w Nidzicy
ä Starostwo Powiatowe w Nidzicy
ä Urz¹d Miasta w Nidzicy
ä Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upoœledzeniem
Umys³owym, Ko³o w Nidzicy
ä Nidzicki Fundusz Lokalny
ä Urz¹d Gminy Janowo
ä Drehabud sp. j. w Nidzicy
ä Biuro obs³ugi firm K. i P. Wiejak
ä Centrum Kszta³cenia Praktycznego w Nidzicy
W ramach projektu, oprócz aspektu wdro¿eniowego, prowadzone by³y
równie¿ badania socjologiczne, które pokaza³y, i¿ w partnerstwach lokalnych rzeczywiœcie widoczny jest efekt synergii. Ka¿demu z pojedynczych
podmiotów samodzielnie trudno by by³o doprowadziæ do za³o¿enia przedsiêbiorstwa spo³ecznego, ale po³¹czenie si³ partnerów pozwoli³o na wspólne
zaplanowanie i uruchomienie inicjatyw z dziedziny ekonomii spo³ecznej. Po
zakoñczeniu projektu „Budujemy nowy Lisków” w marcu 2008 roku czêœæ
partnerstw planuje kontynuowanie wspó³pracy, z czego byæ mo¿e narodz¹
siê nowe inicjatywy.
Przypomnijmy, i¿ celem strategicznym projektu by³o nie tylko uruchomienie przedsiêbiorstw spo³ecznych, ale przede wszystkim o¿ywienie i rozwój spo³ecznoœci lokalnych. G³ówn¹ cech¹ przedsiêbiorstwa spo³ecznego
jest bowiem zakorzenienie w spo³ecznoœci lokalnej. Owemu „zakorzenianiu” s³u¿y³a miêdzy innymi praca animatorów.
b. Animacja lokalna
Aktywizowanie spo³ecznoœci lokalnej i przygotowanie gruntu, aby przedsiêbiorstwo spo³eczne przyjê³o siê w lokalnym œrodowisku – czyli „zakorzeni³o siê” w spo³ecznoœci lokalnej, postanowiono powierzyæ animatorom lokalnym. Wybrano cztery m³ode, kompetentne osoby – 4 animatorów, którzy
zostali wy³onieni w ramach konkursu. Nastêpnie odbyli oni sta¿ szkoleniowy w Wielkiej Brytanii, podczas którego uczyli siê pracy metodami community
22
development i community capacity building (czyli wspierania rozwoju i budowania
potencja³u spo³ecznoœci lokalnych).
Animatorzy podczas swojej pracy w terenie spêdzali w danej spo³ecznoœci
lokalnej oko³o dwóch tygodni w miesi¹cu przez okres roku. Ze wzglêdu na
wagê ich dzia³añ, praca trójki z nich zosta³a przed³u¿ona do 18 miesiêcy.
Pocz¹tkowo niedoceniany przez wszystkich element projektu sta³ siê jego
najmocniejsz¹ stron¹, dziêki wspania³ym efektom pracy animatorskiej. Na
tej podstawie zosta³ opracowany model animacji lokalnej, który pokazuje jak
uruchamiaæ potencja³ tkwi¹cy w zaniedbanych spo³ecznoœciach poprzez
pracê animatorów.
W spo³ecznoœciach o bardzo niskich zasobach finansowych i z³ym stanie
infrastruktury oraz braku zaanga¿owania obywatelskiego, podstawowym
dostêpnym zasobem s¹ sami jego mieszkañcy. Najwa¿niejsze jest, ¿eby byli
oni œwiadomi wartoœci tego potencja³u spo³ecznego i potrafili go wykorzystaæ poprzez wspó³dzia³anie. Wymiernym rezultatem dzia³añ animatorów
w projekcie „Budujemy nowy Lisków” by³o powstanie 5 lokalnych stowarzyszeñ w ma³ych wiejskich spo³ecznoœciach, w których dzia³ali, ale tak¿e
szereg lokalnych inicjatyw i projektów realizowanych wspólnie z ich mieszkañcami np. organizowanie stoiska na do¿ynkach, festiwalu czy festynu dla
danej spo³ecznoœci lokalnej. W miarê realizacji projektu, ten obarczony najwiêkszym ryzykiem element, okaza³ siê niezwykle istotny dla rozwoju
przedsiêbiorczoœci spo³ecznej.
Sukcesy pracy animacyjnej
1) Korytków Du¿y
Animatorka podczas festynu tanecznego
w Korytkowie Du¿ym
Spektakularnym przyk³adem udanej aktywizacji spo³ecznej w wyniku
pracy animatora jest przypadek ma³ej
wioski Korytków Du¿y spod Bi³goraja. By³a to w opinii lokalnych w³adz
miejscowoœæ niezwykle zaniedbana,
apatyczna i niechêtna do dzia³ania.
Problemem by³ tam nawet wybór
so³tysa, bo ludzie nie przychodzili na
zebrania spo³ecznoœci wiejskiej.
Œwietlica Ochotniczej Stra¿y Po¿ar-
23
nej sta³a pusta, a stra¿acy nie chcieli wpuœciæ do niej dzieci, które nie mia³y
organizowanych ¿adnych zajêæ pozaszkolnych. Nikomu nie chcia³o siê podejmowaæ nowych dzia³añ, brakowa³o pomys³ów i inicjatywy, a mieszkañcy niechêtnie patrzyli na mo¿liwoœæ jakiejkolwiek wspó³pracy.
Przyjazd animatorki – osoby z zewn¹trz, sta³ siê prze³omem dla tej zaniedbanej miejscowoœci. Najpierw zorganizowa³a ona poszukiwanie pami¹tek
historycznych razem z mieszkañcami, a nastêpnie wspólnie z m³odzie¿¹
z lokalnej szko³y podstawowej przygotowa³a projekt dotycz¹cy zajêæ pozalekcyjnych – tanecznych, fotograficznych i dziennikarskich, który zyska³
dofinansowanie z programu „Dzia³aj lokalnie” realizowanego przez Akademiê Rozwoju Filantropii w Polsce. Praca animacyjna w Korytkowie trwa³a
przez rok. Po odjeŸdzie animatorki mieszkañcy wsi przejêli inicjatywê i powo³ali Stowarzyszenie Wspierania Rozwoju i Integracji Lokalnej „Patria”,
a szko³a zaczê³a têtniæ ¿yciem organizuj¹c samodzielnie coraz to nowe projekty dla dzieci.
2) Prostki i Golubie
W powiecie e³ckim praca animatora, który anga¿owa³ siê w sprawy lokalnej spo³ecznoœci, wspiera³ spó³dzielców i aktywizowa³ mieszkañców okolicznych wiosek trwa³a 1,5 roku. Zaproponowano mu równie¿ pracê na pó³
etatu w starostwie powiatowym. Dziêki dzia³aniom animatora powsta³o Stowarzyszenie „Nasze Prostki”, które aktywnie dzia³a na terenie gminy Prostki, na co dzieñ œciœle wspó³pracuj¹c ze Spó³dzielni¹ Socjaln¹ „Stara Szko³a”.
Ruszy³ równie¿ nowoczesny serwis internetowy dla mieszkañców tej miejscowoœci (www.nasze-prostki.pl). Wspólnie z Gminnym Oœrodkiem Kultury prowadzony by³ tak¿e projekt edukacyjny dla m³odzie¿y „Akademia
M³odych Medialnych Liderów”, a w lokalnym gimnazjum powsta³a
spó³dzielnia uczniowska, która uruchomi³a szkolny sklepik.
3) Kamionka
Zaanga¿owanie mieszkañców w uruchamianie przedsiêbiorstwa to d³ugotrwa³y proces. W Kamionce, gdzie za³o¿ono przedsiêbiorstwo spo³eczne
„Garncarska Wioska” uda³o siê to przede wszystkim dziêki pracy animatora
z lokaln¹ spo³ecznoœci¹. Powsta³o stowarzyszenie „My Chcemy” powo³ane
wraz z mieszkañcami Kamionki, którzy przejêli inicjatywê i planuj¹ teraz budowê suszarni zió³ – ma³ego przedsiêbiorstwa spo³ecznego. Powsta³ dziêki
temu nowy projekt „Suszarnia zió³ – budowanie potencja³u ekonomicznego
Kamionki”, który zyska³ dofinansowanie Fundacji Wspomagania Wsi.
24
Ponadto Stowarzyszenie w³asnymi si³ami stara
siê zagospodarowaæ i o¿ywiæ zaniedban¹ œwietlicê w pobliskim Kanigowie przy wspó³pracy
z so³tysami i mieszkañcami tych okolic.
ç
Pracownice Garncarskiej Wioski
i animator
4) Krê¿nica Jara
W podlubelskiej miejscowoœci Krê¿nica Jara animatorka podjê³a próbê
zbudowania platformy pomiêdzy lokalnymi organizacjami pozarz¹dowymi,
instytucjami i mieszkañcami. Jej praca doprowadzi³a do powstania Stowarzyszenia Twórców Kultury „Czerwone Sus³y”, które sta³o siê g³ównym
organizatorem wydarzeñ kulturalnych w gminie – ciesz¹cych siê du¿¹ popularnoœci¹. W grudniu 2007 roku wspólnota wiejska przekaza³a Stowarzyszeniu budynek starej szko³y w przeznaczeniu na utworzenie w nim wiejskiego
centrum spo³eczno-kulturalnego. Od tego momentu „Sus³y” w istocie prowadz¹ przedsiêbiorstwo spo³eczne w bran¿y organizacji us³ug kulturalnych,
a docelowo równie¿ spo³eczno-integracyjnych.
Zdolnoœæ cz³onków spo³ecznoœci do wchodzenia i budowania d³ugotrwa³ych relacji z osobami nieznajomymi, obcymi, jest niezwykle wa¿nym
elementem kapita³u spo³ecznego. Praca animatorów lokalnych pokaza³a, ¿e
osoba z zewn¹trz, która jest poza lokalnymi uk³adami i patrzy „innym
okiem” na spo³ecznoœæ, jest w stanie zaktywizowaæ biernych dotychczas
mieszkañców. Inicjatywê przychodz¹c¹ z zewn¹trz, za któr¹ sta³ autorytet
instytucji, spo³ecznoœci lokalne przyjê³y z zaciekawieniem i zaanga¿owa³y
siê w realizacjê nowatorskich pomys³ów. Animator, bêd¹c osob¹ z zewn¹trz,
jest w stanie funkcjonowaæ poza zastanymi uk³adami i wydobyæ potencja³
tkwi¹cy w mieszkañcach.
Praca animatorów w ramach projektu „Budujemy nowy Lisków” to swoista praca u podstaw, prowadzona ze spo³ecznoœci¹ lokaln¹. Jest ona doskona³ym pomys³em na budowanie i rozwijanie lokalnego potencja³u do poziomu, który umo¿liwi nabranie podmiotowoœci przez lokaln¹ spo³ecznoœæ.
25
Zadania pracy animacyjnej
Profesjonalna praca animacyjna, zorientowana na wzmocnienie si³y i efektywnoœci wspólnoty, zgodnie z metod¹ community development powinna byæ
prowadzona na czterech poziomach:
4 z indywidualnymi cz³onkami spo³ecznoœci, by pomóc staæ siê im bardziej aktywnymi;
4 z lokalnymi organizacjami i grupami nieformalnymi, by mogli siê
rozwin¹æ i osi¹gn¹æ wiêksz¹ skutecznoœæ;
4 z sieciami grup i organizacji, by pomóc im we wspó³pracy i zyskaniu
wiêkszej si³y oddzia³ywania;
4 z w³adzami publicznymi, specjalistycznymi agencjami i biznesem,
aby œwiadczone przez nich us³ugi lepiej zaspokaja³y potrzeby spo³ecznoœci poprzez lepsze zrozumienie jej specyfiki.
Strategia projektu „Nowy Lisków” opiera³a siê na przekonaniu, ¿e rozwój
gospodarki spo³ecznej wymaga nie tylko inwestycji w kapita³ ludzki (edukacji i podnoszenie kwalifikacji), ale równie¿ uruchomienia potencja³u spo³ecznoœci oraz budowania i wzmacniania jej kapita³u spo³ecznego. Podsumowuj¹c powiedzmy, ¿e praca animatora polega³a w³aœnie na inicjowaniu
rozmaitych dzia³añ wspólnie z cz³onkami spo³ecznoœci lokalnych, dziêki
którym:
l podnosi siê poziom zorganizowania spo³ecznoœci i komunikacja spo³eczna;
l pog³êbia siê poczucie wspólnoty i roœnie zainteresowanie sprawami lokalnymi;
l intensyfikuj¹ siê b¹dŸ zawi¹zuj¹ nowe stosunki miêdzy ludŸmi;
l mieszkañcy
nabieraj¹ umiejêtnoœci wspó³pracy i zorganizowanego
dzia³ania;
l wzrasta skutecznoœæ dzia³añ lokalnych grup i instytucji.
c. Przedsiêbiorstwo spo³eczne
Czym jest przedsiêbiorstwo spo³eczne? Pomimo, i¿ nie istnieje jedna obowi¹zuj¹ca definicja przedsiêbiorstwa spo³ecznego, to jednak warto przybli¿yæ charakterystykê, która wyró¿nia je spoœród innych podmiotów gospodarczych. Przytaczamy tutaj szeroko rozpowszechnion¹ definicjê stworzon¹
przez europejski miêdzynarodowy zespó³ badawczy EMES, która podkreœla
podzia³ kryteriów na ekonomiczne i spo³eczne.
Przedsiêbiorstwo spo³eczne, jako firmê dzia³aj¹c¹ na rynku, cechuje:
1) prowadzenie sta³ej dzia³alnoœci maj¹cej bezpoœrednio na celu produkcjê
dóbr i us³ug;
26
2) wysoki stopieñ autonomii dzia³ania – powinno byæ dobrowoln¹ inicjatyw¹ grupy ludzi i przez nich zarz¹dzane, a udzia³owcy takiego przedsiêbiorstwa maj¹ prawo g³osu oraz prawo wyjœcia z organizacji; finansowo
mo¿e jednak zale¿eæ od subsydiów pañstwa;
3) ponoszenie znacznego ryzyka ekonomicznego w prowadzeniu dzia³alnoœci;
4) dzia³anie w oparciu o pracê p³atn¹ oraz wolontariat.
Natomiast wymiar spo³eczny przedsiêbiorstwa spo³ecznego skupia siê
na nastêpuj¹cych aspektach:
1) jego dzia³alnoœæ powinna byæ z samej definicji nakierowana na wspieranie
i rozwój spo³ecznoœci lokalnej oraz promowanie poczucia odpowiedzialnoœci spo³ecznej na szczeblu lokalnym; natomiast prowadzona przez nie
produkcja dóbr i us³ugi powinny znaleŸæ swoj¹ niszê na rynku;
2) ma ono charakter lokalny i jest rezultatem zbiorowego dzia³ania grupy ludzi z danej spo³ecznoœci lokalnej, których ³¹cz¹ wspólne cele i potrzeby;
3) zarz¹dzanie firm¹ nie jest podporz¹dkowane posiadaniu udzia³ów kapita³owych;
4) zarz¹dzanie jest oparte na partycypacji i demokratycznych procedurach;
5) przedsiêbiorstwem spo³ecznym mog¹ byæ zarówno organizacje, które
charakteryzuj¹ siê ca³kowitym zakazem redystrybucji zysków, oraz podmioty takie jak spó³dzielnie, które mog¹ dystrybuowaæ zyski tylko w ograniczonym zakresie.
Wróæmy do historii „Nowego Liskowa”. W 2007 roku siedem planowanych w ramach projektu przedsiêbiorstw spo³ecznych uruchomi³o swoj¹
dzia³alnoœæ. Ka¿de z partnerstw opracowywa³o samodzielnie biznesplan
przedsiêbiorstwa, podejmowa³o decyzje o formie prawnej i rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci oraz liczbie zak³adanych przedsiêbiorstw.
Wymieñmy, i¿ w powiecie e³ckim powsta³a Spó³dzielnia Socjalna Oœrodek
Szkolno-Zawodowy „Stara Szko³a” w Prostkach oraz drugie przedsiêbiorstwo –
Spó³dzielnia Socjalna Rêkodzie³a Ludowego i Artystycznego w Golubiach. W powiecie nidzickim za³o¿ono Garncarsk¹ Wioskê we wsi Kamionka ko³o Nidzicy,
a na LubelszczyŸnie powsta³o Bi³gorajskie Przedsiêbiorstwo Spo³eczne Sp. z o.o.
w formie spó³ki kapita³owej, w Nasutowie ko³o Lublina za³o¿ono Nasutowskie
Przedsiêbiorstwo Spo³eczne Sp. z o.o., a w Motyczu Leœnym zdecydowano siê na
formê spó³dzielni socjalnej o profilu budowlanym, któr¹ nazwano PERON 3.
Przy Stowarzyszeniu Emaus tworz¹cym wspólnotê dla osób bezdomnych powsta³o przedsiêbiorstwo spo³eczne w Krê¿nicy Jarej. Mo¿na ju¿ mówiæ o pierwszym sukcesie tych przedsiêbiorstw, poniewa¿ uda³o im siê utrzymaæ na rynku
ju¿ po zakoñczeniu projektu, który dot¹d wspiera³ ich dzia³anie.
27
Przedsiêbiorstwa utworzone w ramach projektu
„Budujemy nowy Lisków”
Przedsiêbiorstwo Spo³eczne Emaus w Krê¿nicy Jarej k. Lublina
Wyodrêbnione w ramach Stowarzyszenia Emaus w Krê¿nicy Jarej przedsiêbiorstwo spo³eczne zatrudnia i szkoli
osoby d³ugotrwale bezrobotne i bezdomne – w szczególnoœci cz³onków wspólnoty Emaus. Przedsiêbiorstwo rozpoczê³o dzia³alnoœæ w styczniu 2007 roku.
Posiada dwa warsztaty produkcyjnoPracownicy Przedsiêbiorstwa
Spo³ecznego Emaus
-us³ugowe: stolarsko-tartaczny i œlusarsko-spawalniczy. Prowadzi produkcjê
kompletów drewnianych mebli ogrodowych i kominkowych. Przedsiêbiorstwo powsta³o we wspó³pracy z lubelskim partnerstwem lokalnym.
l
Nasutowskie Przedsiêbiorstwo Spo³eczne Sp. z o.o. w Nasutowie
k. Lublina
Przedsiêbiorstwo funkcjonuje jako spó³ka
z o.o. od sierpnia 2007 r. Powsta³o z inicjatywy Europejskiego Domu Spotkañ –
Fundacji Nowy Staw z Lublina we wspó³pracy z lubelskim partnerstwem lokalnym. W jego tworzeniu aktywnie uczestniczy³y d³ugotrwale bezrobotne kobiety
z gminy Niemce, zrzeszone w stowarzyszeniu Gminny Oœrodek Aktywizacji Spo³ecznej w celu promowania samopomocy
i przedsiêbiorczoœci spo³ecznej kobiet na
terenach wiejskich. Przedsiêbiorstwo organizuje szkolenia i praktyki zawodowe dla d³ugotrwale bezrobotnych kobiet oraz oferuje us³ugi cateringowe, sprz¹tania oraz pielêgnacji terenów zielonych. Przedsiêbiorstwo wyró¿nia organizacja pracy, umo¿liwiaj¹ca elastyczny czas zatrudnienia, dostosowany do sytuacji rodzinnej kobiet.
l
www.nasutow.pl
28
l
Spó³dzielnia Socjalna PERON 3 w Motyczu Leœnym k. Lublina
Spó³dzielnia zosta³a za³o¿ona przy
wsparciu przez Fundacjê „Szczêœliwe
Dzieciñstwo” i lubelskie partnerstwo
lokalne przez oœmiu bezrobotnych
w wiêkszoœci od wielu lat pozostaj¹cych
poza oficjalnym rynkiem pracy i systemem opieki spo³ecznej. Jest nie tylko
miejscem pracy, ale tak¿e oferuje mo¿liwoœæ praktycznej nauki zawodu.
Spó³dzielnia od grudnia 2007 roku wykonuje us³ugi ogólnobudowlane i specjalistyczne. Zatrudnia osoby d³ugotrwale bezrobotne oraz z problemem
alkoholowym.
l
Bi³gorajskie Przedsiêbiorstwo Spo³eczne Sp. z o.o.
w Bi³goraju
Przedsiêbiorstwo jest spó³k¹ z o.o.,
zatrudniaj¹c¹ osoby d³ugotrwale bezrobotne, by³ych wiêŸniów i by³ych alkoholików, otwarte jest tak¿e na osoby
niepe³nosprawne. Od lipca 2007 roku
BPS prowadzi wielobran¿ow¹ dzia³alnoœæ us³ugowo-handlow¹. Zajmuje siê
przede wszystkim sprz¹taniem przestrzeni miejskiej oraz zagospodarowaniem i utrzymywaniem terenów zielonych, parków, placów zabaw, skwerów,
a tak¿e prowadzi myjniê samochodow¹.
Przedsiêbiorstwo zosta³o za³o¿one
przez bi³gorajskie partnerstwo lokalne,
w tym m.in. Bi³gorajsk¹ Agencjê Rozwoju Regionalnego S.A. i Urz¹d Miasta.
www.bps.lbl.pl
29
Garncarska Wioska Sp. z o.o. w Kamionce k. Nidzicy
To przedsiêbiorstwo spo³eczne w formie
klastra z³o¿onego z kilkunastu ró¿nych
podmiotów – organizacji spo³ecznych,
firm, samorz¹dów lokalnych i osób fizycznych tworz¹cych wspóln¹ markê.
Za³o¿one w sierpniu 2007 roku przedsiêbiorstwo jest nie tylko miejscem pracy
dla osób d³ugotrwale bezrobotnych, ale
równie¿ regionaln¹ atrakcj¹ turystyczn¹.
Wœród oferowanych produktów i us³ug
znajd¹ siê m.in.: produkcja ceramiczna,
us³ugi kowalskie, szycie regionalnych
strojów i kuchnia regionalna. Nastawione jest tak¿e na organizacje szkoleñ
i konferencji. Inicjatorem przedsiêwziêcia jest Nidzicka Fundacja Rozwoju
NIDA we wspó³pracy z nidzickim partnerstwem lokalnym.
l
www.garncarskawioska.pl
Spó³dzielnia Socjalna Oœrodek Szkolno-Zawodowy „Stara
Szko³a” w Prostkach k. E³ku
Spó³dzielnia socjalna prowadzi od 2007 roku dzia³alnoœæ produkcyjno-us³ugow¹, a zatrudnienie w niej znajduj¹ przede wszystkim osoby bezrobotne i niepe³nosprawne. Spó³dzielnia wyspecjalizowa³a siê w produkcji
edukacyjnych zabawek wielkogabarytowych dla przedszkoli. Realizuje zamówienia z ca³ej Polski. Przedsiêbiorstwo zosta³o za³o¿one przez e³ckie
partnerstwo lokalne.
l
www.stara-szkola.org.pl
30
Spó³dzielnia Socjalna Rêkodzie³a Ludowego i Artystycznego
w Golubiach k. E³ku
Za³o¿ona w listopadzie 2006 roku
spó³dzielnia prowadzi dzia³alnoœæ produkcyjn¹ i œwiadczy us³ugi rêkodzielnicze. Zatrudnienie w niej znajduj¹ przede
wszystkim osoby bezrobotne i niepe³nosprawne. W spó³dzielni powsta³o
kilka pracowni, m.in.: tkacka, krawiecko-tapicerska, kowalska i stolarska.
Spó³dzielnia mieœci siê w zespole pa³acowo-parkowym w Golubiach, w jej
tworzeniu uczestniczy³o e³ckie partnerstwo lokalne.
l
www.rekodzielo-golubie.pl
Przedsiêbiorstwa „Nowego Liskowa” dzia³aj¹ ju¿ co najmniej pó³ roku, niektóre nawet ponad rok, ale trudno jeszcze przes¹dziæ, czy stan¹ siê one ko³em
zamachowym rozwoju danej spo³ecznoœci lokalnej. Taki proces wymaga czasu, co najmniej kilku lat. Natomiast wyraŸnie zdefiniowany jest ju¿ ich profil
gospodarczy, misja spo³eczna oraz wszystkie maj¹ szansê na efektywnoœæ
ekonomiczn¹, poniewa¿ uda³o im siê wpisaæ w nisze istniej¹ce na rynku.
Partnerstwa lokalne wykaza³y siê wystarczaj¹c¹ sprawnoœci¹ i efektywnoœci¹ w dzia³aniu, która umo¿liwi³a za³o¿enie w danej spo³ecznoœci lokalnej,
na danym terytorium gminy czy powiatu, przedsiêbiorstwa spo³ecznego.
Patrz¹c na efektywnoœæ ekonomiczn¹ tych przedsiêbiorstw nale¿y podkreœliæ, i¿ osi¹gniêto ju¿ pierwsze sukcesy. Na przyk³ad w drugim miesi¹cu
funkcjonowania Bi³gorajskie Przedsiêbiorstwo Spo³eczne ju¿ przynosi³o
zyski i samo na siebie by³o w stanie zapracowaæ, bez siêgania po subwencje
czy po¿yczki. Myjnia samochodowa okaza³a siê bardzo trafnym posuniêciem na lokalnym rynku. Natomiast w Kamionce sama idea utworzenia
przedsiêbiorstwa spo³ecznego „Garncarska Wioska”, czerpi¹cego z regionalnych tradycji, okaza³a siê sukcesem jeszcze w innym wymiarze. Ma³a mazurska wioska, dotychczas zapomniana przez wszystkich, praktycznie bez
¿adnej infrastruktury, obecnie cieszy siê du¿ym zainteresowaniem, a ziemia
wykupywana jest po wielokrotnie wy¿szej cenie.
Warto w tym miejscu wyraŸnie zaznaczyæ, i¿ przedsiêbiorstwo spo³eczne
powinno wykazywaæ rentownoœæ ekonomiczn¹. Co wiêcej, z doœwiadczenia
„Nowego Liskowa” wynika, jak niezwykle istotne jest dobre przygotowanie,
31
proces powstawania biznes planu, œwiadomy wybór formy prawnej. Równie
wa¿nymi cechami wyró¿niaj¹cymi przedsiêbiorstwo spo³eczne jest nastawienie na nowe produkty b¹dŸ oferowanie nowej jakoœci produkowanych dóbr
oraz dba³oœæ o wprowadzanie nowych metod organizacji i produkcji dóbr
i us³ug. Zalety te pozwalaj¹ firmie spo³ecznej staæ siê konkurencyjn¹ na rynku.
Nale¿y równie¿ wspomnieæ o tym, jak wa¿na jest otwartoœæ dzia³aj¹cej na
lokalnej scenie w³adzy samorz¹dowej oraz zrozumienie dla idei ekonomii
spo³ecznej.
Poni¿ej prezentujemy opis jednej ze spó³dzielni socjalnych w powiecie
e³ckim, która jest przyk³adem przedsiêbiorstwa spo³ecznego zakorzenionego lokalnie.
Przyk³ad przedsiêwziêcia z „Nowego Liskowa”
Spó³dzielnia socjalna w powiecie e³ckim, czyli jak aktywizowaæ osoby
wykluczone spo³ecznie
Spó³dzielnia Socjalna Oœrodek Szkolno-Zawodowy „Stara Szko³a” rozpoczê³a swoj¹ dzia³alnoœæ produkcyjno-us³ugow¹ w paŸdzierniku 2007
roku w Prostkach w powiecie e³ckim. Zdecydowano siê na uruchomienie
dwóch pracowni: krawiecko-szewskiej oraz pracowni edukacyjnej. Kluczowe znaczenie dla tej firmy spo³ecznej ma pracownia krawiecka, której
dzia³alnoœæ opiera siê przede wszystkim na produkcji wielkoformatowych
zabawek edukacyjnych dla dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) oraz
w mniejszym zakresie drobnych us³ugach krawieckich dla mieszkañców
Prostek. Dzia³alnoœæ pracowni edukacyjnej to przede wszystkim wynajem
sal do organizacji imprez okolicznoœciowych dla mieszkañców oraz na potrzeby szkoleniowe dla firm prywatnych, a tak¿e do nauki jêzyka angielskiego. Planuje siê tak¿e utworzenie izby historycznej oraz pracowni rehabilitacyjnej. Uzupe³nieniem prowadzonej dzia³alnoœci spó³dzielni ma byæ
wynajem pokoi noclegowych na poddaszu spó³dzielni.
W „Starej Szkole” zatrudnienie znalaz³o 11 osób, s¹ to g³ównie osoby d³ugotrwale bezrobotne i osoby niepe³nosprawne oraz kadra zarz¹dzaj¹ca. Nawi¹zano
równie¿ wspó³pracê z lokalnymi krawcami, którzy s¹ anga¿owani do szycia drobnych elementów potrzebnych do skompletowania zabawek edukacyjnych.
Spó³dzielnia powsta³a w Prostkach dziêki dzia³aniom e³ckiego partnerstwa
lokalnego, które zawi¹za³o siê w ramach projektu „Budujemy nowy Lisków”.
W sk³ad partnerstwa lokalnego wchodzi³y: Starostwo Powiatowe w E³ku, Powiatowy Zarz¹d Dróg w E³ku, Powiatowy Urz¹d Pracy w E³ku, Powiatowe
32
Centrum Pomocy Rodzinie w E³ku, Urz¹d Gminy Prostki, Urz¹d Gminy E³k,
Gminny Oœrodek Pomocy Spo³ecznej w Prostkach, Stowarzyszenie Przyjació³
Osób Niepe³nosprawnych „Przystañ” przy DPS, Zwi¹zek Stowarzyszeñ Pomocy Osobom Niepe³nosprawnym „POMOST”, Towarzystwo Spo³eczno-Kulturalne „Wspólne Dziedzictwo”, Izba Gospodarcza w E³ku – E³ckie
Forum Gospodarcze. Przez ca³y czas trwania projektu partnerstwo pe³ni³o
istotn¹ rolê wspieraj¹c¹ spó³dzielców. Rozpoczêto od dookreœlenia przedmiotu
i statutu dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa, jego formy prawnej, zakresu dzia³ania,
wielkoœci zatrudnienia, a na kolejnych etapach przeprowadzono rekrutacjê bezrobotnych i zorganizowano dla nich szkolenia zawodowe i wizyty studyjne. Na
partnerstwie spoczywa³a równie¿ odpowiedzialnoœæ za merytoryczne i finansowe rozliczanie spó³dzielni z otrzymanej pomocy publicznej.
Dodajmy, ¿e Prostki to miejscowoœæ licz¹ca ok. 2,5 tys. mieszkañców, oddalona o kilkanaœcie kilometrów od E³ku. Jest to wieœ popegeerowska, z du¿ym
odsetkiem osób s³abo wykszta³conych i wysokim wskaŸnikiem bezrobocia.
Dziêki przychylnoœci w³adz lokalnych dla idei przedsiêbiorczoœci spo³ecznej
zdecydowano siê na umiejscowienie spó³dzielni w budynku dawnej szko³y
podstawowej w Prostkach. Liczono te¿ na wykorzystanie potencja³u tego du¿ego obiektu, którym przez ostatnie lata nikt siê nie interesowa³.
Spó³dzielcy mogli korzystaæ ze wsparcia ze strony eksperta, który doradza³ im przez ponad pó³ roku i sta³ siê zarazem tutorem oraz Ÿród³em inspiracji i pomys³ów. Dziêki jego radom i pomocy spó³dzielnia szybko stanê³a
na nogi i zaczê³a odnosiæ pierwsze sukcesy. Doradca by³ organizatorem i pomys³odawc¹ strategii marketingowej spó³dzielni, wyszukiwa³ kontakty, dostawców i potencjalnych odbiorców produktów przedsiêbiorstwa oraz podda³ pomys³ produkcji zabawek wielkogabarytowych; pomaga³ w sprawnym
prowadzeniu firmy spo³ecznej, ucz¹c zarz¹dzania i planowania oraz reagowania na pojawiaj¹ce siê problemy. Jego rola wydaje siê nie do przecenienia.
Nieocenionym wsparciem by³a równie¿ 1,5-roczna praca animatora, który
aktywizowa³ spo³ecznoœæ lokaln¹. Dziêki wspólnej pracy zosta³a spisana misja spó³dzielni oraz powsta³y nowe idee na o¿ywienie ¿ycia spo³ecznego
w Prostkach. Aby zaanga¿owaæ spó³dzielniê w sprawy spo³ecznoœci, zaplanowano wspólnie, ¿e bêdzie ona prowadziæ izbê historyczn¹, któr¹ stworz¹
sami mieszkañcy przynosz¹c zdjêcia i eksponaty.
Nawi¹zano kontakt z artystk¹ specjalizuj¹c¹ siê w projektowaniu zabawek
miêkkich, która zaprojektowa³a makatki edukacyjne, mo¿liwe do uszycia
przez niedoœwiadczone krawcowe. Powsta³ katalog produktów, stworzono te¿
profesjonaln¹ stronê internetow¹, która prezentuje produkty szyte przez spó³-
dzielców (www.stara-szkola.org.pl).
Postawiono na intensywn¹ promocjê,
aby dotrzeæ do przedszkoli z ca³ej Polski. Tu¿ po zakoñczeniu realizacji projektu „Budujemy nowy Lisków” do
spó³dzielców trafi³o bardzo wiele zamówieñ na kolejne zabawki, st¹d mo¿na przypuszczaæ, ¿e pierwsze sukcesy
znajd¹ swoj¹ kontynuacjê, a spó³dzielni uda siê zbudowaæ dobr¹ i coraz bardziej znan¹ w regionie markê.
33
Spó³dzielczynie ze „Starej Szko³y”
w Prostkach podczas pracy
nad zabawkami edukacyjnymi
Misja spó³dzielni „Stara Szko³a” w Prostkach w powiecie e³ckim
Misj¹ spó³dzielni jest dzia³anie na rzecz wspólnego dobra, dobra spó³dzielców, naszej
wsi, regionu i ojczyzny. Œwiadczymy us³ugi, produkujemy, handlujemy w zgodzie z najlepszymi tradycjami, z poszanowaniem dla ludzkiej pracy, partnerów i kontrahentów,
tak, by wci¹¿ polepszaæ i potwierdzaæ wizerunek starej, dobrej szko³y. Jesteœmy wspólnot¹ dobrowoln¹ i otwart¹. Szanujemy dzieje ziemi, z której wyrastamy i opowiadamy o nich innym.
Wa¿ne decyzje podejmujemy demokratycznie i jawnie. Jesteœmy dumni ze swojej autonomii i samorz¹dnoœci. Spotykaj¹c siê w tym
miejscu obiecujemy sobie budowaæ
wci¹¿ coraz wiêkszy i lepszy dom
na fundamentach z prawdy, serdecznoœci, dumy i poœwiêcenia. My tworzymy Star¹ Szko³ê, a ona tworzy nas. Nie pozostajemy obojêtni na biedê, ludzk¹ krzywdê i s³aboœci. Pochylamy siê z trosk¹ nad problemami spó³dzielców i spó³dzielni, w której ¿yjemy i pracujemy. Szczególne zainteresowanie, potencja³ i energiê kierujemy w stronê edukacji i wszechstronnego rozwoju dzieci
i m³odzie¿y.
34
V. Podsumowanie
Podstawowe dylematy
W ustawodawstwie polskim nie wprowadzono odrêbnej formy prawnej
dla przedsiêbiorstwa spo³ecznego. Dlatego mo¿e ono funkcjonowaæ w wielu formach – zarówno jako spó³ka kapita³owa (czyli jak zwyk³e przedsiêbiorstwo), spó³dzielnia, spó³dzielnia socjalna albo stowarzyszenie lub
fundacja prowadz¹ca dzia³alnoœæ gospodarcz¹. Co wa¿ne, ca³oœæ lub
znaczna czêœæ zysku wypracowanego przez firmê spo³eczn¹ ma byæ przeznaczana na cele spo³eczne okreœlone w jej statucie.
Na gruncie polskim istniej¹ ró¿ne podejœcia do przedsiêbiorczoœci
spo³ecznej. Poszczególne projekty oraz praktyków z tego sektora ró¿ni kilka
szczegó³owych kwestii, wymieñmy tu najwa¿niejsze:
– kwestia modelu rozwojowego przedsiêbiorstwa – czy ma ono wejœæ na
otwarty rynek pracy czy pozostaæ na rynku chronionym?
– kwestia rentownoœci i efektywnoœci ekonomicznej – czy przedsiêbiorstwo
jako podmiot gospodarczy ma samodzielnie utrzymywaæ siê na rynku i ponosiæ realne konsekwencje swoich dzia³añ?
– kwestia stabilnoœci zatrudnienia – czy przedsiêbiorstwo spo³eczne ma byæ
docelowym miejscem pracy lub te¿ ma dzia³aæ na zasadzie rotacyjnoœci,
czy jego misj¹ jest przyjmowanie bezrobotnych i wypuszczanie osób przygotowanych do pracy na otwartym rynku lub te¿ gwarantowanie stabilnego zatrudnienia?
– wymiar relacji miêdzy za³o¿ycielami, pracownikami przedsiêbiorstwa
– w jakim stopniu pracownicy mog¹ uczestniczyæ w zarz¹dzaniu firm¹?
Panuje jednak zgoda co do faktu, i¿ przedsiêbiorstwo spo³eczne jest
wyj¹tkowo skuteczne w dwóch wa¿nych wymiarach – reintegracji spo³ecznej oraz pobudzania rozwoju lokalnego:
l Reintegracja spo³eczna – przedsiêbiorstwo ukierunkowuj¹ce swoj¹
podstawow¹ dzia³alnoœæ na reintegracjê zawodow¹ i spo³eczn¹ ludzi zagro¿onych wykluczeniem spo³ecznym, przyczynia siê do tworzenia nowych miejsc pracy i umo¿liwia osobom o niskich kwalifikacjach powrót na
rynek pracy. Daje tym osobom szansê na znalezienie zatrudnienia, a wiêc
na wyjœcie ze sfery marginalizacji i wykluczenia.
l Rozwój lokalny – przedsiêbiorstwa spo³eczne przyczyniaj¹ siê w znacznym stopniu do inicjowania procesów rozwojowych spo³ecznoœci, w któ-
35
rych funkcjonuj¹ poprzez aktywizacjê spo³eczn¹ i gospodarcz¹ obszarów
zagro¿onych marginalizacj¹.
Prezentuj¹c niniejsz¹ broszurê zachêcamy do zainteresowania siê tematyk¹ ekonomii spo³ecznej i podejmowania inicjatyw, które bêd¹ wzmacnia³y
sektor gospodarki spo³ecznej w Polsce. Osi¹gniêcia projektu „Budujemy
nowy Lisków” wskazuj¹ na wagê lokalnych rozwi¹zañ, które opieraj¹ siê na
wspó³pracy i budowaniu partnerstwa w celu rozwi¹zywania problemów trapi¹cych dan¹ spo³ecznoœæ. Przedsiêbiorczoœæ spo³eczna jest skutecznym
sposobem radzenia sobie z problemem d³ugotrwa³ego bezrobocia i wykluczenia spo³ecznego, które dotykaj¹ najbardziej wra¿liwe grupy spo³eczne.
Œrodki na realizacjê podobnych projektów, które maj¹ za zadanie zwalczaæ
dyskryminacjê na rynku pracy oraz pobudzaæ rozwój lokalny mo¿na pozyskiwaæ z wielu Ÿróde³. Trwaj¹ konkursy regionalne Programu Operacyjnego
Kapita³ Ludzki na lata 2007–2013, og³aszane systematycznie przez Urzêdy
Marsza³kowskie i Wojewódzkie Urzêdy Pracy. Informacji o funduszach
mo¿na szukaæ te¿ w Regionalnych Oœrodkach Szkoleniowych Europejskiego Funduszu Spo³ecznego (ROSzEFS). Warto równie¿ obserwowaæ konkursy og³aszane w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarz¹dowych, a tak¿e inne konkursy skierowane do organizacji pozarz¹dowych czy przedsiêbiorców. Wszystkie informacje dostêpne s¹ na stronach internetowych. Poni¿ej polecamy kilka adresów internetowych:
www.efs.gov.pl
www. funduszestrukturalne.gov.pl
www.ngo.pl
www.equal.org.pl
Literatura
Cykl broszur projektu „Budujemy nowy Lisków” z lat 2007–2008 wydanych
przez Instytut Spraw Publicznych:
1) T. KaŸmierczak, Broszura nr 1 „Budujemy nowy Lisków”, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2007,
2) T. Schimanek, Broszura nr 2 „E jak Equal, P jak Partnerstwo”, Instytut
Spraw Publicznych, Warszawa 2007,
36
3) M. Dudkiewicz, T. KaŸmierczak, I. Rybka, Broszura nr 3 „Animacja lokalna. Jak aktywizowaæ spo³ecznoœci wiejskie”, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008,
4) M. Œliwiñski, M. Sztark, Broszura nr 4 „Jak za³o¿yæ przedsiêbiorstwo
spo³eczne?”, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2008.
T. KaŸmierczak, M. Rymsza (red.), Kapita³ spo³eczny. Ekonomia spo³eczna,
Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
T. KaŸmierczak (red.), Zmiana w spo³ecznoœci lokalnej. Szkice o kapitale spo³ecznym w praktyce spo³ecznej i nie tylko, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa
2007.
T. KaŸmierczak, K. Hernik (red.), Spo³ecznoœæ lokalna w dzia³aniu. Potencja³
spo³eczny. Kapita³ spo³eczny. Lokalne governance, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa 2007.
Publikacje na stronie internetowej: www.liskow.org.pl
Kwartalnik Trzeci Sektor nr 2/2006 „Ekonomia spo³eczna”
Kwartalnik Trzeci Sektor nr 9/2007 „Ekonomia spo³eczna, przedsiêbiorczoœæ spo³eczna, organizacje pozarz¹dowe”
Kwartalnik Trzeci Sektor nr 12/2008 „Dochodowo i u¿ytecznie. Biznes
a organizacje pozarz¹dowe”
Notka o autorze:
Dominika Skwarska – jest socjologiem, w latach 2005–2008 jako cz³onek
Programu Polityki Spo³ecznej Instytutu Spraw Publicznych pracowa³a nad
realizacj¹ projektu IW EQUAL „W stronê polskiego modelu gospodarki
spo³ecznej – budujemy nowy Lisków”; specjalizuje siê w tematyce polityki
spo³ecznej, a w szczególnoœci ekonomii spo³ecznej oraz problematyce integracji spo³eczno-ekonomicznej imigrantów, interesuje siê tak¿e kultur¹ hiszpañsk¹ i iberoamerykañsk¹.

Ekon omia spo³ecz na szans¹ roz woju spo³ecz noœ ci lo kaln ych

Transkrypt

Podobne dokumenty