Zaolzie jako wieloetniczny region historyczno

Konferencja naukowa
Zaolzie jako wieloetniczny region historyczno-kulturowy.
Doświadczenia koegzystencji i wyzwania na przyszłość
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Ul. Wóycickiego 1/3 bud. 21, 01-938 Warszawa
28 i 29 października 2016 r.
Partnerzy
Patronat medialny
Sponsor
Idea konferencji:
Zaolzie jest jednym z wielu wieloetnicznych, wielowyznaniowych i wielokulturowych regionów Europy Środkowej, stanowiąc swego rodzaju wspomnienie po czasach gdy przynależność państwowa i narodowa nie
odgrywała tak istotnej roli w życiu społecznym jak tożsamość regionalna czy wyznaniowa, i gdy nie podejmowano jeszcze prób „porządkowania” przestrzeni dążąc do zapewnienia poszczególnym regionom i państwom jednolitości etnokulturowej. Zaolzie jako integralna część Śląska Cieszyńskiego, podobnie jak rumuńsko-ukraińska, a niegdyś austriacka Bukowina, Spisz, Banat, Wojwodina czy Wołyń, przez wieki stanowiło
terytorium, z którym swój los wiązało na trwałe wiele różnych grup etnicznych. Ów teren obecnego pogranicza polsko-czesko-słowackiego zamieszkiwali Polacy, Czesi, Słowacy, Niemcy, Żydzi, a obecnie także Wietnamczycy i Romowie. Warto wspomnieć również o osadnictwie wołoskim w Beskidzie Śląskim (na południowych terenach Zaolzia), które pozostawiło trwałą spuściznę w sferze kultury materialnej i duchowej. W szczególności zaś w postaci specyficznych tradycji związanych z gospodarką szałaśniczą. W ciągu ostatniego stulecia struktura narodowościowa Zaolzia ulegała poważnym zmianom prawie niemal w każdej dekadzie.
Zmiany w zakresie struktury etnicznej (ale także wyznaniowej) w ostatnich 100 latach miały swoje źródło
zarówno w dobrowolnych i przymusowych migracjach, konfliktach zbrojnych i sporach granicznych, wreszcie
w polityce narodowościowej (w tym dążeniach asymilacyjnych). Słowem, które wydaje się najlepiej definiować sytuację tego regionu po upadku monarchii austro-węgierskiej jest TYMCZASOWOŚĆ, polegająca na
braku solidnego i trwałego oparcia w danej strukturze społeczno-politycznej. „Wędrująca” granica to nie
tylko problem administracyjny i polityczny. Przykład podzielonego granicą państwową Cieszyna (stolicy Śląska Cieszyńskiego, także przedzielonego granicą) i indywidualnych biografii jego mieszkańców doskonale
pozwala zrozumieć, jak dużym problemem było życie w mieście, którego gospodarze zmieniali się jak w kalejdoskopie. Osoba, która urodziła się w 1914 roku po zachodniej stronie Olzy, a zmarła „standardowo” w wieku
ok. 80 lat, w ciągu swojego życia była obywatelem: Austro-Węgier (1914-1918), Polski (1918), Czechosłowacji
(1918-1938), Polski (1938-1939), Niemiec (1939-1945, obywatelstwo lub status mieszkańca bez obywatelstwa), znowu Czechosłowacji (1945-1992, warto jednak zaznaczyć, że zaraz po wojnie na tereny Zaolzia na
krótko powróciła polska administracja), a żywota dokonała już w Republice Czeskiej (1993-). W samej zaś
Czechosłowacji ustrój państwa zmieniał się aż czterokrotnie (1938, 1948, 1968, 1990). Trudno to nazwać spokojnym życiem. Los indywidualnych tożsamości, jak i całych grup społecznych, jest tutaj (i w wielu innych podobnych miejscach EŚW) wyjątkowo poplątany.
Dla regionu Zaolzia kluczowe wydaje się współżycie dwóch narodów – polskiego i czeskiego. Współżycie obydwu narodów na tym niewielkim skrawku ziemi nacechowane jest jednocześnie współpracą i konfliktem,
okresami pokojowego współżycia oraz walk zbrojnych, wzajemnym zaufaniem i pragmatycznym dystansem.
Tego typu ambiwalencja nie jest czymś wyjątkowym na terenach wieloetnicznych, przeciwnie – stanowi regułę, która wymyka się ocenom moralnym czy politycznym, albowiem jest czymś naturalnym, niejako wpisanym
w kod genetyczny regionów wieloetnicznych. Z perspektywy ostatnich 100 lat można orzec, że stosunki polsko-czeskie przeszły z etapu konfrontacji do etapu kooperacji, mimo że przecież nadal nie brakuje napięć i
trudnych tematów we wzajemnych stosunkach.
Celem konferencji jest próba bilansu ostatnich 100 lat w odniesieniu po pierwsze do stosunków polskoczeskich na cieszyńskim pograniczu, po drugie – do sytuacji politycznej, ekonomicznej i społeczno-kulturowej
Polaków mieszkających od pokoleń na Zaolziu, będących dla nich typową „małą ojczyzną” niezależnie od
zmieniających się granic politycznych. Organizatorom zależy na analizie i omówieniu różnych wymiarów oraz
znaczeń relacji międzykulturowych oraz dokonujących się w specyficznej atmosferze kulturowej pogranicza –
przemian tożsamości narodowej i regionalnej. Dlatego też konferencja ta w swej warstwie naukowej, adresowana jest do przedstawicieli różnych dyscyplin społecznych i humanistycznych – do historyków, politologów, socjologów, etnologów, kulturoznawców, regionalistów. Gorąco zachęcamy do tego, by korzystając ze
specyficznych dla ww. nauk ujęć badawczych, wspólnie zastanowić się nad znaczeniem zaolziańskiej wielokulturowości oraz wyzwaniami na przyszłość.
Formuła konferencji:
Konferencja jest dwudniowa.
W pierwszym dniu do dyskusji na temat Zaolzia w perspektywie historycznych i współczesnych stosunków polskoczeskich oraz wyzwań dla tożsamości Polaków mieszkających na Zaolziu zaproszeni są naukowcy reprezentujący różne
dyscypliny nauk społecznych i humanistycznych: politologię, historię, socjologię, etnologię, regionalistykę i kulturoznawstwo. Referaty oraz dyskusja odbędzie się w ramach dwóch paneli, poprzedzonych wykładem wprowadzającym
(zob. program).
W drugim dniu konferencji chcemy oddać głos przede wszystkim przedstawicielom Polaków żyjących na Zaolziu bądź
pochodzących z Zaolzia, ale także decydentom politycznym i przedstawicielom instytucji państwowych w Polsce odpowiedzialnych za utrzymywanie kontaktów z Polakami za granicą oraz rozwój życia narodowego polskich społeczności
poza granicami kraju. Zaproszenie do udziału w konferencji zostało wystosowane również do przedstawicieli organizacji
pozarządowych i think tanków zajmujących się problematyką polskich społeczności poza granicami kraju. Jest to okazja
do spotkania się, wymiany doświadczeń, jak również dyskusji na temat pożądanych i efektywnych form współpracy
polskich władz oraz organizacji pozarządowych ze środowiskiem Polaków zaolziańskich.
PROGRAM KONFERENCJI
Warszawa – Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Kampus im. Ks. prof. Ryszarda Rumianka
Ul. Wójcickiego 1/3 bud. 21, 01-938 Warszawa
DZIEŃ I
28 października 2016 (piątek)
08:30-09:00 Hall przed Aulą Schumanna
Rejestracja uczestników konferencji
09:00-09:25 Aula Schumanna
Przywitanie uczestników konferencji
Ks. prof. dr hab. Sławomir Zaręba, Dziekan Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych UKSW
Longin Komołowski, Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”
Jan Ryłko, Prezes Zarządu Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Rep. Czeskiej
09:30-10:00 Aula Schumanna
Zaolzie jako multietniczny region historyczno-kulturowy.
Doświadczenia koegzystencji i wyzwania na przyszłość
– wykład wprowadzający
Prof. dr hab. Tadeusz Siwek (Uniwersytet Ostrawski / Ostravská univerzita v Ostravě)
10:30-12:00
Panel 1. Aula Schumanna
Zaolzie w wielkiej i małej polityce w latach 1918-1989
Moderator:
Prof. dr hab. Radosław Zenderowski (Instytut Politololgii UKSW)
Uczestnicy:




Doc. Jiří Friedl (Historický ústav AV ČR, Praha / Instytut Historii, Akademia Nauk Rep. Czeskiej, Praga)
Władysława Magiera (Sekcja Historii Regionu Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Rep. Czeskiej)
Dr Dariusz Miszewski (Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie)
Dr Grzegorz Gąsior (Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej, Uniwersytet Warszawski)
12:00-13:00
PRZERWA OBIADOWA
13:30-15:00
Panel 2. Aula Schumanna
Zaolzie po roku 1989: oczekiwania, nadzieje, postulaty.
Dylematy i przemiany tożsamości Polaków na Zaolziu
Moderator:
Dr hab. Rafał Wiśniewski (Instytut Socjologii UKSW)




Uczestnicy:
Dr Roman Baron (Historický ústav AV ČR, Praha / Instytut Historii, Akademia Nauk Rep. Czeskiej, Praga)
Prof. dr hab. Jan Kajfosz (Filozofická fakulta, Ostravská univerzita / Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Dr hab. Grażyna Kubica-Heller (Instytut Socjologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie)
Prof. dr hab. Jacek Kurczewski (Wydział Stosowanych Nauk Społecznych i Resocjalizacji, Uniwersytet Warszawski)
15:00-15:15 Aula Schumanna
Prof. dr hab. Radosław Zenderowski, Instytut Politologii UKSW
Zakończenie i podsumowanie pierwszego dnia konferencji
15:15-15:45 Aula Schumanna
Występ zespołu Noemiracles w ramach otwarcia wystaw pt. „Festiwale PZKO” i „ 65 lat miesięcznika Zwrot”
Wystawa „Festiwale PZKO” przedstawia historię imprezy centralnej prezentującej dorobek największej polskiej organizacji w Republice Czeskiej (do 1992 r. w Czechosłowacji) – Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Już od momentu powstania PZKO w 1947 r. organizowano
Festyny PZKO, które w 1953 r. przekształciły się w Festiwale PZKO. Imprezy te odbywały się najpierw w Czeskim Cieszynie a od 1967 r. na
przemian w Karwinie i Trzyńcu. Festiwale w swoich początkach były organizowane co roku, następnie co dwa i trzy lata a obecnie co cztery
lata. W 2015 r. w Karwinie miała miejsce już 26. edycja. Na Festiwalu swoje osiągniecia prezentują nie tylko chóry, zespoły, kapele i wokalisći,
ale również Miejscowe Koła PZKO i Sekcje działające przy Zarządzie Głównym PZKO. Jako imprezy towarzyszące organizowane są wystawy
zaolziańskich twórców, wystawy o tematyce etnograficznej i historycznej oraz kiermasz książek. Oprócz zespołów zaolziańskich na festiwalach
gościły również znane zespoły z Polski, m. in. Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”, Reprezentacyjny Zespół Artystyczny Wojska Polskiego, ZPiT „Varsovia”, Lady Pank, Dzieci Płocka, PZPiT „Mazowsze”, Golec uOrkiestra i KOMBII. Na 21 planszach o rozmiarach 70x100 cm znajduje się 260
eksponatów: zdjęcia, ulotki, zaproszenia, bilety itp. Wystawa została już zaprezentowana w Bibliotece Regionalnej w Karwinie, w Miejscowym Kole PZKO w Orłowej-Lutyni oraz w salce „Bajka” w Zarządzie Głównym PZKO w Czeskim. Cieszynie.
Polska społeczność w ówczesnej Czechosłowacji otrzymała w 1949 roku w Wigilię niezwykły prezent świąteczny – pierwszy numer miesięcznika „Zwrot”. Od tego czasu co miesiąc pismo gości w polskich domach i instytucjach. Przez te lata zmieniał się jego format, nakład (w 1949 r. –
7 500, w 2014 r. – 1 600 egzemplarzy), zmieniali się redaktorzy naczelni i koncepcje pisma. Nie zmieniło się natomiast posłanie miesięcznika
nakreślone przez redakcję w pierwszym numerze. – „Zwrot” będzie soczewką, która będzie skupiała w jedną teorię doświadczenia praktyczne
naszych poszczególnych działaczy, naszych poszczególnych kół i organizacji. Ambicją kolektywu redakcyjnego „Zwrotu” powinno być, by nasz
miesięcznik stał się ogniwem absolutnie niezbędnym w polskim życiu kulturalnym na Śląsku Cieszyńskim – akcentowali twórcy pierwszego
numeru. Tym zamierzeniom miesięcznik jest wierny od początku. Dzięki nim Polacy w Republice Czeskiej mają nowoczesne pismo zbudowane
na fundamentach solidnej tradycji. „Zwrot” to jednak nie tylko miesięcznik. Redakcja stara się wyjść do swoich czytelników również w rzeczywistość wirtualną. Z tego też powodu od kilku lat „Zwrot” obecny jest w Internecie. Od roku redakcja miesięcznika prowadzi aktualny serwis
informacyjny na portalu www.zwrot.cz, ma swój profil na Facebooku. Z myślą o przyszłości prasy polskiej w Republice Czeskiej redakcja
„Zwrotu” postanowiła realizować cykl warsztatów dziennikarskich dla najmłodszych adeptów dziennikarstwa pracujących w gazetkach szkolnych. W ramach projektu „Piszmy razem” odwiedza polskie szkoły na Zaolziu, gdzie służy radą i inspiruje młodych dziennikarzy. „Zwrot” stara
się nie tylko opisywać życie kulturalne Polaków w Republice Czeskiej, ale również aktywnie w nim uczestniczyć. Robi to poprzez organizowanie konkursów literackich, które cieszą się coraz większym powodzeniem wśród twórców. Organizuje lub współorganizuje także koncerty
jubileuszowe. Po prostu: „Zwrot” jest obecny wszędzie tam, gdzie polska kultura na Śląsku Cieszyńskim.
15:45-16:15 Hall przed Aulą Schumanna
Występ zespołu folklorystycznego
DZIEŃ II
29 października 2016 (sobota)
09:30-10:00 Hall przed Aulą Schumanna
Rejestracja uczestników konferencji
10:00-10:30 Aula Schumanna
Przywitanie uczestników konferencji
Radosław Zenderowski, Dyrektor Instytutu Politologii UKSW
Leszek Richter, Sekcja Ludoznawcza Zarządu Głównego PZKO
Janina Sagatowska, Przewodnicząca Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą Senatu RP
10:30-11:00 Aula Schumanna
Występ młodzieżowego teatru amatorskiego Gapa 2 MK PZKO Niebory
11:00-12:30 Aula Schumanna
Panel 1.
Zaolzie jako europejski i polsko-czeski region transgraniczny
Działania w zakresie animacji życia społeczno-kulturalnego
oraz zachowania polskiego dziedzictwa kulturowego na Zaolziu
Moderator:
prof. dr hab. inż. Janusz Guziur (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie)






Uczestnicy:
Bogdan Kasperek (Euroregion Śląsk Cieszyński, Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Leszek Koch (Miejscowe Koło Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Karwinie – Frysztacie)
Renata Szkucik (Miejscowe Koło Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Lesznej Dolnej)
Andrzej Niedoba (Miejscowe Koło Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Mostach koło Jabłonkowa)
Anna Piszkiewicz (Sekcja Kobiet Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego)
Leszek Richter (Sekcja Ludoznawcza Zarządu Głównego Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego)
12:30-13:00 Hall przed Aulą Schumanna
Występ Zespołu folklorystycznego Bystrzyca MK PZKO Bystrzyca
13:00-14:00
PRZERWA OBIADOWA
14:15-15:45 Aula Schumanna
Panel 2.
Polonia i Polacy za granicą jako integralny element polskiej wspólnoty narodowej
– pytania o polską politykę zagraniczną (i nie tylko)
Moderator:
Ks. prof. UKSW dr hab. Waldemar Gliński (Instytut Nauk Historycznych UKSW / Światowa Rada Badań nad Polonią)






Uczestnicy:
Mikołaj Falkowski (Prezes Fundacji "Pomoc Polakom na Wschodzie")
Longin Komołowski (Prezes Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”)
Romuald Łanczkowski, (Dyrektor Biura Polonijnego Kancelarii Senatu RP)
Jan Ryłko (Prezes Zarządu, Polski Związek Kulturalno-Oświatowy w Rep. Czeskiej)
Janina Sagatowska (Przewodnicząca Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą Senatu RP)
Wojciech Tyciński (Zastępca Dyrektora, Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ RP)
15:45-16:00 Aula Schumanna
Jan Ryłko, Prezes Zarządu Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Rep. Czeskiej
Zakończenie i podsumowanie drugiego dnia konferencji
16:00-16:30 Aula Schumanna
Występ zespołu Noemiracles
IMPREZY I WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE KONFERENCJI
W DNIACH 28-29 PAŹDZIERNIKA 2016 R.




Prezentacja tradycyjnej kuchni regionalnej Śląska Cieszyńskiego.
Prezentacja dorobku wydawniczego PZKO, literatury zaolziańskiej i literatury nt. Zaolzia.
Występ zespołu folklorystycznego, młodzieżowego teatru amatorskiego i formacji muzycznej.
Warsztaty tradycyjnych i współczesnych technik rękodzielniczych prowadzone przez lektorki z Sekcji Kobiet ZG
PZKO połączone z możliwością zakupu gotowych wyrobów.
 Prezentacja Mikroregionu „Górolsko Swoboda”– pokaz rzemiosła i rękodzieła połączony z możliwością własnoręcznego wyrobu oraz zakupu gotowych produktów rzemieślników posiadających certyfikat „Górolsko Swoboda
produkt regionalny®”.