docProgram ochrony środowiska - Miasto Siemianowice Śląskie
download 
Reklamacja Transkrypt
Program ochrony środowiska - Miasto Siemianowice Śląskie
SPIS TREŚCI 1. PODSTAWA FORMALNA I PRAWNA WYKONANIA PRACY 9 2. WPROWADZENIE 9 3. CEL PRACY 10 4. ZAKRES I ELEMENTY SKŁADOWE PROGRAMU 10 5. METODY OPRACOWANIA PROGRAMU 12 6. UWARUNKOWANIA PROGRAMU 12 6.1. Synteza stanu elementów środowiska i ich przekształceń w Mieście 12 6.2. Główne cele i kierunki rozwojowe Miasta 19 6.3. Ustawodawstwo i integracja z Unią Europejską 20 6.4. Możliwości finansowe Miasta 22 6.4.1. Sprawozdanie ekonomiczne z wykonania budżetu Miasta za lata 2000-2003 22 6.4.2. Analiza budżetu Miasta pod kątem zadań z zakresu ochrony środowiska 24 6.4.3. Analiza wskaźnikowa zdolności kredytowej Miasta 26 7. CELE EKOLOGICZNE I PRZEDSIĘWZIĘCIA PRIORYTETOWE MIASTA 8. WYSZCZEGÓLNIENIE ZADAŃ DLA REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ W 31 PRIORYTETACH EKOLOGICZNYCH 58 9. 80 INSTRUMENTY POLITYKI EKOLOGICZNEJ 9.1. 9.1.1. 9.2. Instrumenty prawne Kompetencje organów Miasta 80 83 Instrumenty finansowe 89 9.2.1. Opłaty i kary 90 9.2.2. Pożyczki i dotacje z funduszy celowych 92 9.3. Instrumenty społeczne 107 1 9.3.1. Współpraca 107 9.3.2. Informacja i komunikowanie 108 9.3.3. Edukacja ekologiczna 109 Instrumenty strukturalne 109 9.4. 10. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA PROGRAMEM 111 11. MONITORING JAKOŚCI ŚRODOWISKA I POLITYKI EKOLOGICZNEJ 116 11. 1. Rola monitoringu 116 11.2. Państwowy monitoring ochrony środowiska 117 11.3. Monitoring jakości środowiska na terenie Miasta 118 11.3.1. Monitoring wód 118 11.3.2. Monitoring gleb 120 11.3.3. Monitoring powietrza 120 11.4. Monitoring wdrażania programu 121 12. HARMONOGRAM WDRAŻANIA PROGRAMU 127 13. PODSUMOWANIE 130 2 SPIS TABLIC Tablica 6.1. Synteza stanu elementów środowiska i ich przekształceń w Siemianowicach Śląskich ............................................................................................................... 13 Tablica 6.2. Syntetyczne zestawienie źródeł dochodów i wydatków budżetowych Siemianowic Śląskich w latach 2000 – 2003...................................................... 23 Tablica 6.3. Wykaz zaciągniętych kredytów i pożyczek przez Siemianowice Śląskie w latach 2000-2003 ........................................................................................................... 24 Tablica 6.4. Wydatki przeznaczone na ochronę środowiska w budżecie Siemianowic Śląskich 25 Tablica 6.5. Wskaźniki finansowe dla oceny zdolności kredytowej Siemianowic Śląskich ... 27 Tablica 6.6. Wskaźnik dochodowości dla wybranych gmin (miast na prawach powiatu) województwa śląskiego....................................................................................... 29 Tablica 7.1. Zestawienie celów i priorytetów ekologicznych Siemianowic Śląskich na lata 2004-2011 ........................................................................................................... 31 Tablica 7.2. Cele ekologiczne programu ochrony środowiska województwa śląskiego, w których realizacji uczestniczą Siemianowice Śląskie ..................................... 37 Tablica 7.3. Cele i priorytety ekologiczne Siemianowic Śląskich na tle polityki ekologicznej państwa oraz strategii rozwoju województwa śląskiego..................................... 39 Tablica 8.1. Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska realizowane przez Siemianowice Śląskie w latach 2004-2011........................................................ 61 Tablica 8.2. Lista zadań inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska planowanych do realizacji przez przedsiębiorstwa na terenie Siemianowic Śląskich w latach 2004-2011 ........................................................................................................... 71 Tablica 10.1. Zarządzanie środowiskiem w Siemianowicach Śląskich.................................. 115 Tablica 11.1. Proponowane wskaźniki główne oceny stanu środowiska ............................... 122 Tablica 11.2. Proponowane wskaźniki pozostałe oceny stanu środowiska ............................ 126 Tablica 12.1. Harmonogram wdrażania „Programu ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie”...................................................................................... 128 Tablica 12.2. Wykaz przedsięwzięć do realizacji dotyczących gospodarki odpadami w Siemianowicach Śląskich w latach 2004 – 2015 ......................................... 129 3 SPIS RYSUNKÓW Rys. 1. Wydatki w budżecie Siemianowic Śląskich na inwestycje i działalność bieżącą w zakresie ochrony środowiska [mln zł]............................................................... 26 Rys. 2. Wskaźnik dochodowości [zł/M] w miastach na prawach powiatu w województwie śląskim dla roku 2000 i 2001 ................................................................................ 30 Rys. 3. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska ........................................ 114 4 WYKAZ ZASTOSOWANYCH TERMINÓW I SKRÓTÓW Terminy Termin 1 acquis communautaire allochtoniczny antropopresja Biochemiczne Zapotrzebowanie Tlenu (BZT) Chemiczne Zapotrzebowanie Tlenu (ChZT) dB (decybel) degradacja środowiska EMAS emisja niezorganizowana emisja zorganizowana ex ant ex post ex situ implementacja in situ miano coli nadzwyczajne zagrożenie środowiska najlepsza dostępna technika Definicja 2 dorobek prawny Unii Europejskiej obcy, pochodzący z zewnątrz, z innego środowiska lub obszaru czynnik lub składnik nasilające się oddziaływanie człowieka na komponenty środowiska poprzez nie w pełni kontrolowane, uboczne efekty działalności gospodarczej wskaźnik zanieczyszczenia wód oznaczający ilość tlenu zużywanego do mineralizacji (utleniania) związków organicznych zawartych w zanieczyszczonej wodzie, stosowany najczęściej do oznaczenia ilości ścieków organicznych umowny wskaźnik zanieczyszczenia wód związkami organicznymi i niektórymi nieorganicznymi (sole żelazawe, azotyny, siarczki itp., związki redukujące), oznaczający ilość tlenu (w mg/dm3) pobranego z utleniacza w określonych warunkach, oznaczeni ChZT polega na utlenianiu (w temperaturze wrzenia wody) zawartych w wodzie związków organicznych i niektórych nieorganicznych za pomocą mieszaniny dwuchromianu potasowego i kwasu siarkowego jednostka logarytmiczna stosowana do określenia poziomu mocy akustycznej lub poziom natężenia dżwięku każde obniżenie wartości, jakości lub roli poszczególnych komponentów (elementów) środowiska, będące efektem działalności człowieka rozporządzenie Nr 1836/93 dotyczące zasad opracowania i wprowadzania polityki ochrony środowiska i programu jej realizacji ustalone przez Unię Europejską w 1993 roku emisja pochodząca ze źródeł przypadkowych np. wysypisk, nieszczelności instalacji emisja ze źródeł zorganizowanych (np. kominy fabryczne, wentylatory), łac. poprzedzający łac. po fakcie łac. poza (naturalnym, prawidłowym, pierwotnym) miejscem, położeniem wdrożenie, zrealizowanie w praktyce łac. w (naturalnym, prawidłowym, pierwotnym) miejscu, położeniu najmniejsza objętość wody (wyrażona w cm3), w której wykrywa się jeszcze pałeczki okrężnicy (Escherichia coli), bakterie te nie są bezpośrednio niebezpieczne dla człowieka, lecz ich występowanie (np. w wodzie) jest wskaźnikiem obecności bakterii chorobotwórczych zagrożenie środowiska spowodowanego gwałtownym zdarzeniem, nie będącym klęską żywiołową, lecz mogącym stwarzać znaczne niebezpieczeństwo dla stanu środowiska i dla ludzi najbardziej efektywny oraz zaawansowany poziom rozwoju technologii i metod prowadzenia danej działalności, wykorzystywany jako podstawa ustalania granicznych wielkości emisyjnych, mających na celu eliminowanie emisji lub, jeżeli nie jest to praktycznie możliwe, ograniczenie emisji i wpływu na środowiska jako całość, z tym że pojęcie: a) „technika” oznacza zarówno stosowaną technologię, jak i sposób, w jaki dana instalacja jest projektowana, wykonywana, eksploatowana oraz likwidowana, b) „dostępne techniki” oznacza techniki o takim stopniu rozwoju, który umożliwia ich praktyczne zastosowanie w danej dziedzinie przemysłu, z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych oraz rachunku kosztów inwestycyjnych i korzyści dla środowiska, a które to techniki prowadzący daną działalność może uzyskać, c) „najlepsza technika” oznacza najbardziej efektywną technikę w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu ochrony środowiska jako całości 5 1 2 niska emisja emisja zanieczyszczeń do powietrza z emitorów o wysokości do 40 m Odnawialne Źródła Energii źródła naturalne, nie wyczerpujące się w trakcie wytwarzania energii, np. wiatr, (OZE) promieniowanie słoneczne, energia geotermalna, energia fal i pływów morskich, energia cieplna mórz i oceanów, biomasa organy administracji tutaj terenowe organy administracji rządowej, organy jednostek samorządu terytorialnego poważna awaria poważna awaria w zakładzie – zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub przemysłowa eksplozja, powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem saprobizacja proces nadmiernego użyźniania zbiornika wodnego lub jego części , wywołany dopływem nadmiernej ilości allochtonicznej substancji organicznej (np. ścieków komunalnych), w wyniku czego zostaje obniżona zdolność produkcji biologicznej substancja niebezpieczna jedna lub więcej substancji albo mieszania substancji, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą, w razie nieprawidłowego obchodzenia się z nimi, spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, substancja niebezpieczna może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii termomodernizacja przedsięwzięcie polegające na ograniczeniu potrzeb cieplnych w obiektach kubaturowych, strat ciepła w sieciach przesyłowych oraz zwiększenie efektywności energetycznej w źródłach ciepła zrównoważony rozwój rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń 6 Skróty Skrót 1 BAT b.d. BOŚ BZT ChZT c.o. c.w.u. EEA EMAS GFOŚiGW GPZON GZE GZOiS GZWP ICLEI IOŚ IPPC ISO 14 000 ISPA KM PSP KZK GOP M MENIS NFOŚiGW n/p OECD OZE PFOŚiGW PGO PHARE POD PSP RLM RPWiK RZGW SARARD sc SPZ ZOZ SWC ŚWIOŚ Wyjaśnienie 2 Best Available Techniques (najlepsza dostępna technika) brak danych Bank Ochrony Środowiska Biochemiczne Zapotrzebowanie Tlenu Chemiczne Zapotrzebowanie Tlenu centralne ogrzewanie ciepła woda użytkowa Europan Environmental Agency (Europejska agencja ochrony środowiska) Eko-Managament and Audit Scheme (System zarządzania i audytowania środowiskowego) Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminne Punkty Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych Górnośląski Zakład Energetyczny Gminna Zbiornica Odpadów z Sortownią Główny Zbiornik Wód Podziemnych International Council of Local Environmental Initiatives (Międzynarodowa agencja do spraw środowiska dla samorządów lokalnych) Inspekcja Ochrony Środowiska Integrated Pollution Prevention and Control (Zintegrowanie systemu zapobiegania, ograniczenia i kontroli zanieczyszczeń) seria norm dotyczących systemów zarządzania środowiskowego, zatwierdzonych przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną ISO Instrument for Structural Policies for Pre-Accession (Instrument przedakcesyjnej polityki strukturalnej) Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej Komunalny Związek Komunikacyjny Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego mieszkaniec Ministerstwo Edukacji Narodowej i Szkolnictwa Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej niski parametr (właściwość czynnika grzewczego w sieci cieplnej) Organization for Economic Cooperation and Development (Organizacja współpracy gospodarczej i rozwoju) Odnawialne Źródła Energii Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Program Gospodarki Odpadami Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies (Program wspomagający przemiany gospodarcze w Polsce i na Węgrzech) Pracownicze Ogródki Działkowe Państwowa Straż Pożarna równoważna liczba mieszkańców Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development (Przedakcesyjny instrument wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich) sieć cieplna Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej Stacja Wymienników Ciepła Śląski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 7 1 TINA UE WFOŚiGW WHO w/p WSSE WZKiOL 2 Transport Infrastructure Needs Assessment (Wsparcie potrzeb infrastruktury w zakresie transportu) Unia Europejska Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej World Health Organization (Światowa organizacja zdrowia) wysoki parametr (właściwość czynnika grzewczego w sieci cieplnej) Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna Wojewódzkie Zarządzanie Kryzysowe i Ochrona Ludności 8 1. Podstawa formalna i prawna wykonania pracy Podstawą prawną wykonania pracy jest umowa nr 8/2003/426 1682 3-320 zawarta w dniu 14.04.2003 r. pomiędzy Gminą Siemianowice Śląskie, a Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach na opracowanie „Programu ochrony środowiska obejmującego plan gospodarki odpadami dla miasta Siemianowice Śląskie”. Podstawą formalną wykonania programu jest ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami) oraz Ustawa o odpadach z dnia 27.04.2001 r. (Dz. U. 2001 r., nr 62, poz. 628, z późniejszymi zmianami). 2. Wprowadzenie W celu realizacji polityki ekologicznej państwa ustawa - Prawo ochrony środowiska zobowiązuje wójtów, burmistrzów i prezydentów – miast na prawach gmin i powiatów - do sporządzenia gminnych i powiatowych programów ochrony środowiska, a Ustawa o odpadach do sporządzenia planów gospodarki odpadami. Programy ochrony środowiska powinny określać: • cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, • środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawnoekonomiczne. Projekty programów ochrony środowiska opiniuje wojewoda, a uchwala rada miasta. Programy przyjmuje się na 4 lata, wraz z przewidzianymi działaniami w perspektywie kolejnych 4 lat. Z wykonania programów prezydent sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie miasta. Plan gospodarki odpadami jest jedną z części programu ochrony środowiska. Ustawa o odpadach przewiduje, że plan gospodarki odpadami powinien określać w szczególności: rodzaj, ilość i źródło pochodzenia odpadów, rozmieszczenie instalacji i urządzeń do odzysku lub unieszkodliwienia odpadów wraz z wykazem podmiotów prowadzących działalność w tym zakresie, działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarki odpadami, proponowany system gospodarki odpadami oraz rodzaj i harmonogram przedsięwzięć wraz ze źródłami środków finansowych i harmonogramem ich uruchamiania. 9 3. Cel pracy Celem pracy jest wykonanie programu ochrony środowiska, zgodnie z wymaganiami ustawy - Prawo ochrony środowiska, wraz z planem gospodarki odpadami dla miasta Siemianowice Śląskie. Praca wykonana jest w dwóch etapach: I etap - „Opis istniejącego stanu poszczególnych elementów środowiska w mieście Siemianowice Śląskie”. „Opis istniejącego stanu gospodarki odpadami w Mieście oraz analiza i ocena istniejącego stanu w świetle obowiązujących przepisów prawnych”. II etap - „Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie”. „Plan gospodarki odpadami”. Niniejsza dokumentacja obejmuje II etap - część - „Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie”. Przedstawiony „Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie” jest długoterminowym planem strategicznym do roku 2011 oraz krótkoterminowym planem wdrożeniowym na najbliższe cztery lata 2004 - 2007. Uwzględnia on fakt, że Prezydent miasta Siemianowic Śląskich jest odpowiedzialny między innymi za kreowanie polityki, która z jednej strony ma prowadzić do rozwoju gospodarczego miasta, zaś z drugiej strony zapewnić racjonalne korzystanie z zasobów środowiska, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. 4. Zakres i elementy składowe programu „Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie” składa się z następujących rozdziałów: Rozdział 5 zawiera opis metody opracowania „programu”. Rozdział 6 omawia uwarunkowania „programu”, w którym przedstawiono: • ustawodawstwo i integrację z Unią Europejską, 10 Rozdział 7 • możliwości finansowe Miasta, • główne cele i kierunki rozwojowe Miasta. zawiera wykazy: • celów ekologicznych, • priorytetowych kierunków działań i szczegółowych zadań w zakresie ochrony środowiska (z wyłączeniem gospodarki odpadami, które przedstawiono w oddzielnej dokumentacji „Planie gospodarki odpadami”). Dla celów i priorytetów ekologicznych określono ramy czasowe i organizacyjno-prawne oraz odniesiono je do szczegółowych zapisów w dokumentach określających politykę ekologiczną w skali krajowej, regionalnej i lokalnej. Rozdział 8 zawiera szczegółowe zadania w dziedzinie ochrony środowiska, które zostały podzielone na własne Miasta oraz koordynowane. Oszacowano koszty tych zadań i podano terminy realizacji w rozbiciu na lata: w perspektywie krótkoterminowej 2004-2007 oraz w perspektywie wieloletniej 2008-2011. W oddzielnym zestawieniu zamieszczono planowane zadania inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska przez przedsiębiorców działających na terenie Siemianowic Śląskich. Rozdział 9 omawia instrumenty zarządzania środowiskiem z podziałem na instrumenty prawne, finansowe i społeczne. Rozdział 10 zawiera propozycję organizacji zarządzania „programem”. Rozdział 11 zawiera opis systemu monitorowania jakości środowiska i polityki ekologicznej. Rozdział 12 w rozdziale tym podano harmonogram wdrażania „programu”. Rozdział 13 zawiera podsumowanie "programu". 11 5. Metody opracowania programu "Program" został skonstruowany w oparciu o następujące elementy: 1. Ustalenie szczegółów zakresu i formy opracowania na podstawie dyskusji z przedstawicielami wspólnoty samorządowej 2. Przegląd i ocena wszystkich dostępnych danych o stanie środowiska Miasta 3. Sprecyzowanie potrzeb i możliwości Miasta w zakresie ochrony środowiska w oparciu o analizę dokumentów składających się na program rozwoju województwa śląskiego i miasta Siemianowice Śląskie 4. Dopasowanie struktury opracowania do wytycznych sformułowanych w odpowiednich dokumentach rządowych 5. Opracowanie celów krótkoterminowych i długoterminowych, oraz zadań ekologicznych i szczegółowych przedsięwzięć, w konsultacji ze społecznością lokalną (konsultacje z naczelnikami wydziałów, przedsiębiorcami, prezentacja na posiedzeniu Rady Miasta, dyskusje i ankiety) 6. Określenie metod weryfikacji i monitorowania wdrażania "programu". 6. Uwarunkowania programu Polityka ochrony środowiska każdego miasta/gminy zależy od: ! specyfiki danego obszaru (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny itp.), ! strategii rozwoju miasta/gminy, ! czynników zewnętrznych, warunkujących kierunki działań: ! - polityki ekologicznej państwa, - strategii rozwoju województwa (tu śląskiego), - uwarunkowań wynikających z integracji z Unią Europejską, możliwości finansowych miasta/gminy. 6.1. Synteza stanu elementów środowiska i ich przekształceń w Mieście Na podstawie analizy zebranych informacji o środowisku (szczegółowe dane w I części opracowania - „Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowic Śląskich. Etap I – Opis istniejącego stanu poszczególnych elementów środowiska”) przedstawiono w tablicy 6.1. przypuszczalne tendencje jego przekształceń. 12 Tablica 6.1. Synteza stanu elementów środowiska i ich przekształceń w Siemianowicach Śląskich Element środowiska Aktualny stan 1 Wody powierzchniowe Wody podziemne Tendencja * Zagrożenia Perspektywy 2 zanieczyszczenia wód płynących (Rów Michałkowicki i rzeka Brynica) ściekami komunalnymi i przemysłowymi niedobory wody w wodach stojących (stawach) prowadzące do ich wysychania 4 nieznacznie pozytywna 5 niekontrolowany zrzut ścieków, w tym zawierających substancje szkodliwe zasilanie wodami skażonymi bakteriologicznie 6 stopniowa poprawa jakości wód obu cieków – program rewitalizacji rzeki Brynicy rewitalizacja kolejnych stawów i stworzenie zasilania ich w wodę • nieznacznie pozytywna możliwość skażenia wód poziomu triasowego ściekami i zanieczyszczeniami skumulowanymi w glebach stworzenie racjonalnego korzystania z zasobów poziomu i trwałe zabezpieczenie go przed skażeniami przemysłowymi i komunalnymi wprowadzenie selektywnego pozyskania wód i wykorzystania wód złóż zmineralizownych zracjonalizowanie gospodarowania na skażonych glebach (zmiany upraw, trwałe wyłączenia) • 3 zrzut ścieków komunalnych i przemysłowych z aglomeracji miejskich i licznych zakładów przemysłowych usytuowanych w zlewni rzeki Brynicy • niż hydrologiczny ostatnich lat, • ustanie zasilania niektórych zbiorników wodami kopalnianymi (np. staw w Parku Górnik, staw Rzęsa) znaczny stopień zdrenowania • drenaż poziomu triasowego ujęciami poziomu wodonośnego w skałach przemysłowymi i dla zabezpieczenia węglanowych triasu (wapień położonych niżej wyrobisk kopalń muszlowy + ret), węgla kamiennego, niska jakość wód poziomu jw. • wpływ byłej eksploatacji rud cynku i ołowiu na jakość wód zrzut dużych ilości wód poziemnych głównie z utworów karbonu do wód powierzchniowych Gleby Przyczyny aktualnego stanu powszechne skażenie – kadmem i ołowiem, a w Przełajce i częściowo w Bańgowie – cynkiem niewykorzystanie zbiorczych wód podziemnych ze względu na znaczną ich mineralizację i brak selektywnego pompowania utrzymujący się wpływ byłej działalności górniczej i przetwórczej rud Zn i Pb negatywna brak wyraźnych zmian brak wyraźnych zmian obniżanie się poziomu wód gruntowych 13 1 Struktura geologiczna i rzeźba terenu • • • • • Powietrze • • 2 praktyczne wyczerpanie się bilansowych zasobów węgla kamiennego oraz rud Zn i Pb, rozległe obniżenia terenu, dochodzące do kilkunastu metrów, powstanie bezodpływowych niecek obniżeniowych, ujawnianie się nieciągłych deformacji terenu, zmiany rzeźby terenu spowodowane powstaniem zwałowisk skał płonnych oraz eksploatacją wapieni, piasku i gliny niski poziom emisji zanieczyszczeń pyłowo-gazowych z sektora przemysłowoenergetycznego, przekroczenia norm zanieczyszczeń powietrza pyłem zawieszonym– w sezonie grzewczym 3 długotrwała eksploatacja węgla kamiennego oraz rud Zn, Pb i innych surowców mineralnych 4 nieznacznie pozytywna 5 utrzymywanie się możliwości wystąpienia deformacji nieciągłych, zwłaszcza w południowej części miasta, w rejonach płytkiej eksploatacji węgla 6 rekultywacja terenów poprzemysłowych połączona z przywracaniem im przydatności do zabudowy (inwestycje) • pozytywna • • wzrost presji społecznej na działania proekologiczne, • dostęp do środków pomocowych z UE, • konieczność osiągnięcia jakości powietrza zgodnie z wymaganiami prawnymi, • konieczność realizacji zadań objętych Programem Ochrony Powietrza • likwidacja i restrukturyzacja zakładów przemysłowych, niska emisja z indywidualnych źródeł ciepła (piece, kotły) opalanych węglem • • nie zadawalające środki finansowe na działania inwestycyjne i naprawcze, wzrost cen czystych nośników energii, niekorzystne dla paliw ekologicznych zmiany cen 14 1 Powietrze 2 znaczący udział niskiej emisji pyłu i dwutlenku siarki w emisji całkowitej z terenu miasta • • w stosunku do poziomów dopuszczalnych średnich ważonych: - dwutlenek siarki – poniżej, - dwutlenek azotu – zbliżony, - pył PM 10 – powyżej znaczący udział emisji spoza terenu miasta w kształtowaniu stanu powietrza • • 3 wzrost udziału paliw wysokoemisyjnych w indywidualnych paleniskach, niewystarczające tempo zmian systemów grzewczych emisja niezorganizowana pyłu, emisja komunikacyjna dwutlenku azotu wysoka emisja z przemysłu z miast sąsiadujących na kierunku przeważających wiatrów 4 pozytywna brak wyraźnych zmian 5 6 • • • pozytywna • rozwój technologii spalania „czystego węgla” i technologii wykorzystujących OZE, modernizacja układu dróg i ulic w mieście, spadek emisji zewnętrznej w wyniku koniecznej jej redukcji w źródłach emisji – uwarunkowania prawne, wdrażanie czystych technologii 15 1 2 Zasoby przyrody wysoki udział terenów zielonych ożywionej różnorodność flory i fauny niezadowalająca struktura gatunkowa drzewostanu • • 3 wieloletnie działania ochronne, tworzenie i pielęgnowanie enklaw zieleni utworzenie użytków ekologicznych, zróżnicowanie terenu pod względem zagospodarowania i intensywności zabudowy błędna polityka gospodarki zielenią w przeszłości 4 brak wyraźnych zmian • • 5 wzrost antropopresji na środowisko przyrodnicze, dewastacja terenów zielonych pozytywna zanikanie stawów i roślinności wodnej pozytywna brak środków finansowych na zmianę struktury drzewostanu – zalesienia 6 wzrost presji społecznej na działania w celu ochrony przyrody, • wzrost świadomości społecznej na skutek działań edukacyjnych, • konieczność wznowienia działań na rzecz odbudowy przyrody oraz przebudowy struktury gatunkowej zielni wysokiej, • wykorzystanie terenów zdegradowanych w kierunku zagospodarowania zielenią rekreacyjną i użytkową złe w przypadku nie przeciwdziałania • pozytywny wpływ programu zadrzewień 16 1 Hałas • • 2 istnieje zagrożenie głównie hałasem drogowym i tramwajowym, brak aktualnego i pełnego rozpoznania zagrożeń akustycznych • • • • • 3 wzrost liczby samochodów, obecny układ komunikacyjny miasta, stan infrastruktury drogowej, wzrost świadomości mieszkańców, stan taboru i infrastruktury transportowej dla źródeł szynowych 4 brak wystarczających danych • • • 5 pogarszanie się • infrastruktury, powstawanie nowych źródeł hałasu, rosnąca liczba samochodów • • • • Tereny zdegradowane • • • tereny zdegradowane zwłaszcza w południowej części miasta: – deformacje i deniwelacje, – hałdy, – osadniki, „dzikie wysypiska”, składowiska poprzemysłowe • • • liczne wyrobiska kamienia wapiennego i piasku, deformacje nieciągłe spowodowane górnictwem podziemnym węgla kamiennego, działalność przemysłu brak wyraźnych zmian • • • zagrożenia ciągłości • przestrzeni otwartej mogące wystąpić w przypadku • niewłaściwego zagospodarowania gruntów wyłączonych z użytkowania, powstawanie „dzikich wysypisk”, potencjalne skażenie środowiska odpadami niebezpiecznymi 6 konieczność dostosowania do wymagań prawodawstwa krajowego (np. mapa) i UE, zachowanie terenów „nieskażonych akustycznie”, zagrożenia dla zdrowia ludzi, pogorszenie komfortu bytowania, skargi i presja społeczna presja społeczna na zagospodarowanie terenów, konieczność spełnienia wymagań zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska (wzrost wartości terenów) 17 1 Promieniowanie elektromagnetyczne • • • • 2 3 rozwój zastosowań instalacji instalacje radiokomunikacyjne radiokomunikacyjnych (stacje bazowe telefonii komórkowej, stacje nadawcze radiowe i telewizyjne), stacje radiolokacyjne, linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym, urządzenia przemysłowe 4 negatywna – rosnąca ilość • • 5 zagrożenia dla zdrowia ludzi, rozwój telekomunikacji • • 6 konieczność monitorowania poziomu zagrożenia – zgodnie z ustawą – Prawo ochrony środowiska, skargi i presja społeczna * tendencje zmian: pozytywna, negatywna, brak wyraźnych zmian, brak wystarczających danych 18 6.2. Główne cele i kierunki rozwojowe Miasta Kierunki rozwoju Siemianowic Śląskich określone zostały w następujących dokumentach: • Strategia rozwoju miasta Siemianowice Śląskie (1997 r.), • Program aktywizacji gospodarczej gminy górniczej Siemianowice Śląskie (2000 r.), • Program polityki mieszkaniowej miasta Siemianowice Śląskie do roku 2015 (1997 r.). W dokumencie „Strategia rozwoju miasta Siemianowice Śląskie”, przyjętym przez Radę Miasta uchwałą nr 406/98 [17] za priorytetowe uznano następujące pola strategiczne: • edukacja i kadra, • infrastruktura i ochrona środowiska, • komunikacja i telekomunikacja, • pobudzanie rozwoju przedsiębiorczości, • gospodarka mieszkaniowa, • kultura i rekreacja, • ochrona zdrowia i pomoc społeczna. W poszczególnych polach strategicznych określono cele strategiczne i kierunki rozwoju Miasta, kilka z nich z perspektywą do roku 2015: Cel strategiczny nr 1 - Podniesienie ogólnego poziomu wykształcenia mieszkańców oraz pełna dostępność młodzieży do szkolnictwa średniego i wyższego do roku 2015 r., Cel strategiczny nr 2 - Nowoczesna infrastruktura i organizacja gospodarki komunalnej w mieście oraz rewitalizacja środowiska przyrodniczego do 2010 r., Cel strategiczny nr 3 - Budowa nowoczesnego systemu komunikacji drogowej do 2010 Cel strategiczny nr 4 - r., Nowe miejsca pracy w mieście i wzrost wpływów podatkowych do budżetu miasta oraz wzbogacenie struktury gospodarczej do 2015 r., Cel strategiczny nr 5 - Poprawa warunków mieszkaniowych oraz zwiększenie liczby mieszkań o wysokim standardzie, 19 Cel strategiczny nr 6 - Zapewnienie mieszkańcom miasta warunków dla zaspokojenia potrzeb kulturowych i rekreacyjnych oraz dążenia do zwiększenia liczby młodzieży uprawiającej sport wyczynowy i masowy, Cel strategiczny nr 7 - Poprawa stanu zdrowotnego mieszkańców oraz promocja zdrowego stylu życia. W uchwale nr 217/00 [19] przyjęto „Strategię zrównoważonego rozwoju miasta Siemianowice Śląskie” i postanowiono uznać za priorytetowe kierunki działań na rzecz: a) poprawy jakości środowiska, a w szczególności jakości powietrza, wód powierzchniowych oraz stanu powierzchni ziemi, b) kształtowania systemu zarządzania terenami zniszczonymi, w szczególności objętymi restrukturyzacją przemysłu, c) podnoszenia społecznej świadomości ekologicznej poprzez powszechną edukację, d) likwidacji pustek po płytkiej eksploatacji górniczej. W uchwale nr 384/01 [20] przyjęto „prorozwojową politykę Miasta w zakresie sprowadzania inwestorów z zewnątrz i wspieranie lokalnych inicjatyw gospodarczych” i postanowiono: ♦ uznać w gospodarce nieruchomościami za priorytetowe przygotowywanie terenów pod działalność gospodarczą, ♦ utworzyć strefy aktywności gospodarczej, ♦ wykorzystać w większym stopniu Internet dla celów informacyjno-promocyjnych, ♦ kontynuowanie działań wspierających aktywizację gospodarczą miasta i jego promocję. Obecnie trwają prace nad opracowaniem nowej strategii Miasta. 6.3. Ustawodawstwo i integracja z Unią Europejską Podstawowym aktem prawnym wytyczającym zasady polityki ochrony środowiska w Polsce jest ustawa ramowa dla całego ustawodawstwa ochrony środowiska - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami) oraz akty wykonawcze wydane na jej podstawie, które regulują poszczególne kwestie. 20 Dążenie Polski do członkostwa w Unii Europejskiej, nałożyło obowiązek dostosowywania się do norm przez nią przyjętych, także w zakresie ochrony środowiska. Unijne akty prawne zorientowane są na ochronę określonych komponentów środowiska lub regulację pewnych procesów technologicznych i produktów mających na celu ochronę środowiska i zdrowia ludzi. Można powiedzieć, że akty prawne uchwalane w kraju po 1989 r. w mniejszym lub większym stopniu uwzględniały prawo wspólnotowe. „Polityka ekologiczna państwa” (1991 r.) była pierwszym dokumentem programowym w Polsce, w którym zakreślono politykę ekologiczną państwa. Nowa konstytucja RP, uchwalona 2 kwietnia 1997 r. stanowi, że: „Rzeczypospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.” „II Polityka ekologiczna państwa” (2001 r.) ustaliła cele ekologiczne do 2010 i 2025 roku. Opracowany w 2002 r. „Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 –2010” (2002 r.) jest dokumentem operacyjnym, w którym zostały określone: terminy realizacji, wykonawcy, nakłady i źródła finansowania. W Unii Europejskiej istnieją dokumenty spełniające w działaniach na rzecz ochrony środowiska rolę podobną do polityk ekologicznych naszego państwa np. ogólne programy działania na rzecz środowiska, z których w 2001 r. zakończono realizację Programu V – „Ku rozwojowi zrównoważonemu”, w tym samym roku rozpoczynając realizację Programu VI na lata 2001-2010. Dokumenty te są ściśle związane z wykonaniem ustaleń o charakterze globalnym, przyjętych na konferencji w Rio de Janerio w 1992 r. i zawartych w tzw. Deklaracji z Rio oraz Globalnym Programie Działań - Agenda 21 Agenda ta określa cele, zadania i środki ochrony środowiska, jakie powinny być podjęte przez organy centralne i lokalne poszczególnych państw oraz przyjmowane przez te organy programy działania. Dzięki temu powstanie cały system takich programów, oparty na wspólnej filozofii - system na szczeblu ogólnoświatowym. „Polityka ekologiczna obejmująca lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (2002 r.) jest aktualizacją i uszczegółowieniem „II Polityki ekologicznej państwa” (2001 r.), przede wszystkim w nawiązaniu do priorytetowych kierunków określonych w VI Programie działań Unii Europejskiej. Oznacza to, że polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska i powinna być elementem zrównoważonego rozwoju kraju i harmonizowania z celami ochrony środowiska, celów gospodarczych i społecznych. Oznacza to, że realizacja polityki ekologicznej państwa w coraz większym stopniu powinna dokonywać się poprzez zmiany 21 modelu produkcji i konsumpcji, zmniejszanie materiałochłonności, wodochłonności i energochłonności gospodarki oraz stosowanie najlepszych dostępnych technik i dobrych praktyk gospodarowania, a dopiero w dalszej kolejności poprzez typowo ochronne tradycyjne działania, takie jak oczyszczanie gazów odlotowych i ścieków, unieszkodliwianie odpadów. Polskie prawo uwzględnia zasady zapobiegania zanieczyszczeniom, odpowiedzialności zanieczyszczającego za szkodę, zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska (pozwolenia zintegrowane na korzystanie ze środowiska) oraz monitoringu środowiska, wymagane w unijnych aktach prawnych. Aspekty ekologiczne powinny być włączone do polityk sektorowych, a także do strategii i programów rozwoju na szczeblu regionalnym i lokalnym. 6.4. Możliwości finansowe Miasta 6.4.1. Sprawozdanie ekonomiczne z wykonania budżetu Miasta za lata 2000-2003 W tablicy 6.2 przedstawiono wykonanie budżetu Siemianowic Śląskich w latach 2000-2003 (I połowa roku), ze wskazaniem głównych źródeł dochodów Miasta, w podziale na: ♦ dochody, które stanowiły średnio 92,6 % dochodów ogółem, w tym: ! dochody własne stanowiły w latach 2000-2001 średnio około 35,9 % dochodów całkowitych, natomiast w roku 2002 stanowiły 57,5 % dochodów całkowitych, ! resztę dochodów, średnio 64 % w latach 2000-2001 i 42,5 % w roku 2002 stanowiły: - udział we wpływach z podatku dochodowego budżetu państwa (średnio 21,5 % dochodów), w których największy udział miał podatek dochodowy od osób fizycznych (średnio 20,9 % dochodów) oraz podatek od osób prawnych, - subwencje, które średnioroczne kształtowały się na poziomie 25,7 % dochodów gminy, - dotacje, które średniorocznie kształtowały się na poziomie 16,6 % dochodów gminy. ♦ przychody, które stanowiły od 5 % w roku 2000 do 10 % w roku 2002 dochodów ogółem gminy, w tym pożyczki i kredyty oraz wolne środki generowane przez nadwyżkę finansową z lat ubiegłych. Po stronie wydatków wyróżnia się: 22 ! wydatki bieżące, które stanowiły średnioroczne 91,3 % ogółu wydatków, ! wydatki majątkowe (w nich prawie 100 % stanowiły wydatki inwestycyjne), które stanowiły średnioroczne 7,1 % ogółu wydatków. Tablica 6.2. Syntetyczne zestawienie źródeł dochodów i wydatków budżetowych Siemianowic Śląskich w latach 2000 – 2003 Wyszczególnienie Rok 2000 2001 2002 Stan na dzień 30.06.2003 zł Dochody WŁASNE PODATKI, OPŁATY UDZIAŁ Z PODATKU dochodowego państwa, a w tym: Podatek od osób fizycznych Podatek od osób prawnych SUBWENCJE DOTACJE Przychody, w tym: Kredyt/pożyczka Nadwyżka z lat ubiegłych Dochody ogółem Wydatki Wydatki bieżące Wydatki majątkowe w tym: wydatki inwestycyjne Rozchody Wydatki ogółem Wynik 117 696 381 126 143 321 129 318 363 120 296 180 43 393 389 43 910 410 47 338 599 47 028 878 24 631 501 28 789 539 27 025 218 23 669 875 23 703 449 28 294 128 26 291 384 23 024 375 928 052 495 411 733 834 645 500 28 955 997 33 912 852 33 181 817 36 185 001 20 715 494 19 530 520 21 772 729 13 412 426 6 241 450 9 476 700 14 441 681 26 663 562 3 359 483 5 175 086 10 455 366 23 299 361 2 881 967 4 301 614 3 986 315 3 364 201 123 937 831 135 620 021 143 760 044 146 959 742 119 288 217 128 272 223 138 258 942 142 572 515 110 226 734 119 920 522 127 563 109 122 433 352 9 061 483 8 351 701 8 761 483 10 695 833 20 139 163 348 000 3 361 483 2 009 386 4 387 227 119 636 217 131 633 706 140 268 328 146 959 742 4 301 614 3 986 315 3 491 716 - Z przedstawionych w tablicy 6.2 danych wynika, że w latach 2000 – 2002 wzrosły znacząco, bo prawie 3 – krotnie zobowiązania kredytowe Miasta. W tablicy 6.3 przedstawiono wykaz zaciągniętych kredytów i pożyczek przez miasto Siemianowice Śląskie w latach 2000-2003 (I połowa roku). 23 Tablica 6.3. Wykaz zaciągniętych kredytów i pożyczek przez Siemianowice Śląskie w latach 2000-2003 Pożyczka/kredyt Rok 2000 2001 2002 Stan na dzień 30.06.2003 1 774 339 2 513 800 247 227 5 920 000 10 455 366 210 761 365 300 1 598 300 21 125 000 23 299 361 zł Pożyczka z NFOŚiGW Pożyczka z WFOŚiGW Pożyczka z WFOŚiGW Kredyty Razem 59 483 3 300 000 3 359 483 1 311 100 769 600 94 386 3 000 000 5 175 086 Stan zadłużenia budżetu Miasta na dzień 30.09.2003 r. wyniósł 26 949 900 zł, a na koniec roku 2003 przewiduje się, iż będzie on wynosił 32 686 200 zł. Miasto w roku 2003 stara się o pożyczki w WFOŚiGW w wysokości 905 100 zł oraz zamierza ogłosić przetarg na zaciągniecie kredytu w kwocie 4 836 200 zł. Zadłużenie Miasta na koniec roku 2003 wyniesie 27,2 % dochodów ogółem (limit 60 %). 6.4.2. Analiza budżetu Miasta pod kątem zadań z zakresu ochrony środowiska Analizując budżet Siemianowic Śląskich za lata 2000-2002 można podzielić wydatki na następujące grupy; ! bieżące (związane głównie z organizacją), ! majątkowe (głównie przeznaczone na inwestycje). Zestawienie wydatków przeznaczonych na ochronę środowiska w budżecie Miasta przedstawiono w tablicy 6.4, a graficznie na rys.1. 24 Tablica 6.4. Wydatki przeznaczone na ochronę środowiska w budżecie Siemianowic Śląskich Rodzaj wydatków rozdz. 90001 90003 90004 90005 90013 90015 2000 Bieżące Gospodarka ściekowa i ochrona wód Oczyszczanie miasta Utrzymanie zieleni Ochrona powietrza i klimatu Schroniska dla zwierząt Oświetlenie ulic, placów i dróg 90095 Pozostała działalność Razem – wydatki bieżące Na inwestycje 90001 Gospodarka ściekowa i ochrona wód 90015 Oświetlenie ulic, placów i dróg - Rok 2001 zł 161 155 2002 136 346 1 246 165 1 189 547 837 637 610 097 575 239 581 564 80 350 5 155 5 224 686 420 1 173 780 526 020 642 657 1 039 042 3 028 576 177 355 160 624 6 213 915 3 362 581 3 286 457 zł 1 892 852 3 400 883 6 355 586 427 80 000 2 283 695 419 448 256 943 49 415 90095 Pozostała działalność 24 258 70021 Gospodarka mieszkaniowa – 15 688 0 uzbrojenie terenu budownictwa 87 673 wielorodzinnego 80101 Oświata i wychowanie – SWC 250 000 386 004 wraz z przyłączeniem do SP 85149 Ochrona zdrowia – modernizacja 1 253 392 12 000 źródeł ciepła w szpitalach (BOŚ Katowice) 6 179 814 4 183 449 6 405 001 Razem – na inwestycje 12 393 729 7 546 030 9 691 458 Razem - na wydatki bieżące i na inwestycje Wydatki na ochronę środowiska w budżecie Siemianowic Śląskich stanowiły około 10,4 % wydatków ogółem w 2000 roku, 5,7 % wydatków ogółem w 2001 roku i 6,6 % wydatków ogółem 2002 roku Wśród wydatków bieżących w dziedzinie ochrony środowiska dominowały wydatki na oświetlenie ulic, dróg, placów, a w wydatkach inwestycyjnych wydatki na gospodarkę ściekową, związane głównie z budową i modernizacją kanalizacji Miasta. 25 6,21 6,41 6,18 4,18 3,36 2000 2001 wydatki bieżące Rys. 1. 3,29 2002 inwestycje Wydatki w budżecie Siemianowic Śląskich na inwestycje i działalność bieżącą w zakresie ochrony środowiska [mln zł] Na rys. 1 widoczna jest wyraźna tendencja zwiększania się udziału wydatków na inwestycje w stosunku do wydatków bieżących związanych z ochroną środowiska. 6.4.3. Analiza wskaźnikowa zdolności kredytowej Miasta W tablicy 6.5. przedstawiono wskaźniki finansowe, które charakteryzują zdolność kredytową Miasta. Wskaźnik dochodowości jest miernikiem zamożności gminy. Im wyższy poziom tego wskaźnika tym gmina z większą łatwością wykonuje zadania publiczne na rzecz swoich mieszkańców. Udział dochodów z majątku gminy w dochodach wskazuje poziom wykorzystania majątku gminy - najwyższy jest w gminach miejskich (szczególnie uprzemysłowionych). Wskaźnik zadłużenia 1 określa na ile gmina będzie mogła prowadzić obsługę bieżących zobowiązań na poziomie dochodów wykonanych w roku ubiegłym. Wskaźnik zadłużenia 2 określa, czy zadłużenie gminy nie przekroczy 15 % wysokości dochodów. Wskaźnik możliwości zadłużenia gminy określa relację długu gminy w stosunku do dochodów w roku bieżącym (max 60 % dochodów). 26 Wskaźnik struktury 1 określa poziom środków własnych gminy. Dopełnienie do stu określa udział uzyskanych środków obcych w środkach finansowych gminy. Wskaźnik struktury 2 określa poziom wydatków poniesionych na realizację zadań własnych gminy. Dopełnienie do stu tego określa udział spłat pozyskanych środków obcych w środkach finansowych gminy. Poziom wydatków finansowych określa stopień obciążenia gminy z tytułu obsługi zadłużenia. Tablica 6.5. Lp Wskaźniki Wskaźniki finansowe dla oceny zdolności kredytowej Siemianowic Śląskich Mia no 1 2 Ilość mieszkańców 1 Wskaźnik dochodowości 2 Udział dochodów z majątku gminy w dochodach 3 Poziom wydatków inwestycyjnych w wydatkach 4 Wskaźnik zadłużenia 1 3 Rok Opis wskaźnika 4 zł/ dochody gminy na 1 M mieszkańca % dochody z majątku gminy/dochody 2000 2001 2002 2003 5 6 7 8 76 635 1 535,8 76 100 1 657,6 74 400 1 738,2 73 801 1 630,0 2,72 1,73 1,91 2,22 % wydatki inwestycyjne/ wydatki 7,34 6,51 7,74 14,13 % obsługa zobowiązań w roku bieżącym/ dochody budżetu ogółem zrealizowane w roku poprzednim (rata kredytów i pożyczek + odsetki)/dochody budżetu w roku bieżącym < 15 % kwota zadłużenia/dochody budżetu w roku bieżącym < 60 % 0,10 0,36 0,44 0,75 0,39 3,00 1,98 4,46 3,30 4,52 10,94 27,17 94,96 93,01 92,52 83,77 4 a Wskaźnik zadłużenia 2 % 5 Wskaźnik możliwości zadłużenia gminy 6 Wskaźnik struktury 1 % % dochody zrealizowane w roku bieżącym/dochody + przychody budżetu zrealizowane w roku bieżącym 27 1 2 3 4 5 6 7 8 7 Wskaźnik struktury 2 % 99,71 97,45 98,57 97,01 8 Poziom wydatków finansowych % wydatki zrealizowane w roku bieżącym/wydatki + rozchody zrealizowane w roku bieżącym wydatki finansowe w roku bieżącym/wydatki roku bieżącego 0,09 0,33 0,40 0,65 Z analizy powyższych wskaźników wynika, że: ♦ średni wskaźnik dochodowości w Mieście waha się w granicach 1 500 -1 700 zł/M, ♦ dochody budżetowe Miasta w około 2 % są finansowane z majątku gminnego, ♦ wydatki inwestycyjne w Mieście, w każdym z analizowanych lat przekraczają 6 %, przy wyraźnej tendencji wzrostowej w latach 2002-2003, gdzie sięgnęły odpowiednio 7,74 % oraz 14,13 %, ♦ wskaźnik zadłużenia 2, który w żadnym z analizowanych lat nie przekracza wartości granicznej, ♦ wskaźnik możliwości zadłużenia, który w projekcie budżetu na rok 2003 wynosi około 50 % wartości granicznej, ♦ wskaźnik struktury 1 mówi, że gmina w niewielkim stopniu posiłkuje się długiem, choć z biegiem lat relacja ta wzrasta, ♦ udział rozchodów w sumie wydatków i rozchodów jest niewielki. W celu określenia zamożności miasta Siemianowice Śląskie, w tablicy 6.6. przedstawiono wskaźnik dochodowości dla wybranych gmin - miasta na prawach powiatu województwa śląskiego (graficznie rys. 2). 28 Tablica 6.6. Wskaźnik dochodowości dla wybranych gmin (miast na prawach powiatu) województwa śląskiego Lp. Nazwa gminy woj. śląskie gminy powiaty i miasta na prawach powiatu 1 Bielsko Biała 2 Bytom 3 Chorzów 4 Częstochowa 5 Dąbrowa Górnicza 6 Gliwice 7 Jastrzębie Zdrój 8 Jaworzno 9 Katowice 10 Mysłowice 11 Piekary Śląskie 12 Ruda Śląska 13 Rybnik 14 Siemianowice Śląskie 15 Sosnowiec 16 Świętochłowice 17 Tychy 18 Zabrze 19 Żory Wskaźnik dochodowości, zł/M rok 2000 rok 2001 1 830,9 2 031,9 1 149,0 1 307,0 1 233,9 1 360,5 2 052,6 1 690,9 1 987,6 1 667,7 1 912,1 2 074,0 1 517,7 1 552,2 2 163,0 1 652,4 1 291,6 1 578,2 1 906,5 1 535,8 1 571,2 2 200,6 1 812,7 1 793,3 1 415,4 2 161,8 1 899,3 1 963,1 1 815,7 2 050,7 2 333,3 1 708,8 1 822,7 2 553,6 1 722,3 1 371,5 1 828,2 2 169,7 1 657,6 1 805,9 1 599,4 2 182,8 2 032,8 1 595,1 Z tablicy 6.6 wynika, że Siemianowice Śląskie pod względem wysokości wskaźnika dochodowości należą do mniej zamożnych wśród miast na prawach powiatu w województwie śląskim. 29 Rys. 2. 0 rok 2001 Ruda Śląska Piekary Śląskie Mysłowice Katowice Jaworzno Jastrzębie Zdrój Gliwice Dąbrowa Górnicza Częstochowa Chorzów Bytom Bielsko Biała Żory 250 Żory 500 Zabrze 750 Zabrze 1 000 Tychy 1 250 Tychy 1 500 Świętochłowice 1 750 Świętochłowice 2 000 Sosnowiec 2 250 Sosnowiec 2 500 Siemianowice Śląskie 2 750 Siemianowice Śląskie średnia w woj. śląskim Rybnik rok 2000 Rybnik Ruda Śląska Piekary Śląskie Mysłowice Katowice Jaworzno Jastrzębie Zdrój Gliwice Dąbrowa Górnicza Częstochowa Chorzów Bytom Bielsko Biała 2 500 2 250 2 000 1 750 1 500 1 250 1 000 750 500 250 0 średnia w woj. śląskim Wskaźnik dochodowości [zł/M] w miastach na prawach powiatu w województwie śląskim dla roku 2000 i 2001 30 7. Cele ekologiczne i przedsięwzięcia priorytetowe Miasta Cele ekologiczne miasta Siemianowice Śląskie i priorytetowe kierunki działań niezbędne dla realizacji tych celów przedstawiono w tablicy 7.1. Większość celów, priorytetów i zadań sformułowanych w zakresie ochrony środowiska wynika bezpośrednio i pośrednio z licznych dokumentów i opracowań branżowych oraz z zapisów „II Polityki ekologicznej państwa”, stanowiącej kontynuację „Polityki ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010”. Cele i priorytety ekologiczne są zgodne z priorytetowym kierunkiem rozwoju województwa śląskiego „poprawa jakości środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym zwiększenie atrakcyjności terenu” zawartym w „Strategii rozwoju województwa śląskiego”. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem nowej strategii miasta, w której zamieszczona zostanie koncepcja utworzenia Siemianowickiego Parku Przemysłowego jako strefy aktywności gospodarczej - instrumentu pobudzania lokalnej przedsiębiorczości i kreowania nowych miejsc pracy jako odrębnego celu strategicznego. Tablica 7.1. Symbol celu A1 A2 Symbol celu B1 B2 Zestawienie celów i priorytetów ekologicznych Siemianowic Śląskich na lata 2004-2011 Cele A: Ochrona krajobrazu Priorytetowe kierunki działań Podejmowanie działań zmierzających do zabezpieczenia oraz wykorzystania zespołów lub pojedynczych obiektów zabudowy przemysłowej o istotnej dla krajobrazu miasta wartości Zabezpieczenie i zagospodarowanie w celu dydaktycznorekreacyjno-sportowym byłych kamieniołomów wapieni Cele B: Ochrona wód podziemnych Priorytetowe kierunki działań Działania zmierzające do racjonalnego wykorzystania i zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem wód GZWP nr 329 (w utworach węglanowych triasu) Podjęcie działań w kierunku selektywnego wypompowywania niskozmineralizowanych wód podziemnych z byłej kopalni „Siemianowice” i wykorzystanie ich do celów komunalnych Termin realizacji 2010 2010 Termin realizacji 2010 2010 31 Symbol celu C1 C1/1 C2 C2/1 Symbol celu D1 D2 D3 Symbol celu E1 E2 Cele C: Ochrona wód powierzchniowych Priorytetowe kierunki działań Ochrona wód płynących Systematyczne działania w kierunku poprawy jakości wód Rowu Michałkowickiego i rzeki Brynicy Ochrona wód stojących Kontynuacja działań zmierzających do rewitalizacji stawów o istotnym znaczeniu z punktu widzenia ekologii – obejmujących ich czyszczenie, uszczelnienie i zabezpieczenie zasilania w wodę Termin realizacji 2006 2010 Cele D: Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji Doskonalenie systemu współpracy Państwowej Straży Pożarnej, Policji i innych służb (ŚWIOŚ, zarządy dróg publicznych) w celu zapobiegania i zarządzania w razie wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w tym awarii przemysłowych Działania na rzecz minimalizacji zagrożeń dla środowiska związanych z działalnością gospodarczą (awarii przemysłowych) Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania zachowań w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w tym awarii przemysłowych Cele E: Ochrona gleb i powierzchni ziemi Priorytetowe kierunki działań Podjęcie systematycznego monitoringu stanu gleb Ukierunkowywanie działalności rolniczej na obszarach zasięgu oddziaływania przemysłu, zmierzające do zastąpienia części upraw innymi roślinami oraz do przekwalifikowania części szczególnie skażonych obszarów do innego sposobu ich użytkowania 2010 2010 2006 Termin realizacji 2005 2005 32 Symbol celu F1 F1/1 F2 F2/1 F2/2 F2/3 Symbol celu G1 G1/1 G1/2 G2 G2/1 G3 G3/1 G4 G4/1 Cele F: Utrzymanie i rozwój zasobów przyrodniczych miasta Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji Rozwój bioróżnorodności na obszarach chronionych Ochrona zasobów przyrody w oparciu o systematyczne badania i obserwacje na terenach chronionych i obszarach uznanych za podlegające ochronie Utrzymanie i rozwój zieleni miejskiej Zadrzewianie i zakrzewianie terenów zdegradowanych Konserwacja, przebudowa i rozwój zieleni w pasach drogowych i osiedlowej Przeciwdziałanie dewastacji zieleni poprzez popularyzację zagadnień ochrony przyrody i edukację młodzieży 2006 2010 2010 2010 Cele G: Poprawa jakości powietrza na terenie miasta Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji Zmniejszenie niskiej emisji ze źródeł pozyskiwania energii Kontynuacja i wzmożenie działań w zakresie termomodernizacji 2006 i modernizacji źródeł ciepła w obiektach użyteczności publicznej, budynkach mieszkalnych i obiektach usługowych Stworzenie i realizacja programu planowej przebudowy 2005/2010 systemów zasilania w ciepło dzielnic i obszarów zabudowy mieszkalnej (wraz z montażem finansowym) Zmniejszenie skutków emisji komunikacyjnej Kontynuacja i wzmożenie działań w zakresie przebudowy 2010 układów komunikacyjnych Obniżenie emisji niezorganizowanej Wykonanie inwentaryzacji źródeł emisji niezorganizowanej 2004 i opracowanie programu jej redukcji Monitorowanie jakości powietrza Okresowa kontrola stężeń zanieczyszczeń na terenie miasta 2004 w wyznaczanych reprezentatywnych punktach 33 Cele H: Zmniejszenie uciążliwości akustycznych występujących na terenie miasta do poziomu akceptowanego pod względem prawnym i społecznym Symbol Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji celu H1 Wykonanie mapy akustycznej miasta (2010) H1/1 Opracowanie mapy akustycznej i programu naprawczego 2005 w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg zaliczonych do obiektów których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach H2 Wspieranie działań i przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu klimatu akustycznego – sukcesywnie H2/1 Analiza możliwości zmiany aktualnego układu 2006 komunikacyjnego miasta H2/2 Wspieranie działań i przedsięwzięć mających na celu poprawę 2011 stanu klimatu akustycznego kształtowanego przez źródła przemysłowe i komunikacyjne poprzez realizację zabezpieczeń akustycznych środowiska H2/3 Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu na terenach 2010 chronionych, na których nie występują przekroczenia wartości dopuszczalnych Cele I: Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym Symbol Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji celu I1 Inwentaryzacja i monitoring źródeł emisji promieniowania niejonizującego – współpraca z wojewodą Stworzenie bazy danych o źródłach promieniowania 2006 I1/1 elektromagnetycznego I2 Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego Przestrzeganie zapisów na temat obszarów chronionych, 2010 I2/1 zawartych w raportach o oddziaływaniu na środowisko (inwestycje - łączność, przemysł) Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń 2010 I2/2 emitujących promieniowanie elektromagnetyczne 34 Symbol celu J1 J1/1 J1/2 J2 J2/1 J2/2 Symbol celu 1 K1 K1/1 K1/2 K2 K2/1 K2/2 K2/3 K2/4 K2/5 K2/6 K2/7 K2/8 Cele J: Przekształcanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji Nierolnicze zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych dla kształtowania ładu przestrzennego Wspieranie działań na rzecz wykorzystania terenów 2005 zdegradowanych na cele urbanizacji i aktywności gospodarczej na terenie miasta (zabudowy) Wykorzystanie terenów zdegradowanych dla zwiększenia 2010 lesistości miasta Rolnicze wykorzystanie terenów zdegradowanych Wykorzystanie terenów zdegradowanych do tworzenia terenów zielonych Wykorzystanie terenów zdegradowanych i porolniczych, odłogowych pod uprawy nieżywnościowe – produkcja biopaliw, roślin energetycznych itp. 2010 2010 Cele K: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczności miasta Priorytetowe kierunki działań Termin realizacji 2 3 Rozwój różnorodnych form informacji w celu podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców miasta Edukacja szkolna i pozaszkolna dotycząca zasady praca ciągła zrównoważonego rozwoju Stworzenia systemu ogólnodostępnej, ciągłej informacji 2005 o sytuacji ekologicznej miasta Rozszerzanie zakresów tematycznych w prowadzeniu edukacji społeczeństwa dotyczących zasady zrównoważonego rozwoju sukcesywnie Racjonalne użytkowanie materiałów, surowców i energii (woda, surowce mineralne, paliwa, energia elektryczna) Termomodernizacja obiektów budowlanych, sieci grzewczych i źródeł ciepła Minimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz selektywna gospodarka odpadami Wykorzystywanie odpadów Ograniczanie emisji hałasu Program „Czystsza produkcja” Proekologiczne zachowania komunikacyjne Zachowania społeczeństwa w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska 35 1 2 K2/9 K2/10 3 Poszanowanie zasobów zieleni urządzonej i nieurządzonej Ochrona klimatu Cele i priorytety ekologiczne miasta Siemianowice Śląskie mają odzwierciedlenie w wojewódzkich celach strategicznych zawartych w dokumencie „Program ochrony województwa śląskiego do 2004 roku oraz cele długoterminowe do roku 2015” (2002 r.). W tablicy 7.2 przedstawiono tylko te priorytety ekologiczne Miasta, które wynikają wprost z zadań krótkoterminowych programu wojewódzkiego. Elementy środowiska i uciążliwości, w stosunku do których powinny być podjęte priorytetowe działania w programie wojewódzkim to: ♦ zasoby wodne, ♦ gospodarka odpadami, ♦ powietrze atmosferyczne, ♦ hałas, ♦ tereny poprzemysłowe. Należy sprecyzować także cele w innych zakresach, mających znaczenie dla ochrony zasobów i jakości środowiska, a także zdrowia człowieka. Są to: ♦ system obszarów chronionych, ♦ zasoby kopalin, ♦ gleby użytkowane rolniczo, ♦ niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, ♦ nadzwyczajne zagrożenia środowiska (w tym awarie przemysłowe). Zgodność celów i priorytetów ekologicznych miasta Siemianowice Śląskie z polityką ekologiczną państwa i strategią rozwoju województwa śląskiego przedstawiono w tablicy 7.3. 36 Tablica 7.2. Cele ekologiczne programu ochrony środowiska województwa śląskiego, w których realizacji uczestniczą Siemianowice Śląskie Cel długoterminowy w programie wojewódzkim Symbole zadań w programie wojewódzkim 1 2 Przywrócenie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz ochrona jakości wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania (W) W 2.2 W 4.1 W 3.2 W 6.2 W 5.3 W 5.4 W 5.5 W 5.6 W 5.10 W 7.2 P 1.2 P 1.3 P 3.1 P 3.3 P 2.6 P 3.4 P.3.5 P 4.1 P 4.2 P 4.3 P 4.7 P 4.4 P 4.6 H 1.2 H 2.2 H 2.3 H 2.1 Polepszenie jakości powietrza atmosferycznego (P) Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców województwa śląskiego i środowiska poprzez obniżenie jego natężenia do poziomu obowiązujących standardów(H) H 2.3 H 2.4 Priorytety ekologiczne miasta Siemianowice Śląskie 3 B1 C1/1 C2/1 G1/2 G 4/1 G1/1 K2/2 G2/1 G3/1 H1/1 H2/1 H2/2 K2/5 H2/3 37 1 2 3 Przekształcanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych województwa śląskiego (TP) TP 1.1 TP 1.4 OCh 4.2 OCh 4.3 GL 2.1 J1/1 Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej, ochrona i wzrost różnorodności krajobrazowej oraz wzrost lesistości województwa i ochrona lasów (Och) OCh 2.2 Ochrona zasobów złóż poprzez ich racjonalne wykorzystanie w koordynacji z planami rozwoju regionalnego (ZK) Gleby użytkowane rolniczo (GL) - Kontrola i ograniczenie emisji niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego do środowiska (PR) Eliminowanie i zmniejszenie skutków dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych (AWP) OCh 4.2 OCh 4.3 OCh 5.2 GL 1.1. GL 2.1 PR 1.1 PR 2.1 PR 2.2 AWP 1.1 AWP 1.2 AWP 1.3 AWP 1.4 AWP 3.1 J1/2 J2/1 J2/2 F1/1 J1/2 F2/2 F2/4 K2/9 E1 E2 I1 I2 D2 D1 D3 K2/8 38 Tablica 7.3. Cele i priorytety ekologiczne Siemianowic Śląskich na tle polityki ekologicznej państwa oraz strategii rozwoju województwa śląskiego Grupa celów A: Ochrona krajobrazu Cele miasta A1 A2 Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) Podejmowanie działań zmierzających do zabezpieczenia oraz wykorzystania zespołów lub pojedynczych obiektów zabudowy przemysłowej o istotnej dla krajobrazu miasta wartości 114 Zabezpieczenie i zagospodarowanie w celu dydaktyczno-rekreacyjno-sportowym byłych kamieniołomów wapieni 114 Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania.... włączając w to ...tereny zurbanizowane Zadania 2.2 (na lata 2003-2006) • Wdrożenie skutecznych narzędzi planistycznych dla ochrony różnorodności... krajobrazowej.... Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk.... Zadania 2.2 (na lata 2003-2006) • Utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, poprzedzone waloryzacją przyrodniczą obszarów już objętych ochroną prawną, jak też cennych obszarów przyrodniczych dotychczas nie objętych żadną formą ochrony, a spełniających kryteria sieci NATURA 2000 Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) FC4K1 FC4K2 FC5K3 FC6K1 BC2K8 EC5K6 FC4K1 FC7K4 39 Grupa celów B: Ochrona wód podziemnych B1 B2 Cele miasta Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 1 2 3 4 Działania zmierzające do racjonalnego wykorzystania i zabezpieczenia przed zanieczyszczeniem wód GZWP nr 329 (w utworach węglanowych triasu) 45 89-92 Podjęcie działań w kierunku selektywnego wypompowywania niskozmineralizowanych wód podziemnych z byłej kopalni „Siemianowice” i wykorzystanie ich do celów komunalnych 45 89-92 Grupa celów 2.5 (do 2010 r.) • (3) Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów... wód podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, przed ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi... Zadania 2.5 (na lata 2003-2006) • Monitorowanie stanu ilościowego i jakościowego głównych zbiorników wód podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej na powierzchni..... Grupa celów 2.5 (do 2010 r.) • (3) Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów... wód podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, przed ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi... Zadania 2.5 (na lata 2003-2006) • Monitorowanie stanu ilościowego i jakościowego głównych zbiorników wód podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed negatywnymi skutkami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej na powierzchni..... Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 5 FC1K2 FC1K4 FC1K1 FC1K2 40 Grupa celów C: Ochrona wód powierzchniowych Cele miasta C1 Ochrona płynących C2 Ochrona stojących Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) C1/1 Systematyczne działania w kierunku poprawy jakości wód Rowu wód Michałkowickiego i rzeki Brynicy 45 89-92 C2/1 Kontynuacja działań zmierzających wód do rewitalizacji stawów o istotnym znaczeniu z ekologicznego punktu widzenia, obejmujących ich czyszczenie, uszczelnienie i zabezpieczenie zasilania w wodę 89-92 Grupa celów 4.2 (do 2010 r.) • ...wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę..., • modernizacja, rozbudowa i budowa do 2010 r. komunalnych oczyszczalni ścieków..., • ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich, • zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi) przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych) Zadania 4.2 (na lata 2003-2006) • Przygotowanie opracowań programowych (sukcesywnie do 2006 r.) ukierunkowanych na ograniczenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzonych do wód ze ściekami komunalnymi o 50 % i ściekami przemysłowymi o 30 %, • Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 (sukcesywnie do 2010 r.) Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk, szczególnie wodno-błotnych Zadania 2.2 (na lata 2003-2006) • Wdrożenie skutecznych narzędzi planistycznych dla ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej..... Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) DC3K1 DC3K3 EC3K1 FC1K1 FC1K2 FP1 FC4K2 41 Grupa celów D: Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska (106) Cele miasta D1 D2 D3 Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczna państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) Doskonalenie systemu współpracy Państwowej Straży Pożarnej, Policji i innych służb (ŚWIOŚ, zarządy dróg publicznych) w celu zapobiegania i zarządzania w razie wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w tym awarii przemysłowych Działania na rzecz minimalizacji zagrożeń dla środowiska związanych z działalnością gospodarczą (awarii przemysłowych) 107 108 Grupa celów 4.6 (do 2010 r.) • Sporządzić program technicznego wzmocnienia krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, • Sporządzić plany powiatowe dla tych powiatów, na terenie których znajduje się więcej niż 5 obiektów niebezpiecznych 106 107 108 Edukacja społeczeństwa na rzecz kreowania zachowań w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, w tym awarii przemysłowych 107 Grupa celów 4.6 (do 2010 r.) • Sporządzić zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze dla wszystkich obszarów administracyjnych, objętych zewnętrznym oddziaływaniem awaryjnym zakładów o dużym ryzyku Zadania 4.6 (na lata 2003-2006) • Znowelizowanie przepisów dotyczących planowania przestrzennego w taki sposób, aby każdy plan miejscowy dla gminy, na terenie której znajdują się obiekty niebezpieczne, zawierał ustalenia w zakresie poważnych awarii (2004) Zadania 4.6 (na lata 2003-2006) • Opracowanie programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach i edukacji w tym zakresie obejmującego działania na szczeblu lokalnym, regionalnym i centralnym Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) BP11 FC1K6 BP16 42 Grupa celów F: Ochrona gleb i powierzchni ziemi Cele miasta E1 E2 Priorytety miasta Podjęcie systematycznego stanu gleb monitoringu Ukierunkowywanie działalności rolniczej na obszarach zasięgu oddziaływania przemysłu, zmierzające do zastąpienia części upraw innymi roślinami oraz do przekwalifikowania części szczególnie skażonych obszarów do innego sposobu ich użytkowania Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 58-60 Grupa celów 2.4 (do 2010 r.) • Objęcie monitoringiem gleb rejestracji zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania różnych, negatywnych czynników (erozja, inwestycje, przemysł, emisje, odpady, ścieki i inne) Zadania 2.4 (na lata 2003-2006) • Ocena realizacji programu monitoringu gleb i jego weryfikacja ukierunkowana na rejestrowanie zmian powodowanych przez różnorodne użytkowanie gleb, w tym przez nadmierną ich eksploatację (2005 r.) Grupa celów 2.4 (do 2010 r.) • Podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych... Zadania 2.4 (na lata 2003-2006) • Ocena wartości naturalnego potencjału produkcyjnego gleb i ustalenie możliwości użytkowania gleb zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju.....(praca ciągła) • Przygotowanie wytycznych dotyczących zasad gospodarowania na glebach skażonych rtęcią i kadmem (wraz z ich wyłączeniem z rolniczego i ogrodniczego wykorzystania) (2005 r.) 58-60 Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) FC1K3 FC4K2 FC4K2 FC8K4 43 Grupa celów F: Utrzymanie i rozwój zasobów przyrodniczych miasta Cele miasta Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 1 2 3 4 F1 Rozwój bioróżnorodności na obszarach chronionych F1/1 Ochrona zasobów przyrody w oparciu o systematyczne badania i obserwacje na terenach chronionych i obszarach uznanych za podlegające ochronie 114.a. Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Rozszerzenie i usprawnienie ochrony in situ i ex situ gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem oraz starych, tradycyjnych odmian roślin i ras zwierząt hodowlanych mających znaczenie dla ochrony różnorodności biologicznej, poprzez stworzenie i utrzymanie niezbędnych warunków technicznych do takiej ochrony (stosowne obiekty i ich wyposażenie) oraz wspieranie badań i prac rozwojowych z tego zakresu, Zadania 2.2 (na lata 2003-2006) • Wdrożenie skutecznych narzędzi planistycznych dla ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej (poprzez uwzględniającą te zagadnienia nowelizację ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym), • Wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej oraz wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności realizacji w tym zakresie polityki ekologicznej państwa Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 5 FC7K1 FC7K4 FC7K5 44 1 F2 Utrzymanie i rozwój zieleni miejskiej 2 3 4 F2/1 Zadrzewianie i zakrzewianie terenów zdegradowanych 60.b. Grupa celów 2.3 (do 2010 r.) • Dalsze zwiększanie lesistości kraju (głównie na gruntach nieprzydatnych dla rolnictwa oraz przez optymalizację lasu w krajobrazie), • Poprawa zdrowotności i odporności drzewostanów, • Zwiększenie ilości i powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie zakresu leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju, włączając w to obszary intensywnie użytkowane gospodarczo i tereny zurbanizowane Zadania 2.3 (na lata 2003-2006) • Kontynuowanie programu przebudowy drzewostanów zmienionych lub silnie uszkodzonych przez zanieczyszczenia powietrza (2003-2006) Zadania 2.4 (na lata 2003-2006) • Kompleksowa rekultywacja starych składowisk, wraz z ich zadrzewieniem i zakrzewieniem (sukcesywnie od 2003) 5 FC4K2 FC7K7 45 1 F2 Utrzymanie i rozwój zieleni miejskiej 2 3 4 F2/2 Konserwacja, przebudowa i rozwój zieleni w pasach drogowych i osiedlowej 99 F2/3 Przeciwdziałanie dewastacji zieleni poprzez popularyzacje zagadnień ochrony przyrody i edukację młodzieży 112 114.c. Grupa celów 2.2 (do 2010 r.) • Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego; między innymi poprzez promowanie zagadnień różnorodności biologicznej w ramach szkoleń i kampanii informacyjnych oraz poprawę komunikacji społecznej w zakresie zrozumienia celów i skutków ochrony różnorodności biologicznej – propagowanie umiarkowanego użytkowania zasobów biologicznych i praktyk oszczędnego i rozsądnego gospodarowania, tak by nie niszczyć zasobów przyrody ponad niezbędne potrzeby, a także wskazywanie na lokalne korzyści z zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej Grupa celów 1.5 (do 2010 r.) • Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół oraz rozwój szkoleń obejmujących zagadnienia środowiskowe organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła) 5 FC7K4 46 Grupa celów G: Poprawa jakości powietrza na terenie miasta Cele miasta 1 Priorytety miasta 2 G1/1 Kontynuacja i wzmożenie działań G1 Zmniejszenie w zakresie termomodernizacjii i modernizacji niskiej emisji ze źródeł ciepła w obiektach użyteczności źródeł publicznej, budynkach mieszkalnych pozyskiwania i obiektach usługowych energii G1/2 Stworzenie i realizacja programu planowej przebudowy systemów zasilania w ciepło dzielnic i obszarów zabudowy mieszkalnej (wraz z montażem finansowym) Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 3 50 4 Grupa celów 4.3 (do 2010 r., a nawet do 2020 r.) Opracowanie i wdrożenie, zgodnie z zapisami „Założeń polityki energetycznej Polski do roku 2020”, zintegrowanego systemu zarządzania energią i środowiskiem, ze względu na dominujący w Polsce udział obiektów i urządzeń spalania paliw w wytwarzanych ładunkach SO2, CO2, pyłu oraz NOx (uznawanych dodatkowo za najważniejszy prekursor ozonu przyziemnego). W ramach tego systemu powinny zostać określone długofalowe i stabilne zadania dla sektora jako realizatora wymagań porozumień międzynarodowych i dyrektyw 2001/77/WE, 2001/80/WE i 2001/81/WE, określające także systemowe wspomaganie oraz preferencje, nie naruszające jednak warunków konkurencyjności i zasad jednolitego europejskiego rynku energii elektrycznej Zadania 4.3 (na lata 2003-2006) • Wdrożenie systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza (sukcesywnie od 2003 r.), • Opracowanie programów naprawczych ochrony powietrza (2003 r.), • Wdrażanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie) Zadania 3.2 (na lata 2003-2006) • Budowa instalacji wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych zgodnie z programami wykonawczymi do „Strategii rozwoju energetyki odnawialnej” (inwestorzy prywatni i publiczni) Zadania 5.2 (na lata 2003-2006) • Wykorzystanie istniejących instrumentów rynkowych w celu promowania oszczędności energii, promowania odnawialnych źródeł energii i wzrostu zalesienia kraju (praca ciągła) 99 Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 5 DC3K1 DC3K3 FC3K1 FC3K2 FC3K3 FP3 47 1 G2 Zmniejszenie skutków emisji komunikacyjnej G3 Obniżenie emisji niezorganizowanej G4 Monitorowanie jakości powietrza 2 G2/1 Kontynuacja i wzmożenie działań w zakresie przebudowy układów komunikacyjnych 3 99 G3/1 Wykonanie inwentaryzacji źródeł emisji niezorganizowanej i opracowanie programu jej redukcji 99 G4/1 Okresowa kontrola stężeń zanieczyszczeń na terenie miasta w wyznaczonych reprezentatywnych punktach 99 4 5 DC2K5 Poprawa stanu istniejących dróg DC2K8 Remonty i modernizacja dróg BC2K7 Wspieranie budowy rekreacyjnych tras rowerowych 48 Grupa celów H: Zmniejszenie uciążliwości akustycznych występujących na terenie miasta do poziomu akceptowanego pod względem prawnym i społecznym Cele miasta Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 1 2 3 4 H1 Wykonanie mapy akustycznej miasta H1/1 Wykonanie mapy akustycznej miasta i programu naprawczego w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg zaliczonych do obiektów których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach 100 Grupa celów 4.7 (do 2010 r.) • Sporządzenie dla wszystkich aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców map akustycznych oraz, na ich podstawie, programów ograniczania hałasu na obszarach, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne, • Uruchomienie procesów sporządzania map akustycznych dla miast poniżej 100 tysięcy mieszkańców oraz, na ich podstawie, sporządzania w ramach powiatowych programach ochrony środowiska programów ograniczania hałasu na obszarów, na których poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne Zadania 4.7 (na lata 2003-2006) • Opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg, linii kolejowych i lotnisk, zaliczanych do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach (2005 r.) Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 5 FP7 FP9 49 1 2 3 4 H2/1 Analiza możliwości zmiany H2 Wspieranie aktualnego układu komunikacyjnego działań miasta i przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu klimatu akustycznego 99 100 H2/2 Wspieranie działań i przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu klimatu akustycznego kształtowanego przez źródła komunikacyjne i przemysłowe poprzez realizację zabezpieczeń akustycznych środowiska 99 100 Grupa celów 4.7 (do 2010 r.) • Ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół lotnisk, terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB Zadania 4.7 (na lata 2003-2006) • Modernizacja lub przebudowa tras, budowa obwodnic, modernizacja systemów transportu zbiorowego w miastach oraz produkcja i wprowadzanie do eksploatacji pojazdów o hałaśliwości zgodnej z aktualnymi uregulowaniami krajowymi i międzynarodowymi Grupa celów 4.7 (do 2010 r.) • Wyeliminowanie z produkcji środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada standardom Unii Europejskiej oraz stopniowe eliminowanie z użytkowania tych urządzeń Zadania 4.7 (na lata 2003-2006) • Realizacja zabezpieczeń akustycznych środowiska wynikająca z działań doraźnych (dotyczy budowy ekranów akustycznych, zabezpieczeń antywibracyjnych podtorzy tramwajowych, a także instalacji okien o zwiększonej izolacyjności – sukcesywnie), • Pełne wdrożenie produkcji maszyn i urządzeń o zmniejszonej hałaśliwości, zgodnej z dyrektywą Unii Europejskiej 2000/14/EC (2006 r.), • Wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych (sukcesywnie) 5 DC2K3 DC2K4 DC2K5 DC2K8 DP5 EC2K4 50 1 H2 Wspieranie działań i przedsięwzięć mających na celu poprawę stanu klimatu akustycznego 2 H2/3 Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu na terenach chronionych, na których nie występują przekroczenia wartości dopuszczalnych 3 4 100 Grupa celów 4.7 (do 2010 r.) • Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem stref ograniczonego użytkowania wokół lotnisk, terenów przemysłowych, głównych dróg i linii kolejowych wszędzie tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej, • ... podejmować działania w celu niedopuszczenia do pogarszania się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna ... Zadania 4.7 (na lata 2003-2006) • Przygotowanie i wdrożenie podstaw metodycznych dotyczących programów ochrony środowiska przed hałasem i zagadnień akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego (w tym obszarów ograniczonego użytkowania – 2004 r.) 5 DP14 FC5K3 FC7K2 FC7K5 51 Grupa celów I: Ochrona przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym Cele miasta Priorytety miasta I1/1 Stworzenie bazy danych o źródłach I1 promieniowania elektromagnetycznego Inwentaryzacja i monitoring źródeł emisji promieniowania niejonizującego – współpraca z wojewodą I2 Ograniczenie emisji promieniowania niejonizującego I2/1 Przestrzeganie zapisów na temat obszarów chronionych, zawartych w raportach o oddziaływaniu na środowisko (inwestycje - łączność, przemysł) I2/2 Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urządzeń emitujących promieniowanie elektromagnetyczne Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 100 Grupa celów 4.8 (do 2010 r.) • Stworzenie odpowiednich struktur organizacyjnych zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, przeszkolenie personelu i zapewnienie im środków technicznych Zadania 4.8 (na lata 2003-2006) • Opracowanie projektu bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku i rozszerzenie zakresu państwowego monitoringu środowiska (2004 r.) Grupa celów 4.8 (do 2010 r.) • Opracowanie i wydanie przepisów wykonawczych i wytycznych, zapewniających wdrożenie ustawy – Prawo ochrony środowiska w części dotyczącej ochrony przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych oraz odpowiednich przepisów prawa budowlanego i przepisów dotyczących planowania przestrzennego Zadania 4.8 (na lata 2003-2006) • Prowadzenie uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, pozwoleń na budowę, pozwoleń na emisję pól elektromagnetycznych oraz pozwoleń na budowę obiektów budowlanych oraz prowadzenie postępowań o charakterze interwencyjnym sukcesywnie brak zapisów 99 156 52 Grupa celów J: Przekształcanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych Cele miasta Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) J1 Nierolnicze zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych dla kształtowania ładu przestrzennego J1/1 Wspieranie działań na rzecz wykorzystania terenów zdegradowanych na cele urbanizacji i aktywności gospodarczej na terenie miasta (zabudowy) 99 155.a. J1/2 Wykorzystanie terenów zdegradowanych dla zwiększenia lesistości miasta 60.b. 160 J2/1 Wykorzystanie terenów J2 zdegradowanych do tworzenia terenów Rolnicze zielonych wykorzystanie terenów zdegradowanych 60.b. Grupa celów 2.4 (do 2010 r.) • Identyfikacja zagrożeń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym przemysłowych, • Maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych poprzez opracowanie i wdrożenie mechanizmów sprzyjających ponownemu włączeniu tych terenów do obiegu gospodarczego Zadania 2.4 (na lata 2003-2006) • Opracowanie i wdrożenie systemu przywracania walorów użytkowych terenom poprzemysłowym (2005 r.) Grupa celów 2.3 (do 2010 r.) • Dalsze zwiększanie lesistości kraju (głównie poprzez zalesiania na gruntach nieprzydatnych dla rolnictwa oraz optymalizację struktury lasów w krajobrazie), • Zwiększenie ilości i powierzchni zadrzewień na terenach rolniczych oraz rozszerzenie leśnej rekultywacji terenów zdegradowanych Zadania 2.3 (na lata 2003-2006) • Zalesienie około 80 tys. ha gruntów wyłączonych z użytkowania rolniczego (2003-2006) Grupa celów 2.4 (do 2010 r.) • Podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) EC2K2 FC4K1 FC4K2 FP5 FC7K7 FC8K4 53 1 2 3 4 5 J2 Rolnicze wykorzystanie terenów zdegradowanych J2/2 Wykorzystanie terenów zdegradowanych i porolniczych, odłogowych pod uprawy nieżywnościowe – produkcja biopaliw, roślin energetycznych itp. 56 60.b. 97 Grupa celów 3.2 (do 2010 r.) • 7,5 % udział energii odnawialnej w bilansie zużycia energii pierwotnej w kraju na rok 2010 Zadania 3.2 (na lata 2003-2006) • Wykonanie kompleksowej oceny zasobów energii odnawialnej i niezbędnej infrastruktury w ujęciu regionalnym oraz włączenie problematyki energetyki odnawialnej do planów zagospodarowania przestrzennego i planów rozwoju regionalnego. Identyfikacja projektów pilotażowych pod inwestycje finansowane ze środków UE (2004 r.), • Wdrażanie programu wykonawczego rozwoju energetyki odnawialnej w latach 2004-2006 FC3K3 54 Cel K: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczności miasta Cele miasta 1 K1 Rozwój różnorodnych form informacji w celu podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców miasta Priorytety miasta Zgodność z „II Polityką ekologiczną państwa” nr pktu Zgodność z „Polityką ekologiczną państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010” (zacytowane fragmenty dokumentu) 2 3 4 K1/1 Edukacja szkolna i pozaszkolna dotycząca zasady zrównoważonego rozwoju 162 163 Grupa celów 1.5 • Zwiększenie udziału problematyki ekologicznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół oraz rozwój szkoleń obejmujących zagadnienia środowiskowe organizowanych przez pracodawców, instytucje publiczne i organizacje społeczne (praca ciągła), • Realizacja prezentacji o treściach ekologicznych w ramach oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku (praca ciągła) Grupa celów 1.2 • Włączenie prezentacji obejmujących oddziaływanie na środowisko zachowań konsumentów do oferty programowej środków przekazu oraz instytucji kultury i wypoczynku, przy możliwie szerokim zaangażowaniu do udziału w takich prezentacjach osób cieszących się wysoką społeczną popularnością i autorytetem oraz reprezentujących szanowane i poważne instytucje, • Szkolenie kadr przedsiębiorstw w zakresie problematyki ochrony środowiska Zgodność ze „Strategią rozwoju województwa śląskiego” (symbol celu strategicznego) 5 AC2P5 CP2 55 1 K1 Rozwój różnorodnych form informacji w celu podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców miasta K2 Rozszerzanie zakresów tematycznych w prowadzeniu edukacji społeczeństwa dotyczących zasady zrównoważonego rozwoju 2 3 4 41 161 162 Grupa celów 1.5 • Utworzenie w urzędach administracji publicznej systemu udostępniania informacji o środowisku spełniającego wymagania ustawy - Prawo ochrony środowiska (2005 r.), • Opracowanie i wdrożenie, w oparciu o publiczne rejestry, interaktywnych baz danych o środowisku w postaci elektronicznej, dostępnych za pośrednictwem za pośrednictwem Internetu (do 2005 r.) K2/1 Racjonalne użytkowanie materiałów, surowców i energii (woda, surowce mineralne, paliwa, energia elektryczna) 42-57 K2/2 Termomodernizacja obiektów budowlanych, sieci grzewczych i źródeł ciepła K2/3 Minimalizowanie ilości wytwarzanych odpadów oraz selektywna gospodarka odpadami 97 Grupa celów 3.1 (do 2010 r.) • Zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości w gospodarce normatywy, wskaźniki, ograniczenia, racjonalizacja i nowe technologie brak zapisów K1/2 Stworzenia ogólnodostępnej, ciągłej o sytuacji ekologicznej miasta systemu informacji 46-47 K2/4 Wykorzystywanie odpadów 85-86 K2/5 Ograniczanie emisji hałasu K2/6 Program Czystsza produkcja” 100 42-57 5 AP10 FC1K4 FC3K1 FC3K2 FC3K3 Grupa celów 3.1 (do 2010 r.) • Zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości w gospodarce normatywy, wskaźniki, ograniczenia, racjonalizacja i nowe technologie Grupa celów 3.1 (do 2010 r.) • Zmniejszenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości w gospodarce normatywy, wskaźniki, ograniczenia, racjonalizacja i nowe technologie brak zapisów Grupa celów 1.2 Wsparcie programu „czystszej produkcji” 56 1 K2 Rozszerzanie zakresów tematycznych w prowadzeniu edukacji społeczeństwa dotyczących zasady zrównoważonego rozwoju 2 3 K2/7 Proekologiczne zachowania komunikacyjne K2/8 Zachowania społeczeństwa w sytuacji wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska K2/9 Poszanowanie zasobów zieleni urządzonej i nieurządzonej K2/10 Ochrona klimatu 96 brak zapisów 107 brak zapisów 114.c. brak zapisów 96 97 4 Grupa celów 5.2 Poprawa systemu informacji i edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony klimatu 5 FC7K1 FC7K4 57 8. Wyszczególnienie zadań dla realizacji przedsięwzięć w priorytetach ekologicznych Do najważniejszych problemów ekologicznych miasta Siemianowice Śląskie wynikających z analizy danych monitoringowych, opracowań specjalistycznych związanych ze stanem środowiska Siemianowic Śląskich, dokumentów strategicznych różnego szczebla oraz wyników przeglądu ekologicznego i konsultacji społecznych, należy zaliczyć: ♦ zanieczyszczenie i zanikanie wód powierzchniowych, ♦ znacząca na obszarze miasta ilość terenów zdegradowanych, ♦ zanieczyszczenie powietrza związane z „niską emisją” ze źródeł komunikacyjnych i stacjonarnych, ♦ zagrożenia związane z gospodarką odpadami (problematyka ta jest przedmiotem oddzielnego dokumentu – Planu gospodarki odpadami). Większość tych problemów jest konsekwencją działalności przemysłowej, a także znacznego zagęszczenia sieci osadniczej i transportowej. Do spraw, których rozwiązanie wymaga dalszych, planowych działań należą także: ♦ pełne rozpoznanie zagrożeń klimatu akustycznego, ♦ problemy związane z poważną awarią przemysłową i zagrożenia związane ze stanem klęski żywiołowej. Do problemów obecnie postrzeganych jako mniej istotne, lecz wymagających stałej uwagi należy promieniowanie niejonizujące. Poszczególnych problemów związanych z jakością środowiska nie można rozpatrywać oddzielnie, chociażby z tego względu, że na jakość życia mieszkańców wpływa równocześnie wiele czynników środowiska. Z drugiej strony dane przedsięwzięcie może przynieść pozytywne efekty w odniesieniu do kilku czynników środowiska równocześnie. Dlatego wszelka hierarchizacja problemów ekologicznych i związanych z nimi kierunków działań wymaga znacznej ostrożności. Jednakże bez ryzyka popełnienia dużego błędu można założyć, że działania porządkujące gospodarkę wodno-ściekową, gospodarkę odpadami, działania związane z wytwarzaniem i użytkowaniem energii (które mają wpływ na jakość powietrza w mieście) oraz działania sprzyjające kształtowaniu systemu zarządzania terenami zdegradowanymi, a szczególnie poprzemysłowymi mogą przynieść największy pozytywny efekt obejmujący wiele aspektów życia mieszkańców miasta. Z tego względu powinny one mieć priorytet w perspektywie najbliższych 8 lat. Równocześnie pamiętać należy, że równie 58 szeroki zasięg pozytywnych skutków oddziaływania mogą mieć działania systemowe, zwłaszcza związane z edukacją ekologiczną i zarządzaniem środowiskowym. Istotnym czynnikiem kształtującym jakość życia jest także ciągłość przestrzeni przyrodniczej, którą można utracić nawet w przypadku pozytywnego rozwiązania problemów związanych z jakością poszczególnych czynników środowiska. Na bazie dokumentów określających kierunki rozwoju Miasta powstały plany realizacyjne - wieloletnie plany inwestycyjne. W „Wieloletnim Planie Inwestycyjnym na lata 2003-2005” zawarto następujące zadania inwestycyjne, których realizacja będzie miała wpływ na poprawę stanu środowiska: w celu strategicznym nr 2 przyjęto następujące zadania: ! docieplenie budynków komunalnych i modernizacja budynków wspólnot mieszkaniowych, ! zakup gruntów do zasobów gminnych, ! przebudowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej w dzielnicy Michałkowice, ! budowa kolektora B-4 od ulicy Łączącej do ulicy 1-go Maja, w celu strategicznym nr 3 przyjęto następujące zadania: ! budowa obwodnicy południowo-wschodniej, która usprawni połączenia międzymiastowe, zapewniając powiązania z układem międzyregionalnym. Zadanie to będzie finansowane wspólnie z gminami sąsiednimi, ! modernizacja drogi w ulicy Świerczewskiego, ! modernizacja drogi w ulicy Mysłowickiej, ! w celu strategicznym nr 6 przyjęto następujące zadanie: • budowa boiska do hokeja na trawie ze sztuczną nawierzchnią, w celu strategicznym nr 7 przyjęto następujące zadanie: • program naprawczy SPZ ZOZ, ! uruchomienie monitoringu na terenie Miasta w zakresie bezpieczeństwa publicznego i ochrony przeciwpożarowej. Poszczególne zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystywaniem zasobów naturalnych, jakie realizowane będą na terenie miasta Siemianowice Śląskie 59 wymieniono w tablicy 8.1. Wszystkie zadania pogrupowano w taki sposób, aby każde z nich wynikało z konkretnego celu i priorytetu ekologicznego. Zestawiono głównie zadania inwestycyjne związane z rozwojem infrastruktury służącej bezpośrednio lub pośrednio ochronie środowiska. Dla wszystkich zadań podano podmiot odpowiedzialny za realizację, określono czas wykonania zadania oraz oszacowano koszty. Zadania podzielono na własne Miasta i koordynowane. Do zadań własnych Miasta należą te zadania, których realizacja leży w sferze odpowiedzialności finansowej i organizacyjnej organów miasta. Oznacza to, że zadania te będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji Miasta. Równocześnie jednak, to właśnie Miasto może ubiegać się o dofinansowanie realizacji zadań własnych z funduszy zewnętrznych (w formie dotacji lub kredytów). Do zadań koordynowanych należą zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, finansowane ze środków zewnętrznych (w dyspozycji organów i instytucji szczebla wojewódzkiego lub centralnego) oraz ze środków podmiotów gospodarczych nie podlegających organom miasta. Miasto może podjąć rolę inspirującą, opiniującą, zatwierdzającą lub uzgadniającą - lecz bez konieczności angażowania środków finansowych. W tablicy 8.2 wymieniono zadania inwestycyjne w zakresie ochrony środowiska planowane do wykonania przez przedsiębiorców działających na terenie miasta Siemianowice Śląskie. 60 Tablica 8.1. Nr Zadania inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska realizowane przez Siemianowice Śląskie w latach 2004-2011 Nazwa zadania W/K* 2 3 zadania 1 C1/1 C1/2 Termin realizacji Koszt realizacji zadania do do **, 2007 r. 2011 r. tys. zł 4 5 6 Grupa celów C: Ochrona wód powierzchniowych Przebudowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej W/K 2005 r. 2013 r. 150 000 w dzielnicy Michałkowice Budowa kolektora B-4 od ulicy Łączącej do ulicy 1 Maja Rewitalizacja rzeki Brynicy W/K 2006 r. - 20 000 K - X 100 000 W X - 53,5 W X - 35 C1/3 C2/1/1 Budowa studni zasilającej stawy „Rzęsa” i „Remiza” C2/1/2 Rewitalizacja stawu w parku zabytkowym „Górnik” Oszacowane koszty Zewnętrzne źródła finansowania Partnerzy lub nadzór 7 8 WFOŚiGW, NFOŚiGW, Fundusz Spójności UE WFOŚiGW, NFOŚiGW, Fundusz Spójności UE gminy sąsiednie, Fundusze strukturalne WFOŚiGW RPWiK RPWiK gmina Czeladź Wydział Ochrony Środowiska 270 088,5 61 Grupa celów D: Ochrona przed nadzwyczajnymi zagrożeniami środowiska 3 4 5 6 7 D1/1 1 Doposażenie KM PSP Siemianowice Śląskie w specjalistyczny sprzęt ratowniczo-chemicznoekologiczny 2 K X - 180 KM PSP, Wydział Ochrony Środowiska D1/2 Utworzenie na bazie samochodu VW Transporter samochodu do kontenerowego przewozu materiałów niezbędnych do usuwania skutków poważnych awarii przemysłowych K 2005 r. - 35 D1/3 Stworzenie warunków do sprawnego zarządzania systemem ratowniczym podczas wystąpienia poważnych awarii przemysłowych K - X b.d. fundusze ochrony środowiska, budżet miasta, budżet PSP fundusz ochrony środowiska, budżet miasta, budżet PSP Fundusze strukturalne UE 8 D1/4 Adaptacja budynku przy ul. Dąbrowskiego na potrzeby Miejskiego Centrum Zarządzania Kryzysowego W 20042005 - 5 000 Śląski Urząd Wojewódzki (2 500 zł.), Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności KM PSP, Wydział Ochrony Środowiska Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności, Wydział Ochrony Środowiska, PSP 62 1 2 3 4 5 D1/5 Monitoring wizyjny strategicznych pod względem bezpieczeństwa publicznego punktów miasta W 2006 - 2009 D2/1 Stworzenie podstaw systemu monitoringu składowania, przerobu i transportu materiałów niebezpiecznych W X Utworzenie magazynu materiałów niebezpiecznych wraz z zapleczem do przyjmowania, ewidencji i wstępnego określenia rodzaju materiałów Oszacowane koszty W X D2/2 6 7 1 000 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - b.d. - 30 Europejski Fundusz Rozwoju Reginalnego PSP, WFOŚiGW 8 Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Wydział Ochrony Środowiska Wydział Ochrony Środowiska 6 245 63 Grupa celów G: Poprawa jakości powietrza na terenie miasta 1 2 G1/1/1 Likwidacja kotłowni węglowej w I Liceum Ogólnokształcącym przy ul. Wyspiańskiego 5 G1/1/2 Likwidacja kotłowni węglowej w II Liceum Ogólnokształcącym przy ul. Leśnej 1 G1/1/3 Likwidacja kotłowni węglowej w Domu Harcerza przy ul. Hadamika 16 G1/1/4 Likwidacja kotłowni węglowej w Szkole Podstawowej wraz z salą gimnastyczną przy ul. Barlickiego 2 G1/1/5 Likwidacja kotłowni węglowej w Zespole Szkół Specjalnych przy ul. Myśliwieckiej 6 G1/1/6 Termomodernizacja budynku wraz modernizacją wewnętrznej instalacji c.o. w Zespole Szkół Techniczno-Usługowych przy ul. Matejki 5 G1/1/7 Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej Nr 5 przy ul. Michałkowickiej 15 G1/1/8 Termomodernizacja budynku Szkoły Podstawowej Nr 20 przy ul. Akacjowej 7 G1/1/9 Termomodernizacja budynku basenu Zespołu Szkół Sportowych przy ul. Mikołaja 3 3 4 5 6 W - X 300 WFOŚiGW 7 W - X 320 WFOŚiGW K X - 300 WFOŚiGW K X - 1 000 WFOŚiGW W X - 320 WFOŚiGW W X - 1 100 WFOŚiGW W X - 450 W X - 300 WFOŚiGW, MENiS MENiS W X - 250 MENiS 8 Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich 64 1 2 3 4 5 6 7 8 G1/1/10 Termomodernizacja budynku wraz z modernizacją wewnętrznej instalacji centralnego ogrzewania w Gimnazjum Nr 4 przy ul. Chopina 4a W - X 800 WFOŚiGW MENiS Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich Wydział G1/1/11 Termomodernizacja budynku basenu Zespołu Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych przy ul. Budryka 2 G1/1/12 Termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Sportowych przy ul. Mikołaja 3 G1/1/13 Termomodernizacja budynku Szkoły podstawowej Nr 1 przy ul. Niepodległości 47 W - X 750 WFOŚiGW MENiS W - X 1 600 W - X 850 WFOŚiGW MENiS WFOŚiGW MENiS Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich Wydział 65 1 2 3 4 5 6 G1/1/14 Termomodernizacja budynku Zespołu szkół Nr 4 przy ul. M. Dąbrowskiej 10 W - X 450 WFOŚiGW MENiS G1/1/15 Termomodernizacja budynku Zespołu Szkół Specjalnych przy ul. Myśliwieckiej 6 W X - 800 WFOŚiGW MENiS G1/1/16 Docieplenie elewacji budynku przy ul. Wierzbowej 1 G1/1/17 Uciepłownienie mieszkań w budynku przy ul. Wierzbowej 1 (19 m-k) G1/1/18 Docieplenie elewacji budynku przy ul. Obrońców Warszawy 8 G1/1/19 Docieplenie elewacji budynku przy ul. Klonowej 5 W X (2004) X (2004) X (2004) X (2004) X - 384 WFOŚiGW - b.d. WFOŚiGW - 169 WFOŚiGW - 80 WFOŚiGW - 1 800 WFOŚiGW G1/1/20 Docieplenie elewacji budynku - po 6 budynków rocznie W W W W 7 8 Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich Wydział Wydział Edukacji, Wydział Ochrony Środowiska, Wydział Inwestycji Miejskich Wydział Wydział Gospodarki Mieszkaniowej 66 1 2 3 4 5 6 G1/1/21 Docieplenie elewacji budynku - po 6 budynków rocznie Rewitalizacja kamienic w centrum dzielnicy Huta G1/1/22 Laura W - X 2 400 WFOŚiGW K - X 2 050 G1/2/1 Modernizacja sieci cieplnej na Osiedlu Młodych K X - b.d. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego PEC G1/2/2 Włączenie budynków w rejonie osiedla Tuwima i ulic: Sobieskiego i Hutniczej do systemu ciepłowniczego G1/2/3 Wykonanie projektu planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe K - X b.d. PEC W X - 75 Budżet miasta W X - 10 Budżet miasta G4/1/1 Przewoźna stacja meteorologiczna z przenośnym komputerem i oprogramowaniem Oszacowane koszty 7 8 Wydział Gospodarki Mieszkaniowej PEC Wydział Gospodarki Komunalnej Wydział Gospodarki Komunalnej Wydział Gospodarki Komunalnej PSP, Wydział Ochrony Środowiska 16 558 67 Grupa celów H: Zmniejszenie uciążliwości akustycznych występujących na terenie miasta do poziomu akceptowanego pod względem prawnym i społecznym 1 2 3 4 5 6 H2/1/1 Budowa obwodnicy południowo-wschodniej H2/1/2 Budowa obwodnicy północnej H2/1/3 Budowa obwodnicy wschodniej K K W X - 161 000 b.d. 160 000 Połączenie szlaków komunikacyjnych miast: H2/1/4 Czeladzi, Będzina, Sosnowca, Katowic i Siemianowic Śląskich Zaplanowanie i wytyczenie ścieżek rowerowych H2/1/5 K X do 2005 r. 2 600 - X b.d. Fundusze strukturalne gminy sąsiednie W X X 600 Fundusze strukturalne W X - Wydział Inwestycji Miejskich Wydział Inwestycji Miejskich H2/2/1 Modernizacja ulic o znaczeniu lokalnym: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ul. Śmiłowskiego, ul. Mysłowicka, ul. Budowlana, skrzyżowanie ulic Krupanka i Zwycięstwa, ul. Parkowa i ul. Obwodowa, ul. Zwycięstwa, ul. Piaskowa, ul. Zachodnia, ul. Grabowa, ul. Wieczorka (wiadukt), ul. Bańgowska, ul. Konopnickiej, ul. Matejki, 7 8 gminy sąsiednie gminy sąsiednie gminy sąsiednie gminy sąsiednie Fundusze gminy sąsiednie strukturalne 14 100, a Fundusze w tym: strukturalne 1 132,4 1 900,0 2 000,0 308,0 68 1 2 H2/2/2 Zamknięcie ulicy Świerczewskiego na odcinku od skrzyżowania z ulicą Staszica do skrzyżowania z ulicą 1 -go Maja 3 4 5 6 W - X b.d. Oszacowane koszty 7 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego 8 Wydział Inwestycji Miejskich 335 700 Grupa celów J: Przekształcenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych 1 3 4 5 6 Stworzenie systemu zarządzania terenami zdegradowanymi w mieście W X - b.d. budżet miasta J1/1/2 Siemianowicki Park Przemysłowy W - X b.d. J2/2/1 Uprawy wierzby energetycznej na terenach rekultywowanych W X X 84 Fundusze strukturalne, Rządowy Program Łagodzenia Skutków Zmniejszenia Zatrudnienia WFOŚiGW, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych J1/1 2 7 8 Wydział Inwestycji Miejskich, Wydział Ochrony Środowiska Agencja Rozwoju Przemysłu, Państwowa Agencja Rozwoju Przedsiębiorczo ści Wydziały: Gospodarki Mieniem i Ochrony Środowiska 69 Grupa celów K: Podniesienie świadomości ekologicznej społeczności miasta K1/1/1 Edukacja szkolna i pozaszkolna X X 800 GFOŚiGW, PFOŚiGW K1//2/1 Stworzenie bazy danych wymaganych do X b.d. Europejski wyznaczenia wskaźników ekologicznych Fundusz Rozwoju Regionalnego K1/2/2 Nakładki z instalacjami i armaturą instalacji W X 1 500 budżet miasta gazowych, energetycznych oraz wodnokanalizacyjnych na mapę cyfrową miasta K2/8/1 Bezpieczne miasto – cykl szkoleń Oszacowane koszty Razem koszty * ** X W 2004 - 36 budżet miasta, GFOŚiGW Wydział Edukacji Wydział Ochrony Środowiska PSP, Wydział Geodezji, WZKiOL, GZE Gliwice GSG Zabrze, RPWiK KM PSP, Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności 2 420 631 011,5 W - zadania własne, K – zadania koordynowane, koszty oszacowane, realizacja zadania w podanym terminie 70 Tablica 8.2. Lista zadań inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska planowanych do realizacji przez przedsiębiorstwa na terenie Siemianowic Śląskich w latach 2004-2011 Nazwa przedsiębiorstwa Nr kolejny zadania Nazwa zadania Termin Koszt realizacji realizacji tys. zł do do 2007 r. 2011 r. 1 2 3 4 5 6 Wojskowe Zakłady Mechaniczne 41 100 Siemianowice Śląskie ul. Powstańców 5/7 1 2 Termomodernizacja budynków Modernizacja wewnątrzzakładowej sieci c.o. i c.w.u. połączona z wymianą istniejącej sieci parowej na sieć wodną Modernizacja budynku kotłowni z eliminacją kotłów węglowych i budową kotłowni opalanej gazem ziemnym Częściowa wymiana szyn i podkładów, wymiana mocowań szyn, wymiana 2 kpt. zwrotnic, mechaniczne podbijanie torowiska oraz szlifowanie szyn na wyremontowanym odcinku długości 0, 8 km wzdłuż zabudowy mieszkaniowej oś. Tuwima od Placu Alfreda do mijanki Ficynus Zamknięcie kwatery składowiska odpadów niebezpiecznych X X X X 4 000,0 2 500 X - 1 500,0 X - 750,0 - X b.d. 3 Przedsiębiorstwo Tramwaje Śląskie S.A. Katowice ul. Wita Stwosza 31 z 4 EKOFOL – II S.A. 41 902 Bytom ul. Korfantego 45 5 Źródła finansowania 7 Środki własne, kredyt bankowy, fundusze ochrony środowiska KZK GOP Środki własne 71 1 Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej 41 100 Siemianowice Śląskie ul. 1-Maja 9 2 3 4 5 6 6 Termomodernizacja budynku administracji, ul. Jana Pawła II 1a Termomodernizacja budynku głównego Szpitala, ul. 1-go Maja 9 Termomodernizacja budynku Starej Chirurgii, ul. 1-go Maja 9 Termomodernizacja budynku „OIOM”, ul. 1-go Maja 9 Termomodernizacja budynku basenu rehabilitacji, ul. 1-go Maja 9 Modernizacja układu ciepłej wody użytkowej w kotłowni, ul. 1-go Maja 9 Węzeł do produkcji granulatu, paliwa alternatywnego na bazie mułów węglowych, osadów ściekowych i innych odpadów Zmiana ciepłociągów, przy zmianie czynnika grzewczego - pary na wodę przez Ciepłownię „Siemianowice” b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. X - 2 400,0 Środki własne, NFOŚiGW X X 200,0 Środki własne Współspalanie biomasy z węglem zgodnie z zawartymi umowami z producentami biomasy (wierzba, miskant olbrzymi) w ilości około 10 % masy spalanego węgla Linia technologiczna dla produkcji materiałów budowlanych na bazie żużla kotłowego X - 70,0 Środki własne, Środki pomocowe - X 320,0 Koncentracja produkcji ciepła w jednym zakładzie - zamknięcie kotłowni II przy ul. Konopnickiej 1 - X 1 200,0 Środki własne, środki pomocowe Środki własne, WFOŚiGW, kredyt 7 8 9 10 11 HALDEX-MICHAŁ 40 951 Katowice ul. Plac Grunwaldzki 8/10 Fabryki Elementów Złącznych S.A. 41 100 Siemianowice Śląskie ul. Fabryczna 14 Ciepłownia SIEMIANOWICE Sp. z o.o. 41 100 Siemianowice Śląskie ul. M. Konopnickiej 1 12 13 14 15 16 7 Środki własne 72 1 Siemianowicka Spółdzielnia Mieszkaniowa 41 106 Siemianowice Śląskie ul. Bohaterów Westerplatte 20 Spółdzielnia Mieszkaniowa „MICHAŁ” 41 100 Siemianowice Śląskie ul. Przodowników Pracy 1 2 3 4 5 6 17 Inwentaryzacja budynków, w których zastosowano materiały zawierające azbest. Opracowanie programu likwidacji lub zabezpieczeń materiałów zawierających azbest Docieplenie ścian w budynkach mieszkalnych przy Placu Bohaterów Września 4, 5, 6, 7, 8 (9 500 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynku mieszkalnym przy ul. Kościuszki 17 (170 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Świerczewskiego 32, 32a (540 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynku mieszkalnym przy ul. Staszica 4 (380 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Budryka 6, 8, 10 (1 260 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Lipowej 2, 4 (720 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Katowickiej 24, 26, 28 (1 100 m2) Docieplenie ścian w budynkach mieszkalnych przy ul. Michałkowickiej 44, 46 (2 100 m2) Docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Górniczej 3, 4, 5 (550 m2) Docieplenie ścian w budynku mieszkalnym przy ul. Górniczej 5a (1 050 m2) Usunięcie płyt z azbestem i ponowne docieplenie ścian balkonowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Stawowej 12, 13, 15, 17, 19, 21 (210 szt. balkonów) X - b.d. - X 1 050,0 - X 19,0 - X 59,5 - X 40,0 - X 138,6 - X 80,0 - X 121,0 - X 231,0 - X 60,5 - X 115,5 - X 210,0 18 19 20 21 22 23 24 25 27 28 29 7 Środki własne 73 1 Spółdzielnia Mieszkaniowa „MICHAŁ”, 41 100 Siemianowice Śląskie ul. Przodowników Pracy 1 2 3 4 5 6 30 Usunięcie płyt z azbestem i ponowne docieplenie ścian balkonowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Lipowej 2, 4 (105 szt. balkonów) Usunięcie płyt z azbestem i ponowne docieplenie ścian balkonowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Katowickiej 24, 26, 28 (75 szt. balkonów) Usunięcie płyt z azbestem i ponowne docieplenie ścian szczytowych w budynkach mieszkalnych przy ul. Budryka 6, 8 (840 m2) Usunięcie płyt z azbestem i ponowne docieplenie części dachu w budynkach mieszkalnych przy ul. Ks. Brandysa 24, 25 (120 m2) Segregacja odpadów komunalnych – powstanie nowego zakładu Modernizacja parku maszynowego w istniejącym zakładzie - X 105,0 - X 75,0 - X 65,0 - X 10,0 X - 5 000,0 X - 2 000,0 - X 1 928,0 - X 1 035,0 2004 - b.d. 2005 - b.d. 2006 - b.d. 31 32 33 WTÓRMEX, Skup i sprzedaż surowców wtórnych 41 100 Siemianowice Śląskie ul. Konopnickiej 11 Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej 40 126 Katowice ul. Grażyńskiego 49 34 35 36 37 38 39 40 Wymiana sieci cieplnej - kierunek „Centrum” długości 1 105 m (∅ 200 - ∅ 80 mm), od ul. J. Pawła do ul. 1 Maja Wymiana sieci cieplnej od ul. Sikorskiego do ul. Budryka o długości 690 m ( ∅ 150 mm) Prace remontowe sieci c.o. n/p i cwu na osiedlu Węzłowiec przy ul. Jagiełły 35-41, 11-13, 7-9 Prace remontowe sieci c.o. n/p przy ul. Zgrzebnioka 25-50 Prace remontowe sieci c.o. w/p przy ul. Okrężnej 8-16 7 Środki własne Środki własne Środki własne 74 1 2 3 4 5 6 7 Huta „Jedność” S.A. w likwidacji 41 100 Siemianowice Śląskie ul. 27 Stycznia 1 41 W dniu 30.10.2003 r. Huta została postawiona w stan likwidacji. Obecnie przygotowywany jest plan jej likwidacji, w którym ujęte będą zadania związane z likwidacją oddziaływań Huty na środowisko, w czasie jej funkcjonowania i likwidacji X X b.d. b.d. Syndyk Masy Upadłościowej KWK „Siemianowice” ZG Rozalia sp. z o.o. w upadłości 41 103 Siemianowice Śląskie ul. E. Orzeszkowej 4 42 Wypełnianie pustek po eksploatacji węgla kamiennego – prace wiertniczo-podsadzkowe: • na osiedlu Tuwima (okolice ul. Zielonej i Szkolnej 5-12), • ul. Obwodowa, • ul. Słowackiego (okolice Szkoły Podstawowej Nr 11), • rejon Szybu Piaskowego II Naprawa uszkodzonej kanalizacji deszczowej w wyniku działalności górniczej na ulicach: Barlickiego, Kościelnej, Hadamika i Sawickiej, przejście do ul. Żeromskiego, Łukasińskiego, Paryskiej, Przyjaźni, Wyzwolenia Naprawa budynków uszkodzonych w wyniku działalności górniczej: kościoła przy ul. Kościelnej 1, garaży przy ul. Łukasińskiego 2, budynku mieszkalnego przy ul. Łukasińskiego 2, 34, 44; ul. Przyjaźni 2, 27, 34; ul. Żeromskiego 10a, 16; ul. Szkolnej 9, 10, 11; pompowni wody przy ul. Hadamika 6 X X b.d. budżet Ministerstwa Gospodarki, Płacy i Polityki Społecznej X X b.d. X X b.d. 43 44 75 1 2 3 4 5 6 7 Syndyk Masy Upadłościowej KWK „Siemianowice” ZG Rozalia sp. z o.o. w upadłości 41 103 Siemianowice Śląskie ul. E. Orzeszkowej 4 45 Naprawa uszkodzonej kanalizacji sanitarnej w wyniku działalności górniczej na ulicach: Barlickiego, Kościelnej, Hadamika, Wojciecha, Żeromskiego Naprawa uszkodzonych nawierzchni dróg w wyniku działalności górniczej na ulicach: Oświęcimskiej, Kościelnej, Przyjaźni, Sawickiej (chodnik + krawężniki), ul. Żeromskiego (chodnik + krawężniki) Naprawa szkód górniczych na działkach: • nr 075 POD „Przyszłość”, ul. Bytomska, • nr 184 i nr 185 POD "Zorza", ul. Cmentarna, • nr 002, 019, 033, 048, 065, 071, 084, i 093 POD "Zgoda", ul. Zwycięstwa Naprawa uszkodzonej sieci wodociągowej w wyniku działalności górniczej na ulicach: Barlickiego, Kościelnej, Brandysa, Bytomska, Hadamika, Łukasińskiego, Paryskiej, Zacisznej, Siennej, Wojciecha, Żeromskiego Naprawa uszkodzonych urządzeń w wyniku działalności górniczej w Wojskowych Zakładach Mechanicznych, ul. Powstańców 5: • suwnic o nr: 10, 11, 12, 13, 15, 17, 18; • komina Odszkodowanie gruntowe przy ul. Kościelnej 29 Dostosowanie technologii oczyszczalni ścieków do wymogów Dyrektywy 91/272 UE dla oczyszczalni obsługujących powyżej 100 tys. RLM X X b.d. X X b.d. budżet Ministerstwa Gospodarki, Płacy i Polityki Społeczne X X b.d. X X b.d. X X b.d. X - X X b.d. 2 000,0 46 47 48 49 Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 40 335 Katowice ul. Obrońców Westerplatte 89 50 51 b.d. 76 1 Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 40 335 Katowice ul. Obrońców Westerplatte 89 2 3 4 5 6 52 Przebudowa sieci wodociągowej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap I i II Przebudowa sieci kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap I i II Przebudowa sieci kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap III Przebudowa sieci kanalizacji sanitarnej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap IV Modernizacja oczyszczalni ścieków „Centrum” Przebudowa sieci wodociągowej - osiedle Węzłowiec II Przebudowa sieci wodociągowej - skrzyżowanie ulic: Westerplatte, Watoły, Niepodległości, Bytkowska Przebudowa sieci wodociągowej – ul. Niepodległości Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Waloszka Przebudowa sieci wodociągowej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap I i II Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Chrobrego Komory redukcyjne - ul. Mysłowicka Przebudowa sieci wodociągowej - osiedle Nowy Świat Przebudowa sieci wodociągowej - osiedle Stara Szosa, Krucza, Czeladzka i boczne Przebudowa sieci wodociągowej w dzielnicy Michałkowice – Północ, etap III Przebudowa sieci wodociągowej - Bytków X - 2 042,3 X - 4 700,0 X - 2 545,5 X - 4 129,8 X X - 15 637,5 2 360,0 X - 120,0 X - 135,0 X X - 432,0 1 555,9 X X X - 540,0 100,0 787,5 X - 4 159,3 X - 4 057,5 X - 500,0 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 7 Środki własne 77 1 Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 40 335 Katowice ul. Obrońców Westerplatte 89 2 3 4 5 6 68 Przebudowa sieci wodociągowej - osiedle Węzłowiec I Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Spacerowa i Szopena Przebudowa sieci wodociągowej ul. Sienkiewicza Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Sobieskiego, Ligonia, Kopernika Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Hutnicza, Jagiellońska Przebudowa sieci wodociągowej - ul. Matejki, Piastowska, Głowackiego Przebudowa sieci wodociągowej – osiedle Bańgów: ul. Reymonta, Skłodowskiej Przebudowa sieci wodociągowej – osiedle Alfred Przebudowa sieci wodociągowej – ul. Dąbrowskiego, Pułaskiego, Damrota Przebudowa sieci wodociągowej – ul. Moniszki, Szeflera Przebudowa sieci wodociągowej – ul. Jana Pawła II Przebudowa sieci wodociągowej – ul. Mysłowicka, Sadzawki Przebudowa sieci kanalizacyjnej – osiedle Bańgów, przepompownia PB 2 Przebudowa sieci kanalizacyjnej ul. Komuny Paryskiej X - 820,0 X - 2 000,0 X - 260,0 X - 800,0 X - 520,0 X - 730,0 X - 1 000,0 X X - 1 100,0 420,0 X - 380,0 X - 380,0 X - 310,0 X - 200,0 X - 600,0 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 7 Środki własne 78 1 Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji 40 335 Katowice ul. Obrońców Westerplatte 89 2 3 4 5 6 82 Przebudowa sieci kanalizacyjnej – ul. Kruczkowskiego Przebudowa sieci kanalizacyjnej – ul. Westerplatte Przebudowa sieci kanalizacyjnej – ul. Parkowa Przebudowa sieci kanalizacyjnej – osiedle Nowy Świat Przebudowa sieci kanalizacyjnej – ul. Łącząca Przebudowa sieci kanalizacyjnej – ul. Mickiewicza Przebudowa sieci kanalizacyjnej – Bytków, osiedle Młodych X - 510,0 X X X - 75,0 600,0 650,0 X X - 2 000,0 225,0 X - 1 500,0 83 84 85 86 89 90 7 Środki własne Zadania inwestycyjne w zakresie zmniejszenia uciążliwości dla środowiska przedsiębiorstw wynikają z planów rozwoju tych przedsiębiorstw, ujmujących programy racjonalizacji wytwarzania i użytkowania paliw i energii lub wymagania prawne ustaw: Prawa ochrony środowiska i Ustawy o odpadach. Poza zadaniami inwestycyjnymi przedsiębiorstw spółka „EKOCHEM” S.A., 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Budowlana 10, zgłosiła zadanie do uwzględnienia w programie ochrony środowiska, polegające na ustaleniu właściciela sieci wodnokanalizacyjnej znajdującej się na granicy miast Siemianowic Śląskich i Katowic. Wobec braku właściciela sieci Spółka nie wnosi opłat za odprowadzanie ścieków. 79 9. Instrumenty polityki ekologicznej Program ochrony środowiska jest narzędziem wdrażania polityki ekologicznej państwa, a jednocześnie częścią procesu programowania i realizacji zasady zrównoważonego rozwoju Miasta. Oznacza to, że w „program” muszą być wpisane zasady zarządzania środowiskiem w zakresie wykraczającym poza domenę specjalistycznych służb. W zarządzaniu środowiskiem, tym samym – w realizacji „programu” - muszą uczestniczyć przedstawiciele różnych sfer życia społecznego i gospodarczego. Realizacja programu ochrony środowiska (zarządzanie środowiskiem) wymaga: ! skoordynowanej współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w sprawy ochrony środowiska w Mieście, ! współpracy organów miasta z Wojewodą, Marszałkiem, sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi, organizacjami pozarządowymi i społecznością lokalną, ! korzystania z różnych instrumentów w zarządzaniu środowiskiem. Instrumenty realizacji programu ochrony środowiska wynikające z zapisów ustawowych można podzielić na: prawne, finansowe, społeczne, polityczne i strukturalne. Do najważniejszych instrumentów politycznych należą zapisy składające się na obowiązującą politykę ekologiczną państwa, program ochrony środowiska dla województwa śląskiego, strategia rozwoju województwa śląskiego, a także dokumenty składające się na politykę rozwoju miasta Siemianowic Śląskich. 9.1. Instrumenty prawne Polityka ekologiczna państwa realizowana jest na mocy wielu ustaw, wśród których najważniejsze to: 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483), 2. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami), 3. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późniejszymi zmianami), 4. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085, z późniejszymi zmianami), 80 5. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229, z późniejszymi zmianami), 6. Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, z późniejszymi zmianami), 7. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78, z późniejszymi zmianami), 8. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679, z późniejszymi zmianami), 9. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002), 10. Ustawa z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (Tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372, z późniejszymi zmianami), 11. Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (Tekst jednolity: Dz. U. z 19 99 r. Nr 66, poz. 750, z późniejszymi zmianami), 12. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622, z późniejszymi zmianami), 13. Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717), 14. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96, z późniejszymi zmianami, 15. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Tekst jednolity: Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126 z późniejszymi zmianami), 16. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo Energetyczne (Dz. U. Nr 54, poz. 348, z późniejszymi zmianami), 17. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późniejszymi zmianami). Na podstawie zapisów zawartych w ustawach, organy miasta pełnią następujące funkcje: - stanowiącą polegająca na uchwalaniu uchwał, - wykonawczą polegającą na wydawaniu pozwoleń/decyzji administracyjnych, - kontrolną związane z zadaniami wynikającymi z odpowiednich ustaw. 81 POZWOLENIA Ważnym instrumentem prawnym służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska jest wydawanie pozwoleń w zakresie ochrony środowiska przed transport, odzysk zanieczyszczeniami i uciążliwościami. Są to następujące pozwolenia: ! na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, ! wodno-prawne - na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, ! wytwarzanie odpadów (w tym zezwolenia na zbieranie, i unieszkodliwianie odpadów, decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznym), ! na emitowanie hałasu do środowiska, ! na usuwanie drzew i krzewów, ! na posiadanie i hodowanie lub utrzymywanie chartów rasowych lub ich mieszańców, ! na emitowanie pól elektromagnetycznych, ! koncesje w sprawie poszukiwania i rozpoznawania złóż wszystkich kopalin. Wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) wpłynie na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw, zwłaszcza wszystkich przedsiębiorstw traktowanych dotychczas w polskim prawie jako szczególnie szkodliwe dla środowiska. Przedsiębiorstwa te, w miejsce dotychczas obowiązujących pozwoleń odnoszących się do poszczególnych oddziaływań (emisja zanieczyszczeń pyłowo-gazowych, pobór wody, gospodarka odpadami, odprowadzanie ścieków, hałas, promieniowanie itp.) będą musiały uzyskać pozwolenia zintegrowane, w których uwzględnione będą wymogi BAT (Best Available Techniques) – najlepszych dostępnych technik. Ważnymi dokumentami służącymi gospodarowaniu zasobami środowiska są również: raport o oddziaływaniu na środowisko, przegląd ekologiczny oraz plan zagospodarowania przestrzennego. Rangę przestrzennego obowiązującego i plany prawa miejscowego zaopatrzenia miasta mają: w plany ciepło, zagospodarowania energię elektryczną i paliwa gazowe (art. 20 ustawy – Prawo Energetyczne). Strategie i programy sektorowe formułowane na wszystkich szczeblach podziału kraju, mają szansę realizacji, gdy odzwierciedlone są w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, przy czym decyzja sprzeczna z planem jest z mocy prawa nieważna. 82 Organy miasta posiadają szeroki zakres kompetencji i zadań wynikających z uregulowań prawnych - ustaw. 9.1.1. Kompetencje organów Miasta Wymieniono ważniejsze kompetencje organów miasta na prawach powiatu (do takich należą Siemianowice Śląskie) w zakresie ochrony środowiska. Kompetencje Prezydenta Miasta w zakresie ustawy - Prawo ochrony środowiska: ! sporządza powiatowy (gminny) program ochrony środowiska (art. 17. ust.1), ! sporządza co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które przedkłada radzie miasta (art. 18 ust. 2), ! wydaje decyzję w sprawie planowanego przedsięwzięcia mogącego znacząco oddziaływać na środowisko, stwierdza obowiązek sporządzenia raportu i określa jego zakres (art.46 i art. 51), ! może nałożyć decyzją obowiązki dotyczące zapobiegania, ograniczania oraz monitorowania oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko (art. 56 ust. 1 pkt 1), ! może drodze decyzji, nałożyć na prowadzącego instalację lub użytkownika urządzenia, obowiązek dodatkowego prowadzenia w określonym czasie pomiarów wielkości emisji, jeżeli z przeprowadzonej kontroli wynika, że nastąpiło przekroczenie standardów emisyjnych (art. 150 ust. 1, 2, 3,), ! może nałożyć dodatkowe wymagania w zakresie prowadzenia pomiarów (jeżeli wymagane jest pozwolenie na emisje z instalacji), jeżeli przemawiają za tym szczególne względy ochrony środowiska (art. 151), ! może ustalić, w drodze decyzji, wymagania w zakresie ochrony środowiska dotyczące eksploatacji instalacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia, o ile jest to uzasadnione koniecznością ochrony środowiska (art. 154 ust. 1), ! okresowo przedkłada wojewodzie informacje o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (art. 162 ust. 6), ! może, w drodze decyzji, nałożyć na zarządzającego drogą, linią kolejową, linią tramwajową, lotniskiem, portem obowiązek prowadzenia w określonym czasie poziomów substancji lub energii w środowisku wprowadzanych w związku z eksploatacją tych obiektów, jeżeli przeprowadzone kontrole poziomów dowodzą przekroczeń (art. 178), ! może udzielić, w drodze decyzji, pozwolenia zintegrowanego (art. 181), 83 ! może, w drodze postanowienia, wezwać prowadzącego zakład do przedłożenia wniosku o wydanie pozwolenia na emitowanie hałasu do środowiska, w przypadku stwierdzenia przekroczenia dopuszczalnym poziomów hałasu poza zakładem (art. 231), ! może, w drodze decyzji, zobowiązać prowadzący instalacje podmiot korzystający ze środowiska do sporządzenia i przedłożenia przeglądu ekologicznego, w razie stwierdzenia okoliczności wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania na środowisko (art. 237), ! może, w drodze decyzji, w przypadku negatywnego oddziaływania na środowisko, nałożyć na podmiot obowiązek: ograniczenia oddziaływania na środowisko i jego zagrożenia oraz przywrócenia środowiska do stanu właściwego (art. 362), ! może, w drodze decyzji, wstrzymać użytkowanie instalacji prowadzonej przez osobę fizyczną, w razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania dotyczące eksploatacji, z której emisja nie wymaga pozwolenia (art.368), ! sprawuje kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością organów miasta, może wystąpić w roli oskarżyciela publicznego w sprawach wykroczeń przeciw przepisom o ochronie środowiska i występuje do WIOŚ o podjecie działań będących w jego kompetencji w razie stwierdzenia naruszenia tych przepisów (art. 379), ! przedstawia do zatwierdzenia radzie miasta projekt zestawienia przychodów i wydatków na dany rok, powiatowego i gminnego funduszu ochrony środowiska (art. 420), ! dokonuje rekultywacji powierzchni ziemi, jeżeli nie może wszcząć postępowania egzekucyjnego, nie może ustalić władającego terenu lub jeżeli zanieczyszczeni gleby lub ziemi lub przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu nastąpiło wyniku klęski żywiołowej lub gdy wyniku przekształceń istnieje zagrożenie życia lub zdrowia ludzi określa , w drodze decyzji, zakres, sposób, termin rozpoczęcia i zakończenia rekultywacji (art. 102 i 108), ! może, w drodze decyzji, nałożyć na władający podmiot powierzchnią ziemi obowiązany do rekultywacji, obowiązek prowadzenia pomiarów zawartości substancji w glebie lub ziemi (art. 107), ! prowadzi okresowe badania jakości gleby i ziemi (art. 109 ust. 2), ! sporządza mapy akustyczne (art. 118). 84 w zakresie ochrony przyrody, między innymi: ! popularyzowanie ochrony przyrody w społeczeństwie, ! opiniowanie zamierzeń utworzenia parku krajobrazowego, ! prowadzenie rejestru pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, ! opiniowanie zmian przeznaczenia terenów, na których znajduje się starodrzew, ! sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania jej zasobów, ! nadawanie osobom fizycznym uprawnień społecznych opiekunów przyrody, ! wydawanie zezwoleń na usuwanie drzew, ! sporządzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszaru objętego planem ochrony. w zakresie gospodarki wodnej, między innymi: ! przyznawanie odszkodowań dla właścicieli gruntów za zajęcie tych gruntów przez wody stanowiące własność państwa oraz za szkody związane ze zmianą zagospodarowania gruntów w wyniku ustanowienia stref lub obszaru ochronnego, ! ustalanie za odszkodowaniem przejścia, przejazdu oraz miejsca przeznaczonych do stałego korzystania z gruntów dla celów dostępu do wody, swobodnego ruchu wzdłuż wód, wykonywania rybactwa i wędkarstwa, przybijania i przymocowywania do brzegów statków i tratew, ustanawiania znaków żeglugowych oraz wykonywania robót konserwacyjnych w stosunku do wód żeglownych, ! opiniowanie projektów warunków korzystania z wód dorzecza, ! wydawanie pozwoleń wodnoprawnych, ! wydawanie czasowych ograniczeń w korzystaniu z wód, ! ustalanie miejsca wydobywania żwiru, piasku i innych materiałów w ramach powszechnego korzystania z wód, ! organizowanie, kreowanie i koordynowanie akcjami zwalczającymi klęski żywiołowe oraz nakładanie obowiązku świadczeń rzeczowych i osobistych, ! nakazywanie przywrócenia do stanu poprzedniego w przypadku stwierdzenia czynności, które mogą utrudniać ochronę przed powodzią, ! ustalanie wysokości partycypacji w kosztach utrzymania wód lub urządzeń wodnych przez podmioty, które poprzez wprowadzenie ścieków przyczynią się do wzrostu kosztów utrzymania tych wód i urządzeń. 85 w zakresie postępowania z odpadami, między innymi: ! wydawanie pozwoleń na wytwarzanie odpadów dla wytwórców prowadzących instalację i wytwarzających odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie lub powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne, ! wydawanie decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi dla wytwórców prowadzących instalację, jeżeli wytwarza on powyżej 100 kg odpadów niebezpiecznych rocznie oraz dla wytwórców nieprowadzących instalacji i wytwarzających odpady niebezpieczne w ilości powyżej 100 kg rocznie, ! przyjmowanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz o sposobach gospodarowania nimi – dla wytwórców odpadów prowadzących instalację i wytwarzających od 5 do 5 tysięcy ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne oraz dla wytwórców nieprowadzących instalacji i wytwarzających odpady niebezpieczne w ilości do 100 kg rocznie albo powyżej 5 ton rocznie odpadów innych niż niebezpieczne, ! wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, ! wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów, ! prowadzenie rejestru posiadaczy odpadów, zwolnionych z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, ! wydawanie zezwoleń na składowanie odpadów niebezpiecznych na wydzielonych częściach innych składowisk, ! zatwierdzanie instrukcji eksploatacji składowiska odpadów. w zakresie gospodarki leśnej, między innymi: ! wydawanie decyzji na zmianę lasu na użytek rolny w odniesieniu do lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, ! przyznawanie dotacji na częściowe lub całkowite pokrycie kosztów zalesiania gruntów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, ! składanie do wojewody wniosków o uznanie lasu za ochronny, ! ustalanie zadań gospodarczych dla właścicieli lasów nie posiadających planów urządzenia lasów, 86 ! zalecanie wykonania planów urządzenia lasów należących do osób fizycznych i rozpatrywanie zastrzeżeń wnoszonych w stosunku do tych planów po ich wykonaniu, ! kontrolowanie wykonywania zadań określonych w planach urządzania lasów nie stanowiących własności Skarbu Państwa, ! przekazywanie w zarząd nadleśnictwu gruntów Skarbu Państwa, przeznaczonych do zalesienia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego lub w decyzjach o warunkach zabudowy, ! określanie powierzchni gruntów rolnych do zalesiania oraz sprawdzanie zalesienia i wydawanie decyzji o stwierdzeniu prowadzenia uprawy rolnej, w zakresie prawa łowieckiego, między innymi: ! wydawanie zezwoleń, w szczególnych przypadkach, na odstępstwa od zakazu płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny, ! wydawanie zezwoleń na posiadanie i hodowlę chartów rasowych lub ich mieszkańców, ! wydzierżawianie polnych obwodów łowieckich na wniosek Polskiego Związku Łowieckiego, w zakresie rybactwa śródlądowego, między innymi: ! wydawanie kart wędkarskich i kart łowiectwa podwodnego, w zakresie prawa geologicznego i górniczego, między innymi: ! zatwierdzanie projektów prac geologicznych, które nie wymagają uzyskania koncesji, ! nakazywanie wykonania dodatkowych prac pomiarowych podmiotom wykonującym prace geologiczne, ! wykonywanie nadzoru i kontroli nad pracami geologicznymi prowadzonymi przy wydobywaniu kopalin pospolitych, ! udzielanie koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i o przewidywanym wydobyciu rocznym nie przekraczającym 20 000 m3, ! przeniesienie koncesji, za zgodą przedsiębiorcy na rzecz innego podmiotu, ! dokonywanie zmian koncesji geologicznych bez odszkodowania, ! ustalenie opłaty eksploatacyjnej za wydobywanie kopaliny bez wymaganej koncesji lub z rażącymi naruszeniem jej warunków, 87 ! uzgadnianie projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego. w zakresie ochrony gruntów rolnych i leśnych, między innymi: ! wyłączenie gruntów rolnych z produkcji rolniczej, z związku z wydawanymi pozwoleniami na budowę, ! wydawanie decyzji zezwalającej na wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej, określenie wysokości należności opłat rocznych i obowiązku zdjęcia wierzchniej warstwy próchnicznej, ! wydawanie decyzji w sprawach rekultywacji i zagospodarowania, ! nakazywanie właścicielom gruntów zalesienia, zadrzewienia, zakrzewienia lub założenia na nich trwałych użytków zielonych ze względu na ochronę gleb przez erozją, ! kontrola wykonywania przepisów ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, Kompetencje Rady Miasta (między innymi) • uchwala programy ochrony środowiska (art. 18 ust. 1 ustawy - Prawo ochrony środowiska), • może, w drodze uchwały, ustanawiać ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urządzeń, z których emitowany hałas może negatywnie oddziaływać na środowisko (art. 157 ustawy - Prawo ochrony środowiska), • zatwierdza projekt zestawienia przychodów i wydatków na dany rok, powiatowego i gminnego funduszu ochrony środowiska (art. 420 ustawy - Prawo ochrony środowiska), ! uchwalanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (art. 26 Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym), ! uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (art. 6 ust. 6 Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym), ! ustalanie w drodze uchwały szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy (art. 4 Ustawy o utrzymania porządku i czystości w gminach), ! uchwalanie „Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczna i paliwa gazowe na obszarze gminy” (art. 18, 19 i 60 ustawy - Prawo Energetyczne). 88 KONTROLA PRZESTRZEGANIA i STOSOWANIA PRAWA Kompetencje kontrolne przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska wobec podmiotów posiadają: marszałek województwa i prezydent miasta w zakresie objętym właściwością tych organów, co wynika z zapisów ustawy – Prawo ochrony środowiska (art. 379). Marszałek województwa, prezydent miasta lub osoby przez nich upoważnione mogą występować: ! w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom ! o ochronie środowiska, ! do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, o podjęcie odpowiednich działań będących w jego kompetencji, jeżeli w wyniku kontroli stwierdzono naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub wystąpiło przypuszczenie, że takie naruszenie mogło nastąpić. MONITORING STANU ŚRODOWISKA Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli jakościowy i ilościowy pomiar stanu środowiska. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym. 9.2. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych należą : • opłaty za korzystanie ze środowiska, • administracyjne kary pieniężne. Opłaty za korzystanie ze środowiska i administracyjne kary pieniężne stanowią przychody funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki funduszy przeznacza się na finansowanie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. 89 9.2.1. Opłaty i kary Zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska, podmioty korzystające ze środowiska ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska. Opłaty są stosowane w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń, dotyczą: ♦ wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, ♦ wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi, ♦ poboru wód, ♦ składowania odpadów, ♦ szczególnego korzystanie z wód i urządzeń wodnych, ♦ usunięcia drzew lub krzewów, ♦ opłat eksploatacyjnych za pozyskiwanie kopalin, ♦ wyłączania gruntów rolnych i leśnych z produkcji. Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty (według stawek obowiązujących w okresie, w którym korzystanie ze środowiska miało miejsce) i wnosi ją na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Osoby fizyczne niebędące przedsiębiorcami ponoszą opłaty za korzystanie ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie wymaga pozwolenia na wprowadzanie substancji lub energii do środowiska oraz pozwolenia wodnoprawnego na pobór wód w rozumieniu przepisów ustawy - Prawo Wodne. Podobne opłaty pobiera się na podstawie przepisów prawa górniczego i geologicznego za działalność koncesjonowaną. Opłaty te pełnią funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zachęcanie podmiotów (dotyczy to przedsiębiorców) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urządzeń ochronnych oraz oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. W przypadku, jeżeli zostaną przekroczone lub naruszone warunki korzystania ze środowiska określone w pozwoleniach/decyzjach, naliczane są administracyjne kary pieniężne. Kary pieniężne nie są sensu stricto środkiem ekonomicznym, są raczej związane z instytucją odpowiedzialności prawnej. Spełniają jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera się w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, karę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska, a w odniesieniu do drzew i krzewów - organy miasta. Stawki kar zwykle 90 są kilkakrotnie wyższe niż opłaty. Ustawa - Prawo ochrony środowiska przewiduje możliwość odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieniężnych. Opłaty i kary zasilają fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tj. NFOŚiGW w Warszawie, fundusze wojewódzkie oraz powiatowe i gminne ściśle według zdefiniowanych zasad podziału. W odniesieniu do miasta Siemianowice Śląskie gromadzone są gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska, których struktura podziału jest następująca: dochód Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ♦ około 11 % (plan na rok 2003) całości wpływów z tytułu opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów, ♦ około 89 % (plan na rok 2003) wpływów z tytułu kwot pieniężnych do uiszczenia, których organ środowiska może zobowiązać podmiot korzystający ze środowiska. Stanowią go: ! 50 % wpływów funduszu z tytułu opłat i kar za składowanie i magazynowanie odpadów na obszarze gminy, ! około 20 % wpływów z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i kar administracyjnych. dochód Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ♦ wpływów funduszu z tytułu opłat i kar za składowanie i magazynowanie odpadów na obszarze gminy (stanowią około 10 % ), ♦ wpływów z tytułu opłat za korzystanie ze środowiska i administracyjnych kar (stanowią około 10 % ), Środki Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza się na: ♦ edukację ekologiczną oraz propagowanie działań proekologicznych i zasady zrównoważonego rozwoju, ♦ wspomaganie realizacji zadań państwowego monitoringu środowiska ♦ wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz badań stanu środowiska, a także systemów pomiarowych zużycia wody i ciepła, ♦ realizowanie zadań modernizacyjnych i inwestycyjnych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, ♦ urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków, 91 ♦ realizację przedsięwzięć związanych z gospodarką odpadami, ♦ wspieranie działań przeciwdziałających zanieczyszczeniom, ♦ profilaktykę zdrowotną dzieci na obszarach, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, ♦ wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii, ♦ wspieranie ekologicznych form transportu, ♦ działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpośrednio oddziaływujące na stan gleby, powietrza i wód, ♦ inne zadania ustalone przez radę gminy, służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju, Środki Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza się na: ♦ wspomaganie działalności, którą wspiera gminny fundusz ochrony środowiska, ♦ realizację przedsięwzięć związanych z ochroną powierzchni ziemi, ♦ inne zadania ustalone przez radę powiatu (miasta na prawach powiatu), służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikające z zasady zrównoważonego rozwoju. 9.2.2. Pożyczki i dotacje z funduszy celowych Kredyty i dotacje są ważnym instrumentem stymulującym zakłady przemysłowe i jednostki gospodarcze w dążeniu do zrównoważonego rozwoju. Podstawą dla przyznawania dotacji i niskooprocentowanych kredytów powinna być realizacja inwestycji proekologicznych. Szczególne znaczenie mają dotacje przeznaczane na stymulowanie edukacji ekologicznej, jeśli gmina będzie przeznaczała własne środki na wsparcie finansowe kampanii informacyjnych, np. segregacji odpadów, redukcji zużycia wody i energii, itp. Na rynku są dostępne następujące pożyczki i dotacje, przeznaczone na przedsięwzięcia z zakresu ochrony środowiska: ♦ fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (Narodowy Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie i Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach), ♦ fundacja ekokonwersji polskiego długu EkoFundusz, ♦ programy pomocy przedakcesyjnej z Unii Europejskiej (SAPARD, PHARE i ISPA). 92 Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, dofinansowuje zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej, z uwzględnieniem celów określonych w: 1 ) ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62 poz. 627, z późniejszymi zmianami), 2 ) II Polityce ekologicznej państwa, Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2001 – 2015 i Programie ochrony środowiska województwa śląskiego na lata 2001 – 2015, 3) oparciu o opracowywane przez Zarząd i zatwierdzane przez Radę Nadzorczą: • zasady udzielania pożyczek i dotacji, • kryteria wyboru przedsięwzięć, • listę przedsięwzięć priorytetowych, • plan finansowy Funduszu, 4) oparciu o program udzielania pomocy w rozumieniu art. 10 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku o warunkach dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców (Dz. U. Nr 60 poz. 704). Dotacje mogą być udzielane na: ♦ zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej wspierane przez gminne i powiatowe fundusze ochrony środowiska (za wyjątkiem zadań ustalanych przez radę gminy i radę powiatu), ♦ działania na rzecz ochronny przyrody oraz zadania związane ze zwiększaniem lesistości kraju, ♦ zapobieganie i likwidację poważnych awarii przemysłowych i ich skutków, ♦ badania, upowszechnianie ich wyników, a także postęp techniczny w zakresie ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ♦ opracowanie i wdrażanie nowych technik i technologii, w szczególności dotyczących ograniczania emisji i zużycia wody, a także efektywnego wykorzystywania paliw, ♦ zapobieganie lub usuwanie skutków zanieczyszczenia środowiska, w przypadku gdy nie można ustalić podmiotu za nie odpowiedzialnego, ♦ system kontroli wnoszenia przewidzianych ustawą opłat za korzystanie ze środowiska, w szczególności tworzenia baz danych podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat, 93 ♦ opracowanie planów służących gospodarowaniu zasobami wodnymi oraz utworzenia katastru wodnego, ♦ innych zadań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikających z zasady zrównoważonego rozwoju, ustalonych w planach działalności wojewódzkich funduszy, w tym realizacji programów ochrony środowiska. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest państwowym funduszem celowym. Celem działalności Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie działań ekologicznych o znaczeniu i zasięgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zadań lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. Na podstawie: Polityki ekologicznej państwa, Programu wykonawczego do polityki ekologicznej państwa, Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej, Strategii ekologicznej integracji z Unią Europejską, zobowiązań międzynarodowych Polski, a także list przedsięwzięć priorytetowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dofinansowuje przedsięwzięcia, w tym projekty finansowane częściowo z funduszy zagranicznych, preferując programy priorytetowe. Jako priorytetowe traktuje się w szczególności te przedsięwzięcia, których realizacja wynika z konieczności wypełnienia zobowiązań Polski w Unii Europejskiej w obszarze „środowiska”. Dotacje mogą być udzielane w szczególności na: ♦ zadania z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej wspierane przez gminne, i powiatowe i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska (za wyjątkiem zadań ustalanych przez radę gminy, radę powiatu, opracowań planów służącym gospodarowaniu zasobami wodnymi i innych zadań ustalonych w planach działalności wojewódzkich funduszy), ♦ rozwój przemysłu produkcji środków technicznych i aparatury kontrolno-pomiarowej, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, ♦ rozwój specjalistycznego potencjału wykonawczego służącego realizacji inwestycji na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, ♦ rozwój sieci stacji pomiarowych, laboratoriów i ośrodków przetwarzania informacji, służących badaniu stanu środowiska, 94 ♦ realizacji kompleksowych programów badawczych, rozwojowych i wdrożeniowych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz programów edukacji ekologicznej, ♦ wspomaganie realizacji wojewódzkich i ponadwojewódzkich programów ochrony środowiska, ♦ realizację innych zadań służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, wynikających, z zasady zrównoważonego rozwoju, ustalonych w planie działalności Narodowego Funduszu, ♦ wspieranie projektów i inwestycji przemysłowych produkcji środków technicznych i aparatury kontrolno-pomiarowej, służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej poza granicami kraju. Działalność Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu finansowana jest przez: ! udzielanie oprocentowanych pożyczek, ! dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, ! przyznawanie dotacji, ! wnoszenia udziałów do spółek działających w kraju, ! nabywanie obligacji, akcji i udziałów spółek działających w kraju, ! nagrody za działalność na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, niezwiązaną z wykonywaniem obowiązków pracowników administracji rządowej i samorządowej. Prace geologiczne i potrzeby górnicze finansowe ze środków uzyskanych z opłat i kar na podstawie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze. Ekofundusz EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. ekokonwersji długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy, Szwecja i Norwegia, tak więc EkoFundusz zarządza środkami tych krajów (łącznie ponad 571 mln USD do wydania w latach 1992 – 2010). Zadaniem fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także 95 wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. Ta specyfika EkoFunduszu, odróżniająca go od innych funduszy wspierających inwestycje proekologiczne w Polsce, wyklucza możliwości dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. W statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Są nimi: ! ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja „niskiej emisji” (ochrony powietrza), ! ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej (ochrona wód), ! ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu), ! ochrona różnorodności biologicznej, ! gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych. W ramach tych sektorów wspierane mogą być jedynie projekty techniczne dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska – inwestycyjne (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nieinwestycyjne. Na dotację mogą liczyć jedynie te przedsięwzięcia, które charakteryzują się wysoką efektywnością tj. korzystnym stosunkiem osiągniętych efektów ekologicznych do poniesionych kosztów. Środki fundacji koncentrowane są zazwyczaj na zakupie podstawowych obiektów technologicznych i urządzeń niezbędnych do ich funkcjonowania. EkoFundusz chętnie finansuje projekty, w ramach których zastosowane zostają nowatorskie rozwiązania technologiczne, kładąc duży nacisk na zakup nowoczesnych technologii z krajów donatorów. W ten sposób realizowana jest misja transferu technologii z krajów donatorów do Polski. Zatem zadaniem EkoFunduszu jest również ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów – donatorów, a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska. Zatem wskazane jest, aby projekty spełniały przynajmniej jeden z następujących warunków: • wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów – donatorów; • uruchomienie krajowej produkcji urządzeń dla ochrony środowiska; • posiadanie szczególnego znaczenia dla ochrony zdrowia. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniania są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać 96 pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a Inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, a także zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu. Wszystkie projekty rozpatrywane do dofinansowania ze środków EkoFunduszu można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz przyrodnicze. Udział Fundacji w kosztach realizacji projektów technicznych (inwestycyjnych), będzie zależał od podmiotu zgłaszającego dany projekt do realizacji. Na najwyższą pomoc (dotacja w wysokości do 45% kosztów projektu) będą mogły liczyć samorządy zaliczające się do grupy o najniższym dochodzie ogółem na mieszkańca. Konsekwentnie, udział dotacji w kosztach projektu będzie najmniejszy (do 5 % kosztów projektu) dla samorządów zaliczających się do grupy o najwyższym dochodzie ogółem na mieszkańca. Inne podmioty tj. instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych będą mogły otrzymać wsparcie w wysokości do 30 % kosztów przedsięwzięcia. Przedsiębiorcy zgłaszający projekt do dofinansowania ze środków Fundacji będą mogli liczyć na dotację nie przekraczającą 15 % kosztów projektu. Tradycją stało się już, że co roku jesienią EkoFundusz aktualizuje swoje „zasady działania”, dążąc do jak najbardziej efektywnego rozdysponowania posiadanych środków finansowych, starając się dostosować do pojawiających się nowych trendów na rynku ochrony środowiska. Najbardziej znaczącą zmianą w działaniu EkoFunduszu w 2004 roku będzie zdecydowana koncentracja środków na projektach niekomercyjnych. Oznacza to całkowite wycofanie się z udziału w inwestycjach charakteryzujących się wysoką opłacalnością. Zmiana ta wynika z konieczności pomocy inwestorom, dla których dotacja częstokroć stanowi o powodzeniu planowanego przedsięwzięcia niekomercyjnego, mającego na celu jedynie względy ochrony środowiska. Drugą istotną zmianą w porównaniu z latami poprzednimi będzie zmniejszenie udziału dotacji EkoFunduszu w całkowitych kosztach projektów. Pomoc finansową EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do kosztów. W 2004 roku nie zmienią się warunki udzielania pomocy na realizację projektów przyrodniczych - dotacja EkoFunduszu będzie mogła wynosić aż do 80 % kosztów przedsięwzięcia. W ramach projektów technicznych można wydzielić grupę projektów innowacyjnych, czyli prowadzących do zastosowania po raz pierwszy w Polsce nowej technologii lub przyczyniających się do wprowadzenia jej na Polski rynek. W 2004 roku będą one mogły otrzymać dofinansowanie EkoFunduszu w wysokości do 30 % kosztów projektu w przypadku 97 przedsiębiorców oraz do 50 % kosztów projektu, gdy wnioskodawcą będą samorządy lub inne podmioty tj. instytucje charytatywne i wyznaniowe, społeczne organizacje ekologiczne, dyrekcje parków narodowych i krajobrazowych etc. Przedsięwzięcia uprawnione do dofinansowania w dziedzinach ochrony powietrza i ochrony klimatu będą projekty dotyczące: • energetycznego wykorzystania odnawialnych źródeł energii (w szczególności biomasy, energii słonecznej oraz efektywnych ekonomicznie zastosowań pomp ciepła), • oszczędności energii w systemach zaopatrzenia w ciepło na cele komunalno - bytowe, • eliminacji emisji metanu ze starych wyrobisk węgla, kopalń węgla kamiennego oraz eliminacji biogazu powstającego w oczyszczalniach ścieków; • systemowych rozwiązań mających na celu istotne zmniejszenie zanieczyszczeń atmosfery powodowanych przez transport samochodowy na terenach miejskich, • w dziedzinie ochrony wód głównym priorytetem EkoFunduszu będzie, podobnie jak w poprzednich latach, budowa oczyszczalni ścieków w miejscowościach nadmorskich oraz w dorzeczu dolnej Wisły i Odry (gdy mają one istotny wpływ na jakość wód przybrzeżnych Morza Bałtyckiego). Ponadto współfinansowane przez EkoFundusz będą: • budowa oczyszczalni ścieków o kluczowym znaczeniu dla jakości wody pitnej dla największych aglomeracji miejskich, • ochrona wybranych Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) przed infiltracją do nich zanieczyszczonych wód powierzchniowych, • ochrona wód na obszarach mających wpływ na ważne obiekty przyrodnicze o randze międzynarodowej, decydujące o zachowaniu globalnej różnorodności biologicznej (parki narodowe i rezerwaty przyrody, • ochrona przed zanieczyszczeniem jezior o wysokiej wartości przyrodniczej. W dziedzinie ochrony różnorodności biologicznej EkoFundusz wspiera działania mające na celu ochronę bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem lub stanowiących gatunki tarczowe. Tak jak dotychczas dofinansowywane będą przede wszystkim przedsięwzięcia dotyczące: • czynnej ochrony przyrody na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody, 98 • ochrony najcenniejszych obszarów wodno-błotnych oraz zwiększenia retencji wody w lasach, • rewitalizacji zdegradowanych obszarów leśnych oraz przebudowy drzewostanów w parkach narodowych i ich otulinach w celu zwiększenia ich różnorodności biologicznej, • aktywnej ochrony zagrożonych gatunków fauny i flory. W dziedzinie gospodarki odpadami EkoFundusz będzie nadal wspierał: • tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki i recyklingu odpadów komunalnych pochodzących od 50 tysięcy do 250 tysięcy mieszkańców, • eliminację odpadów niebezpiecznych przy zastosowaniu technik i technologii pochodzących z krajów donatorów, • rekultywację gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi w przypadku udokumentowanego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub świata przyrody oraz braku sprawcy. Program SAPARD (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) Fundusz SAPARD przeznaczony jest dla krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej na pomoc w stymulowaniu rozwoju obszarów wiejskich, ułatwienie procesu integracji sektora rolnego z UE oraz płynne włączenie rolnictwa krajów kandydujących w system Wspólnej Polityki Rolnej i Strukturalnej UE. Celem programu jest wsparcie dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w okresie przedakcesyjnym Termin realizacji to lata 2000-2006. Maksymalny budżet roczny dla Polski wynosi 168,7 mln euro. Wkład ze strony Unii Europejskiej może wynieść nie więcej niż 75% ogólnej sumy wydatków publicznych, pozostałe 25% to wkład strony polskiej. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Unii Europejskiej z dnia 21 czerwca 1999 r. program może wspierać następujące przedsięwzięcia: • inwestycje w gospodarstwach rolnych, • poprawę przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych, • poprawę struktur kontroli jakości, kontroli weterynaryjnej i kontroli zdrowia roślin na rzecz jakości artykułów żywnościowych i ochrony konsumenta, 99 • wprowadzenie metod produkcji rolnej zmierzających do ochrony środowiska naturalnego oraz krajobrazu wiejskiego, • rozwój i dywersyfikację działalności gospodarczej, • wprowadzenie systemu zastępstw w gospodarstwach rolnych oraz systemu usług w systemie zarządzania gospodarstwami, • tworzenie grup producenckich, • odnowę i rozwój wsi oraz ochronę dziedzictwa kulturowego obszarów wiejskich, • poprawę struktury obszarowej oraz scalanie gruntów, • tworzenie i aktualizowanie systemu rejestru gruntów, • doskonalenie szkolenia zawodowego, • rozwój i ulepszenie infrastruktury na obszarach wiejskich, • gospodarkę zasobami wodnymi w rolnictwie, • leśnictwo i zalesianie obszarów rolnych, inwestycje w prywatnych gospodarstwach leśnych oraz przetwórstwo i marketing produktów leśnych, • pomoc techniczną na rzecz środków działania objętych programem. Sposób wykorzystania programu w Polsce został określony w Programie operacyjnym programu SAPARD. Zgodnie z tym dokumentem priorytetowymi środkami działania programu SAPARD w Polsce będą: • inwestycje w gospodarstwach rolnych, • poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych, • rozwój i różnicowanie działalności gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy i źródeł dochodu, • rozwój i doskonalenie infrastruktury na terenach wiejskich. Przewidziano także uzupełniające środki działania obejmujące: • pilotażowe projekty dotyczące ochrony środowiska na terenach rolniczych oraz zalesiania, • szkolenia zawodowe, • pomoc techniczną (doradczą) na rzecz środków objętych programem. Rozpoczęcie programu SAPARD planowane było na początek 2000 r. Jednak wobec opóźnienia wydania aktu wykonawczego, precyzującego zasady finansowe programu, jego wprowadzenie znacznie się opóźniło. Zasady te są zbliżone do stosowanych w Europejskim Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, w części dotyczącej gwarancji rolnych. Instytucją realizującą program SAPARD w Polsce jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Agencji tej powierzona została zarówno funkcja implementacyjna, jak i płatnicza. 100 Funkcja implementacyjna polega przede wszystkim na prowadzeniu akcji informacyjnej, zbieraniu, opiniowaniu i selekcji propozycji przedsięwzięć przewidzianych do finansowania w ramach programu. Funkcja płatnicza polega na zarządzaniu finansami programu, dokonywaniu płatności i rozliczeń z beneficjentami programu z jednej strony oraz, za pośrednictwem Narodowego Funduszu, z Komisją Europejską z drugiej. Zgodnie z wymaganiami postawionymi przez Komisję Europejską agencja płatnicza musi być poddana procesowi akredytacji, który ma zapewnić, że wypełnione zostaną wszystkie warunki dotyczące zarządzania finansowego i kontroli finansowej ustanowione przez Komisję. Program SAPARD w odróżnieniu od innych programów pomocy przedakcesyjnej ma być realizowany w sposób w pełni zdecentralizowany. Oznacza to miedzy innymi, że Komisja Europejska sprawuje kontrolę ex-post zamiast ex-ant. Oznacza to także, że Komisja Europejska nie będzie decydowała o wyborze poszczególnych przedsięwzięć finansowanych w ramach programu. Będzie natomiast prowadziła kontrolę poprawności wydatkowania środków oraz realizacji programu - zgodnie z zasadami - po fakcie. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości odpowiednie wydatki nie będą refundowane przez Komisję. PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies) Program Phare powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989 r. Jako cel programu wskazano pomoc finansową reformującym się państwom Europy Środkowej i Wschodniej w przekształcaniu ich systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego państwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy Zachodniej i reszty świata. Z chwilą rozpoczęcia program ten był przeznaczony dla Polski i Węgier, czyli tych państw Europy Środkowej, które w owym czasie były najbardziej zawansowane w swoich reformach ustrojowych i gospodarczych. Od tej pory do grona krajów korzystających z tego programu dołączały kolejne państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Obecnie z programu korzysta 10 państw kandydujących do UE: Bułgaria, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia oraz 3 niekandydujące: Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia. Budżet programu Phare wynosił 4,2 mld euro w latach 1990-1994 i został zwiększony do 6,693 mld euro w latach 1995-1999. Program PHARE przechodził w latach dziewięćdziesiątych stopniowe przemiany wynikające z jego dostosowywania do poziomu zaawansowania reform w krajachbeneficjentach oraz perspektyw przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Proces ten 101 wyrażał się zarówno poprzez zmianę celów i form świadczonej pomocy, jak i modyfikację sposobu jej programowania oraz realizacji. Pomoc świadczona przez Unię Europejską w latach 1989-1990 miała przede wszystkim charakter humanitarny, co miało pomóc Polsce w przezwyciężeniu dotkliwych niedoborów rynkowych oraz zapobiec w przerwaniu procesu reform między innymi poprzez dostawy żywności, leków i środków dla rolnictwa. W latach 1991-1993 program Phare finansował projekty w kluczowych sektorach gospodarczych w celu zbudowania podstaw gospodarki rynkowej, przeprowadzenia kluczowych reform strukturalnych i instytucjonalnych. Podstawowymi formami pomocy stały się wówczas doradztwo i szkolenie. Pomoc ta była realizowana w głównej mierze przy pomocy instytucji i ekspertów z krajów członkowskich Unii Europejskiej. Szczyt Rady Unii w Kopenhadze w roku 1993 zarysował perspektywę członkostwa państw Europy Środkowo-Wschodniej w Unii Europejskiej i wyznaczył warunki tego członkostwa, znane jako "kryteria kopenhaskie". W roku następnym szczyt w Essen przyjął strategię przedakcesyjną mającą na celu pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej w przygotowaniach do przyszłego członkostwa. Nie zmieniło to w sposób zasadniczy celów programu Phare, który nadal wspierał transformację systemową, wzbogaciło jednak formy jego realizacji poprzez dodanie wsparcia inwestycyjnego, włączając programy rozwoju regionalnego i współpracy przygranicznej. Program Phare jest programem pomocy bezzwrotnej, tzn. pomoc w ramach programu nie podlega zwrotowi, z wyjątkiem funduszy niewydatkowanych bądź wydatkowanych niezgodnie z zasadami. Część środków Phare jest przekazywana państwom-beneficjentom w ramach tzw. krajowych programów Phare, część zaś jest zarządzana bezpośrednio przez Komisję Europejską i finansuje programy ponadnarodowe - przeznaczone dla szerszego grona państw. Zasadnicza zmiana, zarówno treści programu jak i form jego realizacji, nastąpiła wraz z opublikowaniem Agendy 2000 i Opinii Komisji Europejskiej na temat aplikacji członkowskich w 1997 roku. Zmodyfikowana strategia przedakcesyjna uczyniła program Phare narzędziem pomocy w przygotowaniach do członkostwa, a w szczególności w przyswajaniu tzw. acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Unii Europejskiej oraz wsparciu inwestycji zmierzających do spełnienia wymogów członkostwa. Pogłębienie tej zmiany nastąpiło w 1999 r., po wprowadzeniu zasad PHARE 2000-06. Zmodyfikowane cele i zasady realizacji programu Phare, wprowadzone w 1998 r., nazywane są Nową orientacją 102 Phare. Od roku 1998 (wraz z wejściem Nowej Orientacji Phare) wprowadzono indykatywny podział budżetu: ♦ 30 % jego rocznej alokacji przeznaczone jest na projekty wspierające rozwój instytucjonalny, ♦ 70 % na projekty typu inwestycyjnego. Taki podział budżetu będzie obowiązywał w latach 2000-2006. W budżecie Unii na lata 2000-2006 wysokość funduszy została ustalona na sumę 1,56 mld euro rocznie dla wszystkich krajów. Programowanie Phare oparte jest na dokumentach: ♦ Partnerstwo dla Członkostwa - opracowanie Komisji Europejskiej, indywidualne dla każdego z kandydujących państw, w którym wyszczególnione zostały priorytety niezbędne do osiągnięcia, aby przygotować dane państwo do członkostwa, ♦ Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa - program przygotowywany przez każde z państw kandydujących, w którym szczegółowo określa się, jak wdrażane będą wytyczne Partnerstwa dla Członkostwa. Oprócz części krajowej, w pełni uzgadnianej z rządem danego kraju, program Phare finansuje programy przeznaczone dla większej liczby krajów, z reguły powstające z inicjatywy Komisji Europejskiej. ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession). Program ten jest wzorowany na Funduszu Spójności istniejącym w ramach Unii Europejskiej, którego celem jest pomoc mniej rozwiniętym krajom członkowskim w likwidacji opóźnień w dwóch dziedzinach: ochronie środowiska oraz transporcie. W analogiczny sposób, program ISPA finansuje inwestycje, aby pomóc krajom kandydującym dostosować się do wspólnotowych standardów w tych dwóch dziedzinach. Około 50 % środków powinno być przeznaczone na ochronę środowiska i około 50 % na infrastrukturę transportową. Polska, podobnie jak pozostałe kraje stowarzyszone z UE mogą z niej korzystać od roku 2000. Podstawę prawną tego programu stanowi rozporządzenie z 21 czerwca 2000 r. Rady Unii Europejskiej Nr 1267. Budżet dla Polski określono wg zasad analogicznych do stosowanych w Funduszu Spójności, poprzez wskazanie przedziału, w którym powinno się mieścić finansowanie uzyskiwane corocznie przez nasz kraj. Jest to 30 - 37 %, co stanowi kwotę od 312 do około 385 mln euro rocznie. 103 ISPA jest instrumentem finansowym do realizacji celów określonych w dokumencie Partnerstwo dla Członkostwa oraz priorytetów wskazanych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w UE. O dofinansowanie z funduszu ISPA dla przedsięwzięć w wybranym sektorze może ubiegać się: • samorząd terytorialny, • organizacja samorządowa, • inne podmioty publiczne. Specyficzny charakter i zasady obowiązujące przy ISPA mają również pomóc w przygotowaniu się do funkcjonowania polskich samorządów i administracji w polityce strukturalnej UE. Pozyskanie doświadczenia w zakresie funkcjonowania ISPA, samorządy będą mogły wykorzystać po wstąpieniu do UE do czerpania środków z funduszy strukturalnych - Funduszu Spójności. Program ISPA dofinansowuje wyłącznie duże projekty inwestycyjne o wartości ponad 5 mln euro, a inwestycje realizowane z tego funduszu muszą być zgodne ze standardami i normami Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska i transportu. Główne priorytety programu ISPA w zakresie: ochrony środowiska to: ♦ budowa dużych oczyszczalni ścieków i systemów wodno-kanalizacyjnych, ♦ modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych połączona z likwidacją „niskiej emisji” i termomodernizacją obiektów, ♦ inwestycje w systemy poprawy jakości powietrza w dużych aglomeracjach miejskich, ♦ proekologiczne inwestycje w miejskich systemach transportowych, ♦ budowa i modernizacja regionalnych składowisk odpadów komunalnych, ♦ tworzenie systemów utylizacji i uzdatniania odpadów. transportu • połączenie systemów komunikacyjnych z infrastrukturą krajów członkowskich UE, • budowa transeuropejskiej sieci transportowej Koordynacją prac programu ISPA w sektorze ochrony środowiska zajmuje się Ministerstwo Środowiska: Minister Środowiska dokonuje wyboru przedsięwzięć, które będą przedkładane Komisji Europejskiej do dofinansowania z funduszu ISPA. Departament Integracji Europejskiej w MŚ pełni nadzór nad poprawnym przygotowaniem projektów 104 w sektorze środowiska, realizacją zadań zgodnie z przyjętym harmonogramem oraz opracowuje dokumenty określające inwestycyjną strategię wykorzystania środków funduszu ISPA w sektorze ochrony środowiska. W styczniu 1999 roku Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa wyznaczył Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jako jednostkę odpowiedzialną za przygotowanie i realizację projektów finansowych w ramach funduszu ISPA. W dniu 3 września 1999 roku zostało podpisane porozumienie pomiędzy Prezesem Narodowego Funduszu a Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. W porozumieniu zostały precyzyjnie określone zadania Narodowego Funduszu w procesie przygotowań. Koordynacją prac programu ISPA w zakresie rozwoju transportu i komunikacji zajmuje się Ministerstwo Infrastruktury. Charakter i zasady programu ISPA wymagają, aby programowanie zadań do ISPA w zakresie transportu i komunikacji odbywało się na szczeblu centralnym. W oparciu o zasady ISPA i zidentyfikowaną sieć TINA (Transport Infrastructure Needs Assessment), MTiGM wyselekcjonowało projekty będące propozycjami Polski do ISPA na lata 2000-2006. Prace nad wyborem projektów odbywały się na drodze uzgodnień pomiędzy właściwymi merytorycznie departamentami MTiGM oraz Generalną Dyrekcją Dróg Publicznych, Agencją Budowy i Eksploatacji Autostrad oraz Dyrekcją Generalną PKP centralnymi instytucjami odpowiedzialnymi za sieć drogowo-autostradową i kolejową w Polsce. Na podstawie tych uzgodnień stworzono (zgodnie z wymaganiami Komisji Europejskiej) dokument pt. Narodowa strategia transportu dla funduszu ISPA, zawierający opis przewidywanych działań na lata 2000-2006 oraz listę potencjalnych projektów do funduszu ISPA. Dokument ten został zatwierdzony przez Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej (obecnie Ministerstwo Infrastruktury). Dla sektora transportowego proces programowania i wybór projektów został już zakończony. Lista potencjalnych projektów przewidzianych do współfinansowania przez ISPA w latach 2000-2006 jest zawarta w Narodowej strategii dla sektora transportu, nie przewiduje się znaczących zmian w wykazie tej listy. Udział funduszy Unii Europejskiej w dofinansowaniu projektów może wynieść do 75 % planowanych nakładów publicznych. W szczególnych wypadkach Komisja Europejska może zwiększyć zakres pomocy do 85 % kosztów projektu. Studia wstępne projektów oraz przedsięwzięcia z zakresu pomocy technicznej mogą być finansowane w 100 %, jednak nie mogą przekroczyć 2 % sumy funduszy pomocowych przeznaczonych na realizację danego projektu. Formy pomocy w ramach funduszu ISPA mogą być następujące: 105 ♦ bezpośrednia pomoc bezzwrotna, ♦ pomoc zwrotna, ♦ dofinansowanie spłat odsetek kredytu, ♦ fundusz gwarancyjny, ♦ udział kapitałowy, ♦ inne formy pomocy finansowej Zgodnie z zasadą pomocniczości, program ISPA stanowić może jedynie uzupełnienie wieloletnich, krajowych programów inwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i transportu. Pomoc Unii Europejskiej musi współgrać z działaniami rządowymi, podejmowanymi w ramach krajowych strategii modernizacji sektorów transportu i ochrony środowiska państw kandydujących do Unii. Projekt wnioskowany o dofinansowane z funduszu ISPA musi spełniać następujące kryteria: • wartość przedsięwzięcia powyżej 5 milionów euro, • wnioskodawcą i beneficjentem może być wyłącznie podmiot publiczny (samorząd terytorialny), • przedsiębiorstwem eksploatującym inwestycję może być wyłącznie firma, której struktura własności zapewnia większościowe udziały samorządowe, • projekt musi spełniać standardy i normy UE w zakresie ochrony środowiska i transportu, • przedsięwzięcia muszą być efektywne ekonomicznie. Ich podstawowym celem jest zapewnienie korzyści netto dla społeczeństwa. Średniookresowe korzyści ekonomiczne i społeczne muszą być proporcjonalne do zaangażowanych środków, • inwestycje realizowane przy pomocy środków publicznych Unii Europejskiej muszą zapewnić pokrycie kosztów eksploatacyjnych, remontów oraz amortyzacji. Źródłem przychodów są opłaty ponoszone przez użytkowników na rzecz samorządu terytorialnego. Inwestycje w obszarze infrastruktury transportowej muszą promować zrównoważoną mobilność oraz stanowić projekty o powszechnym znaczeniu w oparciu o kryteria decyzji nr 1692/96/WE oraz projekty, które są w stanie zapewnić wzajemne połączenia i operacyjność sieci krajowych i transeuropejskich oraz dostęp do tych sieci. Ważnym założeniem programu ISPA jest współpraca przy jego realizacji z międzynarodowymi instytucjami finansowymi takimi jak Europejski Bank Inwestycyjny, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Bank Światowy. 106 Użyteczne kontakty i adresy: Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 00-918 Warszawa Al. Ujazdowskie 9 Departament Koordynacji i Monitorowania Pomocy Zagranicznej Tel: (+48 22) 455 52 15, 455 52 17, 455 52 35, 455 52 00 Fax: (+48 22) 455 52 14, 455 52 10 Departament Komunikacji Społecznej i Informacji Europejskiej Tel: (+48 22) 455 54 88 Fax: (+48 22) 455 54 89 Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce 00-113 Warszawa ul. Emilii Plater 53 Tel: (+48 22) 520 82 00 Fax: (+48 22) 520 82 82 9.3. Instrumenty społeczne 9.3.1. Współpraca Współpraca wielu partnerów włączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten "program" był wdrożony z sukcesem. Współpraca jest niezbędnym elementem dobrej organizacji procesu wdrażania "programu". W ramach realizacji niniejszego "programu" szczególną uwagę należy zwrócić na: • współpracę organów miasta z organami administracyjnymi różnych poziomów: Śląskim Urzędem Wojewódzkim, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Katowicach, Sanepidem oraz samorządami gmin sąsiednich, • współpracę z grupami zadaniowymi (przemysł, turystyka, itd.) w celu wdrażania polityki zdefiniowanej w "programie", a także dostosowywania jej do przyszłych wymagań, • bardzo ważna będzie współpraca z grupami reprezentującymi mieszkańców gminy (np. młodzieżą szkolną, pozarządowymi organizacjami ekologicznymi) w celu uzyskania 107 akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania w nie mieszkańców (np. selektywna zbiórka odpadów), • współpracę z instytucjami finansowymi w celu zorganizowania środków na realizację wybranych projektów. 9.3.2. Informacja i komunikowanie Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Strategia programu ochrony środowiska dotycząca zagadnień przekazywania informacji i wzajemnego porozumiewania się będzie realizowana poprzez wprowadzenie systemu współpracy z poszczególnymi partnerami, którzy muszą być świadomi swojej odpowiedzialności za stan środowiska. Na instytucjach samorządowych i rządowych spoczywa obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania decyzji związanych z ochroną środowiska. Zarówno Konstytucja RP, jak ustawa - Prawo ochrony środowiska zapewniają każdemu obywatelowi pełny dostęp do informacji o środowisku i jego ochronie. Budowanie procedur komunikacji społecznej służy zatem realizacji konstytucyjnych praw obywateli, przy czym dostęp do informacji nie jest uzależniony od uczestnictwa w konkretnym postępowaniu ani od posiadania jakiegokolwiek interesu w sprawie. Pożądany, dla skutecznego wdrażania programu ochrony środowiska zakres komunikacji społecznej zdecydowanie wykracza poza samo tylko udzielanie informacji „na żądanie”. Zakres komunikacji obejmuje on także np. promocję programu, przekazywanie określonych danych politykom, sponsorom czy decydentom, wyjaśnianie stanowisk w konkretnych sprawach oraz „angżowanie” zainteresowanych osób lub instytucji do współpracy w realizacji programu, wyjaśnianie stanowisk, wymianę roboczej informacji między osobami pracującymi nad danym tematem, itd. Odpowiednio wczesna wymiana informacji o zamierzeniach związanych z realizacją programu ochrony środowiska, choć początkowo może przyczynić się do opóźnienia niektórych działań, chronić będzie przed znacznie poważniejszymi zakłóceniami (np. odwołania i protesty). Zgodnie z ustawą - Prawo ochrony środowiska organy administracji są obowiązane udostępniać każdemu informacje o środowisku i jego ochronie, znajdujące się w ich posiadaniu. Organy miasta powinny maksymalnie wykorzystywać nowoczesne środki komunikowania się. Na stronach internetowych Urzędu Miasta powinny być udostępniane 108 dane dotyczące oceny stanu środowiska w mieście i informacje na temat realizacji niniejszego "programu". Wstępem powinno być umieszczenie na stronie internetowej Urzędu Miasta „programu”, po jego przyjęciu uchwałą Rady Miasta. Rosnący udział w informowaniu społeczeństwa będą miały pozarządowe organizacje ekologiczne współpracujące z Urzędem Miasta. Staraniem Urzędu Miasta, w większym niż dotychczas zakresie wydawane będą i bezpłatnie rozpowszechniane broszury informacyjne i edukacyjne. Intensyfikowane będą także inne działania wynikające z Narodowej strategii edukacji ekologicznej oraz jej programu wykonawczego. 9.3.3. Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna to różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. To sposób, aby przygotować społeczeństwo do realizacji zasady zrównoważonego rozwoju. U podstaw skuteczności tych działań leży rzetelnie i przystępnie przekazywana wiedza o stanie środowiska. W społeczeństwie pojawia coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. Organy miasta winny włączyć się do działań związanych z edukacją ekologiczną: o tematyce konkursów ekologicznej, wiedzy ekologicznej, najpiękniejszy na ogród/balkon, najlepszą gazetkę ścienną dofinansowywanie szkołom prenumeraty czasopism o tematyce ekologicznej. Powinny dostrzegać również konieczność komunikowania się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji np. o działaniach inwestycyjnych. Edukacja i informacja z komunikacją są ze sobą ściśle powiązane, bowiem dobra i właściwa informacja potęguje proces edukacji. Z drugiej strony, w przypadku osiągnięcia właściwego poziomu edukacji, komunikacja z grupami zadaniowymi jest łatwiejsza, a przekazywane informacje przynoszą większe efekty. Szkoły podstawowe i gimnazja pełnią istotną rolę w edukacji społeczeństwa i organy miasta oczekują od nich szerszego włączenia w program zajęć lekcyjnych zagadnień i problemów ochrony środowiska, specyficznych dla miejsca zamieszkania. 9.4. Instrumenty strukturalne "Program ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie" jest zarówno planem polityki ochrony środowiska do 2011 roku, jak i programem wdrożeniowym na najbliższe 4 lata (2004 - 2007). Program ten z jednej strony uwzględnia kierunki rozwoju poszczególnych 109 dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, że działania realizowane np. w transporcie czy gospodarce komunalnej muszą być brane pod uwagę w programie ochrony środowiska, a jednocześnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działań w poszczególnych dziedzinach gospodarki i życia mieszkańców Miasta. Wszystko to wymaga posługiwania się instrumentami strukturalnymi. Należą do nich strategie i programy wdrożeniowe oraz systemy zarządzania środowiskowego. Strategie i programy wdrożeniowe Dokumentem wytyczającym główne tendencje i kierunki działań w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska w skali miasta jest Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Siemianowice Śląskie. Dokument ten jest bazą dla tworzonych programów sektorowych, a także podaje ogólne kierunki działań w zakresie ochrony środowiska. Wdrażając, weryfikując i aktualizując "Program ochrony środowiska Miasta" należy uwzględniać wytyczne zawarte w istniejących i tworzonych dokumentach, jak: ! Program ochrony środowiska województwa śląskiego (przewidywana aktualizacja na lata 2005-2008 i następne), ! Strategia rozwoju województwa śląskiego na lata 2000-2015, ! Studium zagospodarowania przestrzennego dorzecza Wisły w granicach województwa śląskiego, ! Studium zagospodarowania przestrzennego dorzecza Odry w granicach województwa śląskiego, ! przygotowywane obecnie, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, ! przygotowywany program naprawczy w zakresie jakości powietrza w aglomeracji górnośląskiej, ! przygotowywane dla terenu miasta Siemianowice Śląskie programy inwestycyjne. Systemy zarządzania środowiskowego Koncepcja zarządzania środowiskowego jest odpowiedzią na sytuację, w której konieczna jest nie tylko naprawa zaistniałych już szkód środowiskowych oraz spełnienie wymogów określonych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale także zapobieganie 110 powstawaniu negatywnych oddziaływań i szkód. Na przedsiębiorstwach spoczywa obowiązek samodzielnego definiowania problemów środowiskowych i szukania, z wyprzedzeniem, środków zaradczych. Związane jest to z włączeniem zarządzania środowiskowego do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarządzania środowiskowego (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 000, EMAS, lub niesformalizowane - np. Program „Czystszej Produkcji”). Rolą organów miasta mogą być działania inspirujące przedsiębiorstwa do starań o wprowadzenie systemu zarządzania środowiskowego, choć ostateczne korzyści wynikające z jego wprowadzenia powinny znaleźć odzwierciedlenie w sytuacji rynkowej tych przedsiębiorstw. Wspomniane systemy zarządzania środowiskowego polecane są również dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym urzędów. Należy spodziewać się, że zgodnie z polityką Unii Europejskiej, polecającą systemy zarządzania środowiskowego jako wyraz własnej odpowiedzialności sektora gospodarczego za sprawy środowiskowe, w nadchodzących latach pojawią się narzędzia pozwalające włączyć systemy zarządzania środowiskowego jednostek gospodarczych w programy ochrony środowiska 10. Organizacja zarządzania programem Realizacja programu ochrony środowiska wymagać będzie wyodrębnionej struktury zarządzania. Przykładowy schemat zarządzania programem ochrony środowiska przedstawiono na rys. 3. Główna odpowiedzialność za realizację "programu" spoczywa na Prezydencie Miasta. Prezydent Miasta sporządzać będzie co 2 lata raporty z realizacji "programu", które przedstawiać będzie Radzie Miasta. W praktyce, Prezydent Miasta powinien wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Rolę taką, w imieniu Prezydenta Miasta może pełnić np.: Naczelnik Wydziału Ochrony Środowiska. Zadaniem koordynatora będzie ścisła współpraca z Prezydentem i Radą Miasta oraz przedstawianie im okresowych sprawozdań z realizacji "programu". W okresie docelowym "program" ten powinien stopniowo stawać się tożsamy z systemem zarządzania środowiskiem Miasta. Z samej istoty zasady zrównoważonego rozwoju wynikają następujące reguły: 111 ! nieodnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane w takim zakresie, w jakim istnieje możliwość ich substytucyjnego kompensowania zasobami odnawialnymi, ! odnawialne zasoby środowiska powinny być wykorzystywane tylko w zakresie nie przekraczającym stopnia ich odnawialności, ! chłonność środowiska nie powinna być w żadnym zakresie przekroczona, ! różnorodność biologiczna środowiska nie powinna maleć. Praktyka wykazuje, że dla realizacji powyższych założeń systemy zarządzania środowiskiem oparte powinny być na następujących zasadach: • wspartych na systemie opłat i administracyjnych kar pieniężnych (użytkownik i zanieczyszczający płacą), • zasada przezorności, • zasada współodpowiedzialności, • zasada pomocniczości. Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W mieście na prawach powiatu zarządzanie dotyczy działań własnych (podejmowanych przez miasto), a także jednostek organizacyjnych obejmujących działania podejmowane przez przedsiębiorców korzystających ze środowiska. Istotną funkcją organów miasta funkcja kontrolna wobec podmiotów gospodarczych w zakresie wypełniania zobowiązań wynikających z prawa ochrony środowiska. Podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska kierują się nie tylko efektami ekonomicznymi i zasadami konkurencji rynkowej, ale także liczą się z głosami opinii społecznej. Na tym szczeblu zarządzanie środowiskiem odbywa się przez: ! dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa, ! porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń, ! modernizację technologii, ! eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska, ! instalowanie urządzeń ochrony środowiska, ! stałą kontrolę emisji zanieczyszczeń. Organy miasta odpowiedzialne za wykonywanie i egzekwowanie prawa mają głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniu środowiska przez: ! racjonalne planowanie przestrzenne, ! kontrolowanie korzystania ze środowiska, ! porządkowanie działalności związanej z korzystaniem ze środowiska. 112 Cele te są realizowane poprzez tworzenie złożonego systemu dokumentów planistycznych wytyczających generalne kierunki polityki rozwoju w kontekście ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego, na wszystkich szczeblach administracji samorządowej. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ma rangę miejscowego prawa. Wszelkie inne programy, plany i strategie mają szansę realizacji, jeśli znajdą odzwierciedlenie w konkretnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Program ochrony środowiska jest jednym z rodzajów dokumentów o charakterze strategiczno-operacyjnym. Organy miasta będą wspierane przez Zespół Konsultacyjny, który powinien zostać powołany spośród przedstawicieli: lokalnych społeczności samorządowych, reprezentantów świata nauki oraz organizacji pozarządowych, zaangażowanych już na etapie tworzenia projektu programu. Zadaniem Zespołu Konsultacyjnego byłoby nadzorowanie procesu wdrażania "programu" oraz uzgadnianie współpracy w realizacji poszczególnych zadań. Spotkania Zespołu Konsultacyjnego powinny odbywać się co najmniej dwa razy w roku. Dla optymalizacji zarządzania procesem wdrażania "programu" wskazane jest utworzenie komórki wykonawczej - Zespołu Realizacji Programu, bezpośrednio i na bieżąco współpracującej z Koordynatorem Programu. W zespole tym uczestniczyć będą wyznaczeni pracownicy Wydziału Ochrony Środowiska Urzędu Miasta, a także pracownicy innych jednostek miejskich realizujących poszczególne zadania w ramach "programu". Zadaniami tego Zespołu powinny być przede wszystkim: ! koordynacja działań realizatorów "programu", ! monitoring realizacji "programu", ! sprawozdawczość przed Zespołem Konsultacyjnym, ! udrażnianie kanałów przepływu informacji niezbędnych w koordynacji działań w "programie". W niektórych pracach Zespołu Realizacji Programu powinny także uczestniczyć podmioty gospodarcze realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi w "programie". Także administracja publiczna szczebla wojewódzkiego realizuje w ramach swoich obowiązków i kompetencji, zadania związane z zarządzaniem środowiskiem miasta. Prezydent Miasta współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego. Wojewoda, wraz z podlegającymi mu służbami zespolonymi, dysponuje instrumentarium prawnym umożliwiającym reglamentowanie korzystania ze środowiska. Z kolei w dyspozycji Wojewody znajdują się instrumenty finansowe na realizacje zadań 113 "programu" (poprzez WFOSiGW w Katowicach). Ponadto Prezydent (a w jego imieniu – Koordynator Programu) współdziała z instytucjami administracji specjalnej, które dysponują instrumentami kontroli i monitoringu. Instytucje te kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring stanu środowiska (ŚWIOŚ, WSSE), prowadzą monitoring wód (RZGW). Wypracowane w toku prac procedury powinny stać się podstawą instytucjonalizowanej współpracy pomiędzy partnerami z różnych środowisk. Dzięki temu, proces planowania i zarządzania może stać się czytelny i przejrzysty dla ogółu społeczności miasta. Ten aspekt wdrażania programu można będzie oceniać poprzez odpowiednie mierniki świadomości społecznej. RADA MIASTA WOJEWODA INSTYTUCJE KONTROLUJĄCE PREZYDENT MIASTA KOORDYNATOR PROGRAMU PRZEDSIĘBIORCY SAMORZĄD WOJEWÓDZKI ZESPÓŁ REALIZACJI PROGRAMU INSTYTUCJE FINANSUJĄCE ZESPÓŁ KONSULTACYJNY ODBIÓR SPOŁECZNY PROGRAMU Rys. 3. Schemat zarządzania programem ochrony środowiska Instytucje kontrolujące to: ♦ Rada Miasta, ♦ Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO), ♦ Najwyższa Izba Kontroli (NIK), ♦ Wojewoda. W skład zespołu konsultacyjnego wchodzą: ♦ przedstawiciele lokalnych jednostek samorządowych, 114 ♦ miejscowe „autorytety”, ♦ przedstawiciele organizacji pozarządowych. Główne działania w zakresie zarządzania środowiskiem, a zarazem zarządzania "programem" zamieszczono w tablicy 10.1. Tablica 10.1. Zarządzanie środowiskiem w Siemianowicach Śląskich Obszar działań Główne działania w latach 2004-2007 • Wdrażanie programu ochrony środowiska dla miasta • • • Monitoring środowiska • • • Edukacja ekologiczna, informacja o środowisku, komunikacja społeczna • • • • Systemy zarządzania środowiskiem • Ustawiczna koordynacja wdrażania programu z udziałem jednostek organizacyjnych Miasta i podmiotów zewnętrznych, Okresowa ocena realizacji zadań krótkoterminowych, weryfikacja ich listy i opracowanie raportów (2005, 2007), Weryfikacja celów i priorytetowych kierunków działań (2007) Wykonywany zgodnie z wymogami ustawowymi , Upowszechnianie informacji o stanie środowiska w Mieście Praktyczna realizacja zapisów ustawowych w zakresie powszechnego dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie, Rozwój szkolnych i pozaszkolnych form edukacji ekologicznej dla różnych grup wiekowych i zawodowych, Wykorzystywanie mediów dla informowania społeczności miasta o działaniach w zakresie ochrony środowiska, Rozszerzenie współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie edukacji ekologicznej i komunikacji społecznej, Rozszerzenie dotychczasowego systemu informowania poprzez wydawane broszury i ulotki, Stworzenie bazy danych wymaganych do wyznaczenia wskaźników określających stan środowiska w Mieście Promowanie instytucji wdrażających systemy zarządzania środowiskiem Instytucje uczestniczące organy miasta i inne jednostki uczestniczące we wdrażaniu programu ŚWIOŚ, WSSE, organy miasta organy miasta, ŚWIOŚ, Wojewoda, organizacje pozarządowe Wojewoda, fundusze celowe, organy miasta 115 11. Monitoring jakości środowiska i polityki ekologicznej 11. 1. Rola monitoringu Monitoring dostarcza informacji, w oparciu o które można ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu, a także jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu: ! monitoring jakości środowiska, ! monitoring polityki ochrony środowiska. Oczywiście obydwa rodzaje monitoringu są ze sobą ściśle powiązane, bowiem monitoring jakości środowiska jest wykorzystywany w definiowaniu polityki ochrony środowiska. Głównym celem monitoringu jest zwiększenie efektywności polityki ochrony środowiska poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Monitoring jakości środowiska w mieście Siemianowice Śląskie jest realizowany w ramach monitoringu krajowego i regionalnego województwa śląskiego. Wyniki badań pozyskiwane w ramach realizacji monitoringu zostały wykorzystane do opracowania diagnozy stanu środowiska naturalnego Miasta, określenia trendów – co było podstawą do zdefiniowania polityki ochrony środowiska w Mieście. W okresie wdrażania niniejszego "programu", dane uzyskiwane z monitoringu jakości środowiska będą pomocne przy aktualizacji programu ochrony środowiska i raportowaniu jego realizacji. Zgodnie z ww. celem najbardziej istotne dla poprawnej realizacji zadań z zakresu monitoringu będą następujące zagadnienia: • ustalenie zasad prowadzenia monitoringu (kryteria, zakresy, cykliczność badań, unifikacja metod, sprzętu oraz interpretacji wyników), • ustalenie zasad komunikacji – przepływu informacji do społeczeństwa, administracji samorządowej, rządowej, pozarządowych organizacji ekologicznych, • określenie weryfikacji polityki środowiskowej na podstawie wyników uzyskanych z systemu monitorowania jakości środowiska i z systemu komunikacji. Właściwe opracowanie i wdrażanie systemu monitoringu daje podstawy do stanowienia priorytetów ochrony środowiska, kontrolowania zmian i egzekwowania wymogów prawa ochrony środowiska. 116 11.2. Państwowy monitoring ochrony środowiska Państwowy monitoring środowiska jest systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Państwowy monitoring środowiska na podstawie badań monitoringowych uzyskuje informacje na temat stanu środowiska w Polsce. Celem państwowego monitoringu środowiska jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie administracji i społeczeństwa o: • jakości elementów przyrodniczych, • dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami, • obszarach występowania przekroczeń tych standardów, • występujących zmianach i trendach jakości wszystkich komponentów środowiska, • przyczynach zmian jakościowych zachodzących w środowisku, • powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych w celu określenia trendów zmian środowiska oraz przewidywanych prognoz przy uwzględnieniu wskaźników rozwoju społeczno – gospodarczego. Państwowy monitoring środowiska jest realizowany w ramach sieci krajowych, regionalnych oraz lokalnych i koordynowany jest z mocy ustawy przez organy Inspekcji Ochrony Środowiska. Głównym zadaniem sieci krajowych jest śledzenie w skali kraju, zmian jakości środowiska dla potrzeb realizacji polityki ekologicznej państwa. W ramach sieci krajowej realizowane są również badania wynikające z zobowiązań międzynarodowych. Dane są gromadzone centralnie i przetwarzane w instytucjach naukowo badawczych, które z ramienia Głównego Inspektora Ochrony Środowiska sprawują nadzór merytoryczny nad poszczególnymi podsystemami. Sieci regionalne organizowane jako międzywojewódzkie lub wojewódzkie mają za zadanie dokumentowanie zmian zachodzących w środowisku w regionie lub województwie. Programy monitoringu regionalnego uwzględniają specyfikę regionu tzn. są ściśle powiązane z geografią gospodarczą i ekologiczną charakterystyką obszaru. W praktyce organizacją monitoringu regionalnego środowiska naturalnego zajmują się wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. 117 Sieci lokalne są tworzone w celu śledzenia wpływu na środowisko najbardziej szkodliwych źródeł punktowych lub obszarowych. Tworzone są głównie przez organy administracji samorządowej oraz podmioty gospodarcze oddziaływujące na środowisko. 11.3. Monitoring jakości środowiska na terenie Miasta 11.3.1. Monitoring wód 11.3.1.1. Wody płynące Struktura monitoringu powierzchniowych wód płynących obejmuje: ! sieć krajową, ! sieci regionalne, ! sieci lokalne, ! osłonowe stacje ujęć wody. Rzeka Brynica i jej prawobrzeżny dopływ – Rów Michałkowicki objęte są monitoringiem regionalnym prowadzonym przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. W granicach miasta Siemianowice Śląskie zlokalizowane są trzy przekroje pomiarowo-kontrolne: na Brynicy, powyżej ujęcia Rowu Michałkowickiego – 12,0 km, na Brynicy – powyżej Czeladzi – 11,0 km i na Rowie Michałkowickim, przy ujściu do Brynicy – 0,3 km. Analizy fizyko-chemiczne próbek wód pobranych z cieków porównywane są z aktualnie obowiązującymi przepisami w zakresie dopuszczalnych wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych. Określane są: temperatura, odczyn, przewodnictwo właściwe, tlen rozpuszczony, BZT5, ChZT-Mn, ChZT-Cr, chlorki, siarczany, substancje rozpuszczone, zawiesiny ogólne, sód, potas, azot amonowy, azot azotanowy, azot azotynowy, azot ogólny, fosforany rozpuszczone, fosfor ogólny, Feog, Mn, Zn, Cd, Cu, Ni, Pb, fenole lotne, detergenty anionowe aktywne, ekstrakt eterowy, miano Coli typu kałowego, chlorofil „a” i saprobowość. Uzupełnieniem monitoringu regionalnego mógłby być uzupełniający go monitoring lokalny, obejmujący pobór i analizę wód w dwu przekrojach pomiarowo-kontrolnych na Rowie Michałkowickim: ! w miejscu, w którym wpływa na teren miasta Siemianowice Śląskie, ! bezpośrednio powyżej zrzutu wód podziemnych z wyrobisk byłej kopalni „Siemianowice”, wypompowywanych szybem „Bańgów”. 118 Takie uzupełnienie, połączone z pomiarami natężenia przepływu wód, pozwoliłoby uściślić jakościowo i ilościowo zakres skażeń wód płynących przedmiotowym ciekiem. 11.3.1.2. Wody stojące Regularny monitoring wód stojących w obrębie miasta Siemianowice Śląskie nie istnieje. Proponuje się podjęcie monitoringu wód zbiorników wód powierzchniowych, najbardziej wartościowych ze względu na walory przyrodnicze, sportowe i rekreacyjne w skali Miasta. Do takich można zaliczyć: ♦ staw w parku „Górnik”, ♦ staw Rzęsa, ♦ staw Remiza, ♦ staw pod Chorzowem, ♦ stawy Brysiowe. Stawy te, powstałe w bezodpływowych nieckach po eksploatacji złóż węgla kamiennego, retencjonujące wody opadowe, były niegdyś zasilane dodatkowo słabo zmineralizowanymi wodami podziemnymi wypompowywanymi z kopalni. Aktualnie, przy niedoborze opadów atmosferycznych, zaniechaniu zasilania dodatkowego i nieszczelnościach dna i brzegów, stawy te ulegają wysychaniu. Ze względu na wspomniane walory tych zbiorników, prowadzone będą prace mające na celu ich rewitalizację (wykonanie dodatkowego zasilania, oczyszczenie, uszczelnienie itp.). Proponuje się objęcie wód tych stawów opróbowaniem i analizami fizyko-chemicznymi, wykonywanymi z częstotliwością raz na pół roku. Zakres analiz byłby podobny, jak dla wód płynących. 11.3.1. 2. Wody podziemne Struktura monitoringu wód podziemnych obejmuje sieci: krajową i regionalną. W granicach miasta Siemianowice Śląskie ujmowane są i wykorzystywane wody w skałach węglanowych triasu. Są to wody GZWP nr 329 Bytom, objęte monitoringiem regionalnym w trzech punktach. Użytkownikiem otworu studziennego Michałkowice 1/95 jest Polsko-Węgierska Górnicza Spółka Akcyjna „Haldex”. Wody tego ujęcia i innych, bazują na triasowych lub 119 karbońskich poziomach wodonośnych powinny być objęte monitoringiem jakościowym, którego zakres będzie odpowiadał przeznaczeniu eksploatowanych wód podziemnych. 11.3.2. Monitoring gleb Monitoring gleb prowadzony jest dla rejestracji zmian cech gleb, zwłaszcza ich chemizmu, pod wpływem antropopresji (skażenia, zwłaszcza pochodzenia przemysłowego). Monitoring ten na terenie województwa śląskiego prowadzony jest w ramach sieci krajowej i regionalnej. Żaden z punktów zarówno sieci krajowej (18 punktów na terenie województwa śląskiego), jak i regionalnej nie jest aktualnie zlokalizowany na terenie miasta Siemianowice Śląskie. Okresowe badania jakości gleby i ziemi, zgodnie z art. 109, ust. 2 Ustawy - Prawo ochrony środowiska, wchodzą w zakres kompetencji starosty (w Siemianowicach Śląskich Prezydenta Miasta). 11.3.3. Monitoring powietrza Na terenie Siemianowic Śląskich nie istnieją punkty sieci krajowej monitoringu powietrza. W ramach sieci regionalnej działa stacja nadzorowana przez Śląską Wojewódzką Stację Sanitarno - Epidemiologiczną w Śródmieściu przy ul. Sobieskiego 1 z następującym programem pomiarowym: ♦ pył zawieszony ogółem, ♦ pył zawieszony PM 10, ♦ metale w pyle (miedź, kadm, mangan, chrom, nikiel, ołów), ♦ WWA w pyle (substancje smołowe i benzo/a/piren), ♦ dwutlenek siarki, ♦ dwutlenek azotu, ♦ fenol, ♦ amoniak Miasto objęte jest monitoringiem opadu pyłu na stanowiskach pomiarowych nadzorowanych również przez ŚWSSE: ♦ 3 stanowiska w Michałkowicach, ♦ 3 stanowiska na terenie dzielnicy Pniaki, ♦ 3 stanowiska na terenie Przełajki, 120 ♦ 4 stanowiska w Śródmieściu. Wyniki z wymienionych stanowisk, w powiązaniu z dostępnymi wynikami pomiarów ze stacji zlokalizowanych w bezpośrednim otoczeniu Siemianowic Śląskich (Chorzów, Piekary Śląskie, Będzin, Wojkowice, Katowice) dają zadawalający obraz zmian jakości powietrza na terenie miasta Siemianowic Śląskich. Dla dokonania oceny zmian zachodzących w wyniku realizacji programu w skali lokalnej proponuje się prowadzenie okresowych pomiarów 24godzinnych w wyznaczonych punktach miasta w zakresie podstawowych zanieczyszczeń (pył, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu). 11.4. Monitoring wdrażania programu Proces wdrażania programu ochrony środowiska wymaga kontroli, której najważniejszym elementem jest ocena realizacji zadań z punktu widzenia osiągania założonych celów. Rezultaty oceny będą z kolei podstawą korekt i aktualizacji "programu". Wdrażanie programu ochrony środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: ! określenia stopnia wykonania przedsięwzięć/działań, ! określenia stopnia realizacji przyjętych celów, ! oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem, ! analizy przyczyn tych rozbieżności. Prezydent Miasta co 2 lata będzie przygotowywał raporty z wykonania "Programu", które będą przedstawiane i oceniane przez Radę Miasta. Rada Miasta będzie oceniała stopień wdrożenia "programu". W początkowym okresie wdrażania "programu" również co 2 lata będzie weryfikowana lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w najbliższych 4 latach. Oznacza to, że pod koniec 2005 roku powinna być przygotowana nowa lista obejmująca lata 2006 – 2009. W cyklu czteroletnim będzie oceniany stopień realizacji celów średniookresowych (niniejszy dokument obejmuje okres do 2011 r.). Ocena ta będzie bazą do ewentualnej korekty celów i strategii ich realizacji. Taka procedura pozwoli na spełnienie wymagań zapisanych w ustawie - Prawo ochrony środowiska dotyczących okresu, na jaki jest przyjmowany program ochrony środowiska, a także systemu raportowania o stanie realizacji programu ochrony środowiska: ! ocena postępów we wdrażaniu programu ochrony środowiska, w tym przygotowanie raportu (co 2 lata), ! opracowanie listy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w kolejnych czterech latach (co 2 lata), 121 ! aktualizacja celów ekologicznych i kierunków działań (co 4 lata). Podstawą systemu oceny realizacji programu będzie sprawozdawczość oparta na wskaźnikach (miernikach) stanu środowiska oraz na wskaźnikach świadomości społecznej. Podstawą oceny będą nie tylko wartości poszczególnych wskaźników, ale w takim samym stopniu, także zmiany ich wartości w okresie między kolejnymi ocenami. Określenie poszczególnych wskaźników wymagać będzie posiadania odpowiednich informacji: ! pochodzących z monitoringu środowiska (zarówno ŚWIOŚ jak monitoringu lokalnego), ! pochodzących z branżowych raportów i opracowań określających stan Miasta, pozostających w dyspozycji organów samorządowych, ! pochodzących z przeprowadzenia odpowiednich badań opinii społecznej. Zaproponowana lista wskaźników - głównych - określa podstawowe parametry stanu infrastruktury Miasta i zarządzania środowiskiem w kontekście tworzenia przyjaznych dla społeczeństwa warunków życia i poziomu oddziaływania na środowisko. WSKAŹNIKI GŁÓWNE oceny stanu środowiska Do tej kategorii proponuje się zaliczyć te spośród wskaźników zalecanych dla miast przez Komisję Europejską, OECD, WHO lub ICLEI, których zastosowanie w Siemianowicach Śląskich wydaje się szczególnie potrzebne, a przy tym możliwe bez wszczynania skomplikowanych procedur administracyjnych lub badawczych. W tablicy 11.1. przedstawiono proponowane wskaźniki główne. Tablica 11.1. Proponowane wskaźniki główne oceny stanu środowiska L.p. Wskaźnik Stan wyjściowy Oczekiwany stan na rok 2011 Źródło wskaźnika Źródło danych 1 2 3 4 5 6 ICLEI państwowy monitoring środowiska, statystyka publiczna 1 Oczyszczanie ścieków – w rozbiciu na mierniki: • % udział ludności • 98 % ludności • korzystającej z sieci korzysta z sieci kanalizacyjnej, kanalizacyjnej • % udział ścieków (2001), oczyszczonych do • oczyszczane 97,9 • wymaganego % ścieków (rok prawem poziomu, 2001), • redukcja ładunku zanieczyszczeń • b.d. • 99,5 % ludności, 99,0 % b. d. 122 1 2 2 Wskaźniki jakości powietrza: SO2 – 20 µg/m3 , NO2 – 30 µg/m3 , PM10 – 40 µg/m3 , CO – 10 000 µg/m3 , O3 – 24 000 µg/m3 h 3 Narażenie mieszkańców miasta na hałas 4 Ogólnodostępne tereny zielone 5 Lokalne przemieszczanie się i transport pasażerski 6 7 3 4 - 25 (rok 2002) - 39 (rok 2001) - 55 (rok 2002) - ≤ 20 ≤ 30 ≤ 40 ≤ 10 000 ≤ 18 000 (rok 2010) 5 6 roz. MŚ z dnia 6.06.2002 r. – Dz. U. nr 87, poz. 796 monitoring WIOŚ Zmniejszenie bezpośrednie narażenia o co pomiary aktualne dane najmniej 20 % Komisja hałasu, bardzo niepełne w porównaniu Europejska ewentualnie do roku mapa bazowego akustyczna (2004 lub 2005) uzyskanie WHO – całość - 173 ha wartości na program statystyka (rok 2001) poziomie nie „Zdrowe publiczna 22,70 m2 /M mniejszym niż Miasto” 2 22,70 m /M wzrost udziału ruchu rowerowego i komunikacji sondaż brak danych publicznej, Komisja reprezentaty (wymagana ankieta) zmniejszenie Europejska wnej grupy udziału mieszkańców przejazdów samochodami prywatnymi brak danych sondaż zmniejszenie (wymagana ankieta) Komisja reprezentaty o 10 punktów [odsetek Europejska wnej grupy procentowych niezadowolonych] mieszkańców Zadowolenie społeczne ze stanu środowiska (klimat akustyczny, powietrze, wody, zieleń) Podmioty, które wprowadziły procedury zarządzania środowiskowego (ISO brak danych lub EMAS) – % ogólnej [w % działających liczby przedsiębiorstw, podmiotów] w podziale na typy i rozmiary podmiotów – pomiar raz na rok zwiększenie o 10-20 punktów procentowych Komisja ankieta, Europejska bazy danych 123 Spośród wskaźników głównych niektóre zasługują na dokładniejsza charakterystykę. Są to: " narażenie mieszkańców miasta na hałas Dla oceny zagrożenia hałasem proponuje się podejście zalecane dla dużych miast przez Komisję Europejską, oparte na zastosowaniu trzech mierników: • % populacji narażonej na długotrwały, wysoki poziom hałasu występującego w środowisku w porze dziennej oraz w porze nocnej (w rozbiciu na pasma wskaźnika hałasu: 50-54 dB, 55-59 dB, 60-64 dB, 65-69 dB, >69 dB w porze nocnej oraz 55-59 dB, 60-64 dB, 65-69 dB, 70-74 dB, >74 dB w porze dziennej, oddzielnie dla hałasu pochodzącego z ruchu drogowego, szynowego i przemysłowego), • poziom hałasu w poszczególnych punktach Miasta w porze dziennej oraz w porze nocnej (% pomiarów, odpowiadających poszczególnym pasmom wskaźnika hałasu), • istnienie (tak/nie) oraz poziom realizacji (%) programu na rzecz walki z hałasem, Obliczanie tego wskaźnika będzie możliwe po wykonaniu mapy akustycznej Siemianowic Śląskich. Wartość wskaźnika powinna być aktualizowana co dwa lata. " oczyszczanie ścieków Wskaźnik ten powinien zostać opracowany w rozbiciu na ścieki komunalne i przemysłowe. Mieszczą się w nim trzy mierniki, które mogłyby być ujmowane niezależnie. Pierwszy z nich – określa % udział mieszkańców korzystających z kanalizacji w stosunku do ogólnej liczby mieszkańców miasta. Drugi miernik - % udział ścieków wystarczająco oczyszczonych – dotyczy udziału ścieków odprowadzanych do wód, w których wszystkie stężenia zanieczyszczeń spełniają wymogi prawne. Trzeci miernik - redukcja zanieczyszczeń – powinien być wyrażany poprzez % zatrzymania ładunków BZT5, azotu i fosforu ogólnego w oczyszczalniach ścieków, w stosunku do wyjściowych wartości zawartych w ściekach kierowanych do kanalizacji. " ogólnodostępne tereny zielone Wskaźnik składa się z dwóch mierników. Jeden z nich dotyczy łącznej powierzchni terenów zielonych (m2) w przeliczeniu na mieszkańca miasta. Drugi określa % udział mieszkańców miasta, którzy mieszkają w odległości nie większej niż 300 m w linii prostej (lub 500 m najkrótszą drogą) od terenu zielonego o powierzchni nie mniejszej niż 6 000 m2. 124 Wartości mierników można szacować w oparciu o dane kartograficzne i demograficzne pozostające we władaniu Miasta. Wartość wskaźnika powinna być aktualizowana co dwa lata. " zadowolenie społeczności lokalnej ze stanu środowiska Wskaźnik ten odwołuje się do subiektywnych odczuć reprezentatywnej grupy mieszkańców wyrażanych poprzez badanie ankietowe (nie mniej niż 1 000 wywiadów/kwestionariuszy, wszystkie osoby powyżej 16 roku życia). Pytania powinny dotyczyć jakości poszczególnych elementów środowiska Miasta (klimat akustyczny, jakość wód powierzchniowych, jakość powietrza, dostępność użytków zielonych) oraz ogólnego stopnia zadowolenia ze stanu środowiska. Stopień zadowolenia powinien być określony w skali opisowej (np. „bardzo niezadowolony/a, niezadowolony/a, średnio zadowolony/a, zadowolony/a, bardzo zadowolony/a) lub liczbowej (np. od 0 do 10). Jednostka miary jest rozkład procentowy poszczególnych odpowiedzi. Wartość wskaźnika powinna być aktualizowana corocznie. " lokalne przemieszczanie się i transport pasażerski Wskaźnik ten obejmuje udział: ♦ prywatnego ruchu samochodowego, ♦ komunikacji publicznej, ♦ ruchu rowerowego, ♦ ruchu pieszego , ♦ w codziennych, lokalnych podróżach mieszkańców. Jednostkami miary powinny być czas podróży oraz liczba kilometrów w rozbiciu na rodzaje transportu. Źródłem danych powinny być ankiety przeprowadzane dla reprezentatywnej próby mieszkańców. Wartość wskaźnika powinna być aktualizowana co dwa lata POZOSTAŁE WSKAŹNIKI oceny stanu środowiska Proponowana lista wskaźników głównych nie powinna być traktowana jako zamknięta. Także inne wskaźniki, stosowane w miastach europejskich, mogą się okazać wysoce przydatne w ocenie wdrażania "Programu ochrony środowiska dla Siemianowic Śląskich". W tablicy 11.2 zamieszczono przykłady takich wskaźników. 125 Tablica 11.2. L.p. 1 2 3 4 5 7 8 9 Proponowane wskaźniki pozostałe oceny stanu środowiska Stan Źródło Źródło oczekiwany na wskaźnika danych rok 2011 we wszystkich we wszystkich punktach Jakość wód punktach monitoringu monitoring powierzchniowych monitoringu ICLEI państwowego WIOŚ w punktach monitoringu państwowego wody wody będą III są pozaklasowe klasowe Wielkość emisji 400 ton monitoring zanieczyszczeń zatrzymanie (zatrzymanie Komisja WIOŚ, pyłowych do powietrza ≥ 60 % 40 %) Europejska statystyka z zakładów szczególnie (stan na rok 2001) publiczna uciążliwych Wielkość emisji zatrzymanie 9 000 ton monitoring zanieczyszczeń ≥ 40 % (zatrzymanie Komisja WIOŚ, gazowych do powietrza około 15 %) Europejska statystyka z zakładów szczególnie (stan na rok 2001) publiczna uciążliwych (bez CO2 ) Liczba dziko żyjących gatunków ptaków dane (gatunki gniazdujące na około 77 gatunków co najmniej EEA w literaturze terenie Siemianowic 77 gatunków Śląskich) ograniczenie Roczna emisja emisji o Komisja CO2 7 800 t równoważników CO2 EEA (stan na rok 2001 r.) 10 % Europejska (+ metan) (bez metanu) Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska wg oceny jakościowej Ilość i jakość interwencji Wymagane specjalistyczne badania społeczne oraz analiza (wniosków) zgłaszanych dokumentacji – np. raz na 2 lata i na tej podstawie formułowanie celów krótkoterminowych i w dłuższym horyzoncie czasowym przez mieszkańców Liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjnoinformacyjnych Wskaźnik Stan wyjściowy Wśród wskaźników zamieszczonych w tablicy 11.2 na szczególną uwagę zasługuje emisja równoważników CO2. Wskaźnik ten, zalecany przez Komisję Europejską jako jeden z najważniejszych dla oceny stanu środowiska miasta, może być kwestionowany z uwagi na rozbieżności co do wpływu emisji CO2 na klimat. Na razie przyjmuje się, że roczna emisja 126 równoważników CO2 stanowi lokalny wkład w bilans globalny związany z natężeniem efektu cieplarnianego. Wskaźnik ten definiuje się jako łączną emisję dwutlenku węgla w związku z wykorzystaniem paliw kopalnych (gaz, ropa, węgiel) do celów energetycznych (w tym transport) oraz lokalną emisję metanu w związku z unieszkodliwianiem odpadów. Jego wielkość szacuje się z uwzględnieniem emisji wytworzonych w granicach miasta, plus emisje stanowiące „dług” (emisje związane z wytwarzaniem energii elektrycznej na potrzeby Siemianowic Śląskich w elektrociepłowniach usytuowanych poza granicami miasta, emisje związane z czynnościami produkcji i transportu gazu ziemnego na potrzeby Siemianowic Śląskich), minus emisje „kredytowe” (np. zmniejszenie emisji w wyniku oszczędności prądu oraz przyszłe wykorzystanie OZE). Wskaźnik ten przyjęto obliczać w rozbiciu na sektory: transport, mieszkania, handel, przemysł, w oparciu o dane statystyczne o zużyciu energii oraz odpowiednie współczynniki emisji. Jednostką miary są tony na rok oraz procentowe zmiany w odniesieniu do roku bazowego. Wartość wskaźnika może być określana i aktualizowana corocznie. 12. Harmonogram wdrażania programu Harmonogram wdrażania „Programu Ochrony Środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie”, obejmujący cykliczne działania przedstawiono w tablicy 12.1. Harmonogram ten ma charakter ramowy. Możliwe są jego modyfikacje – np. częstsza weryfikacja listy zadań (przedsięwzięć) lub wcześniejsza aktualizacja programu – w zależności od zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, a także od oceny postępów w zakresie osiągania celów "programu" (osiąganych wskaźników zrównoważonego rozwoju). W tablicy 12.2 przedstawiono wykaz przedsięwzięć do realizacji zawartych w "Planie gospodarki odpadami" (oddzielna dokumentacja). 127 Tablica 12.1. Wyszczególnienie Aktualizacja celów i kierunków działań Aktualizacja listy przedsięwzięć krótkoterminowych w perspektywie czteroletniej Monitoring stanu środowiska i bieżąca analiza mierników realizacji programu Zbiorcza analiza mierników realizacji programu Ocena realizacji listy przedsięwzięć Raporty z realizacji programu Harmonogram wdrażania „Programu ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie” 2004 2005 - - - Lista na lata 20062009 x Rok 2006 2007 2008 Cele i priorytety na lata 20082015 - Lista na lata 20082011 x x - x x - 2009 2010 - - 2011 Cele i priorytety na lata 20122019 - Lista na lata 2010 - 2013 - Lista na lata 20122015 x x x x x - x - x - x x x x x x x x x - x - x - x 128 Tablica 12.2. Wykaz przedsięwzięć gospodarki odpadami w latach 2004 – 2015 do realizacji dotyczących w Siemianowicach Śląskich Opis przedsięwzięcia 1. Rozszerzenie selektywnej zbiórki surowców wtórnych (opakowania) z zakupem kontenerów. 2. Wprowadzenie (2004 – 2007) oraz rozwój (2008 – 2015) selektywnej zbiórki biomasy z zakupem odpowiednich pojemników i worków. 3. Koszty obsługi selektywnej zbiórki surowców wtórnych (w tym opakowań). 4. Koszty obsługi selektywnej zbiórki biomasy. 5. Budowa i uruchomienie gminnego punktu zbiórki odpadów niebezpiecznych (GPZON). 6. Obsługa zbiórki odpadów niebezpiecznych i GPZON. 7. Budowa Gminnej Zbiornicy Odpadów z Sortownią (GZOiS). 8. Rozbudowa Zakładu Segregacji Odpadów „Wtórmex” (zakład regionalny). 9. Budowa kompostowni (1 moduł do 2007 r.) i rozbudowa na zakład regionalny (do 2015 r.). 10. Instalacja recyklingu odpadów budowlano-remontowych (zakład regionalny). 11. Rekultywacja II kwatery składowiska (obiekt regionalny). 12. Budowa III kwatery składowiska (obiekt regionalny). 13. Budowa zakładu produkcji paliwa z odpadów (RDF) – zakład regionalny. 14. Budowa węzła granulującego do produkcji mieszanek energetycznych (mułowo-miałowych z zastosowaniem popiołów lotnych) o wydajności 200 tys. Mg/rok, realizuje Polsko-Węgierska Górnicza Spółka Akcyjna „Haldex” – Zakład Przeróbczy „Haldex - Michał”. 15. Zamknięcie i rekultywacja składowiska odpadów niebezpiecznych, zrealizuje „Ekofol II ” S.A. Bytom. 16. Rekultywacja nieczynnych składowisk odpadów przemysłowych 17. Program informacyjno-edukacyjny w szerokim zakresie związany z wdrożeniem PGO – opracowanie i realizacja. 18. Monitorowanie wdrażania ustaleń PGO (obsługa monitorowania - dodatkowy etat administracyjny). Łącznie Obciążenie budżetu miasta z tytułu nakładów inwestycyjnych (suma pkt. 1, 2, 5). Obciążenie budżetu miasta z tytułu kosztów obsługi zbiórki selektywnej odpadów komunalnych i niebezpiecznych oraz edukacji ekologicznej (suma pkt. 6, 17, 18). Obciążenie sektora prywatnego (inwestorzy, przedsiębiorcy) – suma pkt. 3, 4, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16. Koszty w tys. zł 2004 - 2007 2008 - 2015 185,4 267,2 105,6 315,5 256,9 826,2 173,6 519,0 120,0 --- 192,0 3 000,0 1 128,0 --- 5 000,0 5 000,0 2 000,0 14 000,0 --- 5 000,0 ----- 5 000,0 12 500,0 --- 9 500,0 2 400,0 (70% NFOŚ i GW, 30% środki własne) --- --- 1 500,0 b.d. b.d. 80,0 160,0 82,0 164,0 13 595,5 55 879,9 411,0 582,7 354,0 1 452,0 12 830,5 53 845,2 129 Na zadania obciążające budżet Miasta wg informacji Wydziału Ochrony Środowiska przeznaczy się łącznie około 130 tys. zł rocznie (z opłat produktowych za opakowania), pozostałe środki trzeba będzie pozyskać z GFOŚiGW, PFOŚiGW, WFOŚiGW i NFOŚiGW. Realizacja planowanych przedsięwzięć w gospodarce odpadami miasta Siemianowice Śląskie wymaga poniesienia nakładów na poziomie 13 595,5 tys. zł w latach 2004 – 2007, natomiast w latach 2008 – 2015 około 55 879,9 tys. zł. Nakłady na realizacje zadań inwestycyjnych wyniosą ogółem 65 893,7 tys. zł, z czego w latach 2004 – 2007 około 12 811 tys. zł. Nakłady na realizację zadań pozainwestycyjnych kształtują się na poziomie 3 581,7 tys. zł, w tym w latach 2004 – 2007 około 784,5 tys. zł, a w latach 2008 – 2015 około 2 797,2 tys. zł. Duże koszty inwestycyjne wiążą się z budową kilku zakładów o charakterze regionalnym (kompostownia, zakład produkcji paliwa z odpadów, instalacja recyklingu odpadów budowlanych), głównie w latach 2007 – 2015. 13. Podsumowanie Ostatecznym celem realizacji "Programu ochrony środowiska dla miasta Siemianowice Śląskie" jest osiągnięcie takiego stanu środowiska, który nie będzie stanowił bariery ograniczającej jakość życia jego mieszkańców. W niniejszym "programie" przyjęto, że najistotniejszymi celami, niezależnie od możliwości budżetu Miasta w finansowaniu przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska, w najbliższych latach będzie ochrona wód powierzchniowych, zagospodarowanie terenów zdegradowanych, ograniczenie „niskiej emisji” - co tożsame jest z racjonalizacją wytwarzania i użytkowania paliw i energii - oraz rozwój systemu zarządzania środowiskiem. Nie można także zaniedbać systemowych działań w zakresie edukacji ekologicznej oraz doskonalenia systemu informacji i komunikacji ze społecznością Miasta, w tym uspołecznienia procedur formułowania zakresu zadań inwestycyjnych. Równie ważne dla rozwoju Miasta będzie przygotowanie terenów pod działalność inwestycyjną oraz ostateczne uporządkowanie gospodarki ściekowej. W harmonogramie działań "programu" uwzględniono również zadania mające na celu pełne rozpoznanie zagrożeń akustycznych w Mieście, szczególnie tzw. liniowych źródeł hałasu - z systemu transportu w Mieście. Na jakość środowiska mają wpływ kompleksowe oddziaływania we wszystkich jego elementach; np.: dla osiągnięcia poprawy jakości powietrza niezbędne jest nie tylko 130 uporządkowanie systemu transportowego, ale także opracowanie i wykonanie "Planu zaopatrzenia Miasta w energię". "Program ochrony środowiska" obejmuje większość dziedzin życia Miasta. Z tego względu podkreślono znaczenie zastosowania zasad zintegrowanego zarządzania środowiskiem i zrównoważonego rozwoju Miasta. Do istotnych narzędzi zarządzania należy zaproponowany zestaw wskaźników służących zarówno diagnozowaniu stanu środowiska, jak mierzeniu postępów we wdrażaniu "programu". Zarządzanie realizacją "Programu ochrony środowiska dla miasta Siemianowic Śląskich" powinno przebiegać w sposób uspołeczniony. Kontrola i aktualizacja zadań będzie dokonywana co dwa lata, natomiast całościowa aktualizacja programu ochrony środowiska (czyli celów ekologicznych i kierunków działań) co cztery lata. Załącznikiem do niniejszy dokumentacja jest „Plan gospodarki odpadami”. 131 Materiały źródłowe: 1. Polityka ekologiczna państwa, 1991 r., 2. II Polityka ekologiczna państwa, 2001 r., 3. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, Rada Ministrów, Warszawa, grudzień 2002 r., 4. Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010, Warszawa, listopad 2002 r., 5. Stan środowiska w województwie śląskim w 2001 roku, Wojewoda Śląski, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach, Katowice 2002 r., 6. Program ochrony środowiska dla województwa śląskiego do 2004 r. oraz cele długoterminowe do roku 2015”, Katowice 2002 r., 7. Strategia rozwoju województwa śląskiego na lata 2000-2015, 8. Cempulik P., Betleja J., Holeksa K., Waloryzacja przyrodnicza miasta Siemianowice Śląskie. Górnośląskie Koło PTPP „Pro Natura”, Bytom 1994 r., 9. Balon A., Walory przyrodnicze Siemianowic Śląskich, Komitet Inżynierii Środowiska PAN, Biuletyn nr 1/1999 r., 10. Stan wyjściowy do programu rewitalizacji cieków wg wskazań kontraktu regionalnego dla województwa katowickiego, Wojewoda Katowicki, Wydział Ekologii Urzędu Wojewódzkiego OBK i Ś, Katowice, luty 1996 r., 11. Programu ograniczenia niskiej emisji na terenie Siemianowic Śląskich, GIG, Katowice 2000 r., 12. Studium uwarunkowań Siemianowice Śląskie, i kierunków Zakład zagospodarowania Projektowania przestrzennego miasta Urbanistyczno-Architektonicznego „URBSPLAN” - S.C., Chrzanów, 1995 r., 13. Uchwała nr 411/98 Rady Miejskiej w Siemianowicach Śląskich z dnia 12 lutego 1998 r. w sprawie: miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta Siemianowice Śląskie, Dziennik Urzędowy Województwa Katowickiego, poz. 48, 14. Rejestr miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dotyczący terenu miasta Siemianowice Śląskie, 15. Uchwała nr 293/2000 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 31 sierpnia 2000 r., w sprawie: zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego miasta realizacji inwestycji polegającej na budowie zakładu produkcyjnego przy ul. Plebiscytowej w Siemianowicach Śląskich, Dziennik Urzędowy Województwa Katowickiego nr 44, poz. 648, 132 16. Strategia rozwoju miasta Siemianowice Śląskie, Siemianowice Śląskie, 1997 r., 17. Uchwała nr 406/1998 Rady Miejskiej w Siemianowicach Śląskich z dnia 12 lutego 1998 r. w sprawie: przyjęcia celów i kierunków rozwoju Siemianowic Śląskich zawartych w „Strategii Rozwoju Miasta Siemianowice Śląskie”, 18. Strategia zrównoważonego rozwoju miasta Siemianowice Śląskie, Siemianowice Śląskie, marzec 2000 r., 19. Uchwała nr 217/2000 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 29 marca 2000 r. w sprawie: dalszych kierunków działań na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta, 20. Uchwała nr 384/2001 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 1 lutego 2001 r. w sprawie: prorozwojowej polityki miasta w zakresie sprawdzania inwestorów z zewnątrz i wspieranie lokalnych inicjatyw gospodarczych, 21. Uchwała nr 607/2002 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie: oceny gospodarki wodno-ściekowej i odpadami komunalnymi”, 22. Uchwała nr 80/2003 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 27 marca 2003 r. w sprawie: stanu budownictwa mieszkaniowego w mieście, 23. Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Siemianowice Śląskie za 2000 rok, marzec 2001 r., 24. Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Siemianowice Śląskie za 2001 rok, marzec 2002 r., 25. Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Siemianowice Śląskie za 2002 rok, marzec 2003 r., 26. Uchwała Nr 37/2003 Rady Miasta Siemianowice Śląskie z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie: budżetu miasta na 2003 rok, 27. Uchwała Nr 30/2003 Rady Miasta Siemianowice Śląskie z dnia 15 stycznia 2003 r. w sprawie: zestawienia przychodów i wydatków Gminnego i Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na 2003 r., 28. Uchwała nr 530/2001 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 20 grudnia 2001 roku w sprawie: wieloletniego planu inwestycji na lata 2002 -2005, 29. Uchwała nr 45/2003 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie: wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych na lata 2003-2007 opracowanego przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Katowicach, 30. Uchwała nr 139/2003 Rady Miasta Siemianowic Śląskich z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie: przyjęcia „Wieloletniego Planu Inwestycyjnego”, 133 31. Pismo z dnia 10.10.2003 r., z Zarządu Placówek Oświatowych i Żłobków, Siemianowice Śląskie, ul. 1-Maja 1a, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 32. Pismo nr FN. BM-3014/62/2003 z dnia 19.09.2003 r., z Wydziału Finansowego, Referatu Budżetu Miasta Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie budżetu miasta, 33. Pismo MOK - 5518/47/2003 z dnia 22.09.2003 r., z Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 34. Pismo GM - II - 0861/61/2003 z dnia 16.09.2003 r., z Wydziału Gospodarki Mieszkaniowej Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 35. Pismo GK. UK /7010/1919/2003 z dnia 3.09.2003 r., z Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 36. Pismo GK. UK 1930/2003 z dnia 8.09.2003 r., z Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 37. Pismo ZK - 7610/190/2003 z dnia 17.09.2003 r., z Wydziału Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 38. Pismo nr IM-I-2229/310/2003 z dnia 15.09.2003 r., z Wydziału Inwestycji Miejskich Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 39. Pismo nr RM. PL-0717/17/03 z dnia 11.09.2003 r., z Wydziału Rozwoju Miasta, Referatu Planowania Strategicznego Urzędu Miasta Siemianowic Śląskich, w sprawie zadań do wykonania z zakresu ochrony środowiska, 40. Pismo TM/3842/03 z dnia 21.11.2003 r., z Wojskowych Zakładów Mechanicznych, 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Powstańców 5/7, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie, 41. Pismo MT/1679/03 z dnia 26.11.2003 r., z PPHU MEGA-TRANS Sp. z o.o. Sosnowiec, ul. Zwycięstwa 4/Ia, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 42. Pismo DT/TIT/4603/2003 z dnia 14.08.2003 r., Przedsiębiorstwo Tramwaje Śląskie S.A., Katowice ul. Wita Stwosza 31, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 134 43. Pismo 217/2003 z dnia 27.11.2003 r., z EKOFOL – II S.A. w Bytomiu, 41 902 Bytom, ul. Korfantego 45, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 44. Pismo PI/EB/273/2003 z dnia 27.11.2003 r., z KOTŁOMONTAŻU sp. z o.o., 41 103 Siemianowice Śląskie, ul. Łącząca 1, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 45. Pismo SPZZOZ/DT/3347/03 z dnia 26.11.2003 r., z Samodzielnego Publicznego Zespołu Zakładów Opieki Zdrowotnej, 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. 1-Maja 9, w sprawie proponowanych inwestycji z zakresu ochrony środowiska do wykonania w obiektach użytkowanych przez SPZZOZ na terenie Siemianowic Śląskich, 46. Pismo z dnia 2.12.2003 r., z HALDAX, 40 951 Katowice, Plac Grunwaldzki 8/10, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 47. Pismo TE/KL/48/03 z dnia 28.11.2003 r., z Fabryki Elementów Złącznych S.A. , 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Fabryczna 14, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 48. Pismo 2794/11/2003 z dnia 28.11.2003 r., z PPU PUMAR sp. z o.o., 41-103 Siemianowice Śląskie, ul. Wyzwolenia 14, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 49. Pismo z dnia 2.12.2003 r., z EKOCHEM S.A., 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Budowlana 10, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 50. Pismo 1181/PE/03 z dnia 2.12.2003 r., z Ciepłowni SIEMIANOWICE Sp. z o.o., 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. M. Konopnickiej 1, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska we własnym przedsiębiorstwie na terenie Siemianowic Śląskich, 51. Pismo 822/2003 z dnia 1.12.2003 r., z Siemianowickiej Spółdzielni Mieszkaniowej, 41 106 Siemianowice Śląskie, ul. Bohaterów Westerplatte 20, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 52. Pismo 508/2003 z dnia 9.12.2003 r., ze Spółdzielni Mieszkaniowej „MICHAŁ”, 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Przodowników Pracy 1, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 135 53. Pismo z dnia 18.12.2003 r., z WTÓRMEX-u, 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. Konopnickiej 11, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 54. Pismo DO/PZL/03/31 z dnia 8.01.2004 r., z Huty „Jedność” S.A. w likwidacji, 41 100 Siemianowice Śląskie, ul. 27 Stycznia 1, w sprawie planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 55. Dane z dnia 8.01.2004 r., z Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej, 40 126 Katowice, ul. Grażyńskiego 49, na temat planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 56. Pismo TS/056/2004 z dnia 9.01.2004 r., z Rejonowego Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji, 40 335 Katowice, ul. Obrońców Westerplatte 89, na temat planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich, 57. Fax z dnia 14.01.2004 r., z KWK „Siemianowice” ZG Rozalia sp. z o.o. w upadłości, 41 103 Siemianowice Śląskie, ul. E. Orzeszkowej 4, na temat planowanej realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska na terenie Siemianowic Śląskich. 136
