docWstęp do e-learningu
download 
Reklamacja Transkrypt
Wstęp do e-learningu
Wstęp do e-‐learningu Opracowanie: Mariusz Głowacki Warszawa, 2012 1 1. CO TO JEST E-LEARNING? .............................................................................................................................. 3 (a) E- learning w edukacji ....................................................................................................................................................... 6 (b) Rodzaje e-learningu ........................................................................................................................................................... 8 (c) Zastosowania e-learningu w organizacji ............................................................................................................. 10 (d) Jakość e-learningu ........................................................................................................................................................... 12 (e) Analiza przedwdrożeniowa e-szkolenia .............................................................................................................. 16 (f) Porownanie e-learningu i nauczania tradycyjnego ........................................................................................ 17 (g) Rola nauczyciela ............................................................................................................................................................... 21 (h) Chrakterystyka blended learningu .......................................................................................................................... 27 (i) Bariery e-learningu i b-learningu ............................................................................................................................... 32 (j) Podsumowanie. ..................................................................................................................................................................... 33 (k) Bibliografia ............................................................................................................................................................................ 33 2 1. Co to jest e-learning? Od jakiegoś czasu rozwój technologii a zwłaszcza rozwój Internetu, oraz jego przepustowości (szybkości transmisji), spowodował znaczny rozwój wszelkich form edukacji. Za pośrednictwem Internetu dostępne są dzisiaj różnego rodzaju materiały edukacyjne. Znajdują się one na portalach, np.: YouTube (http://www.youtube.com), Scbrid (http://www.scribd.com/) czy SlideShare (http://www.slideshare.net/), stronach profesjonalistów (blogi), czy stronach ze szkoleniami skierowanymi dla biznesu, studentów lub przeznaczonych na rozwój osobistych kompetencji. Odnotowuje się znaczny wzrost zainteresowania tymi formami kształcenia, gdyż e-learning umożliwia powiększenie swoich kompetencji, w sposób najbardziej odpowiedni dla słuchacza. Wystarczy wolny czas oraz dostęp do komputera, z łączem Internetowym (nie zawsze jest to wymóg), by zacząć wzbogacać swoją wiedzę. Przygotowanie interesujących treści elektronicznych dla odbiorców, staje się coraz prostsze, jednak nadal wymaga ono sporo wysiłku, a zwłaszcza przemyślenia szkolenia, odpowiedniego skomponowania, oraz stworzenia elementów angażujących i sprawdzających nabyta wiedzę. Obecnie na rynku istnieje wiele aplikacji ułatwiających te zadania, takich firm jak: Adobe, Articulate, Microsoft, Apple i wielu innych, mniej znanych producentów. Oferowane są bezpłatne platformy szkoleniowe (serwery), które umożliwiają bezpłatne umieszczanie treści szkoleniowych i zarządzanie nimi. Do nich zalicza się najbardziej popularna w Polsce platforma Moodle. Wiadomości które zawarte są w tej publikacji skierowane są głownie do niezależnych autorów edukacyjnych a w szczególności do nauczycieli. Chcę pokazać, że wbrew ogólnie panującemu poglądowi, stworzenie atrakcyjnego kursu e-learningu nie jest skomplikowanym zadaniem, oczywiście wymagających odpowiedniego przygotowania, ale przynoszącym niezmierną satysfakcję oraz profity finansowe, gdy szkolenie spotyka się z uznaniem kursantów. Oczywiście, nie każdy projekt musi być nastawiony na zyski. Istnieje wiele szkoleń, które oferowane są za darmo a ich autor lub autorzy, kreowani są na liderów nowoczesnych rozwiązań. 3 Czym jest e-learning? Nie ma jednej zobowiązującej definicji. Wikipedia określa go następująco: „E–learning – nauczanie z wykorzystaniem sieci komputerowych i Internetu, oznacza wspomaganie dydaktyki za pomocą komputerów osobistych, CDROM-u i Internetu. Pozwala na ukończenie kursu, szkolenia, a nawet studiów bez konieczności fizycznej obecności w sali wykładowej. Doskonale uzupełnia również tradycyjny proces nauczania. E–learning to tylko jeden z elementów edukacji, dlatego edukacja w czasie rzeczywistym dotyczy znacznie obszerniejszego zasięgu usług niż e–learning. Termin elearning, tak jak i techniki uczenia się oraz technologie kształcenia, odnosi się do stosowania w nauczaniu technologii elektronicznej w o wiele szerszym zakresie niż w ramach tradycyjnych szkoleń komputerowych, czy też nauczania wspomaganego komputerowo z połowy lat osiemdziesiątych. Jest również o wiele szerszy od pojęć nauczania i edukacji online, które oznaczają nauczanie tylko przez sieć internetową. W przypadku zastosowania technologii mobilnych, częściej używane jest pojęcie M-learningu. E-learning służy nauczaniu na odległość oraz nauczaniu elastycznemu, jednak może być również łączony z tradycyjnym nauczaniem w formie kursów mieszanych. Ponadto elearning umożliwia nam samodzielne wybranie preferowanego formatu dostarczania wiedzy i tempa jej przekazywania.1” Dla ułatwienia można przyjąć że e-learning to sposób uczenia (na odległość) przy wykorzystaniu technologii. Mimo, że nauczanie na odległość towarzyszyły ludzkości od bardzo dawna, trudno określić datę jego powstania. Niektóre źródła wskazują, że Platon (427-347 p.n.e.), kiedy opublikował „Dialogi”, dał początek edukacji na odległość, przy wykorzystaniu pisma. Jednak większość ekspertów uważa za pioniera Izaaka Pitmana, który w 1738 roku rozpoczął przesyłanie materiałów do nauki za pomocą poczty, a studenci odsyłali mu swoje prace do oceny. Forma ta zaczęła zdobywać szybko uznanie wśród ośrodków akademickich i szkolnych. Ten sposób nauczania na odległość wykorzystywany jest do dzisiaj – np. kursy firmy ESKK . 1 http://pl.wikipedia.org/wiki/E-‐learning 4 Kolejny znaczny postęp przyszedł wraz z rozwojem radia. Pierwsza audycje o charakterze edukacyjnym miała miejsce już w 1934 roku, a popularyzacja tej metody nastąpiła na terenach Stanów Zjednoczonych i Australii, gdzie nadawano audycje przeznaczone dla ludności wiejskiej lub na terenach słabo zaludnionych, z których nie można było, w prosty sposób, docierać na lekcje organizowane stacjonarnie. Pionierski projekt edukacyjny z użyciem telewizji miał miejsce na Uniwersytecie Stanowym w Iowa w Stanach Zjednoczonych w 1945 roku. Trzy lata później istniało w USA już pięć ośrodków akademickiego kształcenia telewizyjnego. W 1960 roku w Polsce uruchomiona została telewizja edukacyjna – „Programy Szkolne”. Od lat 70-tych ubiegłego wieku następuje rozwój komputerów a wraz z nim oprogramowania edukacyjnego, którego ekspansja zaczyna się w latach 80-tych. Wraz z pojawieniem się systemów operacyjnych firm Apple i Microsoft, które zawierały w sobie elementy multimedialne, wydane zostały pierwsze, proste szkolenia multimedialne. Prawdziwy rozkwit e-szkoleń następuje wraz z początkiem Internetu oraz opublikowaniem w 1991 roku przez Ośrodek CERN protokołu komunikacji World Wide Web. Podczas przygotowań do projektów e-learningowych musi być wziętych pod uwagę wiele czynników. Jaka jest grupa docelowa? Jakie oprogramowanie będzie wykorzystywane? Projekt będzie tworzony przez jedną osobę czy grupę? Co będzie interesujące dla poszczególnych osób zespołu: aspekty techniczne kursu, czy przygotowanie treści? Jak rozległy ma być kurs? Czy będą elementy interaktywne, a może przewagę zdobędzie tekst i statyczny sposób przekazywania treści? Czy będzie dostępna pomoc online a jeżeli tak, to w jakim zakresie? Czy materiał kursu ma być dostępny przez sieć www czy raczej będzie dystrybuowany na płytach CD/DVD.? Czy system zarządzania procesem nauczania (Learning Management System) będzie instalowany lokalnie, czy będzie to rozwiązanie dedykowane, czy może wykorzystywane będzie jedno z darmowych rozwiązań? Z ilu modułów będzie składał się kurs i czy od razu zostaną wdrożone wszystkie na raz? Materiał będzie rozbudowywany, czy też nie? Te i pozostałe pytania wskazują, że dobre zaplanowanie szkolenia, już na początku, to klucz do sukcesu. 5 (a) E- learning w edukacji E-szkolenia obejmują swoim zakresem kilka powiązanych obszarów, które są istotne dla każdej organizacji lub firmy wdrażającej te rozwiązania. Technologia Komunikacja Treści E-‐learning Zachowanie Ludzie Kontekst Treści – materiały edukacyjne w wersji elektronicznej wszelkiego rodzaju, w tym ćwiczenia i sprawdziany. Ich nośnikiem są najczęściej aplikacje i systemy internetowe, rzadko dystrybuowane są na nośnikach optycznych CD/DVD. Forma treści może być różna: o materiały w formie tekstu, lub tekstu z grafiką w formacie ogólnie akceptowalnym i popularnym, np.: *.pdf, *.doc, *ppt; o animacje; o gry; o symulacje; o e-testy i sprawdziany; o e-ćwiczenia; o e-booki; o publikacje internetowe; o audiobooki; 6 o e-konferencje; o podcasty; o webcasty. Technologia – do tej grupy zaliczamy wszelkiego rodzaju oprogramowanie i rozwiązania sprzętowe wykorzystywane w celu tworzenia treści e-learningowych i odpowiedzialny za współpracę z nim. Kontekst – warunki w jakich wdrażane jest e-szkolenie. Przy projektowaniu e-szkoleń należy zwrócić uwagę na: o skalę szkolenia, czyli ilość użytkowników jednocześnie uczestniczących w kursie, oraz ich rozproszenie terytorialne; o czas trwania szkolenia; o zakres merytoryczny; o charakterystyka grupy docelowej; o specyfikę treści. Adresaci szkolenia – sklasyfikowani pod następującym kontem: o wieku; o doświadczeniu w obsłudze komputera; o wprawy z korzystania z nauki na odległość; o rozproszenia terytorialnego uczestników; o nastawienia do tych form nauki. Komunikacja – komunikacja o szkoleniu jak i komunikacja podczas szkolenia: o forma przekazywania informacji w jaki sposób szkolenie będzie prowadzone, jakie są cele szkolenia, zamierzone rezultaty otrzymane dzięki kursowi, grupa docelowa dla której jest prowadzone to przedsięwzięcie, środowisko w którym odbywa się szkolenie, a także w jaki sposób będą przekazywane informacje zwrotne, mające na celu ulepszenie kursu; o komunikacja w szkoleniu to forma, sposób i zasady porozumiewania się jego uczestników z uwzględnieniem grup (trener-uczestnik, uczestnik - uczestnik). 7 Zachowania – czynniki psychospołeczne występujące podczas szkolenia – jego postrzeganie, odczucia i zrozumienie przez uczestników kursu i ich otoczenie. (b) Rodzaje e-learningu Rodzaje e-learningu możemy sklasyfikować w zależności od rodzaju technologii informatycznych, czyli sposobu prezentowania materiałów dla uczestników: 1. Podział ze względu na formę przekazu treści. Computer Base Learning (CBL) – model dystrybucji materiałów szkoleniowych z wykorzystaniem różnych nośników fizycznych, np.: płyt CD, DVD, rzadziej pendrive. Stosuje się go do różnego rodzaju kursów, e-szkoleń, e-booków, multibuków, czy prezentacji. Słabość tego rozwiązania to brak możliwości śledzenia nabytej wiedzy kursantów, czasu poświęconego na szkolenie, czy testowania nabytej wiedzy. Często występuje tu element samoszkolenia. – w tym modelu wykorzystuje się sieć Internetową jako nośnik materiałów szkoleniowych. Materiałem edukacyjnym mogą być kursy, e-szkolenia, e-booki, itp. Mocną stroną są raporty dotyczące aktywności uczestników (rozbite do detali, np.: czasu spędzonego na platformie szkoleniowej, pojedynczym kursie czy nawet ekranie), czy możliwość śledzenia postępów wiedzy (np.: , ilość prób podczas egzaminu, statystyki błędnych odpowiedzi, itp.). Szkolenia, w tej formie, dzielimy na tryby: o asynchroniczny – pozwalający na swobodna naukę we własnym tępię, w dowolnym czasie i miejscu. Taka forma często sprowadza się do samokształcenia a kontakt z trenerem odbywa się poprzez mail lub forum dyskusyjne. o synchroniczny – kursanci korzystają z treści z różnych miejsc, ale w tym samym czasie. Komunikacja odbywa się między wszystkimi w określonej porze. Taki rodzaj szkolenia przeprowadza się poprzez Internet w formie wideo konferencji lub 8 czasami poprzez radio. Przy wykorzystaniu Internetu często używa się tzw. trackingu (system zbiera informacje o działaniach uczestnika) lub bez trackingu. Tryb synchroniczny dzielimy jeszcze na tryb szkolenia: 2. -‐ jeden do wielu -‐ jeden do jednego Podział ze względu na model opracowania szkolenia. Szkolenia gotowe – przygotowane do natychmiastowego wykorzystania. Dotyczą one głównie wiedzy i umiejętności uniwersalnych dla danej organizacji czy grupy. Najczęściej sa to np.: kursy z obsługi komputera/systemu, językowe, zarządzania, itp.. Szkolenia personalizowane – budowane z gotowych komponentów, które dobiera się zgodnie z wynikami wcześniej przeprowadzonego badania. Szkolenia dedykowane – zbudowane na konkretne potrzeby. Charakteryzują się ścisłym dostosowaniem do potrzeb uczestników a ich wdrożenie odnosi najlepsze efekty edukacyjne. Podczas ich przygotowywania czerpie się z wiedzy organizacji i jej praktyk. 3. Podział szkoleń e-learningowych ze względu na typ treści e-szkolenia (podział zaczerpnięty został z broszury „O kompetencjach kluczowych, e-learningu i metodzie projektów”, WSiP, Warszawa 2009): o szkolenia twarde – obejmują nabywanie wiedzy oraz kształcenie umiejętności w obszarach ściśle związanych z wykonywaną pracą, np. obsługa maszyn i urządzeń, wiedza z zakresu bezpieczeństwa pracy, przepisów prawnych, księgowości, zasad dokumentacji, znajomość procedur, kodów i systemów. Eszkolenia twarde składają się z trzech etapów: o krok po kroku” – polega na przekazywaniu uczestnikowi szkolenia wiedzy przez pokazywanie mu poszczególnych kroków, jakie są niezbędne do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu; o „zrób to sam” – polega na motywowaniu uczestnika szkolenia do aktywności, w wyniku czego wykonuje on te same lub podobne czynności, które poznał 9 wcześniej. W trakcie ćwiczenia może korzystać z pomocy w postaci podpowiedzi, jak należy wykonać zadanie; o „test umiejętności” – polega na samodzielnym wykonywaniu przez uczestnika szkolenia czynności poznanych podczas szkoleniu. Wynik testu rejestrowany jest na platformie, pozostaje więc informacja na platformie, dzięki czemu wiemy, na jakim poziomie uczeń opanował materiał szkoleniowy, o szkolenia miękkie – obejmują edukację i ćwiczenie umiejętności personalnych oraz rozwój osobisty. Mają za zadanie wzbogacić cechy osobowościowe oraz kompetencje kluczowe. Obszary, których najczęściej dotyczą tego typu szkolenia to: komunikacja, motywowanie, wpływanie na innych, umiejętności interpersonalne, rozwój osobisty, zarządzanie czasem.2 Największą zaletą szkoleń e-learningowych jest tak zwany model 3J: Just for me Just in time Just enough (c) Zastosowania e-learningu w organizacji Elementy e-learningu wprowadzane są w organizacjach na szeroką skalę, zarówno w formie pojedynczych narzędzi, jak i całych rozbudowanych systemów do nauki zdalnej. Ta forma szkolenia znalazła szybko zwolenników w obszarach finansowo-bankowym, telekomunikacyjnym, farmakologicznym, firm szkoleniowych i uczelniach. Wiele organizacji ma problem z wykorzystywaniem nabytej wiedzy. Wg badań IBM tylko 7% z nich wie jak ją wykorzystać i to czyni. W dobie zmian, gdzie informacja ma kluczowe znaczenie dla osiągnięcia sukcesu przedsiębiorstwa, poszukują one sposobów i systemu do podejmowania trafnych decyzji. Cel ten można osiągnąć poprzez dostarczenie kadrze wiedzy we właściwym zakresie, odpowiedniej formie i we właściwym czasie. E-learning staje się właściwym i dobrym wyborem. Stymulatorem jego rozwoju jest potrzeba biznesowa lub edukacyjna. Podczas wdrożenia należy poznać potrzeby i uwarunkowania, 2 Rozdział opracowany na podstawie „E-‐Learning, Tajniki edukacji na odległość” CH Beck. 10 zarówno wewnątrz samej organizacji, jak i jej otoczenia. Wpływ na rozwój e-learningu w organizacji mają głownie takie czynniki jak: o grupa docelowa użytkowników e-szkolenia, o cele oraz perspektywy stawiane przed wdrożeniem i eksploatacja systemu zdalnego nauczania, o tryby i formy kształcenia na odległość przewidziane w danym przedsiębiorstwie, o dostęp do sieci Internet, o metody i formy komunikacji, o cele które przypisuje się szkoleniom, o baza technologiczna danej organizacji, o narzędzia kadrowe, o perspektywa rozwoju – wielowymiarowa. Szkolenia zdalne znajdują zastosowanie w różnych dziedzinach aktywności. Poniżej kilka przykładów: szkolenia nakierowane na klienta szkolenia dla pracowników -‐ odpowiednio zmodyTikowane kursy produk-‐ towe -‐ synchroniczne lub asynchro-‐ niczne wsparcie klienta końco-‐ wego -‐ budowa pożądanych umiejętności pracowniczych -‐ realizacja szkoleń life-‐ long learning -‐ działania mrketingowe -‐ obniżenie kosztów wsparcia -‐ działania pro klienckie -‐ wsparcie polityki kadrowej organizacji -‐ zapewnieni rezerwy kadrowej o wysokich kwaliTikacjach 11 otwarcie wirtualnego uniwersytetu -‐ sprzedaż wiedzy na rynku szkoleń -‐ nowe pole biznesu generujące nowy strumień dochodów szkolenia dla dystrybutorów -‐ budowa kompetencji sprzedażowych w trybie asynchronicznym, -‐ kursy produktowe -‐ biblioteki wiedzy -‐ synchroniczne wsparcie sprzedażowe -‐ zwiększenie efektywności działania partnera -‐ obniżenie kosztów współpracy Żródło. Opracowanie na podstawie M.Hyla „Przewodnik po e-learningu.” (d) Jakość e-learningu Według badań przeprowadzonych w Syracuse Iniversity „Problemy kosztów i nauczania w szkoleniu on-line.” (J. Michael Spector), można uznać, że nauczanie on-line nie jest z natury gorsze, ani lepsze od tradycyjnych form nauki. Oznacza to, że ci, którzy korzystają z e-learningu, nie są skazani na edukację gorszej jakości. W obecnych warunkach funkcjonowania organizacji, form narzuconych przez nowoczesną gospodarkę, elastyczność zatrudnienia, wiążą się z duża rotacją na stanowiskach pracy oraz koniecznością kształcenia ustawicznego i szkoleń adaptacyjnych. Szkolenia elektroniczne wspomagają organizacje w tych procesach poprzez oszczędności wynikające z wdrożeń e-szkoleń, polegających na unikaniu kosztów finansowych, związanych z: 12 o kosztami delegacji, o wynagrodzeniem prowadzącego szkolenia, o czasem potrzebnym na logistykę szkolenia (organizacja, zakwaterowanie, żywienie), o przygotowaniem i wydaniem materiałów dydaktycznych, o skalą i czasem szkolenia, o dezorganizacją miejsc pracy wynikającą z nieobecności pracowników delegowanych na szkolenia stacjonarne. Trudno znaleźć wspólny wymiar kosztów szkolenia, gdyż każdy przypadek jest inny. Granica opłacalności e-szkoleń jest płynna, matematycznie rzecz ujmując – można powiedzieć, że e-learning jest opłacalny, jeżeli jest tańszy od tradycyjnego, z uwzględnieniem liczby uczestników szkolenia. Źródło: „E-learning, Tajniki edukacji na odległość.” C.H. Beck Według PricewaterhouseCoopers 70% firm z listy Fortune 1000, jako główne bariery swojego rozwoju wskazuje brak odpowiednich kompetencji swoich pracowników. Najczęściej w tych organizacjach występują działy szkoleń stacjonarnych, a dopiero zaczynają one działać na polu e-learningu. Dochodzą do wniosku, że dawne metody 13 szkoleniowe dzisiaj nie są adekwatne do otaczającej ich rzeczywistości. Odrywanie się od obowiązków pracy, spędzanie czasu na podróżowanie z miejsca na miejsce - wpływają niekorzystnie na produktywność. E-szkolenia dają pracownikom możliwości uczenia się przy pozostawaniu w miejscu pracy, będąc do dyspozycji organizacji. Systemy zdalnego nauczania tworzą atrakcyjne multimedialne środowisko umożliwiające symulacje i możliwość realizowania praktycznych przykładów, korzystania z prezentacji i konsultacji on-line. To wszystko sprawia, że wiedza może być nie tylko przekazywana w sposób ekonomiczny, ale również ekonomicznie wykorzystywana w praktyce. Zwiększenie efektywności pracy jest główna przyczyną organizowania e-szkoleń. Organizacja ich powinna zostać poprzedzona analizą potrzeb szkoleniowych, analogicznie jak w przypadku kursów stacjonarnych. W związku z wysokimi kosztami początkowymi szkoleń e-leraningowych, powinny one rozwijać, z punkty widzenia organizacji, kluczowe kompetencje oraz umiejętności kursantów. Wzrost dochodów, osiągalnych w długim okresie, często udowadnia wartość e-szkoleń. Wśród e-szkoleń dominują te, które mają pomóc pracownikom we: o właściwym wykonywano obowiązków na obecnie zajmowanym stanowisku, o awansie zawodowym, o adaptacji zawodowej, o rozwoju na stanowisku pracy, o rozwoju osobistym. Inaczej e-learning postrzegany jest w jednostkach edukacyjnych. Badania pokazują, że aktywność uczniów w klasie najczęściej ogranicza się do: przepisywania informacji z tablicy lub z podręcznika, wsłuchiwania się w długie wypowiedzi nauczyciela lub notowania jego wypowiedzi. Podczas gdy woleliby oni uczyć się w grupach, z przyjaciółmi, wykonując czynności mające praktyczne znaczenie, z zastosowaniem komputera. Technologia może wspomagać preferowane przez uczniów formy kształcenia, ale nie należy odrzucać tradycyjnych metod kształcenia i tradycyjnych ścieżek poznania i rozwoju - uczniowie powinni móc je indywidualnie obierać i należy je traktować na równi ze ścieżkami 14 wspomaganymi technologicznie. Co więcej tradycyjne podejście do kształcenia, czyli bez użycia technologii, może być w wielu przypadkach bogatsze i przynosić więcej satysfakcji uczącym się. Można pokusić się o określenie relacji między pojęciami kształcenia przez całe życie, kształcenia na odległość, e-kształcenia oraz personalizacji. Niewątpliwie za naczelną należy przyjąć zasadę personalizacji kształcenia, i stwarzać warunki, by kształcenie przebiegało przez całe życie. W zależności od warunków i przyjętej strategii, kształcenie może przebiegać na odległość i zwłaszcza w tej formie korzystne może być posłużenie się technologią e-kształcenia. W kolejnej części opracowania wracamy do takiej hierarchii podstawowych pojęć - omawiając rolę szkoły jako instytucji przygotowującej uczniów do kształcenia przez całe życie oraz instytucji uczących się nauczycieli. Panujący nadal system klasowo-lekcyjny nie powinien wykluczać personalizacji kształcenia - tryb kształcenia na odległość powinien to ułatwić. Przygotowanie do tej formy oraz poznanie podstaw ekształcenia będzie kapitałem uczniów, wyniesionym na lata rozwoju po zakończeniu edukacji szkolnej3. W Polsce systemy e-learningowe rozbudowane są najbardziej na uczelniach akademickich. Jednym ze sposobów dotarcia do klienta uczelni, jest wykorzystanie kanału internetowego - powiązanego z dynamicznie rozwijającą się sferą aktywności współczesnego człowieka. Wiele szkół wyższych w Polsce dostrzegło w tym szansę i uruchomiło zajęcia elearningowe, początkowo jako uzupełnienie, później jako alternatywę dla kształcenia tradycyjnego. Dostęp do wiedzy oferowanej przez najwyższej klasy specjalistów, oszczędność czasu, nauka w dowolnym miejscu i tempie, to tylko wybrane korzyści wynikające z przekazywania wiedzy akademickiej za pomocą narzędzi informatycznych. Mimo ograniczeń (prawnych i finansowych) uczelnie rozwijają e-learning, widząc w nim jeden ze sposobów na pokonanie konkurencji. Jednak wciąż jest to droga „konkurowania lepiej”. Dobry kurs online nie może być zwykłą stroną internetową, ponieważ taka nie zainteresuje wielu użytkowników. Szkolenie zazwyczaj jest czytane przez lektora, 3 Opracowanie własne na podstawie: „E-‐learning w szkole” Maciej M. Sysło 15 zawiera wiele symulacji, interaktywne procedury, studia przypadków. Dydaktycy, wspierani przez informatyków, prześcigają się w opracowywaniu coraz ciekawszych lekcji, wprowadzają nowe narzędzia, dążąc do wyróżnienia się na rynku. Jednak każde rozwiązanie znajduje naśladowców i nie gwarantuje bezpieczeństwa trwałej przewagi. Aby na stałe odróżnić się od konkurentów, uczelnia musi „konkurować inaczej”, czyli włączyć e-learning w cały system czynności, który pozwoli jej zbudować trwałą przewagę konkurencyjną. Wnioski 1. wprowadzenie e-learningu do szkół wydaje się być nie tylko możliwe, ale i konieczne, 2. większość szkół w Polsce ma odpowiednią bazę sprzętową do prowadzenie takiego nauczania, 3. można korzystać z oprogramowania open source dla platformy, 4. niezbędne jest wszechstronne przygotowanie nauczycieli. (e) Analiza przedwdrożeniowa e-szkolenia Analiza przedwdrożeniowa e-learningu uzależniona jest od specyfikacji wdrożenia elearningu w organizacji. Nie zależnie, od metody, jaka wybierze się do analizy biznesowej (model własny lub model ASP), zawiera ona kilka kluczowych elementów: o określenie skali oraz zakresu potrzeb szkoleniowych, o określenie stanu wdrożenia narzędzi teleinformatycznych, o oszacowanie budżetu projektu, o określenie perspektyw rozwoju e-learningu w organizacji. Analiza przedwdrożeniowa zależy też od wielkości organizacji praz poziomu rozproszenia terytorialnego kursantów. Im większa i bardziej rozproszona struktura tym trudniej taka analizę przeprowadzić. 16 DeTinicja celów Analiza wrażliwości i analiza ryzyka • określenie wpływu realizacji projektu na sytuację Tirmy IdentyTikacja projektu • funkcjonalne powiązanie między danym projektem a istniejącym juz układem infrastruktury • niepweność i ryzyko związane z trendami na rynku Analiza wielokryteryjn a i inne rodzaje ewaluacji • przedstawić nalezy wskazania wynikacjące z innych kryteriów oceny (f) Analiza ekonomiczna • należy w niej uwzględnić ocenę głównych niewymiernyc h kosztów i korzyści, należy przeprowadzi ć porównanie po wdrozeniu projektu i jego braku Analiza Tinansowa Analiza wykonywalnoś ci i rozwiązań alternatywnych • uwzgędnia sie porównanie ze stanem uprzednim oraz mozliwe inne sposoby zaspokojenia tych samych potrzeb edukacyjnych • przeprowadza na zawsze, w jej ramach dokonuje się porównania z podobnymi projektami Porownanie e-learningu i nauczania tradycyjnego W przypadku realizacji niektórych szkoleń, a zwłaszcza tam gdzie mamy rozproszoną strukturę uczestników, jest ich wielu lub często mamy do przekazania tą samą wiedzę, może się okazać, że najbardziej efektywne będą e-szkolenia. Takimi obszarami, gdzie ta forma odnosi szczególny sukces są szkolenia produktowe, z obsługi komputera czy oprogramowania i inne, gdzie prezentowana jest wiedza teoretyczna – szkolenia twarde ( obejmują nabywanie umiejętności i wiedzy ściśle powiązanej z wykonywaną pracą, np.: obsługa urządzeń). W przypadku szkoleń z zakresu tzw. umiejętności miękkich (komunikacja, negocjacje, itp. – obejmują edukację i ćwiczenia umiejętności personalnych i rozwój osobisty, mają za zadanie wzbogacić cechy osobowościowe oraz kompetencje 17 kluczowe), bardziej odpowiednie są tradycyjne metody treningowe, gdzie angażuje się uczestników we wzajemne interakcje między sobą oraz szkoleniowcem. W poniższej tabeli porównano szkolenia tradycyjne z e-szkoleniami w aspekcie kosztów, procesu nauki, skali szkoleń, weryfikacji uzyskanej wiedzy oraz form przekazu. Cechy szkoleń e-learning Koszty Minimalizuje koszty związane obsługą z Cechy szkoleń tradycyjnych logistyczne Wyższe koszty logistyczne procesów związane ze szkoleniami dydaktycznych. Nie dezorganizuje (koszty zakwaterowania, pracy danej firmy (szkolenia wyżywienia i dojazdu odbywają się w miejscu i terminach uczestników na miejsce najwygodniejszych dla uczestnika). szkolenia). Większa skala szkoleń Dobre poznanie meritum (jednocześnie może uczestniczyć w wymaga zwykle nauczania szkoleniu niemalże nieograniczona przez działanie. Warsztaty Zasięg liczba osób). mimo nowych możliwości technicznych są ciągle formami szkoleń dostępnymi dziś jedynie w formie tradycyjnej i obejmują ograniczoną liczbę osób. 18 Proces Możliwość indywidualnego toku Efektywność szkolenia zależy nauczania. Większa elastyczność od dobrego przepływu treści dydaktycznych (możliwość informacji. Możliwość pominięcia materiału już znanego i uczestnictwa w zajęciach, a skupienia się na zagadnieniach także spędzania czasu poza nowych/trudnych). Możliwość zajęciami znacznie wzmacnia wpływu na zakres, czas i miejsce wzajemne szkolenia. międzyludzkie uczestników relacje szkoleń. Wbrew powszechnej opinii e- Możliwość bieżącego learning sprzyja pracy grupowej monitoringu pracy uczącego poprzez Praca grupowa wykorzystanie takich się i poziomu przyswajania narzędzi jak: poczta elektroniczna, wiedzy. Zaletą jest interakcja czat, grupy dyskusyjne, fora itp. w czasie rzeczywistym w relacji: uczący się-trener, uczący się-uczący się. 19 Sprawdzenie wiedzy Egzaminy on-line gwarantują Egzamin na żywo gwarantuje sprawdzenie wiedzy oraz potwierdzenie uzyskanej umiejętności uczestnika. wiedzy czy umiejętności, ale Zapewniają również, przy głównie tożsamości uczestnika zastosowaniu najnowszych szkolenia. Wadą jest, że nie technologii, potwierdzenie jego daje możliwości tożsamości. Ponad to gwarantuje automatycznego sprawdzenia automatyzację sprawdzania egzaminów, czy generowania egzaminów oraz generowania raportów. Liczba uczestników raportów. Liczba uczestników szkolenia ma znaczny wpływ szkolenia nie ma wpływu na na kontrolę procesu kontrolę procesu egzaminowania. egzaminowania. Możliwość dynamicznego Dominują statyczne materiały prezentowania materiału dydaktyczne i tradycyjne szkoleniowego. Podczas szkolenia formy przekazu: podręczniki, Formy przekazu wykorzystuje się ilustrowane zeszyty, ćwiczenia itp. przykładami wykłady, testy, pytania kontrolne. E-learning wykorzystuje techniki multimedialne, posługuje się tekstem, obrazem i dźwiękiem, co podnosi skuteczność szkolenia. Porównanie szkoleń tradycyjnych i elektronicznych. Źródło: A. Okońska-Walkowicz, M. Plebańska, H. Szaniec, O kompetencjach kluczowych, e- learningu i metodzie projektów, WSiP, Warszawa 2009 20 (g) Rola nauczyciela W przypadku e-szkoleń rola nauczyciela ulega zmianie. O ile w tradycyjnej formie, to nauczyciel jest w centrum uwagi, to w przypadku e-learningu, środek ciężkości i zainteresowania przesuwa się w stronę uczestników kursu. W poniższej tabeli nr 2 porównano podstawowe czynności dydaktyczne w kontekście roli pełnionej przez nauczyciela w nauczaniu tradycyjnym i zdalnym. Czynność Wykład Nauczanie tradycyjne e-learning Informacje podaje nauczyciel, Informacje są zazwyczaj zawarte decydując o kolejności i tempie w materiałach dydaktycznych. nauki. Rola nauczyciela polega przede wszystkim na pomaganiu uczącemu się w ich zrozumieniu. Zadania Nauczyciel wyznacza indywidualne poszczególnym uczniom Zadania indywidualne mają takie samo znaczenie co w nauczaniu zadania indywidualne, które tradycyjnym chociaż przeważnie są ważnym elementem są opracowywane centralnie, a późniejszej oceny. nie przez poszczególnych nauczycieli. W większości form nauczania Zadania grupowe tradycyjnego są rzadko W e-learningu praca w grupach stosowane. Zwykle są jest wykorzystywana do oceny opracowywane przez nauczycieli uczących się. Materiały są zwykle dla poszczególnych kursów. przygotowywane centralnie. W e- Jeżeli występują to mają na celu learningu stosuje się różne formy nie ocenę, lecz sprawdzenie pracy w grupach. pewnych rozwiązań lub pomysłów 21 Informacje zwrotne Informacje zwrotne uzyskuje się Używane są różne metody, ale różnymi metodami, ale ponieważ uczący się jest najczęściej jest to bezpośrednia oddalony od nauczyciela komunikacja słowna. informacje zwrotne mają najczęściej formę pisemną. Ocena Nauczyciel jest często W e-learningu często stosuje egzaminatorem, który formułuje się testy, których celem jest pytania i wystawia oceny za ułatwienie uczniom samooceny. odpowiedzi. Z powodu braku Pomoc Pomocy formalnej udzielają bezpośredniego kontaktu nauczyciele w kontakcie pomoc jest bardziej bezpośrednim. Pomocy potrzebna. Rola nauczyciela nieformalnej mogą udzielać inni polega na ułatwianiu uczniowie, znajomi lub (wspomaganiu) nauki. W e- członkowie rodziny. learningu znaczną rolę odgrywa wzajemna pomoc uczących sprzyja się. Często jej organizacja kursu. Rola nauczyciela w nauczaniu tradycyjnym i e-learningu Źródło: opracowanie na podstawie A. Clarke, e-learning nauka na odległość, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 2007 Jak wynika z tabeli że procesem nauczania w tradycyjnym środowisku kształcenia kieruje nauczyciel, który tworzy i nadaje kierunek nauce. Rola nauczyciela odnosi się do takich elementów jak: struktura i treści dydaktyczne (opracowywanie programów nauczania i kierowanie ich realizacją, przygotowywanie materiałów edukacyjnych); odpowiedzialność za przebieg nauki; ukierunkowanie (wskazanie najistotniejszych zagadnień i obszarów tematycznych związanych z 22 przedmiotem nauki); wskazówki (porady dotyczące najlepszych sposobów nauki i opanowania treści dydaktycznych); pomoc (udzielanie wsparcia merytorycznego osobom, które z różnych przyczyn nie opanowały wymaganego materiału). Inna jest rola nauczyciela w nauczaniu na odległość. Nauczyciel (trener, mentor, tutor) pełni funkcję moderatora, którego głównym zadaniem jest wspomaganie procesu nauczania, nie zaś bezpośrednie kierowanie tym procesem. W e-learningu nauczyciel powinien koncentrować działania na4: o nadzorowaniu pracy ucznia (obserwacja aktywności); o śledzeniu postępów ucznia (wraz z komentarzem); o udzielaniu odpowiedzi na zadawane pytania; o ustosunkowywaniu się do zgłaszanych uwag; o moderowaniu wypowiedzi na forach/grupach dyskusyjnych itp. Wykorzystanie i proporcje poszczególnych elementów zależą od wielu czynników, takich jak charakter, zakres i model szkolenia, charakterystyka grupy docelowej, specyfikacji treści szkolenia, itp.. Jednym z nowych trendów, który uwidocznił się jakiś czas temu, wśród treści zamieszczanych w Internecie, jest tak zwany Web 2.0. Samo określenie powstało po roku 2001 i odnosi się do serwisów internetowych. Podstawowa rola przypada treściom generowanym przez użytkowników serwisu. Web 2.0 nie jest nową siecią WWW, czy Internetem, ale innym sposobem na wykorzystanie zasobów. Głowna zmiana to oddanie, przez właściciela serwisu, użytkownikom możliwości generowania treści. Taki sposób podejścia przyczynił się do fenomenu serwisów społecznościach (Facebook, YouTube, 4 A. Clarke, e-‐learning nauka na odległość, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 2007, s. 24-‐25 23 itp.), wielu aplikacji internetowych (np. gier ze wzajemną interakcją użytkowników), czy blogów (podcasty, mikroblogii - Twitter). Źródło: http://www.scill.de/content/2006/09/21/web-20-buzz-zeitstrahl/ Tłumaczenie: Anna Wittenberg Trend ten ma także wpływ na e-szkolenia. E-learning Web 2.0 to nowa forma kształcenia na odległość z wykorzystaniem istniejących zasobów oraz narzędzi edukacyjnych. Kładzie się w niej nacisk na uczenie poprzez działanie i współpracę kursantów. Zmienia się także podejście na płaszczyźnie szkolący-szkolony. Zgodnie z zasadą Web 2.0, uczący się nie pozostaje tylko przy gotowym materiale do opanowania ale daje się mu również możliwość współtworzenia i dzielenia się zasobami własnymi wiedzy. Zaleta takiego podejścia jest wykorzystanie potencjału wielu ciekawych zasobów oraz możliwości utworzenia wirtualnego środowiska ludzi skupionych wokół zagadnienia. Często grupa taka wykorzystuje narzędzia do pracy grupowej w sieci i na odległość, np.: o komunikatory; o wirtualne klasy; o fora dyskusyjne. 24 Powstałe dokumenty lub doświadczenia takiej pracy, mogą być przechowywane, udostępniane lub być wykorzystywane ponownie w procesie dydaktyczny. Dzięki swobodnemu dostępowi do tych danych, mogą być one ciągle adaptowane i aktualizowane, przez obecnych członków zespołu lub kolejnych. Zasoby te żyją swoim trybem, często nie zależnie od pierwszych twórców, rozwijając się w sposób nowatorski. Wybrane technologie i usługi e-learning doby 2.0 Opis Zastosowanie Blog - system powiązanych ze sobą stron internetowych na których autor lub autorzy publikują swoje artykuły -tworzenie zbioru wpisów, - blogi naukowe, produktowe lub zainteresowań, - publikacja wiadomości i ogłoszeń, - blogi połączone z kanałami informacyjnymi Wiki - system umożliwiający tworzeni i - tworzenie objaśnień do pojęć, edytowanie zboru dokumentów przez wielu - dokumentowanie wyników projektów, użytkowników przy uzyciu przeglądarki - zamieszczanie materiałów pomoniczych internetowej Syndykacja treści - rozwiązanie pozwalające na gromadzeniu wielu treści z różnych źródeł, możliwe przy zastosowaniu kanałów informacyjnych - projekty grupowe informowania o zmianach w momencie ich dokonywania, - różne metody informowania studentów AJAX - mowa metoda programowania umożliwiająca asynchroniczne (bez - aplikacje do grupowej edycji dokumentów lub oferujące tablice wirtualne przeładowania strony) wysyłanie danych miedzy przeglądarką a serwerami. Wykorzystuje się techniki: XHTML, CSS, DOM, i inne, połączone w spójną całość za pomocą JavaScripts 25 Wybrane rodzaje serwisów doby 2.0 Opis Zastosowanie Social bookmarking - gromadzenie odnośników do stron w ramach społeczności serwisu - tworzenie list materiałów, - kolekcja źródeł zewnętrznych jako materiał pomocniczy do przedmiotu Media Sharing Services - system do współdzielenia i wymiany - nagrywanie wykładów, plików. Umożliwia publikację, dzielenie się - filmy z eksperymentami i doświadczeniami, i wyszukiwanie różnego rodzaju zasobów, - publikowanie autorskich materiałów, - podział ze względu na format zasobów: filmy, wideo, podcasty, videocasty, zdjęcia, - dzielnie się pomysłami i ideami, - wspólna ocena dzieł artystów prezentacje multimedialne, prace artystyczne, dokumenty Social Networking Services - serwisy społecznościowe, którego zadaniem jest dostarczenie narzędzi do nawiązywania znajomości łączenia w grupy o podobnych zainteresowaniach, - wirtualny wykład, - tworzenie nieograniczonych w formie obiektów, - wizualizacja - wirtualne światy, które oprócz narzędzi co komunikacji, umożliwiają symulacje realnego świata w przestrzeni 3D 26 (h) Chrakterystyka blended learningu Blended learning (b-learning) to współcześnie ukształtowana, nowoczesna, forma kształcenia, która swój początek bierze z połączenia szkoleń tradycyjnych ze szkoleniami elektronicznymi. Nazywany jest on często jako nauczanie mieszane, komplementarne, czy hybrydowym. Nauczanie tradycyjne B-‐learning E-‐learning Głównym celem, tej metody nauczania, jest maksymalizacja efektywności dydaktycznej obu form szkoleniowych, przy jednoczesnej minimalizacji kosztów operacyjnych związanych z jego realizacją. Nauczanie mieszane służy doskonaleniu, uzupełnianiu i uatrakcyjnianiu całego procesu przekazywania wiedzy. B-learning jest kompozycją różnych typów szkoleń, konfigurowalnych w odpowiednich proporcjach i odpowiednich kolejnościach (relacje między tymi elementami nazywane są modelami lub schematami b-learningu). Nie ma jednego, ogólnie przyjętego i powszechnie stosowanego modelu szkolenia hybrydowego. W zależności od potrzeb szkoleniowych można wyróżnić dwa podstawowe modele (rysunek poniżej). 27 Model I Model II e-‐learning nauczanie tradycyjne nauczanie tradycyjne e-‐learning test wiedzy test wiedzy Źródło: „Podstawy e-learningu.” C.H. Beck, Warszawa 2011 Model I Ten model kształcenia wykorzystywany jest, przede wszystkim w celu wyrównania poziomu wiedzy uczestników szkoleń tradycyjnych, dzięki ich wcześniejszemu uczestnictwu w szkoleniach e-learning. Szkolenie tradycyjne skupia się więc na utrwaleniu wiedzy uczestników, przećwiczeniu poznanych wcześniej umiejętności, kształtowaniu odpowiednich zachowań, itp.. W tym schemacie proces nauczania zakończony jest testem wiedzy lub umiejętności, przeprowadzonym w sposób elektroniczny lub tradycyjny. Model II Pierwszym elementem w tej odmianie jest nauczanie tradycyjne. Drugi to szkolenie elearningowe, które traktowane jest jako materiał dydaktyczny służący utrwaleniu wiedzy zdobytej podczas pierwszego elementu. Podobnie jak w modelu I proces dydaktyczny 28 zakończony jest testem umiejętności lub wiedzy, przeprowadzony w sposób tradycyjny bądź elektroniczny. Szkolenia hybrydowe można podzielić według form dydaktycznych, wykorzystywanych narzędzi edukacyjnych i sposobów nauczania (tabela poniżej). Kryterium Szkolenia tradycyjne Formy dydaktyczne Narzędzia edukacyjne Tryb nauczania Sposoby uczestnictwa E-szkolenie o Szkolenie o E-szkolenie o Kurs o E-kurs o Wykład o E-wykład o Ćwiczenie o E-ćwiczenie o Warsztat o E-warsztat o Projekt o E-projekt o Labolatorium o E-labolatorium o Konferencja o Webinarium o Sympozjum o E-konferencja o Seminarium o E-sympozjum o E-seminarium o Podręcznik o E-book o Demonstracja o Podcast o Film o Screencast o Symulacja o E-symulacja o Eksperyment o Asynchroniczne o Synchroniczne o Indywidualny o Grupowy Kryteria wyróżnienia b-szkoleń Źródło: „Podstawy e-learningu.” C.H. Beck, Warszawa 2011 29 Biorąc pod uwagę każde z przedstawionych powyżej kryteriów, można utworzyć wiele różnych modeli b-learningu. Niezależnie od wybranego modelu, przy jego projektowaniu należy uwzględnić grupę docelową (profil uczestnika), cele dydaktyczne, cele organizacyjne (spójność ze strategia i kultura organizacyjną jednostki) i technologię (Oprogramowanie do tworzenia materiałów dydaktycznych i zarządzania szkoleniami). W kolejnej tabeli opisano podobieństwa i różnice między trzema metodami kształcenia, zwłaszcza pod katem czasu i miejsca w procesie nauczania, aktywności uczestników, indywidualizacji nauczania praz motywacji. Kryterium Nauczanie tradycyjne E-learning Zwłaszcza w Czas i miejsce B-learning Płynne i sterowalne Konieczność nauczaniu asynchro- przebywania nicznym całkowite nauczyciela i uniezależnienie czasu pracy szkolonego i studentów w tym i miejsca pracy szko- samym czasie i lonego i szkolącego miejscu proporcje czasu wspólnej i niezależnej szkolącego Organizacja czasu pracy wymuszona w Sztywna Niemalże całkowicie przypadku zajęć organizacja czasu zindywidualizowana tradycyjnych, pracy nauczyciela organizacja czasu natomiast swobodna pracy nauczyciela podczas zajęć zdalnych 30 Aktywność uczestników Aktywność osób Ze względu na Możliwość szkolonych strukturę zadań i stosowania zarówno podczas zajęć możliwość prawie zdalnych, jak i ograniczona nieograniczonego bezpośrednich form czasem ich stosowania aktywizacji trwania i aktywnych metod studentów. Możliwość niemożliwością nauczania wszyscy wspierania motywacji indywidualizowani uczestnicy mają w realizacji a kontaktu szansę, aby aktywności w intensywnie Internecie w trakcie angażować się w zajęć tradycyjnych i proces dydaktyczny odwrotnie W przypadku dużej Indywidualizacja Indywidualizacja liczby uczestników nauczania możliwa nauczania polega na jest w zasadzie optymalizacji w indywidualizacja niezależnie od liczby zależności od proporcji nauczania jest w uczestników zdalnie i tradycyjnie Indywidualizacja w grupie nauczania Motywacja zasadzie nauczanych treści oraz niemożliwa liczebności grupy Łatwość Ze względu na brak Możliwość motywowania bezpośredniego motywowania uczestnika kontaktu utrudnione zarówno w obecnością i jest stosowania bezpośrednim bezpośrednim metod i technik kontakcie, jak i przy motywowaniem motywowania pomocy technik trenera uczestników komunikacji internetowej Porównanie nauczania tradycyjnego z e-learningiem i b-learningiem Źródło: opracowanie na podstawie J. Mischke, A. Stanisławska, B-learning: kształcić komplementarnie – co z tego wynika i co się z tym łączy, http://home.agh.edu.pl/~mischke/upload/File/artykoly/ksztalcenie_komplementarne.pdf 31 Szkolenia blended learningu łączą w sobie zalety szkoleń tradycyjnych oraz elektronicznych, unikając wad i słabych stron, jakie posiada każda z tych metod stosowana oddzielnie. Blended learning dzięki odpowiedniemu połączeniu tych zalet, pozwala kształcić w sposób najbardziej efektywny i skuteczny. (i) Bariery e-learningu i b-learningu Na przeszkodzie efektywnego wykorzystania mechanizmów e-learningowych może stanąć wiele czynników. Podjęcie zawczasu odpowiednich działań (marketing wewnętrzny, szkolenia, program motywacyjny, adaptacja infrastruktury technicznej itp.) pozwala na skuteczne eliminowanie przeszkód. Bariery możemy podzielić na trzy główne grupy: 1. Bariery ludzkie: -‐ zła jakość treści szkoleniowych, powodująca brak zaciekawienia szkoleniem i jego zainspirowaniem, -‐ brak umiejętności obsługiwania komputera i lek przed nim, -‐ brak motywacji do samodzielnego podnoszenia swoich kompetencji, -‐ brak umiejętności w pracy grupowej, -‐ brak systematyczności i samodyscypliny, 2. Bariery technologiczne: -‐ brak sieci lub słaba jej przepustowość, -‐ koszty zakupu lub unowocześnienie posiadanych komputerów, -‐ awarie sieci, -‐ brak dostępu do telefonu (jako alternatywne medium komunikacyjne), 3. Bariery organizacji: -‐ brak inicjatywy w przekazywaniu kadrze odpowiedzialności za swój rozwój, -‐ niski system wartości ludzi w organizacji, -‐ brak wewnętrznego marketingu ukierunkowanego na e-szkolenia, 32 -‐ brak motywacji do korzystania z nowych form szkoleń, -‐ brak sponsorów i propagatorów e-learningu, -‐ brak czasu na naukę. Warunki wdrożenia b-learningu w organizacji są uzależnione zarówno od wewnętrznych jak i zewnętrznych organizacyjnych czynników. Kondycja finansowa organizacji determinuje koszty, jakie ponoszone są na szkolenia – w tym również na eszkolenia i b-szkolenia. Toteż kształt i charakter b-szkoleń w dużej mierze uzależniony jest od czynników zarówno merytorycznych jak i finansowych. (j) Podsumowanie. Niniejsze opracowanie stanowi pełen, kompletny, oddzielny moduł do całościowej pracy, jaką jest „E-learning w polskiej edukacji”. Liczę, że pokazane tu możliwości, jakie niesie ze sobą ta nowa forma kształcenia a zwłaszcza b-learning, spowodują większe zainteresowanie wykorzystywaniem tych technologii w polskiej szkole. Zachęcam do śledzenia blogu http://szkola21w.com.pl w którym pojawi się stosowna informacja po zakończeniu tworzenia całościowej publikacji oraz informacje na temat e-learningu. Osoby pragnące poznać elearning jeszcze lepiej zapraszam na szkolenia organizowane wraz ze Szkoła i Technologia http://www.szkolaitechnologia.pl. Szczególne podziękowania dla Pani Marioli Plebańskiej za dostarczone materiały do opracowania (k) Bibliografia 1. Barańska A., Koszty zdalnej edukacji. „Edukacja i Dialog” 2004 nr 10. 2. Bednarek J., Multimedia w kształceniu. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2006. 3. Bednarek-Michalska B., E-learning dla szkół i bibliotek. „Wszystko dla Szkoły” 2005 nr 4. 4. Chwaszcz J., Pietruszka M., Sikorski D., Media. Lublin: „Gaudium”, 2005. 5. Clarke A., e-learning. Nauka na odległość. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. 6. M. Podgórnego. Kraków: „Impuls”, 2005. Człowiek na edukacyjnej fali. Współczesne konteksty edukacji dorosłych. Pod red. nauk. 7. Day Ch., Rozwój zawodowy nauczyciela. Przekł. J. Michalak, wstęp T. Lewowicki. Gdańsk: Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2004. 33 8. Drzewińska A., Internetowe kursy języków obcych. „Języki Obce w Szkole” 2006 nr 3. 9. Edukacja polska w jednoczącej się Europie. Red. nauk. S. M. Kwiatkowski., Warszawa: Instytut Technologii Eksploatacji, 2006. 10. Haman J., Wiśniewski W., Telewizyjny Uniwersytet Otwarty. „Edukacja Medialna” 2002 nr 1. 11. Hamblin A., Evoluation and Control of Training. Maidenhead: McGraw-Hill, 1974 12. Hyla, M. (2007). Przewodnik po e-learningu . Kraków: Wolters Kluwer Polska. 13. Juszczyk S., Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł i procesów. Toruń: „Adam Marszałek”, 2003. 14. Kotrys R., Standardy w nauczaniu na odległość. Pobrano z lokalizacji www.pwt.et.put.poznan.pl, 2004 15. Kula I., Nauczanie na odległość z wykorzystaniem nowoczesnych technik informacyjnych - wprowadzenie do ee-learningu. W R. Marcinkowski, Szkoły wyższe kreatorem innowacji w gospodarce. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2009 16. Kula I., Zalewska-Traczyk M., Generacje nauczania na odległość - kierunki rozwoju. W I. Hejduk, E-learning wyzwaniem przyszłości. Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle, Warszawa, 2008 17. Kunasz M., Ocena efektywności szkolenia w przedsiębiorstwie w świetle wyników badań. Studia i Materiały - Wysział Zarządzania UW , Warszawa 2006, nr 1 18. Kusztelak A., Kształcenie na odległość – wczoraj i dziś (refleksje czytelnika). „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” 2004 nr 4. 19. Kwiatkowska I., E-learning i nowe media w polityce Unii Europejskiej. „Edukacja Medialna” 2003 nr 3. 20. Kwiatkowska I., Wirtualne uniwersytety – nowe trendy w szkolnictwie wyższym na przykładzie wybranych uniwersytetów Europy (Niemcy, Wielka Brytania) i USA. Cz. 1. „Edukacja Medialna” 2003 nr 1. 21. Kwiatkowska I., Wirtualne uniwersytety. Cz. 2. „Edukacja Medialna” 2003 nr 2. 22. Łuszkiewicz J. D., Kształcenie na odległość – współczesne tendencje oświatowe. „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” 2003 nr 4. 34 23. Mischke J., Stanisławska A., B-learning: kształcić komplementarnie - co z tego wynika i co się z tym łączy? 24. Plebańska M. , Charakterystyka nauczania na odległość. W M. P. A. Okońska- Walkowicz, O kompetencjach kluczowych, e-learningu i metodzie projektów, WSiP. Warszawa 2009 25. Plebańska M, „E-Learning, Tajniki edukacji na odległość”, CH Beck, 2011 26. Plebańska M, „Informatyka Gospodarcza”, CH Beck, 2010 27. Rae L., Efektywne szkolenia. Techniki doskonalenia umiejętności trenerskic, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006 28. Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform edukacyjnych w Polsce. Pod red. T. Lewowickiego i B. Siemienieckiego. Toruń: „Adam Marszałek”, 2002. 29. Rosenberg M., e-Learning. Strategies for Delivering Knowledge in the Digital Age , Mcgraw-Hill Publ.Comp, 2001 30. Shramm J., The Change Agenda, CIPD, London 2001 31. Siemieniecki. Toruń: „Adam Marszałek”, 2005. 32. Stecyk A., abc eLearningu. System LAMS, Difin, Warszawa 2008 33. Szałkowski A.,Wprowadzenie do zarządzania personelem, AE w Krakowie, Kraków 2000 35
