Ocena zaawansowania otępienia –cd.

MEDICAL
COLLEGE
Demencja i zasady opieki
Katarzyna Szczerbińska
Katedra Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej
Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum
Kraków, Poland
Demencja - definicja
łac. demens – pozbawiony zmysłów
Jest to nieodwracalne uszkodzenie mózgu o różnej etiologii.
Definicja wg ICD-10; 1992
Zespół objawów wywołany chorobą mózgu,
zwykle o charakterze przewlekłym lub
stopniowo postępującym przebiegu,
utrzymujący się przez co najmniej 6 miesięcy.
Obejmuje liczne zaburzenia funkcji korowych tj.:
pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność
uczenia się, język i ocena.
Towarzyszą mu zaburzenia emocjonalne, zachowania i
motywacji
Demencja - definicja
MEDICAL
COLLEGE
Wg DSM-IV; 1994 (Amerykańskie Towarzystwo
Psychiatryczne)
Warunkiem rozpoznania demencji jest stwierdzenie:
1. Upośledzenia pamięci krótko- i długoterminowej i
2. Co najmniej jednego z następujących objawów:
- upośledzenie myślenia abstrakcyjnego
- upośledzenia osądu
- upośledzenia innych wyższych czynności korowych:
afazja, agnozja, apraksja,
zaburzenia zdolności konstrukcyjnych
- zmiany osobowości
Demencja - definicja
MEDICAL
COLLEGE
3. Objawy wymienione powyżej muszą wpływać na zdolność do
pracy, uczestnictwo w życiu społecznym, w ADL, lub w kontaktach
międzyludzkich.
4. Nie mogą występować tylko w przebiegu majaczenia.
5. Rozpoznajemy po wykluczeniu innych chorób:

anemia,

depresja,

niedoczynność tarczycy

Wodogłowie normotensyjne
Uwaga! Otępienie rzekome – odwracalne w przebiegu innych chorób
Demencja - występowanie
Wiek
Kobiety [%]
Mężczyźni
60-64
0,5
1,6
65-69
1,1
2,2
70-74
3,9
4,6
75-79
6,7
5,0
80-84
13,5
12,1
85-89
22,8
18,5
90-94
32,2
32,1
95-99
36,0
31,6
EURODEM- Hofman et al. 1991
Typy demencji - występowanie
MEDICAL
COLLEGE
Ogółem demencja – u ok. 10% populacji 60+
 Choroba Alzheimera AD
(1.9-5.8% w populacji 65+)
 Otępienie naczyniopochodne VaD
 Otępienie z ciałami Lewy’ego
 Otępienie czołowo-skroniowe
Inne zaburzenia:
MCI
– łagodnie zaburzenia funkcji poznawczych
AAMI
– zaburzenia pamięci związane z wiekiem
ok. 50-70%
ok. 12-30%
ok. 13%
ok. 9%
Objawy demencji
MEDICAL
COLLEGE
1. Zaburzenia pamięci
2. Zaburzenia orientacji (miejsca, czasu,
osób)
3. Apatia – utrata zainteresowania
otoczeniem
4. Zanik codziennych nawyków
(niedbałość, niechlujność)
5. Brak krytycyzmu – zaprzeczanie,
projekcja
6. Luki pamięciowe – konfabulacje
Objawy demencji
MEDICAL
COLLEGE
7. Urojenia
8. Dysforia – zmienny nastrój od płaczu do
śmiechu
9. Nieuzasadniona agresja
10. Zaburzenie rytmu dobowego
11. Błądzenie, gubienie się i gubienie rzeczy
12. Apraksja – zaburzenia ubierania się,
jedzenia
13. Afazja – zaburzenia mowy
Typy demencji – różnice objawów
 Choroba Alzheimera AD
MEDICAL
COLLEGE

Podstępny początek, powolny postępujący przebieg
 Otępienie naczyniopochodne VaD



Przebieg skokowy
Neurologicznej obj. ogniskowe
Wywiad – czynniki ryzyka miażdżycy, ch. układu krążenia,
udaru, cukrzyca, hypercholesterolemia, palenie tytoniu
 Otępienie czołowo-skroniowe (ch. Picka)



Zaburzenia zachowania i zmiany osobowości
Zaburzenia mowy (rzadziej)
Brak samokrytycyzmu, stępienie emocjonalne
 Otępienie z ciałami Lewy’ego



Zespół psychotyczny
Zawroty głowy, upadki
Cechy parkinsonizmu
Przyczyny demencji rzekomej
MEDICAL
COLLEGE












Depresja
Niedoczynność tarczycy (TSH)
Cukrzyca (glikemia na czczo)
Anemia (wit. B12, kw. foliowy) (morf. krwi)
Wodogłowie normotensyjne (CT; rezonans)
Guzy śródczaszkowe (CT; rezonans)
Otępienie jatrogenne polekowe (poziomy leków)
Encefalopatia w przebiegu niewydolności serca
(elektrolity), ukł. oddechowego (POChP), wątroby i
nerek
Padaczka (EEG)
Alkoholizm
Krwiak podtwardówkowy CT; rezonans)
TIA –przemijające epizody niedokrwienne
MEDICAL
COLLEGE
Okres I
Global Deterioration Scale GDS
Reisberga
Ocena zaawansowania otępienia
Bez zaburzeń funkcji poznawczych
Bez skarg i bez objawów zaburzeń pamięci w bad. klinicznym
Okres II
Bardzo łagodne zaburzenia funkcji poznawczych
Subiektywne skargi na zaburzenia pamięci:
- zapominanie gdzie umieszczono dobrze znane rzeczy
- zapominanie nazw uprzednio dobrze sobie znanych
Bez obiektywnych zaburzeń pamięci w bad. klinicznym, bez
trudności w pracy
Niepokój chorego proporcjonalny do prezentowanych zaburzeń
Ocena zaawansowania otępienia –cd.
MEDICAL
COLLEGE
Okres III
Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych
Pierwsze zauważalne objawy dotyczą więcej niż jednego obszaru:
- Trudności w podróżowaniu do miejsc nieznanych
- Pierwsze kłopoty w pracy
- Gorsze wypełnianie trudnych zadań zawodowych i
społecznych; wypieranie zaburzeń
- Trudności w przywoływaniu nazwisk, odnajdowaniu słów
- Trudność w zapamiętywaniu nazwisk osób świeżo poznanych
- Niewiele zapamiętuje z przeczytanego rozdziału
- Gubi wartościowe rzeczy, nie pamięta gdzie je położył/a
- W testach klinicznych wyraźne objawy zaburzeń koncentracji
- Zaburzenia pamięci stwierdzane tylko w szczegółowym
badaniu
- Łagodny lub umiarkowany lęk
Ocena zaawansowania otępienia –cd.
MEDICAL
COLLEGE
Okres IV
Umiarkowane zaburzenia funkcji poznawczych
Wyraźne objawy w dokładnym badaniu klinicznym dotyczą :
- Zaburzenia orientacji w aktualnych wydarzeniach
- Spadek zainteresowania otoczeniem
- Nie pamięta wydarzeń z własnego życia
- Problemy liczenia – seryjnego odejmowania
- Trudności w podróżowaniu do miejsc nieznanych
- Problemy z zarządzaniem pieniędzmi
- Trudności w wykonywaniu złożonych zadań
- Wypieranie jako mechanizm obronny (projekcja)
- Blednący afekt i ucieczka od wyzwań
Ocena zaawansowania otępienia –cd.
MEDICAL
COLLEGE
Okres V
Średnio głębokie zaburzenia funkcji poznawczych
Utrata zdolności do samodzielnego funkcjonowania (wymaga
stałego nadzoru):
- Nie pamięta adresu, nr telefonu, nazwisk osób znanych z
dzieciństwa
- Ale pamięta imiona swoje i bliskich
- Pamięta o ważnych faktach dotyczących jego osoby i bliskich
- Czasami zaburzenia orientacji w ocenie czasu i miejsca
- Problemy liczenia – seryjnego odejmowania 40-4 lub 20-2
- Pojawiają się trudności w doborze ubrania
- Ale nadal myje się i zjada sam
Ocena zaawansowania otępienia –cd.
MEDICAL
COLLEGE
Okres VI
Głębokie zaburzenia funkcji poznawczych
Deficyt w zakresie podstawowych czynności życia codziennego
(wymaga stałej opieki):
- Zapomina imion bliskich, ale własne pamięta
- Brak orientacji w obecnych wydarzeniach, czasie i miejscu
- Śladowa pamięć przeszłości
- Potrzebuje pomocy w zakresie ADL
- Nie kontroluje zwieraczy
- Wymaga asysty w podróżowaniu
- Rytm dobowy zaburzony
- Zmiany osobowości i emocjonalne:
- Urojenia, zachowania obsesyjne
- Lęk, pobudzenie, agresja, apatia, utrata napędu,
niemożność koncentracji
Ocena zaawansowania otępienia –cd.
MEDICAL
COLLEGE
Okres VII
Bardzo głębokie zaburzenia funkcji poznawczych
Ciężkie otępienie:
- Zanik / zaburzenia mowy (kilka słów, proste zdania,
pojedyncze, pojedyncze dźwięki)
- Nietrzymanie moczu
- Wymaga mycia i karmienia (w zakresie ADL)
- Przestaje chodzić (przykurcze mięśni, unieruchomienie w
łóżku)
- Objawy neurologiczne świadczące o rozlanym uszkodzeniu
mózgu
Testy przesiewowe w kierunku otępienia
MEDICAL
COLLEGE
 MMSE – Mini-Mental State Examination
 AMTS – Abbreviated Mental Test Score
(skrócony test sprawności umysłowej)
 Test zegara
Leczenie farmakologiczne
MEDICAL
COLLEGE
Ch. Alzheimera
- inh. cholinesterazy (donepezil)
- inh. układu glutaminianergicznego (memantyna)
VaD
- profilaktyka pierwotna i wtórna miażdżycy
- inh. cholinesterazy (donepezil)
Otępienie czołowo-skroniowe (ch. Picka)
- inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (leki
p/depresyjne)
Otępienie z ciałami Lewy’ego (często + ch. Parkinsona)
- inh. cholinesterazy (donepezil) + lewodopa
- nadwrażliwość na neuroleptyki i benzodiazepiny
Leczenie niefamakologiczne
MEDICAL
COLLEGE
Terapie niefarmakologiczne:
1. T. kognitywna – trening pamięci (rozwiązywanie zadań);
orientacja w rzeczywistości (oznakowanie, czytanie prasy)
2. T. reminiscencyjna – wyzwalanie wspomnień (kotwice pamięci)
3. T. walidacyjna – słuchanie wypowiedzi i korygowanie ich
znaczenia
4. T. zajęciowa – modyfikacja zaburzeń zachowania dzięki
organizacji planu zajęć, trening w zakresie samoobsługi,
muzykoterapia, aromaterapia, arteterapia, itp..
5. T. środowiskowa – środki bezpieczeństwa, organizacja
otoczenia by było bezpieczne
6. Psychoterapia emocji
– rozpoznanie zaburzeń zachowania, czynników
wywołujących, ocena przebiegu i konsekwencji – wdrożenie
i monitoring planu postępowania,
- działanie na zmysły, zmniejszanie stresu
Zasady opieki nad osobą z demencją
MEDICAL
COLLEGE
Nie zmieniać otoczenia
Zapewnić niezmienny plan dnia, rytm dnia
Oznakować pomieszczenia: pokój, łóżko, wc
Nie wyręczać z zadań, które są w stanie wykonać
Zapewnić aktywność - zajęcia w ciągu dnia
Wieczorem wyjść na spacer
Unikać sadzania przed telewizorem w ciemnym
pomieszczeniu; usunąć lustra
8. Unikać podawania leków uspokajających
9. Mówić – instruować
10. Szukać kontaktu z grupą wsparcia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Problemy opiekunów 1
MEDICAL
COLLEGE
1. Obciążenie psychiczne – poczucie wstydu, samotności,
izolacji, bezradności, przytłoczenia, obwiniania się - depresja
2. Obciążenie fizyczne – brak przerwy - odpoczynku
3. Problemy organizacji opieki
4. Zachowanie pacjenta:
- zaburzenia myślenia – nie przytakiwać
- apatia, spadek zainteresowania – angażować chorych,
planować im zajęcia, plan dnia
- wędrówki dzienne – niepokój – spacery, identyfikator,
pozwolić na chodzenie po domu
- wędrówki nocne – spacer wieczorem, uniemożliwić
drzemki dzienne, zbyt wczesne chodzenie spać
- „trzymanie się spódnicy” – znaleźć zmiennika, zadać
zadanie
- trudności w porozumiewaniu- sprawia wrażenie, że
ogłuchł
Problemy opiekunów 2
MEDICAL
COLLEGE
4. Zachowanie pacjenta cd.:
- agresja – mów spokojnie, łagodnie, nie kłóć się, odwróć
uwagę, unikaj pośpiechu, mów co robisz
- halucynacje i urojenia – odsłonić okna, uspokoić ew. leki
- dziwaczne zachowania – nie wstydź się, nie reaguj
przesadnie,
- ubieranie – nie popędzaj, nie wyręczaj w ubieraniu,
zmniejsz liczbę ubrań, dostosuj zapięcia, ułóż w
kolejności
- wygląd i higiena osobista –zachęcaj i chwal za wygląd
- kąpiel – ogrzej łazienkę, pianka, muzyka, nie zostawiaj
rozebranego, nie stosuj natrysku,
- zapominalstwo – zegar, kalendarz, przypominanie przez
telefon, napisy na drzwiach itp.
- powtarzanie pytań – nie robi tego złośliwie, odpowiadaj
- zapomina, gubi pieniądze i oskarża innych - prawnik
Zasady budowy grup wsparcia
MEDICAL
COLLEGE
1. Spotkanie informacyjne
- lekarz informuje o istocie choroby, jej przebiegu
2. Spotkanie zapoznawcze
- uczestnicy przedstawiają się, określają swój problem,
lekarz lub pielęgniarka wyjaśniają postępowanie
3. Spotkanie – zagadnienia finansowo-prawne
- radca prawny wyjaśnia regulacje prawne dotyczące
form ubezpieczeń, zasady ubezwłasnowolnienia,
przekazania praw własności, dyspozycji zarządzania
majątkiem;
4. Spotkanie – formy pomocy formalnej i nieformalnej
- pracownik socjalny przedstawia przysługujące
świadczenia, zasady kierowania do placówek
opiekuńczych, możliwości wsparcia
Zasady budowy grup wsparcia
MEDICAL
COLLEGE
5. Spotkanie z psychologiem
- po kilku spotkaniach psycholog prowadzi dyskusję na
temat emocji w związku z opieką i udziela rad;
6. Spotkanie poświęcone decyzji o umieszczeniu w DPS
- pracownik DPS przedstawia filozofię i zakres świadczeń
w DPS; zapoznaje opiekunów z ofertą; omawia kwestię
podjęcia decyzji o umieszczeniu W DPS
7. Spotkanie – wprowadzające osoby, które chcą dołączyć do
grupy.
MEDICAL
COLLEGE
Dziękuję za uwagę!
[email protected]