Epidemiologia i czynniki ryzyka zachorowania na raka jajnika

lekarzonkolog.pl
Epidemiologia i czynniki ryzyka
zachorowania na raka jajnika
Rak jajnika - jedna z najczęstszych przyczyn zgonów kobiet z powodu nowotworów układu
płciowego - stanowi dość poważny problem społeczny. Zapadalność na ten typ nowotworu
wykazuje niewielką tendencję wzrostową, zarówno w skali polskiej populacji, jak i na
świecie.
Spośród czynników wpływających na wzrost ryzyka zachorowalności na raka jajnika,
których wpływ można było obserwować na przestrzeni lat są czynniki: dietetyczne,
środowiskowe, biologiczne, genetyczne. Innymi równie ważnymi czynnikami są:
występowanie innych nowotworów jajnika, jak i ilość donoszonych ciąż, a także doustna
antykoncepcja. W niniejszej pracy przedstawiamy aktualne poglądy na czynniki ryzyka
rozwoju tegoż nowotworu oraz zarysowujemy epidemiologiczna sytuację w Polsce i na
świecie.
Rak jajnika stanowi 4% wszystkich nowotworów kobiet i jest jedną z głównych przyczyn zgonów z
powodu nowotworów układu płciowego kobiet [55]. Rak jajnika jest w kolejności 6 co do
zapadalności i umieralności nowotworem u kobiet w Polsce. Rocznie rejestruje się w Polsce około
2.700 nowych zachorowań, co przekłada się na zapadalność rzędu 14,4 zachorowań na 100.000
kobiet [1]. W innych krajach sytuacja rysuje się podobnie co do wskaźników zapadalności (USA:
25.500 nowych zachorowań rocznie, Australia 12 zachorowań/100.000 kobiet, Kanada 12
zachorowań/100.000 kobiet [2-4]). Z danych tych wynika, że w ciągu całego życia 1 na 108 kobiet
zachoruje na raka jajnika [3].
W Polsce z powodu raka jajnika umiera rocznie 10,2 kobiet na 100 tys. Odsetek 5-letnich przeżyć
zależny jest od stadium zaawansowania choroby w momencie rozpoznania. Wczesne stadium daje
80-90% szans na 5-letnie przeżycie, natomiast zaawansowane stadium umożliwia to tylko w ok.
25% [55]. Ogólny odsetek pięcioletnich przeżyć kobiet z rakiem jajnika wynosi w Polsce 25%. W
krajach lepiej rozwniętych statystyki te wyglądają znacznie korzystniej, co w głównej mierze
związane jest z wyższą świadomością zdrowotną i - co za tym idzie - lepszą wykrywalnością
nowotworów. W USA odsetek 5-letnich przeżyć kobiet z rozpoznanym w latach 1992-1999 rakiem
jajnika wynosił 52%, zarówno u kobiet rasy kaukaskiej, jak i negroidalnej. W Anglii i Walii odsetek
5-letnich przeżyć wśród kobiet z rozpoznanym w latach 1991-1995 wynosił 30,6% [5]. Zarówno w
populacji amerykańskiej, jak i europejskiej obserwuje się rosnący trend zapadalności na tą
chorobę, ale przy równoczesnym wzroście odsetka 5-letnich przeżyć [6]. Na przestrzeni 20 lat do
roku 1997 obserwowano spadek wskaźnika umieralności z 8,5 do 7,8 na 100 tys kobiet w populacji
amerykańskiej [7].
Czynniki ryzyka rozwoju raka jajnika
Czynniki dietetyczne
"Cramer i wsp. postawili hipotezę, że wzrost
zachorowalności na raka jajnika istnieje w populacjach z
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 1/4
lekarzonkolog.pl
wyższym spożyciem mięsa bogatego w galaktozę, przy
jednoczesnym niedoborze enzymu ją metabolizującego.
Brak lub jego mniejsza aktywność może powodować
przedłużającą się ekspozycję jajników na wysokie stężenia
galaktozy."
Wśród czynników związanych z dietą, które mogą zwiększać częstość występowania
nabłonkowego raka jajnika wymienia się: nadmierne spożycie tłuszczów zwierzęcych lub
czerwonego mięsa [10-13]. W krajach takich jak Szwecja, w których notuje się wyższe niż w
Chinach i Japonii spożycie tłuszczów zwierzęcych w przeliczeniu na jedną osobę stwierdza się
większą zapadalność na tą chorobę. Cramer i wsp. postawili hipotezę, że wzrost zachorowalności
na raka jajnika istnieje w populacjach z wyższym spożyciem mięsa bogatego w galaktozę, przy
jednoczesnym niedoborze enzymu ją metabolizującego. Brak lub jego mniejsza aktywność może
powodować przedłużającą się ekspozycję jajników na wysokie stężenia galaktozy [14]. Obserwacje
poczynione na populacji szwedzkiej, która cechowała się najwyższym na świecie spożyciem kawy
na osobę, sugerowały związek tej używki z zapadalnością i umieralnością na raka jajnika [15].
Dane te znalazły potwierdzenie w pracy Trichopoulos i wsp., którzy odnotowali większe spożycie
kawy przez pacjentki z rakiem jajnika [16]. Jednakże w prowadzonych później badaniach [12,17]
nie udało się definitywnie potwierdzić tej zależności.
Wśród czynników chemicznych mogących zwiększać ryzyko wystąpienia raka jajnika wymienia się
narażenie na azbest [18-19] oraz talk [20-24]. Szczególnie interesujące były badania Cooka i wsp.,
którzy zaobserwowali 1,9 raza większe ryzyko rozwoju raka jajnika w grupie kobiet używających
kosmetyków do pielęgnacji okolic krocza zawierających talk, w porównaniu do grupy ich nie
stosujących [24]. Istnieją jednak również doniesienia o braku wpływu wyżej opisanych czynników
na prewalencję raka jajnika [25].
Palenie tytoniu
Wcześniejsze doniesienia wskazywały na brak związku pomiędzy paleniem tytoniu a wzrostem
ryzyka zachorowania na ten typ nowotworu. Najnowsze metaanalizy przeprowadzone przez
Cancer and Population Studies Group sugerują, iż palenie tytoniu stanowi poważny czynnik ryzyka
raka jajnika, w szczególności śluzowego, którego ryzyko podwaja się wśród kobiet palących [54].
"Najnowsze metaanalizy przeprowadzone przez Cancer and
Population Studies Group sugerują, iż palenie tytoniu
stanowi poważny czynnik ryzyka raka jajnika, w
szczególności śluzowego, którego ryzyko podwaja się
wśród kobiet palących "
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 2/4
lekarzonkolog.pl
Czynniki biologiczne
W badaniach Westa i wsp. postulowano ochronną rolę zakażenia wirusem nagminnego zapalenia
przyusznic [27]. Jednakże nie znalazło to potwierdzenia w dalszych badaniach, w których
wykazano, że pacjentki z rakiem jajnika mogły przechodzić subkliniczną postać tego zakażenia,
związaną ze słabszą pamięcią zakażenia i niższymi mianami wiązania dopełniacza [28-29].
Mechanizm, w jakim miałby on zachodzić, wiązano z deplecją oocytów w jajniku w skutek infekcji i
następującą wcześniej utratą czynności gonad, co miałoby skutkować zwiększonym wyrzutem
gonadotropin i stymulacją prowadzącą do zezłośliwienia [28-29]. Rola pozostałych infekcji
wirusowych jest gorzej poznana. Sugerowano wpływ okołopokwitaniowego zakażenia wirusem
różyczki oraz grypy [30].
Nowotwory łagodne jajnika
Patogeneza rozwoju raka jajnika jest słabo poznana.W niektórych przypadkach obserwowano
progresję zmiany łagodnej do zmiany złośliwej ale nadal nie potwierdziło się to, jeśli chodzi o raka
wywodzącego się z nabłonka jajnikowego. Z niektórych analiz wynika, że pojawienie się nowotworu
łagodnego jajnika związane jest z wyższym niż populacyjne ryzykiem rozwoju raka jajnika, co
więcej istnieje ryzyko zezłośliwienia łagodnych nowotworów surowiczych do raków śluzowych.[57]
Czynniki hormonalne oraz związane z rozwojem
"Mosgaard potwierdził te obserwacje w badaniach
wykazując iloraz szans rozwoju raka jajnika u nieródek
równy 2,7 względem kobiet, które rodziły."
Mała liczba ciąż donoszonych oraz niezamierzona bezpłodność związane są wysoką
zachorowalnością na raka jajnika [31-33]. Mosgaard potwierdził te obserwacje w badaniach
wykazując iloraz szans rozwoju raka jajnika u nieródek równy 2,7 względem kobiet, które rodziły
[34-35]. W badaniach tych nie wykazano związku występowania raka jajnika ze stosowaniem
środków wywołujących owulację [34]. Wysnuto więc wniosek, potwierdzony w dwóch dużych
badaniach obserwacyjnych przeprowadzonych w Australii i Norwegii [36-37], iż głównym
czynnikiem ochronnym wobec raka jajnika jest większa liczba przebytych ciąż.
Inne czynniki ryzyka związane z rozrodem zawierały: późną menopauzę, przedłużony wiek
owulacji, większą liczbę poronień samoistnych oraz nasilone objawy zespołu napięcia
przedmiesiączkowego [31-33]. Hildreth i wsp. zauważyli, że hormonalna terapia zastępcza nie
zwiększa zachorowania na raka jajnika, a stosowanie doustnej antykoncepcji zmniejsza ryzyko
jego wystąpienia o połowę [33]. Późniejsze doniesienia potwierdzają znaczącą redukcję ryzyka
rozwoju raka jajnika u kobiet stosujących doustne preparaty antykoncepcyjne [20,38-40]. Wpływ
dostępnych obecnie, złożonych preparatów hormonalnych na ryzyko rozwoju raka jajnika nie jest
jednoznaczny i wymaga dlaszych badań [58]. Stosowanie preparatów zawierających stilbestrol w
okresie postmenopauzalnym przyczyniało się do zwiększenia ryzyka zachorowalności na raka
jajnika [41]. Protekcyjny efekt sterylizacji poprzez ligację jajowodów lub histerektomię został
wykazany w grupach pacjentek australijskich i amerykańskich [42-43]. Ponadto, badania Lofta i
wsp. wykazały zmniejszenie szansy rozwoju raka jajnika o 22% u kobiet, u których wykonano
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 3/4
lekarzonkolog.pl
histerektomię [44].
Predyspozycje genetyczne
Zwiększona częstość zachorowań na nowotwory jajnika jest obserwowana zespołach
chorobowych, takich jak rozrodczaki oraz gonadoblastoma, występujących w zespole dysgenezji
gonad [47]. Istotną rolę odgrywa dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jajnika, który związany
jest z ilorazem szans równym 18 dla wystąpienia tegoż nowotworu, wobec kobiet z ujemnym
wywiadem rodzinnym [32]. Lynch i wsp. opisali występowanie specyficznego miejscowo raka
jajnika, raka jajnika i piersi oraz zespołu Lynch II.
Około 10% raków jajnika jest spowodowanych mutacją w genach BRCA1 lub BRCA2 [50]. Gen
BRCA1 jest genem supresorowym, dziedziczonym w sposób autosomalny dominujący ze zmienną
penetracją. Z niewyjaśnionych dotąd przyczyn, u niektórych chorych posiadających zmutowaną
kopię genu obserwuje się większą predyspozycję do rozwoju raka piersi, podczas gdy w przypadku
innych mutacji większa jest skłonność do rozwoju raka jajnika [9]. Z powodu wysokiego ryzyka
rozwoju raka nabłonkowego (44% w wieku 70 lat [51]) rozważa się wykonywanie profilaktycznej
oophorektomii u nosicielek mutacji [52], która zarówno w dziedzicznym raku jajnika, jak i raku piersi
pozwala na redukcję ryzyka zachorowania na te nowotwory [56].
Wydaje się, że istotny wpływ na rozwój choroby u pacjentek obciążonych mutacją w genie BRCA1
mogą mieć czynniki pozagenetyczne. Za modyfikację tę głównie odpowiedzialna jest ilość
przebytych ciąż więc wpływ estrogenów endogennych, jak i stosowanie doustnej antykoncepcji,
które są czynnikami ochronnymi [56]. Wpływ ilości ciąż jest różny w u nosicielek mutacji BRCA1 i
BRCA2. W przypadku tej pierwszej zdaje się być to czynnik ochronny natomiast w przypadku
BRCA2 jest wręcz odwrotnie.
Inną grupą genów, która może przyczyniać się do rozwoju raka jajnika, są geny związane z
naprawą DNA: hMSH2 i hMLH1 [53].
Podsumowanie
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce jest podobna pod względem zapadalności do innych
rozwiniętych krajów, lecz ustępuje znacznie pod względem umieralności i odsetka 5-letnich
przeżyć. Przyczyny tego stanu rzeczy są złożone, aczkolwiek naczelną pośród nich jest opóźnione
wykrywanie raka jajnika (75% kobiet jest diagnozowanych w III lub IV stopniu zaawansowania wg
klasyfikacji FIGO). Poprawa sytuacji w zakresie szybkiej diagnostyki raka jajnika powinna być
głównym kierunkiem działań zmierzających do zmniejszenia umieralności na tę jednostkę
chorobową.
Czynniki rozwoju raka jajnika nie są do końca poznane.Wiele z nich jest nadal przedmiotem
kontrowersji i wymaga dalszych badań oraz wieloletnich obserwacji.
W przypadku dziedzicznego raka jajnika obiecującymi genami mogącymi wpływać na regulację
procesu patogenezy raka jajnika mogą być inne geny związane z naprawą DNA oraz geny
regulujące podziały komórkowe.
© 2000-2017 Activeweb Medical Solutions. Wszelkie prawa zastrzeżone.
str. 4/4