Raport z badań - Strona główna

Transkrypt

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
ZJAWISKO
BEZDOMNOŚCI
W
SPOŁECZNEJ
PRZESTRZENI
MIASTA CZĘSTOCHOWA
RAPORT Z BADAŃ
REDAKCJA:
MARIOLA MIROWSKA
1
Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych
SPIS TREŚCI
Wstęp .................................................................................................................................................................................................. 5
Część I Analiza otoczenia formalnoprawnego i instytucjonalnego osób bezdomnych ..................................... 8
Beata Pawlica .............................................................................................................................................................................. 8
Opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródeł informacji wykorzystanych w badaniach ....... 8
Przedmiot i cel badań ........................................................................................................................................................ 8
Problemy badawcze.......................................................................................................................................................... 11
Dobór próby badawczej .................................................................................................................................................. 12
Metoda, techniki i narzędzia badawcze .................................................................................................................... 14
Ilona Antoniewicz................................................................................................................................................................... 18
Lokalne dokumenty strategiczne dotyczące zjawiska bezdomności w Częstochowie oraz
współpracy samorządu miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi w latach 2007 - 2015
........................................................................................................................................................................................................ 18
Lokalne dokumenty strategiczne ................................................................................................................................ 18
Kierunki współpracy z organizacjami pozarządowymi .................................................................................... 29
Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 32
Agnieszka Kowal - Smugowska ........................................................................................................................................ 34
Projekty i programy realizowane na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's ................................ 34
Podstawowe akty prawne funkcjonowania MOPS i NGO's .............................................................................. 35
Projekty realizowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznegow ramach PO KL przez
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie ....................................................................................... 35
Projekty realizowane lub współrealizowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w
ramach PO KL przez organizacje pozarządowe działające na rzecz bezdomnych w Częstochowie42
Programy finansowane ze środków rządowych, realizowane przez organizacje pozarządowe
działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie ................................................................................... 45
Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 54
2
Magdalena Helińska .............................................................................................................................................................. 56
Wsparcie udzielane osobom bezdomnym przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz wybrane
organizacje pozarządowe w Częstochowie w latach 2007 – 2011 – aspekty prawne, kadrowe,
techniczne i finansowe ......................................................................................................................................................... 56
Wstęp do badań analitycznych .................................................................................................................................... 56
Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 76
Organizacje pozarządowe .............................................................................................................................................. 79
Caritas Archidiecezji Częstochowskiej .................................................................................................................. 101
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE” ................................................................................................... 117
Fundacja św. Barnaby ................................................................................................................................................... 122
Część II Analiza wyników badań empirycznych .......................................................................................................... 138
Beata Pawlica ........................................................................................................................................................................ 138
Społeczno-demograficzny portret badanych osób ................................................................................................ 138
Częstochowscy bezdomni ........................................................................................................................................... 140
Mieszkańcy Częstochowy ............................................................................................................................................ 149
Pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz pracownicy i
wolontariusze organizacji pozarządowych ......................................................................................................... 153
Podsumowanie ................................................................................................................................................................ 155
Ilona Antoniewicz................................................................................................................................................................ 156
Zjawisko bezdomności w percepcji częstochowskich bezdomnych .............................................................. 156
Sytuacja życiowa osób bezdomnych ....................................................................................................................... 156
Funkcjonowanie osób bezdomnych........................................................................................................................ 157
Sytuacja zawodowa osób bezdomnych ................................................................................................................ 182
Motywacja do wyjścia z bezdomności ................................................................................................................... 194
Ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym przez MOPS i NGO’s.................................................... 203
Korzystanie z pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s................................................................................. 206
Ocena pracy pracowników świadczących pomoc osobom bezdomnym ................................................. 214
Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy ....................................................................... 226
Podsumowanie ................................................................................................................................................................ 232
3
Beata Pawlica ........................................................................................................................................................................ 239
Instytucjonalna pomoc częstochowskim bezdomnym w opiniach bezdomnych, pracowników
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz zatrudnionych i wolontariuszy
częstochowskich organizacji non profit ................................................................................................................... 239
Perspektywa bezdomnych .......................................................................................................................................... 240
Podsumowanie ..................................................................................................................................................................... 265
Agnieszka Kowal-Smugowska........................................................................................................................................ 267
Bezdomność i zjawisko bezdomności w ocenie mieszkańców Częstochowy ........................................ 267
Opinie mieszkańców Częstochowy na temat osób bezdomnych..................................................................... 267
Doświadczenia własne mieszkańców ze spotkań z bezdomnymi .............................................................. 268
Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym ..................................................................................................... 271
Cechy opisujące osobę bezdomną ................................................................................................................................ 273
Przyczyny bezdomności ................................................................................................................................................... 276
Ocena sytuacji życiowej bezdomnych .................................................................................................................... 277
Wiedza mieszkańców na temat instytucjonalnej pomocy oferowanej osobom bezdomnym w mieście
Częstochowa .......................................................................................................................................................................... 284
Wiedza na temat oferowanej pomocy.................................................................................................................... 284
Bezdomni w przestrzeni społecznej miasta Częstochowy ............................................................................ 302
Podsumowanie ..................................................................................................................................................................... 305
Jerzy Krzyszkowski ................................................................................................................................................................. 308
WNIOSKI I REKOMENDACJE ............................................................................................................................................... 308
Zakończenie ................................................................................................................................................................................ 315
Bibliografia: ................................................................................................................................................................................ 319
Materiały źródłowe: ................................................................................................................................................................ 320
Spis rysunków ........................................................................................................................................................................... 321
Spis Tabel..................................................................................................................................................................................... 321
4
WSTĘP
W 1989 roku amerykański socjolog Ray Oldenburg opublikował książkę The Great Good Place,
w której twierdził, że nasze życie społeczne koncentruje się wokół trzech ważnych ośrodków: domu
(miejsca, w którym mieszkamy), pracy (miejsca, w którym pracujemy zawodowo) oraz tzw. „trzeciego
miejsca”, w którym prowadzimy szeroko pojęte życie towarzyskie. I chociaż w książce tej najwięcej
miejsca autor poświęcił „trzecim miejscom” – kawiarniom, restauracjom, centrom handlowym itp, to
posiadanie własnego domu, własnego mieszkania uznał za najważniejsze miejsce do życia dla każdego
człowieka.
W naszych własnych lub wynajętych domach/mieszkaniach każdy z nas ma swoje własne,
indywidualnie kształtowane miejsce. Dom, jego wyposażenie i otoczenie jest nie tylko wyznacznikiem
naszego społecznego statusu, nie tylko świadczy o naszej społecznej przynależności. Jednocześnie
stanowi on swego rodzaju platformę do naszych życiowych aktywności. Człowiek pozbawiony
własnego kąta nie może zaspokajać swoich podstawowych potrzeb, co destrukcyjnie wpływa na jego
psychiczną i fizyczną kondycję, nie pozwala na zaspokajanie potrzeb wyższych, na samorealizację, na
indywidualny rozwój.
Większość ludzi na świecie ma swoje własne miejsce do życia, swój dom. Ale wśród nas są i tacy,
którzy z różnych powodów nie dysponują własnym schronieniem. Brak stałego miejsca zamieszkania
sprawia, że ludzie pozbawieni go w szybkim tempie tracą możliwość pełnego, codziennego
uczestnictwa w życiu społecznym: tracą pracę, rodzinę, przyjaciół, popadają w uzależniania (lub ich
uzależnienia pogłębiają się). W efekcie zmieniają swoje miejsce w strukturze społecznej, w krótkim
czasie nabywają statusu bezdomnego.
Niektórzy bezdomni sami wybrali rolę kloszarda, a włóczęgostwo stało się ich sposobem na życie. Ale
zdecydowana ich większość na bezdomność została skazana z powodów, na które nie mieli wpływu.
Człowiek, który z różnych przyczyn znalazł się „na ulicy” popada w spiralę ubóstwa i deprywacji,
przesuwa się sam lub jest przesuwany na margines życia społecznego, doświadcza społecznej
ekskluzji. Bez wsparcia ze strony innych ludzi (rodziny, sąsiadów, społeczności lokalnych), bez
pomocy specjalistycznych instytucji świadczących pomoc socjalną nie jest w stanie sam sobie pomóc.
W Polsce za instytucjonalną pomoc osobom, które nie dysponują własnym miejscem zamieszkania
odpowiadają Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej i instytucje funkcjonujące w tzw. trzecim
sektorze.
5
Organizacje te podejmując ustawową pomoc osobom potrzebującym jej realizują liczne projekty,
w ramach których, w oparciu o zasadę subsydialności, udzielają wsparcia potrzebującym.
Taką właśnie inicjatywą realizowaną przez Urząd Miasta w Częstochowie i Fundację „Widzialni” jest
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach środków Europejskiego Funduszu
Społecznego innowacyjny projekt „PI samorząd – NGO’s, dobre praktyki w zakresie przekazywania
zadań publicznych”.
Pierwszym etapem przedsięwzięcia była diagnoza i analiza zjawiska bezdomności występującego na
terenie Częstochowy. Cel ten zespół badawczy starał się zrealizować dokonując analizy desk research
w obszarze usług społecznych świadczonych osobom bezdomnym oraz poprzez badania sondażowe
przeprowadzone na terenie miasta wśród częstochowskich bezdomnych, pracowników Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie, pracowników i wolontariuszy częstochowskich
organizacji non profit oraz wśród mieszkańców Częstochowy.
Publikacja stanowi raport z wyżej wymienionych przedsięwzięć. Składa się ona z dwóch części.
W części pierwszej znajdują się materiały, które powstały w oparciu o analizę danych zastanych usług,
jakie świadczone są na ternie Częstochowy osobom bezdomnym. W części drugiej raportu zostały
zaprezentowane wyniki badań empirycznych prowadzonych wśród trzech grup respondentów:
bezdomnych, mieszkańców Częstochowy oraz pracowników MOPS i NGO’s, którzy świadczą
profesjonalną pomoc częstochowskim kloszardom.
Badania przeprowadzone i zaprezentowane w raporcie stanowią element wstępny i pomocny dla
dalszych etapów realizowanego projektu. W oparciu o nie zostaną skonstruowane narzędzia służące
do badania efektywności społecznej, ekonomicznej oraz jakości usług przekazywanych przez
samorząd terytorialny organizacjom pozarządowym, realizującym usługi wobec osób bezdomnych.
Opracowany standard przekazywanych usług oraz rzetelny ich monitoring i ewaluacja pozwolą na
efektywniejsze niż dotychczas wydatkowanie pieniędzy podatników oraz wsparcie osób bezdomnych
nie tylko w pomocy doraźnej – zaspokajając podstawowe potrzeby, ale także włączanie ich w możliwe
wymiary ludzkiej egzystencji.
Ponadto kolejnym atutem wynikającym z przeprowadzonych badań będzie stworzenie programu
kształcenia dla studentów kierunku praca socjalna w AJD Częstochowa oraz programu szkolenia dla
pracowników socjalnych MOPS i organizacji pozarządowych. Nowy program kształcenia
uwzględniający nowe okoliczności pracy z osobą bezdomną pozwoli zapoznać ich z potrzebami
i oczekiwaniami grupy bezdomnych, aktami prawnymi regulującymi pomoc bezdomnym oraz
wyrobienie umiejętności posługiwania się wytworzonymi narzędziami w bezpośrednim kontakcie
z bezdomnym.
6
Publikacja, w której zawarliśmy wyniki naszej eksploracji jest próbą włączenia się w „dyskurs
wykluczenia społecznego”. Materiały, które w niej zostały umieszczone zapewne nie wyczerpują
w pełni podjętego problemu. Mamy jednak nadzieję, że przynajmniej częściowo zespół badawczy
podołał wyzwaniu, które okazało się być niezwykle trudne.
Za trud włączenia się w proces badawczy składamy podziękowania naszym respondentom i licznej
grupie ankieterów – Pani Elizie Wolan, Pani Agacie Siwek-Szczepanik oraz studentom I i II roku pracy
socjalnej Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Bez ich pomocy nasza praca nie mogłaby
osiągnąć ostatecznego kształtu.
Szczególne podziękowania kierujemy pod adresem prof. dr hab. Krzysztofa Piątka, którego wnikliwe
uwagi pozwoliły publikacji nadać ostateczny kształt.
Mariola Mirowska
7
CZĘŚĆ
I
ANALIZA
OTOCZENIA
FORMALNOPRAWNEGO
I
INSTYTUCJONALNEGO OSÓB BEZDOMNYCH
BEATA PAWLICA
OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI WYKORZYSTANYCH
W BADANIACH
PRZEDMIOT I CEL BADAŃ
W trakcie projektowania badań i ich realizacji zainteresowania badawcze zespołu badawczego
oscylowały wokół zjawisk: ubóstwo, bezdomność, wykluczenie społeczne, pomoc społeczna i jej formy
oraz świadczeń z pomocy społecznej.
Ubóstwo najczęściej jest utożsamiane z brakiem dostatecznych środków materialnych służących
zaspokajaniu podstawowych potrzeb człowieka, takich jak dostęp do: jedzenia, ubrania, mieszkania,
transportu, kultury. Literatura przedmiotu eksponuje kilka kategorii ubóstwa (ubóstwo absolutne,
względne, subiektywne, ustawowe). Ze względu na podjętą problematykę, w trakcie procesu
badawczego posłużono się ustawowym rozumieniem ubóstwa. Obowiązująca w Polsce ustawa
o pomocy społecznej (ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U.
z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm), określa kryteria, według których zdefiniowane przez nią
instytucje mogą udzielać pomocy finansowej i rzeczowej osobom, w stanie ubóstwa lub nim
zagrożonych .
Bezdomność to zjawisko, które definiujemy jako brak miejsca stałego zamieszkania. Ustawa o pomocy
społecznej (ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr
175, poz. 1362 z późn. zm), jako osobę bezdomną uważa osobę niezamieszkującą w lokalu
mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych
i nigdzie niezameldowaną na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach
osobistych. Bezdomność bywa przyczyną/konsekwencją społecznej ekskluzji.
Wykluczenie społeczne to zjawisko, które trudno jednoznacznie zdefiniować. W literaturze
przedmiotu funkcjonuje kilka nakładających się na siebie wymiarów marginalizacji. Dla potrzeb
8
realizacji omawianego projektu jego autorzy przyjęli, iż wykluczenie społeczne to brak lub
ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji
publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich.
Społeczna ekskluzja uniemożliwia jednostce korzystanie z pełni praw jej przysługujących, z pełnienia
ról społecznych, z korzystania z dóbr publicznych, nie pozwala na godne życie.
W Polsce obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego, gdy jest niezdolny do pracy z przyczyn
od niego niezależnych, gdy jest chory, gdy jest inwalidą lub gdy osiągnął wiek emerytalny. Osobom
takim pomagają pracownicy instytucji pomocy społecznej.
Pomoc społeczna jest jedną z instytucji polityki społecznej państwa, której głównym zadaniem jest
przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać,
wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera ich w wysiłkach
zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach
odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie trudnym
sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin
oraz ich integracji ze środowiskiem. Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą (ustawa z dnia 12 marca
2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), pomoc
społeczną organizują organy administracji rządowej (minister właściwy do spraw zabezpieczenia
społecznego, wojewodowie) i samorządowej (marszałkowie województw, starostowie na poziomie
powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Instytucje te
współpracują w tym względzie z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim,
innymi Kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.
Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń, pracy socjalnej,
prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących
zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych
potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach
zidentyfikowanych potrzeb .
Świadczenia z pomocy społecznej precyzuje ustawą ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy
społecznej. W jej 36 Artykule ustawodawca wyeksponował katalog tych świadczeń:
1. świadczenia pieniężne,
a. zasiłek stały,
b. zasiłek okresowy,
c. zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy,
d. zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie,
e. uchylony,
9
f. pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki,
g. świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka
polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status
uchodźcy lub ochronę uzupełniającą,
h. wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd;
2. świadczenia niepieniężne:
a. praca socjalna,
b. bilet kredytowany,
c. składki na ubezpieczenie zdrowotne,
d. składki na ubezpieczenia społeczne,
e. pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie,
f. sprawienie pogrzebu,
g. poradnictwo specjalistyczne,
h. interwencja kryzysowa,
i. schronienie,
j. posiłek,
k. niezbędne ubranie,
l. usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych
domach pomocy,
m. specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia,
n. mieszkanie chronione,
o. pobyt i usługi w domu pomocy społecznej,
p. uchylony,
q. pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu
chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie –
w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych,
r. uchylony.
W trakcie badań empirycznych i analizy ich wyników uwzględniono unijny wymóg zasady gender
regulowany Dyrektywą Rady Nr 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 roku (wprowadzenie w życie
zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia
i awansu zawodowego oraz warunków pracy) oraz Dyrektywą Nr 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978
roku (stopniowe wprowadzanie w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy państwo członkowskie przyjmuje uregulowania
umożliwiające osobom określonej płci, początkowo dyskryminowanym, skorzystanie w całym okresie
wypłaty emerytury z systemu emerytalnego obejmującego kategorię osób odmiennej płci).
10
Celem podjętych badań było zdiagnozowanie i eksploracja deficytów w zakresie świadczenia usług
społecznych osobom bezdomnym przebywającym na terenie miasta Częstochowa i w oparciu o
uzyskane wyniki wypracowanie narzędzi, przy pomocy których uda się zoptymalizować profesjonalną
pomoc świadczoną tym osobom. Podczas badań została podjęta próba zrealizowania ich celu
głównego poprzez:



eksplorację i charakterystykę zjawiska bezdomności w Częstochowie w wymiarach:
ekonomicznych, społecznych oraz jakościowym;
charakterystykę opieki i pomocy świadczonej osobom bezdomnym przez pracowników MOPS
i NGO’s w wymiarach: ekonomicznym, społecznym oraz jakościowym;
zebranie wśród mieszkańców Częstochowy, osób bezdomnych przebywających na terenie
miasta i osób niosącym im profesjonalną pomoc (zatrudnieni w MOPS i NGO’s) opinii na temat
osób bezdomnych przebywających w mieście oraz oferowanej im pomocy.
Założone cele zespół badawczy postanowił osiągnąć poprzez analizę desk research (analiza danych
zastanych) w obszarze usług społecznych świadczonych osobom bezdomnym oraz dzięki badaniom
sondażowym (suevey) przeprowadzonym na terenie miasta wśród bezdomnych przebywających na
terenie miasta, mieszkańców Częstochowy oraz pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Częstochowie, pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie
miasta i niosących profesjonalną pomoc osobom bezdomnym.
PROBLEMY BADAWCZE
Kolejnym zadaniem podczas przygotowywania się do badań empirycznych było sformułowanie
problemów/pytań badawczych. W trakcie eksplikacji problematyki badawczej najczęściej dochodzi do
selekcji pytań badawczych. Jej konieczność wynika z tego, że formułując poszczególne pytania
badawcze na ogół wskazujemy wszystkie wiążące się z podejmowaną problematyką. Przygotowując
się do naszych badań założyliśmy, że pozwolą nam one udzielić odpowiedzi na następujące pytania
badawcze:



Jakie informacje dotyczące zjawiska bezdomności i osób bezdomnych zawierają materiały
informacyjne Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej?
Jakie informacje na temat osób bezdomnych i zjawiska bezdomności zawiera Strategia Polityki
Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020?
Jakie kierunki działań dotyczące bezdomności i osób bezdomnych określone zostały
w lokalnych dokumentach strategicznych?
11












Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi?
Jakie działania na rzecz osób bezdomnych w ramach pozyskanych środków finansowych były
podejmowane przez MOPS i NGO's w latach 2007-2011 i jakie były ich rezultaty?
Jaka była wysokość środków finansowych pozyskanych przez MOPS i NGO's w latach 20072011 na realizację projektów i programów, których beneficjentami były osoby bezdomne?
Jaka liczba osób bezdomnych była uczestnikami projektów i programów realizowanych przez
MOPS i NGO's ?
Jak częstochowscy bezdomni oceniają swoją sytuację życiową? Z jakiego powodu stali się
bezdomnymi? Z jakiego typu problemami borykają się osoby bezdomne przebywające
w Częstochowie?
Jak bezdomni oceniają pomoc oferowaną im przez MOPS i NGO’s?
Jakiej pomocy oczekują osoby bezdomne ze strony MOPS i NGO’s?
Jak pracownicy MOPS i NGO’s oceniają aktualną instytucjonalną pomoc oferowaną osobom
bezdomnym?
Jak w opinii pracowników MOPS i NGO’s powinna wyglądać instytucjonalna pomoc na rzecz
bezdomnych?
Jakie opinie na temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie wyrażają mieszkańcy
Częstochowy?
Jak mieszkańcy Częstochowy oceniają pomoc oferowaną osobom bezdomnym przez MOPS
i NGO’s?
W jaki sposób mieszkańcy miasta wyobrażają sobie efektywną instytucjonalną pomoc
skierowaną do osób bezdomnych?
DOBÓR PRÓBY BADAWCZEJ
Działania władz samorządowych, polityków, przedsiębiorców, instytucji publicznych, organizacji
pozarządowych, osób podejmujących ważne społecznie decyzje wymagają dysponowania wiedzą
dotyczącą postaw, oczekiwań tych, których decyzje te dotyczą. Opinie społeczności lokalnych na temat
działań i przedsięwzięć pośrednio lub bezpośrednio ich dotyczących należy traktować jako
wskazówkę czy określony projekt, program, działanie należy kontynuować w niezmienionej formie,
czy należy je modyfikować, a może zaprzestać ich realizacji. Dla decydentów empirycznie
zweryfikowane społeczne nastroje powinny stanowić istotne źródło informacji i stać się przesłanką,
platformą ich wszelkich działań.
12
W trakcie projektowania naszych badań mieliśmy na uwadze, że żadne działanie, żadne
przedsięwzięcie skierowane do bezdomnych w ramach przestrzeni miasta Częstochowa, nie
powiedzie się, jeżeli nie podejmiemy trudu zebrania od aktorów społecznych funkcjonujących
w ramach tej przestrzeni ich opinii dotyczących podjętego przez nas problemu badań i uwzględnienia
ich w dalszym postępowaniu badawczym.
Ponieważ przedmiotem naszych badań uczyniliśmy zjawisko bezdomności i osoby bezdomne
przebywające na terenie Częstochowy, uznaliśmy, że właśnie od tych osób należy rozpocząć badania
empiryczne. Kolejną grupą badanych uczyniliśmy mieszkańców Częstochowy. Osoby te, jak można się
domyślać, w zdecydowanej większości nie dysponują fachową wiedzą w zakresie zjawiska
bezdomności, ale na co dzień mają okazję spotykać na ternie miasta bezdomnych i na pewno
dysponują swoimi subiektywnymi opiniami na ich temat. Trzecią kategorią społeczną zaangażowaną
do badań byli pracownicy MOPS i NGO’s. To grupa tzw. „zawodowych pomagaczy”. Zajmują się
bowiem oni profesjonalną pomocą osobom bezdomnym.
Badania prowadzone w ramach projektu miały więc wieloetapowy charakter, uczestniczyły w nich
różne grupy respondentów, w związku z tym mieliśmy do czynienia z różnymi rodzajami doboru
próby badawczej.
Zdecydowaliśmy, że ponieważ celem badań jest poznanie, pogłębienie wiedzy w zakresie zjawiska
bezdomności na terenie miasta Częstochowa, w badaniach zostanie zastosowany nieprobabilistyczny
(nielosowy) dobór próby. Ta technika doboru próby badawczej nie wymaga stosowania określonych
procedur losowania próby badawczej. Jest ona oparta na subiektywnym wyborze badacza lub wyborze
„na chybił trafił”. Wybór próby zastosowanej do badań miał również w zależności od badanej grupy
poddanej eksploracji charakter celowy (judgmental sampling, purposive sampling), kwotowy,
optymalny.
Celowy dobór próby polega na tym, że badacze na podstawie swojej wiedzy o populacji sami decydują
o tym, kto zostanie włączony do próby. W przypadku naszych badań w zależności od ich etapu
należało spełnić jedno z czterech kryteriów: być osobą bezdomną przebywającą na terenie
Częstochowy, mieszkańcem miasta Częstochowa, pracownikiem MOPS, pracownikiem NGO’s,
Dobór kwotowy (quota sampling) ma na celu uzyskanie założonej z góry struktury próby ze względu
na zaplanowane cechy respondentów. Polega on na tym, że znaną strukturę określonej populacji
„narzuca się próbie” i do badań wybiera się określoną kwotę jednostek reprezentujących interesujące
badaczy cechy (tzw. jednostki o zadanych charakterystykach np. płeć, wiek, miejsce zamieszkania).
Optymalny dobór próby polega na tym, że do badań zostają zaangażowane wszystkie osoby, które
spełniają określone przez badacza kryteria.
13
Pierwszą grupę poddaną badaniu stanowiły osoby bezdomne. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
szacuje, że na terenie Częstochowy przebywa około 500 osób, które z różnych powodów zostały
pozbawione domu. W trakcie badań empirycznych przeprowadziliśmy wywiady kwestionariuszowe z
1/5 piątą zarejestrowanych przez MOPS bezdomnych, czyli ze 100 osobami. Wśród badanych znalazło
się 29 kobiet, 71 mężczyzn. Liczby te odpowiadają strukturze zarejestrowanych w 2011 roku
bezdomnych. Następnie, z losowo wybranymi 10 osobami (obojga płci) z tej grupy zostały
przeprowadzone wywiady pogłębione. Indywidualne rozmowy z wybranymi bezdomnymi posłużyły
uzyskaniu szczegółowych informacji dotyczących problemu bezdomności i wychodzenia z niej.
Kolejną grupą poddaną badaniu byli mieszkańcy miasta Częstochowa. Była to najbardziej liczna grupa
respondentów. Badaniu poddano 750 osób (398 kobiet i 352 mężczyzn).
Ostatnią uczestniczącą w badaniach grupą respondentów byli pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej w Częstochowie (10 osób, w tym 9 kobiet i 1 mężczyzna) i pracownicy częstochowskich
organizacji pozarządowych świadczący pomoc na rzecz osób bezdomnych (20 osób, w tym 17 kobiet
i 3 mężczyzn).
METODA, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE
Rozwiązanie przyjętego problemu badawczego jest uzależnione od prawidłowego wyboru metody
badań empirycznych, czyli określonego powtarzalnego sposobu, szukania odpowiedzi na ustalone
problemy badawcze. Ponieważ w przypadku naszych badań podjęliśmy problem bezdomności
w mieście Częstochowa przyjęliśmy dwa etapy, dwie perspektywy badań, tym samym dwie metody
badań, których celem będzie eksploracja tego zjawiska.
Zdecydowaliśmy, że pierwszym etapem eksploracji będzie analiza desk research (analiza dokumentów
zastanych, wtórna analiza danych), czyli analiza dokumentów znajdujących się w archiwach instytucji
wspomagających osoby bezdomne przebywające na ternie miasta Częstochowa.
Analiza dokumentów zastanych to metoda badawcza, która opiera się na analizie danych uzyskanych
przez inne osoby niż badacz. Posłużyła ona pogłębionej analizie lokalnych strategii i programów
w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności w kontekście określenia możliwości zlecania zadań
publicznych przez gminę. Pod uwagę została wzięta m.in. skuteczność gminy we wdrażaniu
programów pomocy na rzecz osób bezdomnych, rozwiązania legislacyjne w zakresie bezdomności
i system wsparcia na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz skala i charakter zjawiska
bezdomności w mieście. Spodziewamy się, że analiza dokumentów takich jak budżet miasta
Częstochowy oraz sprawozdania finansowe z wykorzystania dotacji, pozwolą ustalić stopień
14
zaangażowania środków finansowych Gminy Miasta Częstochowa w poszczególnych latach na
realizację zadań z zakresu bezdomności. Wtórna analiza danych została oparta na obowiązujących
kluczowych dokumentach dotyczących osób bezdomnych i instytucji funkcjonujących na rzecz pomocy
tej kategorii społecznej:















Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej;
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych;
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych;
Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020 przyjęta Uchwałą Nr
II/ 47/ 3/ 2006 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 24 kwietnia 2006 roku;
Wieloletni program współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami
pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” (przyjęty został Uchwałą Nr 209/XVIII/2007
Rady Miasta Częstochowy z dnia 8 listopada 2007 roku);
Wieloletni program współpracy miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata
2011-2015 (program przyjęty został przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 26 maja 2011
roku);
Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na terenie Miasta
Częstochowy na lata 2007 – 2013 (przyjęty przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 23
października 2006 roku);
Częstochowa 2010 Strategia Rozwoju Miasta (przyjęta przez Radę Miasta Częstochowy w dniu
22 września 2003);
Częstochowa 2025 Strategia Rozwoju Miasta (przyjęta w dniu 24 sierpnia 2009 roku);
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2007-2013 oraz Raporty
Monitoringowe za lata 2008/ 2009 i 2010;
Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010
(program przyjęty został przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 26 listopada 2004 roku);
Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r.
w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w
ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających
na terenie Miasta Częstochowy;
Budżet miasta Częstochowa na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w latach 2007 –
2011 - plan i wykonanie, budżet Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie
w latach 2007-2011 – plan i wykonanie;
Statuty MOPS i NGO’s;
15


Dane statystyczne MOPS w Częstochowie według sprawozdań resortowych, (w tym m.in.
sprawozdania MPiPS-03, raport programu POMOST);
Ogłoszenia konkursowe, oferty konkursowe, umowy z NGO's na realizację zadań zleconych,
sprawozdania merytoryczne i finansowe NGO's z realizacji zadań zleconych z zakresu
bezdomności, protokoły z kontroli realizacji zadań zleconych.
Raporty i podsumowania projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz programów
osłonowo – wspierających ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Śląskiego Urzędu
Wojewódzkiego w latach 2007-2011:





Raport końcowy diagnozy dla Partnerstwa lokalnego w Częstochowie,
Rzeszów,
styczeń2012r.;
Projekt systemowy – 1.18.Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji
społecznej (zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym opracowanie
modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”, realizowany przez Partnerstwo
Lokalne w Częstochowie (MOPS, Fundacja „Adullam”, SWP „Agape”) pn. „Standardy
w bezdomności – nowa jakość”, współfinansowany ze środków EFS w ramach PO KL . Okres
realizacji projektu od 01.03.2012 r. do 31.08.2013 r.;
Podsumowania (roczne) projektu systemowego realizowanego przez MOPS w Częstochowie
w latach 2007-2011 pn. „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście
Częstochowa”, realizowanego ze środków EFS w ramach PO KL, Priorytet VII. Promocja
integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji,
Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji poprzez ośrodki pomocy
społecznej;
Podsumowanie projektu pn. "Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia",
realizowanego ze środków EFS w ramach PO KL, Priorytet VII. Promocja Integracji Społecznej,
Działanie 7.2.Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej,
Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym. Okres realizacji projektu od 01.01.2010r. do 31.12.2011r. Realizatorzy projektu:
Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy
„Agape”;
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach EFS pn. ”Streeworking –
nowa jakość pracy z osobami bezdomnymi”, realizowany przez Fundację Św. Barnaby.
Rozpoczęcie projektu sierpień 2011 r., zakończenie lipiec 2014 r.;
16

Podsumowania programów osłonowo – wspierających realizowanych przez NGO”s (SWP
„Agape” i Fundację „Adullam”) na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie, w latach 20072011, współfinansowanych ze środków MPiPS oraz Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego;
W pierwszym etapie badań analizie badawczej poddano dane wtórne, a więc materiały, dokumenty
i statystki gromadzone przez instytucje działające pośrednio i bezpośrednio na rzecz osób
bezdomnych. Dane te pochodziły zarówno ze źródeł pierwotnych (instytucja, która wytworzyła dane)
jak i ze źródeł wtórnych (instytucja, źródło, które pozyskało dane ze źródła pierwotnego).
Drugim etapem badań były badania empiryczne. Ze względu na responsywny (opierający się na
świadomym udziale respondentów) charakter badań, zebrano dużą ilość danych na temat m.in. profilu
społeczno-demograficznego respondentów, co stało się bardzo przydatne w analizie ich wyników.
Wyniki te pozwoliły na stosowanie analiz i wykrywanie powiązań między zmiennymi.
Wywiady zostały przeprowadzone z osobami bezdomnymi przebywającymi na terenie miasta
Częstochowa, z mieszkańcami Częstochowy oraz z pracownikami MOPS i NGO’s pracującymi
z osobami bezdomnymi.
Specyfika badań spowodowała, że zespół badawczy zdecydował się na technikę badawczą opartą na
wzajemnym komunikowaniu się badacza z respondentem, a mianowicie standaryzowaną technikę
wywiadu. Wywiad to rozmowa badacza (ankietera) z respondentem na określony temat.
Ponieważ na tym etapie badań mieliśmy do czynienia z kilkoma grupami respondentów dla każdej
z tych grup zostało skonstruowane odrębne narzędzie badawcze.
Dla osób bezdomnych zaangażowanych do badań przygotowaliśmy dwa kwestionariusze wywiadu.
Pierwszy z nich, skierowany do 100 częstochowskich bezdomnych miał charakter standaryzowanego
kwestionariusza wywiadu. Zawierał on listę pytań wraz z możliwościami odpowiedzi na nie. Zadaniem
respondenta był wybór odpowiedzi na kolejne pytania zaprezentowane przez ankietera. Informacje
uzyskane podczas tych wywiadów zostały wykorzystane w trakcie przygotowywania drugiego
narzędzia skierowanego do osób bezdomnych, a mianowicie dyspozycji do wywiadów pogłębionych.
Wywiady te zostały przeprowadzone z 10 częstochowskimi bezdomnymi.
Drugą grupą respondentów, z którą zostały przeprowadzone wywiady była 750–cio osobowa frakcja
mieszkańców Częstochowy. Dla nich zostały przygotowane standaryzowane kwestionariusze
wywiadu, które zawierały listę pytań zaopatrzonych w kafeterię. Zadaniem respondenta było
wybranie z zaproponowanych odpowiedzi zgodnej/zgodnych z jego opiniami. Badanie to było jawne,
indywidualne i standaryzowane.
17
Dla kolejnej grupy badawczej, a mianowicie dla 10-cio osobowej grupy pracowników Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz dla 20 pracowników częstochowskich organizacji
pozarządowych, którzy udzielają pomocy osobom bezdomnym, zostały przygotowane wywiady
częściowo standaryzowane. Dyspozycje do wywiadu przygotowane dla tych osób miały charakter
wywiadu standaryzowanego jawnego i indywidualnego.
W każdym wypadku badania właściwe zostały poprzedzone badaniami pilotażowymi.
Przeprowadzono je w celu naniesienia ewentualnych korekt w narzędziach badawczych. Wszystkie
wywiady zostały przeprowadzone przez przeszkolone w tym celu osoby. Podczas szkolenia ankieterzy
zostali poinformowani o zasadach prowadzenia badań oraz o ich specyfice. Ponadto zostali
uwrażliwieni na kwestie, które przez ankietowanych mogłyby być odbierane jako zbyt osobiste.
Analiza uzyskanego w trakcie procesu badawczego materiału, ze względu na specyfikę zastosowanych
metod, technik i narzędzi badawczych miała charakter jakościowy i ilościowy Prezentacja wyników
eksploracji została skonstruowana w oparciu o sformułowane przed roz-poczęciem badań właściwych
problemy badawcze. Kolejne rozdziały części empirycznej pracy za-wierają próbę odpowiedzi na te
pytania.
ILONA ANTONIEWICZ
LOKALNE DOKUMENTY STRATEGICZNE DOTYCZĄCE ZJAWISKA BEZDOMNOŚCI W CZĘSTOCHOWIE
ORAZ WSPÓŁPRACY SAMORZĄDU MIASTA CZĘSTOCHOWA Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI W
LATACH 2007 - 2015
LOKALNE DOKUMENTY STRATEGICZNE
Chcąc rozpoznać zjawisko bezdomności w Częstochowie i kierunki podejmowanych działań przeciw
wykluczeniu społecznemu oraz kierunki współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi w tym
zakresie, uznaliśmy za niezbędne zapoznanie się z lokalnymi dokumentami strategicznymi
odnoszącymi się do interesującej nas problematyki.
Celem analizy lokalnych dokumentów strategicznych była odpowiedź na następujące pytania:
1. Jakie kierunki działań dotyczące bezdomności i osób bezdomnych określone zostały
w lokalnych w dokumentach strategicznych?
18
2. Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi?
W niniejszej analizie opieramy się na lokalnych dokumentach strategicznych obejmujących lata 2007 –
2013, które odpowiadają obecnemu okresowi programowania w ramach Europejskiego Funduszu
Społecznego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki tzn. na dokumentach aktualnie obowiązujących..
Kierunki działań odnośnie bezdomności i osób bezdomnych zostały sformułowane w następujących
lokalnych dokumentach strategicznych podanych tutaj chronologicznie:






Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013
przyjęta Uchwałą nr 232/XX/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 13 grudnia 2007 r.
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013;
Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009; Raport Monitoringowy za rok 2010
Częstochowa 2025 Strategia rozwoju miasta (przyjęta Uchwałą Rady Miasta Częstochowy nr
520/XLV/2009 z dnia 24 sierpnia 2009 r.)
Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 –
2013 (przyjęty Uchwałą Nr 1055/LXIV/2006 Rady Miasta Częstochowy z dnia 23 października
2006 r.)
(przyjęty Uchwałą Nr 508/XXXVII/2004 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 listopada 2004 r.)
Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r. w
sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach
wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających na terenie
Miasta Częstochowy
Zapisy w powyższych dokumentach zostały przeanalizowane pod kątem wytycznych oraz realizacji
usług w zakresie zjawiska bezdomności. Dlatego w szczególności poddaliśmy analizie następujące
dokumenty:
1. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013
przyjęta Uchwałą nr 232/XX/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 13 grudnia 2007 r.
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. nakłada na gminę w ramach zadań własnych
obowiązek opracowania i realizację gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze
szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania
problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego
ryzyka. W myśl ustawy, realizację strategii koordynuje ośrodek pomocy społecznej. Strategia jest
19
komplementarna z
specjalistycznymi.
obowiązującymi
ustawami
i
przyjętymi
przez
miasto
programami
Jest to najważniejszy lokalny dokument w obszarze usług społecznych świadczonych osobom
bezdomnym.
Strategia zawiera diagnozę sytuacji społecznej mieszkańców miasta, wskazuje misję i cele
strategiczne, źródła finansowania Strategii oraz sposób jej wdrażania i monitorowania. Celem
odnoszącym się bezpośrednio do interesującej nas tematyki jest:
Cel strategiczny 2 Budowa zintegrowanego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu
Cele strategiczne będą realizowane dzięki wskazanym w Strategii źródłom finansowania tzn. środkom
finansowym z budżetu Miasta Częstochowy, z funduszy zewnętrznych, w tym rządowych,
pozarządowych, programów celowych i funduszy unijnych oraz dzięki środkom zaangażowanym w
partnerstwo publiczno – prawne.
Realizacja celów strategicznych będzie monitorowana przez powołany Zespół Monitorujący ds.
realizacji „Strategii Rozwiązywania Problemów społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013”
na podstawie osiągniętych wskaźników określonych w dokumencie dla każdego celu, poprzez
coroczną ocenę efektów podejmowanych działań i ewentualną modyfikację wskaźników. Wdrażanie
Strategii będzie wymagało włączania do realizacji przedstawicieli jednostek organizacyjnych miasta
i partnerów społecznych, stworzenia systemu wymiany informacji pomiędzy realizującymi ją
podmiotami, przygotowania systemu gromadzenia informacji i sprawozdawczości od realizujących ją
podmiotów .
W części omawiającej poszczególne cele strategiczne dotyczące wszystkich zdiagnozowanych
problemów społecznych wyodrębniono w Celu strategicznym 2
Budowa zintegrowanego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu
Cel operacyjny 2.4 Zapewnienie pomocy osobom bezdomnym
Cel ma zostać osiągnięty poprzez następujące działania koordynowane przez Miejski Ośrodek Pomocy
Społecznej:


2.4.1 Zapobieganie zjawisku bezdomności, poprzez rozwój pracy socjalnej i pomoc
psychologiczną
2 4.2 Łagodzenie skutków bezdomności, poprzez zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania
osobom tego potrzebującym
20




Pomoc w wychodzeniu z bezdomności, poprzez realizację indywidualnych programów
wychodzenia z bezdomności
2.4.4 Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy dla osób bezdomnych.
2.4.5 Utworzenie placówki stacjonarnej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia
somatyczne nie mogą samodzielnie funkcjonować oraz działanie koordynowane przez Wydział
Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta:
2.4.6 Kompleksowe rozwiązywanie problemów pomocy i profilaktyki zdrowotnej dla osób
bezdomnych.
W Strategii dokładnie określono wskaźniki służące monitorowaniu realizacji celów operacyjnych
składających się na cele strategiczne. W stosunku do zagadnień związanych ze zjawiskiem
bezdomności ustalono następujący katalog wskaźników:




liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy w postaci schronienia, posiłku i innych form
pomocy
liczba miejsc noclegowych dla osób bezdomnych
liczba osób bezdomnych objęta indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności
liczba osób usamodzielnionych .
Wymienione wskaźniki będą monitorowane w ramach corocznej oceny efektów podejmowanych
działań w celu sprawdzenia poprawności ich realizacji i ewentualnej modyfikacji.
II.
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013;
Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009; Raport Monitoringowy za rok 2010
Dokumentami zawierającymi ocenę wdrażania Strategii są Raporty Monitoringowe z lat 2008 – 2010.
Brak Raportu za rok 2007 wynika z uchwalenia Strategii 13 grudnia 2007 r. i dlatego za pierwszy rok
realizacji założeń dokumentu przyjęto 2008 r.
Monitorowanie zapisów Strategii, która w obszarze polityki społecznej Miasta pełni zasadniczą rolę
wśród planów strategicznych przygotowywanych na różnych szczeblach administracji samorządowej,
polega na systematycznej ocenie realizowanych działań oraz ich modyfikacji w przypadku
stwierdzenia istotnych zmian społecznych, mogących pojawić się poprzez zmianę regulacji prawnych
czy też narastanie poszczególnych dolegliwości społecznych . Jest ono podstawą do oceny wdrażania
Strategii w latach następnych oraz podejmowania działań korygujących, których celem jest
aktualizacja obowiązujących procedur i planów lub opracowanie nowej strategii działań. Dzięki niemu
można ocenić skuteczność i racjonalność prowadzonej polityki społecznej na terenie Częstochowy.
21
W Częstochowie Raport Monitoringowy sporządza Zespół Opiniująco-Oceniający w skład, którego
wchodzą przedstawiciele instytucji i organizacji pozarządowych zajmujący się problematyką
społeczną.
W metodologii przygotowania Raportu zapisano, że podstawą oceny wdrażania Strategii jest
czteropunktowa skala oceny skuteczności przeprowadzonych działań (od braku efektu do efektu
w pełni osiągniętego). Skala ta obejmuje następujące oceny:
0 – brak efektu,
1 – efekt osiągnięty częściowo,
2 – efekt osiągnięty w znacznym stopniu,
3 – efekt osiągnięty w pełni.
Dokonana przez Zespół Opiniująco-Oceniający ocena skuteczności polityki społecznej prowadzonej
w mieście Częstochowie w latach 2008-2010 odnosi się do wszystkich działań, które zostały
wyznaczone w ramach sformułowanych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych celów
strategicznych i operacyjnych (wyjątek stanowi Działanie 2.4.5. „Utworzenie placówki stacjonarnej
przeznaczonej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia somatyczne nie mogą samodzielnie
funkcjonować”, którego wdrożenie zaplanowano na 2013 r.).
Struktura dokumentów jest podobna do struktury Strategii, w związku z czym ocena wdrażania
działań dotyczących bezpośrednio zjawiska bezdomności odnosi się do poszczególnych działań
zapisanych w celu strategicznym 2.
We wszystkich działaniach zapisano instytucję koordynującą działania MOPS lub Wydział Zdrowia
i Spraw Społecznych UM (2.4.6), partnerów (Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta,
organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej), źródła finansowania: budżet
miasta, środki ze źródeł zewnętrznych, środki własne organizacji pozarządowych, wysokość
nakładów, rodzaj podejmowanych działań i ocenę skuteczności. Wskaźniki zapisano dla tych działań,
dla których określono je w Strategii.
Ocena działań zapisanych w celu operacyjnym 2.4 Zapewnienie pomocy osobom bezdomnym:

2.4.1 Zapobieganie zjawisku bezdomności, poprzez rozwój pracy socjalnej i pomoc społeczną
Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 2,3, co oznacza, że
efekt osiągnięto w znacznym stopniu. Najwyższa ocenę skuteczności przyznano w 2010 r. - jest to
rezultat m.in. szerszego zakresu działań podejmowanych zwłaszcza w ramach projektów unijnych
22
„Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa” . W Strategii nie
przewidziano wskaźników dla tego działania.

2 4.2 Łagodzenie skutków bezdomności, poprzez zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania
osobom tego potrzebującym
Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 2,3 co oznacza, że
efekt osiągnięto w znacznym stopniu. Najwyższa ocenę skuteczności przyznano w 2009 r. - jest to
rezultat zagwarantowania osobom bezdomnym najwyższej liczby miejsc noclegowych . Dla tego
działania określono w Strategii 2 wskaźniki:
1. Liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy w postaci schronienia, posiłku i innych
form pomocy:
2008 r. – 356; 2009 r. – 500; 2010 r. - 480
2. Liczba miejsc noclegowych dla bezdomnych:
2008 r. – 210; 2009 r. – 287; 2010 r.- 237

2.4.3 Pomoc w wychodzeniu z bezdomności, poprzez realizację indywidualnych programów
wychodzenia z bezdomności
efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem
niedostatecznie realizowanego indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Wydaje się, że
ta ocena jest zbyt surowa – w omawianych latach zawierano kontrakty socjalne, których celem
również jest pomoc wychodzeniu z bezdomności. Dla tego działania określono w Strategii jeden
wskaźnik:
1. Liczba osób bezdomnych objętych indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności:
2008 r. – 0; 2009 r. – 0; 2010 r. – brak wartości wskaźnika

2.4.4 Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy dla osób bezdomnych.
efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem
niedostatecznego podejmowania inicjatyw koncentrujących się na wspieraniu przedsięwzięć z zakresu
poradnictwa zapewniających pomoc osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w ich dostępie
do usług społecznych.. Dla tego działania nie określono w Strategii wskaźników.
23

2.4.5 Utworzenie placówki stacjonarnej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia
somatyczne nie mogą samodzielnie funkcjonować
Zgodnie ze Strategią termin podjęcia działań w tym zakresie – 2013 r. oraz działanie koordynowane
przez Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta:

2.4.6 Kompleksowe rozwiązywanie problemów pomocy i profilaktyki zdrowotnej dla osób
bezdomnych
efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem m.in.
niedostatecznego podejmowania inicjatyw na rzecz pozyskiwania lokali komunalnych. We wszystkich
monitorowanych latach pozyskano ich 17, więc o wiele za mało z uwagi na potrzeby osób
bezdomnych. Był to na pewno decydujący czynnik w ocenie skuteczności tego działania. Ważnym
przedsięwzięciem w omawianym działaniu były inicjatywy podejmowane na rzecz wychodzenia z
bezdomności, co znalazło odbicie w wartości wskaźnika. Dla tego działania określono w Strategii jeden
wskaźnik:
1. Liczba osób usamodzielnionych
2008 r. – 15; 2009 r. – 4; 2010 r. – 8
III.
CZĘSTOCHOWA 2025 Strategia rozwoju miasta przyjęta Uchwałą Rady Miasta Częstochowy nr
520/XLV/2009 z dnia 24 sierpnia 2009 r.
Strategia rozwoju miasta CZĘSTOCHOWA 2025 to kolejny dokument strategiczny określający cele
i priorytety polityki rozwoju lokalnego, który aktualizuje Strategię z 2003 r. i dostosowuje jej zapisy
do zmian wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta.
Strategia została opracowana na podstawie analizy danych statystycznych odnoszących się do
ludności oraz zinwentaryzowanych zasobów miasta – potencjał gospodarczy, szkolnictwo i nauka,
ośrodki kultury, turystyka, komunikacja krajowa.. W opracowaniu priorytetów i celów strategii
wzięto pod uwagę i wykorzystano głosy opinii publicznej oraz ekspertów.
Strategia 2025 jest kontynuacją poprzedniego dokumentu (Strategii 2010) wyrażoną w wizji i misji
rozwoju miasta. Natomiast przeformułowano priorytety, cele i kierunki działań, koncentrując się na
kształtowaniu i umacnianiu endogennych zasobów miasta – kapitału intelektualnego, społecznego
i instytucjonalnego wspólnoty mieszkańców oraz kapitału materialnego (infrastruktura techniczna
i społeczna), sprzyjając w ten sposób podnoszeniu jakości życia oraz wzrostowi jego atrakcyjności
inwestycyjnej i osiedleńczej .
24
Opracowane cele i priorytety zakładają poprzez cel główny poprawę poziomu i jakości życia
mieszkańców – od wzrostu
atrakcyjności inwestycyjnej miasta oraz konkurencyjności
i innowacyjności jego gospodarki do wzrostu zamożności gospodarstw domowych .
Priorytet 2 Rozwój potencjału intelektualnego miasta oraz wzrost poziomu i jakości życia
mieszkańców odnosi się bezpośrednio do szeroko pojętej polityki społecznej miasta, a Cel strategiczny
2.2 Wzrost jakości życia w mieście (stan środowiska naturalnego, poziom i jakość usług medycznych
i pomocy społecznej, poziom bezpieczeństwa publicznego) poprzez Cel szczegółowy 2.2.3
Wzmacnianie solidarności społecznej mieszkańców powinien przyczyniać się m.in. do
przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego. Wytyczone kierunki działań w tym zakresie to
m.in.:



wielostronna pomoc rodzinom zagrożonym kryzysem
wzmacnianie i wspieranie samopomocowych form organizacji społecznych
rozwój budownictwa komunalnego i socjalnego dla zapewnienia uboższym grupom
mieszkańców podstawowych warunków bytowych
W Strategii każdemu z priorytetów przypisano wskaźniki / mierniki osiągania celu.
W odniesieniu do Priorytetu 2 skupiono się przede wszystkim na wskaźnikach dotyczących edukacji
i nauki oraz bezpieczeństwa publicznego. Jedynym wskaźnikiem odnoszącym się do celu
szczegółowego 2.2.3 jest liczba działających organizacji pozarządowych na 1000 ludności – źródłem
weryfikacji wskaźnika będzie lokalna baza danych.
Instrumentami wdrażania Strategii są polityki i dziedzinowe programy rozwoju/ działania
w poszczególnych sferach finansowania rozwoju miasta .
IV.
Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 –
2013 przyjęty Uchwałą Nr 1055/LXIV/2006 Rady Miasta Częstochowy z dnia 23 października
2006 r.
Kolejnym instrumentem wdrażania Strategii jest Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na
terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 - 2013. Struktura dokumentu obejmuje diagnozę problemu
bezdomności, cel nadrzędny Programu, a w nim cele szczegółowe i kierunki działań na rzecz osób
bezdomnych, posumowanie oraz harmonogram i sposób realizacji zadań.
Opisując problem bezdomności stwierdzono, że w Częstochowie zjawisko zmieniło swój charakter.
Z diagnozy wynika, że wśród bezdomnych są zarówno kobiety jak i mężczyźni, a coraz częściej
zjawiskiem dotykane są całe rodziny. Celem nadrzędnym Programu jest – Przezwyciężenie zjawiska
25
wykluczenia społecznego osób bezdomnych poprzez wspieranie i podejmowanie inicjatyw na ich
rzecz.
Cele szczegółowe to:
a. działania osłonowe zapobiegające degradacji biologicznej i społecznej osób
bezdomnych
b. przywrócenie osób bezdomnych do życia w rodzinie, usprawnienie funkcjonowania
w społeczeństwie
c. usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez pozyskiwanie dla nich lokali
mieszkalnych i miejsc pracy
Wyznaczone kierunki działań na rzecz osób bezdomnych mają charakter profilaktyczny osłonowy
i aktywizujący. W ramach tych działań opisano zadania, które zostały dokładnie rozplanowane według
harmonogramu i sposobu ich realizacji .
Działania osłonowe na rzecz osób bezdomnych, służące przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu
osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (pkt. 1 na bieżąco, pkt 2 – 7 w latach 2007 – 2013):
1. Zadania wynikające ustawy o pomocy społecznej.
 zdiagnozowanie źródeł krytycznych sytuacji życiowych, z określeniem stopnia zagrożenia
bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z tego problemu.
 opracowywanie planu budżetu dot. ośrodków wsparcia dla osób bezdomnych,
2. Praca socjalna w postaci:
 świadczenia pomocy w formie przyznania noclegu i wyżywienia osobom i rodzinom
bezdomnym w placówkach, pracy z konkretną rodziną lub osobą poprzez podpisanie
kontraktu socjalnego, wytyczenie krótkoterminowych zadań i długofalowych działań oraz
bieżący monitoring do czasu usamodzielnienia się rodziny, osoby,
 udzielenia czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej oraz pomoc
w leczeniu uzależnień.
3. Podejmowanie działań interwencyjnych w stosunku do osób bezdomnych przebywających na
dworcach, klatkach schodowych i innych miejscach nienadających się do zamieszkania,
w których przebywanie grozi utratą zdrowia, czy nawet życia.
4. Wspieranie realizacji zadań z zakresu bezdomności na podstawie wpływających ofert parafii,
organizacji pozarządowych, zgłoszonych do konkursu na udzielenie dotacji.
5. Utworzenie placówki stacjonarnej przeznaczonej dla osób bezdomnych, które z racji
długotrwałych schorzeń somatycznych nie mogą samodzielnie funkcjonować.
26
6. Pozyskiwanie lokali socjalnych dla osób bezdomnych, mieszkańców schroniska i przytulisk,
którzy usamodzielnili się finansowo.
7. Tworzenie mieszkań chronionych dla osób rokujących wyjście z bezdomności
Działania o charakterze profilaktycznym, zapobiegające utrwaleniu się i poszerzeniu zjawiska
bezdomności. (na bieżąco):
1. Wspieranie inicjatyw z zakresu poradnictwa, zapewniających pomoc osobom zagrożonym
bezdomnością w ich dostępie do usług społecznych oraz w obronie ich interesów.
2. Diagnozowanie źródeł krytycznych sytuacji życiowych z określeniem stopnia zagrożenia
bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z tego problemu.
3. Opracowanie indywidualnego planu działania, koncentrującego się bezpośrednio na
zapobieganiu bezdomności.
4. Wspieranie zintegrowanego systemu współpracy służb publicznych w zapewnianiu wsparcia
osobom bezdomnym, w tym służb porządkowych.
5. Udzielaniu pomocy prawnej, psychologicznej i organizacyjnej, w szczególności mającej na celu
usamodzielnienie osób objętych programem pomocy.
6. Pobudzenie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w zaspokojeniu
niezbędnych potrzeb życiowych osób bezdomnych.
7. Pobudzanie aktywności zawodowej wśród osób bezdomnych.
Partnerstwo i współpraca współdziałanie w opracowywaniu budżetu ośrodków wsparcia dla osób
bezdomnych.(na bieżąco):
1. Współpraca z wydziałami Urzędu Miasta i innymi instytucjami w zakresie zadań
realizowanych na rzecz osób bezdomnych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej.
2. Współpraca z organizacjami pozarządowymi i parafiami z terenu Częstochowy, wykonującymi
zadania na rzecz osób ubogich, bezdomnych, niepełnosprawnych, zagrożonych patologią
społeczną.
3. Wspieranie zintegrowanego systemu współpracy służb publicznych w zapewnianiu wsparcia
osobom bezdomnym, w tym służb porządkowych.
4. Realizowanie, nowatorskich form pomocy, poprzez wsparcie i rozwój instytucji wolontariatu,
których założenia i spodziewane rezultaty uzasadniają starania o przyznanie dotacji dla
podmiotów prowadzących zadania.
5. Wspieranie działań skierowanych na usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez
pozyskiwanie dla nich miejsc pracy.
Organizacja i funkcjonowanie (na bieżąco):
27
1. ośrodków wsparcia dla bezdomnych osób oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki.
Nadzór merytoryczny nad działalnością ośrodków wsparcia dla osób bezdomnych.
2. Sprawowanie nadzoru nad wymaganym standardem usług w ośrodkach wsparcia dla osób
bezdomnych.
V.
przyjęty Uchwałą Nr 508/XXXVII/2004 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 listopada 2004 r.
W Programie zapisano działania zmierzające do systematycznego zwiększania zasobów
mieszkaniowych, w tym przeznaczonych dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością poprzez
m.in. pozyskiwanie lokali socjalnych w wyniku przekształcania lokali komunalnych o obniżonym
standardzie, adaptację na lokale socjalne budynków lokali niemieszkalnych, budowę budynków
o obniżonym standardzie, budowę mieszkań czynszowych czy przygotowywanie terenów pod
budownictwo mieszkaniowe dla inwestorów
VI.
Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r.
w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt
w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej,
działających na terenie Miasta Częstochowy
Uchwała Rady Miasta jest dokumentem precyzyjnie określającym organizację pobytu i zasady
ponoszenia opłat za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji
kryzysowej, działających na terenie Miasta Częstochowy.
W dokumencie określono wszystkie placówki udzielające schronienia osobom i rodzinom
potrzebującym pomocy (schroniska dla kobiet i mężczyzn, przytuliska dla kobiet, dla rodzin i osób
bezdomnych, hostel Ośrodka Interwencji Kryzysowej, hostel Domu
Dziennego Pobytu dla Osób z Upośledzeniem Umysłowym, mieszkania chronione).
W Uchwale określono organizację korzystania z placówek udzielających schronienia w zależności od
przyznanego miejsca pobytu:.

przyznanie miejsca pobytu w schroniskach lub przytuliskach upoważnia osoby do
całodobowego przebywania w placówkach oraz do korzystania z posiłków.
28





przyznanie noclegu upoważnia osoby do pobytu w noclegowni w godzinach od 18:00 do 9:00
następnego dnia, a także do korzystania z urządzeń sanitarno-higienicznych i środków
czystości oraz jednego gorącego posiłku.
przyznanie miejsca w hostelu Ośrodka Interwencji Kryzysowej upoważnia osoby do
całodobowego pobytu w placówce, korzystania z urządzeń sanitarno-higienicznych, środków
czystości, z kuchni w celu sporządzenia posiłków, z lodówki i pralki.
przyznanie miejsca w hostelu Domu Dziennego Pobytu dla Osób z Upośledzeniem Umysłowym
uprawnia do korzystania z miejsca do spania, środków czystości, opieki wychowawczej
i posiłków.
przyznanie prawa do zamieszkania w mieszkaniu chronionym uprawnia do całodobowego
przebywania w mieszkaniu oraz korzystania z mebli i wszystkich urządzeń znajdujących się
w mieszkaniu.
przyznanie dziennej opieki (udział w: terapii zajęciowej, rehabilitacji społecznej, zawodowej,
usprawniającej, aktywnych formach wypoczynku oraz korzystanie ze specjalistycznych usług)
oraz korzystania z posiłków w środkach wsparcia dla dzieci niepełnosprawnych, osób
dorosłych – podopiecznych opieki społecznej, osób z upośledzeniem umysłowym oraz osób
z zaburzeniami psychicznymi.
Korzystanie z miejsca pobytu, noclegu lub z innych świadczeń w ośrodkach wsparcia jest odpłatne dla
osób uzyskujących dochody z tytułu pracy, renty, emerytury wyższe niż 477,00 zł (dotyczy osób
samotnie gospodarujących) lub 351,00 zł na osobę gospodarującą w rodzinie(dotyczy bezdomnych
kobiet z dziećmi i bezdomnych rodzin ), z wyjątkiem Ośrodka Interwencji Kryzysowej (pobyt nie
powinien przekraczać trzech miesięcy). Odpłatność ustala się po uzgodnieniu z osobą kierowaną
z uwzględnieniem przyznanego zakresu usług.
KIERUNKI WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI
Kierunki współpracy z organizacjami pozarządowymi zostały wytyczone w następujących
dokumentach:
I.
pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” przyjęty Uchwałą Nr 209/XVIII/2007 Rady
Miasta Częstochowy z dnia 8 listopada 2007 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr 814/L/2005
Rady Miasta Częstochowy z dnia 24 października 2005 r.
29
Celem Programu jest skuteczne działanie na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców poprzez
rozwijanie współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie
miasta dzięki:



podnoszeniu skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze zlecania i realizacji
zadań publicznych.
wspólnym określaniu zasad, obszarów, kierunków i form wzajemnej współpracy.
udzielaniu pomocy organizacjom pozarządowym przez samorząd miasta.
W Programie wyznaczono następujące kierunki podejmowanej współpracy:
1. Umacnianie w świadomości społecznej, poczucia odpowiedzialności za wspólnotę lokalną, jej
tożsamość i tradycje.
2. Stwarzanie warunków do zwiększania aktywności społecznej mieszkańców Częstochowy.
3. Budowanie społeczeństwa obywatelskiego poprzez rozwój lokalnych społeczności i ich
liderów.
4. Sprawniejsze rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych.
5. Efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych.
6. Poszerzenie możliwości komunikacji organów miasta z mieszkańcami.
7. Promowanie pozytywnych postaw oraz inicjatyw cennych społecznie.
8. Realizacja zapisów Strategii Rozwoju Miasta
Zgodnie z zapisami Programu współpraca samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi odbywa
się poprzez:




Zlecanie podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizacji zadań
publicznych wraz z udzieleniem dotacji na ten cel. Zlecanie zadań publicznych następuje na
podstawie Ustawy w trybie otwartych konkursów ofert, rozstrzyganych przez komisje
konkursowe
Pomoc Miasta w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych z innych źródeł niż budżet
miasta obejmująca: informowanie organizacji o potencjalnych źródłach finansowania
i zasadach udzielania dotacji oraz szkoleniach w tym zakresie, organizowanie szkoleń
i konsultacji z zakresu pozyskiwania funduszy zewnętrznych, wydawanie rekomendacji i opinii
do wniosków, na wniosek organizacji, promowanie programów, na które można uzyskać
środki ze źródeł zewnętrznych
Uczestnictwo we wspólnych inicjatywach organizowanych zarówno przez Urząd Miasta, jak
i organizacje pozarządowe
Stwarzanie udogodnień organizacjom pozarządowym w dostępie do lokali na prowadzenie
działalności pożytku publicznego
30



II.
Promocję, szczególnie w środkach masowego przekazu, działalności pożytku publicznego,
prowadzonej przez organizacje pozarządowe i inne podmioty.
Pomoc w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych
Uczestnictwo przedstawicieli organizacji pozarządowych w zespołach o charakterze
doradczym i inicjatywnym .
2011-2015 przyjęty Uchwałą Nr 104/VIII/2011 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 maja
2011 r.
Wieloletni Program Współpracy Miasta Częstochowy z Organizacjami Pozarządowymi ma służyć
pobudzeniu aktywności społecznej w zakresie współodpowiedzialności za zrównoważony rozwój
Częstochowy jako miasta obywatelskiego. Program ten został stworzony przez samorząd w oparciu
o konsultacje z organizacjami pozarządowymi z uwzględnieniem doświadczeń wynikających
z dotychczasowej współpracy. Wyznacza on kierunki i nadaje ramy współpracy na lata 2011-2015
oraz tworzy warunki dla realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości i rozwoju społeczeństwa
obywatelskiego .
Wśród celów strategicznych, do których należy m.in. budowanie kapitału społecznego poprzez rozwój
lokalnej społeczności i jej liderów, kształtowanie postaw obywatelskich, wzmacnianie organizacji i ich
wzajemnej współpracy, dbałość o zdrowe środowisko, efektywniejsze wydatkowanie środków
publicznych, poszerzenie możliwości komunikacji organów miasta z mieszkańcami, promowanie
pozytywnych postaw oraz inicjatyw cennych społecznie, wspólne określanie zasad, obszarów,
kierunków i form wzajemnej współpracy czy udzielanie pomocy organizacjom pozarządowym przez
samorząd miasta znalazły się cele bezpośrednio odnoszące się do problemów społecznych związanych
z wykluczeniem społecznym oraz skuteczności współpracy w tym zakresie:
Cel 4 integracja i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzmacnianie spójności społecznej,
Cel 6 podnoszenie skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze zlecania i realizacji
zadań publicznych,
Cel 9 sprawniejsze rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych,
Współpraca miasta Częstochowy z organizacjami odbywa się na zasadach: pomocniczości,
suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji oraz jawności poprzez diagnozę
sytuacji społecznej na terenie miasta, identyfikację potrzeb społecznych oraz skali i sposobu ich
31
zaspakajania, realizację zadań gminy w sferze pożytku publicznego i tworzenie standardów oraz
budowanie systemowych rozwiązań w sferze pożytku publicznego.
Zgodnie z zapisami Programu współpraca samorządu miasta z organizacjami samorządowymi jest
realizowana poprzez zlecanie organizacjom realizacji zadań publicznych finansowanych z budżetu
Miasta na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
partnerstwa określone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, udzielania pomocy
w nawiązywaniu współpracy regionalnej, ponadregionalnej i międzynarodowej, udzielania dotacji na
realizację projektów finansowanych z innych źródeł, wzajemnego informowania się o planowanych
kierunkach działalności i realizowanych zadaniach, prowadzenia konsultacji oraz wszelkich działań
zmierzających do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.
Współpraca finansowa, w tym zlecanie zadań organizacjom może następować w formach
przewidzianych w ustawie lub w odrębnych przepisach podobnie jak funkcjonowanie partnerstw
celem wykorzystania środków europejskich. W Programie zawarto ogólne wytyczne dotyczące
zlecania realizacji zadań publicznych w drodze konkursów otwartych oraz z pominięciem konkursu
otwartego, przy czym zapisano, że szczegółowy tryb zlecania realizacji zadania publicznego, a także
z pominięciem otwartego konkursu ofert określa Prezydent w drodze zarządzenia.
W Programie zapisano konieczność monitorowania jakości współpracy i stopnia realizacji jej celów
m.in. poprzez następujące wskaźniki monitoringu:
-liczbę organizacji pozarządowych realizujących zadania w oparciu o dotacje z budżetu miasta, liczbę
lokali udostępnianych organizacjom w podziale na rodzaj umów, liczbę instytucji miejskich
podejmujących współpracę, liczbę szkoleń adresowanych do organizacji przez jednostki miejskie,
liczbę konferencji, spotkań informacyjnych dla organizacji, organizowanych przez instytucje miejskie,
liczbę organizacji w bazie, liczbę umów zawartych w formie wsparcia i w formie powierzenia, liczbę
umów zawartych na okres dłuższy niż 1 rok, wysokość kwot udzielonych dotacji w poszczególnych
obszarach zadaniowych, procent udziału środków przeznaczonych na dotacje dla organizacji w całym
budżecie Miasta Częstochowy .
PODSUMOWANIE
Lokalne dokumenty strategiczne osadzone są w ramach istniejącego systemu prawnego
obowiązującego na terenie Polski. Uwzględniają zapisy szeregu ustaw regulujących całość zagadnień
dotyczących m.in. pomocy społecznej, zatrudnienia, mieszkalnictwa socjalnego, patologii społecznych
oświaty i kultury czy wreszcie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Korespondują również z
europejską polityką społeczną, określoną w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 r.,
32
oraz z krajowymi dokumentami, a w tym m.in. z Narodową Strategią Spójności na lata 2007 – 2013,
Strategią Polityki Społecznej na lata 2007 – 2013, Krajową Strategią Zatrudnienia na lata 2007 – 2013
czy Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020.
Z analizy lokalnych dokumentów strategicznych wynika, że zjawisko bezdomności jest dobrze
rozpoznane na obszarze gminy. Dzięki rzetelnej analizie, problem bezdomności jest postrzegany
szerzej i łączony z innymi problemami społecznymi takimi jak: przemoc domowa (interwencja
kryzysowa), mieszkalnictwo (placówki dla bezdomnych, mieszkania chronione), bezrobocie
(pośrednictwo pracy, aktywizacja zawodowa) czy problemy związane z uzależnieniem (profilaktyka
i pomoc zdrowotna). Zapisy w dokumentach odnoszą się do diagnozy problemu i poprzez opisane
działania wytyczają kierunki przedsięwzięć i inicjatyw podejmowanych na rzecz walki ze zjawiskiem
bezdomności, które (w zależności od istoty problemu) mają charakter albo interwencyjny, albo
profilaktyczny i integracyjny (reintegracja zawodowa i społeczna). Ważną informacją wynikającą
z zapisów w lokalnych dokumentach jest ujęcie problematyki bezdomności w kontekście całorocznego
wsparcia osób bezdomnych.
W omawianych kolejnych dokumentach zachowano hierarchię zapisów od najogólniejszych
w Strategii rozwoju miasta CZĘSTOCHOWA 2025, poprzez Strategię rozwiązywania problemów
społecznych na lata 2007 – 2013 do programów specjalistycznych: Programu osłonowego na rzecz
osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na lata 2007 - 2013, Wieloletniego programu
gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010 i Uchwały rady Miasta
Częstochowy w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt
w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej. Celem
wszystkich wymienionych dokumentów jest coraz dokładniejsze określenie działań koniecznych do
realizacji w obszarze bezdomności.
Zapisy w dokumentach (Strategii rozwiązywania problemów społecznych) zobowiązują instytucje
i organizacje pozarządowe do monitorowania podejmowanych przez nie działań. To bardzo ważna
informacja dla wszystkich zainteresowanych. Dzięki corocznemu monitoringowi można na bieżąco
sprawdzać realizację działań i podejmować działania korygujące.
Z kolei współpraca miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi określona w dwóch
dokumentach Wieloletnim programie współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami
pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” oraz w Wieloletnim programie współpracy miasta
Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata 2011 – 2015 ma na celu sprawniejsze
rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych i efektywniejsze wydatkowanie środków
publicznych poprzez podnoszenie skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze
zlecania i realizacji zadań publicznych.
33
W dokumentach określono kierunki współpracy obejmujących problematykę społeczną, w tym obszar
bezdomności - integracja i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzmacnianie spójności
społecznej. Ta współpraca odbywa się poprzez zlecanie podmiotom prowadzącym działalność pożytku
publicznego realizacji zadań publicznych wraz z udzieleniem dotacji na ten cel. Zapisy dokumentów
doprecyzowują zasady wzajemnej współpracy, która powinna odbywać się poprzez zlecanie
organizacjom realizacji zadań publicznych finansowanych z budżetu Miasta na zasadach określonych
w odpowiednich ustawach i odrębnych przepisach tzn. m.in. na podstawie ustawy o działalności
pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. z późn. zm. w trybie otwartych
konkursów ofert rozstrzyganych przez komisje konkursowe.
AGNIESZKA KOWAL - SMUGOWSKA
PROJEKTY I PROGRAMY
REALIZOWANE NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH PRZEZ MOPS I NGO'S
Zjawisko bezdomności w Częstochowie jest problemem społecznym, który wymaga współdziałania
i oddziaływania wielopłaszczyznowego szeregu instytucji i organizacji celem zapobiegania,
zmniejszenia bądź złagodzenia jego skutków. Problematyką bezdomności w mieście Częstochowa
zajmują się głównie organizacje pozarządowe, realizujące zadania z zakresu polityki społecznej oraz
ośrodek pomocy społecznej. Różnorodność podejmowanych działań na rzecz osób bezdomnych opiera
się m.in. na programach i projektach realizowanych ze środków Unii Europejskiej bądź innych
środków zewnętrznych, które pozwalają na rozwój usług społecznych skierowanych do osób
bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością.
Zgodnie z przyjętymi przez Zespół Badawczy dyspozycjami do analizy danych zastanych
(desk research) w ramach projektu „PI Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania
zadań publicznych”, wtórna analiza danych jest oparta na raportach i podsumowaniach projektów
współfinansowanych ze środków UE lub innych środków zewnętrznych, realizowanych przez
organizacje pozarządowe, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz Partnerstwo
Lokalne, których beneficjentami byli lub są bezdomni przebywający na terenie miasta Częstochowa w
latach 2007-2011. Analizie poddałam również statuty MOPS i NGO's, które są podstawowymi aktami
prawnymi określającymi kierunek działań instytucji i organizacji, realizujących zadania na rzecz osób
bezdomnych.
34
Głównym założeniem analizy dokumentów jest opis podejmowanych działań oraz ich efektów, dzięki
którym usługi na rzecz osób bezdomnych w mieście Częstochowa są bardziej skuteczne i racjonalne,
a także ustalenie ich zgodności z zapisami statutowymi MOPS i NGO's. Ważnym aspektem aplikowania
o środki zewnętrzne przez MOPS i NGO's jest podejmowanie działań o charakterze innowacyjnym,
które są odpowiedzią na potrzeby osób bezdomnych, przy jednoczesnym założeniu wzrostu
efektywności ekonomicznej, społecznej oraz jakości usług dla tej grupy osób potrzebujących pomocy.
PODSTAWOWE AKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA MOPS I NGO'S
Ośrodek pomocy społecznej oraz organizacje pozarządowe działające w obszarze polityki społecznej
opierają swoją działalność na wewnętrznych dokumentach – statutach. Statut organizacji lub instytucji
to dokument o charakterze aktu prawnego, określającego zadania, strukturę organizacyjną oraz
sposób działania. Główną funkcją statutu jest określenie wewnętrznej organizacji danego podmiotu,
celu funkcjonowania i wszystkich zagadnień związanych z działalnością organizacji lub instytucji.
Podstawą funkcjonowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie jest statut, przyjęty
i uchwalony w drodze uchwały Rady Miasta Częstochowa nr 279/XXXIII/92 z dnia 16.10.1992 r.
Dokument ten będący podstawą funkcjonowania jednostki określa cel działalności instytucji, którym
jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są
one w stanie pokonać, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia.
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie realizuje zadania statutowe obejmujące pomoc
osobom bezdomnym zgodnie z ustawą o pomocy społecznej.
Organizacje pozarządowe, realizujące zadania w obszarze polityki społecznej w mieście Częstochowa
m.in. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape”, Fundacja Chrześcijańska „Adullam”, Fundcja Św.
Barnaby prowadzą swoją działalność w oparciu o przepisy prawa o stowarzyszeniach oraz w oparciu
o przyjęte statuty, określające zadania i cele związane ze wsparciem osób bezdomnych. W statutach
znajdują się zapisy dotyczące analizy patologicznych zjawisk społecznych oraz ich zapobieganiu,
w tym zapobieganiu zjawisku bezdomności.
PROJEKTY REALIZOWANE ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGOW RAMACH PO
KL PRZEZ MIEJSKI OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE
35
Projekt systemowy 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i
integracji społecznej (zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi,
w tym opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”
Miasto Częstochowa jest realizatorem ww. Projektu
w ramach zawiązanego w dniu
03.10.2011 r. Partnerstwa Lokalnego pomiędzy Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej
w Częstochowie (Lider), Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape” (partner nr 1) i Fundacją
„Adullam” (partner nr 2).
Głównym celem Projektu jest podniesienie skuteczności systemu rozwiązywania i łagodzenia skutków
problemu bezdomności poprzez opracowanie i wdrożenie standardów usług skierowanych do osób
bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (tzw. Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności), który
będzie można włączyć do Gminnych Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Końcowym
efektem Projektu winno być wskazanie ścieżki wychodzenia z bezdomności wg układu: standard
aktualny – model docelowy – strategia realizacji rozwiązań modelowych.
Partnerstwo Lokalne w Częstochowie pozostaje pod merytoryczną opieką Caritas Diecezji Kieleckiej.
W trakcie realizacji Projektu został opracowany przez Zespół Badawczy dokument pod nazwą „Raport
końcowy dla Partnerstwa Lokalnego w Częstochowie” Rzeszów 2012 r.
Raport wskazuje na konieczność podjęcia działań w obszarze Partnerstwa Lokalnego i przetestowania
Modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności.
Projekt otrzymał dofinansowanie w wysokości 958.735,95 zł. W swoich założeniach zawiera
propozycje działań związanych z testowaniem każdego ze standardów pracy z osobami bezdomnymi,
które zostały dostosowane do potrzeb lokalnych w obszarze bezdomności.
Celem głównym projektu „Standardy w bezdomności – nowa jakość” jest przetestowanie oraz analiza
skuteczności wybranych standardów usług modelu GSWB w okresie od 01.03.2012 r. do 31.08.2013 r.
w odniesieniu do podmiotów działających w obszarze wsparcia osób bezdomnych.
Cele szczegółowe Pilotażowego wdrożenia to:





zmniejszenie skali bezdomności ulicznej,
optymalizacja funkcjonowania osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w środowisku,
zmniejszenie liczby osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością objętych wsparciem
poprzez dostęp do informacji o udzielanych formach pomocy,
nawiązanie platformy współpracy w obszarze przeciwdziałania zjawisku bezdomności,
poszerzanie wiedzy na temat środków psychoaktywnych i uzależnienia,
36

wyposażenie osoby bezdomnej i zagrożonej bezdomnością w wiedzę i umiejętności do
odnalezienia się i poruszania po rynku pracy.
Planowane działania przez Partnerstwo przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Działania przewidziane w ramach wdrażania standardów
NAZWA STANDARDU
Streetworking
P LANOWANE DZIAŁANIA W RAMACH PILOTAŻOWEGO
WDROŻENIA
- zatrudnienie streetworkerów, którzy będą prowadzili pracę na
rzecz bezdomnych pozostających poza systemem pomocy
instytucjonalnej (monitoring miejsc niezamieszkanych w mieście ).
Rezultat zakładany - objęcie wsparciem osób bezdomnych, które
obecnie funkcjonują poza systemem pomocy społecznej,
opracowanie mapy miejsc niemieszkalnych osób bezdomnych na
terenie miasta.
Praca socjalna
- zatrudnienie pracowników socjalnych do pracy z osobami
bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością
Rezultat zakładany – objęcie osób bezdomnych Indywidualnym
Programem Wyjścia z Bezdomności.
Mieszkalnictwo i pomoc
doraźna
- prowadzenie stołówki charytatywnej
- zatrudnienie specjalisty ds. pozyskiwania darczyńców,
Rezultat zakładany – objęcie pomocą żywieniową osób
bezdomnych i zagrożonych bezdomnością oraz poprawa
dobrostanu zdrowotnego, materialnego i społecznego osób
bezdomnych.
- prowadzenie Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego (PIK),
udzielającego informacji o dostępnych formach pomocy dla osób
bezdomnych, zagrożonych bezdomnością oraz wychodzących z
bezdomności na terenie miasta,
- w ramach Punktu zostanie utworzony zespół interdyscyplinarny,
obejmujący kompleksowym wsparciem osoby zgłaszające się do
Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego.
Rezultat zakładany - zwiększenie dostępności informacji o
37
udzielanej pomocy w obszarze prewencji, interwencji i integracji
na terenie miasta Częstochowa
Partnerstwo Lokalne
- nawiązanie partnerstwa lokalnego na terenie Gminy Miasta
Częstochowa
przez zatrudnionego animatora lokalnego do podejmowania
działań z obszaru prewencji, integracji i interwencji.
Rezultat zakładany - utworzenie partnerstwa lokalnego na rzecz
przeciwdziałania zjawisku bezdomności przez podmioty z terenu
Gminy Częstochowa
Zdrowie
- zorganizowanie warsztatów z terapeutą ds. uzależnień dla osób
bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
Rezultat zakładany - objęcie warsztatami osób bezdomnych w
celu poprawy kondycji psychofizycznej osób uzależnionych
Zatrudnienie i edukacja
- powstanie Klubów Integracji Społecznej dla osób bezdomnych
oraz dla osób zagrożonych bezdomnością, których celem będzie
stworzenie dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością
warunków do reintegracji społecznej i zawodowej.
Rezultat zakładany - objęcie programem aktywizacji zawodowej
i społecznej osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie
Projekt systemowy 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej
(zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym opracowanie Gminnego
Standardu Wychodzenia z Bezdomności” jest odpowiedzią na społeczną potrzebę określenia poziomu
świadczonych usług na rzecz osób bezdomnych. Celowość działań została oparta na diagnozie
problemu bezdomności w obszarze Partnerstwa. Monitoring Pilotażowego Wdrożenia wykaże
38
efektywność oraz jakość świadczonych usług w wymiarze ekonomicznym i społecznym. Osiągnięcie
zakładanych rezultatów poprzez podejmowanie działań będzie możliwe po zakończeniu wdrażania
i będzie świadczyć o skuteczności, a także trwałości Projektu.
Projekt systemowy pn. „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji
w mieście Częstochowa”,
Priorytet VII. Promocja integracji społecznej,
Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji,
Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki
pomocy społecznej
Projekt jest realizowany od 2008 r. (zakończenie projektu nastąpi 31.12.2013 r.) . Skierowany jest do
osób długotrwale bezrobotnych (zagrożonych wykluczeniem społecznym). Celem głównym projektu
jest aktywizacja zawodowa i społeczna klientek i klientów MOPS w Częstochowie poprzez objęcie ich
instrumentami aktywnej integracji. Cele szczegółowe projektu to:





zwiększenie potencjału zawodowego i społecznego klientów pomocy społecznej,
zwiększenie kompetencji edukacyjnych, społecznych i zawodowych klientów
pomocy społecznej,
nabycie umiejętności w poruszaniu się na rynku pracy przez klientów pomocy społecznej
w mieście Częstochowa,
zatrudnienie nowych pracowników socjalnych.
Uczestnikami projektu są m.in. osoby bezrobotne z terenu Gminy Miasta Częstochowa, poszukujące
pracy lub pozostające bez pracy, które jednocześnie są w wieku aktywności zawodowej, korzystają
z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Z każdym uczestnikiem projektu
jest zawierany kontrakt socjalny, który przewiduje zastosowanie wobec klienta instrumentów
aktywnej integracji. W 2012 i 2013 roku przewidziany jest do realizacji w ramach projektu Program
Aktywności Lokalnej.
Poddając analizie przebieg realizacji projektu systemowego pn. „Zainwestuj w siebie – program
aktywnej integracji w Mieście Częstochowa” można zauważyć że w latach 2008-2011 uczestnikami
projektu były również osoby bezdomne, które przebywały w placówkach. Były to osoby o statusie
osoby bezrobotnej lub długotrwale bezrobotnej.
39
W roku 2008 w projekcie brało udział 26 osób bezdomnych, w roku 2009 – 5 osób bezdomnych,
a w roku 2011 – 6 osób bezdomnych. W roku 2010 uczestnikami projektu nie były osoby bezdomne.
Osoby bezdomne do projektu są rekrutowane na ogólnych zasadach. W drodze rekrutacji
podstawowym kryterium jest fakt pozostawania bez pracy przez kandydata na uczestnika projektu.
Uczestnik projektu realizuje ścieżkę reintegracji, która obejmuje:



szkolenia, warsztaty, kursy,
poradnictwo zawodowe,
pracę socjalną.
Stosunek liczby osób bezrobotnych bezdomnych do ogólnej liczby uczestników projektu systemowego
w poszczególnych latach przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Udział osób bezdomnych w projekcie (%)
Udział bezdomnych
w %
Rok realizacji projektu
Ogólna liczba uczestników
projektu
Liczba osób bezdomnych
w projekcie
2008
317
26
8,20
2009
185
5
2,70
2010
177
0
-
2011
191
6
3,14
Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie
Jak wynika z przedstawionego zestawienia osoby bezdomne stanowią niewielki udział
3,51% średnio rocznie w stosunku do ogółu wszystkich uczestników projektu w poszczególnych
latach. Pomimo prowadzonej procedury naboru polegającej na informowaniu potencjalnych
uczestników projektu o możliwości w nim udziału, stosunkowo niewiele osób bezdomnych wyraziło
taką chęć. Najczęstszym powodem odmowy uczestnictwa w projekcie był brak motywacji do zmiany
swojej sytuacji życiowej oraz brak wiary w możliwość zmiany.
Dla porównania, ilość osób bezdomnych korzystających z pomocy Miejskiego Ośrodek Pomocy
Społecznej w Częstochowie w stosunku do pozostałych jego podopiecznych to 5,57% średnio rocznie.
Spośród osób bezdomnych będących uczestnikami projektu najwięcej osób w ramach instrumentów
aktywnej integracji skorzystało z uczestnictwa w:
40






warsztatach wzmacniających (11 osób),
kurs obsługi wózka jezdniowego (8 osób),
kurs prawa jazdy kat. B (8 osób),
kurs technologa robót wykończeniowych (5 osób),
kurs obsługi komputera (5 osób),
kurs magazyniera-hurtownika (5 osób).
Spośród ogółu uczestniczących w projekcie 37 osób bezdomnych, 11 uczestników przerwało udział
w projekcie, a 26 zakończyło realizację indywidualnych ścieżek reintegracji zawodowej. Najczęstszym
powodem przerwania udziału w projekcie było zerwanie przez podopiecznego kontaktu
z pracownikiem socjalnym.
Budżet projektu systemowego w poszczególnych latach kształtował się następująco:
rok 2008 – 2 258 055,66 zł
rok 2009 – 2 119 923,05 zł
rok 2010 – 1 824 483,31 zł
rok 2011 – 1 439 182,76 zł
rok 2012 – 1 960 415,54 zł
rok 2013 – 2 188 632,46 zł
Cel główny projektu pn. „Zainwestuj w siebie - program aktywnej integracji w mieście Częstochowa”,
to odpowiedź
na zdiagnozowany i rosnący problem bezrobocia w mieście Częstochowa,
a w konsekwencji problem wykluczenia społecznego osób. Działania podejmowane w ramach projektu
były dostosowane do indywidualnych potrzeb i oczekiwań uczestników projektu i zmierzały do
ustalenia ścieżki reintegracji zawodowej osób przy udziale psychologa, doradcy zawodowego oraz
pracownika socjalnego. Jako, że jedną z grup beneficjentów były osoby bezdomne, trudno dokonać
jednoznacznej oceny efektywności w odniesieniu wyłącznie do tej grupy uczestników projektu.
Analiza dokumentów wykazała, że projekt nie zakłada monitorowania indywidualnych działań
uczestników projektu po zakończeniu udziału w projekcie. Informacje dotyczące uczestników projektu
(w tym również osób bezdomnych) odnoszą się do zakończenia, bądź nie zakończenia udziału
w projekcie, co oznacza tym samym zdobycie nowych lub podniesienie posiadanych kwalifikacji
zawodowych lub przerwanie indywidualnej ścieżki reintegracji. Rezultaty osiągane w ramach projektu
mają charakter trwały. Umiejętności nabyte przez uczestników projektu, potwierdzone zostały
certyfikatami co wpływa pozytywnie na sytuację społeczno-zawodową tych osób. Osoby bezdomne
41
poprzez udział w projekcie wpływają pozytywnie na pozostałe osoby bezdomne, nie będące
uczestnikami projektu dzieląc się wiedzą i doświadczeniami oraz zachęcając do zmiany postaw
życiowych.
PROJEKTY REALIZOWANE LUB WSPÓŁREALIZOWANE ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU
SPOŁECZNEGO W RAMACH PO KL PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ
BEZDOMNYCH W CZĘSTOCHOWIE
Projekt pn. „Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia”
Priorytet VII – Promocja Integracji Społecznej,
Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii
społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym
Realizatorami projektu byli Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. w partnerstwie ze Stowarzyszeniem
Wzajemnej Pomocy „Agape”. Okres realizacji projektu, od 01.01.2010 r. do 31.12.2011 r. Ogółem
środki finansowe przeznaczone na ten realizację działań podejmowanych w projekcie to 1 275 145 zł.
Reed in Partnership to firma prywatna i należąca do grupy rodziny spółek Reed, wiodących
brytyjskich firm świadczących usługi w zakresie rekrutacji, szkoleń i doradztwa personalnego.
Firmie w osiąganiu efektów pomocne jest tworzenie narzędzi przełamujących bariery
uniemożliwiające zdobycie pracy, pozwalające poszukującym pracy rozwijać umiejętności i budować
pewność siebie.
Uczestnikami Projektu „Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia” były osoby bezdomne, które
mieszkały w Centrum Pomocy Rodzinie i Interwencji Kryzysowej w Mariance Rędzińskiej, Domu dla
Bezdomnych w Lubojence oraz w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn, Przytulisku im. Św. Alberta
i Przytulisku dla Kobiet „Oaza” w Częstochowie. Byli to bezdomni mężczyźni i kobiety, u których
powodem zaistniałej sytuacji były: problemy finansowane, problemy z prawem, problemy
z nadużywaniem alkoholu, przemoc.
Założeniem projektu było zakwalifikowanie co najmniej 135 uczestników, którzy poprzez realizację
poszczególnych działań powinni podejmować próby polepszenia sytuacji w jakiej się znaleźli.
42
Działania wobec bezdomnych skupione były na dążeniu do uregulowania sytuacji prawnej
uczestników projektu oraz przygotowaniu do samodzielnego życia.
Osiągnięte rezultaty Projektu to:





spośród 135 osób objętych wsparciem 100 zakończyło udział w projekcie,
100 osobom uregulowano sytuację prawną,
72 osoby ukończyły kursy zawodowe i otrzymały świadectwa potwierdzające nabycie
kwalifikacji,
73 osoby rozpoczęły staże zawodowe i zajęcia reintegracji u pracodawców, z czego 57 osób
ukończyło staże zawodowe,
60 osób zostało przygotowanych do samodzielnego życia.
Trwałym rezultatem Projektu było wyposażenie Uczestników w determinację, umiejętności
i kwalifikacje zawodowe umożliwiające samodzielne życie w społeczeństwie.
Miękkimi rezultatami było:





podniesienie szans uczestników na wyjście z bezdomności,
przyswojenie zasad współżycia społecznego i powszechnie akceptowanych zachowań,
przygotowanie do odbudowania więzi społecznych w tym rodzinnych,
wyposażenie w umiejętności pozwalające na podjęcie zatrudnienia,
przełamanie uprzedzeń i podniesienie gotowości pracodawców do zatrudniania osób
wychodzących z bezdomności.
Realizacja celu głównego projektu była odpowiedzią na rosnący problem bezdomności
w Częstochowie. Założone rezultaty projektu tj. zakończenie przez uczestnika udziału w projekcie,
uregulowanie sytuacji prawnej, ukończenie kursów zawodowych, przygotowanie do samodzielnego
życia zostały osiągnięte w 100 %. Nie osiągnięto w 100 % rezultatu dotyczącego ukończenia stażu
zawodowego przez 60 uczestników projektu – staż ukończyło 57 osób.
Nakłady finansowe oraz kadrowe były adekwatne do podejmowanych działań. W projekcie
nie założono monitorowania wskaźnika „usamodzielnionych uczestników projektu”.
„Streetworking – nowa jakość pracy z osobami bezdomnymi”
43
Realizatorami projektu jest Fundacja Św. Barnaby w partnerstwie ze Stowarzyszeniem wzajemnej
Pomocy „Agape”. Projekt zakłada podjęcie szeregu działań pomocowych adresowanych do osób
bezdomnych z terenu subregionu północnego woj. śląskiego. Działaniem zostanie objęte miasto
Częstochowa oraz powiat częstochowski, kłobucki, myszkowski i zawierciański. Realizacja projektu
rozpoczęła się w sierpniu 2011 r. i trwać będzie do lipca 2014 r. Na realizację projektu Fundacja
pozyskała środki w wysokości 2 447.570,00 zł.
Projekt jest odpowiedzią na narastający w regionie problem bezdomności. Według danych
statystycznych zamieszczonych w opisie projektu w województwie śląskim jest ponad 5,6 tys. osób
bezdomnych. Celem głównym projektu jest zmniejszenie w regionie obszaru wykluczenia społecznego
poprzez objęcie osób bezdomnych nowatorską formą pracy ulicznej, wypracowaną w Wielkiej
Brytanii. W ramach projektu prowadzony będzie Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej,
w którym osoby bezdomne będą przechodziły ścieżkę reintegracji społecznej i zawodowej.
Zakładane rezultaty twarde projektu to:






wyszkolenie kadry streetworkerów,
wypracowanie zasad współpracy streetworkerów z służbami porządkowymi,
150 osób zostanie objętych działaniami patroli streetworkerów,
60 osobom zostanie uregulowana sytuacja prawna (meldunek, ubezpieczenie społeczne),
35 mieszkańców Stacjonarnego Ośrodka Reintegracji Społecznej, zakończy indywidualną
ścieżkę reintegracji społecznej oraz ukończy warsztaty i kursy wg indywidualnego planu
rozwoju zawodowego,
30 osób ukończy staże.
Projekt jest obecnie z fazie realizacji. Godną zauważenia jest nowatorska metoda pracy z osobami
bezdomnymi „streetworking”. Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej dla wielu bezdomnych jest
szansą na nabycie umiejętności prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez nabycie
prawidłowych wzorów zachowań oraz aktywizację społeczną i zawodową tych osób.
44
PROGRAMY FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW RZĄDOWYCH, REALIZOWANE PRZEZ ORGANIZACJE
POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH W CZĘSTOCHOWIE
Obok realizowanych na rzecz osób bezdomnych projektów współfinansowanych ze środków Unii
Europejskiej organizacje pozarządowe aplikują do pozyskiwania dodatkowych środków w ramach
ogłaszanych konkursów przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Śląski Urząd Wojewódzki
w Katowicach. Wymienione instytucje wspierają finansowo działania, których celem jest udzielanie
pomocy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w ramach dwóch modułów: osłonowego
i wspierającego.
Fundacja Chrześcijańska „Adullam” w latach 2007-2011 realizowała następujące programy na rzecz
osób bezdomnych:









program osłonowy pn. „Szansa dla wszystkich”, realizowany w roku 2007 (od czerwca do
grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 36.050,00 zł,
program wspierający pn. „Godność dla każdego” realizowany w roku 2007 (od września do
program osłonowy pn. „Nowy start”, realizowany w roku 2008 (od maja do grudnia), kwota
dofinansowania wynosiła 15.700,00 zł,
program osłonowy i wspierający pn. „Powrót osób bezdomnych do społeczności”, realizowany
w roku 2008 (od sierpnia do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 12.800,00 zł,
program pn. „Pomocna dłoń”, realizowany w roku 2009 (od czerwca do grudnia), kwota
program pn. „Razem dla innych”, realizowany w roku 2010 (od października do grudnia),
kwota dofinansowania wynosiła 30.000,00 zł,
program pod nazwą „Nowy start w niezależność”, realizowany w roku 2010 (od października
do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 70.600,00 zł,
program pn. „Bądź aktywny”, realizowany w roku 2011 (od lipca do grudnia), kwota
program wspierający pn. „Wybieram nową drogę”, realizowany w roku 2011 (od października
do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 125.000,00 zł.
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape” w latach 2007-2011 realizowało następujące programy
na rzecz osób bezdomnych:

program pn. „Aktywny bezdomny”, realizowany w roku 2007 (od października do grudnia),
kwota dofinansowania wynosiła 24.000,00 zł,
45


program osłonowy pn. „Zdążyć przed zimą”, realizowany w roku 2007 (od października do
program pn. „Centrum Pomocy w Mariance Rędzińskiej wsparciem dla ludzi bezdomnych”,
realizowany w roku 2008 (od lipca do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 12.550,00 zł.
Zestawienie realizacji programów na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 przez NGO's
przedstawia tabela 3.
Tabela 3. Zestawienie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe
Lp.
1
Nazwa
programu
i realizatora
„Szansa dla
wszystkich”
Fundacja
„Adullam”
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Liczba osób
objętych
programem
Sląski Urząd
Wojewodzki
oraz
srodki
własne
60 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią,
Termin
realizacji
2007
VI - XII
kwota : 36.050,00
zł
Osiągnięte główne
rezultaty
programu
spłata zadłuzen
czynszowych osob
zagrozonych
bezdomnoscią
poprawa sytuacji
materialno - bytowej
60 - ciu uczestnikow
programu
Uwagi
Program o charakterze
osłonowym,
(brak danych
liczbowych
dotyczących ilosci osob
zagrozonych
bezdomnoscią, ktorym
poprzez udział w
programie udało się
spłacic częsciowo
zadłuzenie czynszowe,
a tym samym
wstrzymana została
eksmisja).
Załozenia programu
zrealizowano.
46
Lp.
2
Nazwa
programu
i realizatora
„Godnosc dla
kazdego”
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Termin
realizacji
2007
Sląski Urząd
Wojewodzki oraz
srodki własne
IX - XII
Fundacja
„Adullam”
kwota:
Liczba osób
objętych
programem
58 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią,
utworzenie i
zorganizowanie
10 stanowisk pracy
67 osob
bezdomnych,
67 osob bezdomnych
otrzymało wsparcie
w postaci noclegu,
wyzywienia, srodkow
higienicznych,
9.000,00
zł
3
„Aktywny
bezdomny”
2007
X - XII
Śląski
Wojewódzki
SWP „Agape”
Urząd
oraz środki własne
kwota: 24.000,00
„Zdązyc przed
zimą”
2007
X - XII
4 osoby
usamodzielniły się
Sląski
Urząd
Wojewodzki
oraz srodki własne
SWP „Agape”
kwota: 24.000,00
zł
32 osoby
bezdomne
Uwagi
wspierającym,
zakładający motywację
uczestnikow
zmotywowano 26
do aktywnosci
osob do podjęcia
zawodowej
działan pomocowych i usamodzielnienia się.
na rzecz innych
Załozenia programu
utworzono grupę
zrealizowano.
.
wsparcia dla
11 męzczyzn oraz
grupę aktywizującą
dla 9 kobiet
6 osob uzyskało
zatrudnienie,
zł
4
rezultaty
programu
Program przyczynił się
do ograniczenia
skutkow zjawiska
bezdomnosci w
wojewodztwie sląskim,
aktywizacji osob
bezrobotnych i
usamodzielnienia się
uczestnikow programu.
Załozenia programu
zrealizowano.
30 osob otrzymało Program został
pomoc materialną
zrealizowany zgodnie
z załozeniami.
2 osoby otrzymały
zatrudnienie
Twarde rezultaty to
usamodzielnienie się
3
osoby uczestnikow programu
i znalezienie pracy.
przeprowadzono
remont i doposazono
placowkę w
Lubojence
47
Lp.
5
Nazwa
programu
i realizatora
„Nowy start”
Fundacja
„Adullam”
Termin
realizacji
2008
V - XII
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Sląski
Urząd
Wojewodzki
oraz srodki własne
kwota: 15.700,00 zł
Liczba osób
objętych
programem
16 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
rezultaty
programu
Uwagi
16 osob otrzymało Program osłonowy,
schronienie
w zrealizowano głowne
Hostelu
jego załozenia tzn.
udzielono pomocy w
podniesiono
postaci pobytu w
kwalifikacje
Hostelu oraz
zawodowe osobom
zaktywizowano
bezdomnym z niskim i usamodzielniono
6 osob zostało
osoby bezdomne.
zatrudnionych w
ramach
przygotowan
zawodowych
i robot publicznych
5 męzczyzn podjęło
pracę zarobkową i
usamodzielniło się
48
Lp.
6
Nazwa
programu
i realizatora
„Powrot osob
bezdomnych
do
społecznosci”
Termin
realizacji
2008
VIII - XII
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Sląski
Wojewodzki
oraz
własne
Urząd
srodki
Liczba osób
objętych
programem
420 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
kwota: 12.800,00 zł
Fundacja
„Adullam”
rezultaty
programu
420 osob
bezdomnych,
zagrozonych
bezdomnoscią (w
tym dzieci i młodziez
ucząca się) otrzymało
pomoc w postaci
gorących posiłkow
7 osob bezdomnych
zostało
zatrudnionych w
ramach
przygotowania
zawodowego, a 8 w
ramach robot
publicznych
Uwagi
osłonowo
-wspierającym,
załozenia programu
zostały osiągnięte
poprzez pomoc
osobom bezdomnym
lub zagrozonym
bezdomnoscią
w postaci gorącego
posiłku,
odziezy i obuwia oraz
aktywizację zawodową
i społeczną
26 odbyło szkolenie
w zakresie
autoprezentacji,
obsługi komputera
i praktycznej
organizacji i
zarządzania
budzetem domowym
1 osoba
usamodzielniła się
7
„Centrum
Pomocy
w Mariance
Rędzinskiej
wsparciem dla
ludzi
bezdomnych”
2008
VII - XII
Sląski
Wojewodzki
oraz
własne
Urząd
60 osob
bezdomnych
60 osob otrzymało
schronienie
srodki
8 osob uzyskało
zatrudnienie
kwota: 12.550,00 zł
7 osob
Załozenia programu
zostały zrealizowane.
Program przyczynił się
do poprawy sytuacji
materialno-bytowej
osob bezdomnych oraz
usamodzielnienie się
SWP „Agape”
49
Lp.
8
Nazwa
programu
i realizatora
„Pomocna
dłon”
Termin
realizacji
2009
VI - XII
Fundacja
„Adullam”
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Sląski
Wojewodzki
oraz
własne
Urząd
srodki
Liczba osób
objętych
programem
24 osoby
bezdomne
lub zagrozone
bezdomnoscią
kwota: 9.000,00 zł
rezultaty
programu
16 osob bezdomnych
otrzymało
pomoc w postaci
pobytu
w
hostelu
utworzono klub
aktywizacji
zawodowej
„Pomocna dłon”
Uwagi
Zrealizowano załozenia
programu poprzez
aktywizację zawodową
uczestnikow oraz
wsparcie
w postaci zywnosci i
mozliwosc
całodobowego pobytu.
13 członkow klubu
otrzymało
zatrudnienie
9
„Razem
dla innych”
Fundacja
„Adullam”
2010
X - XII
Śląski
Wojewódzki
Urząd
oraz srodki własne
kwota: 30.000,00 zł
30 osób
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
13 osob skorzystało
z całodobowego
pobytu w hostelu
30 osob rozpoczęło
realizację
Indywidualnego
Programu
Wychodzenia
z Sytuacji Kryzysowej
Załozenia programu
zrealizowano poprzez
wsparcie osob
bezdomnych,
motywację do
usamodzielnienia oraz
aktywizację społeczną.
2 osoby
w związku z
otrzymaniem
zatrudnienia
50
Lp.
10
Nazwa
programu
i realizatora
„Nowy start w
niezaleznosc”
Fundacja
„Adullam”
Termin
realizacji
2010
X - XII
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Śląski
Wojewódzki
Urząd
oraz srodki własne
kwota: 70.600,00 zł
Liczba osób
objętych
programem
100 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
rezultaty
programu
12 osob zatrudniono
w ramach
zatrudnienia
subsydiowanego
6 osob otrzymało
ofertę pracy
opracowano 105
Indywidualnych
Programow
Wychodzenia z
Sytuacji
Kryzysowej
zaktywizowano
uczestnikow
programu do
poszukiwania
zatrudnienia
Uwagi
Załozenia programu
zostały zrealizowane
głownie poprzez
podjęte działania
prewencyjne dotyczące
zjawiska bezdomnosci,
przekroczono rezultaty
dotyczące zatrudnienia
subsydiowanego
(załozono zatrudnienie
3 osob,
a
zatrudniono 5 osob).
Program obejmował
szereg działan
mających na celu
kompleksową pomoc
osobom bezdomnym.
25 osob wzięło udział
w zajęciach
ergoterapii
51
Lp.
11
Nazwa
programu
i realizatora
„Bądz
aktywny”
Fundacja
„Adullam”
Termin
realizacji
2011
VII - XII
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Sląski
Urząd
Wojewodzki
oraz srodki własne
kwota: 12.000,00 zł
Liczba osób
objętych
programem
70 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
rezultaty
programu
udzielono wsparcia
w całodobowej
placowce
13
osobom bezdomnym
Uwagi
Załozenia programu
zostały zrealizowane.
aktywizowano
uczestnikow
programu do
samodzielnego
poszukiwania pracy
uczestnikom
programu udzielono
wsparcia w
uregulowaniu spraw
osobistych
3 osoby zagrozone
bezdomnoscią
rozpoczęły spłatę
zadłuzen
czynszowych
52
Lp.
12
Nazwa
programu
i realizatora
„Wybieram
nową drogę”
Fundacja
„Adullam”
Termin
realizacji
2011
X - XII
Źródło
finansowania
i wysokość
dotacji
Śląski Urząd
Wojewódzki
oraz
własne
srodki
kwota: 125.000,00
zł
Liczba osób
objętych
programem
100 osob
bezdomnych
lub zagrozonych
bezdomnoscią
rezultaty
programu
84 osoby otrzymały
pomoc
w postaci gorącego
posiłku
100 osob zostało
objętych
indywidualnym
wsparciem celem
poprawy sytuacji
zyciowej
poszerzono bazę
noclegową Fundacji,
przeprowadzono
prace remontowe
i doposazono
pomieszczenia
hostelowe
Uwagi
Program zakładał
podjęcie szeregu
działan na rzecz osob
bezdomnych
i
zagrozonych
bezdomnoscią.
Uczestnicy otrzymali
pomoc materialną,
specjalistyczne
poradnictwo,
aktywizację zawodową.
Rozszerzona została
baza noclegowa
Fundacji.
3 uczestnikow
programu
poprzez otrzymanie
zatrudnienia.
Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji oraz informacji otrzymanych od organizacji pozarządowych
53
PODSUMOWANIE
Z analizy zapisów statutowych instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz osób
bezdomnych wynika jednoznacznie, że zakres działań podejmowanych przez wszystkie podmioty jest
zgodny z zapisanymi celami. Realizowane działania mające zapobiegać wykluczeniu społecznemu,
w tym bezdomności, oparte są o diagnozę patologicznych zjawisk społecznych występujących na
terenie miasta Częstochowa.
Z kolei z analizy dokumentów opisujących realizację działań na rzecz osób bezdomnych, w tym
działań opartych o pozyskane środki z funduszy unijnych oraz programów rządowych
wynika, iż organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie starają się
ze sobą współpracować i realizować założone cele. To ważna informacja, ponieważ tylko dzięki
wspólnym wysiłkom można skutecznie zapobiegać zjawisku wykluczenia społecznego,
a w szczególności zjawisku bezdomności.
Wszystkie analizowane inicjatywy służą przede wszystkim reintegracji zawodowej i społecznej osób
bezdomnych jak również pomocy w zakresie zabezpieczenia ich podstawowych potrzeb. W związku
z tym należy podkreślić, że są to działania o charakterze długofalowym, a nie nastawione na pomoc
doraźną, incydentalną.
Należy również znaczyć, że podejmowane wspólnie przedsięwzięcia służą wypracowaniu jednolitych
standardów postępowania z osobami bezdomnymi, co niewątpliwie ma wpływ na wyższą jakość
oferowanych usług.
Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz Miejski Ośrodek
Pomocy Społecznej w Częstochowie aktywnie pozyskiwały w latach 2007 - 2011 środki z Unii
Europejskiej oraz budżetu państwa na realizację projektów i programów skierowanych do osób
bezdomnych. Analiza danych zastanych wykazała pełną realizację założeń projektowych w ramach
podejmowanych przedsięwzięć na rzecz osób bezdomnych.
Projekt pn. „ Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa” realizowany
przez MOPS umożliwił aktywizację zawodową osób bezdomnych długotrwale bezrobotnych poprzez
zdobycie kwalifikacji zawodowych. W kolejnych latach realizacji projektu zmianie ulegały szkolenia
zawodowe co było związane z dynamiką zmian na rynku pracy. Również projekt pn. „Częstochowska
Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia”, realizowany przez Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. wraz ze
Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape” zakładał przygotowanie zawodowe oraz odbycie stażu
przez osoby bezdomne.
54
Nie bez znaczenia pozostaje kwestia trudności pracy z osobami bezdomnymi w osiąganiu
zaplanowanych wskaźników. Dynamika zdarzeń w realizacji programów dla tej grupy beneficjentów
wpływa na efektywność podejmowanych działań, ponieważ osoby bezdomne wymagają szczególnie
wysokiego, indywidualnego zaangażowania realizatorów programów w drodze do ich
usamodzielnienia głównie poprzez działania w obszarze aktywizacji społecznej i zawodowej. W latach
2007 - 2011 w związku z uczestnictwem w projektach usamodzielniły się łącznie 73 osoby bezdomne.
Przez usamodzielnienie należy rozumieć znalezienie zatrudnienia i/lub opuszczenie placówki dla
bezdomnych.
Organizacje pozarządowe podejmując się realizacji programów o charakterze wspierającym
i osłonowym koncentrują swoje działania na osobach zagrożonych bezdomnością. Ważnym rezultatem
programów o tym charakterze jest m.in. spłata zadłużeń czynszowych, a tym samym wstrzymanie
eksmisji, poprawa sytuacji materialno-bytowej oraz wsparcie poprzez udział w organizowanych
grupach wsparcia.
Złożoność działań podejmowanych na rzecz osób bezdomnych przekłada się na wysokość środków
przeznaczanych na realizację założonych celów. Organizacje pozarządowe pozyskując środki
w ramach programów profesjonalizują swoje usługi na rzecz osób bezdomnych poprzez doposażenie
placówek i zatrudnienie specjalistycznej kadry.
Realizacja projektów i programów na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's w Częstochowie
wpływa na jakość świadczonych usług oraz ich profesjonalizm. Wieloletnie doświadczenie instytucji
i organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu środków zewnętrznych na realizację swoich celów
statutowych umożliwia podejmowanie skuteczniejszych oraz innowacyjnych działań na rzecz osób
bezdomnych w mieście Częstochowa. Podejmowane działania w ramach realizowanych projektów
i programów są wynikiem diagnozy zjawiska bezdomności w mieście, prognoz oraz możliwości
rozwiązania problemu na poziomie lokalnym.
55
MAGDALENA HELIŃSKA
WSPARCIE UDZIELANE OSOBOM BEZDOMNYM PRZEZ MIEJSKI OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ
ORAZ WYBRANE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W CZĘSTOCHOWIE W LATACH 2007 – 2011 –
ASPEKTY PRAWNE, KADROWE, TECHNICZNE I FINANSOWE
WSTĘP DO BADAŃ ANALITYCZNYCH
Główne założenia
Celem niniejszego rozdziału jest przybliżenie funkcjonowania organizacji pozarządowych działających
na terenie Miasta Częstochowy mających za zadanie udzielanie pomocy osobom bezdomnym
i zagrożonym bezdomnością, które w ramach obowiązujących przepisów prawnych (zwłaszcza
Ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593 z późn. zm. i Ustawy
z dnia 23 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz. U.
z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.) starają się skutecznie zapobiegać nasilaniu się zjawiska
bezdomności, ubóstwa i w porę reagują na każdą sytuację życiową zagrażającą bytowi jednostki lub
rodziny.
Zostaną również szczegółowo opisane działania prowadzone przez Miejski Ośrodek Pomocy
Społecznej w Częstochowie na rzecz wychodzenia z bezdomności w latach 2007-2011. Niniejszy
rozdział wskazuje także na faktyczne potrzeby finansowe, prawne, kadrowe, techniczne, organizacyjne
oraz kierunki ulepszenia jakości usług świadczonych osobom bezdomnym.
Ponadto w tej części raportu podejmiemy próbę odpowiedzi na poniżej wyszczególnione pytania
sformułowanie w rozdziale ,,Opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródeł informacji
wykorzystanych w badaniach” Pani Beaty Pawlicy (podrozdział Problemy badawcze ) tj.:



Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi ?
Jakie działania na rzecz osób bezdomnych w ramach pozyskanych środków finansowych
w postaci dotacji były podejmowane przez MOPS i NGO's w latach 2007-2011 i jakie były ich
rezultaty?
Jaka była wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizacę zadań związanych
z pomocą osobom bezdomnym ?
56
Otrzymamy także odpowiedź na inne pytania, które pojawiły się na etapie analizy danych:


Jak kształtują się koszty jednostkowe poszczególnych usług świadczonych osobom
bezdomnym ?
Jakie są potrzeby kadrowe, techniczne i finansowe poszczególnych placówek/jednostek
świadczących pomoc bezdomnym?
Sposób gromadzenia danych
Dane do niniejszej części raportu pozyskano głównie w oparciu o dokumentację udostępnioną przez
NGO's i MOPS. W tym zakresie bardzo chętnie współpracowały Fundacja Chrześcijańska ,,Adullam”,
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE” oraz MOPS w Częstochowie. Jednak 80% zebranych
informacji pochodzi ze stron internetowych organizacji pozarządowych, sprawozdań merytorycznych
i finansowych zamieszczonych na portalu internetowym Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej . Do
analizy danych liczbowych, finansowych i prawnych posłużyły również, udostępnione przez
organizacje, wewnętrzne uregulowania jednostek, jak statuty, uchwały i zarządzenia.
Dobór placówek/jednostek
Przedmiotem dogłębnych analiz w ramach desk research była jedna jednostka publiczna oraz cztery
organizacje pozarządowe, które na terenie Miasta Częstochowy świadczą pomoc osobom bezdomnym,
w tym:
I.
1.
II.
1.
2.
3.
4.
Jednostki publiczne:
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie.
Organizacje pozarządowe:
Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”.
Caritas Archidiecezji Częstochowskiej.
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”.
Fundacja św. Barnaby.
Problemy podczas gromadzenia danych
Niestety na etapie gromadzenia danych do analizy ekonomicznej napotkano różne utrudnienia
związane z obawami przed efektami analizy dokumentów w ramach desk research, brakiem chęci do
współpracy w zakresie przekazywania zbyt szczegółowych danych finansowych, brakiem czasu
i brakiem odpowiedniego przygotowania niektórych pracowników organizacji pozarządowych do
przekazywania właściwych informacji zgodnych ze stanem faktycznym. W związku z tym analiza
57
ekonomiczna nie przedstawia w pełni sytuacji organizacji pozarządowych, stanowi jedynie pewien
wycinek obrazujący koszty jednostkowe poszczególnych usług świadczonych osobom bezdomnym
oraz faktyczne potrzeby kadrowe i techniczne placówek.
Analiza warunków technicznych, kadrowych, finansowych i przepisów prawnych regulujących
funkcjonowanie NGO's-ów i MOPS
Jednostki publiczne
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie
Dane podstawowe
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie z siedzibą przy ul. Polskiej Organizacji Wojskowej
nr 2, 42-217 Częstochowa, zwany ,,Ośrodkiem” jest jednostką publiczną i działa na podstawie Statutu
z dnia 16.10.1992 r. wprowadzonego uchwałą nr 279/XXXIII/92 Prezydenta Miasta Częstochowy.
Statut określa główne cele i zadania Ośrodka.
Działalność instytucji i uwarunkowania prawne
Organizacja działa w oparciu o niżej wymienione przepisy prawne:
1.Ustawa o samorządzie gminnym (tj. Dz.U. Z 1996r. Nr 13, poz.74 z późniejszymi zmianami);
2. Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (tekst
1362 z późn. zm.);
jednolity Dz. U. z 2009 r .Nr 175, poz.
3. Ustawa z dnia 10 maja 1990r. - przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym
i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U.Nr 32, poz.191 z późn. zm.);
4. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym z późniejszymi zmianami;
5. Uchwała nr 69/X/90 Miejskiej Rady Narodowej w Częstochowie z dnia 12 marca 1990r. w sprawie
utworzenia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie;
6. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240);
7. Statut MOPS Częstochowa.
Potencjał, problemy i potrzeby instytucji
58
Zasoby kadrowe
W ramach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie komórką służącą pomocy
bezdomnych jest od wielu lat Sekcja ds. Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym (obecnie Zespół ds.
Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym). W ramach tej jednostki od 2007 roku zatrudnionych jest
przeciętnie 8 pracowników, w tym 5 pracowników socjalnych i trzech pracowników jako obsługa
administracyjna oraz kierownik. Na jednego pracownika socjalnego przypada średnio około 100 osób
bezdomnych. Jest to jednak zbyt mało, aby skutecznie pomóc wszystkim potrzebującym. Stąd w roku
2012, dzięki dotacjom unijnym oraz realizowanemu projektowi ,,Standardy w bezdomności – nowa
jakość”, możliwe było zatrudnienie dodatkowych dwóch pracowników socjalnych. To w nieznaczny
sposób, ale jednak, polepszyło sytuację i umożliwiło wsparcie większej liczby osób potrzebujących.
Ponadto w ramach projektu zatrudniono animatora lokalnego i streetworkerów, których praca ma
polepszyć wizerunek osoby bezdomnej i zmienić nastawienie społeczeństwa do tej grupy społecznej.
W roku 2011 średnio miesięczne koszty wynagrodzeń przypadające na Sekcję Pomocy Bezdomnym
i Grupom Wybranym kształtowały się na poziomie 28.302,70 zł, co w skali roku daje kwotę
339.632,40 zł, a to z kolei stanowi około 22 % kwoty wydatkowanej średniorocznie na pomoc osobom
bezdomnym. Analizując lata 2007-2011 kwota ogólna dotacji przeznaczonej na pomoc finansową osób
bez dachu nad głową kształtuje się w przybliżeniu na poziomie 1.556.496,99 zł .
Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym
Formy wsparcia
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie udziela wszelkich dostępnych form
pomocy bezdomnym, oferując pracę socjalną i kierując osoby potrzebujące do właściwych placówek
(noclegowni, ogrzewalni, przytulisk, schronisk, jadłodajni) działających w ramach organizacji
pozarządowych, niosących pomoc bezdomnym i współpracujących z MOPS (np. do Caritas
Archidiecezji Częstochowskiej, Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM”, Stowarzyszenia Wzajemnej
Pomocy ,,AGAPE”). Ponadto osobom w trudnej sytuacji życiowej przyznawane są świadczenia socjalne
w postaci zasiłków celowych (przeciętnie 181 osób rocznie, kwota wydatkowana średnio rocznie:
17.930,13 zł), zasiłków stałych (99 osób, kwota średnio roczna: 449.557,05 zł), zasiłków okresowych
(36 osób, kwota średnioroczna: 16.417,68 zł), zwroty zasiłków do gmin – zasiłki celowe (1 osoba,
kwota średnioroczna:1.976,39 zł), zwroty zasiłków do gmin – zasiłki stałe (3 osoby, kwota
średnioroczna: 7.018,94 zł), talony – zasiłki celowe (14 osób, kwota średnioroczna: 1.785,60 zł),
59
talony - zasiłki stałe (1 osoba, kwota średnioroczna: 3.132,00 zł), paczki higieniczne (2 osoby, kwota
średnioroczna: 2.829,12 zł), sprawienie pogrzebu osobie bezdomnej (32 osoby, kwota średnioroczna:
20.479,12 zł ). Wszystkie formy wsparcia wymagają przygotowania przez pracownika socjalnego
odpowiedniej decyzji administracyjnej zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej, Statutem MOPS oraz
Kodeksem postępowania administracyjnego.
Analizując koszty średnioroczne przypadające na jednego bezdomnego (według Sprawozdań MOPS
z lat 2007 -2011) otrzymujemy następujące wyniki: zasiłki celowe - kwota: 99,06 zł, zasiłki stałe kwota:: 4.522,91 zł, okresowe -kwota : 456,05zł, talony - zasiłki celowe i stałe - kwota: 2.634,31 zł,
paczki higieniczne kwota: 1.219,45 zł, sprawianie pogrzebu - kwota: 632,85 zł.
Osoby bezdomne mają również zapewnione schronie i usługi w następujących placówkach organizacji
pozarządowych:
Tabela 4. Schronienie dla osób bezdomnych
Rodzaj pomocy
Rodzaj placówki
Jednostka miary
Średnia arytmetyczna z lat 2007 -2011
Schronie i usługi w
Schronisko dla
Liczba osob objęta
125
placowkach
Bezdomnych Mężczyzn,
wsparciem
ul. Krakowska 80/15
Noclegownia
Kwota zł
33.885,44
Liczba osob objęta
69
wsparciem
Kwota zł
10.730,36
Przytulisko dla Kobiet
Liczba osob objęta
38
„Oaza”, ul. Staszica 5
wsparciem
Noclegownia
Kwota zł
34.933,73
Liczba rodzin
50 (w tym około 8 dzieci)
Kwota zł
121.014,64
Przytulisko dla
Liczba osob objęta
0
Bezdomnych Rodzin, ul.
wsparciem
Krakowska 80/2
Liczba rodzin
25 (w tym 3 dzieci)
60
Kwota zł
22.386,40
Przytulisko dla
Liczba osob objęta
40
Bezdomnych Męzczyzn,
wsparciem
ul. Krakowska 80/2
Liczba rodzin
0
Kwota zł
10.251,00
Ogrzewalnia, ul.
Liczba osob objęta
36 miejsc
Krakowska 80/15
wsparciem
Liczba rodzin
0
Kwota zł
17.184,00
Marianka Rędzinska
Liczba osob objęta
15
Schronisko/Przytulisko
wsparciem
Kwota zł
29.642,40
Marianka Rędzinska
Liczba osob objęta
3
Noclegownia
wsparciem
kwota
3.888,00
Marianka Rędzinska
Liczba osob objęta
6
Niepełnosprawni
wsparciem
Kwota zł
4.464,20
Dom dla bezdomnych
Liczba osob objęta
8
Lubojenka
wsparciem
Kwota zł
Udzielenie
schronienia
10.234,00
Liczba osob
235 (w tym dzieci 12)
Kwota zł
182.273,84
Źródło: Sprawozdania z działalności MOPS lata 2007-2011.
Przeprowadzając analizę kosztów pobytu przypadających na jedną osobę umieszczoną w powyżej
wspomnianych placówkach dla osób bezdomnych (Tabela 4), otrzymujemy następujące rezultaty:
61











Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – kwota: 271,34 zł.
Noclegownia dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – kwota: 156,04 zł.
Przytulisko dla Kobiet „Oaza”, ul. Staszica 5 - kwota: 919,31 zł.
Noclegownia dla Kobiet „Oaza”, ul. Staszica 5 - kwota: 2.420,29 zł.
Przytulisko dla Bezdomnych Rodzin, ul. Krakowska 80/2 – kwota: 910,02 zł.
Przytulisko dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/2 – kwota: 256,28 zł.
Ogrzewalnia, ul. Krakowska 80/15 -kwota: 477,33 zł.
Marianka Rędzińska Schronisko/Przytulisko – kwota: 2.002,86 zł.
Marianka Rędzińska Noclegownia – kwota: 1.143,53 zł.
Marianka Rędzińska Niepełnosprawni – kwota: 720,03 zł.
Dom dla bezdomnych Lubojenka – kwota: 1.248,05 zł.
Powyżej przedstawione kwoty stanowią wartości minimalne, jakie są niezbędne do zaspokojenia
podstawowych potrzeb osoby bez dachu nad głową. Rozbieżność w kwotach przypadających na
poszczególne placówki wynika z liczby osób, którym rocznie udzielane jest wsparcie, kosztów
funkcjonowania placówek, wynagrodzenia kadry świadczącej usługi w NGO's oraz z oferty wsparcia
skierowanej do osób bezdomnych w poszczególnych placówkach.
Podsumowując koszty średnioroczne łącznie przeznaczone na wszystkie rodzaje zasiłków dla osób
bezdomnych to kwota: 474.929,54 zł, z czego najwięcej, bo około 94,66% stanowią zasiłki stałe
(kwota: 449.557,05 zł). Koszty średnioroczne udzielania schronienia wszystkim bezdomnym w roku
kształtowały się w latach 2007-2011 na poziomie: 182.273,84 zł. Przeciętna liczba osób objęta
wsparciem w postaci dowolnego zasiłku to 41 osób, pomoc w postaci schronienia uzyskało 235 osób,
w tym 12 dzieci. Przeciętna ilość środowisk objętych wsparciem w ciągu ostatnich 5-ciu lat to 225.
Razem osoby objęte wsparciem średniorocznie to 439 osób, średnioroczna kwota przeznaczana na
pomoc bezdomnym w ramach przekazanych dotacji celowych to 654.535,80 zł.
Wyposażenie techniczne organizacji
Wszyscy pracownicy Sekcji Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym, którzy obecnie pracują
w siedzibie przy ul. Nowowiejskiego 24, 42-200 Częstochowa wyposażeni są w jedno biurko
i komputer stacjonarny lub laptop. Dysponują wolnym siedziskiem dla petentów. W związku z tym
każdy bezdomny, który zwróci się o pomoc do pracownika socjalnego, może otrzymać odpowiednie do
swych potrzeb wsparcie w postaci możliwości sporządzenia właściwej dokumentacji urzędniczej (np.
wniosku o wydanie dowodu osobistego, zawiadomienia o zagubieniu różnych dokumentów, decyzji
62
administracyjnej o przyznanie zasiłku itp.), wsparcia psychologicznego i rozmowy o możliwych
kierunkach oraz doboru właściwej ścieżki wyjścia z trudnej sytuacji życiowej.
Zakres merytoryczny pomocy świadczonej przez MOPS
Z punktu widzenia osoby bezdomnej istotna jest pomoc oferowana przez MOPS w Częstochowie.
Zespół ds. Pomocy Osobom Bezdomnym i Grupom Wybranym, komórka organizacyjna MOPS, oprócz
wyżej wspomnianego wsparcia finansowego podejmuje także wszelkie inne istotne działania, które
mają na celu wczesne diagnozowanie, przeciwdziałanie i udzielenie skutecznej pomocy osobom
bezdomnym lub zagrożonym bezdomnością tj.:








Diagnozowanie przyczyn krytycznych sytuacji życiowych, z określeniem stopnia zagrożenia
bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z bezdomności.
Udzielanie pomocy w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji
kryzysowej.
Pomoc finansowa osobom bezdomnym przebywającym na terenie Częstochowy w palcówkach
dla osób bezdomnych.
Usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez pomoc w pozyskiwaniu dla nich lokali
mieszkalnych oraz miejsc pracy. Współpraca ze spółdzielniami mieszkaniowymi, umieszczanie
osób w TBS-ach, DPS-ach oraz współpraca z Urzędem Pracy w Częstochowie.
Pomoc w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej.
Pośrednictwo w sprawach dotyczących uzyskania dokumentów tożsamości, złożenia wniosku
na mieszkanie.
Współpraca z instytucjami w sprawach osobistych dotyczących osób bezdomnych. Pomoc
w załatwianiu różnych spraw w następujących instytucjach: Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
KRUS, sądy, szpitale, w tym psychiatryczne, PFRON, Miejska Komisja ds. Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych, Straż Miejska, szkoły, Ośrodki Leczenia Odwykowego, Powiatowy
Urząd Pracy, Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Pomoc w uzyskaniu miejsc w domach pomocy społecznej (DPS-y), prowadząc całą procedurę
polegającą m.in. na:
 sporządzeniu wywiadu środowiskowego;
 kompletowanie dokumentów;
 kontakt z lekarzem prowadzącym w celu uzupełnienia oświadczeń o stanie zdrowia;
 kontakt z dalszą rodziną;
63







w przypadku braku zgody strony - złożenie wniosku do sądu i uczestniczenie
w postępowaniu sądowym.
Współpraca z Urzędem Pracy w uzyskaniu przekwalifikowania zawodowego. W roku 2008
ponadto pomoc w możliwości otrzymania prac społecznie użytecznych.
Prowadzenie na bieżąco dokumentacji oraz rejestru osób bezdomnych korzystających
z pomocy MOPS.
Współpraca z gminami z których pochodzą osoby bezdomne przebywające na terenie Miasta
Częstochowy.
Monitoring osób bezdomnych na terenie placówek udzielających schronienia, w tym:
schroniska, noclegownie, ogrzewalnie, jadłodajnie.
Praca socjalna polegająca na działaniach osłonowych zapobiegających degradacji biologicznej
i społecznej osób bezdomnych:
 prowadzenie prac z konkretną rodziną lub osobą poprzez podpisanie kontraktu
socjalnego, wytyczenie krótkoterminowych zadań i działań długofalowych oraz bieżący
monitoring sytuacji rodzin oraz osób bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością;
 udzielanie pomocy w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się
w sytuacji kryzysowej;
 pomoc osobom niepełnosprawnym bezdomnym podczas kontaktu z lekarzem oraz
w zaleconych przez lekarzy zajęciach rehabilitacyjnych;
 umożliwienie i pomoc w leczeniu uzależnień ( alkoholizm i narkomania);
 współpraca z innymi instytucjami na rzecz osoby bezdomnej, pomoc w uzyskaniu
dokumentów tożsamości;
 pomoc osobom bezdomnym i niepełnosprawnym w sporządzaniu zakupów;
 podejmowanie działań interwencyjnych w stosunku do osób bezdomnych
przebywających na dworcach, klatkach schodowych i innych miejscach nie nadających
się do zamieszkania, w których przebywanie grozi utratą zdrowia czy nawet życia;
 pomoc w nabyciu prawa do świadczeń zdrowotnych przez osoby bezdomne
nieubezpieczone w NFZ;
 pomoc osobom bezdomnym głuchoniemym w porozumiewaniu się z otoczeniem
zewnętrznym – porozumiewanie się przez pracowników sekcji za pomocą języka
migowego z świadczeniobiorcami;
 od roku 2008 zawieranie kontraktów socjalnych celem aktywizacji zawodowej na
rynku pracy w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt ,,Zainwestuj
w siebie – program aktywnej integracji w Mieście Częstochowa.”
W ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi z terenu miasta Częstochowy,
wykonującymi zadania na rzecz osób ubogich, starszych, bezdomnych, niepełnosprawnych,
64
zagrożonych patologią społeczną, rozpatrywanie ofert składanych na ogłaszany przez
Prezydenta Miasta Częstochowy konkursy ofert na dotacje celowe.
W roku 2007 w ramach konkursu dotowane były dwa zadania:
1) Zadanie 1 – Zwiększenie oddziaływań skierowanych do osób i rodzin zagrożonych ubóstwem.
2) Zadanie 2 - Wspieranie inicjatyw na rzecz osób niepełnosprawnych i osób starszych
znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej.





Od roku 2008 działania w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i projektu
,,Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w Mieście Częstochowa”.
Od roku 2008 pomoc cudzoziemcom, kombatantom według zapisów ustawy o cudzoziemcach.
Od roku 2008 współpraca przy przygotowaniu procedur dotyczących ogłaszania konkursów
na zlecanie zadań z zakresu pomocy społecznej w postaci schronienia.
Od 2008 koordynacja współpracy MOPS z CIS, kierowanie osób do programu CIS.
Od 2008 koordynowanie pracą Komisji Oceniającej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
ds. Oceny przydatności składników majątku ruchomego MOPS. Ustalanie procedur
i prowadzenie bieżącej dokumentacji związanej z realizowanymi działaniami .
Zatem pomoc udzielana osobom bezdomnym na terenie Miasta Częstochowy ma na celu przede
wszystkim przyznanie:
1. tymczasowego schronienia,
2. prawa do świadczeń zdrowotnych przez osoby nieubezpieczone,
3. poprawę warunków życia oraz integrację osób bezdomnych ze społeczeństwem.
Klient/petent będący osobą bezdomną otrzymuje od MOPS-u pomoc w postaci schronienia w jednej
z placówek dla osób bezdomnych: Przytulisko, Schronisko, Noclegownia, Ogrzewalnia.. Zapewniony
ma również posiłek w Jadłodajniach funkcjonujących w ramach NGO's. W Przytulisku i Schronisku
oferuje się całodzienne wyżywienie, w Noclegowni osoba potrzebująca otrzymuje jeden ciepły posiłek
dziennie, w Ogrzewalni zapewnia się nieodpłatny nocleg, zwłaszcza w okresie zimowym. Ponadto
klienci mają zabezpieczone środki czystości. Przyznawana jest również pomoc finansowa na inne
niezbędne potrzeby bytowe oraz zlecenia na realizację recept. Bardzo ważna jest też szeroko
rozumiana praca socjalna, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, pomoc w gospodarowaniu
środkami finansowymi, zabezpieczanie odzieży, kontrole trzeźwości, współpraca pracowników
socjalnych z opiekunami placówek.
Zauważyć można, że proces wychodzenia z bezdomności jest długotrwały, skomplikowany na każdym
etapie i odbywa się głównie poprzez:
65





wynajem lokalu we własnym zakresie;
umieszczenie w DPS osób wymagających opieki całodobowej;
opuszczenie placówki z powodu nagminnego łamania regulaminu;
otrzymanie mieszkania z Urzędu Miasta np. TBS-y, mieszkania chronione;
zamieszkanie u rodziny lub znajomych.
Wydatki na osoby bezdomne
Aby pełniej uświadomić sobie zjawisko bezdomności na terenie Miasta Częstochowy konieczna jest
wiedza jak kształtowały się wydatki w latach 2007-2011 ponoszone przez MOPS na pomoc
bezdomnym. Dane zgromadzone w Tabeli 5 stanowią odpowiedź na to pytanie (dane to średnie
arytmetyczne z 5-ciu ostatnich lat).
Tabela 5. Wydatki poniesione na pomoc osobom bezdomnym w latach 2007-2011.
LP.
RODZAJE UDZIELONEJ POMOCY
ŚREDNIA ARYTMETYCZNA LATA 2007-2011
LICZBA OSÓB
WYDATKI
ILOŚĆ WYDANYCH
KORZYSTAJĄCYCH
ROCZNE NA
DECYZJI
UDZIELONĄ
ADMINISTRACYJNYCH
POMOC
1.
Ogolna ilosc osob bezdomnych korzystających
447
1 217 658,46
1 015
z pomocy MOPS
2.
Udzielenie schronienia ogołem – w tym dzieci
295
777 545,54
625
3.
Ilosc czynnych srodowisk ogołem
276
0,00
69
4.
Schronisko dla bezdomnych Męzczyzn ul.
139
354 576,80
246
82
28589,20
104
75
236 204,94
75
Krakowska 80/15
5.
Noclegownia dla Bezdomnych Męzczyzn, ul.
Krakowska 80/2
6.
Przytulisko dla kobiet ,,OAZA” matki wraz z
dziecmi
66
7.
Noclegownia dla Kobiet ,,OAZA”
19
25 320,80
29
8.
Przytulisko dla Bezdomnych Męzczyzn ul.
40
88 397,20
45
25
32 885,80
12
Krakowska 80/2
9.
Przytulisko
dla
bezdomnych
rodzin,
ul.
Krakowska 80/2
10.
Marianka Rędzinska Przytulisko
15
41 563,20
27
11.
Marianka Rędzinska Niepełnosprawni
6
26 460,00
2
12.
Marianka Rędzinska Noclegownia
12
14 473,00
7
13.
Ogrzewalnia (034) 368-32-94, ul.Krakowska
36
40 504,00
0
175
17 979,31
213
80/15
14.
Pomoc w postaci zasiłku celowego w tym: na
odziez i obuwie, pokrycie kosztu lekarstw,
pokrycie
kosztu
wyrobienia
dokumentow
tozsamosci, zasiłek na bilety, sprawienie
pogrzebu osobie bezdomnej, pozostałe zasiłki
celowe
15.
Zwrot zasiłkow do gmin – zasiłki celowe
0
941,21
22
16.
Talony -zasiłki celowe
52
2 924,00
31
17.
Paczki higieniczne
10
143,86
12
18.
Sprawienie pogrzebu osobie bezdomnej
12
33 571,91
12
19.
Pomoc w postaci zasiłku stałego
71
435 433,77
69
20.
Pomoc w postaci zasiłku stałego -talony
26
6 424,00
0
21.
Pomoc w postaci zasiłku stałego -zwrot
0
12 664,34
0
zasiłkow do gminy
22
Pomoc w postaci zasiłku okresowego
91
46 614,13
140
23.
Pomoc panstwa w zakresie dozywiania od
2
254,00
1
4
203,24
4
2010r.
24.
Pomoc panstwa w zakresie dozywiania od
67
2010r. - paczki mikołajowe
25.
Nabycie prawa do swiadczen zdrowotnych
49
0,00
39
314
0,00
14
0
przez osoby nie ubezpieczone w NFZ
26.
Praca socjalna:
- prowadzenie prac z konkretną rodziną lub
osobą
poprzez
socjalnego,
podpisanie
wytyczenie
kontraktu
krotkoterminowych
zadan i działan długofalowych oraz biezący
monitoring
sytuacji
rodzin
oraz
osob
bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią;
- udzielanie pomocy w postaci czasowego
schronienia
osobom
znajdującym
się
w
sytuacji kryzysowej;
- umozliwienie i pomoc w leczeniu uzaleznien
( alkoholizm i narkomania);
- wspołpraca z innymi instytucjami na rzecz
osoby
bezdomnej,
pomoc
w
uzyskaniu
dokumentow tozsamosci;
- pomoc osobom bezdomnym w uzyskaniu
miejsca w DPS;
- podejmowanie działan interwencyjnych w
stosunku
do
przebywających
osob
na
bezdomnych
dworcach,
klatkach
schodowych i innych miejscach nie nadających
się do zamieszkania, w ktorych przebywanie
grozi utratą zdrowia czy nawet zycia;
27.
Zawarte kontrakty socjalne – ogolna ilosc
56
0,00
28.
EFS – ilosc kontraktow socjalnych zawartych w
5
0,00
37
0,00
ramach projektu ,,Zainwestuj w siebie –
program
aktywnej
integracji
w
Miescie
Częstochowa.”
29.
Sama praca socjalna bez udzielania pomocy
0
decyzją administracyjną
68
30.
Wydano Postanowien w sprawach
22
0,00
30
31.
Decyzje zmieniające
38
0,00
66
32.
Decyzje zakanczające sprawę
11
0,00
39
33
Decyzje odmowne
37
0,00
62
34.
Decyzje umarzające sprawę
8
0,00
14
35.
Decyzje administracyjne ogółem
2 488
3 441 332,72
3 039
Źródło: Dane sprawozdawcze MOPS lata 2007-2011.
Na podstawie analizy dokumentów MOPS , badając kształtowanie się liczby osób bezdomnych
w poszczególnych latach oraz ponoszone wydatki, można stwierdzić, iż badane zjawisko jest
dynamiczne z tendencją stale wzrastającą. W badanym okresie wzrastała zarówno liczba osób
bezdomnych (średniorocznie o około 103 osoby), jak i liczba wydawanych decyzji administracyjnych
przyznających pomoc osobom bezdomnym (średnio o około 239 decyzje). W związku z tym rosną
także wydatki przeznaczone na poszczególne rodzaje świadczeń skierowane do bezdomnych (rocznie
wzrost o kwotę około: 389 124,25 zł). Rosnące wydatki i liczba osób bezdomnych świadczą zatem
o pogłębianiu się zjawiska i zwiększonych potrzebach w tym zakresie. Omówione tendencję zarówno
dotyczące wydatków, jak i liczby osób bezdomnych doskonale obrazują poniżej przedstawione
wykresy (Rysunek 1, Rysunek 2, Rysunek 3).
69
Rysunek 1: Liczba osób bezdomnych w latach 2007-2011
600
495
500
510
453
419
400
356
2007- 356 osób
2008 - 419 osób
2009 - 495 osób
300
2010 - 510 osób
2011 - 453 osoby
200
100
0
Źródło: Sprawozdania MOPS Częstochowa lata 2007-2011.
Jak widać na powyższym wykresie w latach 2007-2011 liczba osób bezdomnych stale rosła, w roku
2010 wynosiła 510 osób. W roku 2011 liczba bezdomnych spadła do 453 osób.
70
Rysunek 2: Wydatki na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011
wy datki na udzieloną pomoc
MOPS CZĘSTOCHOWA
1 800 000,00
1 600 000,00
1 400 000,00
1 200 000,00
1 000 000,00
800 000,00
600 000,00
400 000,00
200 000,00
0,00
1 705 474,38
1 575 769,94
1 556 496,99
2007
2008
2009
2010
2011
1 250 551,00
715 000,00
w ydatki
Wydatki w poszczególnych latach 2007-2011 rosły aż do kwoty: 1.705.474,38 zł w 2010 roku. Łatwo
można zauważyć, iż wraz ze spadkiem liczby osób bezdomnych w 2011 roku, spadły również wydatki
z tytułu przyznawanych świadczeń finansowych i różnych form wsparcia oferowanych bezdomnym
w placówkach.
71
Rysunek 3: Korelacja między wydatkami a liczbą osób bezdomnych lata 2007-20
1 800 000,00
12
1 600 000,00
10
1 400 000,00
WYDAT KI
1 200 000,00
8
1 000 000,00
6
800 000,00
600 000,00
4
400 000,00
2
200 000,00
0,00
0
340 360 380 400 420 440 460 480 500 520
LICZBA OSÓB BEZDOMNYCH
2007
2008
2009
2010
2011
Na powyższym wykresie widać silną korelację liniową między ponoszonymi wydatkami a liczbą osób
bezdomnych. Wzrost liczby osób w trudnej sytuacji życiowej wpływa wprost proporcjonalnie na
wzrost wydatków i odwrotnie. Jest to silna zależność liniowa, co jest zjawiskiem oczywistym
i przewidywalnym.
Szczegółowa analiza planu wydatków na realizacje umów w zakresie wykonywania pochówku dla
osób bezdomnych wykazała, że na osoby bezdomne Sekcji Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym
poniesiono w roku 2010 - 25,72 %, w roku 2011 – 31,40% ogółu wydatków przeznaczonych na ten
cel. Koszty jednego pochówku kształtowały się średnio na poziomie: 3.106,00 zł. Ponadto w roku
2011 otrzymało:
72



zasiłek stały - 131 osób – kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około:
4.102,76 zł.
zasiłek okresowy -150 osób - kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około:
456,05 zł.
zasiłek celowy 108 osób – kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około:
110,99 zł.
Są to kwoty zbyt małe na poprawę egzystencji osoby bezdomnej. Obecnie miesięczne minimum
socjalne dochodowe kształtuje się na poziomie około 550 zł (kryterium dochodowe dla osoby
samotnie gospodarującej wynosi 542 zł, dla osoby w rodzinie 456 zł ). Z kolei według obliczeń
Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, na podstawie danych Departamentu Statystyki Społecznej GUS ,
minimum socjalne miesięczne na koniec grudnia 2011r. wynosiło dla samotnie gospodarujących:
990,43 zł (dla osoby w wieku produkcyjnym) oraz 994,20 zł dla samotnego emeryta.
Aby dalej nakreślić potrzeby finansowe związane z przyznawanymi zasiłkami celowymi, stałymi
i innymi formami pomocy oferowanymi przez MOPS osobom bezdomnym, poniżej przedstawiono
także kształtowanie się wydatków w latach 2007-2011. Dokonano podziału na poszczególne rodzaje
świadczeń i pomoc oferowaną przez ośrodek pomocy osobom bezdomnym i przez ubóstwo
zagrożonym bezdomnością. Przedstawione w Tabeli 6 dane stanowią średnią arytmetyczną
z ostatnich 5-ciu lat.
Tabela 6. Świadczenia zrealizowane w latach 2007-2011 według raportu wygenerowanego z
programu POMOST.
Rok
Rodzaj
Powód
Kwota zadań
Kwota
Kwota razem
świadczenia
przyznania
środków
zadań
pomocy
własnych
zleconych/
objęta
dotacja
wsparciem
17 613 312,25 9 887 199,31 27 500 511,56
Liczba
Liczba
Liczba
Liczba
świadczeń
osób
rodzin
osób w
rodzinach
565 209
7 962
5 818
12 538
20072011
Razem wydatki w roku
Zasiłek stały Bezdomność 4 281 816,62
2 378 932,08 6 660 748,70
116 782
1 749
1 271
2 571
schronienie
513 887,78
0,00
514 397,98
39 383
181
180
203
posiłki
836,58
0,00
836,58
222
3
1
7
Pomoc
5 269,28
0,00
5 269,28
83
50
50
60
rzeczowa
73
sprawienie
22 487,78
0,00
22 487,78
8
8
8
8
23 567,59
0,00
23 567,59
250
122
122
153
681,38
59 006,23
59 687,61
1 309
100
10
129
4 294,74
5 436,08
9 730,83
1 387
30
23
49
6 058,58
0,00
6 058,57
70
0
0
0
11 681,01
0,00
11 681,01
19
3
3
7
11 605,02
0,00
8 442,78
16
1
1
3
pogrzebu
zasiłek
celowy i w
naturze
Zasiłek
okresowy
program
wieloletni:
pomoc
państwa w
zakresie
dożywiania
skierowanie
do
ośrodka
wsparcia
pomoc
dla
osób
usamodziel
nianych
pomoc
dla
rodzin
zastępczych
74
Usługi
246,43
0,00
246,43
8
0
0
0
275,88
0,00
275,88
5
0
0
1
opiekuńcze
Specjalistycz
ne
usługi
opiekuńcze
Źródło: Sprawozdania MPIPS-03 Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie.
Analizowane wartości liczbowe z lata 2007-2011 od razu nasuwają nam na myśl następujące wnioski:





potrzeby finansowe w zakresie przyznawanej pomocy pieniężnej są ogromne i oscylują rok
rocznie (w przeciągu ostatnich 5 lat) wokół kwoty: 20 – 30 mln;
liczba przyznawanych świadczeń kształtuje się w przybliżeniu na poziomie około: 510-565
tyś.;
liczba osób potrzebujących, bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością zbliżona jest do 7-8
tyś.;
liczba rodzin oczekujących na pomoc to: 5-6 tyś.;
liczba osób w rodzinach potrzebujących wsparcia to około: 11-13 tyś.
Powyżej wymienione wartości są
Częstochowy.
istotne i świadczą o znacznym
ubóstwie mieszkańców
Liczba osób usamodzielnionych przez MOPS
Szacunkowa liczba osób, które usamodzielniły się i wyszły z bezdomności w latach 2007-2011, dzięki
wsparciu pracowników MOPS, kształtowała się średnio rocznie na poziomie 13 osób (przy założeniu
ilości osób bezdomnych 439). Przy czym w latach 2007-2011 obserwowano co rok wzrost liczby osób
bezdomnych przeciętnie o 24 osoby.
Należy jednak pamiętać, że podane powyżej wartości liczbowe stanowią tylko wielkości szacunkowe,
gdyż ciężko monitorować sytuację osoby wychodzącej z danej placówki do końca życia. Bezdomność,
podobnie jak bezrobocie, w większej mierze jest zjawiskiem ukrytym.
Współpraca MOPS z innymi organizacjami w zakresie pomocy bezdomnym
75
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej chętnie współpracuje w ramach swojej działalności z różnymi
instytucjami, by skutecznie nieść pomoc potrzebującym. Istotne znaczenie z punktu widzenia osoby
bezdomnej ma współpraca zarówno z Policją, Strażą Miejską, NFZ, kościołami oraz z organizacjami
pozarządowymi, takimi jak Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy
,,AGAPE”, Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, Fundacja św. Barnaby.
Dobrym przykładem nawiązania skutecznej i efektywnej współpracy jest realizowany w obecnym
roku niejednokrotnie wspomniany w niniejszym rozdziale Projekt pt. ,,Standardy w bezdomności –
nowa jakość”. Kwota przeznaczona na jego realizację to 958.735,95 zł. Osoby objęte wsparciem
docelowo to 100 osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Stąd na jedną osobę potrzebującą
przypada w projekcie kwota: 9 587, 36 zł. Działania projektu są przewidziane na okres od 01.III.2012r.
do 30.VIII.2013r. Lider projektu to Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Partnerzy to
Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” i Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Bliżej działania
prowadzone w ramach Projektu zostały opisane przez Panią Agnieszkę Kowal-Smugowską w rozdziale
,,Projekty i programy realizowane na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's”.
PODSUMOWANIE
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie jest jednostką publiczną, która prowadzi szereg
działań na rzecz osób bezdomnym. Próbuje wszelkimi dostępnymi środkami finansowym, jak
i oferując szeroki wachlarz form wsparcia, umożliwić osobom w trudnym położeniu odnaleźć
właściwą ścieżkę wsparcia w kierunku usamodzielnienia się. Jednak analizując dokumentacje
i realizacje zadania z zakresu pomocy społecznej, zauważono pewne braki, które należałoby
wyeliminować w najbliższej przyszłości, a które z pewnością ulepszyłyby usługi świadczone na rzecz
osób bezdomnych, tj.:
- Zwiększenie miejsc dla osób bezdomnych niepełnosprawnych – często są to osoby w średnim wieku,
które mogą samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, ale potrzebują jedynie niewielkiego
wsparcia osób trzecich. Na chwilę obecną w większości kieruje się te osoby do DPS-ów. Umieszczenie
ich w Domach Pomocy Społecznej prowadzi jednak do wyeliminowania z życia w społeczeństwie
i pozbawia możliwości aktywizacji oraz zwiększa koszty utrzymania podopiecznych. Według badań
koszt pobytu w DPS jest średnio 2-krotnie wyższy niż w placówce dla bezdomnych
niepełnosprawnych.
76
- Zwiększenie liczby mieszkań chronionych - to umożliwi ostatecznie zwiększenie ilości osób/rodzin
usamodzielnianych. Obecnie liczba ta kształtuje się na poziomie 8 placówek (Mieszkania chronione ul. Leśmiana 2 m.23, ul. Gajcego 6/2, ul. Barlickiego 5 m.25, Nowowiejskiego 14/77, ul.
Michałowskiego 30 - dla 1 osoby, ul. Focha 71a – dla 3 osób, ul. Herberta, Mieszkanie Chronione
Adaptacyjne ul. Focha 71a - dla 6 osób);
- Zatrudnienie pracowników/asystentów osoby bezdomnej - którzy prowadziliby tylko i wyłącznie
pracę socjalną poprzez realizowane Indywidualne Programy Wychodzenia z Bezdomności (Obecnie
w 2012 roku w ramach Projektu ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość” zatrudniono dodatkowo 2
pracowników socjalnych, którzy mają za zadanie prowadzić Indywidualne Programy Wychodzenia
z Bezdomności).
- Zwiększenie działań aktywizujących - co wiąże się z koniecznością zabezpieczenia dodatkowych
środków finansowych na zatrudnienie specjalistów.
Ponadto według danych zebranych w roku 2010 przez pracowników Sekcji Pomocy
Bezdomnym i Grupom Wybranych wynika, że obecnie można badać dwa obszary świadczenia usług
osobom
bezdomnym:
1. Skuteczność - za pomocą następujących wskaźników:



liczba osób dorosłych korzystających z posiłków - 287;
liczba skarg formalnych na posiłki w stosunku do liczby klientów korzystających z tej
formy
pomocy - 5;
liczba odwołań składanych do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w stosunku do liczby
klientów korzystających z posiłków z mocy prawa-5;
liczba osób które przeciętnie korzystają bezpośrednio z posiłków (których dochód jest
kryterium dochodowe) -254;


2.
niższy
niż
liczba osób które ponoszą odpłatność - 33;
liczba osób korzystających z posiłków rocznie za okres 2009-2010 – około 420 osób.
Dostępność - za pomocą następujących wskaźników:
a) dostępność cenowa dla bezdomnych:



ilość osób które ponoszą odpłatność za posiłek – około 33 rocznie;
ilość osób, które nie ponoszą odpłatności za posiłki - 254;
ilość klientów MOPS, których rodzina partycypuje w kosztach posiłków – 0;
77

Ilość osób, które zostały zwolnione z odpłatności za posiłek (z uwzględnieniem ustawowego
kryterium dochodowego) -254;
b) dostępność fizyczna dla bezdomnych:


% zaspokojonych potrzeb w zakresie posiłków w stosunku do zgłoszonych potrzeb - 100%;
% udziału posiłków dostarczanych do domów podopiecznych w ogólnej liczbie wydawanych
posiłków – 0.
Podsumowując, analiza sprawozdań finansowych i merytorycznych MOPS (dotyczących bezdomności
z lat 2007-2011) wskazała na tendencje wzrostowe zarówno wydatków z podziałem na poszczególne
rodzaje świadczeń (zasiłki celowe, okresowe, stałe i inne), jak również wzrost wydawanych decyzji
administracyjnych oraz wzrost liczby osób bezdomnych do roku 2010, co jest zjawiskiem bardzo
niepokojącym. Dopiero w roku 2011 liczba osób bezdomnych zmalała z 510 osób do 453. Można by
przypuszczać, że przyczyniała się do tego pomoc udzielana przez instytucje świadczące usługi osobom
bezdomnym. Jednak w przypadku tej grupy społecznej nie jest to tak oczywiste. Zmniejszenie liczby
osób bezdomnych może być spowodowane migracją na inne tereny Polski lub mniejszym
zainteresowaniem udzielaną pomocą przez osoby potrzebujące wsparcia. Należy bowiem pamiętać, iż
określenie dokładnej liczby osób bezdomnych w każdym roku jest bardzo trudne. Większość tego
rodzaju osób nie posiada bowiem meldunku i właściwych dokumentów tożsamości. W przypadku
określania liczby osób bez dachu nad głową możemy zatem posługiwać się jedynie danymi
szacunkowymi, przybliżonymi. Ile jest osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy
w rzeczywistości ? Prawdopodobnie tysiąc, dwa tysiące lub więcej. Być może praca animatora
lokalnego i streetworkerów w ramach Projektu ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość” pomoże
nam tę liczbę oszacować z większą dokładnością.
Ponadto średnioroczne wydatki na pomoc finansową MOPS na jednego bezdomnego to koszt rzędu
1.528,96 zł (w tym pogrzeb i talony) a koszt pobytu w dowolnej placówce pomocy bezdomnym
organizacji pozarządowej to kwota około: 956,83 zł.
78
ORGANIZACJE POZARZĄDOWE
Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”
Dane podstawowe
Fundacja Chrześcijańska ”ADULLAM ” z siedzibą przy ul. Krakowskiej 34, 42-202 Częstochowa została
powołana do życia aktem notarialnym w dniu 06 września 1993 roku i zarejestrowana w Sądzie
Rejonowym dla m. 3T. Warszawy pod numerem 3960 Rejestru Fundacji. W wyniku zmian ustawowych
na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Katowicach, Wydział Gospodarczy Krajowego
Rejestru Sądowego Fundacja została wpisana w dniu 29 listopada 2001 roku do Krajowego Rejestru
Sądowego pod numerem 0000067093.
Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” jest jednostką pożytku publicznego uprawnioną do
otrzymywania 1% podatku, działająca od 1994 roku na terenie miasta Częstochowy na polu pomocy
społecznej na rzecz osób bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych i chorych oraz
uzależnionych od alkoholu i narkotyków. Otrzymuje również nawiązki i działa głównie dzięki
ofiarności darczyńców.
Głównym dokumentem w oparciu o który prowadzi swoją działalność jest ,,Statut Fundacji”, który
określa zasadniczy przedmiot działalności. Celem Fundacji jest niesienie wszechstronnej pomocy
osobom samotnym, rodzinom, osobom upośledzonym społecznie, materialnie lub zdrowotnie,
a zwłaszcza zagrożonym ubóstwem i bezdomnością. Równie istotnymi dokumentami są Regulaminy
organizacyjne: świetlicy z elementem socjoterapii dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych
„Życie poza szkołą”, Hostelu dla bezdomnych mężczyzn, jadłodajni dla osób ubogich.
Wszelkie regulacje i zmiany dotyczące funkcjonowania jednostki dokonywane są w oparciu
o Uchwały Rady Fundacji i Komisji Rewizyjnej. W skład Zarządu wchodzi Prezes Zarządu mgr Elżbieta
Ferenc oraz Rada Fundacji złożona z 5 członków (przewodniczący, wiceprzewodniczący, sekretarz, 2
innych członków) i Komisja Rewizyjna – 3 osoby (przewodniczący i 2 członków komisji rewizyjnej).
79
Ponadto dokumentami, które regulują pracę Fundacji, są prowadzone przez Wojewodę Śląskiego
rejestry: świetlic dla dzieci i młodzieży, placówek zapewniających miejsca noclegowe bezdomnym (w
tym Hostel dla bezdomnych mężczyzn).
Fundacja realizuje cele wszystkimi dostępnymi środkami finansowymi (darowizny, dotacje, 1%
podatku). Do jej głównych zadań należy:
1. Prowadzenie stołówki bezpłatnego żywienia dla 450 osób (dwudaniowe obiady przez 6 dni
w tygodniu) w ramach, której wydawane są również artykuły spożywcze do samodzielnego
przygotowywania śniadań i kolacji:




kobietom samotnie wychowującym dzieci (w tym bezdomnym),
samotnym bezdomnym,
rodzinom wielodzietnym (w tym bezdomnym),
osobom, które podjęły pracę zawodową i wyszły z bezdomności (do pierwszego
wynagrodzenia).
2. Prowadzenie Hostelu dla 13 mężczyzn wychodzących z nałogów, bezdomnych, opuszczających
zakłady karne.
3. Prowadzenie świetlicy dla 80 dzieci i młodzieży „Życie poza szkołą”.
4. Poradnictwo przeciwdziałania alkoholizmowi w rodzinach.
5. Prowadzenie magazynu odzieży i innych artykułów dla potrzeb podopiecznych bezdomnych.
6. Prowadzenie Punktu wydawania produktów unijnych w ramach programu unijnego PEAD dla około
2.000 osób z terenu miasta Częstochowy oraz terenów wiejskich (gmina Mstów).
Zasoby kadrowe
Jednak aby organizacja wykonywała swoje zadania efektywnie i zgodnie z zapisami statutowymi
konieczne są odpowiednie zasoby kadrowe. W związku z tym poniżej omówiono jak kształtowało się
zatrudnienie w Fundacji w latach 2007-2011:
80
Tabela 7. Zasoby kadrowe Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM”
Wyszczególnienie
Forma
2007
2008
2009
2010
2011
Pełny etat
13
16
20
27
4
(niepełne etaty
(½, ¼, 1/3 itp)
0
1
1
1
7
11
23
17
15
10
0
1
6
17
3
0
0
0
0
0
70
77
80
75
70
Umowa o
pracę
0
0
0
0
0
Umowa
cywilnoprawna
1
0
0
1
1
0
0
0
0
0
Umowa
cywilnoprawna
1
1
1
1
1
Umowa o
pracę
0
0
0
3
0
Umowa
cywilnoprawna
1
5
6
4
4
Umowa o
pracę
8
9
12
17
3
Umowa
cywilnoprawna
0
0
0
0
0
Umowa o
- pracę
1
4
1
3
2
zatrudnienia
1
Liczba pracowników 1) umowa o pracę
zatrudnionych
w (ilość osób)
instytucji
2)umowy cywilno- Umowy
prawne
zlecenie
(ilość osób)
Umowy o
dzieło
kontrakty
3)wolontariat
2
Liczba pracowników Kierownik
pracujących
na /Koordynator
poszczególnych
stanowiskach pracy:
Pracownik
Umowa o
socjalny/specjalista pracę
pracy socjalnej
Opiekun/wychowa
wca
Obsługa kuchni
Pracownik
administacyjno
81
biurowy
Umowa
cywilnoprawna
0
1
0
0
0
Lekarz
Umowa o
pracę
0
0
0
0
0
Umowa
cywilnoprawna
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
½ etatu
Umowa
cywilnoprawna
0
0
0
0
0
Umowa o
pracę
0
0
1
1
1
Umowa
cywilnoprawna
1
2
5
3
2
Umowa o
pracę
0
0
0
0
0
Umowa
cywilnoprawna
0
1
1
0
0
Umowa o
pracę
0
1
1
0
0
Umowa
cywilnoprawna
0
0
0
0
0
1
1
0
1
1
0
1
0
0
0
Pielęgniarka/pielęg Umowa o
niarz
pracę
Umowa
cywilnoprawna
Portier/portierka/do Umowa o
zorca
pracę
Terapeuta
Psycholog
Kierowca
Technik technolog Umowa o
zbiorowego
pracę
żywienia
Umowa
cywilnoprawna
Źródło: Dokumentacja kadrowa organizacji.
Rysunek 4: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM"2007R.
82
Źródło: Tabela nr 7.
Rysunek 5: Struktura zatrudnienia w
Fundacji ,,ADULLAM" 2008R.
Rysunek 6: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM" 2009R.
83
Analizując zgromadzone powyżej dane i przygotowane wykresy, można zaobserwować, iż liczba osób
zatrudniona w organizacji w ramach umów o pracę (pełny etat) z roku na rok rosła do 2010.W roku
2011 nastąpił znaczny spadek (z 27 do 4). Wzrasta natomiast zatrudnienie w ramach umów cywilno prawnych oraz etatyzacja zatrudnienia. Jest to w znacznej mierze spowodowane ograniczeniami
finansowymi i zwiększającymi się stale obciążeniami pracodawcy. Liczba osób pracujących w ramach
wolontariatu utrzymuje się na zbliżonym poziomie, tj. średnia arytmetyczna wynosi około 74 osoby
w ciągu roku. Ogólnie trudna sytuacja finansowa organizacji pozarządowych, brak dodatkowych form
finansowania, powoduje, iż bardzo chętnie korzystają one z pomocy wolontariuszy i darczyńców.
Z analizy bilansów, rachunków wyników i pozostałej dokumentacji NGO's wynika również, iż często
organizacje zmuszone są do zaciągania kredytów i pożyczek na swoją działalność statutową, w tym na
pomoc bezdomnym. W Polsce ponad 70 % przebadanych przez GUS organizacji wykazało korzystanie
z pracy społecznej, tzn. świadczonej dobrowolnie i bez wynagrodzenia, tak przez członków
84
organizacji, jak i osoby, które nie są jej członkami. Średnia liczba wolontariuszy w tych organizacjach
wyniosła 32 osoby. W małych i średnich organizacjach osoby pracujące społecznie stanowią natomiast
średnio ponad 90% wszystkich zaangażowanych w pracę osób.
Z powyżej przedstawionych wykresów można zatem łatwo wnioskować, iż praca w analizowanej
organizacji i podobnych organizacjach pozarządowych opiera się głównie na pomocy wolontariuszy.
Mimo to (jak wynika z dalszych rozważań niniejszego raportu), jest skuteczna, efektywna i wbrew
pozorom dociera do większości osób potrzebujących, w tym bezdomnych.
Dalej przyglądając się formom zatrudnienia oferowanym pracownikom organizacji można
zaobserwować, iż większość specjalistów pracuje w ramach umów cywilno - prawnych, co jest
zrozumiałe z uwagi na krótkotrwały i okresowy charakter pracy np. koordynator, opiekun, pracownik
socjalny, lekarz, terapeuta, psycholog czy prawnik. Są to osoby niezbędne podczas pracy z osobą
bezdomną, która w trudnej sytuacji wymaga wszechstronnego wsparcia.
Na umowy o prace zatrudnieni są, z uwagi na ciągłość wykonywanych czynności jedynie: pracownicy
administracyjni, kierowca oraz technolog zbiorowego żywienia. Jednak wydawałoby się konieczne
zatrudnienie lekarza, jak i pracowników socjalnych w ramach umów o pracę na pełny etat, co
zapewniałoby większą skuteczność i ciągłość udzielania
pomocy osobom potrzebującym. Jednak,
jak w każdej podobnej sytuacji, ograniczeniem są niezbędne do tego dodatkowe środki finansowe.
Ponadto analizując lata 2007-2011 okazuję się, że średnio w roku na poszczególne stanowiska
przypadało:












obsługa kuchni - 9,8 etatu;
opiekun- wychowawca – 4,6 etatu;
terapeuta – 3,4 etatu;
pracownik administracyjno - biurowy – 2,4 etatu;
pracownik socjalny/specjalista pracy socjalnej – 1 etat;
technik/technologa zdrowego żywienia – 1 etat.
kierownik/koordynator - 0,6 etatu;
psycholog – 0,4 etatu;
kierowca – 0,4 etatu;
lekarz – 1 w 2007r. - średnia arytmetyczna z pięciu lat wynosi zatem 0,2 etatu;
portier/portierka/dozorca - ½ etatu w 2011r. – stąd średnia arytmetyczna z 5 lat wynosi 0,10 etatu;
pielęgniarka/pielęgniarz – 0 etatu;
85
Z powyżej przedstawionej analizy wynika, że najwięcej, bo aż 9,8 etatu przeznaczono na zatrudnienie
pracowników w jadłodajni, co z punktu widzenia bezdomnego jest pozytywnym zjawiskiem. Im więcej
pracowników jadłodajni, tym jakość świadczonych usług jest lepsza (więcej osób otrzyma pożywienie
w krótszym czasie). Ponadto zatrudniano również sporo opiekunów - wychowawców- około 4,6 etatu
rocznie oraz terapeutów 3,4 etatu. Najmniej w zasobach kadrowych znajduje się
pielęgniarek/pielęgniarzy - 0, lekarzy - 0,10, psychologów i kierowców – 0,4 etatu. W tych zakresach
można by zwiększyć zatrudnienie, gdyż lekarz pierwszego kontaktu, psycholog, czy odpowiedni
transport - w przypadku osoby bezdomnej niepełnosprawnej - są niezbędne. Większość, około 90%
osób bezdomnych to osoby, które z lekarzem w ogóle się nie kontaktują. Często - nawet nieświadomi są nosicielami wielu chorób, które łatwo i skutecznie można wyleczyć. Jednak na zatrudnienie
dodatkowych osób niezbędne są odpowiednie środki finansowe, których zazwyczaj brakuje
w organizacjach. Średniorocznie na wynagrodzenia w Fundacji przeznacza się kwotę: 168.088,38 zł.
Przeciętne zatrudnienie roczne kształtuje się na poziomie 19 pracowników (umowy cywilno – prawne,
jaki i umowy o pracę).
Formy wsparcia
Zgodnie z przeprowadzoną analizą danych zastanych Fundacja oferuje szeroki wachlarz form
wsparcia skierowany do osób bezdomnych: kuchnia, jadłodajnia, stołówka charytatywna, hostel,
świetlica dla osób bezdomnych, punkt konsultacyjno – informacyjny (tzw. PIK), pokój do terapii.
Liczba wszystkich placówek Fundacji ,,Adullam” w badanym okresie, tj. 2007-2011, nie ulegała
w przeważającej większości zmianie (ani zwiększeniu ani zmniejszeniu) i kształtowała się na poziomie
1. Jedynie w roku 2011 powstała w ramach struktur organizacyjnych Fundacji świetlica dla
bezdomnych osób. Ponadto można zaobserwować, iż liczba osób bezdomnych z roku na rok wzrastała.
Rosły również koszty utrzymania poszczególnych placówek. Z kolei środki na zakup obuwia i odzieży
w większości pozyskiwano od darczyńców.
Badając koszty i liczbę osób korzystających z proponowanych form wsparcia na przełomie lat 20072011 otrzymano ponadto następujące rezultaty:


średnia liczba osób korzystających ze wsparcia jadłodajni to 78 osób;
na jednego bezdomnego korzystającego z jadłodajni przypadało średnio
miesięcznie: 175,00 zł;
86









średnia liczba osób korzystających z Hostelu to: 13 osób;
na jednego bezdomnego przypadają koszty w wysokości: 432,79 zł;
średnia liczba osób korzystających ze świetlicy środowiskowej to: 20 osób;
na jednego bezdomnego korzystającego ze świetlicy przypadają koszty w wysokości: 5 zł;
średnia liczba osób korzystających ze wsparcia Punktu Informacyjno -Konsulatacyjnego (PIK)
rocznie to: 40 osób;
na jednego bezdomnego korzystającego z PIK przypadają koszty w wysokości: 37,50 zł;
z pokoju do terapii korzysta przeciętnie: 20 osób;
ze wsparcia w postaci zakupu odzieży, obuwia i środków higienicznych korzysta przeciętnie:
30 osób;
koszty zakupu odzieży dla bezdomnych kształtują się na poziomie około: 0,32 zł.
Większość odzieży i obuwia pochodzi od darczyńców.
Ponadto Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”, zgodnie z umowami zawieranymi z Miejskim
Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie w ramach jadłodajni przy ul.Krakowskiej 34, wydaje
dania obiadowe oraz pieczywo dla podopiecznych. Obiady składają się z dwóch dań, pieczywo
wydawane jest przez 6 dni w tygodniu (z wyłączeniem niedziel i świąt). Dziennie odbieranych jest 50
posiłków według poniżej podanego schematu:
a) od poniedziałku do piątku w godzinach od 13.00 – 14.00;
b) w soboty w godzinach od 12.00 -13.00.
Cena jednostkowa dania obiadowego wynosi wg danych z roku 2011 - 4,50 zł brutto.
Posiłki finansowane są z Programu ,,Pomoc Państwa w zakresie dożywiania ”, przy czym środki na
realizację zadania zabezpieczone są co roku w budżecie MOPS.
Wyposażenie techniczne organizacji
Analizując potrzeby w zakresie wyposażenia technicznego otrzymano następujące informacje
przedstawione w formie tabelarycznej:
87
Tabela 8. Zasoby techniczne instytucji/organizacji pozarządowej wykorzystywane na rzecz
osób bezdomnych
L.P.
NAZWA
ZASOBY
JEDNOSTKA MIARY
MATERIALNE
ŚREDNIA Z LAT 2007 -2011
PLACÓWKI
1
Wyposażenie
1. meble
Ilość -szt.
74
lokali
wartość brutto
2.sprzęt kuchenny
Ilość -szt.
wartość brutto
3. sprzęt AGD
Ilość -szt.
wartość brutto
4.sprzęt
komputerowy
5. sprzęt RTV
Ilość -szt.
wartość brutto
Ilość -szt.
wartość brutto
6.sprzęt
rehabilitacyjny
7.sprzęt medyczny
13.400,00
8
9.200,00
10
8.400,00
13
3.000,00
1
2.700,00
Ilość -szt.
0
wartość brutto
0
Ilość -szt.
0
wartość brutto
0
Źródło: Dokumentacja finansowo -księgowa organizacji.
W zakresie zapotrzebowania na dodatkowe wyposażenie techniczne w latach 2007-2011
obserwowana jest tendencja wzrostowa, w tym w szczególności zwiększone jest zapotrzebowanie na
sprzęt komputerowy. Jest to zapewne powiązane ze wzrostem z roku na rok liczby osób bezdomnych
na terenie Miasta Częstochowy, jak również z naturalną tendencją amortyzacji i zużywania się sprzętu
oraz z postępem technologicznym. To powoduje konieczność doposażania placówek Fundacji. Duże
potrzeby występują także w zakresie zakupu mebli dla podopiecznych bezdomnych, bo około 74
sztuk rocznie oraz sprzętu kuchennego – około 8 sztuk rocznie. Kwoty przeznaczane na doposażanie
placówek wynoszą odpowiednio (na 1 sztukę zakupu): meble – 13.400,00 zł, sprzęt kuchenny –
88
9.200,00 zł, sprzęt AGD – 8.400,00 zł, sprzęt komputerowy – 3.000,00 zł. Z analiz wynika, że najwięcej
środków przeznacza się na zakup mebli, co jest istotne z punktu widzenia osoby bezdomnej. Każdy
podopieczny Hostelu dla bezdomnych mężczyzn, powinien posiadać przynajmniej jedno łóżko, regał,
stolik i krzesło, aby właściwie funkcjonować w społeczeństwie.
Zakres świadczonej pomocy przez Fundację
Poniżej przedstawiona Tabela 6 obrazuje formy wsparcia oferowane osobom w krytycznej sytuacji
życiowej przez Fundację ,,ADULLAM” w ujęciu kwotowym i liczbowym.
Tabela 9. Zakres świadczonej pomocy na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011
L.P.
1.
FORMA
FORMA
POMOCY
WSPARCIA
JEDNOSTKA MIARY
Praca socjalna
Liczba osób objętych
(Współpraca z MOPS w ramach
wsparciem
ŚREDNIA Z LAT 2007-2011
60
pracy socjalnej wykonywanej na
2
terenie Fundacji)
Kwota udzielonej pomocy
1. Terapia dotycząca uzależnień,
np. poradnia antyalkoholowa
wsparciem
Nie dotyczy
26
Klub Abstynencki „Droga do
wolności”
2. Grup wsparcia
0,00
12
wsparciem
3. Zajęcia socjoterapeutyczne
psychoterapeutyczne
wsparciem
4. Treningi edukacyjne
0,00
14
0,00
0
89
wsparciem
5. Prelekcje
0,00
30
wsparciem
6. Treningi psychospołeczne
0,00
0
wsparciem
7. Poradnictwo dla rodzin
0,00
0
wsparciem
8. Treningi umiejętności
społecznych
wsparciem
9.Aktywizacja społeczna
0,00
30
0,00
58
wsparciem
10. Pomoc - doradztwo prawne
0,00
13
wsparciem
11. Doradztwo psychologiczne
0,00
20
wsparciem
0,00
90
12. Programy reintegracyjne
26
wsparciem
3.
schronienie
1. hostel
(średnioroczna
wsparciem
0,00
23
liczba
mężczyzn
70.632,00 zł
przebywających
w Hostelu)
2. śniadanie
14
wsparciem
26,00 zł
(średnio na jednego
podopiecznego dziennie)
3. obiad
dzienna liczba
wsparciem
40
udzielanych
obiadów
35,00 zł
4. kolacja
14
wsparciem
26,00 zł
5. niezbędne
ubranie
wsparciem
30
0,32 zł
91
(średnio miesięcznie na jednego
podopiecznego)
4.
Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia
2
wsparciem
5.
Streetworking
0,00
0
wsparciem
6.
Pomoc duszpasterska
0,00
0
wsparciem
7.
0,00
Programy pomocowe np. PEAD
1 456
Z programu PEAD osoby
wsparciem
bezdomne korzystały jedynie z
wyżywienia na stołówce. Podano
0,00
zatem całkowita liczbę
korzystających ze wsparcia.
8.
Dostęp do kultury, oświaty i
rekreacji
wsparciem
14
0,00
Źródło: Dokumentacja wewnętrzna organizacji. Uwaga: zerowe kwoty świadczeń dotyczą bądź znikomych wartości lub też
wynikają z darowizn rzeczowych oraz pracy wolontarystycznej w Fundacji.
Analizując zakres świadczonej pomocy przez Fundację w latach 2007-2011 uznano, iż wraz ze
wzrostem liczby osób bezdomnych wzrasta również liczba korzystających z poszczególnych form
wsparcia. Jest to zjawisko choć niepokojące to jednak pozytywne, gdyż oznacza, że proponowana
pomoc jest właściwa i trafia w potrzeby beneficjentów. Są jednak formy wsparcia niewykorzystane
92
w pełni do tej pory takie jak: streetworking i duszpasterstwo. Oferowane osobom bezdomnym
wsparcie odbywa się zazwyczaj bezkosztowo (praca wolontariuszy) lub dzięki ofiarności darczyńców.
Średnie koszty przypadające na jednego bezdomnego w Hostelu dla bezdomnych mężczyzn wynoszą
około 3.070,96 zł. Koszty jednego posiłku dziennie na jednego bezdomnego kształtują się na poziomie
26 zł śniadanie, 26 zł kolacja, 35 zł obiad. Najwięcej osób, bo aż 60 średniorocznie, korzysta ze
wsparcia w postaci pracy socjalnej.
Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez fundację
Kolejna Tabela 10 określa zasadnicze źródła finansowania placówek dla bezdomnych mężczyzn
funkcjonujących w ramach organizacji.
Tabela 10. Źródła finansowania działań na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011
L.P. PLACÓWKA/
JEDNOSTKA
1
2
ŹRÓDŁO
JEDNOSTKA ŚREDNIA Z LAT
FINANSOWANIA
MIARY
Środki własne
Kwota zł
0,00
Środki publiczne
Kwota zł
81.930,00
W tym
Kwota zł
2007 -2011
Hostel, świetlica dla osób
3
bezdomnych
- MP i PS
59.560,00
- Śląski Urząd Wojewódzki w
Katowicach
4
5
22.370,00
Darowizny finansowe
Kwota zł
rzeczowe
Ilość szt.
Środki unijne łącznie:
Kwota zł
551.859,00
0,00
0,00
Źródło: Sprawozdania i dokumentacja finansowo – księgowa Fundacji.
Fundacja nie pobiera opłat od odbiorców świadczeń i nie prowadzi również działalności gospodarczej,
stąd brak kwot środków własnych organizacji. W badanych latach 2007-2011 nie otrzymano również
żadnego dofinansowania ze środków unijnych z przeznaczeniem typowo na Hostel dla bezdomnych
mężczyzn. Badania
dokumentacji metodą desk research, analiza sprawozdań finansowych
i merytorycznych oraz przeprowadzone rozmowy z pracownikami Fundacji,
dowodzą, że
93
w przeważającej większości organizacja opiera swoją działalność na darowiznach pozyskiwanych od
różnych prywatnych darczyńców i 1% podatku. W Fundacji stosunek darowizn (w poszczególnych
latach) do kwot otrzymanych na działalność statutową z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz
Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach stanowi odpowiednio: 2007r. - 91,42 %, 2008r. 81,44%, 2009r.- 98,72%, 2010r.- 86,08 %, 2011r. -76,56 %, średnia arytmetyczna z wszystkich lat
wynosi: 86,84 % (Rysunek 4).
94
O dsetek przekazanych darozwizn na działalność Fundacji
Rysunek 9: Darowizny na rzecz Fundacji ,,ADULLAM"
120,00%
100,00%
91,42%
98,72%
81,44%
86,08%
80,00%
76,56%
2007
2008
2009
60,00%
2010
2011
40,00%
20,00%
0,00%
lata analizy danych 2007-2011
Źródło: Sprawozdania i dokumentacja finansowo – księgowa Fundacji.
Z kolei odsetek środków publicznych do kwot otrzymanych na działalność statutową łącznie
z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach i darowizn
kształtuje się odpowiednio na poziomie: 2007r. - 8,58 %, 2008r. - 18,56%, 2009r.- 1,28 %, 2010r.13,92 %, 2011r. -23,44%, średnia arytmetyczna ze wszystkich lat wynosi: 13,16 %.
Fundacja nie otrzymuje także żadnych darowizn ze specjalnym przeznaczeniem tylko na rzecz osób
bezdomnych. Najczęściej darczyńcy kierują swoją pomoc rzeczową do osób nieradzących sobie
z powodów zdrowotnych, losowych, biologicznych oraz dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych.
Środki finansowe z tytułu 1% podatku oraz inne darowizny finansowe często przekazywane są na
rzecz całej statutowej działalności Fundacji oraz na pokrycie kosztów leczenia dzieci. Osoby bezdomne
nie są zatem traktowane priorytetowo. Na polu darczyńców widać pewne niedoinformowanie w tym
zakresie lub niechęć do tej grupy społecznej.
Warunki noclegowe w Hostelu
W Hostelu dla bezdomnych mężczyzn przy ul. Krakowskiej 34 przebywa średniorocznie około 18
mężczyzn. Na jednego podopiecznego przypada około 3 m². Analizując powierzchnię na jednego
podopiecznego w placówce, można zauważyć pewne braki. Zgodnie bowiem z przepisami prawa
Lokal socjalny powinien spełniać pewne minimalne standardy: ,,nadawać się do zamieszkania,
a powierzchnia użytkowa na osobę nie powinna być mniejsza niż 5 m² (w przypadku jednoosobowego
95
gospodarstwa domowego jest to minimum 10 m²)” . Stąd widać pojawiające się potrzeby finansowe
i lokalowe dla podopiecznych, których liczba stale wzrasta zwłaszcza w sezonie zimowym.
Liczba osób usamodzielnionych przez Fundacje
Przeprowadzając badania i analizując liczbę osób bezdomnych, które dzięki pomocy Fundacji
otrzymały skuteczne wsparcie i wyszły ze stanu bezdomności, ciężko jest operować konkretnymi
wartościami liczbowymi. Jedynie w sytuacji aktywizacji zawodowej osób bezdomnych, osiągnięto
konkretne rezultat w postaci ilości osób, które podjęły pracę zarobkową (rocznie około 4 osoby).
Teoretycznie osoby te mogły się usamodzielnić, ale trudno określić ich dalsze losy, czy wynajęły
mieszkanie i czy po pewnym czasie znowu nie trafiły do stanu wyjściowego, lecz w innym regionie
Polski. Organizacja nie jest w posiadaniu tak szczegółowych danych statystycznych. Jedynie na
podstawie stałych kontaktów z podopiecznymi określono w przybliżeniu, iż liczba osób rocznie, które
usamodzielniły się i zaczęły życie na własny rachunek, to 3. Stąd koszty średnioroczne Fundacji
mogą zmniejszać się o kwotę : 3 x 3.070,96 = 9.212,88 zł pod warunkiem braku wzrostu liczby
bezdomnych i nie pojawieniu się na miejsce osób usamodzielnianych nowych, które do tej pory
samodzielnie funkcjonowały w społeczeństwie.
Członkostwo i współpraca Fundacji z innymi organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy
bezdomnym
Szczególnie istotne z punktu widzenia osoby bezdomnej jest współdziałanie różnych organizacji
w celu udzielania skutecznej i wszechstronnej pomocy osobom potrzebującymi podnoszenie jakości
świadczonych usług. Stąd poniżej przedstawiono działania podejmowane przez Fundację w okresie już
początkowej działalności organizacji.
1. Od września 1999 roku Fundacja została przyjęta w poczet członków Stowarzyszenia Bank
Żywności w Częstochowie, którego misją przewodnią jest przeciwdziałanie problemom głodu
i niedożywienia poprzez pozyskiwanie bezpłatnej żywności i jej rozdział wśród potrzebujących za
pośrednictwem organizacji pozarządowych.
2. Od 2004 roku Fundacja aktywnie uczestniczy w realizacji programu unijnego, którego celem jest
wyrównywanie poziomów bytu socjalnego społeczeństw krajów członkowskich Unii Europejskiej.
Wolontariusze Fundacji biorą udział kilka razy w roku w zbiórkach żywności organizowanych
96
w sklepach i supermarketach na terenie miasta Częstochowy na rzecz najuboższych w tym
bezdomnych.
3. Od sierpnia 2002 roku Fundacja jest członkiem Śląskiego Forum Organizacji Socjalnych KaFOS
w Katowicach (obecnie tzw. Śląskie Forum Organizacji Pozarządowych KaFOS w Katowicach).
4. Jako organizacja członkowska Fundacja brała udział w organizowanych licznych szkoleniach
i konsultacjach, których celem było podnoszenie jakości świadczonych usług także dla osób
bezdomnych oraz pomoc organizacjom w lepszym i skuteczniejszym działaniu. Szkolenia miały na celu
podniesienie kompetencji pracowników i dotyczyły: ewidencji księgowej, znajomości i przestrzegania
przepisów prawa przez organizacje pożytku publicznego, pisania projektów o dotacje, rozliczania
dotacji, profesjonalizacji działań sektora pozarządowego, zarządzania jakością.
5. Od września 2005 roku Fundacja została włączona w poczet organizacji członkowskich
Centrum Wolontariatu przy Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy „Agape ”. Współpraca przynosi
istotne korzyści dla współistnienia organizacji działających na tym samym polu działania jakim jest
pomoc społeczna i pomoc bezdomnym.
6. Od września 2009 roku Fundacja jest członkiem Narodowego Forum Doradztwa Kariery.
Fundacja bierze także aktywny udział w pracach Stowarzyszenia, które realizuje program kształcenia
przez całe życie oraz tworzy platformę integracji doradców zawodowych (lata doświadczeń pokazują,
że doradca zawodowy jest jednostką niezbędną przy pracy z osobami bezdomnymi).
Wszystkie powyżej wspomniane działania mają zatem na celu zwiększać efektywność udzielania
pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej. W szczególności kierunek działań w ramach współpracy
międzyinstytucjonalnej to aktywizacja zawodowa osób bezdomnych.
Współpraca z administracją publiczną
Statut Fundacji określa jasno sposób finansowania działalności statutowej Fundacji, co ma swoje
odniesienie w zapisach sądowych KRS (§ 8 ust. 1 statutu Fundacji brzmi " Cała działalność Fundacji
jest nieodpłatna").
Jednak zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych organizacje pozarządowe mogą w drodze
konkursów występować o tak zwane dofinansowanie zadań statutowych. Dzięki tej formie wsparcia
Fundacja otrzymała w 2010 roku dotacje na łączną kwotę 242.787,00 zł.
97
Zadania zlecone Fundacji dotyczące osób bezdomnych
Organizacja posiada także bogate doświadczenie w ramach wykonywania zadań zleconych. Poniżej
wyszczególniono najistotniejsze działania z punktu widzenia osób zagrożonych bezdomnością
i bezdomnych.
Urząd Miasta Częstochowy
1. Realizacja zadania z zakresu pomocy społecznej – Wspieranie rodzin oraz osób ubogich
i zagrożonych ubóstwem „Nie jesteś sam” w kwocie 5.000,00 zł.
2. W zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym „Udzielanie pomocy rzeczowej oraz
organizacja różnorodnych form wsparcia dla osób i rodzin dotkniętych i uzależnionych patologiami
społecznymi” pod tytułem „Nowy wymiar szczęścia” w kwocie 32.000,00 zł.
3. W zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym (osoby bezdomne dotknięte są najczęściej
chorobą alkoholową) „Wspieranie działalności klubów wzajemnej pomocy i punktów konsultacyjnych
dla osób z problemem alkoholowym i ich rodzin” pod tytułem Klub Abstynencki „Dom miłości
bliźniego” w kwocie 16.100,00 zł.
Śląski Urząd Wojewódzki
1. W 2010 roku zlecenie działań z zakresu pomocy społecznej, polegających na udzielaniu pomocy
osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością, określony w opracowanym przez Ministra Pracy i
Polityki Społecznej, udział w Programie „Powrót osób bezdomnych do społeczności – II Edycja 2010”
„Razem dla innych” - kwota: 30.000,00 zł.
Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego
1. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Poddziałanie 7.2.1. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób
zagrożonych wykluczeniem społecznym. Tytuł Projektu:,,Aby pomagać lepiej – diagnoza skuteczności
rzeczowej pomocy społecznej jako czynnika przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu” – projekt
realizowany w partnerstwie w ramach kwoty 530.626,62 zł (Lider: Bank Żywności w Częstochowie) –
projekt realizowany do 31 sierpnia 2011 roku.
Pozostałe wydarzenia - zawarte umowy i porozumienia mające istotny wpływ na sytuacje osób
bezdomnych i ubogich.
98
1. 30 sierpnia 2007 roku - zawarcie Porozumienia z Gminnym Ośrodkiem Pomocy
Społecznej w Mykanowie na wspólną realizację programu wychodzenia z bezdomności.
2. 30 sierpnia 2007 roku - zawarcie Porozumienia z urzędem Gminy Mstów oraz
Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Mstowie na wspólną realizację programu
„Powrót osób bezdomnych do społeczności”.
3. 25 czerwca 2008 roku - zawarcie Porozumienia o współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy
Społecznej w Częstochowie na realizację programu wychodzenia z bezdomności.
4. W sierpniu 2009 roku - zawarcie Porozumienie O Współpracy Częstochowskich
Organizacji Pozarządowych.
5. 07 stycznia 2010 roku -zawarcie porozumienie z ochotniczymi Hufcami Pracy –
Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży w Częstochowie w celu prowadzenia zajęć z
doradztwa zawodowego dla młodzieży i dorosłych.
6. 12 lutego 2010 roku - zawarcie porozumienia z Miejskim Ośrodkiem Pomocy
Społecznej w Częstochowie na prowadzenie pogłębionej pracy socjalnej w dzielnicy
Starego Miasta.
7. 10 marca 2010 roku -zawarcie umowy z Bankiem Żywności w Częstochowie na
przekazanie gotowych artykułów spożywczych do organizacji charytatywnych w ramach
programu „Dostarczanie żywności dla najuboższej ludności Unii Europejskiej 2010”.
99
Kontrole
W latach 2007-2011 w Fundacji zostały przeprowadzone następujące kontrole badające jakość
świadczonych usług na rzecz osób bezdomnych, ubogich i znajdujących się w kryzysowej sytuacji:
1. Agencja Rynku Rolnego - 2 kontrole prawidłowości wydawania produktów unijnych z programu
PEAD 2009 i 2010.
2. Urząd Miasta Częstochowa – 2 kontrole merytoryczne projektów realizowanych w 2010 roku
z przeciwdziałania zjawiskom alkoholizmu oraz prowadzenia świetlicy z elementem socjoterapii
„Życie poza szkołą”.
3. Inspektorat Sanitarny w Częstochowie - 2 kontrole:


z zakresu zbiorowego żywienia i wdrażania systemu HACCAP;
z zakresu prowadzenia noclegowni – prowadzenie Hostelu dla bezdomnych mężczyzn.
Wszystkie kontrole zakończyły się sporządzeniem protokołów potwierdzających prawidłowe
wykonanie zleconych zadań. Stąd można stwierdzić, że jakość usług świadczona przez Fundację
osobom bezdomnym była na odpowiednio wysokim poziomie.
Podsumowanie
Podsumowując powyżej zgromadzone dane Fundacji, działalność organizacji w zakresie
pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej i bezdomnym jest imponująca i z pewnością efektywna.
W prawdzie liczba osób, które wychodzą z bezdomności corocznie są niewielkie, bo oscylują wokół
wartości 3-4 osoby, ale należy jednak pamiętać, że jest to specyficzna grupa o bardzo
skomplikowanej przeszłości i niejednokrotnie złożonej problematyce rodzinnej. Stąd udzielane
wsparcie jest również zadaniem trudnym i nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Działania
Fundacji są skuteczne i efektywne w dużej mierze dzięki dużemu zaangażowaniu wolontariuszy (74%
wszystkich zatrudnionych w Fundacji) oraz ofiarnym darczyńcom (86,84% środków wydatkowanych
na zadania statutowe organizacji). Należy jednak zauważyć braki w zakresie lokalowym dla mężczyzn.
Niezbędne są dodatkowe środki finansowe na zakupienie dodatkowego lokalu dla osób bezdomnych,
gdyż metraż przypadający na jednego podopiecznego w Hostelu w wysokości 3 m2 jest zbyt mały.
Ponadto organizacja wykazuje dużą gotowość do współpracy z innymi instytucjami niosącymi pomoc
osobom w trudnej sytuacji życiowej, co z pewnością ma pozytywny wpływ na jakość świadczonych
100
usług bezdomnych, gdyż dzięki szerszej współpracy usługobiorca otrzymuje wszechstronną pomoc,
dopasowaną do aktualnych potrzeb życiowych a przez to szybciej może usamodzielnić się i wyjść
z bezdomności.
CARITAS ARCHIDIECEZJI CZĘSTOCHOWSKIEJ
Dane podstawowe
Na terenie Miasta Częstochowy drugim, ale najistotniejszy podmiotem prowadzącym instytucjonalnie
zadanie z zakresu bezdomności jest Caritas Archidiecezji Częstochowskiej. Zadanie to jest zlecone
przez gminę Częstochowa, dotowane z budżetu miasta na podstawie konkursu ofert ogłaszanego co
roku przez Prezydenta Miasta Częstochowy.
Caritas Archidiecezji Częstochowskiej ma siedzibę przy ul. Staszica 5, 42-200 Częstochowa. Jest
organizacją pożytku publicznego. Data wpisu do KRS: 20.01.2005 r., Nr KRS 0000226783.
Data nadania cechy organizacji pożytku publicznego: 20.01.2005r. Statystyczny numer identyfikacji
REGON: 040018411. Członkami zarządu są: Dyrektor – ks.Iłczyk Stanisław, Zastępca Dyrektora oraz
Sekretarz.
Zgodnie z art.6 pkt 1 Statutu Caritas Archidiecezji Częstochowskiej Dyrektor Caritas: reprezentuje
organizacje i występuje w jej imieniu zgodnie z przepisami prawa, tj. składa w imieniu Caritas
oświadczenia woli oraz podpisuje wszelkie akty prawne.
Do celów i zadań Caritas Archidiecezji Częstochowskiej zgodnie ze Statutem (art.3) należy m.in.:
1. Działalność charytatywna i humanitarna dla zrealizowania potrzeb duchowych i materialnych
człowieka, wypływająca z ewangelicznego przykazania miłości i mająca na uwadze godność każdej
osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie, światopogląd, narodowość, rasę i przekonania.
2. Do zadań Caritas Archidiecezji Częstochowskiej istotnych z punktu widzenia bezdomnych należy
w szczególności :
101
- Analiza niekorzystnych zjawisk społecznych, zakresu ich występowania, wypracowywanie
programów zmierzających do ich usuwania.
- Prowadzenie działalności charytatywno-opiekuńczej, systematyzowanie jej form i podejmowanie
działań na rzecz szerokiego zakresu potrzebujących, a w szczególności: rodziny, dzieci, młodzieży,
samotnych matek, niepełnosprawnych, chorych, seniorów, uzależnionych, bezdomnych, bezrobotnych,
ofiar przemocy, więźniów, migrantów i uchodźców, ofiar klęsk żywiołowych, epidemii i zbrojnych
konfliktów.
- Pomoc społeczna, w tym także skierowana do osób bezdomnych.
- Propagowanie profilaktyki zdrowotnej oraz ochrona zdrowia – zagadnienie istotne dla bezdomnych.
- Działania na rzecz osób niepełnosprawnych – zagadnienie warte uwagi z powodu stale rosnącej
liczby osób bezdomnych niepełnosprawnych.
- Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy
zwolnieniem z pracy.
i zagrożonych
- Działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości – spółdzielnie
socjalne zakładane przez osoby zagrożone ubóstwem i bezdomnością.
- Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych.
- Przeciwdziałanie patologiom społecznym - zjawisko częste wśród osób bezdomnych.
- Promocja i organizacja wolontariatu - większość osób pomagających bezdomnym to wolontariusze.
- Działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo podmioty
prowadzące działalność w sferze pożytku publicznego - współpraca z NGO's oraz MOPS.
Powyżej wymienione zadania Caritas A.C. realizuje w szczególności poprzez:
1.Systematyczną formację i kształcenie pracowników i wolontariuszy;
2.Spotkania i seminaria formacyjne;
3.Organizowanie i prowadzenie placówek charytatywno-opiekuńczych, oświatowych, medycznych,
poradnictwa, wydawniczych oraz innych właściwych dla realizacji zadań Caritas.
4.Grupy wolontariatu Caritas.
5. Prowadzenie akcji promujących i finansujących działalność charytatywną.
102
6. Różne formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, dla dzieci i młodzieży z rodzin
ubogich, dysfunkcyjnych, wielodzietnych, dla dzieci i młodzieży polonijnej, dla osób starszych
i bezdomnych.
7. Organizowanie i prowadzenie własnej działalności gospodarczej, z której dochód przeznaczony
będzie na działalność statutową.
Caritas prowadzi działalność w ramach organizacji pożytku publicznego:
1) odpłatną :
a)Organizacja i prowadzenie placówek opieki pielęgniarskiej.
b)Promocja zdrowia i zdrowego trybu życia.
c)Organizowanie form wypoczynku dla dzieci i młodzieży.
d)Opieka nad osobami bezdomnymi.
e)Opieka społeczna dla dzieci i osób dorosłych.
f) Działalność opiekuńcza nad dziećmi i młodzieżą.
2) nieodpłatną:
a)Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa bezrobotnych.
b)Promocja i organizacja wolontariatu.
Zasoby kadrowe
Caritas w Częstochowie zatrudniała w latach 2007-2011 przeciętnie 57 osób w ciągu roku, w tym na
umowę o pracę 48 osoby, umowa wolontariacka 11 osób, umowa zlecenie 6 osób, poborowi 2 osoby.
Koszty wynagrodzeń średnioroczne to: 73.440,00 zł. Koszty na jedną zatrudnioną osobę wynoszą
średniorocznie: 1.707,92 zł.
103
Formy wsparcia
Poniżej przedstawiono w formie tabelarycznej zestawienie placówek, które oferują swoją pomoc
osobom bezdomnym w ramach organizacji Caritas.
Tabela 11. Zestawienie placówek dla osób bezdomnych na terenie miasta Częstochowy
Nazwa
placówki
Rodzaj
placówki
Podmiot
prowadzący
Adres
placówki
Formy
pomocy
Kategoria
klientów
Usługi
w placówce
pkt III
Schronisk
o
dla
Bezdomny
ch
Mężczyzn
034/
368-39-53
Noclegow
nia dla
Schronisk
o
dla
osób
Caritas
Archidiecezji
Częstochowa
Caritas
Archidiecezji
Częstochowa
Pobyt
całodobowy,
bezdomni
mężczyźni
1+2+3+4+5+
6+7+8+10+1
3
nocleg,
łaźnia,
pralnia,
punkt
wydawania
odzieży,
jeden posiłek
bezdomni
mężczyźni
1+2+3+4+5+
6+7+8+13
Pobyt
całodobowy,
łaźnia,
pralnia,
bezdomne
kobiety,
1+2+3+4+5+
6+7+8+10+1
3+14
ul. Krakowska
85 Częstochowskiej 80/15
posiłek
całodniowy,
łaźnia,
pralnia,
punkt
wydawania
odzieży
noclegow
nia
ul. Krakowska
Bezdomny na terenie Częstochowskiej
80/15
schronisk
ch
a
Mężczyzn
dla
35
034/
osób
368-39-53
Przytulisk Przytulisk Caritas
Częstochowa
o
dla o
Archidiecezji
ul. Staszica 5
kobiet
dla
25
Częstochowskiej
„OAZA”
osób
034/
posiłek
całodniowy
matki
z dziećmi,
104
368-07-65
Noclegow
nia
dla
kobiet
„OAZA”
034/
noclegow Caritas
Częstochowa
nia dla 20
ul. Staszica 5
osób
na Archidiecezji
terenie
Częstochowskiej
przytulisk
368-07-65 a
nocleg
łaźnia,
pralnia,
Przytulisk Przytulisk Caritas
Częstochowa
o
dla o
Archidiecezji
ul. Krakowska
Bezdomny
dla
20 Częstochowskiej 80/2
ch
osób
Mężczyzn
034/
Pobyt
całodobowy,
łaźnia,
pralnia
365-58-08
Przytulisk przytulisk Caritas
o
dla o
Archidiecezji
Bezdomny
Częstochowskiej
ch Rodzin
034/
5
pokoi
dla
368-07-65
Częstochowa
ul. Staszica 5
, bezdomne
kobiety
1+2+3+4+5+
6+7+8+13+1
4
bezdomni
mężczyźni
1+2+3+4+5+
6+7+8+13
bezdomne
rodziny
1+2+3+4+5+
6+7+8+10+1
3+14
Łaźnia,
bezdomne
pralnia,
osoby
punkt
wydawania
odzieży, zupy,
chleba
2+3+4+5+12
jeden posiłek
Posiłek
całodniowy,
łaźnia
Pobyt
całodobowy,
łaźnia,
pralnia
ul. Krakowska
80/2
posiłek
całodniowy
5-ciu
rodzin
Ogrzewaln Ogrzewaln Caritas
Częstochowa
ia 034/
ia
ul. Krakowska
Archidiecezji
368-32-94 dla 40-50
80/15
Częstochowskiej
osób
Źródło: Strony internetowe Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, umowy zawarte między Urzędem Miasta Częstochowa
a NGO's.
Powyższe placówki kierują do osób bezdomnych następującą pomoc:
I. Pomoc doraźna:

ogrzewalnia,
105




noclegownia,
stołówka,
punkt wydawania odzieży,
łaźnia, pralnia,
II. Pomoc programowa długofalowa – schronisko,
III. Elementarne świadczenia związane z odrębnymi pomieszczeniami (punkty świadczenia):
1.sypialnia,
2. toaleta (WC, umywalka),
3.toaleta (WC, natrysk),
4.biuro – dyżurka,
5.punkt wydawania posiłku,
6.wyznaczone miejsce do palenia tytoniu,
7. pralnia,
8. świetlica (pełniąca funkcje poczekalni),
9. izolatka,
10. kaplica,
11. sala terapeutyczna, warsztatowa,
12.sala /miejsce spędzania nocy (krzesła, ławki, stoły),
13. pomieszczenie gospodarcze,
14. kuchnia.
Ponadto Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, zgodnie z umowami zawieranymi rok rocznie
z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie, zobowiązuje się do:
a) wydawania gorących posiłków w dni robocze od poniedziałku do soboty w godzinach
13.00 dla podopiecznych MOPS;
12.00 –
106
b) suchego prowiantu na niedziele i święta:
w ilości nieprzekraczającej około 100 dziennie.
Wydawanie posiłków odbywa się za pomocą jadłodajni przy ul.Focha 56, ul.Rapackiego 3/5 lub ul.
Staszica 5, 42-200 Częstochowa i innych w ramach struktur Caritasu.
Cena jednostkowa gorącego posiłku (suchego prowiantu na niedziele i święta) kształtuje się na
poziomie 3,40 zł brutto – dane z lat 2007-2011r.
Posiłki finansowane są z Programu ,,Pomoc Państwa w zakresie dożywiania ” przy czym środki na
realizację zadania zabezpieczone są co roku w budżecie MOPS.
Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez Caritas
W ramach corocznie zawieranych umów na realizację zadań statutowych Caritas otrzymuje dotację
celową ze środków budżetu Miasta Częstochowy z przeznaczeniem na następujące działania:
1. około 4 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki
wchodzą koszty wyżywienia, koszty usług higienicznych i zakup środków higienicznych.
2. około 2,00 zł -dziennie na jedną osobę skierowaną do Noclegowni przez MOPS.W skład stawki
wchodzą koszty jednego gorącego posiłku, koszty usług higienicznych i zakup środków higienicznych.
3. przeciętnie 71% otrzymanej dotacji celowej stanowią średnio miesięczne koszty stałe, w skład
których wchodzą: wynagrodzenia brutto osób zatrudnionych oraz koszty związane
z funkcjonowaniem placówki Schroniska czy Noclegowni.
Kwoty dotacji celowych przeznaczone do przekazania przez Urząd Miasta Częstochowy na działalność
statutową Caritas Archidiecezji, zgodnie z zawartymi umowami w latach 2007-2011, kształtowały się
na poziomie: 1.452.248,00 zł rocznie.
Poszczególne transze były i są przekazywane do końca każdego miesiąca lub do 10, 20, 25 każdego
miesiąca. W grudniu obowiązują skrócone okresy tj.: 19, 20 dzień miesiąca.
Koszty działalności Caritas A.C. w Częstochowie w okresie od 01.01.2007 do 31.12.2010r. wyniosły
średniorocznie 3.218.576,02 zł w tym:
- Koszty realizacji działalności statutowej nieodpłatnej pożytku publicznego – 1.007.122,95 zł.
107
- Koszty realizacji działalności statutowej odpłatnej pożytku publicznego – 1.794.568,56 zł.
- Koszty administracyjne - 416 884,50 zł w tym wynagrodzenia oraz ubezpieczenia społeczne i inne
świadczenia: 73 440,37zł.
Na rachunku bankowym Caritas na koniec roku średniorocznie w latach 2007-2010:
- Zanotowano saldo dodatnie: 2.966.277,47 zł.
- Wartość rzeczowych aktywów trwałych Caritas – 1.750.611,99 zł.
- Wartość funduszu własnego/statutowego – 2.637.216,04 zł.
1% podatku dochodowego
Wszyscy podatnicy mogą przynajmniej raz w roku przekazywać 1% swojego podatku na rzecz
Organizacji Pożytku Publicznego.
W latach 2009-2010 z tego tytułu pozyskano średniorocznie kwotę 152 011,01 zł. Sumy pozyskiwane
co roku są znaczące i mogą być skutecznie wykorzystane na niesienie pomocy osobom bezdomnym.
Realizacja zadań statutowych Caritas
Wszystkie działania podejmowane przez Caritas Archidiecezji Częstochowskiej oprócz praktycznej
i skutecznej pomocy człowiekowi będącemu w potrzebie, mają na celu kształtowanie postaw
charytatywnych i uwrażliwienie innych na potrzeby ubogich.
Odbywa się to poprzez docieranie do ogółu społeczeństwa za pośrednictwem różnego rodzaju
kampanii za pośrednictwem parafii (ogłoszenia, komunikaty), jak również za pośrednictwem
nowoczesnych środków masowego przekazu: radia, telewizji, prasy, internetu. Wykorzystywane są
także plakaty i ulotki.
W szczególny sposób formacją charytatywna zostali objęci wolontariusze oraz członkowie Caritas
Parafii i Szkolnych Kół Caritas.
108
Propagowanie profilaktyki zdrowotnej oraz ochrona zdrowia - Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas.
Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas Archidiecezji Częstochowskiej realizuje świadczenia
pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej. Świadczenia te udzielane są przewlekle
chorym i niepełnosprawnym. Realizowane są we współpracy z lekarzem podstawowej opieki
zdrowotnej, z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej oraz z położną podstawowej opieki
zdrowotnej. Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas zatrudniała w latach 2007-2011 - 7 pielęgniarek,
które posiadają specjalistyczne kwalifikacje w zakresie pielęgniarskiej opieki długoterminowej,
pielęgniarstwa rodzinnego oraz opieki paliatywnej. Świadczenia medyczne udzielane są bezpłatnie
w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia, co jest istotne w sytuacji korzystania z pomocy
przez osobę bezdomną i ubogą, która zazwyczaj nie posiada żadnych środków finansowych
z przeznaczeniem na leczenie.
Według danych sprawozdawczych z lat 2007-2011 pod opieką Stacji Opieki Pielęgniarskiej Caritas
znalazło się w roku 2008, 2009 – około 5 , w roku 2010 - 53 pacjentów a w sumie zostało udzielonych
w roku 2008 i 2009 – około 12 000 świadczeń i w roku 2010 ponad 9 500 porad pielęgniarskich.
Zakontraktowane usługi w roku 2010 w Narodowym Funduszu Zdrowia zostały wycenione na sumę
312 679,00 zł.
Przeciwdziałanie patologiom społecznym, bezrobociu i zagrożeniom bezpieczeństwa publicznego,
promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa
W ramach powyżej wspomnianych działań Caritas utworzyło Świetlice środowiskowe.
W latach 2007-20011 r. prowadzono:




Świetlicę Środowiskową dla dzieci im. Jana Pawła II w Domu Miłosierdzia;
Świetlicę Środowiskową dla dzieci przy Parafii Św. Wojciecha BM;
Świetlicę Środowiskową dla dzieci im. Św. Ojca Pio przy Parafii NMP Częstochowskiej;
Świetlicę Środowiskową „ Pod Dobrymi Skrzydłami” w Skrzydłowie.
W świetlicach zapewnia się dzieciom bezpieczeństwo w czasie wolnym od zakończonych zajęć
lekcyjnych do wieczora, pomoc w odrabianiu lekcji, dożywianie, rozwijanie zainteresowań itp.
W zajęciach świetlicowych uczestniczyło w latach 2007-2011 przeciętnie, rocznie ok. 126 dzieci.
109
Powyższe placówki mają ogromne znaczenie dla dzieci z rodzin ubogich, patologicznych i zagrożonych
bezdomnością.
Caritas prowadzi także szeroko rozumianą działalność charytatywną i opiekuńczą, systematyzuje jej
formy i podejmuje istotne działania na rzecz potrzebujących, a w szczególności: rodziny, dzieci,
młodzieży, samotnych matek, niepełnosprawnych, chorych, seniorów, uzależnionych, bezdomnych,
bezrobotnych, ofiar przemocy, więźniów, migrantów i uchodźców, ofiar klęsk żywiołowych, epidemii i
zbrojnych konfliktów.
Wspomniana działalność charytatywna i opiekuńcza realizowana jest za pomocą wyodrębnionych
w ramach struktur organizacji jednostek (Tabela 12) i odgrywa istotną rolę w życiu osób bezdomnych,
zapewniając im odpowiednie warunki materialno - bytowe i higieniczne.
Tabela 12. Wykaz przytulisk i schronisk dla bezdomnych w ramach struktur Caritas
LP.
1
2
3
4
Placówka Adres
przytulisko
dla bezdomnych kobiet „Oaza"
ul. Staszica 5
Rodzaj podopiecznych
kobiety dzieci
Liczba miejsc w
placówkach
Przytulisko - 48 miejsc
dla kobiet
Średnia liczba
podopiecznych w latach
2007-2011
35,41,36
17,14,17 dzieci
kobiet
Noclegownia - 8 miejsc 7,10, 8 kobiet
dla kobiet
przytulisko
mężczyźni
dla bezdomnych im. sw. Brata rodziny
Alberta ul. Krakowska 80/2
schronisko
dla bezdomnych
ul. Krakowska 80/15
mężczyźni
ogrzewalnia (okres zimowy)
ul. Krakowska 80
mężczyźni
Przytulisko - 30 miejsc 30,43,39 mężczyzn
dla mężczyzn
Przytulisko
Dla rodzin - 5 rodzin
5,3,2 rodziny (22,19,9
osób)
Schronisko - 130 miejsc 120, 140,101 mężczyzn
dla mężczyzn
Noclegownia - 30 miejsc
dla mężczyzn
25-40, 29,30 osób (zimą
40)
Ogrzewalnia - 50 miejsc
40,60, 35 mężczyzn
Źródło: Strony internetowe Caritas A.C. Dane sprawozdawcze MOPS z lat 2007-2011.
Rodzaj udzielanej pomocy osobom bezdomnym w placówkach Caritas jest wszechstronna i obejmuje:
1. udzielenie pomocy w zakresie potrzeb bytowych: zapewnienie schronienia, wyżywienia ,
odzieży , obuwia , podstawowych środków czystości,
110
2.






3.


4.





pomoc w rozwiązywaniu problemów prawnych i rodzinnych:
pomoc w pisaniu podań, pozwów sądowych, załatwieniu spraw administracyjnych,
udzielanie porad prawnych,
pomoc w uzyskiwaniu zasiłków i innych świadczeń,
pomoc w uzyskaniu miejsc w domach pomocy społecznej, oraz mieszkań,
pomoc w poszukiwaniu pracy.
motywowanie osób uzależnionych do podjęcia leczenia:
rozmowy indywidualne, spotkania grupowe:
współpraca z placówkami leczenia odwykowego,
współpraca z klubami abstynenta,
działania terapeutyczno -resocjalizacyjne:
terapia indywidualna
grupa wsparcia dla kobiet doświadczających przemocy;
zajęcia dla matek i dzieci ( korygowanie złych postaw rodzicielskich);
grupa wsparcia dla kobiet, które są w trakcie usamodzielniania;
rozwijanie różnych form aktywności oraz umiejętności estetyki otoczenia i wyglądu osobistego
(np. kursy kosmetyczne);
 zajęcia integrujące: ogniska, spotkania świąteczne, imprezy okazjonalne;
5. pomoc w zaspokojeniu potrzeb religijnych i kulturalnych:
 uczestnictwo we Mszy Świętej i nabożeństwach;
 pomoc w przygotowaniu do sakramentów świętych;
 uczestnictwo w uroczystościach religijnych.
Pomoc materialna i finansowa dla osób indywidualnych w latach 2007 -2011 r.
Pomoc doraźna
Większą część codziennej działalności Caritas stanowi udzielanie doraźnej pomocy osobom samotnym
i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej.
Zarówno do centrali Caritas, jak i placówek podległych, każdego dnia zgłasza się kilka lub kilkanaście
osób z terenu całej Archidiecezji z prośbą o udzielenie wsparcia bądź rozwiązanie problemów
życiowych lub rodzinnych.
W odpowiedzi na te prośby, w miarę swoich możliwości, Częstochowska Caritas udziela corocznie:
111
a) pomocy rzeczowej - dla około 2 tys. osób rocznie w postaci żywności, nowej i używanej odzieży,
obuwia, mebli, sprzętu AGD, innych artykułów gospodarstwa domowego pozyskanych w wyniku
darowizn,
b) pomocy finansowej - w postaci całkowitego lub częściowego dofinansowania do:
- lekarstw – dla 616 osób rocznie, kwota około : 38.539,00 zł.
- zadłużonych faktur za prąd elektryczny - dla 493osób rocznie, kwota około: 34.333 zł.
- zakupu opału na zimę - dla około 9 rodzin, kwota: 3.600 zł.
c) pomocy merytorycznej - m.in. na temat możliwości uzyskania zasiłków celowych, zapomóg z opieki
społecznej, dodatków mieszkaniowych itp., innych form pomocy, w przypadku problemów
związanych z przemocą w rodzinie, uzależnieniami, przewleką chorobą itp.
d) posiłki wydawane w jadłodajniach:
- Jadłodajnia Caritas w Domu Miłosierdzia Jana Pawła II
(ul. Rapackiego 3/5);
- Jadłodajnia Caritas w pomieszczeniu Dzieła w Służbie Bożego Miłosierdzia (ul. Focha
58);
- Jadłodajnia przy parafii św. Rodziny w Częstochowie;
- Jadłodajnia przy parafii św. Św. Antoniego w Częstochowie;
- Jadłodajnia przy parafii Św. Lamberta w Radomsku ;
- Jadłodajnia przy parafii Św. Piotra i Pawła w Zawierciu;
- Kuchnia w Domu Dobroczynności przy ul. Staszica 5 przygotowuje
całodzienne wyżywienie dla bezdomnych zamieszkałych w placówkach Caritas oraz
indywidualnym skierowanych przez MOPS.
osobom
Codziennie z jadłodajni korzystało i nadal korzysta ok. 860 osób - rok 2008, 920 osób- 2009r.,
1200 osób - 2010r. (średnia arytmetyczna z lat 2007-2011 wynosi: 993 osób).
Funkcjonujące przez cały rok jadłodajnie wspomagają osoby potrzebujące także w okresie
przedświątecznym. We wszystkich ww. stołówkach organizowane są wieczerze wigilijne z udziałem
112
Księży, Biskupów częstochowskich. W Częstochowie wieczerze dla osób potrzebujących odbywają się
w:
- Stołówce przy parafii św. Antoniego, ul. Wysoka 8,
-Stołówce Caritas w Domu Miłosierdzia Jana Pawła II,
-Przytulisku dla bezdomnych kobiet OAZA, ul. Staszica 5,
- Stołówka przy parafii Miłosierdzia Bożego, ul. Kordeckiego 49,
-Stołówce przy parafii św. Rodziny, ul. Krakowska 15/17,
- Świetlicy w budynku Straży Miejskiej, ul. Krakowska 80 bl. 3,
(Wigilia dla bezdomnych z placówek Caritas Schroniska ul. Krakowska 80/15
i Przytuliska ul. Krakowska 80/2),
- Stołówce Caritas w Częstochowie, ul. Focha 59 (pomieszczenie Dzieła w Służbie Bożego
Miłosierdzia).
Wieczerza Wigilijna dla wszystkich potrzebujących mieszkańców Częstochowy odbywa się również na
Starym Rynku. W kolejnych latach uczestniczyło w niej ok.700 osób -2008r. , 350 osób -2009r., 450
osób -2010r. (średnia z lat 2007-2011 wynosi 500 osób rocznie). Łącznie w wieczerzach wigilijnych
w latach 2007-2011 wzięło udział ok. 2000 osób – 2008r., 1800 osób- 2009r., 2000 osób -2010r., 2000
osób -2011r. Stąd średnia arytmetyczna z lat 2008-2011 wynosi
1950 osób.
e) wydawanie chleba w parafiach:
- Św. Antoniego - MB Zwycięskiej
- Św. Józefa - Św. Pustelników
- Św. Wojciecha - Św. Rodziny
- Św. Zygmunta - Podwyższenia Krzyża Św.
- Św. Jakuba - Św. Stanisława BM
- Św. Lamberta w Radomsku
113
- Najśw. Ciała i Krwi Chrystusa w Zawierciu
- Św. Apostołów Piotra i Pawła w Zawierciu
oraz codziennie w siedzibie Caritas przy ul. Staszica 5 i w Przytulisku dla bezdomnych przy ul.
Krakowskiej. Caritas dowozi chleb do w/w punktów 1 lub 2 razy w tygodniu. Ogółem tygodniowo
nieodpłatnie wydawanych jest ok. ok. 3-4 tyś bochenków chleba. Rocznie przekazuje się ok. 160 tyś.
bochenków chleba.
f) utworzenie specjalnego konta bankowego tzw. subkonta.
Konto udostępnione jest przez Częstochowską Caritas na zbiórkę pieniężną przeznaczoną na leczenie
i rehabilitację osób, które w indywidualny sposób starają się o pozyskanie środków. Z konta
skorzystało w latach 2007-2011r. 30 -46 osób.
Europejski Program Pomocy Żywnościowej – PEAD 2007-2011
Caritas Archidiecezji Częstochowskiej wspiera najuboższych poprzez realizację programu PEAD
wspólnie z Fundacją Chrześcijańską ,,ADULLAM” i Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”.
Zaopatruje placówki bezpośrednio podlegające takie jak: punkty parafialne, przytuliska dla
bezdomnych, przytuliska dla samotnych matek, stołówki dla ubogich i kuchnie przy klasztorach.
Z darów tych korzystają również ośrodki dla młodzieży i dorosłych uzależnionych, świetlice
środowiskowe i socjoterapeutyczne, specjalne ośrodki dla osób upośledzonych umysłowo i fizycznie
oraz stowarzyszenia bezrobotnych.
Caritas Częstochowska przekazuje regularnie produkty żywnościowe do 55-62 placówek z regionu
Częstochowy, Radomska, Zawiercia, Żarek, Kłomnic, Poraja, Mstowa i Wielunia.
W latach 2008-2010 średniorocznie rozdano około 730 ton żywności.
Wszystkie placówki chętnie współpracują z Caritas Archidiecezji Częstochowskiej w ramach
programu PEAD i deklarują chęć współpracy w kolejnych latach.
114
Biuro Pośrednictwa Pracy
Biuro Pośrednictwa Pracy pod patronatem Caritas Archidiecezji Częstochowskiej działa od
października 2009 roku. Oferuje ono bezpłatną i profesjonalną pomoc w doradztwie personalnym
i pośrednictwie pracy. Biuro pomaga osobom bezrobotnym i bezdomnym poszukującym pracy
w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia a pracodawcom w znalezieniu odpowiednich kandydatów
do pracy. Siedziba Biura znajduje się w parafii Św. Wojciecha BM przy ul. Brzeźnickiej 59
w Częstochowie. Biuro posiada certyfikat Urzędu Marszałkowskiego nr RP-9016-464-V6010/HP/09
i uczestniczy w programie prowadzonym przez Caritas Polska „ Legalna Praca w Niemczech”.W 2009
roku z pomocy biura skorzystało 560 osób, które zostały wpisane do ewidencji osób poszukujących
pracy a 43 znalazło zatrudnienie za pośrednictwem Biura Pośrednictwa Pracy Caritas.
Klub AA w tym dla osób bezdomnych
Klub AA przy ul. Rapackiego 3/5.W ramach klubu odbywają się zajęcia:
- psychoedukacyjne dla DDA (dorosłe dzieci alkoholików),
- konsultacje indywidualne z psychologiem i psychoterapeutą,
- dla AA z gospodarzem klubu.
Klub AA Krokus przy ul. Staszica 5. Spotkania i konsultacje psychologiczne oraz porady prawne
odbywają się po wcześniejszym ustaleniu terminu i godziny. W 2010r. odbyły się:
- warsztaty dla osób uzależnionych, 1 cykl, prowadzone przez specjalistę terapii
uzależnień,
- warsztaty dla kobiet współuzależnionych: 2 grupy, prowadzone przez specjalistę terapii uzależnień
i psychoterapeutę,
- konsultacje indywidualne: porady prawne.
Łącznie z pomocy skorzystało ok. 240 osób.
Członkostwo i współpraca Caritas z innymi organizacjami w zakresie pomocy bezdomnym
115
Caritas współpracuje również w szerokim zakresie z innymi jednostkami:
a) z parafiami i innymi kościelnymi instytucjami charytatywnymi na terenie diecezji,
b) z Caritas Polska i Caritas diecezjalnymi w zakresie koordynacji działań charytatywnych oraz
w realizacji uchwał podjętych większością głosów podczas Zgromadzenia Dyrektorów Caritas
diecezjalnych,
c) z organami administracji publicznej,
d) z organizacjami charytatywnymi innych wyznań i religii oraz organizacjami świeckimi, przy
zachowaniu własnej tożsamości,
e) innymi podmiotami krajowymi, zagranicznymi i międzynarodowymi w zakresie realizacji celów
statutowych dotyczących także osób bezdomnych.
Pozostałe informacje
W wyniku przeprowadzonego konkursu w 2006 r. dofinansowano zadania powierzone Caritas
w wysokości 861.500 zł polegające na:






prowadzeniu Schroniska i Noclegowni dla Bezdomnych Mężczyzn w Częstochowie, ul.
Krakowska 80/15,
udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem kobietom i kobietom z dziećmi tego pozbawionym
w Przytulisku „OAZA”,
udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem rodzinom tego pozbawionym,
udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem mężczyznom tego pozbawionym,
udzieleniu noclegu wraz z posiłkiem kobietom tego pozbawionym,
prowadzeniu Ogrzewalni dla Bezdomnych w Częstochowie ul. Krakowska nr 80/15.
Wszystkie osoby objęte wsparciem przebywały na terenie Miasta Częstochowy.
116
Podsumowanie
Analizując dane dotyczące Caritas można zaobserwować, iż z placówkami Caritas na terenie Miasta
Częstochowy współpracuje wiele organizacji pozarządowych, w tym Fundacja Chrześcijańska
,,ADULLAM” oraz Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Występuje także ścisła i rozległa
współpraca z pracownikami Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz
z pracownikami Wydziału Promocji i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Częstochowy w zakresie
udzielania pomocy bezdomnym i kierowania ich do właściwych placówek wsparcia.
Jakość świadczonych usług jest na wysokim poziomie. Każda placówka w ramach Caritas prowadzi:
ewidencję osób korzystających z usług, jest wyposażona w apteczkę, telefon, spełnia wymogi ppoż.,
bhp, minimum sanitarne. W placówkach panuje całkowity zakaz spożywania oraz wnoszenia na ich
teren alkoholu. Ponadto w częstochowskich ośrodkach dla bezdomnych pracuje personel posiadający
odpowiednie przygotowanie zawodowe i aktualne badania kwalifikujące do wykonywania zadań
związanych ze skutecznym niesieniem pomocy bezdomnym. Koszty przypadające na jednego
podopiecznego w placówce kształtują się na poziomie:
- noclegownia – 606,23 zł;
- schronisko – 2.554,59 zł;
- przytulisko – 2.581,18 zł;
- ogrzewalnia – 1.125,11zł;
- schronisko/przytulisko niepełnosprawni – 4.267,74 zł.
Wobec minimum dochodowego 550,00 zł i minimum socjalnego około 990,00zł są to kwoty w pełni
zabezpieczające potrzeby osób bezdomnych i ubogich.
STOWARZYSZENIE WZAJEMNEJ POMOCY ,,AGAPE”
Dane podstawowe
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy,,Agape” ma siedzibę przy ul. Wolności 44, 42-217
Częstochowa. Data wpisu do KRS: 26.07.2001 r., Nr KRS 000030843. Data nadania cechy Organizacji
117
Pożytku Publicznego: 26.07.2001 r. Statystyczny numer identyfikacji REGON: 150920477. NIP 949-0249-041. Data utworzenia stowarzyszenia to 22.XI.1993 roku. W skład zarządu Stowarzyszenia
wchodzą: Prezes Zarządu Stowarzyszenia – Kazimierz Swobodzian, wiceprezes zarządu, skarbnik
zarządu i 2 członków zarządu.
Cele Statutowe Stowarzyszenia określa § 7 statutu Stowarzyszenia.
„Stowarzyszenie stawia sobie za cel:
1. Poprawę sytuacji materialno-bytowej rodzin i osób żyjących w ubóstwie.
2. Zmniejszenie zjawiska bezdomności, alkoholizmu, narkomanii i innych patologii społecznych.
3. Zmniejszenie zjawiska bezrobocia.
4. Zmniejszenie zjawiska przemocy w domu i na ulicy.
5. Poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych poprzez rehabilitację zdrowotną i społeczną.
6. Promocja idei wolontariatu.
7. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego opartego na aktywności jego obywateli.
8. Ochrona praw dzieci i młodzieży.
Główny kierunek podejmowanych działań przez Stowarzyszenie to tworzenie a następnie wspieranie,
najróżniejszych form pomocy wzajemnej, organizowanej przez grupy formalne i nieformalne oraz
osoby niepełnosprawne, bezdomne potrzebujące pomocy.
Wymienione cele i kierunki działania Stowarzyszenie realizuje głównie poprzez:
118
- współpracę z organami administracji publicznej (rządowej i samorządowej) oraz współdziałanie
z innymi organizacjami pozarządowymi, Kościołem Rzymsko-Katolickim, innymi kościołami
i związkami wyznaniowymi, a także różnymi podmiotami prawnymi i ludźmi dobrej woli.
- ochronę praw dzieci i młodzieży, ludzi ubogich, bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych.
Zasoby kadrowe
Stowarzyszenie „Agape” liczy 48 członków zwyczajnych, z czego 25 to wolontariusze. Prowadzą oni
swoje działania na terenie województwa śląskiego i kierują głównie do ludzi skrajnie ubogich,
bezdomnych, samotnych, bezradnych, zagubionych, którzy sami o własnych siłach nie potrafią
przezwyciężyć życiowych trudności. Raz w miesiącu odbywają się szkolenia dla wolontariuszy
w zakresie pracy z ludźmi skrajnie ubogimi, udzielania poradnictwa i organizacji pracy, a także
podnoszenia jakości świadczonych usług. Wolontariusze biorą również udział w szkoleniach
organizowanych przez centra wolontariatu, KaFOS i inne organizacje wpierające.
Koszty średnioroczne przypadające na wynagrodzenia pracowników wynoszą: 23.149,49 zł.
Przeciętne roczne zatrudnienie to 10 osób. Koszt jednostkowy przypadający na jednego pracownika
to: 2.314,95 zł.
Zakres świadczonej pomocy przez Stowarzyszenie
Stowarzyszenie prowadzi Centrum Pomocy Rodzinie w Mariance Rędzińskiej, Punkt Pomocy Socjalnej
w gminie Rędziny oraz Dom Ludzi Bezdomnych w Lubojence.
Placówki działające w ramach Stowarzyszenia udzielają schronienia bezdomnym mężczyznom,
kobietom i rodzinom z dziećmi, którzy utracili dach nad głową na skutek pobytu w zakładzie karnym,
przemocy domowej, ubóstwa, konfliktów rodzinnych, problemów psychicznych, czy też niezaradności
życiowej i wykluczenia społecznego.
Pensjonariuszom placek oferuje się przede wszystkim:
- nocleg,
119
- 3 posiłki dziennie,
- opiekę medyczną i pielęgniarską,
- usługi opiekuńcze,
- opiekę duchową,
- poradnictwo prawne i psychologiczne,
- aktywizację i szkolenia zawodowe, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia,
pracę socjalną.
Na terenie placówek obowiązuje oczywiście całkowity zakaz spożywania alkoholu i innych środków
odurzających oraz stosowania agresji słownej i fizycznej.
Dzienny koszt pobytu w placówce na chwilę obecną wynosi:
- osoby sprawne - 25 zł;
- osoby niepełnosprawne, w podeszłym wieku, wymagające opieki - 35 zł.
Koszty oprócz bezpośredniego wsparcia dla osoby bezdomnej zawierają również koszty wynagrodzeń
dla kadry świadczącej usługi bezdomnym oraz koszty funkcjonowania placówek.
W ramach corocznie zawieranych umów na realizację zadań statutowych Stowarzyszenie otrzymuje
dotację celową ze środków budżetu Miasta Częstochowy z przeznaczeniem na następujące działania:
1. około 12 zł- dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki
wchodzą koszty: schronienia, wyżywienia, usługi higieniczne, środki higieniczne, wynagrodzenia osób
zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania.
2. około 9,00 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Noclegowni przez MOPS.W skład stawki
wchodzą koszty: noclegu, jednego gorącego posiłku, koszty usług higienicznych i zakup środków
higienicznych, wynagrodzenia osób zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania.
3. około 13 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki
wchodzą koszty: schronienia, wyżywienia, usługi higieniczne, środki higieniczne, usługi pielęgnacyjne,
wynagrodzenia osób zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania.
120
Liczba osób usamodzielnionych przez Stowarzyszenie
W latach 2007-2012 r. dzięki działalności Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy "Agape” usamodzielniło
się łącznie 48 osób bezdomnych (tj. w sposób trwały opuściły placówki dla bezdomnych).
W poszczególnych latach liczba osób usamodzielnionych kształtowała się następująco: 2007 r. - 6
osób, 2008 r. - 8 osób, 2009 r. - 11 osób, 2010 r. - 8 osób, 2011 r. - 10 osób,
2012 r, - 5 osób. Średnia arytmetyczna osób usamodzielnionych wynosi: 8.
Podsumowanie
Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape” powstało 22 listopada 1993 roku w Częstochowie. Za cel
stawia sobie rozwijanie i propagowanie inicjatyw, postaw i działań, sprzyjających przeciwdziałaniu
w społeczeństwie zjawiskom: ubóstwa, bezdomności, uzależnień i innych patologii społecznych,
a także zmniejszenie zjawiska występującej przemocy w rodzinie oraz podtrzymywanie więzi
międzyludzkich na zasadzie wzajemnej pomocy. Realizacji tych celów ma służyć: popularyzacja
różnorodnych form trzeźwego życia, zgodnego z etyką chrześcijańską; pielęgnowanie tradycji
trzeźwości oraz zdrowych zasad funkcjonowania rodziny; kształtowanie u osób uzależnionych
trwałych dążeń do całkowitego powstrzymywania się od zażywania środków odurzających.
Stowarzyszenie chce chronić praw dzieci i młodzieży, ludzi najuboższych, bezdomnych,
niepełnosprawnych oraz dotkniętych jakąkolwiek formą przemocy. Służyć temu ma prowadzenie
domów dla bezdomnych i innych środowiskowych domów wsparcia.
Koszty pobytu jednej osoby bezdomnej w roku w Schronisku wynoszą około 2 002,86 zł,
w Noclegowni – 1 143,53 zł, Lubojenka – 1 248,05zł, Przytulisko dla niepełnosprawnych -720,03zł.
Są to zatem kwoty wystarczające na zabezpieczenie podstawowych warunków bytowych osób
potrzebujących .
121
FUNDACJA ŚW. BARNABY
Dane podstawowe
Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie ma siedzibę przy ul. Kisielewskiego 101/2, 42-215
Częstochowa. Fundacja nie posiada jednostek organizacyjnych. Data wpisu do KRS: 23.05.2008 r., Nr
KRS 0000306549. Data nadania cechy Organizacji Pożytku Publicznego: 17.10.2008 r. Statystyczny
numer identyfikacji: 240936282.W skład zarządu Fundacji wchodzą: Prezes Zarządu Fundacji – Agata
Flis, 1 członek zarządu, skarbnik Fundacji.
Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie zgodnie ze statutem może prowadzić działalność
gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach i wyłącznie w rozmiarze
służącym realizacji celów statutowych Fundacji Świętego Barnaby.
Celami i zadaniami Fundacji Świętego Barnaby zgodnie ze Statutem organizacji są:
- pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz
wyrównywania szans tych rodzin i osób;
- działalność charytatywna;
- ochrona i promocja zdrowia oraz działań na rzecz ratownictwa;
- działania na rzecz osób niepełnosprawnych;
- działania na rzecz rozwoju nauki, edukacji, oświaty i wychowania;
- przeciwdziałanie patologiom społecznym;
- niesienie pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za
granicą;
- promocja i organizacja wolontariatu;
122
- działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje
pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r.
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U z 2003r. nr 96, poz. 873 z późn. zm.)
w zakresie określonym celami określonymi powyżej w pkt. od 1 do 12.
Fundacja Świętego Barnaby powstała w głównej mierze by wspierać ubogie rodziny i osoby żyjące
w skrajnej nędzy w tym osoby bezdomne. Założenie Fundacji pozwoliło zorganizować działania
charytatywne prowadzone indywidualnie przez członków Zarządu Fundacji oraz inne osoby o tzw.
„gorących sercach”
w latach 2001-2007. Na przestrzeni wymienionych lat zarówno ilość
potrzebujących, którymi zajmowała się organizacja, jak również potrzeby biednych stopniowo
zwiększały się. Dlatego od początku 2008 roku zostały podjęte działania, aby utworzyć Fundację
w ramach, której można by te nieformalne działania prowadzić w ramach organizacji pożytku
publicznego, uzyskać wsparcie od fundatorów, a z czasem zwiększyć możliwości pomocy
charytatywnej i społecznej. Po założeniu i rejestracji Fundacji przeprowadzono niezbędne działania
organizacyjne, zdefiniowano programy operacyjne na podstawie prowadzonych wcześniej akcji,
określono formy pomocy dla rodzin ubogich, w szczególności wielodzietnych i niepełnych, a także
osób niepełnosprawnych i bezrobotnych. Korzystając z wcześniejszych doświadczeń członków
Zarządu oraz wolontariuszy przygotowano:
- formularze dla osób korzystających z pomocy Fundacji,
- wzory podań i wniosków o przyznanie pomocy (wg rodzajów pomocy),
- kartoteki z danymi osobowymi i rodzajem podjętej pomocy,
- zestawienie rodzajowe podopiecznych z danymi adresowymi (lista rodzin biednych, lista osób
niepełnosprawnych, lista rodzin wielodzietnych i niepełnych),
- wzór protokołu przyjęcia pomocy przez potrzebującego.
123
Zasoby kadrowe
Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie zatrudniała w latach 2008-2010 średniorocznie około
1 pracownika. Często dokonywano etatyzacji zatrudnienia (1/3, 1/5 etatu), w tym zawierano umowy
na czas określony. Pojawiały się też 2 osoby zatrudnione w ramach umowy zlecenie, w ramach
umowy o dzieło -1 osoba, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej 1 umowa zlecenie.
W ramach realizowanej przez Fundację działalności z zakresu pomocy społecznej prowadzi się
monitoring i wywiady środowiskowe przez Zarząd i wolontariuszy. Faktycznie działania stanowią
kontynuację wcześniejszej aktywności indywidualnej tychże osób. W roku 2008 rozpoczęto
następujące programy działań:
1. Program pomocy „zamiast wyrzucić oddaj ubogim”.
Program ten służy pomocy rodzinom i osobom żyjącym w skrajnych warunkach życiowych. Ma na celu
przekazanie podstawowych sprzętów domowych jak meble, sprzęt AGD i ubrań biednym. Fundacja
zbiera, sortuje i przekazuje te przedmioty przy pomocy wolontariuszy.
2. „Samarytanin” - program pomocy chorym, żyjącym w trudnych warunkach.
Program ten ma na celu wykupywanie potrzebnych leków chorym. Środki na leki pochodzą z darowizn
oraz z majątku fundacji. Dla chorych objętych programem, wolontariusze wykupują leki ze środków
fundacji na podstawie recept.
3. Program pomocy dzieciom szkolnym z ubogich rodzin.
Obejmuje zakup, bądź przekazanie od darczyńców podręczników, zeszytów, plecaków, odzieży
szkolnej i obuwia dzieciom z rodzin niepełnych i wielodzietnych. Fundacja kupuje, zbiera, sortuje
i przekazuje te przedmioty przy pomocy wolontariuszy.
124
Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez Fundację
Przychody Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie w latach 2008-2009 wynosiły 892.148,34 zł, w tym m.in.:
- darowizny gotówkowa – 45.302,16 zł;
- darowizna rzeczowa – 28.697,08 zł;
- przychody z działalności gospodarczej – 118.242,75 zł;
- przychody z 1% OPP – 695.853,45 zł;
- dotacja z Urzędu Miasta Częstochowy - 1.000,00 zł;
- odsetki z rachunku bankowego - 3.052,91 zł.
Koszty Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie za okres od 23.05.2008 do 31.12.2009 r.
wyniosły średniorocznie 217 414,25 zł, w tym:
- realizacja celów statutowych -165 134,14 zł;
- koszty realizacji działalności gospodarczej -52 280,11 zł.
Na rachunku bankowym Fundacji Świętego Barnaby na koniec każdego roku średniorocznie
w latach 2008-2010:
- zanotowano saldo dodatnie -140 583,05 zł;
- wartość środków w kasie wyniosła - 14.637,67 zł;
- wartość aktywów Fundacji – 119.235,62 zł;
- wartość funduszu własnego – 128.048,22 zł;
Stosunek kosztów do przychodów na działalności statutowej jednostki wynosi: 0,21, przychodów do
kosztów: 4,69. Co świadczy, że jednostka jest w stanie za pomocą posiadanych środków utrzymać
swoją działalność statutową, w tym udzielać skutecznie pomoc bezdomnym. Przy założeniu, że w roku
korzysta z pomocy 500 bezdomnych dzieląc przychody pomniejszone o koszty działalności (bez
kosztów działalności gospodarczej) statutowej organizacji otrzymujemy, że na jednego podopiecznego
przypadałoby około 887,27 zł rocznie.
125
Kontrole
Przeprowadzone kontrole wewnętrzne w latach 2008-2011 nie wykazały istotnych nieprawidłowości
w prowadzeniu Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie.
Członkostwo i współpraca fundacji z innymi organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy
bezdomnym
Fundacja w ramach ,,Programu pomocy żywnościowej” współpracuje z Caritas Archidiecezji
Częstochowskiej w ramach Europejskiego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD, a także ze „Społem”
- Powszechną Spółdzielnią Spożywców „Jedność” w Częstochowie. W ramach działań Fundacja
przekazuje żywność biednym i bezdomnym. Program ten obejmuje również zakup żywności ze
środków Fundacji. Organizacja odbiera żywność i przekazuje ją przy pomocy wolontariuszy.
W roku 2009 Fundacja realizowała projekt „Uczymy się pięknie żyć” w ramach współpracy z Urzędem
Miasta Częstochowy. Dzięki otrzymanemu dofinansowaniu Fundacja zakupiła i przekazała leki, węgiel
i żywność.
Podsumowanie
Jak wynika z powyżej zgromadzonych danych Fundacja św. Barnaby działa również w zakresie
przeciwdziałania ubóstwu i zagrożeniu bezdomnością. Jej działania są jednak skierowane głównie
w stronę zagrożonych ubóstwem rodzin i dzieci. Jednostka chętnie współpracuje zarówno
z placówkami publicznymi (Urząd Miasta w Częstochowie), jak i z organizacjami pozarządowymi
(Caritas) i firmami prywatnymi (sklepy spożywcze z terenu Miasta Częstochowy). Uzasadnione jest
jednak nawiązanie współpracy z MOPS Częstochowa w celu udzielania skutecznej pomocy
bezdomnym i pozostałym osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Koszty przypadające
na jednego bezdomnego w Fundacji w wysokości 887,27zł można uznać za wystarczające przy
uwzględnieniu minimum socjalnego 550,00-990,00 zł.
126
Podsumowanie pomocy udzielanej osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością na podstawie
zgromadzonych danych desk research dla NGO's i MOPS
Informacja o rozliczeniach jednostek z tytułu ciążących zobowiązań podatkowych, a także informację
w sprawie składanych deklaracji podatkowych
Wszystkie badane organizacje pozarządowe składały deklaracje dotyczące podatku dochodowego od
osób prawnych (CIT) oraz fizycznych (PIT-4R) terminowo.
Kontrole przeprowadzone w jednostkach
Kontrole przeprowadzone w jednostkach w latach 2007-2011 nie wykazały większych
uchybień w działalności organizacji pozarządowych. Ewentualne problemy dotyczyły spraw mało
istotnych z punktu widzenia osób bezdomnych i w krótkim terminie zostały usunięte. Jednostki, które
przeprowadzały kontrole to: ZUS, Straż Pożarna, Sanepid, Agencja Rynku Rolnego, Powiatowy Urząd
Pracy, Urząd Miasta Częstochowy, Inspektor dozoru sprzętu technicznego, Śląski Urząd Wojewódzki
w Katowicach- Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Na
przeprowadzone 22 kontrole w 2 organizacjach pozarządowych w ciągu ostatnich pięciu lat
przypadało odpowiednio na poszczególne jednostki kontrolujące: ZUS – 1 kontrola, Straż Miejska – 2
kontrole, Sanepid – 8 kontroli, Agencja Rynku Rolnego – 3 kontrole, Powiatowy Urząd Pracy -1
kontrola, Urząd Miasta Częstochowy – 5 kontroli, Inspektor dozoru sprzętu technicznego – 3 kontrole,
Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach- Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu
Wojewódzkiego w Katowicach -1 kontrola.
Potrzeby techniczne i organizacyjne placówek
Analizując rzeczywiste potrzeby w zakresie pomocy osobom bezdomnym w ramach roku 2011, gdzie
liczbę bezdomnych szacuje się na 453 osoby, można zauważyć, iż ilość miejsc w poszczególnych
placówkach świadczących pomoc bezdomnym jest zbyt mała w stosunku do potrzeb. Według danych
sprawozdawczych z 2011 roku liczba osób bezdomnych, którym udzielono wsparcia w różnych
placówkach kształtowała się następująco:
127









Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 (liczba przewidzianych miejsc
dla mężczyzn 90) – potrzeby 122 osoby.
Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 (liczba przewidzianych miejsc
dla mężczyzn 30) – potrzeby 94 osoby.
Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 (liczba przewidzianych miejsc dla
mężczyzn 30) – potrzeby 47 osoby.
Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 (liczba przewidzianych miejsc dla 5 rodzin) –
potrzeby 19 dorosłych + 16 dzieci, razem 35 osób. Zakładając, że rodziny składają się z dwóch
osób dorosłych i dwojga dzieci (35/4 = około 9 rodzin).
Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 (liczba przewidzianych miejsc dla kobiet 42) –
potrzeby 41 dorosłych + 38 dzieci, razem 79 osób.
Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 (liczba przewidzianych miejsc dla kobiet 10) –
potrzeby 22 osoby.
Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska (liczba przewidzianych miejsc 20) – potrzeby 25
osób.
Niepełnosprawni Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska (liczba przewidzianych miejsc 10) –
potrzeby 16 osób.
Dom dla bezdomnych w Lubojence, ul. Prosta 99 (liczba miejsc 40) – potrzeby – 41 osób.
Stąd przeliczając różnicę między dostępnymi miejscami w poszczególnych placówkach a faktycznymi
potrzebami, widzimy konieczność utworzenia dodatkowych miejsc w noclegowniach i schroniskach:









Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 - 32 miejsca.
Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 64 miejsc.
Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 – 17 miejsc.
Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 – 4 rodziny.
Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica - 5 – 37 miejsc dla dzieci.
Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 – 12 miejsc.
Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska – 5 miejsc.
Niepełnosprawni Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska – 6 miejsc.
Dom dla bezdomnych w Lubojence, ul. Prosta 99 – 1 miejsce.
Jednak należy pamiętać, że osoby którym udzielano schronienia nie korzystały z pomocy jednocześnie.
Stąd do tej pory nie było sytuacji braku miejsca dla osoby bezdomnej. Jednak gdyby zdarzyło się, że
w poszczególnych typach placówek, co miesiąc potrzebne byłyby podane ilości wolnych miejsc dla
osób potrzebujących (tak jak wskazują dane sprawozdawcze MOPS z 2011r.), niektórzy bezdomni
musieliby nie otrzymać niezbędnego wsparcia.
128
Kierowanie osób bezdomnych do placówek
Ścieżka współpracy z osobom bezdomną rozpoczyna się rozeznaniem sprawy. Dalej odpowiednie
służby kierują osoby bezdomne do:





Miejskiego Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej
2,
placówek dla osób bezdomnych,
szpitala - osoby wymagające pomocy lekarskiej,
izby wytrzeźwień - osoby których stan wskazuje na nadużycie alkoholu,
Ośrodka Pomocy Osobom z Problemami Alkoholowymi w Częstochowie przy ul. Sikorskiego
86, tel.(34) 361-39-96.
Zasady udzielanej pomocy
W czasie pobytu w placówce bezdomny otrzymuje jeden nocleg, posiłki, możliwość umycia się
i ewentualnej zmiany odzieży. Jenak pierwszym ogniwem udzielanej pomocy jest Miejski Ośrodek
Pomocy Społecznej w Częstochowie, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 2, tel. (34) 37 24 200 , który
dzięki pracy pracowników socjalnych:
1. wydaje stosowne skierowanie, umożliwiające korzystanie z pobytu w jednej z ww. placówek dla
bezdomnych,
2. umożliwia, w miarę możliwości, przejazd do schroniska oraz skorzystanie z posiłków
w jadłodajniach Caritas Archidiecezji Częstochowskiej prowadzonych przez:
- Parafię św. Rodziny (Archikatedra), ul. Krakowska 13/15, tel. (34) 365 36 38;
- Parafię św. Antoniego z Padwy, ul. Wysoka 9, tel. (34) 363 26 42;
- Parafię św. Józefa, ul. Okrzei 4, tel. (34) 323 26 43;
- Parafię Miłosierdzia Bożego, ul. Kordeckiego 49, tel. (34) 365 66 68;
- Dzieło w Służbie Miłosierdzia, ul. Focha 58, tel. (34) 361 34 84.
129
Podsumowanie warunków technicznych, organizacyjnych, finansowych, prawnych i kadrowych
w MOPS i NGO's.
Jak wynika z powyżej zgromadzonych danych zjawisko bezdomności jest problemem Miasta
Częstochowy obejmującym szeroki zakres działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Częstochowie i NGO-sów. Ponieważ niniejszy raport ma jedynie przybliżyć skalę zjawiska
bezdomności i przedstawić jego wielkość w ujęciu finansowym, liczbowym, zgromadzone dane,
stanowią jedynie część opisu rzeczywistej sytuacji osób bezdomnych.
Wszystkie omówione organizacje chętnie ze sobą współpracują i niosą pomoc potrzebującym na
każdej płaszczyźnie życia codziennego - od materialnego po duchowe.
Liczba schronisk, miejsc noclegowych, ogrzewalni, jadłodajni w stosunku do potrzeb ok. 450-500 osób
bezdomnych rocznie wydaje się być niewystarczająca. Wnioski takie wyciągnięto na podstawie
zgromadzonych danych oraz rozmów z pracownikami NGO's-ów. Według opinii pracowników
Fundacji ,,Chrześcijańskiej ,,Adullam” w Noclegowni dla Bezdomnych mężczyzn należałoby zwiększyć
ilość miejsc noclegowych z 16 do co najmniej 30. A miejsca jest już za mało, bo na jednego
bezdomnego podopiecznego przypada zaledwie 3 m2 (według uregulowań prawnych powinno 5).
Największe potrzeby występują w sezonie zimowym.
Syntetyczne zestawienie placówek działających na terenie miasta Częstochowy i proponowanych
form udzielanej pomocy stanowi poniższa Tabela 13.
130
Tabela 13. Wykaz placówek zajmujących się pomocą bezdomnymi na terenie miasta
Częstochowy.
Lp.
placówki
miejsc
w
placów
kach
Pomoc
Pomoc
rzeczowa
finansowa gi
Usłu Korz Pobyt Pomoc
higi
inna
odzież
Wydawanie pieczywa
prowadzący
Posiłek (liczba dziennie)
Liczba Formy udzielanej pomocy
nocleg
Nazwa
schronisko
Podmiot
ysta
w
nie z
zdobyc
enic łaźni
iu
zne
mieszk
ania
i
itp.
NOCLEGOWNIE I SCHRONISKA
1.
Caritas
Przytulisk 20
ta
Archidiecezji
o dla
k
-
3
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
-
3
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
tak 1
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
Częstochowski Mężczyzn
ej
św. Brata
Alberta
Przytulisk 50
ta
o dla
k
Kobiet
"Oaza"
Noclegow
10
nia w
Przytulisk
u dla
Kobiet
"Oaza"
131
Schronisk
50
o dla
ta
-
3
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
tak 1
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
-
3
-
tak
-
tak
tak
-
-
tak
-
3
tak
tak
-
tak
-
tak
tak
tak
-
3
tak
tak
-
-
-
-
-
-
k
Bezdomny
ch
Mężczyzn
Noclegow
50
nia dla
Bezdomny
ch
Mężczyzn
Przytulisk 30
ta
o dla
k
Bezdomny
ch Rodzin
św. Brata
Alberta
2.
Stowarzyszeni Dom dla
e
Wzajemnej Bezdomny
Pomocy
ch w
,,AGAPE”
Lubojence
50
m.n.
ta
k
Centrum
60
ta
Pomocy
m.n.
k
Rodzinie i
Interwencj
i
Kryzysow
132
ej w
Mariance
Rędziński
ej
3
Fundacja
Hostel
16
-
-
3
-
tak
-
-
tak
-
-
tak
Chrzescijanska
„Adullam”
OŚRODKI WSPARCIA DORAŹNEGO DLA BEZDOMNYCH - JADŁODAJNIE
1.
Fundacja
Stołowka
ok.100 -
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
w
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
tak
-
-
2
tak
-
-
-
-
-
-
-
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
Chrzescijanska charytaty
,,ADULLAM
wna
Punkt
Informacyj miarę
no
- potrze
Konsultac
b
yjny
Swietlica
dla
12
osob
bezdomny
ch
2.
Caritas
Jadłodajni w
Archidiecezji
a - ul.O.A. miarę
Częstochowski Kordeckie potrze
ej
go 49
b
Jadłodajni w
a
– miarę
ul.Focha
potrze
58
b
Jadłodajni w
133
a
– miarę
ul.Rapacki potrze
ego 3/5
b
Jadłodajni w
a
-
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1
tak
-
-
-
-
-
-
-
-
tak
tak
tak
tak
-
-
tak
– miarę
ul.Wysoka potrze
9
b
JADŁODAJ w
NIA
– miarę
UL.Krako
potrze
wska
b
13/15
PLACÓWKI PUBLICZNE
Miejski
Sekcja
Pomoc ta
Osrodek
Pomocy
Ok.50
Pomocy
Osobom
0
Społecznej
tak tak
k
w Bezdomny roczni
Częstochowie
m
i e
Grupom
Wybrany
m
Źródło: Strony internetowe Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.
Z danych zebranych na potrzeby sporządzenia niniejszego raportu wynika, iż liczba placówek
świadczących pomoc bezdomnym jest niewystarczająca. Jest to przysłowiowa ,,kropla w morzu
potrzeb”. Uzasadnione byłoby zwiększenie w każdej placówce liczby miejsc dla osób bezdomnych
i zagrożonych bezdomnością.
134
Przychody jakie osiągają organizacje pozarządowe rocznie kształtują się odpowiednio na poziomie:
- Przychody OPP z tyt. 1% podatku – 7.860,32 zł;
- dotacje i subwencje – 300.086,17 zł;
- darowizny rzeczowe i finansowe – 484.411,27 zł;
od osób fizycznych – 25.600,33 zł;
od osób prywatnych – 243.740,52 zł;
- przychody z działalności gospodarczej – 0,00 zł;
- przychody ze zbiórek publicznych – 4.401,77 zł;
- składki członkowskie - 0 zł;
- przychody z odpłatnej działalności pożytku publicznego – 204.758,82 zł;
- pozostałe przychody – 66.303,57zł;
- przychody finansowe – 105,95zł;
- wynik na działalności gospodarczej – 0 zł;
- razem przychody roczne – 237.850,24 zł.
Z kolei koszty kształtowały się na poziomie:
- realizację celów statutowych w wysokości – 1.063.202,41 zł;
- administracja – 20.728,32 zł;
- działalność gospodarcza - 0,00 zł;
- pozostałe koszty operacyjne – 4.557,81 zł;
- koszty finansowe – 1.315,95 zł;
- razem – 1.267.578,89 zł.
Stąd relacja kosztów ogółem do przychodów wynosi 5,33 a przychodów do kosztów 0,19. Zatem
koszty są około pięć razy większe od przychodów. Nie jest to zjawisko pozytywne dla osób
135
bezdomnych, gdyż świadczy o konieczności dofinansowania jednostek, aby zapewnić odpowiedni
standard życia bezdomnym oraz jakość świadczonych usług. Z analizy sprawozdań wynika także, iż
organizacje pozarządowe zaciągają często kredyty, pożyczki, jak i wielokrotnie korzystają z pomocy
darczyńców i pracy wolontariuszy.
Kwoty dzienne, średnioroczne oraz średnio miesięczne przypadające na jednego podopiecznego
placówek dla bezdomnych kształtują się odpowiednio na poziomie:
- Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 15, 28zł;2.539,41zł; 211,62zł;
- Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 11,33zl; 735,12zł; 61,26zł;
- Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 – 18,20zł;2.295,43zł; 191,29zł;
- Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 – 16,63zł;1.905,40zł; 158,78zł;
- Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 – 21,23zł;3.193,46zł; 266,12zł;
- Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5-15,00;1.418,74zł;118,23zł;
- Przytulisko CPRIIK -19,30zł;2.859,89zł; 238,32zł;
- Marianka Rędzińska – 2,28zł;986,79zł; 82,23zł;
- Noclegownia CPRIIK Niepełnosprawni – 25,30zł;1.248,05zł; 104,00zł;
- Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska dom dla Bezdomnych w Lubojence -11,50zł.
Zatem kwota średnioroczna przypadająca na jednego bezdomnego w dowolnej placówce świadczącej
pomoc bezdomnym kształtuje się na poziomie: 22 424,92 zł; zaś kwota średnio miesięczna – na
poziomie: 1.868,73 zł. Jest to kwota wystarczająca na zabezpieczenie potrzeb jednego bezdomnego,
przy założeniu minimum socjalnego - 990,00 zł.
Struktura zatrudnienia w organizacjach pozarządowych niosących pomoc bezdomnym kształtowała
się następująco:
-Zatrudnienie na koniec roku ogółem – przeciętnie 6 osób w roku.
-Liczba pracowników umysłowych - przeciętnie 2 pracowników.
-Liczba pracowników fizycznych- przeciętnie 4 pracowników.
136
-Zatrudnienie przeciętne w ciągu roku - 13 pracowników.
-Liczba pracowników umysłowych- przeciętnie 2 pracowników
-Liczba pracowników fizycznych- przeciętnie 11 pracowników.
Dane finansowe łącznie kształtowały się na poziomie:
- Lokaty bankowe- 0,00 zł.
- Udzielone pożyczki – 0,00zł.
- Łącznie wynagrodzenia w roku - 163. 508,03 zł.
-Wydatki na wynagrodzenia z umów zlecenia – 86.092,80 zł.
- Łączna kwota wynagrodzeń w roku -163.508,03 zł.
- Osoby zatrudnione wyłącznie w działalności gospodarczej – 0.
- Wartości nabytych obligacji oraz wielkości objętych udziałów lub nabytych akcji w spółkach prawa
handlowego ze wskazaniem tych spółek - 0,00zł.
-Liczba nabytych nieruchomościach, ich przeznaczenie oraz wysokości kwot wydatkowanych na to
nabycie - 0,00zł.
-Wartość pozostałych nabytych środków trwałych - 8.330,15 zł.
- Wartości aktywów i pasywów na koniec roku wyniosła – 245.693,46 zł.
Podsumowując organizacja Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz NGO's-ów
jest bardzo dobra, choć możliwe są pewne modyfikacje i ulepszenia w pewnych zakresach tak
organizacyjnych, prawnych, jak i finansowych. Wszystkie jednostki poddane badaniu wykazały się
dobrym przygotowaniem organizacyjnym, kadrowym, technicznym i odpowiednim zabezpieczeniem
finansowym do realizacji swoich zadań statutowych. Ogromną rolę w działalności tych placówek
odgrywają darczyńcy, środki unijne oraz możliwość zaciągania kredytów i pożyczek na realizacje
zadań statutowych. W trakcie przeprowadzanych badań pracownicy MOPS czy NGO's wyrażali
konieczność polepszenia jakości pracy i standardów placówek świadczących pomoc osobom
w trudnej sytuacji życiowej, w tym osobom bezdomnym poprzez:

możliwość pozyskiwania większych kwot dofinansowania w ramach zadań zlecanych;
137




zwiększenie zatrudnienia specjalistów: psychologów, prawników, doradców zawodowych,
streetworkerów, pracowników socjalnych, animatorów lokalnych;
konieczność doposażania, remontowania placówek, budowy nowych placówek;
konieczność zabezpieczenia większej liczby pomieszczeń socjalnych dla osób bezdomnych,
w tym mieszkania chronione, DPS-y, TBS-y itp.;
nawiązanie lepszej i trwałej współpracy między organizacjami pozarządowymi
a placówkami publicznymi.
Jednak należy przyznać, że NGO-sy mimo skromnych środków finansowych są w stanie wykonywać
powierzone zadania z należytą starannością. Nieoceniona jest tutaj rola darczyńców oraz
wolontariuszy, którzy chętnie niosą bezinteresowną pomoc osobom potrzebującym, wiedząc iż kiedyś
sami mogą stać się osobami bez dachu nad głową i wówczas chcieliby na swej drodze spotkać
pomocną dłoń.
CZĘŚĆ II ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH
BEATA PAWLICA
SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNY PORTRET BADANYCH OSÓB
Zgodnie z założeniami projektu, w eksploracji uczestniczyły cztery grupy badanych, a mianowicie
bezdomni przebywający w Częstochowie, mieszkańcy tego miasta, pracownicy Miejskiego Ośrodka
Pomocy Społecznej w Częstochowie pracujący z osobami bezdomnymi oraz pracownicy
i wolontariusze częstochowskich organizacji pozarządowych niosący pomoc bezdomnym.
Metryczka w kwestionariuszach wywiadu skierowanych do wymienionych grup respondentów
obejmowała pytania, które pozwalają dokonać charakterystyki cech demograficznych, geograficznych,
ekonomiczno-społecznych, sytuacji rodzinnej badanych osób, ich wykształcenia oraz warunków
mieszkaniowych. W grupie cech demograficznych zapytano m.in. o płeć, wiek, stan cywilny, w grupie
cech geograficznych, w przypadku bezdomnych zapytano m.in. o miejsce zamieszkania W grupie cech
ekonomiczno-społecznych rozmówców zapytano m.in. o doświadczenie zawodowe, dochody
miesięczne netto rodziny, a w zakresie wykształcenia o jego poziom. Ponadto poproszono osoby
bezdomne poddane badaniu o określenie swojego stopnia niepełnosprawności.
138
Cechy wyeksponowane w bloku pytań zawierających dane społeczno-demograficzne respondentów
w istotny sposób mogą determinować ich wypowiedzi, mają wiec one istotne znaczenia dla wyników
prowadzonych badań.
Płeć wiąże się ze zbiorem cech biologicznych organizmu człowieka warunkujących jego zdolność do
prokreacji. Na gruncie demografii zakłada się niezmienność tej cechy . Podział na kobiety i mężczyzn
stanowi jedną z podstawowych cech, mającą wpływ na procesy demograficzne.
Wiek oznacza czas, jaki upłynął od momentu porodu do momentu obserwacji, jest cechą nieustannie
zmieniającą się jednokierunkowo . W kafeterii pytania zawarto układ następujących grup wiekowych:
18-24 lata, 25-34 lata, 35-44 lata, 45-54 lata, 55-64 lata oraz 65 lat i więcej.
Stan cywilny to cecha różnicująca dojrzałych do prokreacji ludzi, zwykle określana na podstawie
kryteriów prawnych. Precyzuje ona rodzaj związku łączącego osoby płci przeciwnej niezależnie, czy
tworzą rodzinę, czy też nie . W metryczce wyróżniono następujące wersje stanu cywilnego:
panna/kawaler, mężatka/żonaty, rozwódka/rozwiedziony (separacja), wdowa /wdowiec.
Miejsce zamieszkania to cecha geograficzna przypisująca ludzi do określonego terytorium, głównie na
podstawie kryterium administracyjnego lub geograficznego .
Pytania odnoszące się do cech społeczno-zawodowych zawierały informacje dotyczące wykształcenia
badanych osób, ich doświadczenia zawodowego, dochodów itp.
Wyodrębnienie powyższej typologii pozwala na przedstawienie wyników badania w zakresie
charakterystyki respondentów z uwzględnieniem ich cech demograficznych i geograficznych,
społeczno-zawodowych i wykształcenia, sytuacji rodzinnej oraz warunków mieszkaniowych. Poniżej
zostanie kolejno opisana każda z grup poddanych badaniu. Uzyskane wyniki badań zostaną
zaprezentowane w przypadku grupy 100 osobowej grupy bezdomnych i 750 osobowej grupy
mieszkańców Częstochowy w postaci tabel i opisowej charakterystyki danych w nich zawartych.
Ponieważ w badaniach empirycznych uczestniczyły kobiety i mężczyźni w związku z tym każda z tabel
składa się z dwóch części. Część pierwsza tabeli zawierająca się w dwóch kolumnach prezentuje dane
i ich proporcje dotyczące bezpośrednio określonej płci (25 bezdomnych kobiet = 100%, 75
bezdomnych mężczyzn = 100%, 387 kobiet mieszkanek Częstochowy = 100%, 352 mężczyzn
mieszkańców Częstochowy = 100%) W części drugiej tabeli składającej się z trzech kolumn
zaprezentowane zostaną dane i ich proporcje dotyczące ogółu badanych (100 bezdomnych = 100%,
749 mieszkańców Częstochowy = 100%).
Cechy społeczno-demograficzne 10 osobowej grupy bezdomnych i 30 osobowej grupy ekspertów
(pracowników MOPS i NGO’s), którzy uczestniczyli w wywiadach zostaną przedstawione w formie
opisowej.
139
CZĘSTOCHOWSCY BEZDOMNI
Badania empiryczne rozpoczęto od przeprowadzenia wywiadów z osobami bezdomnymi,
przebywającymi na terenie miasta Częstochowa. Przeszkoleni ankieterzy udali się do ośrodków, które
na terenie miasta i w jego najbliższej okolicy udzielają specjalistycznej pomocy osobom bezdomnym.
Rozmowy zostały przeprowadzone na terenie następujących instytucji:











w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa;
w Noclegowni dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa;
w Schronisku dla Bezdomnych Rodzin, ul. Krakowska 80/2 Częstochowa;
w Noclegowni dla Bezdomnych Kobiet, ul. Staszica 5 Częstochowa;
w Schronisku dla Bezdomnych Kobiet i Kobiet z dziećmi, ul. Staszica 5, Częstochowa;
w Hostelu dla Bezdomnych, ul. Krakowska 34, Częstochowa;
w Ogrzewalni dla Bezdomnych, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa;
w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn w Domu dla Bezdomnych nr 1, ul. Prosta 99,
Lubojenka;
w Schronisku dla Osób Bezdomnych Niepełnosprawnych w Centrum Pomocy Rodzinie
i Interwencji Kryzysowej, ul. Srebrna 25 , Marianka Rędzińska;
w Schronisku dla Osób Bezdomnych w Centrum Pomocy Rodzinie i Interwencji Kryzysowej, ul.
Srebrna 25, Marianka Rędzińska;
w Stacjonarnym Ośrodku Reintegracji społecznej „Dom Świętego Barnaby”, ul. Strażacka 30,
Poczesna.
Wywiady, tak jak założono na etapie przygotowań do badań, przeprowadzono wśród 100
bezdomnych. W grupie tej znalazło się 25 kobiet i 75 mężczyzn. Struktura respondentów odpowiadała
strukturze bezdomnych zarejestrowanych w 2011 roku przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
w Częstochowie.
W pytaniach dotyczących zmiennych społeczno-demograficznych badanych uwzględniono te cechy,
które zdaniem zespołu badawczego mogły determinować odpowiedzi badanych.
Cechą o jaką zapytani zostali rozmówcy był ich wiek. Analiza uzyskanych odpowiedzi wykazała, że
więcej niż co trzeci badany był w wieku 55-64 lata (35% ogółu badanych). W tej grupie wiekowej
dominowali mężczyźni - 31% ogółu badanych (dla porównania kobiety - 4%). Drugą co do liczebności
kategorią, byli rozmówcy w wieku 45-54 lata (23% ogółu badanych). Tu również dominowali
mężczyźni - 21% ogółu badanych (dla porównania kobiety 2%). Minimalnie mniej liczebna była grupa
140
bezdomnych poddanych badaniu, których wiek oscylował w granicach 35-44 lata – 22% ogółu
badanych. W tej grupie liczba kobiet i mężczyzn okazała się być równa liczebnie (po 11% ogółu
badanych). Dokładne dane prezentuje poniższa tabela.
Tabela 14. Płeć i wiek badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa
(%)
płeć
w tym:
OGÓŁEM
l.p.
wiek
kobiety
mężczyźni
(N=25)
(N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyźni
1
18-24
4,00
-
1,00
1,00
-
2
25-34
16,00
5,33
8,00
4,00
4,00
3
35-44
44,00
14,66
22,00
11,00
11,00
4
45-54
8,00
28,00
23,00
2,00
21,00
5
55-64
16,00
41,33
35,00
4,00
31,00
6
65 i więcej
12,00
10,66
11,00
3,00
8,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012.
Jednym z czynników, który prowadzi do bezdomności jest rozpad rodziny zakończony rozwodem lub
separacją. Ta cecha okazała się charakteryzować znaczą grupę bezdomnych uczestniczących
w badaniu. Jak wskazują zawarte w poniższej tabeli dane 39% ogółu rozmówców okazało się być
osobami rozwiedzionymi. Zdecydowanie częściej rozwodnikami byli mężczyźni (31% ogółu
badanych) niż kobiety (8% ogółu badanych). Co trzeci interlokutor był panną lub kawalerem. Tu
również dominowali mężczyźni – 26% ogółu badanych (4% ogółu badanych kobiet). Wśród kobiet
dosyć licznie były reprezentowane wdowy (28% ogółu badanych kobiet).
141
Tabela 15. Płeć i stan cywilny badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa (%)
płeć
w tym:
OGÓŁEM
l.p.
stan cywilny
kobiety
(N=25)
mężczyźni
(N=100)
kobiety
mężczyźni
(N=75)
1
panna/kawaler
16,00
34,66
30,00
4,00
26,00
2
zamężna/żonaty
16,00
12,00
13,00
4,00
9,00
3
rozwiedziona/rozwiedziony
32,00
41,33
39,00
8,00
31,00
4
w separacji
4,00
2,66
3,00
1,00
2,00
5
wdowa/wdowiec
28,00
8,00
13,00
7,00
6,00
7
brak danych
4,00
1,33
2,00
1,00
1,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa
Zmienną, którą uznaliśmy za interesującą ze względu na przedmiot prowadzonych badań było
posiadanie dzieci. Można domniemywać, że ktoś, kto jest ojcem lub matką nie powinien być osobą
bezdomną, bo w sytuacjach trudnych może liczyć na pomoc najbliższych. Nic bardziej mylnego.
Udzielone przez rozmówców odpowiedzi wykazały, że 67% z nich było rodzicami jednego lub kilkorga
dzieci a co trzeci badany nie miał dzieci. Dokładne informacje dotyczące dzietności badanych zawiera
poniższa tabela.
142
Tabela 16. Płeć i liczba dzieci posiadanych przez badanych bezdomnych przebywających na
terenie miasta Częstochowa (%)
Płeć
l.p.
kobiety
Liczba dzieci
(N=25)
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyź
ni
1
brak dzieci
32,00
33,33
33,00
8,00
25,00
2
1 dziecko
24,00
29,33
28,00
6,00
22,00
3
2 dzieci
28,00
21,33
23,00
7,00
16,00
4
3 dzieci
12,00
10,66
11,00
3,00
8,00
5
4 dzieci
-
2,66
2,00
-
2,00
6
5 dzieci
-
2,66
2,00
-
2,00
7
6 dzieci
4,00
-
1,00
1,00
-
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012
Zdecydowana większość rozmówców legitymowała się wykształceniem zawodowym (42% ogółu
badanych) i średnim (26% ogółu badanych). Co czwarty z nich ukończył szkołę podstawową. Wśród
badanych znalazła się niewielka grupa osób legitymująca się dyplomem ukończenia uczelni wyższej
(5% ogółu badanych). Dane te wskazują, że bezdomni, z którymi przeprowadzono wywiady
w zdecydowanej większości dysponowali wyuczonym zawodem.
143
Tabela 17. Płeć i wykształcenie badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa (%)
Płeć
l.p.
wykształcenie
kobiety
(N=25)
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyź
ni
1
podstawowe niepełne
-
1,33
1,00
-
1,00
2
podstawowe
28,00
24,00
25,00
7,00
18,00
3
gimnazjalne
-
1,33
1,00
-
1,00
4
zawodowe
32,00
45,33
42,00
8,00
34,00
5
średnie
28,00
25,33
26,00
7,00
19,00
6
wyższe
12,00
2,66
5,00
3,00
2,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Na prośbę ankieterów bezdomni uczestniczący w badaniu wskazali swoje ostatnie miejsce stałego
zameldowania. Analiza ich wypowiedzi wykazała, że 76% ogółu badanych była zameldowana
w Częstochowie, a 11% było zameldowanych w Powiecie Częstochowskim. Jak więc widać rozmówcy
uczestniczący w badaniu nie byli mobilni. Zarówno jako osoby bezdomne jak i przed osiągnięciem
bezdomności zamieszkiwali w tej samej okolicy.
144
Tabela 18. Płeć i ostatnie miejsce stałego zameldowania badanych bezdomnych
przebywających na terenie miasta Częstochowa (%)
Płeć
l.p.
ostatnie miejsce stałego
zameldowania
kobiety
(N=25)
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyź
ni
1
Częstochowa
76,00
76,00
76,00
19,00
57,00
2
Powiat Częstochowski
12,00
10,66
11,00
3,00
8,00
3
woj. śląskie
12,00
4,00
6,00
3,00
3,00
4
poza woj. śląskim
-
9,33
7,00
-
7,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Podczas rozmów z bezdomnymi podniesiony został problem niepełnosprawności. Okazało się, że
w grupie rozmówców była silna reprezentacja osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności.
Wśród ogółu badanych co trzeci z nich zadeklarował orzeczony stopień niepełnosprawności. W grupie
tej znalazło się 17% osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym, 13% osób
z niepełnosprawnością w stopniu lekkim a 4% z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Bezdomne
kobiety uczestniczące w badaniu zadeklarowały lepszą kondycję zdrowotną niż mężczyźni. Mężczyźni
częściej legitymowali się orzeczonym stopniem niepełnosprawności.
145
Tabela 19. Płeć i orzeczony stopień niepełnosprawności badanych bezdomnych
przebywających na terenie miasta Częstochowa (%)
Płeć
l.p.
orzeczony stopień
niepełnosprawności
kobiety
(N=25)
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyź
ni
1
zdrowy, bez orzeczenia
80,00
58,66
64,00
20,00
44,00
2
tak, niepełnosprawność w
stopniu znacznym
-
5,33
4,00
-
4,00
stopniu umiarkowanym
16,00
17,33
17,00
4,00
13,00
stopniu lekkim
4,00
16,00
13,00
1,00
12,00
nie wiem
8,00
2,66
2,00
2,00
2,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
3
4
5
OGÓŁEM
Rozmówcy okazali się być w większości osobami zdrowymi. Co drugi z nich swój stan zdrowia określił
jako dobry, a co jedenasty jako bardzo dobry. Tym samym ⁄ badanych swój stan zdrowia opisała
jako zły, a ⁄ jako bardzo zły. Co oznacza, ze 40% bezdomnych, z którymi prowadzono wywiady swój
stan zdrowia określiło jako zły i bardzo zły.
Tabela 20. Płeć i stan zdrowia badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa (%)
Płeć
l.p.
stan zdrowia
kobiety
(N=25)
1
bardzo dobry
8,00
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
9,33
9,00
kobiety
mężczyź
ni
2,00
7,00
146
2
dobry
60,00
46,66
50,00
15,00
35,00
3
zły
16,00
38,66
33,00
4,00
29,00
4
bardzo zły
16,00
4,00
7,00
4,00
3,00
5
trudno powiedzieć
-
1,33
1,00
-
1,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
Badani w zdecydowanej większości dysponowali dowodem osobistym (96% ogółu badanych)
i ubezpieczeniem zdrowotnym (89% ogółu badanych).
Tabela 21. Płeć i posiadanie przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa dowodu tożsamości i ubezpieczenia zdrowotnego (%)
Płeć
l.p.
dowód tożsamości
kobiety
(N=25)
w tym:
OGÓŁEM
mężczyźn
i (N=75)
(N=100)
kobiety
mężczyź
ni
1
posiadam
100,00
94,66
96,00
25,00
71,00
2
nie posiadam
-
2,66
2,00
-
2,00
3
nie wiem
-
2,66
2,00
-
2,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
OGÓŁEM
l.p.
ubezpieczenie zdrowotne
1
posiadam
96,00
86,66
89,00
24,00
65,00
2
nie posiadam
4,00
10,66
9,00
1,00
8,00
3
nie wiem
-
2,66
2,00
-
2,00
100,00
100,00
100,00
25,00
75,00
147
W celu pogłębienia wiedzy dotyczącej sposobów funkcjonowania w stanie bezdomności
przeprowadziliśmy 10 pogłębionych rozmów z losowo wybranymi częstochowskimi bezdomnymi.
Wśród nich znalazły się 3 kobiety i 7 mężczyzn.
Uczestniczące w tej części badań osoby w większości przekroczyły 45 lat. Dokładna analiza wieku
rozmówców wykazała, iż w wieku 25-34 lata była 1 osoba, w wieku 25-34 lata była 1 osoba, w wieku
45-54 lata były 3 osoby, w wieku 55-64 lata były 4 osoby a w wieku 65 lat i więcej była 1 osoba.
Stan cywilny to kolejna zmienna, którą uwzględniliśmy przygotowując narzędzie badawcze. Analiza
odpowiedzi rozmówców wykazała, że wśród nich znalazło się 4 kawalerów, 2 mężatki, troje
rozwiedzionych (1 kobieta, 2 mężczyzn) i dwóch wdowców. Siedmioro z nich przyznało, iż są
rodzicami. Jeden mężczyzna zadeklarował czworo dzieci, jeden troje, dwóch mężczyzn dwoje, trzy
kobiety po jednym dziecku.
Wśród rozmówców znalazła się 1 osoba deklarująca ukończenie szkoły podstawowej, 2 osoby, które
ukończyły gimnazjum, 4 absolwentów szkoły zawodowej, 2 osoby z wykształceniem średnim i 1 osoba
z dysponująca dyplomem ukończenia studiów wyższych.
Badani to osoby, które w przeszłości miały stałe zameldowanie na terenie miasta Częstochowa (7
osób) lub w Powiecie Częstochowskim (3 osoby), 7 z nich posiada dowód tożsamości i ubezpieczenie
zdrowotne.
Dziewięcioro z nich swój stan zdrowia określiło jako dobry (1 osoba jako zły). Dwóch mężczyzn
zadeklarowało udokumentowaną niepełnosprawność w stopniu lekkim.
W momencie badań rozmówcy przebywali w schronisku (7 osób) i w hostelu (3 osoby).
148
MIESZKAŃCY CZĘSTOCHOWY
Wśród mieszkańców Częstochowy badaniu poddano 750 osób. Jednakże analizie poddanych zostało
749 wywiadów. W grupie badanych znalazło się 397 kobiet (co stanowi 53% ogółu badanych) i 352
mężczyzn (co stanowi 47% ogółu badanych).
Drugą obok płci zmienną, która została umieszczona w metryczce były informacje dotyczące wieku
badanych osób. Jak wskazują liczby umieszczone w poniższej tabeli 45% ogółu badanych stanowili
ludzie młodzi w wieku pomiędzy 18 a 34 lata. W grupie tej nieznacznie więcej było osób wieku 18-24
lata (22,96%) (w wieku 25-34 lata było 21,76% ogółu badanych) i kobiet 13,35% (9,61% mężczyzn).
Najmniej linie były reprezentowane osoby w wieku 65 i więcej lat – było ich 6,28% (w tym 3,20%
kobiet i 3,07 mężczyzn). Dokładne dane dotyczące płci i wieku respondentów prezentuje poniższa
tabela.
Tabela 22. Płeć i wiek badanych mieszkańców Częstochowy (%)
płeć
l.p.
kobiety
wiek
(N=387)
w tym:
mężczyźn
i
OGÓŁEM
(N=749)
kobiety
mężczyź
ni
(N=352)
1
18-24
25,18
20,45
22,96
13,35
9,61
2
25-34
20,90
22,72
21,76
11,08
10,68
3
35-44
17,38
16,76
17,09
9,21
7,88
4
45-54
19,64
19,60
19,63
10,41
9,21
5
55-64
10,83
13,92
12,28
5,74
6,54
6
65 i więcej
6,04
6,53
6,28
3,20
3,07
100,00
100,00
100,00
53,07
46,93
OGÓŁEM
149
W przypadku stanu cywilnego najliczniejszą grupę badanych stanowili respondenci, którzy
zadeklarowali małżeński stan cywilny (46,80% ogółu badanych). Drugą kategorią respondentów pod
względem liczebności były osoby, które przyznały iż są pannami lub kawalerami (35,47% ogółu
badanych). Kolejną wyeksponowaną pod względem stanu cywilnego grupą byli wdowcy i wdowy –
8,40% ogółu badanych. Osoby deklarujące, iż są rozwiedzione lub w separacji również były
reprezentowane przez respondentów. Jak wskazuje poniższa tabela było ich 8% ogółu badanych.
Wśród badanych mieszkańców Częstochowy najmniej było tych, którzy podczas badań byli w separacji
ze swoim małżonkiem (1,33% ogółu badanych).
Tabela 23. Płeć i stan cywilny badanych mieszkańców Częstochowy (%)
płeć
l.p.
kobiety
wiek
(N=387)
w tym:
mężczyźn
i
OGÓŁEM
(N=749)
kobiety
mężczyź
ni
(N=352)
1
18-24
25,18
20,45
22,96
13,35
9,61
2
25-34
20,90
22,72
21,76
11,08
10,68
3
35-44
17,38
16,76
17,09
9,21
7,88
4
45-54
19,64
19,60
19,63
10,41
9,21
5
55-64
10,83
13,92
12,28
5,74
6,54
6
65 i więcej
6,04
6,53
6,28
3,20
3,07
100,00
100,00
100,00
53,07
46,93
OGÓŁEM
Wśród respondentów zdecydowanie największą liczbę stanowiły osoby legitymujące się
wykształceniem średnim (44% ogółu badanych, w tym 24,40% kobiety i 19,60% mężczyźni). Drugą
pod względem liczebności grupą byli respondenci z wykształceniem wyższym. Więcej niż co trzeci
z badanych przyznał, że ukończył studia wyższe (33,33% ogółu badanych, w tym 18,93% stanowiły
kobiety, a 14,93% mężczyźni). Trzecią liczebnie grupą były osoby, które ukończyły szkoły zawodowe
150
(17,60% ogółu badanych, w tym 7,73% kobiety i 9,87% mężczyźni). Jak wskazują dane zawarte
w poniższej tabeli poddane badaniu kobiety były lepiej wykształcone niż mężczyźni.
Tabela 24. Płeć i wykształcenie badanych mieszkańców Częstochowy (%)
płeć
l.p.
kobiety
stan cywilny
(N=387)
w tym:
mężczyźn
i
OGÓŁEM
(N=749)
kobiet
y
mężczyź
ni
(N=352)
1
panna/kawaler
35,17
35,79
35,47
18,67
16,80
2
zamężna/żonaty
46,23
47,44
46,80
24,53
22,27
3
rozwiedziona/rozwiedziony
9,04
6,81
8,00
4,80
3,20
4
w separacji
0,50
2,27
1,33
0,27
1,07
5
wdowa/wdowiec
9,04
7,67
8,40
4,80
3,60
100,00
100,00
100,00
53,07
46,93
OGÓŁEM
Status zawodowy to kolejna cecha, która została umieszczona wśród pytań zawierających zmienne
społeczno-demograficzne. Uznaliśmy, że ze względu na specyfikę prowadzonych rozmów może on
wpływać na wypowiedzi naszych respondentów. Wyniki zawarte w poniższej tabeli wskazują, że
większość naszych rozmówców podczas badań posiadała zatrudnienie. Wśród 64,13% osób,
deklarujących zatrudnienie znalazło się 32,67% kobiet i 31, 47% mężczyzn. Drugą co do liczebności
grupą uczestnicząca w badaniu byli studenci – 14.13% (w tym 9,73% kobiet i 4,40% mężczyzn).
Więcej niż co dziesiąty rozmówca okazał się być emerytem lub rencistą (12,67% ogółu badanych,
w tym 6,93% kobiet i 5,73% mężczyzn). Stosunkowo niewielu rozmówców okazało się być osobami
bezrobotnymi (4,40% ogółu badanych, w tym 1,87% kobiet i 2,53% mężczyzn). Wśród respondentów
znalazła się kobieta, która przyznała, iż obecnie wychowuje dziecko i to jest jej aktualnie wykonywany
zawód.
151
Tabela 25. Płeć i status zawodowy mieszkańców Częstochowy (%)
płeć
l.p.
Status zawodowy
kobiety
(N=387)
w tym:
mężczyźn
i
OGÓŁEM
(N=749)
kobiet
y
mężczyź
ni
(N=352)
1
pracuje zawodowo
63,81
67,04
64,13
32,67
31,47
2
bezrobotny
3,51
5,39
4,40
1,87
2,53
3
rencista/emeryt
13,06
12,21
12,67
6,93
5,73
4
student
18,34
9,37
14,13
9,73
4,40
5
uczeń
3,34
5,96
4,53
1,73
2,80
6
inne
0,25
-
0,13
0,13
-
100,00
100,00
100,00
53,07
46,93
OGÓŁEM
Wykonywanie (lub nie) określonego zawodu wiąże się z określonymi dochodami – pensją, emeryturą,
rentą, zasiłkiem itp. Dochody te determinują standard życia człowieka. Prawie co trzecia z badanych
osób (28,17% ogółu badanych, w tym 16,15% kobiet i 12,02% mężczyzn) swoje miesięczne dochody
na jedną osobę w rodzinie określiła na poziomie od 1001 do 1500zł. Mniej więcej co czwarty
rozmówca (24,17% ogółu badanych, w tym 13,75% kobiet i 10,41% mężczyzn) przyznał, że jego
dochody oscylują pomiędzy 501 a 1000zł na osobę w rodzinie. Trzecią grupę badanych stanowiły
osoby, których miesięczne dochody na osobę w rodzinie znajdowały się w przedziale od 1501 do
2000zł (18,29% ogółu badanych, w tym 9,75% kobiet i 8,54% mężczyzn). Więcej niż co dziesiąty
rozmówca przyznał, iż w jego rodzinie miesięcznie na jedną osobę przypada do 500zł (11,62% ogółu
badanych, w tym 6,28% kobiet i 5,38% mężczyzn). Ponadto, w grupie rozmówców znalazły się dwie
prawie równoliczne kategorie osób, których dochody na jedną osobę w rodzinie oscylowały od 2001
do 2500zł (8,54% ogółu badanych, w ty, 3,75% kobiet i 8,54% mężczyzn) i powyżej 2500zł (8,95%
ogółu badanych w tym 3,47% kobiet i 5,47% mężczyzn).
152
Tabela 26. Płeć i miesięczne dochody mieszkańców Częstochowy na jedną osobę w rodzinie
(%)
płeć
l.p.
kobiety
dochody
(N=387)
w tym:
mężczyźn
i
(N=352)
OGÓŁEM
(N=749)
Kobiety
Mężczyźni
1
do 500
11,80
11,36
11,62
6,28
5,34
2
od 501 do 1000
25,87
22,15
24,17
13,75
10,41
3
od 1001 do 1500
30,40
25,56
28,17
16,15
12,02
4
od 1501 do 2000
18,34
18,18
18,29
9,75
8,54
5
od 2001 do 2500
7,03
10,22
8,54
3,74
4,81
6
powyżej 2500
6,53
11,64
8,95
3,47
5,47
7
brak odpowiedzi
-
0,56
0,27
-
0,27
100,00
100,00
100,00
53,07
46,93
OGÓŁEM
PRACOWNICY MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE ORAZ PRACOWNICY
I WOLONTARIUSZE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH
Specyfika podjętych badań spowodowała, że w ich trakcie podjęliśmy rozmowy z zatrudnionymi
w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz pracownikami i wolontariuszami
organizacji pozarządowych. Uznaliśmy, że opinie tych osób, które na co dzień pracują z bezdomnymi
mogą wnieść wiele do badań i pozwolą ukazać inną perspektywę zjawiska bezdomności. Rozmowy
przeprowadziliśmy z 20 osobami pracownikami i wolontariuszami częstochowskich organizacji
pozarządowych i 10 pracownikami MOPS. W przypadku wywiadów z przedstawicielami organizacji
pozarządowych odbyły się one z zatrudnionymi lub wolontariuszami Chrześcijańskiej Fundacji
„Adullam” (8 rozmów), Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy „Agape” (5 osób), Caritas Archidiecezji
Częstochowskiej (7osób).
153
Wśród 20 rozmówców reprezentujących NGO’S było 15 mężczyzn i 5 kobiet. W grupie tej przeważały
osoby w średnim wieku. Najbardziej licznie były reprezentowane osoby w wieku 35-44 lata (6 osób).
Ponadto wśród rozmówców znalazło się po 4 osoby w wieku 55-64 lata, w wieku 25-34 lata i w wieku
45-54 lata. Najmniej liczebnie były reprezentowane osoby w wieku powyżej 65 lat.
Wśród pracowników socjalnych zatrudnionych w MOPS zdecydowanie przeważały kobiety (9 kobiet,
1 mężczyzna). W tym miejscu warto zaznaczyć, że dla potrzeb badań rozmowy zostały
przeprowadzone ze wszystkimi zatrudnionymi w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej
w Częstochowie, którzy pośrednio i bezpośrednio niosą profesjonalną pomoc osobom bezdomnym.
W tej grupie respondentów co druga osoba była w wieku pomiędzy 45 a 54 lata (5 osób), w wieku 2534 lata były 2 osoby, w wieku 35-44 lata również dwie osoby, a jedna z kobiet nie udzieliła informacji
na temat swojego wieku.
W zdecydowanej większości nasi rozmówcy funkcjonowali w związkach małżeńskich (13 osób) lub
byli stanu wolnego (10 osób). Gdy jednak porównamy uzyskane informacje związane ze stanem
cywilnym badanych okazuje się, że co drugi przedstawiciel NGO’s był kawalerem, a 8 pracownic MOPS
funkcjonowało w związku małżeńskim.
Analizując wykształcenie badanych osób należy stwierdzić, iż są oni w zdecydowanej większości
ludźmi wykształconymi. Większość z nich (18 osób) ukończyła studia wyższe. Wśród pracowników
MOPS była 1 osoba, która zadeklarowała średnie wykształcenie. Przedstawiciele częstochowskich
organizacji non profit w 9 przypadkach zadeklarowali wykształcenie wyższe, w 4 średnie,
w 5 zawodowe i w 2 podstawowe.
Wszyscy pracownicy MOPS w momencie prowadzenia badań, jak zadeklarowali, byli zatrudnieni w
oparciu o umowę cywilno-prawną. Inaczej wyglądała sytuacja przedstawicieli częstochowskich NGO’s.
Co drugi z nich (10 osób) był zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, 5 w oparciu o umowę cywilnoprawną, 3 było wolontariuszami, 1osoba odbywała roboty publiczne a 1 osoba odbywała staż.
Jak wynika z uzyskanych od rozmówców informacji, ich miesięczne dochody netto na jedną osobę
w rodzinie są różne. W co trzecim gospodarstwie domowym badanych dochody netto na jedną osobę
w rodzinie oscylują od 501zl do 1000zł (9 osób, w tym 3 osoby z MOPS i 6 osób z NGO’s). Taka sama
liczba interlokutorów zadeklarowała miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie w kwocie od
1001zł do 2000zł (10 osób, w tym 3 osoby z MOPS i 7 osób z NGO’s). Wśród rozmówców znalazły się
również trzy osoby (1 osoba z MOPS i 2 z NGO’s), których dochody na jedną osobę w rodzinie nie
przekraczały 500zł i 3 osoby, których dochody oscylowały w przedziale od 1501zł do 2000zł. Dochody
powyżej 2001 zł na jedną osobę w rodzinie zadeklarowało 2 rozmówców zatrudnionych w Miejskim
Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie, a czterech rozmówców odmówiło udzielenia informacji
na temat swoich finansów.
154
Staż pracy w zawodzie to kolejna zmienna społeczna-demograficzna, o którą zapytaliśmy badanych.
Analiza uzyskanych informacji w tej kwestii wykazała, że nasi rozmówcy byli osobami, które nie
pracują zbyt długo w swoim zawodzie. Staż pracy w przypadku 23 osób (8 osób z MOPS i 15 osób
z NGO’s) nie przekroczył 10 lat. Wśród pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych
znalazło się 5 osób, które profesjonalną pomocą potrzebującym zajmują się od 11 do 15 lat. Ponadto
warto odnotować 1 osobę, której staż pracy w zawodzie wynosił powyżej 20 lat. Jedna z rozmówczyń
nie udzieliła odpowiedzi na pytanie dotyczące lat pracy w zawodzie.
Badani w swoim miejscu pracy nie zajmują wysokich stanowisk. W grupie 31 rozmówców znalazła się
1 osoba, która zadeklarowała funkcję kierowniczą. Pozostali badani pełnili funkcje pracownika
socjalnego/specjalisty pracy socjalnej – 7 osób (w tym 6 pracowników z MOPS i 1 pracownik NGO’s)
opiekuna – 8 osób (w tym 1 pracownik z MOPS i 7 pracowników z NGO’s), pracownika
administracyjno-biurowego – 1 osoba z MOPS, pracownika obsługi – 3 osoby z NGO’s. Badani (11
osób) zajmowali też inne stanowiska, wśród których wymienili m.in. funkcję wolontariusza (4 osoby),
pośrednika pracy (1 osoba), wychowawczy (1 osoba).
PODSUMOWANIE
W grupie bezdomnych, z którymi zostały przeprowadzone wywiady, więcej było mężczyzn niż kobiet,
osób w średnim i podeszłym wieku, których rodziny uległy rozpadowi, posiadający dzieci,
legitymujący się wyuczonym zawodem, w przeszłości posiadający zameldowanie w Częstochowie lub
okolicy, dysponujący dowodem osobistym i ubezpieczeniem zdrowotnym. Co trzeci rozmówca
(najczęściej mężczyzna) legitymował się orzeczonym stopniem niepełnosprawności.
Wśród 749 mieszkańców Częstochowy, którzy wzięli udział w badaniu przeważały kobiety, osoby
w wieku 18-34 lata, funkcjonujące w związkach małżeńskich, deklarujące średnie wykształcenie,
pracujące zawodowo i osiągające miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie w przedziale od 1001
do 1500zł.
W grupie rozmówców zatrudnionych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz
wśród zatrudnionych i wolontariuszy częstochowskich organizacji pozarządowych przeważały
kobiety, osoby w wieku pomiędzy 45 a 54 lata, funkcjonujący w związkach małżeńskich lub będący
pannami lub kawalerami, deklarujący wykształcenie wyższe lub średnie, pracujący w oparciu
o umowę cywilno-prawną (umowa – zlecenie, umowa o dzieło). Ich miesięczne dochody netto na jedną
osobę w rodzinach oscylowały od 501zl do 1000zł i od 1001zł do 2000zł. Staż pracy w zawodzie
większości z nich nie przekraczał 10 lat. Badani nie zajmowali kierowniczych stanowisk.
155
ILONA ANTONIEWICZ
ZJAWISKO BEZDOMNOŚCI W PERCEPCJI CZĘSTOCHOWSKICH BEZDOMNYCH
Pierwszą grupą poddaną badaniu były osoby bezdomne. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej szacuje,
że na terenie Częstochowy przebywa około 500 osób, które z różnych powodów zostały pozbawione
domu. Planując badania zakładaliśmy, że wywiady kwestionariuszowe zostaną przeprowadzone z co
piątym bezdomnym zarejestrowanym przez MOPS w Częstochowie (29 kobiet i 71 mężczyzn)
a następnie z 10 osobami z tej grupy, wywiady pogłębione.
Do analizy statystycznej ostatecznie zakwalifikowaliśmy 100 kwestionariuszy wywiadu zebranych
wśród 25 kobiet i 75 mężczyzn.
Badania oparliśmy o następujące pytania badawcze:
1.


2.
3.
Jak częstochowscy bezdomni oceniają swoją sytuację życiową?
z jakiego powodu stali się bezdomnymi?
z jakiego typu problemami borykają się osoby bezdomne przebywające w Częstochowie?
Jak bezdomni oceniają pomoc oferowaną im przez MOPS i NGO’s?
Jakiej pomocy oczekują osoby bezdomne ze strony MOPS i NGO’s?
Uzyskane wyniki analizowaliśmy uwzględniając najistotniejsze zmienne społeczno-demograficzne
SYTUACJA ŻYCIOWA OSÓB BEZDOMNYCH
Diagnozując sytuację życiową osób bezdomnych wzięliśmy pod uwagę takie czynniki jak:



funkcjonowanie osób bezdomnych, a w tym przyczyny bezdomności, czas pozostawania
w bezdomności, sytuację rodzinną, finansową mieszkaniową, zdrowotną oraz samopoczucie
tych osób w ich obecnym położeniu,
sytuację zawodową osób bezdomnych,
oraz ich motywację do zmiany swojej sytuacji życiowej – wyjścia z bezdomności.
156
FUNKCJONOWANIE OSÓB BEZDOMNYCH
Przyczyny bezdomności
Przyczyny bezdomności leżą albo po stronie mechanizmów społecznych, ekonomicznych lub
prawnych tzn. zewnętrznych w stosunku do osób bezdomnych albo po stronie osobowościowej,
indywidualnej jednostki.
Tabela 27. Powody bezdomności (%)
Płeć
Wiek
Wyszczególnienie
Kobiety
Mężczyźni
18 –
25 –
35 –
45 –
55 –
65 lat
24
34
44
54
64
i
lata
lata
lata
lata
lata
więcej
OGÓŁEM
rozwiodłam/em się, moja
rodzina rozpadła się
32,00
34,67
-
6,25
31,82
26,09
28,57
54,54
34,00
straciłam/em pracę
20,00
29,33
-
25,00
31,82
47,83
17,14
9,09
27,00
nie poradziłam/em sobie
z nałogiem (alkohol,
narkotyki)
-
21,33
-
-
13,64
30,43
17,14
-
16,00
mój współmałżonek stosował
stosował/moja
współmałżonka stosowała
wobec mnie przemoc
20,00
2,67
-
50,00
4,54
8,70
-
-
7,00
miałam/miałem problemy
zdrowotne
8,00
6,67
-
-
9,09
-
11,43
9,09
7,00
moja rodzina/współlokatorzy
wypędzili mnie z mieszkania
4,00
10,67
-
12,50
13,64
4,35
11,43
-
9,00
157
Płeć
Wiek
Wyszczególnienie
Kobiety
Mężczyźni
18 –
25 –
35 –
45 –
55 –
65 lat
24
34
44
54
64
i
lata
lata
lata
lata
lata
więcej
OGÓŁEM
zamknięto hotel robotniczy w
miejscu mojego zatrudnienia
-
2,67
-
-
-
4,35
2,85
-
2,00
stałam się pełnoletnia/stałem
się pełnoletni i
musiałam/musiałem opuścić
placówkę
opiekuńczo-wychowczą
-
-
-
-
-
-
-
-
-
pozostawiłam/em rodzinie
mieszkanie z własnej
inicjatywy
12,00
2,67
-
25,00
4,54
4,35
-
9,09
5,00
decyzją administracji
zostałam
wymeldowana/zostałem
wymeldowany z mieszkania
24,00
10,67
-
-
31,82
-
14,28
18,18
14,00
wyeksmitowano mnie
24,00
24,00
100,00
-
18,18
39,13
25,71
9,09
24,00
w efekcie konfliktu/ów
z prawem
odsiadywałam/odsiadywałem
wyrok w zakładzie karnym
12,00
10,67
-
12,50
18,18
4,35
11,43
9,09
11,00
nie mogłam/mogłem poradzić
sobie z sytuacją życiową
12,00
13,33
100,00
12,50
13,64
13,04
8,57
18,18
13,00
chciałam/em być wolny,
nie mieć żadnych zobowiązań
-
-
-
-
-
-
-
-
-
nie wiem
4,00
2,67
-
-
-
4,35
-
9,09
3,00
brak odpowiedzi
-
2,67
-
-
5,71
-
2,00
Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi
158
Zebrane dane potwierdzają ten fakt, ponieważ podane przez respondentów powody obecnej sytuacji
odzwierciedlają pełne spektrum ich problemów:
 Przyczyny społeczno - ekonomiczne
 utrata pracy – wymieniana jest przez co czwartego respondenta, przy czym częściej wskazują
ją mężczyźni (co trzeci) niż kobiety (co piąta) oraz wyłącznie osoby w wieku 25 – 64 lata odsetek respondentów rośnie aż do 54 lat - 48%
 zamknięcie hotelu robotniczego w miejscu zatrudnienia – to powód rzadko wymieniany przez
respondentów (2%), wyłącznie mężczyzn w wieku 45 – 64 lata.
Z danych wynika, że sytuacja społeczno-ekonomiczna jest dla co trzeciego respondenta powodem
znalezienia się w obecnej sytuacji.
 Przyczyny związane z patologiami
 rozpad rodziny – rozwód wskazuje co trzeci ankietowany. Płeć nie wpływa istotnie na
zróżnicowanie odpowiedzi osób badanych w przeciwieństwie do wieku – im starsi
respondenci tym częściej wskazują rozpad rodziny jako przyczynę swojego obecnego
położenia (osoby powyżej 65 lat - 54%).
 alkoholizm, narkomania – ten powód wskazują wyłącznie mężczyźni (21%), najczęściej
w wieku 45 – 54 lata (co trzeci w tej grupie wiekowej).
 przemoc w rodzinie – ten czynnik nie jest zbyt często wymieniany przez respondentów (7%),
ale zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (co piąta) i osoby młode w wieku 25 – 34 lata
(50%).
 wyrzucenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów – ten powód wskazuje 9%
respondentów, a wśród nich dominują mężczyźni (co dziewiąty respondent). Wiek nie
odgrywa w tym przypadku istotnej roli.
 przestępczość - wskazywana jest przez co dziewiątego ankietowanego (11%), częściej są to
osoby w wieku 35 – 44 lata (18%) bez względu na płeć.
Na podstawie odpowiedzi respondentów można jednoznacznie stwierdzić, że patologie są główną
przyczyną bezdomności – niemal każdy z nich wskazał jeden z powyższych czynników jako przyczynę
swojej obecnej sytuacji (77%).
 Przyczyny prawne
 eksmisja – to powód bezdomności wskazywany przez co czwartego bezdomnego. Najczęściej
wymieniają go osoby powyżej 45 lat (1/3 respondentów w wieku 45 – 54 lata;
osób w wieku
55 – 64 lata) bez względu na płeć.
159

wymeldowanie z mieszkania decyzją administracji – co siódmy ankietowany wymienia ten
argument, przy czym zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (24%) niż mężczyźni (11%)
oraz osoby w wieku 35 – 44 lata (31%).
Sytuacja prawna polegająca na możliwości wyeksmitowania lokatora lub wymeldowania go
z mieszkania jest przyczyną bezdomności dla co trzeciego ankietowanego.
 Przyczyny leżące po stronie samego bezdomnego:
 nieumiejętność poradzenia sobie z sytuacją życiową – ten powód wskazało 13% osób bez
względu na płeć i wiek.
Trzeba zaznaczyć, że przyczyny tzw. zewnętrzne często są również przyczynami leżącymi po stronie
samych bezdomnych. np. picie i nadużywanie alkoholu, narkomania, stosowanie przemocy wobec
współmałżonków, niemożność zamieszkania z rodziną po powrocie z więzienia, szpitala itp.
Wśród innych przyczyn bezdomni wymieniają jeszcze:


problemy zdrowotne – 7% respondentów bez względu na płeć i wiek
pozostawienie mieszkania rodzinie z własnej inicjatywy – 5% respondentów, przy czym
zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (12%), a wiek nie ma w tym wypadku istotnego
znaczenia.
Istotną informacją jest brak odpowiedzi respondentów, która sugerowałaby, że aktualny styl życia jest
ich świadomym wyborem. Oznacza to, że żadna z tych osób nie chciała znaleźć się w obecnej sytuacji
i nie dążyła celowo do zerwania wszelkich więzi społecznych.
Wskazywanie przez ankietowanych kilku odpowiedzi sugeruje, że ich trudne położenie nie jest
wynikiem jednego, konkretnego powodu, ale że na ogół wymienione przyczyny wzajemnie się
przeplątają i warunkują:



przyczyny związane z patologiami – 77%
przyczyny prawne – 38%
przyczyny społeczno-ekonomiczne – 29%
Czas pozostawania w bezdomności
Kolejnym zagadnieniem, które chcieliśmy poznać był czas pozostawania w bezdomności. Chcieliśmy
się dowiedzieć jak długo nasi rozmówcy są osobami bezdomnymi, czy istnieją jakieś różnice pod tym
160
względem między kobietami i mężczyznami, między ludźmi młodymi a starszymi lub między osobami
lepiej lub gorzej wykształconymi.
Tabela 28. Czas pozostawania w bezdomności (%)
Wyszczególnienie
Płeć/ Wiek/
l.p.
Wykształcenie
krócej
niż rok
od 1 do 2
lat
od 2 lat
do 3 lat
od 3 lat
do 4 lat
od 4 lat
do 5 lat
powyżej 5
lat
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
20,00
36,00
8,00
16,00
-
20,00
-
100,00
2
Mężczyźni
20,00
21,33
10,67
6,67
4,00
34,67
2,66
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
100,00
-
-
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
25,0
37,50
-
12,50
-
25,00
-
100,00
3
35 – 44 lata
22,73
36,36
-
13,64
-
27,27
-
100,00
4
45 – 54 lata
17,39
17,39
17,39
8,70
4,35
34,78
-
100,00
5
55 – 64 lata
17,14
22,86
8,57
8,57
5,71
31,43
5,71
100,00
6
65 lat i więcej
18,18
18,18
27.27
-
-
36,36
-
100,00
Wykształcenie
1
-
-
-
-
-
100,00
-
100,00
2
podstawowe
12,00
20,00
4,00
8,00
8,00
48,00
-
100,00
3
gimnazjalne
-
-
-
-
-
100,00
-
100,00
4
zawodowe
23,81
26,19
11,90
7,14
-
28,57
2,38
100,00
5
średnie
19,23
34,61
11,54
15,38
3,85
15,38
-
100,00
6
wyższe
-
40,00
-
20,00
-
20,00
20,00
100,00
161
OGÓŁEM
20,00
25,00
10,00
9,00
3,00
31,00
2,00
100,00
Okazuje się, że 1/3 ankietowanych to osoby znajdujące się w aktualnej sytuacji bardzo długo, powyżej
5 lat, a „staż” co ósmego respondenta jako osoby bezdomnej wynosi
od 3 do 5 lat. Ale wśród respondentów jest również spora grupa osób (45%), które pozostają w tym
położeniu od niedawna – maksymalnie do 2 lat.
Zgodnie z zebranymi informacjami zauważyliśmy, że istnieją różnice w długości czasu pozostawania
w bezdomności ze względu na płeć, wiek i poziom wykształcenia:



wśród mężczyzn odsetek osób pozostających w bezdomności, co najmniej od dwóch lat jest
wyższy (56%) niż wśród kobiet (44%), a ta różnica staje się szczególnie widoczna wśród osób
pozostających w bezdomności powyżej 5 lat (1,7-krotnie częściej mężczyźni deklarują właśnie
tak długi czas bycia bezdomnym). Z kolei
co trzecia kobieta (36%) odpowiada, że jest
osobą bezdomną od 1 roku do dwóch lat, a wśród mężczyzn jest to co piąty respondent. Nie ma
różnic wśród osób bezdomnych z najkrótszym „stażem” bezdomności.
wiek respondentów zdecydowanie ma wpływ na czas pozostawania w bezdomności. Im są
starsi tym dłużej są osobami bezdomnymi - ponad połowa z nich w wieku co najmniej 55 lat
deklaruje, że jest bezdomna przynajmniej 2 lata, a co trzeci nawet powyżej 5 lat. Wśród osób
młodszych sytuacja jest odwrotna – większość z nich jest bezdomna dopiero od niedawna tzn.
maksymalnie 2 lata.
im niższy poziom wykształcenia, tym dłuższy okres pozostawania w bezdomności. Osoby
z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w większości (a w przypadku odsetka osób
z wykształceniem niepełnym podstawowym i gimnazjalnym – 1 ankietowany) są
bezdomnymi od co najmniej 2 lat .
Z zebranych danych wynika, że mężczyźni częściej stają się osobami bezdomnymi i pozostają
w bezdomności zdecydowanie dłużej niż kobiety. Poziom wykształcenia nie pozostaje bez wpływu na
długość czasu bycia bezdomnym - im niższy poziom wykształcenia tym dłuższy okres pozostawania
w aktualnym położeniu podobnie jak wiek – im starsi respondenci tym dłuższe pozostawanie
w bezdomności.
162
Sytuacja rodzinna osób bezdomnych
Badając sytuację rodzinną respondentów chcieliśmy się dowiedzieć, czy są to osoby samotne, czy też
mają w swoim otoczeniu kogoś bliskiego z rodziny. Okazuje się, że większość osób bezdomnych to
ludzie „po przejściach” również w przypadku posiadania lub utrzymywania kontaktów z rodziną.
Niemal co drugi z respondentów, to osoba rozwiedziona lub w separacji (42%), co ósmy to wdowa lub
wdowiec (13%), a co trzeci nigdy nie miał żony lub męża. Wśród uczestników badań, osoby aktualnie
zamężne lub żonate stanowiły niewielki odsetek populacji – 13%.
Jednocześnie brak męża lub żony nie oznacza całkowitego braku rodziny.
67% bezdomnych deklaruje, że jest rodzicami (jednego lub kilkorga dzieci), a co trzeci z nich nie jest
rodzicem.
Zainteresowało nas, czy zmienne metryczkowe płeć, wiek, stan cywilny i posiadanie rodziny, dzieci
wpływa na kontaktowanie się respondentów z najbliższymi.
Tabela 29. Utrzymywanie kontaktów z rodziną osób bezdomnych (%)
Wyszczególnienie
Płeć/ Wiek/
l.p.
Wykształcenie
tak,
systematycznie
tak,
niesystematycznie
nie, nie
utrzymuję
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
60,00
20,00
16,00
4,00
100,00
2
Mężczyźni
49,33
21,33
24,00
5,33
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
37,50
12,50
50,00
-
100,00
3
35 – 44 lata
59,09
22,73
13,64
4,54
100,00
4
45 – 54 lata
39,13
30,43
26,09
4,34
100,00
5
55 – 64 lata
51,43
20,00
22,86
5,71
100,00
163
Wyszczególnienie
Płeć/ Wiek/
l.p.
6
Wykształcenie
tak,
systematycznie
tak,
niesystematycznie
nie, nie
utrzymuję
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
65 lat i więcej
81,82
-
9,09
9,09
100,00
Wykształcenie
1
-
100,00
-
-
100,00
2
podstawowe
52,00
28,00
12,00
8,00
100,00
3
gimnazjalne
-
-
100,00
-
100,00
4
zawodowe
45,24
23,81
26,19
4,76
100,00
5
średnie
65,38
7,69
26,92
-
100,00
6
wyższe
60,00
20,00
-
20,00
100,00
Stan cywilny
1
panna/ kawaler
38,71
25,81
29,03
6,45
100,00
2
zamężna/ żonaty
61,54
38,46
-
-
100,00
3
rozwiedziona/
rozwiedziony
60,00
10,00
22,50
7,50
100,00
4
w separacji
33,33
-
66,67
-
100,00
5
wdowa/ wdowiec
46,15
23,08
15,38
15,38
100,00
Posiadanie dzieci
1
tak, mam dzieci
42,42
21,21
30,30
60,60
100,00
2
nie mam dzieci
56,72
20,89
17,91
4,48
100,00
OGÓŁEM
52,00
21,00
22,00
5,00
100,00
164
Z zebranych danych wynika, że bez względu na stan cywilny respondentów i fakt posiadania lub nie
dzieci, większość z nich utrzymuje na ogół regularne kontakty z rodziną (73%). Oczywiście
najczęstsze kontakty z rodziną deklarują osoby zamężne/ żonate lub rozwiedzione.
Nie ma pod tym względem wielkich różnic między kobietami i mężczyznami, chociaż to panie nieco
częściej bardziej lub mniej systematycznie spotykają się z rodziną – 80% (mężczyźni – 71%). Z kolei
mężczyźni częściej zrywają wszelkie więzy z bliskimi – 24% (kobiety – 16%).
Dążenie do kontaktów z rodziną rośnie wraz z wiekiem respondentów – im są starsi tym bardziej
regularnie starają się spotykać ze swoimi rodzinami (osoby w wieku powyżej 65 lat deklarują
systematyczne kontakty z rodziną na poziomie 82%), a im są młodsi tym te kontakty są rzadsze lub
nie ma ich w ogóle – co drugi bezdomny w wieku 25 – 34 lata nie utrzymuje kontaktów z rodziną
w porównaniu do co jedenastego w wieku powyżej 65 lat. Wyjątkiem od tej tendencji są osoby w
wieku 35 – 44 lata, które deklarują kontakty z bliskimi na takim samym poziomie jak najstarsi
respondenci, przy czym co czwarty z nich utrzymuje te kontakty nieregularnie.
Poziom wykształcenia osób bezdomnych nie wpływa zasadniczo na ich starania nawiązania więzi
rodzinnych . Rozkład odpowiedzi jest w tym wypadku dosyć przypadkowy.
Podsumowując, niemal wszyscy respondenci utrzymują kontakty z bliskimi, a ich regularność rośnie
wraz z wiekiem respondentów. Częstotliwość spotkań w większym stopniu jest uzależniona od stanu
cywilnego ankietowanych (osoby samotne rzadziej spotykają się z bliskimi), a w mniejszym stopniu od
faktu posiadania lub nie dzieci. Kobiety nieco częściej dążą do kontaktów z rodziną.
Sytuacja finansowa osób bezdomnych
Wysokość miesięcznych dochodów
Kolejnym obszarem naszego zainteresowania było pytanie czy osoba bezdomna oznacza osobę bez
żadnych środków utrzymania czyli osobę zdaną wyłącznie na pomoc z zewnątrz.
Z zebranych danych wynika, że nie wszyscy nasi respondenci są ludźmi pozbawionymi jakichkolwiek
środków do życia. Ponad połowa z nich deklaruje posiadanie choćby niewielkich miesięcznych
dochodów – do 600,00 zł, a jedynie co czwarty przyznaje, że nie ma żadnych środków finansowych na
swoje utrzymanie. Niewielka grupa osób uczestniczących w badaniu – 9% twierdzi, że jej dochody
przekraczają miesięcznie 1 000,00 zł.
165
Tabela 30. Miesięczne dochody osób bezdomnych (%)
brak
odpowiedzi
nie ma m
żadnych
dochodów
więcej niż 1000
zł
801 – 1000 zł
601 – 800 zł
401 – 600 zł
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
201 – 400 zł
l.p.
do 200 zł
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
4,00
16,00
24,00
12,00
4,00
12,00
24.00
4,00
100,00
2
Mężczyźni
22,67
52,00
14,67
6,67
-
8,00
26,67
4,00
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
100,00
-
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
12,50
37,50
-
-
-
12,50
25,00
12,50
100,00
3
35 – 44 lata
18,18
27,27
22,73
13,64
-
4,54
13,64
-
100,00
4
45 – 54 lata
17,39
8,70
21,74
4,35
-
4,35
30,43
4,35
100,00
5
55 – 64 lata
20,00
14,28
11,43
5,71
-
5,71
37,14
5,71
100,00
6
65 lat i więcej
18,18
9,09
18,18
9,09
9,09
27,27
9,09
-
100,00
Wykształcenie
1
-
-
100,00
-
-
-
-
-
100,00
2
podstawowe
8,00
8,00
20,00
12,00
-
12,00
28,00
12,00
100,00
3
gimnazjalne
100,00
-
-
-
-
-
-
-
100,00
4
zawodowe
26,19
19,05
9,52
7,14
-
2,38
33,33
2,38
100,00
5
średnie
15,38
26,92
23,08
3,85
3,85
11,54
15,38
-
100,00
6
wyższe
-
-
20,00
20,00
-
40,00
20,00
-
100,00
18,00
17,00
17,00
8,00
1,00
9,00
26,00
4,00
100,00
OGÓŁEM
166
Analizując zebrane informacje ze względu na zmienne metryczkowe zauważamy, że kobiety niemal
1,5-krotnie częściej deklarują posiadanie miesięcznych dochodów powyżej 1 000,00 zł w porównaniu
do mężczyzn. Z kolei wśród mężczyzn częściej zdarzają się osoby, które miesięcznie dysponują
niewysokimi kwotami do 600,00 zł (55%) w porównaniu do kobiet (44%). Brak jakichkolwiek
pieniędzy deklaruje podobny odsetek mężczyzn i kobiet.
Analizując dane ze względu na wiek respondentów można zauważyć, że wysokość dochodów
zdecydowanie rośnie dopiero wśród osób najstarszych – co czwarty respondent powyżej 65 roku życia
ma do dyspozycji powyżej 1 000,00 zł miesięcznie.
Wśród pozostałych ten odsetek jest zdecydowanie niższy (od 4% wśród osób w wieku
35 – 54 lata do 12% wśród osób w wieku 25 – 34 lata). Ale na ogół zdecydowana większość naszych
rozmówców dysponuje miesięcznie niższymi kwotami - do 600 zł. Rozkład odpowiedzi jest w tym
wypadku jest dosyć równomierny.
Poziom wykształcenia to kolejny czynnik różnicujący dochody respondentów, ponieważ to przede
wszystkim wśród osób najlepiej wykształconych odnotowujemy najwyższy odsetek bezdomnych
dysponujących kwotą powyżej 1 000,00 zł miesięcznie (40%). Natomiast wśród osób
z wykształceniem zasadniczym zawodowym i poniżej co trzecia osoba deklaruje brak środków
finansowych w stosunku do co szóstej z wykształceniem średnim i co piątej z wykształceniem
wyższym..
Źródła dochodów osób bezdomnych
Następne zagadnienie, które na zainteresowało, to pytanie skąd respondenci czerpią środki na swoje
utrzymanie.
Z deklaracji ankietowanych wynika, że większość z nich osiąga swoje dochody dzięki pracy
zarobkowej lub otrzymywanym świadczeniom:

dla ponad połowy z nich podstawowym źródłem utrzymania są zasiłki z pomocy społecznej
i instytucji charytatywnych (58%), dla co szóstego wynagrodzenie z tytułu pracy zarobkowej
(stałej lub dorywczej), a dla co siódmego świadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka,
emerytura). Tylko 5% respondentów przyznaje się do posiadania pieniędzy z tytułu
alimentów.
167
Pozostali utrzymują się ze zbieractwa, żebractwa, drobnego handlu lub kradzieży (¼ respondentów).
Należy też zaznaczyć, że na ogół rzadko osoby bezdomne poprzestają na jednym źródle finansowania
swojego utrzymania.
Tabela 31. Źródła finansowania a zróżnicowanie dochodów osób bezdomnych (%)
Proszę powiedzieć, jakie miesięcznie dochody Pan/ Pan osiąga?
L.p
Z czego obecnie
się Pani/ Pan
utrzymuje?
do
200
zł
201
401
601
–
–
–
400
601
800
zł
zł
zł
801 –
1000
zł
powyżej
1000 zł
nie mam
żadnych
dochodów
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
1
praca stała na
podstawie
umowy o pracę
5,55
5,88
-
12,50
-
44,44
-
-
7,00
2
praca
dorywcza,
sezonowa
11,11
5,88
5,88
25,00
-
-
15,38
-
10,00
3
zasiłek z
pomocy
społecznej
38,89
52,94
82,35
25,00
-
22,22
19,23
25,00
40,00
4
z pomocy
kościoła
11,11
17,65
-
-
-
11,11
3,85
-
7,00
5
z pomocy
instytucji
charytatywnych
-
11,76
17,65
12,50
100,00
44,44
-
-
11,00
6
świadczenia
ZUS, KRUS
(renta
inwalidzka,
emerytura)
22,22
41,18
11,76
-
-
-
3,85
25,00
15,00
7
zbieractwo
44,44
-
11,76
12,50
-
-
-
25,00
12,00
8
żebractwo
5,55
-
5,88
12,50
-
-
3,85
25,00
5,00
168
9
alimenty
-
5,88
-
25,00
-
11,11
-
25,00
5,00
10
z pieniędzy
zdobytych nie
zawsze
uczciwie (np.
drobne
kradzieże)
5,55
-
11,76
-
-
-
-
-
3,00
11
z drobnego
handlu
11,11
-
-
-
-
-
-
-
2,00
12
inne (jakie?)
-
5,88
5,88
12,50
-
11,11
3,85
-
5,00
13
nie mam
żadnych
dochodów
-
-
-
-
-
-
57,69
-
15,00
14
brak
odpowiedzi
-
5,88
-
-
-
-
3,85
25,00
3,00
Z danych wynika, że dochody osób bezdomnych są mocno zróżnicowane, a ich wysokość zależy od
źródeł ich pozyskiwania.
Stosunkowo wysokie dochody – powyżej 1 000,00 zł respondenci osiągają przede wszystkim dzięki
pracy zarobkowej i pomocy instytucji charytatywnych, w tym dzięki pomocy z kościoła (ponad 80%),
a co dziesiąty z nich może liczyć na alimenty w tej wysokości.
Pozostałe dochody ankietowanych pochodzą z wielu źródeł, są to m.in. zasiłki z pomocy społecznej
i instytucji charytatywnych, praca zarobkowa, świadczenia z tytułu renty inwalidzkiej i emerytury
oraz drobne przychody z tytuły pracy dorywczej, zbieractwa i żebractwa.
Źródła dochodów respondentów nie są w widoczny sposób skorelowane z płcią i wiekiem. Jedyne
istotne różnice można zauważyć w przypadku osiągania dochodów z tytułu alimentów (co piąta
kobieta i żaden mężczyzna oraz co trzecia osoba w wieku 25 – 34 lata) oraz zbieractwa i żebractwa
(co piąty mężczyzna i żadna kobieta). Rozkład pozostałych odpowiedzi jest równomierny.
169
Tabela 32. Aktualne źródła dochodów osób bezdomnych (%)
Płeć
Wiek
Wyszczególnienie
18 – 24
25 – 34
35 – 44
45 – 54
55 – 64
65 lat
lata
lata
lata
lata
lata
i więcej
OGÓŁEM
Kobiety
Mężczyźni
praca stała na
podstawie
umowy
o
pracę
4.00
8,00
-
12,50
4,54
8,70
8,57
-
7,00
praca dorywcza,
sezonowa
12.00
9,33
-
-
18,18
8,70
11,43
-
10,00
zasiłek z pomocy
społecznej
48,00
37,33
100,00
37,50
54,54
30,43
37,14
36,36
40,00
z pomocy
kościoła
-
9,33
-
-
4,54
13,64
8,57
-
7,00
z pomocy
instytucji
charytatywnych
12,00
16,00
-
12,50
22,73
27,27
8,57
-
15,00
świadczenia ZUS,
KRUS (renta
inwalidzka,
emerytura)
12,00
10,67
-
-
4,54
8,70
8,57
45,45
11,00
zbieractwo
-
16,00
-
-
9,09
17,39
17,14
-
12,00
żebractwo
-
6,67
-
-
9,09
13,04
-
-
5,00
alimenty
20,00
-
-
37,50
9,09
-
-
-
5,00
z pieniędzy
zdobytych nie
zawsze uczciwie
(np. drobne
kradzieże)
4,00
2,67
-
12,50
4,54
4,35
-
-
3,00
-
2,67
-
12,50
4,54
-
2,88
-
2,00
z drobnego
170
Płeć
Wiek
Wyszczególnienie
18 – 24
25 – 34
35 – 44
45 – 54
55 – 64
65 lat
lata
lata
lata
lata
lata
i więcej
OGÓŁEM
Kobiety
Mężczyźni
inne
12,00
2,67
-
12,50
4,54
4,35
2,88
9,09
5,00
nie mam żadnych
dochodów
16,00
14,67
-
25,00
-
17,91
22,86
9,09
15,00
brak odpowiedzi
4,00
2,67
-
-
4,54
-
5,71
-
3,00
handlu
Podsumowując, podstawową tendencją, jaką można zauważyć w przypadku dochodów respondentów
jest zmniejszanie liczby ich źródeł wraz ze zwiększaniem się kwoty przychodów. Z zebranych danych
wynika, że wyższe dochody osoby bezdomne uzyskują dzięki pracy zarobkowej i świadczeniom
socjalnym (MOPS, instytucje charytatywne).
Niższe kwoty pochodzą z wielu źródeł. Mężczyźni częściej imają się każdego sposobu pozyskania
funduszy (zbieractwo, żebractwo), a kobiety częściej liczą na alimenty.
Sytuacja mieszkaniowa osób bezdomnych
Kolejnym czynnikiem opisującym sytuację życiową osób bezdomnych jest ich sytuacja mieszkaniowa.
Interesowało nas czy respondenci wcześniej mieszkali na terenie Częstochowy i gdzie przebywali
przed znalezieniem się w placówce dla bezdomnych.
Zebrane dane potwierdzają, że w Częstochowie świadczenie pomocy osobom bezdomnym jest
realizowane zgodnie z zapisami Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. art. 101 pkt 2.
W przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej
osoby na pobyt stały , ponieważ większość respondentów stanowią osoby, które jako miejsce swojego
171
ostatniego zameldowania podają Częstochowę i powiat częstochowski (87%). Tylko co ósmy
ankietowany był zameldowany poza gminą Częstochowa.
Ale miejsce ostatniego zameldowania nie oznacza jeszcze, że wszystkie te osoby trafiły do placówek
dla bezdomnych bezpośrednio z własnego mieszkania.
Co prawda większość z nich (63%) mieszkała we własnym domu/ mieszkaniu lub w wynajętym
pokoju, ale co dziewiąty właściwie nie miał żadnego schronienia żyjąc albo w niekonwencjonalnych,
nietrwałych konstrukcjach (w namiotach, szałasach lub na terenach ogródków działkowych,
w pustostanach) albo zajmując przestrzeń publiczną (dworce, ulice). Pozostali trafili do placówek po
opuszczeniu instytucji penitencjarnych (zakładu karnego – 8%), medycznych (szpitala – 2%) czy
opiekuńczych (placówka opiekuńczo-wychowawcza – 1%). Wśród innych wymienianych przez
bezdomnych miejsc pobytu były m.in. klatki schodowe, śmietniki luby inne placówki dla bezdomnych.
Tabela 33. Miejsce poprzedniego pobytu osób bezdomnych (%)
inne
brak
odpowiedzi
na ulicy
w szpitalu
Płeć/ Wiek
na dworcu
itp.
w placówce
interwencyj
w kanałach
nej
ciepłowniczy
ch
l.p.
we własnym
domu
w
wynajętym
mieszkaniu,
w placówce
pokoju
opiekuńczo–
wychowawc
zej
w altance, w
namiocie
w
pustostanie,
w domu do
rozbiórki
w zakładzie
karnym itp.
Wyszczególnienie
1
Kobiety
32,00
40,00
-
-
-
12,00
-
-
-
-
4,00
12,00
-
100,00
2
Mężczyźni
34,67
24,00
1,33
1,33
6,67
6,67
1,33
-
-
2,67
6,67
13,33
1,33
100,00
OGÓŁEM
Płeć
Wiek
1
18 – 24 lata
100,00
100,00
2
25 – 34 lata
12,50
50,00
-
-
-
12,50
-
-
-
12,50
12,50
-
12,50
100,00
3
35 – 44 lata
36,36
22,73
-
4,54
-
18,18
-
-
-
4,54
4,54
9,09
-
100,00
4
45 – 54 lata
21,74
30,43
4,35
-
13,04
-
4,35
-
-
-
3,08
1,54
-
100,00
5
55 – 64 lata
42,86
22,86
-
-
2,86
5,71
-
-
-
2,86
-
20,00
2,86
100,00
6
65 lat i więcej
54,54
27,27
-
-
9,09
9,09
-
-
-
-
-
-
-
100,00
172
28,00
1,00
1,00
5,00
8,00
1,00
-
-
2,00
6,00
12,00
brak
odpowiedzi
inne
35,00
na ulicy
OGÓŁEM
w szpitalu
Płeć/ Wiek
na dworcu
itp.
w placówce
interwencyj
w kanałach
nej
ciepłowniczy
ch
l.p.
we własnym
domu
w
wynajętym
mieszkaniu,
w placówce
pokoju
opiekuńczo–
wychowawc
zej
w altance, w
namiocie
w
pustostanie,
w domu do
rozbiórki
w zakładzie
karnym itp.
Wyszczególnienie
1,00
OGÓŁEM
100,00
Z zebranych informacji wynika, że płeć jest zmienną, która różnicuje odpowiedzi respondentów
odnośnie miejsc ostatniego pobytu.. Kobiety zdecydowanie częściej trafiają do placówek dla
bezdomnych wprost z własnego lub wynajętego mieszkania (72%), w przeciwieństwie do mężczyzn
(59%). Natomiast mężczyźni częściej deklarują (co szósty), że ich poprzednim miejscem pobytu były
różne tymczasowe schronienia. na dworcach i na ulicy. W przypadku kobiet takich odpowiedzi
udzieliła tylko co dwudziesta piąta badana. Kobiety dwukrotnie częściej trafiają do placówki z zakładu
karnego.
Wiek to kolejna zmienna metryczkowa, która pozostaje w korelacji z miejscem poprzedniego pobytu
respondentów. Mimo, że wszyscy najczęściej trafiają do placówek dla bezdomnych wprost z własnego
lub wynajętego mieszkania, to im są starsi tym częściej to się zdarza (w przypadku osób powyżej 65
lat – 82%). Taka sytuacja jest nierzadko wynikiem ich powikłanych relacji rodzinnych (rozwody,
wypędzenie przez rodzinę), ich trudnych warunków ekonomicznych (bezrobocie, brak środków
finansowych, eksmisje) czy konfliktów z prawem. Wyjątkiem od tej tendencji są osoby najmłodsze,
w wieku 18 – 24 lata., wśród których wszyscy ankietowani trafili do placówki dla bezdomnych
z własnego/ wynajętego mieszkania.
Podsumowując, respondenci, to osoby trafiające do bezdomności na skutek trudnej sytuacji życiowej
najczęściej wprost z własnego/ wynajętego mieszkania, zwłaszcza kobiety i osoby starsze. Mężczyźni
częściej wskazują różne niekonwencjonalne miejsca pobytu.
173
Sytuacja zdrowotna osób bezdomnych
Jedną z przyczyn bezdomności (ale nie najczęstszą) wymienianą przez respondentów jest zły stan
zdrowia. Jednakże obecnie większość z nich określa swoją kondycję zdrowotną jako dobrą i bardzo
dobrą, a tylko co trzeci twierdzi, że jest zła i bardzo zła.
I rzeczywiście co trzeci ankietowany ma orzeczony stopień niepełnosprawności, przy czym w tej
grupie:

niemal połowa ankietowanych posiada niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym (47%),
co trzeci bezdomny ma orzeczoną niepełnosprawność w stopniu lekkim (28%), a co dziewiąty
w stopniu znacznym.
Podsumowując, sytuacja zdrowotna wśród respondentów nie jest taka zła. Większość z nich uważa się
za zdrowych, a ci, którzy czują się źle mają orzeczony stopień niepełnosprawności.
Samopoczucie osób bezdomnych
Samopoczucie osób bezdomnych, które przecież znajdują się w trudnej sytuacji życiowej dobrze
odzwierciedla ich stosunek do siebie samych, innych ludzi i problemów, z jakimi się borykają. Dlatego
wzięliśmy pod uwagę szerokie spektrum czynników opisujących poszczególne wymiary ich codziennej
egzystencji.
174
Tabela 34. Satysfakcja odczuwana w różnych wymiarach życia osobistego przez osoby
bezdomne (%)
Płeć
l.p.
1
Wyszczególnienie
45 –
54
lata
55 – 64
lata
65 lat
i
więcej
OGÓŁEM
44,00
100,00
50,00
36,36
47,83
45,71
54,54
46,00
nie
28,00
40,00
-
50,00
40,90
26,09
4286
27,27
37,00
20,00
16,00
-
-
22,73
26,09
11,43
18,18
17,00
z relacji panujących w rodzinie
tak
40,00
38,67
-
62,50
27,27
30,43
51,43
27,27
39,00
nie
40,00
50,67
100,00
37,50
50,00
65,22
40,00
45,45
48,00
20,00
10,67
-
-
22,73
4,34
8,57
27,27
13,00
tak
12,00
21,33
-
25,00
18,18
21,74
14,29
27,27
19,00
nie
84,00
72,00
100,00
75,00
81,82
73,91
80,00
45,45
75,00
4,00
6,67
-
-
-
4,35
5,71
27,27
6,00
tak
8,00
14,67
-
25,00
13,64
8,69
14,28
9,09
13,00
nie
76,00
69,33
100,00
62,5
72,73
65,22
77,14
63,63
71,00
16,00
16,00
-
12,5
13,63
26,09
8,57
27,27
16,00
16,00
13,33
-
25,00
-
-
22,86
36,36
14,00
z posiadania pracy
z sytuacji w kraju
trudno
powiedzieć
5
35 –
44
lata
52,00
trudno
powiedzieć
4
25 –
34
lata
tak
trudno
powiedzieć
3
Mężczyźni
18 –
24
lata
z samej/ samego siebie
trudno
powiedzieć
2
Kobiety
Wiek
z sytuacji finansowej
tak
175
Płeć
l.p.
Wyszczególnienie
nie
trudno
powiedzieć
6
45 –
54
lata
55 – 64
lata
65 lat
i
więcej
84,00
81,33
100,00
75,00
95,45
86,96
77,14
63,64
82,00
-
5,33
-
-
4,55
13,04
-
-
4,00
OGÓŁEM
38,67
100,00
62,50
45,45
39,13
34,29
36,36
41,00
nie
40,00
50,67
-
37,50
31,82
43,4
62,85
54,54
48,00
12,0
10,66
-
-
22,73
17,39
2,86
9,09
11,00
z bycia wolnym, niezależnym (samodzielnym)
tak
64,00
62,67
-
62,50
50,00
69,56
62,85
81,82
63,00
nie
32,00
22,67
100,00
25,00
27,27
26,09
28,57
-
25,00
4,00
14,66
-
12,50
22,73
4,35
8,57
18,18
12,00
z wyznawanej religii, z wiary w Boga
tak
60,00
81,33
100,00
62,50
50,00
86,95
88,57
72,73
76,00
nie
24,00
20,00
-
37,50
27,27
4,35
5,71
27,27
15,00
16,00
12,00
-
-
22,73
8,70
5,71
-
9,00
ze stosunków z kolegami, koleżankami (z grupą przyjaciół)
tak
64,00
78,67
100,00
62,50
68,18
78,26
85,71
54,54
75,00
nie
20,00
13,33
-
25,00
18,18
13,04
11,43
18,18
15,00
16,00
13,33
-
12,50
13,64
8,70
2,86
27,27
10,00
trudno
powiedzieć
10
35 –
44
lata
48,00
trudno
powiedzieć
9
Mężczyźni
25 –
34
lata
tak
trudno
powiedzieć
8
Kobiety
18 –
24
lata
ze stanu swojego zdrowia
trudno
powiedzieć
7
Wiek
ze swojego wykształcenia
176
Płeć
l.p.
Kobiety
Mężczyźni
18 –
24
lata
tak
60,00
53,33
-
87,50
45,45
34,78
62,86
72,73
55,00
nie
40,00
32,00
100,00
12,50
45,45
56,52
20,00
18,18
34,00
-
14,67
-
-
9,09
8,70
17,14
9,09
11,00
Wyszczególnienie
trudno
powiedzieć
11
25 –
34
lata
35 –
44
lata
45 –
54
lata
55 – 64
lata
65 lat
i
więcej
OGÓŁEM
z posiadanego czasu wolnego
tak
60,00
72,00
-
50,00
59,09
73,91
74,28
81,81
69,00
nie
20,00
20,00
100,00
37,50
22,72
13,04
20,00
9,09
20,00
20,00
8,00
-
12,50
18,18
13,04
5,72
9,09
11,00
trudno
powiedzieć
12
Wiek
z perspektyw na przyszłość
tak
32,00
26,67
100,00
37,50
18,18
30,43
28.57
27,27
28,00
nie
48,00
57,33
-
62,50
54,54
56,52
57,14
45,45
55,00
20,00
16,00
-
-
27,27
13,04
14,29
27,27
17,00
4,00
2,67
-
12,5
-
4,35
,86
-
3,00
trudno
powiedzieć
13
inne (jakie?)
Aspekty życia codziennego, z których respondenci czerpią zadowolenie:


wiara w Boga i wyznawana religia – ¾ respondentów to osoby wierzące i czerpiące z tego
faktu siły do zmagania się ze swoim losem. Płeć ani wiek nie mają w tym wypadku żadnego
znaczenia.
stosunki z kolegami, koleżankami (grupą przyjaciół) – 75% badanych jest zadowolonych ze
swojego życia towarzyskiego, z posiadania znajomych, kolegów, przyjaciół. Częściej takie
177




deklaracje padają z ust mężczyzn (70%) oraz osób młodszych (do 64 roku życia rośnie odsetek
osób zadowolonych ze stosunków z kolegami i koleżankami i dopiero wśród najstarszych
respondentów spada do 55%).
posiadanie wolnego czasu – jest to element codzienności, który odpowiada większości (69%)
respondentów. Częściej zadowolenie z tego powodu deklarują mężczyźni (72%). Wraz
z wiekiem rośnie odsetek osób doceniających ten aspekt swojego życia (25 – 34 lata – 50%;
powyżej 65 lat – 82%).
bycie wolnym, niezależnym (samodzielnym) – to przejaw życia satysfakcjonujący ponad
połowę respondentów (63%). Nie ma znaczących różnic między kobietami i mężczyznami
w tym zakresie. Wiek nieco bardziej różnicuje zadowolenie uczestników badań - najmniej taki
stan rzeczy odpowiada osobom w wieku 35 – 44 lata, a najwięcej tym najstarszym w wieku
powyżej 65 lat – 82%.
posiadane wykształcenie – to ostatni aspekt życia osób bezdomnych, z którego ponad połowa
z nich czerpie satysfakcję (55%). Płeć w tym wypadku nie ma zasadniczego znaczenia, ale wiek
zdecydowanie bardziej różnicuje odpowiedzi – najwyższy odsetek zadowolonych
odnotowujemy wśród osób młodych w wieku 25 – 34 lata (87%) i najstarszych (73%),
a wyjątek stanowią osoby w wieku 45 – 54 lata, wśród których ten odsetek zdecydowanie
spada (35%).
ostatnim aspektem życia osób bezdomnych, wobec którego częściej deklarują zadowolenie
(46%) jest ich własne zachowanie, postawy i emocje. Kobiety nieco częściej twierdzą, że są
z siebie zadowolone (52%). Rozkład odpowiedzi według wieku jest równomierny, przy czym
osoby w wieku 35 – 44 lata stanowią wyjątek - wśród nich przeważają ludzie niezadowoleni ze
swojego postępowania (41%).
Aspekty życia, które budzą niepokój respondentów:



sytuacja finansowa – w tym wypadku niemal wszyscy respondenci odczuwają niezadowolenie
ze względu na brak lub niewystarczające zasoby finansowe(82%), przy czym nie ma
znaczących różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w tym zakresie, natomiast im młodsi
respondenci, tym wyższy odsetek niezadowolonych (osoby w wieku 35 – 44 lata - 95%).
posiadanie pracy – to kolejny przejaw egzystencji, który ¾ respondentów nie daje satysfakcji,
przy czym częściej swoje niezadowolenie manifestują kobiety (84%). Rozkład odpowiedzi
według wieku jest równomierny (ponad 70% w każdej kategorii wiekowej), a jedyny wyjątek
stanowią najstarsi bezdomni, z których co drugi jest niezadowolony z pracy.
sytuacja w kraju – większość osób bezdomnych uważa, że sytuacja w kraju nie napawa
optymizmem (71%). Rozkład odpowiedzi ze względu na pleć i wiek odpowiadają rozkładowi
ogólnemu.
178

relacje panujące w rodzinie – co drugi bezdomny nie ocenia pozytywnie swoich stosunków
z rodziną (48%). Częściej to są mężczyźni (51%) niż kobiety (40%) oraz osoby w wieku 45 –
54 lata (65%).
Relacje osób bezdomnych z otoczeniem społecznym
Kolejnym aspektem życia osób bezdomnych są wzajemne relacje bezdomny – społeczeństwo.
Odpowiedzi respondentów wskazują właściwie trzy podstawowe sposoby traktowania ich przez
innych ludzi:



obojętność – niemal co drugi rozmówca (40%) spotyka się z takim traktowaniem swojej
osoby. Ludzie nie tylko nie chcą im pomagać, ale przede wszystkim starają się ich nie
zauważać. Płeć w tym przypadku nie ma znaczenia (rozkład odpowiedzi jest podobny),
natomiast pewne różnice można dostrzec rozpatrując odpowiedzi ze względu na wiek. Im
starsi respondenci tym rzadziej spotykają się z obojętnością ze strony innych ludzi (co trzeci
bezdomny w wieku powyżej 55 lat) .
strach i agresja - z takim traktowaniem spotyka się co szósty ankietowany. W tym wypadku
również nie ma różnic w odpowiedziach ze względu na płeć, natomiast można je dostrzec
rozpatrując deklaracje respondentów ze względu na wiek. Strach, za którym kryje się agresja
i wulgaryzmy najczęściej spotykają osoby starsze (co czwartego bezdomnego w wieku 55 – 64
lata).
empatia i życzliwość – to zachowania, których doświadcza co czwarty bezdomny. Dwukrotnie
częściej z takim traktowaniem mają do czynienia kobiety niż mężczyźni oraz osoby starsze
powyżej 65 lat (45%).
179
Tabela 35. Traktowanie bezdomnych przez społeczeństwo w opinii osób bezdomnych (%)
brak
odpowiedzi
inne
ludzie chętnie
mi pomagają
ludzie są
życzliwi dla
mnie
ludzie odnoszą
się do mnie
wulgarnie
ludzie rzadko
mi pomagają
Płeć/ Wiek
ludzie boją się
mnie
l.p.
ludzie starają
się mnie nie
zauważać
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
24,00
8,00
12,00
8,00
50,00
4,00
8,00
12,00
100,00
2
Mężczyźni
25,33
6,67
16,00
10,67
17,33
6,67
5,33
12,00
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
100,00
-
-
-
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
37,50
12,50
37,50
-
-
-
-
12,50
100,00
3
35 – 44 lata
36,36
4,54
4,54
9,09
22,73
9,09
4,54
9,09
100,00
4
45 – 54 lata
26.09
8,70
17,39
4,34
17,39
8,70
4,34
13,04
100,00
5
55 – 64 lata
17,14
5,71
14,28
20,00
14,29
5,71
8,57
14,28
100,00
6
65 lat i więcej
9,09
9,09
18,18
-
45,45
-
9,09
9,09
100,00
25,00
7,00
15,00
10,00
19,00
6,00
6,00
12,00
100,00
OGÓŁEM
Traktowanie osób bezdomnych przez „resztę” społeczeństwa wywołuje w nich reakcje dwojakiego
rodzaju:


upokorzenie i przykrość – to uczucie, którego doświadcza co trzeci ankietowany, przy czym
częściej takie odczucia mają mężczyźni (co trzeci bezdomny) niż kobiety (co piąta bezdomna)
oraz osoby młode w wieku 25 – 34 lata (50%).
obojętność – 43% respondentów nie zwraca uwagi na traktowanie ich przez innych ludzi.
Kobiety częściej tak reagują (co druga z nich) niż mężczyźni (co trzeci respondent). Należy
zauważyć, że z wiekiem respondenci stają się odporniejsi wobec ludzkich zachowań
180
i zdobywają się coraz częściej na obojętność wobec nich (osoby w wieku do 44 lat – 50%;
osoby powyżej 65 lat – 36%).
Należy zaznaczyć, że nikt z respondentów nie odwzajemnia agresywnych i niegodziwych zachowań
innych ludzi.
Tabela 36. Stosunek osób bezdomnych wobec zachowania innych ludzi (%)
brak
odpowiedzi
inne
trudno
powiedzieć
Płeć/ Wiek
nie zwracam
uwagi na to, jak
ludzie mnie
traktują, jest mi
to obojętne
l.p.
jest mi przykro,
że ludzie
traktują mnie
tak źle
jeśli ludzie
taktują mnie
źle, ja robię tak
samo
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
20,00
-
56,00
8,00
8,00
8,00
100,00
2
Mężczyźni
33,33
-
38,67
17,33
8,00
2,67
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
100,00
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
50,00
-
50,00
-
-
-
100,00
3
35 – 44 lata
27,27
-
50,00
18,18
-
4,54
100,00
4
45 – 54 lata
21,73
-
43,49
21,74
8,70
4,34
100,00
5
55 – 64 lata
31,43
-
40,00
14,28
8,57
5,71
100,00
6
65 lat i więcej
36,36
-
27,27
9,09
27,27
-
100,00
30,00
-
43,00
15,00
8,00
4,00
100,00
OGÓŁEM
181
Reasumując, na dobre samopoczucie naszych rozmówców oddziałują te aspekty życia, które nie mają
bezpośredniego wpływu na ich codzienność, ale dają im poczucie psychicznego bezpieczeństwa (m.in.
wiara w Boga, koleżeństwo, bycie niezależnym).
Z kolei czynniki, które wywołują w nich rozgoryczenie to te, od których zależy ich materialna
egzystencja, a zwłaszcza sytuacja finansowa i zatrudnieniowa.
Podobnie jest w przypadku relacji rodzinnych i szerzej relacji z resztą społeczeństwa. I o ile
w przypadku rodziny więź z najbliższymi mogła zostać nadszarpnięta zarówno ze strony najbliższych
jak i samych respondentów, więc obojętność można jakoś wytłumaczyć, to w przypadku kontaktów
z „innymi” ludźmi takie zachowania wobec bezdomnych są trudno wytłumaczalne. A, zgodnie
z odpowiedziami ankietowanych, spotykają się oni w najlepszym wypadku z obojętnością,
a w najgorszym ze strachem i agresją. Rzadko doświadczają ludzkiej życzliwości i empatii. I stąd
wynika zachowanie bezdomnych najczęściej nacechowane obojętnością do otaczającego świata,
a nierzadko poczuciem niższości upokorzenia. Należy zaznaczyć, że żadna z osób ankietowanych nie
prezentuje wobec „innych” zachowań agresywnych i wulgarnych.
SYTUACJA ZAWODOWA OSÓB BEZDOMNYCH
Zawód i kwalifikacje zawodowe posiadane przez osoby bezdomne
Bezdomność dotyka, wbrew powszechnym wyobrażeniom, ludzi zarówno o zróżnicowanym poziomie
wykształcenia jak i zróżnicowanych kwalifikacjach i umiejętnościach zawodowych. Z danych wynika,
że co czwarty respondent legitymował się najniższym poziomem wykształcenia – gimnazjalne
i poniżej (27%), a co drugi posiadał wykształcenie zasadnicze zawodowe (42%). Należy jednak
zaznaczy, że wśród bezdomnych było aż 31% osób z wykształceniem średnim i wyższym (w tym 5%
osób legitymujących się wykształceniem wyższym). To oznacza, że większość z nich posiadała
konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe.
182
Tabela 37. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (%)
Wyszczególnienie
l.p.
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
tak, mam zawód/
kwalifikacje
zawodowe
nie mam zawodu/
kwalifikacji
zawodowych
brak
odpowied
zi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
56,00
44,00
-
100,00
2
Mężczyźni
76,00
20,00
4,00
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
100,00
2
25 – 34 lata
87,50
12,50
-
100,00
3
35 – 44 lata
77,27
22,73
-
100,00
4
45 – 54 lata
56,52
39,13
4,35
100,00
5
55 – 64 lata
74,29
20,00
5,71
100,00
6
65 lat i więcej
72,73
27,27
-
100,00
Wykształcenie
1
100,00
-
-
100,00
2
podstawowe
40,00
52,00
8,00
100,00
3
gimnazjalne
-
100,00
-
100,00
4
zawodowe
80,95
16,67
2,38
100,00
5
średnie
80,76
19,23
-
100,00
6
wyższe
100,00
-
-
100,00
71,00
26,00
3,00
100,00
OGÓŁEM
183
Zgodnie z danymi, zaledwie co piąty respondent nie ma żadnych kwalifikacji zawodowych, nie posiada
konkretnego zawodu. Analizując dane w oparciu o zmienne metryczkowe widzimy, że posiadanie
zawodu lub kwalifikacji zawodowych nie zależy
ani od płci ani od wieku, natomiast jest związane z poziomem wykształcenia. Na ogół, im niższy
poziom wykształcenia, tym wyższy odsetek osób nie legitymujących się żadnymi umiejętnościami
zawodowymi (jedyny przypadek to zawód spawacza, którym legitymował się respondent
z wykształceniem niepełnym podstawowym).
Niektórzy z respondentów mają nawet po kilka zawodów, a zestawienie wszystkich prezentuje
poniższa tabela:
Tabela 38. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (w liczbach bezwzględnych)
Kod zawodu według
Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych
Kodu 4-cyfrowego KZiS
Liczba osób
(pierwszy zawód)
2619
prawnik, muzyk
1
2631
administrator ekonomista
1
2633
politolog
1
3114
technik elektronik
1
3115
technik mechanik, kręglarz, artysta
4
3314
technik ekonomista
2
3119
technik budowy okrętów
1
3119
technik trakcji spalinowo elektrycznej
1
3142
technik rolnik
1
3259
terapeuta zajęciowy
1
4321
magazynier
1
4419
maszynistka w biurze
1
5120
kucharz
1
5141
fryzjer
3
5322
opiekun osób starszych i niepełnosprawnych
3
184
Kod zawodu według
Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych
Kodu 4-cyfrowego KZiS
Liczba osób
(pierwszy zawód)
6113
ogrodnik
1
7112
murarz
3
7116
brukarz
1
7121
dekarz
1
7123
tynkarz
1
7126
hydraulik
2
7131
malarz, tapeciarz
4
7212
spawacz
3
7223
tokarz
1
7231
mechanik. samochodowy.
5
7322
maszynista typograficzny
1
7412
elektromechanik
2
7512
cukiernik
1
7522
stolarz
4
7531
krawiec, kucharz, psychiatria - 3 lata studiów
2
7534
tapicer, kamieniarz (7113), magazynier
1
7536
obuwnik, szewc, cholewkarz
3
8311
kolejarz
1
8111
górnik eksploatacji złóż
4
8322
kierowca, mechanik
1
8343
suwnicowy
1
8344
operator wózka widłowego
1
mistrz przetłoczni gazu
1
prowadzący działalność gospodarczą
1
skończyłem technikum
1
studia wyższe
1
Razem
71
185
Niemal ¾ respondentów to ludzie legitymujący się posiadaniem konkretnych kwalifikacji
zawodowych wymagających wykształcenia przynajmniej na poziomie zawodowym. Należy podkreślić,
że umiejętności związane z ich zawodami należą w wielu przypadkach do umiejętności szczególnie
poszukiwanych na rynku pracy np. w zawodzie spawacza, hydraulika, mechanika samochodowego czy
w zawodach budowlanych.
Zatrudnienie osób bezdomnych
Kolejnym zagadnieniem, które chcieliśmy poznać była sytuacja osób bezdomnych związana
z zatrudnieniem.
Tabela 39. Praca zarobkowa osób bezdomnych (%)
Wyszczególnienie
l.p.
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
tak, mam pracę
nie mam pracy
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
4,00
96,00
-
100,00
2
Mężczyźni
10,67
88,00
1,33
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
100,00
2
25 – 34 lata
25,00
75,00
-
100,00
3
35 – 44 lata
4,56
95,45
-
100,00
4
45 – 54 lata
8,70
91,30
-
100,00
5
55 – 64 lata
8,57
88,57
2,86
100,00
6
65 lat i więcej
9,09
90,91
-
100,00
Wykształcenie
186
Wyszczególnienie
l.p.
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
tak, mam pracę
nie mam pracy
brak
odpowiedzi
OGÓŁEM
1
-
100,00
-
100,00
2
podstawowe
4,00
92,00
4,00
100,00
3
gimnazjalne
-
100,00
-
100,00
4
zawodowe
7,14
92,86
-
100,00
5
średnie
11,54
88,46
-
100,00
6
wyższe
40,00
60,00
-
100,00
9,00
90,00
1,00
100,00
OGÓŁEM
Okazuje się, że 90,0% respondentów obecnie nigdzie nie pracuje i nie ma przy tym znaczenia ani płeć
ani wiek ani poziom wykształcenia respondentów.
Natomiast wśród osób zatrudnionych częściej wykonywali pracę zarobkową mężczyźni - 11% niż
kobiety (4%), osoby młode w wieku 25 – 34 lata (25%) i lepiej wykształcone (40% osób
z wykształceniem wyższym, 12% z wykształceniem średnim). Należy podkreślić, że spośród
zmiennych metryczkowych wykształcenie w największym stopniu wpływa na status zawodowy osób
bezdomnych – im wyższy poziom wykształcenia tym wyższy odsetek pracujących. Wynika z tego, że
nawet w tak trudnej sytuacji życiowej, jaką jest brak domu czy mieszkania posiadanie konkretnych
kwalifikacji i umiejętności zawodowych jest przydatne w codziennej egzystencji.
Tę konstatację potwierdzają wyniki zgodnie, z którymi wśród pracujących zdecydowana większość, to
osoby z konkretnym zawodem i umiejętnościami (78%).
187
Tabela 40. Praca zarobkowa a konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe (%)
Czy posiada Pani/ Pan konkretny
zawód, kwalifikacje zawodowe?
Czy obecnie pracuje Pani/ Pan zarobkowo?
OGÓŁEM
tak
nie
brak odpowiedzi
1
2
3
tak
77,78
71,11
71,00
nie
11,11
27,78
26,00
brak odpowiedzi
11,11
1,11
100,00
3,00
OGÓLEM
100,00
100,00
100,00
100,00
Istotną informacją było zbadanie wpływu czasu pozostawania w bezdomności na zatrudnienie lub
jego brak osób bezdomnych.
Tabela 41. Praca zarobkowa a czas pozostawania w bezdomności (%)
Czy obecnie
pracuje Pani/Pan
zarobkowo?
1
2
3
Wyszczególnienie
krócej
niż 1 rok
od 1 roku
do 2 lat
od 2 lat
do 3 lat
od 3 lat
do 4 lat
od 4 lat
do 5 lat
OGÓŁEM
powyżej
5 lat
brak
odpowiedzi
tak
44,44
33,33
11,11
11,11
100,00
nie
17,78
24,44
10,00
10,00
3,33
32,22
2,22
100,00
brak
100,00
100,00
OGÓLEM
20,00
25,00
10,00
9,00
3,00
31,00
2,00
100,00
odpowiedzi
Osoby z krótkim „stażem” w bezdomności w większości wykonują pracę zarobkową (pozostawanie
w bezdomności do 2 lat - 78%), a im dłuższy czas pozostawania w bezdomności tym gorsza sytuacja
zatrudnieniowa respondentów (pozostawanie w bezdomności co najmniej 4 lata – 38%), przy czym
wśród osób bezdomnych powyżej 5 lat pracuje zaledwie 2% respondentów.
Powody braku pracy
Zainteresowało nas, dlaczego wielu z naszych rozmówców nie pracuje i co jest tego powodem.
188
Zdaniem respondentów, podstawowymi przyczynami tej sytuacji są: brak ofert pracy dla osób
naznaczonych „piętnem” bezdomności oraz obawa i niechęć pracodawców do zatrudniania osób
bezdomnych (45%). Kolejny powód to zły stan zdrowia (27%), a dla co siedemnastego respondenta
istotną przyczyną braku zatrudnienia jest nieodpowiedni wiek. Inne argumenty wymieniane przez
respondentów to konieczność sprawowania opieki na dziećmi, pobieranie emerytury, nieodpłatna
praca w ramach stażu czy w końcu uczestnictwo w zajęciach w placówce, które są na tyle absorbujące,
że nie pozwalają wykonywać pracy zarobkowej.
Tabela 42. Powody braku pracy osób bezdomnych (%)
inne
brak odpowiedzi
nie wiem, trudno
powiedzieć
nie chcę pracować
jestem w
nieodpowiednim
wieku
pracodawcy boja się i
nie chcą zatrudniać
bezdomnych
nie ma ofert pracy dla
osób takich jak ja
ze względu na stan
zdrowia
Wyszczególnienie
1
Kobiety
20,00
32,00
4,00
8,00
-
4,00
28,00
4,00
100,00
2
Mężczyźni
29,33
40,00
8,00
5,33
1,33
1,33
5,33
9,33
100,00
l.p.
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
OGÓŁEM
Płeć
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
-
-
-
-
100,00
-
100,00
2
25 – 34 lata
-
37,50
12,50
-
-
-
25,00
25,00
100,00
3
35 – 44 lata
18,18
31,82
18,18
-
4,54
4,54
18,18
4,54
100,00
4
45 – 54 lata
17,39
56,52
8,70
-
-
4,35
8,70
4,35
100,00
5
55 – 64 lata
48,57
37,14
-
5,71
-
-
-
8,57
100,00
6
65 lat i więcej
18,18
18,18
-
36,36
-
-
18,18
9,09
100,00
Wykształcenie
189
brak odpowiedzi
inne
nie wiem, trudno
powiedzieć
nie chcę pracować
jestem w
nieodpowiednim
wieku
pracodawcy boja się i
nie chcą zatrudniać
bezdomnych
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
nie ma ofert pracy dla
osób takich jak ja
l.p.
ze względu na stan
zdrowia
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
1
podstawowe
niepełne
100,00
-
-
-
-
-
-
-
100,00
2
podstawowe
28,00
48,00
-
-
-
-
-
-
100,00
3
gimnazjalne
-
-
100,00
-
-
-
-
-
100,00
4
zawodowe
28,57
47,62
9,52
7,14
-
2,38
-
7,76
100,00
5
średnie
19,23
23,08
7,69
3,85
11,54
-
23,08
11,54
100,00
6
wyższe
40,00
-
-
-
-
20,00
-
40,00
100,00
27,00
38,00
7,00
6,00
1,00
2,00
11,00
8,00
100,00
OGÓŁEM
Odpowiedzi respondentów różnią się w zależności od płci, wieku i poziomu wykształcenia:



brak ofert pracy i niechęć pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych - częściej tego
argumentu używają mężczyźni (co drugi respondent) i osoby w wieku 45 – 54 lata (65%).
Trudności, jakie mają bezdomni w wieku 45+ nie są specjalnym zaskoczeniem, ponieważ
generalnie uczestnicy rynku pracy w tym wieku mają problemy z zatrudnieniem. Są po prostu
za młodzi, żeby przejść na emeryturę i za starzy, żeby pracodawca zechciał ich zatrudnić.
W przypadku poziomu wykształcenia rozkład odpowiedzi jest podobny do ogólnego.
zły stan zdrowia - to powód wymieniany częściej przez mężczyzn (co trzeci) niż kobiety (co
piąta). Ale przede wszystkim jest to argument podstawowy dla co drugiego respondenta
w wieku powyżej 55 lat. Natomiast poziom wykształcenia nie ma w tym wypadku
zasadniczego znaczenia.
nieodpowiedni wiek – to przyczyna braku pracy, która wskazują wyłącznie najstarsi bezdomni
w wieku powyżej 55 lat. Pozostałe zmienne metryczkowe nie wpływają zasadniczo na
deklaracje respondentów.
190
Tylko jeden ankietowany stwierdził, że nie chce pracować.
Podnoszenie/ nabywanie kwalifikacji zawodowych
Zgodnie z zebranymi danymi, ponad połowa osób biorących udział w badaniu to ludzie pozostający
w bezdomności co najmniej od 2 lat, a wśród nich znaczący odsetek osób – 64% to bezdomni
pozostający w tej sytuacji 4 lata i dłużej. W związku z tym ich kwalifikacje zawodowe często są już
zdezaktualizowane i niedostowane do potrzeb rynku pracy i to jest jeszcze jeden powód, który
utrudnia im znalezienie pracy (wśród osób niepracujących 70% posiada zawód i kwalifikacje
zawodowe). Dlatego jednym z najważniejszych działań na rzecz ich usamodzielnienia powinno być
umożliwienie
im albo zdobycia nowych umiejętności zawodowych, albo uaktualnienie już posiadanych. Stąd nasze
pytanie, czy respondenci w ciągu ostatniego roku uczestniczyli w kursach i szkoleniach podnoszących/
umożliwiających nabycie kwalifikacji zawodowych.
Tabela 43. Uczestnictwo osób bezdomnych w kursach/ szkoleniach zawodowych (w ostatnim
roku) (%)
l.p.
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
Wyszczególnienie
tak
nie
brak odpowiedzi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
24,00
68,00
8,00
100,00
2
Mężczyźni
21,34
77,33
1,33
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
100,00
2
25 – 34 lata
25,00
62,50
12,50
100,00
3
35 – 44 lata
22,73
72,73
4,54
100,00
4
45 – 54 lata
26,09
73,91
-
100,00
191
l.p.
5
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
55 – 64 lata
Wyszczególnienie
22,86
77,14
-
OGÓŁEM
100,00
6
65 lat i więcej
9,09
81,82
9,09
100,00
Wykształcenie
1
-
100,00
-
100,00
2
podstawowe
24,00
72,00
4,00
100,00
3
gimnazjalne
-
100,00
-
100,00
4
zawodowe
21,43
76,19
2,38
100,00
5
średnie
26,92
69,23
3,85
100,00
6
wyższe
,
100,00
-
100,00
22,00
75,00
3,00
100,00
OGÓŁEM
Z analizy zebranych danych wynika, że większość z nich (75%) bez względu na płeć, wiek
i wykształcenie nie brała udziału w żadnym kursie ani szkoleniu zawodowym.
Tylko co piąty respondent ma na swoim koncie szkolenie. Wśród uczestników szkoleń jest nieznacznie
więcej kobiet niż mężczyzn (odpowiednio 24% i 21%). Pozostałe zmienne metryczkowe nie mają
zasadniczego wpływu na odpowiedzi ankietowanych.
Według osób przeszkolonych niemal wszystkie kursy były szkoleniami dającymi praktyczne
umiejętności zawodowe, a nieliczne miały służyć podniesieniu/ nabyciu umiejętności przydatnych
w pracy lub nauczeniu radzenia sobie w trudnej sytuacji (szkolenia psychologiczne, poruszanie się po
rynku pracy, szkolenia komputerowe).
Wśród szkoleń zawodowych wymieniano następujące kursy:
kucharz, wózkarz, operator wózków widłowych, opiekun osób starszych, magazynier, opiekun –
wychowawca, prawo jazdy kat. C, rachunkowość, prawo cywilne.
Co ciekawe, z odpowiedzi ankietowanych wynika, że informowali nas o przebytych szkoleniach nie
tylko w ciągu ostatniego roku, ale generalnie o tych, w których brali udział. Wnioskujemy o tym
192
zderzając ich odpowiedzi z czasem pozostawania w bezdomności. Rzeczywiście deklaracje
respondentów potwierdzają, że najczęściej oferuje się im sposobność doskonalenia zawodowego
w krótkim okresie czasu pozostawania osobą bezdomną – aż 73% uczestników szkoleń zostało
przeszkolonych będąc bezdomnymi maksymalnie do 3 lat. Można więc wysnuć wniosek, że im dłużej
osoby pozostają bezdomnymi tym sporadyczniej korzystają z możliwości zdobycia zawodu.
Tabela 44. Uczestnictwo w szkoleniach a czas pozostawania w bezdomności (%)
Jak długo jest Pani/Pan
osobą bezdomną?
Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczyła
Pani/uczestniczył Pan w kursach, szkoleniach
podnoszących kwalifikacje zawodowe?
tak
nie
brak odpowiedzi
OGÓŁEM
1
krócej niż 1 rok
27,27
18,67
0
20,00
2
od 1 roku do 2 lat
45,45
17,33
66,67
25,00
3
od 2 lat do 3 lat
4,54
10,67
33,33
10,00
4
od 3 lat do 4 lat
-
12,00
-
9,00
5
od 4 lat do 5 lat
-
4,00
-
3,00
6
powyżej 5 lat
22,73
3,67
-
31,00
7
brak odpowiedzi
-
2,67
-
2,00
100,00
100,00
100,00
100,00
OGÓŁEM
Podsumowując, z zebranych danych wynika, że większość respondentów to osoby posiadające
konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe, ale tylko co jedenasty z nich może pochwalić się pracą
zarobkową. Wśród pracujących większość stanowią mężczyźni, osoby lepiej wykształcone, młodsze
oraz pozostające w bezdomności maksymalnie do 2 lat..
Wśród pozostałych ankietowanych (bez względu na umiejętności zawodowe) praca zarobkowa nie
jest podstawowym źródłem ich utrzymania. Osoby bezdomne nie pracują twierdząc przede
wszystkim, że nie są chętnie widzianymi kandydatami do pracy, pracodawcy nie chcą ich zatrudniać.
Do tego dochodzi zły stan zdrowia, nieodpowiedni wiek i nieaktualne kwalifikacje zawodowe.
193
Jedynie co piąty ankietowany miał możliwość odnowienia lub zdobycia nowych kwalifikacji
zawodowych, ale takie propozycje otrzymują przede wszystkim ludzie w okresie pierwszych 3 lat
pozostawania w bezdomności.
MOTYWACJA DO WYJŚCIA Z BEZDOMNOŚCI
Ocena własnej sytuacji życiowej
Jak wynika z zebranych informacji, nasi respondenci uważają, że ich sposób życia dostarcza im wielu
powodów do zadowolenia m.in. wiara w Boga, posiadanie kręgu znajomych i przyjaciół, czasu
wolnego, bycie wolnym i niezależnym czy poziom wykształcenia. Na ogół są po prostu zadowoleni
z siebie. Jednocześnie przyznają, że istnieją pewne aspekty życia, które nie napawają ich optymizmem,
a szczególnie własna sytuacja finansowa i praca zarobkowa oraz relacje panujące w rodzinie.
Tabela 45. Ocena własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne (%)
-
24,00
36,00
28,00
12,00
-
100,00
2
Mężczyźni
2,67
17,33
33,33
29,33
16,00
1,33
100,00
ani dobra,
ani zła
Kobiety
dobra
1
bardzo
dobra
bardzo zła
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
zła
l.p.
brak
odpowiedz
i
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
-
100,00
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
37,50
25,00
12,50
12,50
12,50
-
100,00
3
35 – 44 lata
9,09
31,82
40,91
18,18
-
-
100,00
4
45 – 54 lata
18,18
50,00
22.73
9,09
-
-
100,00
194
5
55 – 64 lata
4,35
13,04
26,09
39,13
13,04
4,35
100,00
6
65 lat i więcej
2,85
14,29
34,29
25,71
22,86
-
100,00
Wykształcenie
1
podstawowe
niepełne
-
-
100,00
-
-
-
100,00
2
podstawowe
-
24,00
40,00
20,00
16,00
-
100,00
3
gimnazjalne
-
-
100,00
-
-
-
100,00
4
zawodowe
2,38
4,76
35,71
33,33
21,43
2,38
100,00
5
średnie
3,85
34,61
23,08
34,61
3,85
-
100,00
6
wyższe
-
40,00
20,00
20,00
20,00
-
100,00
2,00
19,00
34,00
29,00
15,00
1,00
100,00
OGÓŁEM
W związku z tym zapytaliśmy jak ankietowani oceniają swoją sytuację życiową. Ich odpowiedzi można
pogrupować następująco:



oceny negatywne – 44% ankietowanych uważa swoją sytuację życiową za złą i bardzo złą.
Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć i poziom wykształcenia jest równomierny.
A pesymizm rośnie wraz z wiekiem respondentów osiągając nawet 52% wśród osób w wieku
55 – 64 lata.
oceny pozytywne – optymistą jest co piąty respondent, który swoją sytuację życiową uważa za
dobrą i bardzo dobrą. Również i w tym wypadku płeć i poziom wykształcenia uczestników
badania nie odgrywają żadnej roli, w przeciwieństwie do wieku. Optymistami częściej są osoby
w wieku 25 – 34 lata (62%) i osoby w wieku 45 – 54 lata (68%).
oceny obojętne – co trzeci bezdomny nie uważa swojej sytuacji życiowej ani za dobrą ani za
złą. Rozkład odpowiedzi według płci jest równomierny. Natomiast deklaracje ankietowanych
różnią się w zależności od ich wieku i poziomu wykształcenia. Oceny obojętne najczęściej
dotyczą ludzi w wieku 35 – 44 lata z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej, natomiast im
młodsi respondenci i lepiej wykształceni tym rzadziej są obojętni wobec swojego życia.
Wydaje się, że na ocenę sytuacji życiowej wpływają przede wszystkim te aspekty życia osób
bezdomnych, z których są najczęściej niezadowoleni A ponieważ ich egzystencja zależy szczególnie od
195
posiadania miejsca do życia i środków finansowych na swoje utrzymanie to brak tych atrybutów
powoduje u większości negatywne oceny własnej sytuacji życiowej. Groźne są również oceny obojętne,
ponieważ oznaczają bierność i apatię w walce z przeciwnościami losu.
Ocena własnych szans na zmianę sytuacji życiowej
Trochę inaczej wyglądają odpowiedzi respondentów, kiedy mają realnie ocenić swoje szanse na
zmianę obecnego położenia.
Tabela 46. Ocena szans na poprawę własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne(%)
brak
odpowiedzi
bardzo małe,
jestem pewna/
pewien, że się
nie poprawi
raczej małe,
jestem prawie
pewna/
pewien, że się
nie poprawi
trudno
powiedzieć
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
raczej duże,
jestem prawie
pewna/
pewien, że ona
się poprawi
l.p.
bardzo duże,
jestem pewna/
pewien, że ona
się poprawi
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
12,00
24,00
32,00
20,00
12,00
-
100,00
2
Mężczyźni
16,00
16,00
20,00
25,33
20,00
2,67
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
37,50
25,00
12,500
12,50
12,50
-
100,00
3
35 – 44 lata
9,09
31,82
40,91
18,18
-
-
100,00
4
45 – 54 lata
17,39
4,35
21,74
39,13
17,39
-
100,00
5
55 – 64 lata
11,43
17,14
17,14
22,86
28,57
2,86
100,00
6
65 lat i więcej
18,18
9,09
18,18
18,18
27,27
9,09
100,00
-
-
-
100,00
Wykształcenie
1
podstawowe
niepełne
-
-
100,00
196
Wyszczególnienie
16,00
20,00
28,00
4,00
100,00
3
gimnazjalne
-
-
-
100,00
-
-
100,00
4
zawodowe
4,77
19,05
26,19
31,00
19,05
-
100,00
5
średnie
38,46
7,69
19,23
19,23
11,54
3,85
100,00
6
wyższe
40,00
20,00
40,00
-
-
-
100,00
15,00
18,00
23,00
24,00
18,00
2,00
100,00
OGÓŁEM
brak
odpowiedzi
28,00
bardzo małe,
jestem pewna/
pewien, że się
nie poprawi
4,00
raczej małe,
jestem prawie
pewna/
pewien, że się
nie poprawi
podstawowe
trudno
powiedzieć
2
raczej duże,
jestem prawie
pewna/
pewien, że ona
się poprawi
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
bardzo duże,
jestem pewna/
pewien, że ona
się poprawi
l.p.
OGÓŁEM
Odsetek osób, które chcą wyjść z bezdomności i uważają, że mają spore szanse na realizację tego planu
jest wyższy niż procent osób zadowolonych z obecnej sytuacji:

wysokie szanse na poprawę sytuacji życiowej – takie oszacowanie własnych perspektyw
prezentuje co trzeci bezdomny. Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć jest podobny,
natomiast wiek i poziom wykształcenia wpływają na optymizm respondentów – im są młodsi
i lepiej wykształceni tym częściej twierdzą, że ich szanse na pozytywne zmiany są duże (osoby
w wieku 25 – 34 lata - 62%, osoby z wyższym wykształceniem – 60%)
Z kolei odsetek osób źle oceniających własną sytuację życiową jest niemal identyczny z odsetkiem
pesymistów nie widzących szans na wyjście z bezdomności:

co drugi respondent uważa, że prawdopodobieństwo polepszenia warunków własnego życia
jest niewielkie. Prym w tym przypadku wiodą mężczyźni (45%), osoby w wieku powyżej 45 lat
(ponad 50%) oraz respondenci gorzej wykształceni (co drugi ankietowany z wykształceniem
podstawowym).
Ci respondenci, którzy nie potrafią ocenić swoich szans na poprawę sytuacji życiowej stanowią ¼
badanej populacji podobnie jak odsetek osób, którym jest ona obojętna.
197
Ważną zmienną wpływającą na zadowolenie z obecnego położenia i ocenę szans na wyjście z niego
jest czas pozostawania w bezdomności.
Tabela 47. Ocena sytuacji życiowej i szans na wyjście z bezdomności a czas pozostawania w
bezdomności (%)
Jak długo jest Pani/Pan osobą bezdomną?
L.p.
Wyszczególnienie
krócej niż
1 rok
od 1 roku
do 2 lat
od 2 lat
do 3 lat
od 3 lat
do 4 lat
od 4 lat
do 5 lat
powyżej 5
brak
lat
odpowiedzi
OGÓŁEM
Jak Pani/Pan ocenia swoją sytuację życiową?
1
bardzo dobra
10,00
-
-
-
-
-
-
2,00
2
dobra
20,00
12,00
20,00
22,22
-
22,58
50,00
19,00
3
ani dobra, ani zła
25,00
48,00
10,00
33,33
-
38,71
50,00
34,00
4
zła
40,00
28,00
30,00
44,44
66,67
16,13
-
29,00
5
bardzo zła
5,00
12,00
30,00
-
33,33
22,58
-
15,00
6
brak odpowiedzi
-
-
10,00
-
-
-
-
1,00
1
bardzo duże,
jestem
pewna/pewien,
że się ona
poprawi
10,00
20,00
30,00
11,11
-
9,68
50,00
15,00
2
raczej duże,
jestem prawie
pewna/pewien,
że się ona
poprawi
35,00
20,00
10,00
11,11
-
12,90
-
18,00
3
trudno
powiedzieć
30,00
32,00
40,00
22,22
33,33
6,45
-
23,00
4
raczej małe,
jestem prawie
pewna/pewien,
że się nie
poprawi
15,00
20,00
-
22,22
-
41,93
50,00
24,00
Jak ocenia Pani/Pan swoje obecne szanse na poprawę Pani/Pana sytuacji życiowej?
198
Jak długo jest Pani/Pan osobą bezdomną?
L.p.
Wyszczególnienie
powyżej 5
brak
lat
odpowiedzi
OGÓŁEM
krócej niż
1 rok
od 1 roku
do 2 lat
od 2 lat
do 3 lat
od 3 lat
do 4 lat
od 4 lat
do 5 lat
5
bardzo małe,
jestem
pewna/pewien,
że się nie poprawi
-
8,00
20,00
33,33
66,67
29,03
-
18,00
6
brak odpowiedzi
10,00
-
-
-
-
-
-
2,00
OGÓŁEM
100,00
100,0
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Generalnie im krótszy jest ten czas, tym częściej respondenci mają nadzieję na pozytywne zmiany
w swoim życiu i rzadziej są zadowoleni ze stanu obecnego:


wśród osób pozostających krótko, do 2 lat w bezdomności tylko co piąta jest zadowolona
z obecnego życia. Jednocześnie to właśnie te osoby najczęściej widzą szansę na poprawę
własnej sytuacji (42%).
wśród osób pozostających w bezdomności długo, powyżej 5 lat również pozytywna ocena
własnego położenia również nie jest częsta (co piąty respondent), ale negatywna ocena szans
na jego zmianę jest zdecydowanie bardziej powszechna (71%).
Działania pobudzające zmiany w życiu osób bezdomnych
Skoro co trzeci rozmówca deklaruje, że ma spore szanse na zmianę swojej sytuacji życiowej
zainteresowało nas, jak zamierza osiągnąć swój cel. Okazuje się, że podstawowym impulsem zmian
byłoby znalezienie pracy zarobkowej (wskazania co drugiego respondenta), dla co dwudziestego
byłoby to zdobycie własnego lokum (mieszkanie socjalne), a dla co szóstego każde działanie
zmierzające do celu – opuszczenia placówki dla bezdomnych. Niektórzy rozważają również powrót do
rodziny.
199
Tabela 48. Motywy opuszczenia placówki dla osób bezdomnych (%)
brak odpowiedzi
inne
powiedzieć
nie wiem, trudno
jest mi tu dobrze
nie wyprowadzę się –
nie mam dokąd pójść
nie wyprowadzę się –
rodziny
zamierzam wrócić do
wyprowadzę się
mieszkanie socjalne
wszelka cenę
jak otrzymam
wyprowadzić za
Wykształcenie
musze się
Płeć/ Wiek/
na pewno tak
L.p.
jeżeli znajdę pracę, to
Wyszczególnienie
OGÓLEM
Płeć
1
Kobiety
2
Mężczyźni
36,0
0
49,3
28,00
8,00
-
4,00
4,00
-
20,0
-
100,00
12,00
4,00
2,67
13,33
10,67
1,33
5,33
1,3
100,00
3
-
100,00
4
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
-
-
-
-
-
100,0
2
25 – 34 lata
12,50
-
-
12,50
12,50
-
100,00
35 – 44 lata
13,64
9,09
-
9,09
4,54
-
12,50
0
4,54
-
3
50,0
0
59,0
-
100,00
4
45 – 54 lata
9
56,5
2
40,0
21,74
4,35
4,35
13,04
-
-
-
-
100,00
8,57
5,71
2,86
11,43
11,43
2,86
14,28
2,8
100,00
0
18,1
8
36,36
-
-
9,09
27,27
-
9,09
6-
100,00
5
55 – 64 lata
6
65 lat i więcej
1
podstawowe
niepełne
100,
00
2
podstawowe
3
gimnazjalne
4
zawodowe
5
średnie
6
wyższe
Wykształcenie
-
-
-
-
-
-
-
-
100,00
32,0
0
100,
16,00
-
4,00
20,00
12,00
-
16,00
-
100,00
-
-
-
-
-
-
-
-
100,00
00
51,3
8
50,0
9,52
9,52
2,38
11,90
4,76
1,38
7,14
-
100,00
19,23
3,85
-
3,85
15,38
-
7,69
-
100,00
60,00
-
-
-
-
-
-
20,
100,00
0
20,0
0
46,0
1,0
16,00
5,00
2,0
11,00
9,00
1,00
9,00
100,00
00
0
0 2012
OGÓŁEM
Ale istnieje spora grupa respondentów (20%), którzy nie zamierzają zmieniać swojej sytuacji albo
dlatego, że jest im dobrze tu, gdzie są (co jedenasty ankietowany), albo dlatego, że nie mają dokąd
pójść (co dziewiąty bezdomny).
Różnice w odpowiedziach respondentów według zmiennych metryczkowych są najbardziej widoczne
w przypadki następujących wymienionych przez nich motywów opuszczenia placówki:
200


znalezienie pracy to impuls do zmian przede wszystkim dla mężczyzn (co drugi ankietowany),
osób do 54 roku życia (co najmniej 50%) i ludzi posiadających kwalifikacje zawodowe (ok.
50% wśród osób z wykształceniem średnim i zawodowym)
podjęcie każdego działania, które doprowadzi do zmian to główna motywacja kobiet (28%),
osób najstarszych (co trzeci respondent) i najlepiej wykształconych (60%)
Płeć, wiek i poziom wykształcenia nie wpływają na pozostałe odpowiedzi respondentów.
Działania podejmowane w przeszłości celem zmiany sytuacji życiowej
Według większości ankietowanych posiadanie odpowiednich umiejętności zawodowych i znalezienie
pracy jest podstawą do wyjścia z bezdomności. Ten kierunek w przeszłości obierało 70% naszych
rozmówców.
Co dziesiąty z nich nawiązał ścisłą współpracę z pracownikiem socjalnym i pod jego kierunkiem
podejmował kolejne kroki w celu usamodzielnienia się, a co dziewiąty podjął starania w celu
pozyskania/ odzyskania mieszkania.
Inne działania wykonywane przez respondentów to podjęcie terapii odwykowej, nawiązanie
kontaktów z rodziną lub wyrobienie niezbędnych dokumentów.
Niestety wszystkie dotychczasowe przedsięwzięcia nie dały oczekiwanych efektów – respondenci
nadal są osobami bezdomnymi. Ale najważniejsze jest to, że spora grupa spośród nich nie załamuje się
i nadal mocno wierzy w swoją szansę (co trzeci ankietowany).
Tabela 49. Poprzednie działania osób bezdomnych w kierunku zmiany sytuacji życiowej (%)
L.p.
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
1
poszukiwałam/em zatrudnienia
49,00
2
uczestniczyłam/em w kursach, szkoleniach zawodowych
21,00
201
L.p.
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
3
podjęłam/podjąłem terapię odwykową
6,00
4
nawiązałam/em kontakty z rodziną
9,00
5
zaczęłam/em spłacać, (spłaciłem) zadłużenie
3,00
6
wyrobiłam/em niezbędne dokumenty
3,00
7
podjęłam/em współpracę z pracownikiem socjalnym w
ramach indywidualnego programu wychodzenia z
bezdomności/ podpisałam/em kontrakt socjalny
10,00
8
złożyłam/em wniosek o przyznanie lokalu mieszkalnego
z zasobów gminy
8,00
9
inne (jakie?) …....
11,00
10
brak odpowiedzi
8,00
Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru więcej niż 1 odpowiedź
Podsumowując wyniki badania możemy stwierdzić, że do czynników demobilizujących bezdomnych
do zmiany swego statusu należą:
sfera psychiczna



pozytywna ocena własnej sytuacji życiowej, która nie zachęca do zmian
przyzwyczajenie – uzależnienie od pomocy z zewnątrz
obojętność – bierność i apatia w stosunku do własnego życia
sfera materialna

brak pracy czyli brak środków do samodzielnego życia
202

brak mieszkania
czyli brak własnego lokum, zagwarantowania minimum poczucia
prywatności oraz czas pozostawania w bezdomności - im dłuższy tym trudniej zdecydować
się na działanie
OCENA POMOCY OFEROWANEJ OSOBOM BEZDOMNYM PRZEZ MOPS I NGO’ S
Kolejną grupą zagadnień, które chcieliśmy poznać dotyczyła oceny pomocy oferowanej osobom
bezdomnym przez instytucje w tym celu powołane. Chcieliśmy dowiedzieć się, czy osoby bezdomne
same szukają pomocy czy dowiadują się o niej z innych źródeł, z jakich form pomocy i placówek
korzystają oraz jak oceniają oferowaną pomoc i jak oceniają pracowników MOPS i NGO’s, z którymi
mają bezpośredni kontakt.
Pozyskiwanie informacji o możliwościach skorzystania z pomocy
Zapytaliśmy respondentów, w jaki sposób pozyskują informacje o możliwościach skorzystania
z pomocy, są już tak zrezygnowani i zobojętniali wobec sytuacji, w której się znajdują, że sami nie
szukają pomocy, czy jednak mają siły do walki z przeciwnościami losu i z własnej inicjatywy poszukują
pomocy i miejsca do życia.
Tabela 50. Sposoby zdobywania informacji o możliwościach skorzystania z pomocy (%)
brak
odpowiedzi
inne
powiedział mi
lekarz
dowiedziałam/em
się od osób
postronnych
powiedział mi o
tym miejscu
ksiądz
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
skierowali mnie
strażnicy miejscy/
policja
L.p.
przyszłam/
przyszedłem tz
własnej inicjatywy
skierował mnie
pracownik
socjalny/
streetworker
inni bezdomni
powiedzieli mi o
tym miejscu
Wyszczególnienie
OGOŁEM
Płeć
1
Kobiety
44,00
28,00
-
-
8,00
16,00
-
4,00
-
100,00
2
Mężczyźni
42,67
17,33
8,00
8,00
1,33
9,33
-
9,33
5,33
100,00
203
brak
odpowiedzi
inne
powiedział mi
lekarz
dowiedziałam/em
się od osób
postronnych
powiedział mi o
tym miejscu
ksiądz
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
skierowali mnie
strażnicy miejscy/
policja
L.p.
przyszłam/
przyszedłem tz
własnej inicjatywy
skierował mnie
pracownik
socjalny/
streetworker
inni bezdomni
powiedzieli mi o
tym miejscu
Wyszczególnienie
OGOŁEM
Wiek
1
18 – 24 lata
100,00
-
-
-
-
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
50,00
25,00
-
-
-
12,50
-
12,50
-
100,00
3
35 – 44 lata
50,00
22,27
4,54
-
9,09
9,09
-
-
4,.54
100,00
4
45 – 54 lata
34,78
13,04
13,04
8,69
4,34
17,39
-
4,34
4,34
100,00
5
55 – 64 lata
48,57
17,14
-
4,00
-
5,33
-
5,33
2,86
100,00
6
65 lat i
więcej
18,18
36,36
18,18
9,09
-
-
-
9,09
9,09
100,00
Wykształcenie
1
podstawowe
niepełne
100,00
-
-
-
-
-
-
-
-
100,00
2
podstawowe
32,00
20,00
8,00
4,00
-
16,00
-
20,00
-
100.00
3
gimnazjalne
-
-
100,00
-
-
-
-
-
-
100,00
4
zawodowe
33,33
19,05
4,76
9,52
4,76
14,29
-
4,76
9,52
100,00
5
średnie
69,23
19,23
4,35
4,35
4,35
-
-
-
-
100,00
6
wyższe
40,00
40,00-
-
-
20,00
-
-
-
-
100,00
Stan cywilny
1
panna/
kawaler
46,67
23,33
3,33
6,67
-
10,00
-
3,33
6,67
100,00
2
zamężna/
żonaty
38,46
23,08
7,69
-
-
7,69
-
15,38
7,69
100,00
204
dowiedziałam/em
się od osób
postronnych
rozwiedziona/
rozwiedziony
46,15
15,38
7,69
5,13
2,56
10,26
-
10,26
2,54
100,00
4
w separacji
33,33
-
-
33,33
33,33
-
-
-
-
100,00
5
wdowa/
wdowiec
30,77
23,08
7,70
7,70
7,70
23,08
-
-
-
100,00
43,00
20,00
6,00
6,00
3,00
11,00
-
7,00
4,00
100,00
OGÓŁEM
brak
odpowiedzi
powiedział mi o
tym miejscu
ksiądz
3
inne
Płeć/ Wiek/
Wykształcenie
powiedział mi
lekarz
L.p.
skierowali mnie
strażnicy miejscy/
policja
przyszłam/
przyszedłem tz
własnej inicjatywy
skierował mnie
pracownik
socjalny/
streetworker
inni bezdomni
powiedzieli mi o
tym miejscu
Wyszczególnienie
OGOŁEM
Na podstawie zebranych informacji właściwie nie można jednoznacznie stwierdzić, czy mamy do
czynienia z grupą pasywną czy wręcz odwrotnie, ponieważ odsetek respondentów w obu przypadkach
jest podobny – 43% osób bardziej aktywnych i 46% osób bardziej biernych:


grupa osób szukających pomocy z własnej inicjatywy – jedynie wiek i poziom wykształcenia
wpływa na odpowiedzi respondentów: wraz z wiekiem maleje aktywność ankietowanych
w samodzielnym poszukiwaniu pomocy (do 18% wśród osób powyżej 65 roku życia). Własną
inicjatywę w tym zakresie częściej wykazują osoby lepiej wykształcone (im niższy poziom
wykształcenia tym niższy odsetek osób samodzielnie szukających pomocy). Płeć i stan cywilny
nie różnicują odpowiedzi bezdomnych w tym zakresie.
grupa osób skierowanych do placówki – jedynie mężczyźni dowiadują się o możliwości
skorzystania z pomocy od innych bezdomnych i pracowników służb mundurowych. Taki
sposób zbierania informacji może wynikać z tego, że częściej ich status jako osób bezdomnych
jest dłuższy niż kobiet, więc mają znajomych w tym środowisku. Częściej mają kontakty ze
stróżami porządku publicznego. Rozkład odpowiedzi respondentów według pozostałych
zmiennych jest mniej więcej równomierny i nie można wyróżnić istotnej tendencji.
Nikt z respondentów nie został powiadomiony o możliwości uzyskania pomocy przez lekarza.
205
Podsumowując, z analizy danych nie wynika, czy osoby bezdomne należą do osób biernie poddających
się losowi czy też wykazują inicjatywę i same szukają pomocy – mniej więcej podobny odsetek
ankietowanych opowiada się po stronie obydwóch opcji.
Jedyną wyraźną tendencję można zauważyć rozpatrując deklaracje respondentów ze względu na wiek
i poziom wykształcenia. Im starsi ankietowani tym niższy poziom wykazywanej inicjatywy, a im
wyższy poziom wykształcenia tym wyższy odsetek osób aktywnych w tym zakresie.
KORZYSTANIE Z POMOCY OFEROWANEJ PRZEZ MOPS I NGO’S
Formy pomocy świadczone osobom bezdomnym
W Ustawie o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. art. 36 określono cały katalog świadczeń
przysługujących m.in. osobom bezdomnym. Zainteresowało nas, które z tych świadczeń są najczęściej
wykorzystywane przez częstochowskich bezdomnych, a które ich zdaniem powinny przysługiwać
każdej osobie znajdującej się w podobnej sytuacji.
Zebrane dane uszeregowaliśmy według częstości liczby odpowiedzi i uzyskaliśmy następujący
ranking:
Tabela 51. Korzystanie a przysługiwanie pomocy świadczonej osobom bezdomnym(%)
Z których form pomocy korzystała Pani/korzystał Pan w
ciągu ostatniego roku lub korzysta obecnie?
Które z niżej wymienionych świadczeń w Pani/ Pana opinii
powinny przysługiwać osobie bezdomnej?
Miejsce
w rankingu
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Miejsce
w rankingu
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
1
schronienie
65,00
1
pomoc finansowa (zasiłek stały,
zasiłek okresowy, zasiłek celowy)
69,00
2
posiłek
54,00
2
schronienie
60,00
206
Z których form pomocy korzystała Pani/korzystał Pan w
ciągu ostatniego roku lub korzysta obecnie?
Które z niżej wymienionych świadczeń w Pani/ Pana opinii
powinny przysługiwać osobie bezdomnej?
Miejsce
w rankingu
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Miejsce
w rankingu
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
3
pomoc finansowa (zasiłek stały,
zasiłek okresowy, zasiłek celowy)
39,00
2
posiłek
60,00
4
praca socjalna
10,00
3
niezbędne ubranie
8,00
4
składki na ubezpieczenie
zdrowotne
praca
socjalna
35,00
5
6
zdrowotne
pomoc rzeczowa
(w tym na
5,00
5
składki na ubezpieczenie społeczne
19,00
4,00
6
niezbędne ubranie
15,00
7
ekonomiczne usamodzielnienie)
27,00
społeczne
poradnictwo
specjalistyczne
3,00
6
pomoc w uzyskaniu zatrudnienia
15,00
8
3,00
7
bilet kredytowany
14,00
9
interwencja kryzysowa
2,00
7
pomoc w uzyskaniu odpowiednich
warunków mieszkaniowych
14,00
8
9
mieszkanie chronione
2,00
8
13,00
10
bilet kredytowany
1,00
9
poradnictwo specjalistyczne
10,00
10
pomoc w uzyskaniu odpowiednich
warunków mieszkaniowych
1,00
10
pomoc rzeczowa (w tym na
ekonomiczne usamodzielnienie)
9,00
10
1,00
11
6,00
-
-
-
12
bezdomnym nie powinny
przysługiwać żadne świadczenia
-
11
brak odpowiedzi
8,00
13
brak odpowiedzi
5,00
Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wybory maksymalnie 5 odpowiedzi
Pierwsze trzy miejsca w rankingu zajmują te same formy pomocy świadczonej osobom bezdomnym,
z których najczęściej korzystają i które, ich zdaniem, powinny przysługiwać bezdomnym, ale inna jest
ich kolejność:

schronienie i posiłek – to formy pomocy, z których najczęściej korzystają respondenci
(pierwsze i drugie miejsce w rankingu) i które ich zadaniem powinny na pewno przysługiwać
207


osobom bezdomnym (drugie miejsce w rankingu). Odsetek osób jest w tym wypadku niemal
identyczny
pomoc finansowa – wskazywana na trzecim miejscu według korzystania z form pomocy
stawiana jest na pierwszym w rankingu form pomocy, które powinny przysługiwać osobom
bezdomnym. Jednocześnie należy zauważyć, że niemal dwukrotnie częściej respondenci
wskazują konieczność jej przysługiwania w porównaniu do częstości korzystania z tej formy
pomocy
składki na ubezpieczenia zdrowotne – jedyna forma pomocy wskazywana na trzecim miejscu,
jako ta, która powinna przysługiwać bezdomnym (35%), a która jest wykorzystywana
zaledwie przez 5% respondentów.
Interesujące są przyznawane przez respondentów miejsca w rankingach formom pomocy związanym
z uspołecznieniem i usamodzielnieniem:

pomoc socjalna stawiana jest na tym samym – czwartym miejscu zarówno w przypadku
nieodzowności tej formy pomocy jak i w przypadku korzystania z niej, przy czym konieczność
wskazuje – 27% respondentów, a korzystanie z tej formy pomocy – 10% ankietowanych

pomoc w uzyskaniu zatrudnienia – respondenci zdają sobie sprawę z ważności tej formy
pomocy (szóste miejsce – 15% ankietowanych), ale niemal nie korzystają z niej (10 miejsce –
1%)
pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych – co siódmy respondent uważa
tę formę pomocy za istotną w stosunku do 1% tych, którzy z niej korzystali lub korzystają.

Należy również zwrócić uwagę, na fakt, że żaden z rozmówców nie uznał świadczonej pomocy za
zbędną i niepotrzebną.
Z powyższego zestawienia, że bezdomni dobrze orientują się w katalogu usług oferowanych w ramach
pomocy społecznej.
Dopełnieniem powyższych informacji są odpowiedzi respondentów, które wskazują, jakie formy
oferowanej pomocy są, ich zdaniem, najważniejsze.
208
Tabela 52. Najważniejsze formy aktualnie oferowanej pomocy w opinii osób bezdomnych (%)
Wyszczególnienie
znalezieniu/otrzym
36,00
-
-
24,00
14,67
4,00
2,67
20,00
-
1,33
-
-
-
-
inne
brak odpowiedzi
12,00
aniu mieszkania
splata zadłużenia
16,00
pomoc w
praca socjalna
do opieki lekarskiej
pomoc w dostępie
20,00
zatrudnienia
32,00
znalezieniu
pomoc w
odzież
bezdomnych
wyżywienie
w bezdomności
placówce dla
Czas
pozostawania
schronienie w
L.p.
pomoc finansowa
Płeć/ Wiek/
Płeć
1
Kobiety
48,00
64,00
48,0
12,00
2
Mężczyźni
50,67
62,67
60,0
0
24,00
Wiek
0
1
18 – 24 lata
-
-
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
50,00
75,00
62,5
25,00
25,00
12,50
12,50
-
25,00
-
-
3
35 – 44 lata
40,91
59,09
63,6
0
22,73
36,36
18,18
9,09
9,09
27,27
-
-
4
45 -54 lata
60,87
456,52
56,5
4
30,43
34,78
4,34
4,34
-
34,78
-
-
5
55 – 64 lata
45,71
71,43
54,2
2
14,28
22,86
22,86
5,71
8,57
20,00
-
-
6
65 lat i więcej
63,64
54,54
54,5
8
18,18
-
18,18
-
-
18,18
-
18,18
1
krócej niż 1 rok
15,00
60,00
60,0
20,00
25,00
5,00
10,00
-
15,00
-
5,00
4 pozostawania w bezdomności
Czas
2
od 1 - 2 lata
40,00
60,00
52,0
0
20,00
32,00
20,00
16,00
4,00
32,00
-
-
3
od 2 lat do 3 lat
100,00
50,00
50,0
0
40,00
30,00
-
-
-
10,00
-
-
4
od 3 lat do 4 lat
44,44
88,89
55,5
0
22,22
11,11
33,33
-
-
44,44
-
-
5
od 4 lat do 5 lat
100,00
66,67
66,6
5
33,33
66,67
-
-
-
33,33
-
-
6
powyżej 5 lat
61,29
61,29
64,4
7
16,13
19,35
19,35
3,22
6,45
16,13
-
-
brak
7
OGÓŁEM
odpowiedzi
50,00
100,0
5-
-
50,00
50,00
-
100,00
100,00
-
-
50,00
63,00
57,0
21,00
26,00
16,00
7,00
5,00
24,00
-
1,00
Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru
0 maksymalnie 3 odpowiedzi
Odpowiedzi respondentów są zbieżne z poprzednimi wynikami dotyczącymi korzystania z form
pomocy świadczonej osobom bezdomnym i przekonania o ich niezbędności, a poszczególne formy
pomocy można uszeregować następująco:



schronienie w placówce dla bezdomnych – 63%
wyżywienie – 57%
pomoc finansowa w postaci zasiłku - 50%
209






pomoc w znalezieniu zatrudnienia – 26%
pomoc w znalezieniu/otrzymaniu mieszkania – 24%
odzież – 21%
pomoc w dostępie do opieki lekarskiej – 16%
indywidualny program wychodzenia z bezdomności/praca socjalna – 7%
spłata zadłużenia (czynsz, opłaty za media) – 5%
Analizując dane ze względu na płeć, wiek i czas pozostawania w bezdomności nie można wyodrębnić
wyraźnych tendencji. Jedyne, na co trzeba zwrócić uwagę, to fakt, iż czas pozostawania
w bezdomności wpływa na docenianie znaczenia takich form pomocy jak:


pomoc w znalezieniu zatrudnienia – co najmniej 50% ankietowanych będących bezdomnymi
od 4 lat uważa tę formę pomocy za bardzo ważną
indywidualny program wychodzenia z bezdomności/ pomoc socjalna – co najmniej 10%
respondentów pozostających w bezdomności do 2 lat uważa tę formę pomocy za bardzo ważną
Placówki świadczące pomoc osobom bezdomnym
Wszyscy nasi rozmówcy to osoby, które w trakcie realizacji badania przebywały w placówkach dla
bezdomnych. Zainteresowało nas, czy w ciągu ostatniego roku korzystali również z tego typu
placówek.
Z deklaracji ankietowanych wynika, że połowa z nich przebywała przede wszystkim w schronisku dla
bezdomnych, co dziewiąty korzystał z noclegowni, a co jedenasty z jadłodajni. Pozostali korzystali
sporadycznie z łaźni, ogrzewalni lub innych placówek prowadzonych przez organizacje pozarządowe.
Porównując te wyniki z odpowiedziami respondentów, których udzielili na pytanie gdzie ostatnio
przebywali, można wyciągnąć wniosek, że mówią prawdę, ponieważ korzystanie z jadłodajni, łaźni czy
ogrzewalni nie wyklucza przebywania w niekonwencjonalnych, tymczasowych miejscach pobytu.
Natomiast z tego porównania wynika również, że nasi rozmówcy trafiali do placówek dla bezdomnych
często wprost z własnego lub wynajętego mieszkania.
Analizując dane ze względu na płeć można zauważyć, że w badanej populacji jedynie mężczyźni
korzystali z ogrzewalni i były to osoby w wieku powyżej 45 lat. Z jadłodajni, łaźni ogrzewalni
i noclegowni nie korzystała żadna osoba w wieku poniżej 34 lat.
210
Tabela 53. Placówki, z których osoby bezdomne korzystały najczęściej w ciągu ostatniego roku
(%)
Kobiety
4,00
8,00
-
4,00
56,00
4,00
24,00
100,00
2
Mężczyźni
1,33
9,33
6,67
13,33
49,33
6,67
13,33
100,00
inne
brak
1
schronisko
odpowiedzi
ogrzewalnia
OGÓŁEM
jadłodajnia
Płeć/ Wiek
łaźnia
L.p.
noclegownia
Wyszczególnienie
Płeć
Wiek
1
18 – 24 lata
-
-
-
-
100,00
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
-
-
-
-
62,50
-
37,50
100,00
3
35 – 44 lata
22,73
9,09
-
40,91
9,09
18,18
-
100,00
4
45 -54 lata
8,70
4,35
26,09
47,83
4,35
8,70
-
100,00
5
55 – 64 lata
2,86
2,86
2,86
11,43
57,14
8,57
14,28
100,00
6
65 lat i więcej
OGÓŁEM
9,09
9,09
9,09
9,09
45,45
-
18,18
100,00
2,00
9,00
5,00
11,00
51,00
6,00
16,00
100,00
Podsumowując, trzeba zauważyć, że podstawowe formy pomocy świadczone osobom bezdomnym,
z których korzystają, które uważają za najbardziej istotne i które, ich zdaniem. powinny przysługiwać
potrzebującym to te, które przede wszystkim zabezpieczają ich byt tzn. pomoc materialna w postaci
schronienia, wyżywienia i środków finansowych.
Na dalszych miejscach stawiają natomiast pomoc w wymiarze społecznym tzn. pracę socjalną
i różnego rodzaju poradnictwo specjalistyczne, w tym pomoc w znalezieniu zatrudnienia
i poradnictwo psychologiczne.
Płeć i wiek respondentów nie mają przy tym specjalnego znaczenia, w przeciwieństwie do czasu
pozostawania w bezdomności – im dłuższy „staż” bezdomności tym wyższy odsetek osób
zainteresowanych pomocą w znalezieniu pracy, a im krótszy tym wyższe zainteresowanie pomocą
w postaci pracy socjalnej.
Bezdomni chcąc zapewnić sobie jak najbardziej wszechstronna wsparcie korzystają z różnego rodzaju
placówek dla bezdomnych i usług, które oferują, a w szczególności schronisk i noclegowni dla
bezdomnych.
211
Potrzeby osób bezdomnych a usługi świadczone przez MOPS i NGO’s
Celem świadczenia usług osobom bezdomnym jest pomoc osobom potrzebującym, więc tym samym
zaspokojenie ich potrzeb. Każdy człowiek odczuwa chęć zaspokojenia swoich potrzeb, przede
wszystkim na poziomie zabezpieczenia własnej egzystencji. Chwilowe niezaspokojenie potrzeb nie jest
jeszcze zjawiskiem groźnym, ale jeśli ta sytuacja występuje przez dłuższy czas, wówczas dochodzi do
niekorzystnych zmian w rozwoju psychofizycznym jednostki oraz w jej zachowaniach. Toteż
zapytaliśmy respondentów, czy i na ile usługi do nich skierowane zaspokajają ich potrzeby.
Tabela 54. Zaspokajanie potrzeb osób bezdomnych (%)
brak odpowiedzi
potrzeb społecznych)
inne (brak zaspokojenia
mieszkania
znalezieniu/otrzymaniu
nie, nie pomogli mi w
znalezieniu pracy
szkolenie
nie, nie skierowano mnie
bezdomności
na żadną terapię, na żadne
pozostawania w
podstawowe potrzeby
Czas
tak, mam zabezpieczone
L.p.
potrzebuję
Płeć/ Wiek/
tak, mam wszystko, czego
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
12,00
36,00
4,00
8,00
20,00
16,00
4,00
10,00
2
Mężczyźni
13,33
40,00
9,33
6,67
14,67
5,33
10,67
100,00
1
18 – 24 lata
-
-
100.00
-
-
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
12,50
25,00
12,50
12,50
12,50
12,50
12,50
100,00
3
35 – 44 lata
9,09
50,00
-
13,64
9,09
13,64
4,54
100,00
4
45 -54 lata
13,04
34,78
13,04
13,04
17,39
4,34
4,34
100,00
5
55 – 64 lata
14,29
37,14
2,86
-
22,86
8,57
14,29
100,00
6
65 lat i więcej
18,18
45,45
18,18
-
9,09
-
9,09
100,00
1
krócej niż 1 rok
15,00
50,00
2
od 1 - 2 lata
12,00
32,00
3
od 2 lat do 3 lat
10,00
30,00
4
od 3 lat do 4 lat
-
88,89
-
Wiek
10,00
-
10,00
5,00
10,00
100,00
8,00
4,00
16,00
12,00
16,00
100,00
10,00
20,00
30,00
-
-
100,00
11,11
-
-
-
100,00
212
brak odpowiedzi
potrzeb społecznych)
inne (brak zaspokojenia
mieszkania
znalezieniu/otrzymaniu
znalezieniu pracy
szkolenie
nie, nie skierowano mnie
bezdomności
na żadną terapię, na żadne
pozostawania w
podstawowe potrzeby
Czas
tak, mam zabezpieczone
L.p.
potrzebuję
Płeć/ Wiek/
tak, mam wszystko, czego
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
od 4 lat do 5 lat
-
33,33
-
33,33
33,33
-
-
100,00
6
powyżej 5 lat
19,35
25,81
9,68
6,45
16,13
12,90
9,68
100,00
7
brak odpowiedzi
-
50,00
-
-
50,00
-
-
100,00
13,00
39,00
8,00
7,00
16,00
8,00
9,00
100,00
5
OGÓŁEM
Wśród naszych rozmówców ponad połowa twierdzi, że ich potrzeby są zaspokajane, a tylko co trzeci
jest przeciwnego zdania.
Analizując dane zauważyliśmy ciekawą tendencję:


co ósmy respondent utrzymuje, że ma zaspokojone wszystkie swoje potrzeby. Natomiast co
trzeci twierdzi, że zaspokojenie jego potrzeb ogranicza się do zabezpieczenia schronienia,
wyżywienia, higieny osobistej, odzieży i lekarstw. Należy przy tym zaznaczyć, że takich osób
jest 3-krotnie więcej. Wśród osób potwierdzających zaspokojenie potrzeb nie ma znaczących
różnic ze względu na płeć, wiek i czas pozostawania w bezdomności, przy czym w tym
wypadku trzeba podkreślić, że aż 89% osób pozostających w bezdomności od 3 do 4 lat
deklaruje zaspokojenie wyłącznie swoich potrzeb podstawowych.
co szósty respondent twierdzi, że nie zaspokojono jego potrzeb mieszkaniowych i nie
udzielono mu pomocy w znalezieniu mieszkania/ zabezpieczeniu odpowiednich warunków
mieszkaniowych. Pozostali utrzymują, że nie mają zaspokojonych potrzeb społecznych
odnoszących się do funkcjonowania w społeczeństwie i ukierunkowanych na usamodzielnienie
się. Brakuje im wsparcia psychologicznego, doradztwa zawodowego i szkoleń w tym zakresie
(23%).
Zebrane informacje uprawniają do stwierdzenia, że oferowane usługi skierowane do osób
bezdomnych w pierwszej kolejności zaspokajają ich potrzeby egzystencji w zakresie zabezpieczenia
bytu materialnego. Natomiast zaspokojenie potrzeb społecznych jest wysoce niezadowalające. Co
213
czwarty respondent w całej badanej populacji wskazuje na niedociągnięcia z tego zakresu. Być może
jest to rezultat postawy roszczeniowej osób bezdomnych (pracę powinien znaleźć pracownik socjalny,
relacje z otoczeniem społecznym – rodziną, sąsiadami itp. powinien naprawić pracownik socjalny),
a być może to wynik niewystarczających działań podejmowanych w tym zakresie zwłaszcza, że ponad
połowa ankietowanych przyznaje się do przebywania w schroniskach i noclegowniach, które
w swoim obszarze działania mają również usługi z zakresu poradnictwa, informacji i wsparcia
emocjonalnego.
OCENA PRACY PRACOWNIKÓW ŚWIADCZĄCYCH POMOC OSOBOM BEZDOMNYM
Ocena pracy pracowników MOPS
Zadowolenie klientów pomocy nie zależy wyłącznie od stopnia zaspokojenia ich potrzeb ale również
od sposobu ich traktowania, od postawy pracowników wobec osób bezdomnych i od ich sumienności
w zakresie wykonywania obowiązków.
Tabela 55. Opinie osób bezdomnych o pracownikach MOPS (%)
Płeć
Wyszczególnienie
L.p.
Kobiety
Wiek
Mężczyźni
18 –
25 –
35 –
45 –
55 –
65 lat
24
34
44
54
64
i
lata
lata
lata
lata
lata
więcej
OGÓŁEM
1
mam do nich zaufanie
44,00
28,00
-
37,50
22,73
21,74
40,00
45,45
32,00
2
wiem, że starają się
pomóc mi jak
najlepiej
36,00
32,00
-
25,00
22,73
34,78
40,00
36,36
33,00
3
traktują mnie jak
człowieka
28,00
29,33
-
12,50
22,73
21,74
37,14
45,45
29,00
4
stawiają jasne
warunki, wiadomo co
można a czego nie
wolno robić
20,00
13,33
100,00
12,50
13,64
17,39
17,14
-
15,00
214
Płeć
Wyszczególnienie
L.p.
Kobiety
Wiek
Mężczyźni
18 –
25 –
35 –
45 –
55 –
65 lat
24
34
44
54
64
i
lata
lata
lata
lata
lata
więcej
OGÓŁEM
5
wszystkich traktują
tak samo,
sprawiedliwie
20,00
6,67
-
25,00
9,09
4,35
11,43
9,09
10,00
6
nie mam do nich
zaufania
8,00
13,33
-
50,00
9,09
4,35
14,28
-
12,00
7
nie wykonują swojej
pracy tak jak trzeba
8,00
21,33
-
25,00
27,27
13,04
20,00
-
18,00
8
traktują mnie
przedmiotowo, nie
jestem dla nich
człowiekiem
16,00
14,67
-
37,50
18,18
17,39
8,57
9,09
15,00
9
powinni jasno ustalać
kryteria pomocy i
trzymać się ich a nie
robią tego
16,00
6,67
-
-
18,18
-
11,43
9,09
9,00
10
nie traktują
wszystkich równo,
wyróżniają niektóre
osoby, bardziej im
pomagają
16,00
4,00
-
12,50
4,54
4,35
5,71
18,18
7,00
11
trudno powiedzieć,
nie wiem, bo nie
korzystałem
dotychczas z ich
pomocy
8,00
8,00
-
-
9,09
13,04
2,86
18,18
8,00
13
inne
-
2,67
-
-
4,54
-
2.86
-
2,00
14
brak odpowiedzi
8,00
6,67
-
-
9,09
8,70
2,86
18,18
7,00
25,00
75,00
1,00
8,0
22,00
23,00
35,00
11,00
OGOŁEM
215
Z odpowiedzi naszych rozmówców wynika, że najważniejszym aspektem wzajemnych relacji
pracownik – klient pomocy jest postawa etyczna pracowników. Niemal wszyscy wypowiedzieli się na
ten temat - 88% (odpowiedzi – traktują mnie jak człowieka/ przedmiotowo, mam/ nie mam do nich
zaufania), przy czym u większości z nich (61%) postawa moralna pracowników nie budziła zastrzeżeń.
Ankietowani wyrażali swoje opinie o zachowaniach etycznych pracowników MOPS biorąc pod uwagę
poszanowanie godności ludzkiej oraz dyskrecję, poufność i zaufanie w zakresie powierzanych im
problemów życiowych:


poszanowanie godności ludzkiej – ten aspekt zachowań pracowników jest oceniany
pozytywnie przez co trzeciego respondenta. Poczucie poszanowania godności własnej jest
zdecydowanie wyższe wśród osób najstarszych (45%). Brak znaczących różnic między
odpowiedziami kobiet i mężczyzn.
Brak poszanowania siebie jako człowieka odczuwa co siódmy respondent, zwłaszcza osoby
w wieku 25 – 34 lata (37%). W tym wypadku nie ma znaczących różnic między odsetkiem
kobiet i mężczyzn.
dyskrecja, poufność i zaufanie – co trzeci respondent ufa dyskrecji pracowników. Poziom
zaufania jest zdecydowanie wyższy wśród kobiet (44%) i osób najstarszych (45%).
Brak zaufania prezentuje zaledwie co ósmy ankietowany, przeważnie w wieku 25 – 34 lata (co
drugi bezdomny w tej grupie wiekowej). Nie ma różnic pod tym względem między kobietami
i mężczyznami.
Kolejnym ważnym elementem oceny były odczucia klientów pomocy wobec sumienności
pracowników w wykonywaniu obowiązków (odpowiedzi – wiem, że starają się pomóc mi jak
najlepiej/ nie wykonują swojej pracy jak trzeba). Na ten temat wypowiedziała się połowa
respondentów, z których większość wyraziła pozytywne opinie (33%):

sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków – ten aspekt docenia co trzeci
ankietowany bez względu na płeć i wiek.
Zastrzeżenia pod tym względem zgłasza co piąty respondent, a odsetek niezadowolonych
mężczyzn jest niemal trzykrotnie wyższy niż kobiet. Biorąc pod uwagę wiek respondentów
zauważamy, że najmniej negatywnych ocen wyrażają osoby w wieku 45 – 54 lata (13%).
Zgodnie z zebranymi informacjami najmniej istotnym elementem oceny okazał się sposób traktowania
osób bezdomnych rozumiany jako przejrzystość zasad (jasno określone warunki/ brak kryteriów
pomocy) i obiektywizm postępowania wobec nich (traktowanie wszystkich według tych samych
reguł). Na ten temat wypowiedziało się zaledwie 41% ankietowanych, wśród których dominowały
oceny pozytywne (25%):
216


przejrzystość zasad – co siódmy respondent ocenia ten element wzajemnych relacji
pozytywnie, przy czym częściej są to kobiety (20%), a wiek nie ma aż tak istotnego znaczenia
(wyjątkiem w tej tendencji są respondenci w wieku 18 – 24 lata, z których wszyscy cenią jasne
reguły postępowania)
Niekonsekwencje w tym zakresie dostrzega zaledwie co jedenasty ankietowany, zwłaszcza
kobiety (16%) i osoby w wieku 35 – 44 lata (18%).
obiektywizm postępowania – w tym wypadku nie widać wyraźnych różnic między
pozytywnymi i negatywnymi ocenami – 10% bezdomnych uważa postępowanie pracowników
za sprawiedliwe, a 7% ma przeciwne zdanie. Kobiety częściej wyrażają skrajne opinie na ten
temat – 20% wyraża się pozytywnie, a 16% negatywnie. Podobna sytuacja jest wśród osób
w wieku 25 – 34 lata ( pozytywne oceny – dwukrotnie wyższy odsetek osób niż w przypadku
ocen negatywnych) oraz wśród osób w wieku powyżej 65 lat (pozytywne oceny – dwukrotnie
niższy odsetek osób niż w przypadku ocen negatywnych).
Tylko 8% respondentów nie odpowiedziało na to pytanie ze względu na dotychczasowy brak kontaktu
z pracownikami MOPS i nieskorzystanie z ich pomocy.
Ocena pracowników NGO’s
Respondenci oceniali również pracowników NGO’s ze względu na te same kryteria: postawę moralną
(zaufanie i poszanowanie godności), sumienność w wykonywaniu obowiązków (dokładanie starań
w udzielaniu pomocy), sposób traktowania tzn. przejrzystość reguł postępowania i obiektywizm
w traktowaniu klientów pomocy.
Tabela 56. Opinie osób bezdomnych o pracownikach NGO’s (%)
Płeć
L.p.
Wiek
Wyszczególnienie
Kobiety
Mężczyźni
18 – 24
lata
25 – 34
lata
35 – 44
lata
45 – 54
lata
55 – 64
lata
65 lat
i więcej
OGÓŁEM
1
mam do nich zaufanie
24,00
30,37
-
37,50
22,73
17,39
37,14
36,36
29,00
2
wiem, że starają się
pomóc mi jak
najlepiej
24,00
32,00
-
37,50
18,18
26,09
40,00
27,27
30,00
3
traktują mnie jak
człowieka
20,00
30,37
-
25,00
18,18
26,09
34,28
36,36
28,00
217
Płeć
L.p.
Wiek
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
Kobiety
Mężczyźni
18 – 24
lata
25 – 34
lata
35 – 44
lata
45 – 54
lata
55 – 64
lata
65 lat
i więcej
4
stawiają jasne
warunki, wiadomo co
można a czego nie
wolno robić
8,00
12,00
-
12,50
18,18
4,35
14,28
-
11,00
5
wszystkich traktują
tak samo,
sprawiedliwie
12,00
1,00
-
12,50
9,09
17,39
11,43
9,09
12,00
6
nie mam do nich
zaufania
-
9,33
-
25,00
4,54
8,70
5,71
-
7,00
7
nie wykonują swojej
pracy tak jak trzeba
-
4,00
-
12,50
-
-
5,71
-
3,00
8
traktują mnie
przedmiotowo, nie
jestem dla nich
człowiekiem
-
9,33
-
12,50
9,09
8,70
5,71
-
7,00
9
powinni jasno ustalać
kryteria pomocy i
trzymać się ich a nie
robią tego
8,00
2,67
-
-
9,09
4,35
2,86
-
4,00
10
nie traktują
wszystkich równo,
wyróżniają niektóre
osoby, bardziej im
pomagają
8,00
5,33
-
-
9,09
22,73
-
-
6,00
11
trudno powiedzieć,
nie wiem, bo nie
korzystałem
dotychczas z ich
pomocy
32,00
12,00
100,00
25,00
9,09
13,04
17,14
27,27
17,00
13
inne
4,00
2,67
-
-
9,09
-
2,86
-
3,00
14
brak odpowiedzi
12,00
21,33
100,00
-
22,7
21,74
17,14
27,27
19,00
OGOŁEM
25,00
75,00
1,00
8,0
22,00
23,00
35,00
11,00
218
Aspekt etyczny pracy pracowników NGO’s oceniło 71% respondentów, przy czym oceny pozytywne
wyraziło nieco mniej osób niż w przypadku oceny pracowników MOPS (57%). Rozkład odpowiedzi ze
względu na czynnik poszanowania godności ludzkiej oraz dyskrecję, poufność i zaufanie wyglądał
następująco:


poszanowanie godności ludzkiej – ten aspekt zachowań pracowników NGO’s jest oceniany
pozytywnie przez niemal co czwartego respondenta. Poczucie poszanowania godności własnej
jest najwyższe wśród osób najstarszych (36%) i wśród mężczyzn (30%).
Brak poszanowania siebie jako człowieka odczuwa zaledwie 7% ankietowanych, a wśród nich
są tylko mężczyźni. Można zauważyć, że im są młodsi tym wyższy odsetek niezadowolonych
(25 – 34 lata – 13%).
dyskrecja, poufność i zaufanie – co trzeci respondent ufa dyskrecji pracowników. I w tym
przypadku poziom zaufania jest wyższy wśród mężczyzn (30%) oraz podobnie jak
w przypadku pracowników MOPS wśród osób najstarszych (36%).
Brak zaufania prezentuje zaledwie co czternasty bez względu na wiek i płeć..
Sumienność pracowników NGO’s i sposób traktowania osób bezdomnych oceniła podobna liczba osób
– 1/3 ogółu badanej populacji w każdym z tych aspektów, a więc niższa niż odnośnie pracowników
MOPS.
Na temat sumienności pracowników NGO’s w zakresie wykonywania obowiązków
wypowiedziało 33% respondentów, z których niemal wszyscy ocenili ten aspekt pozytywnie:

sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków – ten czynnik docenia co trzeci
ankietowany, zwłaszcza mężczyźni (32%) i ludzie starsi, w wieku 55 – 64 lata (40%).
Ze względu na nikły odsetek osób zgłaszających zastrzeżenia pod tym względem (3%) można
stwierdzić, że osoby bezdomne zdecydowanie lepiej oceniają w tym aspekcie pracowników NGO’s niż
pracowników MOPS. Zastrzeżenia do sposobu wykonywania pracy przez pracowników NGO’s mają
wyłącznie mężczyźni, zwłaszcza w wieku 25 – 34 lata.
Ocena sposobu traktowania osób bezdomnych rozumianego jako przejrzystość zasad i obiektywizm
postępowania bardziej zróżnicowała wypowiedzi respondentów: 23% z nich nie ma zastrzeżeń w tym
zakresie, a 10% wprost przeciwnie.

przejrzystość zasad – co dziewiąty respondent ocenia ten element wzajemnych relacji
pozytywnie bez względu na płeć i wiek, przy czym taka ocena jest reprezentowana zaledwie
przez 4% osób w wieku 45 – 54 lata
Niekonsekwencje w stosowaniu jasnych reguł postępowania dostrzega zaledwie 4%
ankietowanych, w szczególności kobiety (8%) i osoby w wieku 35 – 44 lata (9%).
219

obiektywizm postępowania – odsetek pozytywnych i negatywnych odpowiedzi
względem pracowników NGO’s jest podobny do odsetka odpowiedzi pozytywnych
i negatywnych odnośnie pracowników MOPS. Podobnie, jak w przypadku oceny pracowników
MOPS, to panie zdecydowanie częściej twierdzą, że pracownicy NGO’s wszystkich traktują
jednakowo (12%), ale niemal równie często twierdzą, że jest wprost przeciwnie (8%).
Podobną tendencję można zauważyć w przypadku osób w wieku 45 – 54 lata: 17% postrzega
pracowników NGO’s jako obiektywnych, a 23% uważa ich za zbyt mało egalitarnych. .
Podsumowując wyniki badania na temat oceny pracowników MOPS i NGO’s stwierdzamy, że
w obydwóch przypadkach najistotniejszym elementem oceny jest postępowanie etyczne
pracowników, a w tym poszanowanie godności osoby bezdomnej i zapewnienie jej poczucia dyskrecji i
poufności. Musimy podkreślić pozytywny wydźwięk wypowiedzi respondentów w tej sprawie –
zdecydowana większość z nich nie ma zastrzeżeń, co do zachowań etycznych osób świadczących im
pomoc.
Kolejny element oceny - sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków jest pozytywnie
oceniany przez co trzeciego respondenta bez względu na to, czy jest to pracownik MOPS czy NGO’s.
Różnice w ocenie można dostrzec w przypadku opinii negatywnych, które nieco częściej są
deklarowane wobec pracowników MOPS, którzy jak wynika z deklaracji respondentów wobec
następnego elementu oceny ściśle przestrzegają zasad, w tym przepisów regulujących świadczenie
pomocy osobom bezdomnym.
Ostatni element oceny, jakim jest sposób traktowania osób bezdomnych rozumiany jako przejrzystość
zasad i obiektywizm postępowania wobec nich, jest pozytywnie oceniany przez podobny odsetek
respondentów (w obu przypadkach - co czwarty ankietowany), ale negatywne opinie rzadziej dotyczą
pracowników NGO’s. Jednocześnie należy zaznaczyć, że jeden ze składników tej oceny - przejrzystość
zasad lepiej funkcjonuje, zdaniem oceniających, wśród pracowników MOPS.
Ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym
Placówki dla bezdomnych
220
Na ogólną ocenę pomocy udzielanej osobom bezdomnym składają się odpowiedzi respondentów
odnośnie organizacji życia w placówce, w której obecnie przebywają, dostrzeganych niedociągnięć
i kompleksowości pomocy.
Tabela 57. Ocena placówki dla bezdomnych - miejsca aktualnego pobytu (%)
ma dokąd pójść
źle się tutaj czuję, ale nie
przepełniona
placówka jest
urządzeń sanitarnych
mam łatwy dostęp do
zaplecza kuchennego,
czuję się osobą bezdomną
mam poczucie prywatności
czuje się bezpiecznie
szacunkiem przez
jestem traktowany z
są określone, jasne zasady
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
68,00
40,00
52,0
28,00
16,00
40,00
8,00
24,00
-
100,00
2
Mężczyźni
50,67
48,00
56,0
0
18,67
13,33
10,67
9,33
20,00
2,67
100,00
inne
1
Kobiety
personel
Płeć/ Wiek
pobytu
L.p.
Płeć
0
75,0
-
-
-
-
100,00
-
100,00
2,50
-
12,50
12,50
25,00
-
100,00
50,0
0
56,5
0
4,54
22,73
22,73
9,09
13,64
9,09
100,00
26,09
17,39
21,74
4,35
30,43
-
100,00
25,71
8,57
11,43
8,57
11,43
-
100,00
36,36
54,2
2
54,5
8
27,27
18,18
27,27
18,18
36,36
-
100,00
46,00
55,0
4
21,00
14,00
18,00
9,00
21,00
2,00
1
18 – 24 lata
-
-
2
25 – 34 lata
75,00
50,00
3
35 – 44 lata
54,54
27,27
4
45 -54 lata
34,78
43,48
5
55 – 64 lata
62,86
62,86
65 lat i więcej
63,64
55,00
6
OGÓŁEM
Wiek
Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do0wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi
Organizacja życia w placówce:


przejrzyste zasady pobytu – 55% respondentów wskazuje tę odpowiedź, częściej są to kobiety
(68%) i osoby w wieku 25 – 34 lata (75%)
dostęp do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych - tylko co szósty ankietowany udziela
takiej odpowiedzi, ale wśród nich zdecydowanie dominują kobiety (dostęp do zaplecza
kuchennego jest łatwiejszy w schroniskach dla kobiet) i osoby powyżej 65 lat (28%)
221

zapewnienie prywatności lub jego brak z uwagi na przepełnienie w placówce – co piąty
respondent wskazuje na warunki pobytu, dzięki którym ma zapewnione poczucie prywatności,
a tym samym względne poczucie stabilizacji.
Natomiast co jedenasty ankietowany wyraża się niepochlebnie na ten temat twierdząc, że placówka
jest przepełniona, nie ma w niej warunków do w miarę godziwego życia. Poczucie komfortu związane
z zachowaniem prywatności rośnie wraz z wiekiem respondentów, ale częściej takie odczucia kobiety
(28%).
Wrażenia respondentów z pobytu w placówce:



poszanowanie godności i szacunek ze strony personelu placówki – 46% respondentów zgadza
się z tym stwierdzeniem. Nie ma przy tym istotnego znaczenia płeć, natomiast wiek różnicuje
odpowiedzi – 63% ankietowanych w wieku 55 – 64 lata deklaruje szacunek w traktowaniu
własnej osoby przez personel.
poczucie bezpieczeństwa – pobyt w placówkach, to dla co drugiego ankietowanego
zapewnienie spokoju i poczucia równowagi. Nie ma przy tym istotnego znaczenia płeć i wiek
respondentów.
nie wszyscy respondenci są zadowoleni z pobytu w placówce. Co trzeci z nich źle znosi pobyt,
czuje się nieszczęśliwy, naznaczony piętnem bezdomności, ma poczucie braku własnego domu
i chętnie by się stąd wyprowadził, ale nie ma dokąd pójść. Takie emocje towarzyszą zwłaszcza
osobom młodym (100% odpowiedzi wśród osób w wieku 18 – 24 lata)Rozkład odpowiedzi ze
względu na pozostałe kategorie wiekowe i płeć jest równomierny.
Kompleksowość pomocy oferowanej osobom bezdomnym
Zapytaliśmy respondentów również o ocenę świadczonej pomocy pod kątem jej kompleksowości
Niestety zebrane informacje potwierdzają wcześniejsze wyniki, w których respondenci mówili o braku
lub niewystarczających działaniach ukierunkowanych na usamodzielnianie i wychodzenie
z bezdomności. Tylko co czwarty z nich uważa ofertę usług za wystarczającą, dla co drugiego jest ona
niewystarczająca, a co piąty nie ma zdania na ten temat.
222
Tabela 58. Ocena oferty usług skierowanych do bezdomnych? (%)
Wyszczególnienie
L.p.
Płeć/ Wiek
jest
jest
trudno
brak
wystarczająca
niewystarczając
powiedzieć
odpowiedzi
OGÓŁEM
a
Płeć
1
Kobiety
16,00
56,00
24,00
4,00
100,00
2
Mężczyźni
30,67
44,00
21,33
4,00
100,00
Wiek
1
18 – 24 lata
-
100,00
-
-
100,00
2
25 – 34 lata
25,00
50,00
25,00
-
100,00
3
35 – 44 lata
31,82
59,09
9,09
-
100,00
4
45 -54 lata
17.39
43,48
34,78
4,35
100,00
5
55 – 64 lata
28,57
45,71
20,00
5,71
100,00
6
65 lat i więcej
36,36
27,27
27,27
9,09
100,00
5,00
100,00
1
krócej niż 1 rok
35,00
45,00
15,00
2
od 1 - 2 lata
20,00
52,00
28,00
-
100,00
3
od 2 lat do 3 lat
20,00
40,00
30,00
10,00
100,00
4
od 3 lat do 4 lat
44,44
33,33
22,22
-
100,00
5
od 4 lat do 5 lat
33,33
-
33,33
33,33
100,00
6
powyżej 5 lat
25,81
51,61
19,35
3,22
100,00
-
100,00
-
-
100,00
27,00
47,00
22,00
4,00
100,00
7
brak
OGÓŁEM
odpowiedzi
Biorąc pod uwagę zmienne metryczkowe można zauważyć, że płeć, wiek i czas pozostawania
w bezdomności wytyczają pewne tendencje oceny:

im starsi ankietowani tym wyższy odsetek osób oceniających pozytywnie ofertę dostępnych
usług. Z kolei im krótszy czas pozostawania w bezdomności tym wyższy odsetek osób
uważających ją za wystarczającą. Wyjątkiem od tej reguły są osoby w wieku 45 – 54 lata
(najniższy odsetek osób uważających świadczoną pomoc za wystarczającą - 17%) i osoby
pozostające w bezdomności (najwyższy odsetek pozytywnie oceniających ofertę usług
socjalnych - 44%)
223


w przypadku ocen negatywnych im młodsi respondenci tym wyższy odsetek osób uważających
oferowaną pomoc za niewystarczającą. Co ciekawe nie można zauważyć takiej tendencji
w przypadku zmiennej - czas pozostawania w bezdomności, ponieważ odsetek osób
uznających świadczona pomoc za niewystarczającą i pozostających krótko w bezdomności np.
od 1 roku do 2 lat jest podobny do odsetka osób pozostających w bezdomności powyżej 5 lat.
Brak wyraźnej tendencji świadczyć może o chęci zmiany swojej sytuacji życiowej zarówno
wśród osób, które nie zdążyły się do niej przyzwyczaić jak i wśród tych, które pozostają długo
w obecnym stanie.
dla co trzeciego mężczyzny pomoc świadczona na rzecz osób bezdomnych jest wystarczająca,
w przeciwieństwie do co drugiej kobiety, która uważa ją za niewystarczającą.
Niedociągnięcia pomocy świadczonej na rzecz osób bezdomnych
Zapytaliśmy ankietowanych, czy dostrzegają jakieś niedociągnięcia w pomocy świadczonej na rzecz
osób bezdomnych., co im najbardziej przeszkadza .
Tabela 59. Wady pomocy oferowanej osobom bezdomnym w opinii respondentów (%)
L.p.
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
1
jest w dużym stopniu uznaniowa, przyznawana według indywidualnie określonych przez
pracowników instytucji świadczącej pomoc reguł
5,00
2
to, że jest wadliwa rejonizacja pomocy – za pomoc bezdomnym odpowiedzialne są gminy ich
pochodzenia, co znaczy, że w celu uzyskania konkretnej pomocy zmuszeni są ono do migracji
do placówek prowadzonych przez organizacje pozarządowe
10,00
3
to, że bezdomni są w nich niesprawiedliwie traktowani
12,00
4
niedostatki infrastruktury – brakuje mieszkań socjalnych, wielu sprzętów koniecznych do życia
itp
16,00
5
brak standardów minimalnej pomocy udzielanej bezdomnym, które powinny spełniać domy
socjalne dla bezdomnych,
13,00
6
brak możliwości wyboru przez bezdomnych placówki, w której będzie udzielana im pomoc
5,00
7
system pomocy osobom bezdomnym nie ma wad
4,00
224
L.p.
Wyszczególnienie
OGÓŁEM
8
trudno powiedzieć, nie mam zdania
25,00
9
inne
2,00
10
brak odpowiedzi
8,00
OGÓŁEM
100,00
Ich odpowiedzi tworzą następujący katalog wad:





najwyższy odsetek respondentów (16%) uważa, że podstawowy problem leży w niedostatkach
infrastruktury – brak wystarczającego zaopatrzenia w sprzęt potrzebny do życia oraz brak
mieszkań socjalnych. I znowu z wypowiedzi naszych rozmówców wynika, że najważniejsze jest
zaspokojenie ich potrze w zakresie codziennej egzystencji
ale na drugim miejscu – 13% ankietowanych stawia brak standardów minimum
udzielanej pomocy w domach / placówkach dla bezdomnych
trzecie miejsce zajmuje sposób traktowania osób bezdomnych przez pracowników placówek
(12%) – według respondentów brakuje bezstronności i obiektywizmu w postępowaniu
personelu
na czwartym miejscu znajdują się przepisy prawne, według których pomoc może być udzielana
zgodnie z miejscem ostatniego zameldowania. Ta rejonizacja powoduje wiele zamieszania,
a bezdomni tułają się od placówki do placówki
ostatnie miejsce zajmuje opinia osób bezdomnych na temat uznaniowości przyznawanej
pomocy, która jest ich zdaniem niesprawiedliwa, ponieważ zależy od indywidualnie
określonych przez pracowników instytucji świadczącej pomoc reguł oraz brak możliwości
wyboru placówki pomocowej. Te opinie podziela co dziesiąty respondent.
Zaledwie 4 osoby na sto uważają, że system pomocy osobom bezdomnym nie ma wad.
Podsumowując wyniki badań dotyczące oceny pomocy świadczonej osobom bezdomnym należy
stwierdzić, że naprawdę dobrą opinię zdecydowana większość ankietowanych ma w odniesieniu do
zachowań etycznych i postawy moralnej pracowników. Sumienność w wykonywaniu obowiązków jest
225
oceniania pozytywnie przez co trzecią osobę bezdomną, a sposób traktowania przez co czwartą.
Wyższy odsetek osób deklarujących negatywną ocenę pracowników MOPS w tym zakresie wynika
najprawdopodobniej z bardziej rygorystycznego przestrzegania przez nich przepisów regulujących
udzielanie pomocy osobom bezdomnym, co docenia 15% respondentów .
Oceniając warunki panujące w placówkach dla bezdomnych ankietowani znowu podkreślają przede
wszystkim przejrzystość zasad i reguł postępowania oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa.
Narzekają na infrastrukturę – dostęp do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych oraz
zapewnienie poczucia prywatności.
W konsekwencji tych opinii połowa ankietowanych uznaje pomoc świadczoną na rzecz osób
bezdomnych za niewystarczającą ze względu na braki w infrastrukturze, brak standardów pomocy,
niejednokrotnie brak obiektywizmu i uznaniowość tzn. przyznawanie pomocy według indywidualnie
określonych przez pracowników placówki świadczącej pomoc reguł oraz przepisy prawne
wymuszające rejonizację pomocy i niemożność wyboru placówki przez osobę bezdomną.
OCZEKIWANIA OSÓB BEZDOMNYCH WOBEC OFEROWANEJ POMOCY
Z zebranych informacji wynika, że klienci pomocy społecznej – osoby bezdomne mają
zastrzeżenia do oferowanej na ich rzecz pomocy. Zapytaliśmy więc, jakie są ich oczekiwania, w czym
powinni pomagać im przede wszystkim pracownicy MOPS i NGO’s, jaki charakter powinna mieć ta
pomoc, czy państwo powinno dotować organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych
i tym samym delegować usługi oferowane bezdomnym.
Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy
Odpowiedzi respondentów potwierdzają ich wcześniejsze wybory dotyczące oceny oferowanej
pomocy pod kątem zaspokajania potrzeb, a te przede wszystkim dotyczą pomocy w usamodzielnianiu
się wyjściu z bezdomności:

pomoc w znalezieniu mieszkania – ten aspekt pomocy dotyczy właściwie wszystkich
poziomów potrzeb osób bezdomnych od potrzeb egzystencji do potrzeb w wymiarze
społecznym. Dobrze rozumieją to osoby bezdomne, z których ponad połowa oczekuje właśnie
takiej pomocy. Są to przede wszystkim kobiety (72%) i osoby młode do 44 roku życia – im
226

starsi respondenci tym niższy odsetek wskazań (45% wśród najstarszych bezdomnych) w tym
zakresie.
wsparcie w wyjściu z bezdomności polegająca na:
 pomocy w znalezieniu stałego zatrudnienia – 47% respondentów wskazuje ten
element pomocy. Rozkład odpowiedzi kobiet i mężczyzn jest podobny, natomiast
zainteresowanie w tym zakresie wyrażają przede wszystkim osoby w wieku
produkcyjnym od 35 lat do 64 lat, a zwłaszcza w wieku 35 – 54 lata (ponad 50%).
 pomocy w nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy – co czwarty
ankietowany wskazuje taką potrzebę bez względu na płeć i wiek.
 pomoc w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych - 13% osób bezdomnych
liczy na wsparcie w tym zakresie, a szczególnie osoby w wieku 35 – 44 lata (31%) bez
względu na płeć.
Tabela 60. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy (%)
Płeć
L.p.
Wyszczególnienie
Wiek
Kobiety
Mężczyźni
18 – 24
25 – 34
35 – 44
45 – 54
55 – 64
65 lat
lata
lata
lata
lata
lata
i więcej
OGÓŁEM
1
w nawiązaniu
kontaktów z rodziną
16,00
25,33
-
25,00
18,18
30,43
25,71
9,09
23,00
2
w znalezieniu
stałego zatrudnienia
44,00
48,00
-
37,50
59,09
52,17
45,71
27,27
47,00
3
w nabyciu
umiejętności
poszukiwania pracy
28,00
26,67
-
37,50
22,73
26,09
28,57
27,27
27,00
4
w nabyciu
umiejętności i
kwalifikacji
zawodowych
16,00
12,00
-
-
31,82
4,34
8,57
1,818
13,00
5
w znalezieniu
mieszkania
72,00
56,00
-
62,50
77,27
60,87
54,29
45,45
60,00
w zabezpieczeniu
odzieży, posiłków,
24,00
29,33
-
37,50
4,54
30,43
34,28
45,45
28,00
6
227
Płeć
L.p.
Wyszczególnienie
Wiek
OGÓŁEM
18 – 24
25 – 34
35 – 44
45 – 54
55 – 64
65 lat
lata
lata
lata
lata
lata
i więcej
22,66
-
2,00
27,27
17,39
22,86
18,18
22,00
12,00
10,37
100,00
-
4,54
13,04
14,28
9,09
11,00
pomoc i doradztwo
psychologiczne i
terapeutyczne
8,00
1,33
-
-
4,54
-
2,86
9,09
3,00
10
pomoc w
zintegrowaniu osoby
bezdomnej ze
społecznością
lokalną
-
-
-
-
-
-
-
-
-
11
pomoc w
załatwieniu spraw
urzędowych
(wyrobienie
dokumentów,
załatwienie spraw
meldunkowych)
4,00
2,67
-
-
-
4,34
2,86
9,09
3,00
12
inne
40,00
5-
-
-
-
4,34
2,86
-
1,00
13
brak odpowiedzi
4,00
5,33
-
12,50
4,54
2,86
9,09
5,00
Kobiety
Mężczyźni
7
w zabezpieczeniu
środków
finansowych
(zasiłki)
20,00
8
pomoc w dostępie
do placówek służby
zdrowia (leczenie
uzależnień)
9
środków higieny
228
Kolejne aspekty pomocy oczekiwanej przez osoby bezdomne to:

zabezpieczenie ich podstawowych potrzeb w postaci pomocy rzeczowej tzn. odzieży,
pożywienia, środków higieny – co czwarty respondent uważa ten rodzaj pomocy
za istotny właściwie bez względu na płeć i wiek (jedynie wśród osób w wieku 35 – 44 lata
zaledwie 4% ankietowanych deklaruje oczekiwania w tym zakresie) .
zabezpieczenie środków finansowych – co piąty respondent oczekuje takiej właśnie pomocy
i nie ma znaczących różnic między odsetkiem kobiet i mężczyzn pod tym względem. Wiek
również nie różnicuje w sposób istotny odpowiedzi respondentów (jedynie wśród osób
w wieku 25 – 34 lata zaledwie 2% ankietowanych deklaruje oczekiwania w tym zakresie).
pomoc w dostępie do placówek medycznych – ważny aspekt pomocy dla co dziewiątego
ankietowanego bez względu na płeć (jedynie wśród osób w wieku 18 – 24 lata wszyscy
ankietowani deklarują oczekiwania w tym zakresie)..
pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną – co czwarty bezdomny oczekuje wsparcia w tym
zakresie. Zdecydowanie częściej są to mężczyźni (25%), a najrzadziej osoby najstarsze(9%).



Najrzadziej artykułowane życzenia to pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne oraz pomoc
w załatwianiu spraw urzędowych – 9% respondentów.
Charakter oczekiwanej pomocy na rzecz osób bezdomnych
Oczekiwania wobec pomocy wiążą się z opiniami osób bezdomnych o jej charakterze. Dlatego
zapytaliśmy respondentów, jak powinna wyglądać pomoc na rzecz bezdomnych, czy powinna mieć
charakter incydentalny, czy powinna być długofalowa, czy w końcu powinna być zindywidualizowana
i dostosowana do każdego przypadku.
Tabela 61. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy - charakter pomocy (%)
L.p.
Płeć/ Wiek/
Czas
pozostawania
w bezdomności
Wyszczególnienie
powinna być
powinna być
powinna być
brak
doraźna
długofalowa
zindywidualizowana
odpowiedzi
OGÓŁEM
Płeć
1
Kobiety
12,00
20,00
68,00
-
100,00
2
Mężczyźni
12,00
36,0
48,00
4,00
100,00
229
Wyszczególnienie
Płeć/ Wiek/
Czas
pozostawania
w bezdomności
powinna być
powinna być
powinna być
brak
doraźna
długofalowa
zindywidualizowana
odpowiedzi
1
18 – 24 lata
-
-
100,00
-
100,00
2
25 – 34 lata
37,50
-
62,50
-
100,00
3
35 – 44 lata
13,64
1,818
68,18
-
100,00
4
45 -54 lata
4,35
43,48
47,83
4,35
100,00
5
55 – 64 lata
11,43
45,71
40,00
2,86
100,00
6
65 lat i więcej
9,09
18,18
63,64
9,09
100,00
1
krócej niż 1 rok
15,00
20,00
60,00
5,0
100,00
2
od 1 - 2 lata
12,00
32,00
56,00
-
100,00
3
od 2 lat do 3 lat
-
30,00
60,00
10,00
100,00
4
od 3 lat do 4 lat
-
55,56
44,44
-
100,00
5
od 4 lat do 5 lat
-
66,67
33,33
-
100,00
6
powyżej 5 lat
19,35
25,81
45,71
3,22
100,00
7
brak odpowiedzi
-
100,00
-
-
100,00
12,0
32,00
53,00
3,00
100,00
L.p.
OGÓŁEM
Wiek
OGÓŁEM
Niemal wszyscy respondenci (85%) opowiadają się albo za dostosowaniem pomocy do każdego
przypadku bezdomności indywidualnie albo uważają, że powinna mieć charakter długofalowy.
Działania doraźne preferuje zaledwie co ósmy ankietowany. Zresztą, zgodnie z oczekiwaniami osób
bezdomnych względem świadczonych usług jest to zupełnie logiczne. Skoro za najważniejsze
w pomocy uznają działania ukierunkowane na wyjście z bezdomności to zdają sobie sprawę z tego, że
nie mogą to być działania incydentalne. Rozkład odpowiedzi respondentów ze względu na płeć i wiek
jest równomierny w tym zakresie. Pomoc zindywidualizowaną preferują osoby pozostające
w bezdomności krócej - do 3 lat. Za pomocą długofalową optują osoby pozostające w bezdomności od
3 do 5 lat (w obydwóch grupach powyżej 50%).
230
Dotacje na rzecz organizacji pozarządowych działających w obszarze bezdomności
Poznając ocenę pomocy świadczonej osobom bezdomnym i ich oczekiwania pod tym względem do
pełnego obrazu brakowało nam jedynie informacji czy pomoc ta powinna być świadczona oddzielnie
przez instytucje samorządowe i organizacje pozarządowe, czy też państwo powinno dotować
organizacje działające na rzecz osób bezdomnych.
Tabela 62. Opinie osób bezdomnych na temat dofinansowania przez państwo organizacji
pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych (%)
L.p.
Wyszczególnienie
Odpowiedzi respondentów
1
zdecydowanie tak
raczej tak
raczej nie
zdecydowanie nie
trudno powiedzieć, nie wiem
brak odpowiedzi
70,00
2
3
4
5
6
OGÓŁEM
16,00
3,00
5,00
5,0
1,00
100,00
Z odpowiedzi respondentów wynika, że państwo powinno pomagać organizacjom i dotować ich
działalność w tym zakresie – 86% ankietowanych jest tego zdania, a wprost przeciwnego jest zaledwie
8% osób. Taki wynik jest na pewno rezultatem zarówno pozytywnej oceny pomocy świadczonej przez
te organizacje jak i wysokiej oceny ich pracowników, ich postawy moralnej, kompetencji i sumienności
w wykonywaniu obowiązków.
Podsumowując, wyniki badania na temat oczekiwań osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy
należy podkreślić, że respondenci oczekują przede wszystkim pomocy w usamodzielnieniu się
poprzez:




pomoc w znalezieniu mieszkania
wsparcie w znalezieniu zatrudnienia, w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych
(kursy zawodowe), w nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy
zabezpieczenie podstawowych potrzeb egzystencji (odzież, pożywienie, środki higieny)
zabezpieczenie środków finansowych
231


pomoc w dostępie do placówek medycznych
pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną
Najrzadziej wskazywane są wsparcie doradcze – psychologiczne i terapeutyczne
w załatwianiu spraw urzędowych.
oraz pomoc
Konsekwencją tych oczekiwań jest opowiedzenie się większości respondentów za świadczeniem
pomocy w sposób długofalowy i dostosowany do indywidualnych potrzeb. Pomoc doraźna powinna
być stosowana incydentalnie.
Respondenci opowiadają się za świadczeniem pomocy na ich rzecz nie tylko przez MOPS ale również
przez organizacje pozarządowe, a ich opinie wynikają z pozytywnych doświadczeń i kontaktów z tymi
organizacjami. Uważają również, że państwo powinno pomagać organizacjom w postaci dotacji
finansowych na ich rzecz.
PODSUMOWANIE
Odnosząc się do postawionych pytań badawczych, na podstawie zebranych informacji możemy
wysnuć następujące wnioski:
1. Powody bezdomności
Poznanie przyczyn bezdomności jest przede wszystkim niezbędne w codziennej pracy pracowników
MOPS i NGO’s przy kwalifikowaniu konkretnych form pomocy dostosowanych do konkretnej osoby.
Ale poznanie tych powodów w szerszym ujęciu może ułatwić planowanie działań systemowych
nakierowanych na likwidację lub zmniejszenie poziomu występowania mechanizmów, które do nich
doprowadzają. Z zebranych informacji wynika, że to patologie są przyczyną bezdomności w prawie
każdym przypadku (77%), a przyczyny prawne i społeczno-ekonomiczne występują nieco rzadziej
(odpowiednio 38% i 29%).
Częstochowscy bezdomni znaleźli się w trudnej sytuacji nie na skutek jednego konkretnego powodu,
ale w wyniku co najmniej kilku przyczyn wzajemnie się przeplatających i warunkujących. Do
najczęściej wskazywanych powodów bezdomności należą przyczyny związane z patologiamiwymieniane niemal przez każdego respondenta:


rozpad rodziny – rozwód - wskazywany zwłaszcza przez osoby starsze
alkoholizm i narkomania – wskazywane wyłącznie przez mężczyzn
232



przemoc w rodzinie – wskazywana bardzo często przez kobiety
wyrzucenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów – wskazywane głównie przez
mężczyzn
przestępczość – brak różnic ze względu na płeć i wiek
Kolejna grupa przyczyn bezdomności to przyczyny społeczno-ekonomiczne (1/3 respondentów),
a
w tym:

utrata pracy – wskazywana częściej przez mężczyzn i osoby w wieku 25 – 64 lata
Następna grupa przyczyn bezdomności – przyczyny prawne wymieniana jest równie często jak utrata
pracy:


eksmisja- wskazywana zwłaszcza przez respondentów obojga płci w wieku powyżej 45 lat
wymeldowanie z mieszkania decyzją administracji - wskazywane zwłaszcza przez kobiety.
Przyczyny leżące po stronie osoby bezdomnej to przede wszystkim nieumiejętność poradzenia sobie
z sytuacją życiową.
Ważną informacją jest brak wskazań, które sugerowałyby, że bezdomni znaleźli się w obecnej sytuacji
na skutek świadomego wyboru takiego stylu życia.
2. Aktualna sytuacja życiowa osób bezdomnych
Zdiagnozowanie sytuacji życiowej osób bezdomnych to kolejny element kwalifikowania pomocy
wobec tych osób. Naszym zdaniem, najważniejsze czynniki, które powinno się wziąć przy tym pod
uwagę to:



czas pozostawania w bezdomności – zebrane dane wskazują, że mężczyźni częściej pozostają
w bezdomności zdecydowanie dłużej niż kobiety zwłaszcza w przypadku czasu dłuższego niż
5 lat. Kolejne zmienne społeczno-demograficzne – wiek i poziom wykształcenia również nie
pozostają bez wpływu na długość czasu pozostawania w bezdomności – im człowiek jest
starszy i gorzej wykształcony tym dłużej jest bezdomnym.
sytuację rodzinną osób bezdomnych – jest istotnym elementem ze względu na możliwość
zachowania więzi z najbliższymi – wyniki badania pokazują, że niemal wszyscy respondenci
utrzymują kontakty z rodziną, pytanie tylko na ile te stosunki są przyjazne.
sytuację finansową – ze względu odpłatność korzystania z miejsca pobytu lub innych
świadczeń w ośrodkach wsparcia przez osoby uzyskujące dochody z tytułu pracy, renty,
emerytury istnieje konieczność poznania sytuacji finansowej osoby bezdomnej. Zebrane
informacje potwierdzają, że tylko ¼ ankietowanych nie uzyskuje żadnego dochodu. Wśród
233
pozostałych wyższe dochody na ogół pochodzące z jednego źródła mają osoby starsze i lepiej
wykształcone. Osoby z niskimi dochodami utrzymują się z różnych źródeł, w tym zbieractwa
i żebractwa (mężczyźni).
 sytuację mieszkaniową - zgodnie z wynikami badania większość respondentów trafia do
bezdomności wprost z własnego/ wynajętego mieszkania. Oznacza to, że przede wszystkim
utrata pracy, brak dochodów i w konsekwencji eksmisja wtrącają ludzi w bardzo trudną
sytuacje życiową, ale istotną rolę odgrywają w tym wypadku również patologie (alkoholizm,
przemoc w rodzinie). Część bezdomnych trafia do placówek wprost z „ulicy” .
 sytuację zdrowotną – jest istotna odnośnie kwalifikowania pomocy wobec osób bezdomnych –
m.in. pomoc w dostępie do pomocy lekarskiej, znalezieniu zatrudnienia, co potwierdzają
wyniki badania. 1/3 respondentów określa swój stan zdrowia jako zły i bardzo zły i ma przy
tym orzeczony stopień niepełnosprawności.
3. Problemy, z jakimi borykają się osoby bezdomne
Rozpoznanie problemów osoby bezdomnej to jeden z najważniejszych elementów diagnozy jej sytuacji
życiowej, które powinno być stosowane nie tylko przy pierwszym kontakcie na linii pracownik – klient
pomocy, ale stale, na bieżąco.

sytuacja psychiczna osób bezdomnych – trudna sytuacja życiowa na pewno nie sprzyja
osobom bezdomnym w pozytywnym nastawieniu do życia, chociaż znajdują w nim takie
aspekty, które dają im poczucie zadowolenia. Do pozytywów należą: wiara w Boga
i wyznawana religia, posiadanie znajomych i przyjaciół, poczucie wolności i niezależności
(bardzo subiektywne skoro ich egzystencja w dużej mierze zależy od przyznanych świadczeń),
posiadane wykształcenie, dysponowanie wolnym czasem i po prostu zadowolenie z siebie,
swojego zachowania. Z kolei aspekty życia budzące niepokój bezdomnych to te, które dotyczą
ich codziennej egzystencji - sytuacja finansowa, brak pracy, czy relacje panujące w rodzinie.
Poznanie samopoczucia osób bezdomnych w tych aspektach powinno ułatwić podejmowanie działań
w kierunku usamodzielnienia, które powinny polegać na pracy nad samym sobą, na przekonaniu osób
bezdomnych, że niezależnym i wolnym można czuć się panując nad swoim życiem, na pomocy
w znalezieniu pracy, wyrabianiu samodzielności i zdolności utrzymania się za zarobione pieniądze.


relacje osób bezdomnych z otoczeniem – zgodnie z wynikami badana osoby bezdomne
spotykają się w najlepszym wypadku z obojętnością, a w najgorszym ze strachem i agresją.
Rzadko doświadczają dowodów ludzkiej życzliwości i empatii. I stąd wynika m.in. ich
zachowanie wobec otaczającego „świata” nacechowane obojętnością, a nierzadko poczuciem
wstydu i upokorzenia.
sytuacja zawodowa osób bezdomnych – to bardzo ważny czynnik deprywacji osób
bezdomnych. Mimo, że ¾ z nich posiada co najmniej wykształcenie zawodowe, a więc
234
konkretny zawód i umiejętności, to zdecydowana większość nigdzie nie pracuje. Wykonywanie
pracy zarobkowej jest uzależnione od wieku (osoby młodsze częściej pracują zawodowo), od
poziomu wykształcenia – im wyższy pozom wykształcenia tym częstsza praca zawodowa i od
czasu pozostawania w bezdomności – im krótszy „staż” pozostawania w bezdomności tym
częstsze deklaracje o zatrudnieniu. Ale praca lub jej brak zależy jeszcze od dwóch czynników:
 od nastawienia pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych – respondenci twierdzą,
że pracodawcy boją się zatrudniać bezdomnych i nie oferują pracy osobom naznaczonym
„piętnem” bezdomności
 od rzeczywistych umiejętności zawodowych – rynek pracy jest obecnie bardzo
dynamiczny, wymagania pracodawców zmieniają się a kwalifikacje bezdomnych, którzy
pozostają w bezdomności co najmniej od 2 lat dezaktualizują. W tym wypadku
odpowiednim działaniem byłoby zaproponowanie im szkoleń zawodowych pomagających
nabyć/ odnowić kwalifikacje i takie działania są realizowane. Problem w tym, że szkolenia
proponowane są najczęściej osobom pozostającym krótko w bezdomności do 2 lat.
 do wymienionych powodów braku pracy dochodzi jeszcze zły stan zdrowia i wiek –
trudności ze znalezieniu pracy mają przede wszystkim osoby w wieku 45+.
 motywacja do wyjścia z bezdomności – z zebranych informacji wynika, że czynnikami
demobilizującymi bezdomnych do zmiany swego statusu należą:
 w sferze psychiki – pozytywna ocena własnej sytuacji życiowej, która nie zachęca do zmian,
przyzwyczajenie – uzależnienie od pomocy z zewnątrz, obojętność tzn. bierność i apatia
w stosunku do własnego życia,
 w sferze materialnej – brak pracy, czyli brak środków do samodzielnego życia oraz brak
mieszkania tzn. brak możliwości prowadzenia „normalnego” życia,
 czas pozostawania w bezdomności – im dłuższy tym trudniej zdecydować się na działanie,
 podejmowane dotychczas próby wyjścia z bezdomności zakończone niepowodzeniem,
 pesymizm w ocenie własnych szans na zmianę.
4. Ocena pomocy na rzecz osób bezdomnych
Poznanie opinii osób bezdomnych na temat skuteczności świadczonych usług powinno pomóc
zmodyfikować procedurę pracy z tymi osobami. W tym celu warto wiedzieć, jakie są źródła ich
informacji o możliwościach skorzystania z opieki, warto znać formy pomocy, z których korzystają i te
które cenią najbardziej oraz ich opinie o pracy na styku pracownik – klient pomocy.

źródła informacji o możliwości skorzystania z pomocy – osoby bezdomne czerpią informacje
z różnych źródeł (najczęściej od pracowników socjalnych/ streetworkerów i od osób
postronnych), a w mniejszym stopniu od pracowników służb porządkowych, innych
bezdomnych (wyłącznie mężczyźni) lub od księdza. Ale spora grupa respondentów (43%)
szuka pomocy z własnej inicjatywy. Ta informacja jest o tyle ważna, że osoby same
235




poszukujące pomocy wydają się być bardziej zmotywowane do zmiany swojej sytuacji
i podjęcia walki z przeciwnościami losu. Potencjalnie dobrze rokują na przyszłość.
korzystanie z pomocy oferowanej osobom bezdomnym – zgodnie z zebranymi informacjami
osoby bezdomne korzystają najczęściej z form pomocy, które zabezpieczają ich podstawy
egzystencji tzn. schronienie i posiłek oraz pomoc finansowa. Jednocześnie uważają, że właśnie
te świadczenia powinny przysługiwać w pierwszej kolejności każdej osobie bezdomnej. Ale
wysoko stawiają również pomoc świadczoną w postaci pracy socjalnej, pomoc w uzyskaniu
zatrudnienia i pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych. I o ile
wskazania pierwszych trzech form pomocy nie zależą istotnie od zmiennych społecznodemograficznych, to pomoc w znalezieniu zatrudnienia czy praca socjalna są częściej
wskazywane przez respondentów pozostających w bezdomności co najmniej od 2 lat. Wynika
z tego, że właśnie te formy pomocy powinny zostać zintensyfikowane wobec osób z długim
stażem w bezdomności.
korzystanie z placówek dla bezdomnych – respondenci w zasadzie korzystali z wszystkich
placówek dla bezdomnych znajdujących się w Częstochowie w zależności od potrzeb.
zaspokojenie potrzeb osób bezdomnych – korzystanie z różnych pomocy nie oznacza na
wprost zaspokojenia wszystkich potrzeb osób bezdomnych. Zebrane informacje uprawniają do
stwierdzenia, że oferowane usługi w pierwszej kolejności zaspokajają potrzeby osób
bezdomnych na poziomie egzystencji. Zdaniem samych zainteresowanych są realizowane
prawidłowo i zabezpieczają ich byt wystarczająco. Natomiast zaspokojenie potrzeb
w wymiarze społecznym, prowadzącym do usamodzielnienia jest wysoce niezadowalające.
Warto tutaj wspomnieć, że co czwarty respondent wskazuje na niedociągnięcia w tym
obszarze (tylko co ósmy ankietowany twierdzi, że ma zaspokojone wszystkie swoje potrzeby).
Jest to o tyle niepokojące, iż ponad połowa bezdomnych to osoby przebywające
w schroniskach i noclegowniach, które w ramach swoich działań powinny wykonywać usługi
z zakresu poradnictwa, informacji i wsparcia emocjonalnego.
ocena pracowników MOPS i NGO’s w aspekcie etycznym, profesjonalnym oraz ze względu na
sposób traktowania klientów pomocy. Należy przy tym dodać, że dla osób bezdomnych
najważniejszym składnikiem oceny jest postawa moralna/ etyczna pracowników MOPS
i NGO’s – ten aspekt ich pracy wskazało ponad 70% respondentów w porównaniu do sposobu
traktowania klientów pomocy, który wskazała nieco ponad 1/3 ankietowanych:
 postawa etyczna - zebrane opinie w sposób jednoznaczny potwierdzają nienaganną
postawę moralną pracowników MOPS i NGO’s. Zdecydowana większość respondentów nie
ma żadnych zastrzeżeń w tym aspekcie swojej oceny. Pracownicy bezpośrednio stykający
się z osobami bezdomnymi szanują ich poczucie godności zapewniając przy tym dyskrecję
i poufność w zakresie powierzanych problemów.
236
profesjonalizm pracowników rozumiany jako sumienność w wykonywaniu obowiązków
jest oceniany pozytywnie przez co trzeciego respondenta odnośnie i pracowników MOPS
i pracowników NGO’s. Różnice w ocenie można dostrzec jedynie w przypadku opinii
negatywnych. - negatywnie rzadziej oceniani są pracownicy NGO’s, ale ta odmienność
wynika najprawdopodobniej w mniej rygorystycznym stosowaniu przepisów do
regulujących świadczenie pomocy osobom bezdomnym, do których stosowania
zobligowani są pracownicy MOPS.
 sposób traktowania osób bezdomnych (przejrzyste zasady i obiektywne reguły
postępowania) również są oceniane pozytywnie przez co czwartego ankietowanego ze
wskazaniem na pracowników MOPS w odniesieniu do przejrzystości zasad.
 ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym – na ocenę pomocy, z której osoby bezdomne
korzystały lub korzystają składają się: organizacja życia w placówce dla bezdomnych,
niedociągnięcia oferowanej pomocy i jej kompleksowość:
 ocena organizacji życia potwierdza, konieczność stosowania jasnych reguł i zasad (co drugi
respondent wskazuje ten element oceny). Ważne jest również zapewnienie w miarę
godziwych warunków do życia, tzn. w sferze materialnej zapewnienie dostępu do zaplecza
kuchennego i urządzeń sanitarnych, a w sferze psychicznej poczucia prywatności
i bezpieczeństwa. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa jest bardzo ważne dla wszystkich
respondentów bez względu na płeć i wiek, a poczucie prywatności staje się tym istotniejsze
im podopieczny placówki jest starszy.
 niedociągnięcia pomocy świadczonej bezdomnym to przede wszystkim niedostatki
infrastruktury. Ale kolejne, wymieniane przez respondentów, dotyczą braku standardów
udzielanej pomocy, sposobu traktowania osób bezdomnych przez personel placówek oraz
przepisów prawnych w postaci rejonizacji pomocy.
 kompleksowość pomocy – wśród osób wyrażających się pozytywnie lub negatywnie
o pomocy na rzecz bezdomnych ponad połowa jest zdania, że jest ona niewystarczająca,
nie obejmuje szerokiego spektrum potrzeb osób bezdomnych i często ogranicza się do
zapewnienia im podstawowych potrzeb.
5. Oczekiwania osób bezdomnych wobec pomocy świadczonej na ich rzecz

Osoby bezdomne, które borykają się z wieloma problemami powinny czuć się możliwie jak
najbezpieczniej, mieć dostęp do szerokiego wachlarza usług, które nie tylko zabezpieczają ich byt, ale
umożliwiają im usamodzielnienie i wyjście z bezdomności. Stąd nasze zainteresowanie oczekiwaniami
osób bezdomnych względem oferowanej pomocy pod kątem oferty usług, charakteru świadczonej
pomocy oraz możliwości realizacji pomocy na rzecz osób bezdomnych nie tylko przez instytucje
samorządowe ale i przez organizacje pozarządowe dotowane przez państwo.
237



oczekiwania osób bezdomnych wobec oferty usług – bezdomni wskazują przede wszystkim te
formy pomocy i usługi, które pozwalają im zaspokoić potrzeby w wymiarze społecznym
i bytowym:
 pomoc w znalezieni mieszkania – ten aspekt pomocy dotyczy właściwie wszystkich
poziomów potrzeb (od schronienia po możliwość prowadzenia „normalnego” życia). Na
takiej formie pomocy zależy przede wszystkim kobietom i osobom młodszym
 pomoc w znalezieniu zatrudnienia i nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy
oraz pomoc w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych – taką potrzebę wyrażają
zazwyczaj osoby w pełni sił do pracy bez względu na płeć.
 zabezpieczenie podstawowych potrzeb (odzież, pożywienie, środki higieniczne) – tego
oczekują wszyscy respondenci
 zabezpieczenia środków finansowych – również w tym wypadku nie ma różnic ze względu
na płeć i wiek badanych
 pomoc w dostępie do placówek medycznych – ważny aspekt pomocy dla wszystkich
respondentów
 pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną – tego oczekują szczególnie mężczyźni
 oraz rzadko artykułowane – pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne i pomoc
w załatwianiu spraw urzędowych.
charakter świadczonej pomocy – oczekiwania osób bezdomnych są jednoznaczne. Pomoc
powinna być przede wszystkim dostosowana każdorazowo do indywidualnych potrzeb
i powinna być długofalowa.
dotacje na rzecz organizacji pozarządowych działających w obszarze bezdomności
respondenci uważają za niezbędne i deklarują, na bazie swoich doświadczeń i pozytywnej
oceny zarówno pomocy oferowanej przez NGO’s jak i pozytywnej oceny ich pracowników,
konieczność realizacji usług skierowanych do bezdomnych i przez organizacje pozarządowe
i przez instytucje samorządowe.
Bezdomność to brak - brakiem, brakiem domu, brakiem pracy, brakiem rodziny, poczuciem niższości
i zagubienia. Dlatego pomoc osobom bezdomnym, które odczuwają brak na wielu poziomach potrzeb
powinna
być
pomocą
jak
najbardziej
kompleksową,
systematyczną,
długofalową
i zindywidualizowaną.
Wyniki badań obrazując aktualną sytuację osób bezdomnych w Częstochowie powinny pomóc
w usprawnieniu pracy na ich rzecz. Zebrane informacje wskazują na niedociągnięcia oferowanych
form pomocy zwłaszcza w wymiarze społecznym, co pociąga za sobą braki w jakości usług.
Z wypowiedzi respondentów wynika, że o ile pomoc w wymiarze egzystencji zaspokaja ich potrzeby,
to pomoc w dążeniu do usamodzielnienia jest niewystarczająca – proponuje się za mało zajęć
z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej. A jeśli już są oferowane to raczej osobom młodym
238
„stażem”. Respondenci wskazują też na brak jednolitych standardów postępowania w poszczególnych
placówkach dla bezdomnych, co również przyczynia się do różnej jakości usług w poszczególnych
placówkach. Oczywiście mowa jest również o niedostatkach infrastruktury, ale „naprawa” tych
niedociągnięć jest trudniejsza, bo związana z nakładami finansowymi.. Natomiast poprawa jakości
usług w wymiarze społecznym może być realizowana przy minimalnych kosztach.
BEATA PAWLICA
INSTYTUCJONALNA POMOC CZĘSTOCHOWSKIM BEZDOMNYM W OPINIACH BEZDOMNYCH,
PRACOWNIKÓW MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE ORAZ
ZATRUDNIONYCH I WOLONTARIUSZY CZĘSTOCHOWSKICH ORGANIZACJI NON PROFIT
Centra miast, dworce kolejowe i autobusowe, ogródki działkowe, pustostany to najczęściej spotykane
miejsca polskich miast, gdzie można spotkać bezdomnych. Ich wygląd, zapach, zachowanie nie budzą
pozytywnych uczuć zewnętrznego otoczenia. Najczęściej mijając takie osoby staramy się ich nie
zauważać, mijamy je obojętnie, rzadko udzielamy im pomocy. Wielu z nas sądzi, że osoby te zasłużyły
na swój los i nie warto im pomagać, bo pomoc ta nie przyniesie w ich życiu zmian na lepsze. Z tego
między innymi powodu polscy kloszardzi rzadko mogą liczyć na pomoc najbliższego otoczenia.
Osobom żyjącym na społecznym marginesie, doświadczającym ubóstwa, choroby alkoholowej,
pozbawionym pracy, nisko wykształconym, pozbawionym rodziny, domu i perspektyw na przyszłość
trudno poradzić sobie z życiowymi problemami. Bez specjalistycznej, instytucjonalnej pomocy
pozostaną one na marginesie życia społecznego.
W Polsce każdy obywatel ma prawo do społecznego zabezpieczenia. Z tego prawa może skorzystać
m.in. gdy jest niezdolny do pracy (nie z własnej woli), gdy jest inwalidą, gdy jest chory, gdy jest
w wieku emerytalnym. Zakres i formy społecznego wsparcia opisane zostały w Ustawie z dnia
12.03.2004 roku o pomocy społecznej. Dokument ten definiuje pomoc społeczną i określa instytucje,
które w imieniu państwa za nią odpowiadają. Pomoc społeczna stanowi instytucję polityki społecznej
państwa, która ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudności życiowych,
których sami nie są w stanie pokonać. Pomoc społeczna w Polsce jest organizowana przez organy
239
administracji rządowej i samorządowej, które współpracują z organizacjami społecznymi
i pozarządowymi.
Dzięki takiemu współdziałaniu pomoc skierowana do potrzebujących ma większe szanse dotarcia do
jak największej liczby ubogich wymagających wsparcia.
W takiej właśnie sytuacji znajdują się bezdomni przebywający na terenie Częstochowy.
Osobom tym udzielana jest profesjonalna pomoc nie tylko przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
w Częstochowie, ale i przez funkcjonujące na terenie miasta i w jego okolicy organizacje pozarządowe.
Pracownicy i wolontariusze tych instytucji starają się w miarę swoich możliwości nieść pomoc
wszystkim tym, którzy z różnych powodów nie mają własnego domu.
Projektując nasze badania przyjęliśmy, że oferowana częstochowskim kloszardom instytucjonalna
pomoc może być przez nich oceniona inaczej niż przez tych, którzy jej udzielają. W związku z tym,
postanowiliśmy poprosić o opinie na temat socjalnego wsparcia bezdomnych tych, którzy go
bezpośrednio doświadczają i tych, którzy udzielają go. Analiza wypowiedzi rozmówców została
wzbogacona o ich wypowiedzi.
PERSPEKTYWA BEZDOMNYCH
Bezdomni na te problemy częściowo odpowiadali już w trakcie wcześniejszych badań (kwestionariusz
wywiadu skierowany do 100 częstochowskich bezdomnych). Wypowiedzi rozmówców w tych
badaniach miały charakter standaryzowany i nie pozwalały one wielu przypadkach na udzielenie
pełnych i wyczerpujących odpowiedzi. Zdecydowaliśmy, się więc na przeprowadzenie tzw. wywiadów
pogłębionych, w trakcie których uczestniczący w nich bezdomni mogli wzbogacić i poszerzyć
informacje pozyskane podczas wcześniejszych badań.
Na tym etapie eksploracji do rozmów zaprosiliśmy 10 bezdomnych (7 mężczyzn i trzy kobiety). Osoby
te w momencie prowadzenia wywiadów przebywały w ośrodkach dla bezdomnych. Przygotowany dla
nich kwestionariusz wywiadu zawierał pytania, które dotyczyły sytuacji życiowej częstochowskich
bezdomnych, ich sytuacji ekonomicznej oraz oceny pomocy oferowanej bezdomnym przez Miejski
Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i częstochowskie organizacje pozarządowe oraz
metryczkę zawierającą pytania o dane społeczno-demograficzne badanych .
Blok pytań dotyczących sytuacji życiowej częstochowskich bezdomnych rozpoczęliśmy od prośby
dotyczącej ich subiektywnej oceny własnej sytuacji życiowej, oceny tego, co do tej pory udało im się
240
osiągnąć. Pytanie to miało skłonić rozmówców do spojrzenia na ich dotychczasowe życie
z perspektywy czasu, miało skłonić ich do swego rodzaju retrospekcji. Dla wielu rozmówców okazało
się być ono niezwykle trudne, bowiem, by na nie odpowiedzieć musieli dokonać często bardzo
krytycznej oceny dokonań własnych i ich najbliższej rodziny. A ocena ta nie była pozytywna.
Rozmówcy, poza jedną osobą, nie potrafili wskazać swoich dokonań w ich pozytywnym wymiarze.
A jeśli już je wymienili, to zrobili to po to, by po chwili stwierdzić, iż wszystko to, co osiągnęli stracili.
Oceniając swoje życie wspominali swoje rodziny. Ale trudno doszukiwać się w ich wypowiedziach
pozytywnych opinii na temat ich rodzin. Żony, mężowie, dzieci jeśli nawet byli w życiu rozmówców to
kontakt z nimi został zerwany i trudno doszukiwać się jakichkolwiek relacji czy emocjonalnych więzi.
Z wypowiedzi badanych można domniemywać, że to właśnie złe relacje z rodziną, głównie z żonami
stanowią przyczynę ich bezdomności. A dzieci często już dorosłe nie interesują się losem swoich
rodziców.
… trochę się wałęsałem, bo żona znalazła sobie frajera. Potem pan zmarł, ona
wróciła do domu i kazała mi się wyprowadzić. Ja nie chciałem. To ona napuściła
policję, powiedziała, że nożem ją chciałem poderznąć …. Zamek wymieniła. Nikt
nie chciał mi pomoc. No i tak to się wałęsałem po dworcu. Potem mieszkałem
u takiej babki, co koty miała. I mówię jej: Aniu pomogłabyś mi. Zadzwoniła do
kogoś i załatwiła mi MOPS i znalazłem się tutaj (mężczyzna, 55-64 lata,
rozwiedziony, wyk. zawodowe, 4 dzieci, bezdomny 5 lat).
Proszę Panią, kiedyś miałem mieszkanie. Sprzedałem to mieszkanie. Dołożyłem
synowi, który kupił sobie w Krakowie mieszkanie i otworzył własną działalność.
No taka sytuacja była …Ja nie narzekam proszę Panią. Jestem na emeryturze.
Posiadam ukończone studia prawnicze. To jeszcze czego chcieć można. A poza
tym po prawie można jeszcze dorobić (mężczyzna, 65 lat i więcej, wdowiec, wyk.
wyższe, 1dziecko, bezdomny 4 lata )
241
Niektórzy z rozmówców wspominali swoje rodziny pochodzenia. Opowiadali
o swoich matkach i ojcach, o braku rodzinnego ciepła. Z wypowiedzi tych
wyłania się obraz rodziny dysfunkcyjnej, w której rodzice (często samotne
matki) nie dbali o własne dzieci, nie interesowali się nimi, nie zadbali o ich
przyszłość.
A co mam opisywać. Jestem tu, bo nie mam gdzie mieszkać. Niestety. Uważam,
że to nie moja wina. Rodzice sobie nie radzili i .. no cóż … ja teraz muszę sobie
radzić. A co osiągnąłem? Staram się żyć uczciwie. Jest mi ciężko. Ale może jakoś
to będzie … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdomny od
1/2 roku).
No bardzo źle proszę Panią. Stałem się osobą bezdomną po śmierci matki,
w alkohol wpadłem i tak doszło do tego, że piłem alkohol i po prostu do szpitala
się dostałem. Ja nie mam osiągnięć (mężczyzna, 55-64 lata, wyk. zawodowe,
bezdomny 5 lat).
Nadużywanie alkoholu to kolejny wymieniany przez rozmówców problem, który pojawił się w ich
życiu i wpłynął na nie niezwykle destrukcyjnie. Problem z nadużywaniem alkoholu pojawił się
w większości wypowiedzi. Jednakże wypowiedzi te wskazują, że uzależnienie od alkoholu nie było
pierwotną przyczyną bezdomności badanych. Rozmówcy jak wskazywali, alkoholu zaczęli nadużywać
w konsekwencji różnych problemów rodzinnych, ale obecnie poradzili sobie z nałogiem.
Rozmówcy w trakcie wywiadów przyznali, że ich osiągnięcia życiowe nie napawają optymizmem.
Zdawali się trzeźwo oceniać swoją aktualną sytuację życiową. Nie czuli się za nią odpowiedzialni. Jej
przyczyn szukali w otoczeniu zewnętrznym, głównie w rodzinie.
242
Praktycznie każdy z badanych potrafił określić, z jakimi problemami aktualnie się boryka.
Niewątpliwie najczęściej wskazywany był brak mieszkania. Własne lokum zdaje się być w opinii
rozmówców lekiem na wszystkie bolączki. Mieszkanie mogłoby rozwiązać problem choroby
alkoholowej, problemy rodzinne, pozwoliłoby znaleźć pracę….
Kontakt z bliskimi, na których można liczyć w każdej sytuacji to drugi wątek przewijający się
w rozmowach. Trzecim problemem, z którym borykają się bezdomni jest choroba alkoholowa, z którą
starają się walczyć.
Proszę Pani najważniejsze co mi brakuje to kawałek własnego kąta. Pić nie piję,
chyba że mnie szlag trafi. Ale to też jak wypiję setkę lub dwie siadam i myślę co
będzie dalej. Palić w ogóle przestałem, teraz pić … (mężczyzna, 55-64 lata, wyk.
zawodowe, bezdomny od 20 lat)
Dobre pytanie. Brakuje kogoś bliskiego, kogoś, nikogo mógłbym liczyć …chyba
rodziców. Ale nie moich rodziców, bo oni nic mi nie dali, tylko takich rodziców,
którzy by mnie wspierali … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne,
bezdomny od 1/2 roku)
O tym czy będziemy w stanie zmienić swoje życie decyduje wiele czynników. Niewątpliwie
najważniejszym z nich jest gotowość do zmian i dokładne sprecyzowanie co chcemy zmienić.
Bezdomni, z którymi prowadzono rozmowy przyznali, że chcieliby zmienić swoją dotychczasową
sytuację życiową, marzą o pracy zawodowej i mieszkaniu. Mimo iż sugerowali, że podejmowali próby
zmiany swojego losu, to ich poczynania ograniczyły się pisania podań o mieszkanie socjalnie,
nielegalnej pracy i czekania na to, co przyniesie przyszłość. Żadnych innych prób nie podejmowali. Nie
potrafili wskazać osoby/osób, które mogłyby im pomóc w trudnej sytuacji życiowej. Zdają się oni żyć
w poczuciu osamotnienia zarówno ze strony najbliższych jak i ze strony instytucji. Żadna
z indagowanych osób nie wskazała na pracowników MOPS czy pracowników NGO’s jako tych, którzy
mogliby służyć im specjalistyczną pomocą.
243
Tak. Teraz chciałbym znaleźć pracę, usamodzielnić się i jakoś funkcjonować
w społeczeństwie. Prób wyjścia, zmiany swojego losy nie podejmowałem
(mężczyzna, 45-54 lata, kawaler, wyk. średnie, bezdzietny, bezdomny 3lata)
Tutaj właśnie to jest to, że nie ma kto pomóc. Musiałbym sobie sam poradzić.
Może dostałbym zasiłek, to by było jakieś 400zł czy coś ….Można wynająć pokój,
można coś myśleć dalej, starać się … (kobieta, 55-64lata, rozwiedziona, 1
dziecko, bezdomna 1,5 roku)
Czytając wypowiedzi rozmówców można odnieść wrażenie, że działania, o których mówią pozostają
w sferze ich marzeń i raczej nie wierzą, by mogły stać się one rzeczywistością. Badani rzadko
podejmowali w przeszłości próby wyjścia z bezdomności. Ci, którzy zdecydowali się zmienić swoje
życie próbowali szukać pracy. Jeśli ją znajdywali, to pieniądze, jakie za nią otrzymywali nie starczały
na wynajęcie mieszkania. Z czasem rezygnowali z pracy lub tracili ją z własnej winy. Pisali podania
o mieszkania socjalne, które na terenie Częstochowy są dobrem deficytowym i niewiele osób je
otrzymuje. W ten sposób sytuacja życiowa badanych pozostawała niezmienna. Z czasem tracili wiarę
we własne możliwości i w to, że mogą poprawić swój los, akceptowali swój status bezdomnego.
Wśród 10 badanych, z którymi prowadzono rozmowy 2 przyznało, że ma pracę. Zatrudnieni byli „na
czarno”, ale jak sami przyznali w Częstochowie o pracę nie jest trudno. Problem polega na tym, że jest
ona zazwyczaj nielegalna.
A to różnie … zazwyczaj w miarę szybko znajduję pracę na miesiąc albo dwa.
szukam pracy sam. Teraz niestety pracuję na czarno. Wykonuję prace
remontowe (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdzietny,
bezdomny od 1/2 roku)
244
Tu jest mało pracy. Ale jeśli ktoś chce to u sąsiadki trawę skosi. Raz mnie
zauważył (sąsiad) i teraz jak ma jakąś pracę to mnie woła …. (mężczyzna, 45-54
lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku)
Kilkoro z rozmówców stwierdziło, iż wykonują prace na rzecz placówki dla bezdomnych, w której
przebywają. Dla części z nich była to jedyna forma aktywności.
Dyżury na sprzątanie są ustalone z góry, wiadomo. Dyżur na kuchni czy na Sali,
sprzątanie (mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny,
bezdomny od 5 lat).
Tyle tutaj pracy, że nie ma kiedy wyrwać się w poszukiwaniu zatrudnienia
(mężczyzna, 55-64 lata, wdowiec, wyk. zawodowe, 3 dzieci, bezdomny od 20
lat).
Ci, którzy nie pracowali stwierdzili, że nie mogą podjąć zatrudnienia bo pracę trudno znaleźć, bo są
chorzy, w podeszłym wieku, cierpią/cierpieli w przeszłości na chorobę alkoholową.
Kolejną podjętą w rozmowie kwestią były kompetencje, na jakie zdaniem rozmówców zwracają uwagę
pracodawcy. Badani przyznali, że bezdomnemu trudno jest znaleźć zatrudnienie. Problem stanowi
brak stałego zameldowania, którego wielu bezdomnych nie ma, a które wymagane jest przez
pracodawców. Często bywa i tak, że bezdomni poszukujący zatrudnienia spotykają się z niechęcią
a nawet uprzedzeniami ze strony pracodawców. Status osoby bezdomnej sprawia, że kompetencje
kandydata na pracownika przestają się liczyć. Kilkoro rozmówców podjęło próbę wyeksponowania
koniecznych na współczesnym rynku pracy kompetencji pracowniczych. Wśród nich wymienili: wiek
245
kandydata na pracownika, brak nałogów (choroba alkoholowa), niskie oczekiwania płacowe, wygląd
zewnętrzny, schludny i czysty ubiór, umiejętności zawodowe, komunikatywność i chęć do pracy.
Według mnie to ono coś takiego mają, że wiedzą, czy ktoś chce robić czy nie. Bo
jak nawet nie za bardzo coś umiem, to jak chce robić, to się wszystkiego nauczę.
Na pewno ważne jest co kto umie i pewnie wygląd … (mężczyzna, 25-34 lata,
kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdzietny, bezdomny od 1/2 roku)
Chyba na sumienność, bo ja wiem…. Żeby alkoholu nie pić przede wszystkim
i takie tam sprawy. Umiejętności zawodowe jak najbardziej, no i na wiek
(mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od
roku).
Trudności w znalezieniu zatrudnienia przez bezdomnych mogą wynikać z braku odpowiedniego
wykształcenia tych osób. Wielu z nich nie dysponuje kompetencjami zawodowymi, które byłyby
atrakcyjne dla rynku pracy. Czy w związku z tym podejmują próby nabycia jakichś kwalifikacji, czy
doszkalają się? Co drugi z rozmówców przyznał, że nie podejmował do tej pory takich prób. Swoją
bierność w tej kwestii motywowali podeszłym wiekiem, chorobą, tym, że i tak nie znaleźliby pracy,
więc nie ma sensu angażować się coś co nie przyniesie żadnych efektów. Ci, którzy w przeszłości
podejmowali próby przekwalifikowywania się i dokształcenia zrobili to „dla papieru” lub by poszerzyć
swoją wiedzę. Ale szkolenia te nie przyniosły spodziewanych efektów. Rozmówcy nadal borykają się
z brakiem zatrudnienia.
Tak, mam kursy. One są przydatne, bo dowiedziało się tego, czego nie wiedziało
się wcześniej (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk. zawodowe, 3 dzieci, bezdomna
od 3 lat).
246
Zrobiłem kurs magazynier-hurtownik, z tym, że bez prawa jazdy na wózek,
a teraz wszędzie wymagają. No i nie przydał się …(mężczyzna, 55-64 lata,
kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od 5 lat)
Jak wynika z analizy wypowiedzi badanych osoby te charakteryzuje swego rodzaju bierność
społeczna. Potrafią zdiagnozować problem, z powodu którego znaleźli się na marginesie życia
społecznego, spora grupa z nich wie, jak mogliby poprawić swój los. Mimo to, nie podejmują prób
w celu zmiany swojego życia. Brak im chęci, odwagi, kompetencji, a w wielu przypadkach brakuje im
ludzkiej pomocy, wsparcia kogoś, kto mógłby przeprowadzić ich przez „gąszcz biurokratycznych
przepisów”, kogoś, kto napisałby podanie do odpowiedniej instytucji, kogoś, kto by nimi pokierował,
powiedział co mają robić.
Być może, gdyby w odpowiednim momencie swojego życia znaleźli taką osobę, część z nich nie
znalazłby się w placówce dla bezdomnych lub przebywaliby w niej krótkoterminowo.
Rozmówcy zadają się być zadowoleni z pobytu w tych placówkach. Podkreślali komfort warunków
w jakich przebywają. Byli usatysfakcjonowani dostępem do łazienki, kuchni, sprzętu RTV, sprzętu
AGD, własnych szafek, czystej odzieży. Szczególnie ciepło wyrażali się na temat wyżywienia, które w
ich opinii jest dobre i nigdy go nie brakuje.
Pozytywne opinie wyrażali również na temat personelu placówek, w których aktualnie przebywają.
Wskazywali na życzliwość pracowników i pozytywne podejście do bezdomnych. Prowadząc rozmowę
staraliśmy się dowiedzieć. jak wygląda instytucjonalna pomoc osobom bezdomnym? Jakie działania są
wobec nich podejmowane? Rozmówcy odpowiadając na te pytania przyznali, że prowadzone są z nimi
rozmowy. Żadne inne działania ze strony instytucji, ze strony zawodowych pomagaczy nie zostały
przez nich wymienione. Jeden bezdomny przyznał, że instytucja, w której aktualnie przebywa
podejmuje próby aktywizowania bezdomnych.
No każdy żyje sam. Jak mu nie pasuje to musi dostosować się do regulaminu. Ale
nikt za nim nie chodzi. Jak potrzebuje pogadać to zawsze opiekun służy radą.
A co mają za zajęcia robić …żeby to chociaż potem pomogło w znalezieniu pracy
247
(kobieta, 55-64 lata, rozwiedziona, wyk. gimnazjalne, 1 dziecko, bezdomny od
1,5 roku)
Pomoc dopasowane jest indywidualnie do każdego, kto tej pomocy wymaga. Są
zajęcia aktywizujące, przychodzą ludzie z OHP i pomagają w znalezieniu pracy,
korzystania z Internetu, zapoznają z wymogami pracodawców (mężczyzna, 4554 lata, kawaler, wyk. średnie, bezdzietny, bezdomny od 3 lat)
Rozmowa z bezdomnymi została tak pokierowana, by opowiedzieli oni o działaniach, jakie wobec nich
zostały podjęte przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Większość rozmówców nie
była w stanie wskazać jakichkolwiek czynności wykonywanych przez pracowników MOPS. Uważali, że
niewiele można zrobić w ich sytuacji.
A co może pracownik socjalny, on nic nie może. To zależy od Prezydenta. Jakby
ktoś dostał mieszkanie to byłoby inaczej. A co pracownik socjalny może zrobić,
czy tu Pan Prezes, czy opiekunowie? Nic nie mogą zrobić. Oni jak to się mówi są
marionetkami (mężczyzna, 55-64 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 4 dzieci,
bezdomny od 5 lat)
Z pomocy społecznej to Pani Ania napisała nam pismo do Urzędu Miasta o
mieszkanie i przyspieszenie przydziału mieszkania. Jak się tu wprowadziliśmy,
to męża na listę oczekujących wciągnęli. Nie mężatka, wyk. podstawowe, 1
dziecko, bezdomna od roku)
248
Pozostali (3 osoby) wymienili pisanie podań do urzędów, przyznanie zapomogi celowej i znalezienie
czasowego miejsca pobytu oraz organizowanie szkoleń.
Udzielono mi pomocy w postaci znalezienia dachu nad głową, dostałem
zapomogę celową z MOPS (mężczyzna, 45-54 lata, żonaty, wyk. średnie, 2
dzieci, bezdomny od roku)
Jest to praca prowadzona na bieżąco. Szkolenia na miejscu prowadzone są
przez pracownika PUP (mężczyzna, 45-54 lata, kawaler, wyk. średnie,
bezdzietny, bezdomny od 3 lat)
Skoro w opinii większości bezdomnych MOPS nie podejmuje wobec bezdomnych działań
skierowanych na ich wyjście z bezdomności, to może wiedzą, może wyobrażają sobie, jak ta pomoc
powinna wyglądać? Zapytaliśmy ich o to. Ze strony rozmówców padło kilka propozycji, a mianowicie:
pomoc wyjścia z uzależnienia od alkoholu, „załatwienie” mieszkania, znalezienie pracy, wsparcie
finansowe. W swoich wypowiedziach podkreślali, że MOPS jest tą instytucją, która przede wszystkim
powinna pomagać bezdomnym, chociażby z tego powodu, że dysponuje odpowiedniki środkami
finansowymi, zapewnia schronienie i zaspokaja podstawowe potrzeby bezdomnych (głównie nocleg
i wyżywienie). Mimo, iż część wywiadów była prowadzona na terenie częstochowskich organizacji
pozarządowych, których podopiecznymi byli nasi rozmówcy, to żaden z nich nie był w stanie określić
form pomocy oferowanej im przez te instytucje. Co więcej w swoich wypowiedziach deklarowali oni,
że korzystają oni z pomocy organizacji pozarządowych. Rozmówcy potrafili wymienić nazwy instytucji
z pomocy których korzystają (Agape, Barnaba, Adullam), ale nie byli świadomi, że to organizacje non
profit, które działają na innych zasadach niż Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie.
Dla osób bezdomnych to powinno być, jak się to mówi, praca jako taka
i mieszkanie. Bo każdy mówi, żeby miał mieszkanie … Tu nawet koleżanka siedzi
249
i mówi do mnie: Michał, żebym miała mieszkanie to ja bym tu nie była. Nikt by
tu nie był jakby miał mieszkanie… Dobrze, że chociaż te ośrodki są, bo żeby nie
te ośrodki, to dopiero byłaby tragedia .. (mężczyzna, 55-64 lata, rozwiedziony,
wyk. zawodowe, 4 dzieci, bezdomny od 5 lat)
Powinno być jakieś wsparcie finansowe. Mimo, że płaci MOPS za przebywanie
w schronisku czy przytulisku za wyżywienie… Ale MOPS nie ma takich środków
finansowych. Żebym pieniążki jakieś tam dostawał i odkładał, żebym na
mieszkanie w życiu sobie uskładał … (mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk.
zawodowe, bezdzietny, bezdomny od 5 lat)
Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i organizacje pozarządowe wspierające osoby
bezdomne udzielają im różnorodnej pomocy. W sytuacji, gdy ktoś pobiera pomoc socjalną istnieje duże
ryzyko uzależnienia się od niej, co w efekcie utrwala stan, w jakim znalazła się osoba ubiegająca się
o nią. Ciekawi, czy takie zjawisko może wystąpić w przypadku bezdomnych zapytaliśmy osoby
uczestniczące w badaniu czy są na dobrej drodze do uniezależnienia się od pomocy społecznej czy
wręcz przeciwnie. Sześciu rozmówców stwierdziło, że ma gdzie mieszkać, dysponuje środkami
finansowymi, i z tych powodów nie uzależni się od wsparcia ze strony instytucji pomocy społecznej.
Natomiast czworo indagowanych w tej kwestii bezdomnych nie miało już takiego przekonania. Ich
obawy wynikały z tego, że nie mają zatrudnienia, nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi,
nie mają własnego lokum, są chorzy, uzależnieni od alkoholu i w podeszłym wieku. Zakładali więc, że
pomoc socjalna w przyszłości może stanowić ich jedyne źródło utrzymania.
Jedną z ostatnich podjętych w rozmowie z bezdomnymi kwestii była wizja ich przyszłości, a dokładnie
tego, jak będzie wyglądało ich życie za pięć lat. Część rozmówców odpowiedziała, że nie wie co
przyniesie przyszłość, nie byli w stanie nawet hipotetycznie opisać tego, jak mogliby żyć. Dwie osoby
wizję przyszłości uwarunkowały od mieszkania. Jeśli je otrzymają ich życie będzie zdecydowanie
lepsze, jeśli nie będzie ono wyglądało tak jak teraz. Jeden z rozmówców wyraził obawę o swoją
przyszłość. Nie był pewien czy starczy mu środków do życia, imaginował sobie, że pewnie będzie
zmuszony żebrać. Połowa rozmówców wyraziła wiarę w poprawę swojej sytuacji życiowej. Warto
podkreślić, że były to osoby krótkotrwale bezdomne (najczęściej do 1 roku). Im rozmówcy dłużej
pozostawali bezdomnymi tym mniej pozytywnie wydzieli swoją przyszłość.
250
Dobrze, bo poważnie podchodzę do problemu uzależnień, z którym mam
nadzieję poradzić sobie, ale nie sam. Myślę, ze będę miał pracę i normalne życie
(mężczyzna, 45-54 lata, żonaty, wyk, średnie, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku)
Mam nadzieję, że w końcu dostaniemy mieszkanie. Jeszcze rok się przemęczyć
i mała będzie mogła do przedszkola iść. Może ta praca by była na te zmiany czy
jak …(kobieta, 35-44 lata, mężatka, wyk. podstawowe, 1 dziecko, bezdomna od 1
roku)
Dobre pytanie. Czy ja wiem. Jak każdy mam marzenia … Chciałbym mieszkać
u siebie, to chyba najważniejsze … no i oczywiście że będę miał pracę a może
nawet własną rodzinę … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne,
bezdzietny, bezdomny od 1/2 roku)
Nie wiem, nie wyobrażam sobie … Nie wiem co się stanie za pół roku, za rok …
nie wiem. Tam mnie nauczono, że nie mogę planować na przyszłość (mężczyzna,
45-54 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku)
Perspektywa zatrudnionych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz
pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji non profit
251
Przygotowując się do rozmów w osobami, które niosą profesjonalną pomoc osobom bezdomnym
postanowiliśmy podczas rozmów poruszyć trzy, jak nam się zdawało podstawowe problemy. Każdy
wywiad rozpoczynaliśmy od pytań związanych z motywami podjęcia pracy z osobami bezdomnymi
i oceny własnych kwalifikacji zawodowych rozmówców. Uznaliśmy, że pytania te w łagodny sposób
wprowadzą badanych w problematykę wywiadu, a jednocześnie dzięki zebranym w tej części badania
informacjom, uzyskamy wiedzę dotyczącą profesjonalnego przygotowania rozmówców do pracy
w niezwykle trudnym środowisku. Następnie przygotowaliśmy blok pytań dotyczących usług
świadczonym osobom bezdomnych i ich organizacji. Pytania zawarte w tej części wywiadu miały
pokazać, jak wygląda codzienna praca z bezdomnym, jakie czynności wobec bezdomnych są
podejmowane przez rozmówców, jak oceniają oni swoją pracę z bezdomnym, czy daje im ona
satysfakcję zawodową i czy w ich opinii powinna ona przebiegać tak jak do tej pory, czy może warto ją
zmienić. Trzecim problemem poruszonym podczas rozmów była systemowa pomoc społeczna.
Z jakich źródeł finansowana jest pomoc świadczona częstochowskim kloszardom? Jak wygląda
współpraca pomiędzy władzami miasta, MOPS, organizacjami pozarządowymi i środowiskiem
lokalnym? Jak wygląda monitoring świadczonej bezdomnym pomocy. Na te i inne pytanie chcieliśmy
w tej części naszego badania uzyskać odpowiedzi.
Rozmowy z przedstawicielami instytucji, które wspierają częstochowskich bezdomnych okazały się
być niezwykle trudne. Ze wszystkimi rozmówcami osoba prowadząca wywiady umawiała się
telefonicznie, informowała ich o celu badań i czasie trwania rozmowy a oni sami wskazywali termin
i miejsce spotkania. Mimo, iż interlokutorzy wyrazili zgodę na wywiad, nie byli do niego nastawieni
pozytywnie. Wielu z nich odpowiadało zdawkowo a na część zadawanych pytań odmawiali udzielenia
odpowiedzi. Często można było odnieść wrażenie, że rozmówcy nie dysponują profesjonalną wiedzą
w zakresie pomocy społecznej, albo nie chcą się nią podzielić z ankieterem. W związku z tym uzyskany
materiał badawczy nie spełnia oczekiwań zespołu badawczego. Na wiele istotnych naszym zdaniem
pytań nie uzyskaliśmy wyczerpujących odpowiedzi.
W pierwszej części wywiadu podjęliśmy temat motywów podjęcia przez rozmówców pracy z osobami
bezdomnymi i ich kwalifikacji do jej wykonywania. Wśród pracowników i wolontariuszy organizacji
non profit częściej niż wśród pracowników MOPS motywem do podjęcia pracy z bezdomnymi była
chęć pomagania. Trzech przedstawicieli NGO’s przyznało, iż w przeszłości sami byli bezdomnymi, więc
z autopsji znają problemy tych osób i łatwiej im jest ich zrozumieć i pomóc. Część osób albo ukończyła
specjalistyczne studia w zakresie pomocy socjalnej albo kursy organizowane przez MOPS, co
w konsekwencji pozwoliło podjąć pracę z bezdomnymi. Z rozmów z pracownikami Miejskiego
Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie można odnieść wrażenie, że osoby, które zajmują się
profesjonalną pomocą bezdomnym częściej zostały „przydzielone” do pracy z bezdomnymi niż była to
ich samodzielna decyzja.
252
Bo mnie poproszono o koordynację zespołu, o kontakt z osobą bezdomną. Są
trudni tak wszyscy mówią, mówi się z nimi otwarcie, są to prości ludzie (kobieta,
35-44 lata, wyk. zawodowe, mężatka, kierownik, MOPS)
Jestem magistrem pracy socjalnej, to jest mój zawód, bardzo lubię tę pracę
i dobrze mi się pracuje z osobami bezdomnymi, z moich obserwacji mają do
mnie zaufanie, duże zaufanie. Nie są dla mnie anonimowi, wiem jak się
nazywają i jaką mają historię. (mężczyzna, 55-64 lata, wyk. zawodowe,
wdowiec, wolontariusz, NGO’s)
Bo sam byłem bezdomnym, to co przeszedłem (tragedia), to potrafię z nimi
znaleźć wspólny język, ja ich szanuje, prowadziłam z nimi zajęcia (kobieta, 4554 lata, wyk. wyższe, rozwódka, pracownik socjalny, NGO’s)
Bez względu na okoliczności i motywy podjęcia pracy z bezdomnymi wszyscy rozmówcy przyznali, iż
dysponują odpowiednimi kompetencjami do profesjonalnej pracy z tego typu podopiecznym. Są
świadomi znaczenia podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych, w związku z tym uczestniczą
w szkoleniach, podejmują studia podyplomowe, studia zawodowe i uczestniczą w tematycznych
konferencjach i seminariach. Dokształcanie częściej podejmują pracownicy MOPS niż zatrudnieni
w częstochowskich organizacjach pozarządowych. Ci, którzy uczestniczyli w różnych formach
podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych wymieniali te kursy i szkolenia, które w ich opinii
okazały się być niezwykle interesujące. Wśród nich pojawiły się: szkolenie ze Streetworkingu, studia
zawodowe z zakresu organizowania społeczności lokalnej z CAL-u, cykl szkoleniowy „standardy
w pomocy społecznej”, Szkolenie z KPA (odpowiadało na dylematy prawne, formalne). Dwie
pracownice Częstochowskiego Ośrodka Pomocy Społecznej wspomniały o niezwykle ich zadaniem
253
pouczającej wizycie studyjnej w Anglii. W ich opinii system wsparcia bezdomnych obowiązujący
w Anglii jest lepiej zorganizowany niż w Polsce.
Osoba współpracująca z bezdomnymi niewątpliwie powinna charakteryzować się określonymi
kompetencjami. Część z nich jest w stanie nabyć je w drodze edukacji, część nabywa w efekcie
bezpośredniego kontaktu z bezdomnymi (doświadczenie zawodowe), część zaś to indywidualne cechy
charakteru, które mogą pomóc lub będą utrudniać pracę z tym niezwykle trudnym klientem.
Poprosiliśmy rozmówców o wyeksponowanie ich zdaniem najważniejszych umiejętności, niezbędnych
w pracy z bezdomnym. Okazało się, że profesjonalnie przygotowana osoba do pracy z bezdomnym
powinna dysponować: umiejętnością diagnozowania sytuacji osoby bezdomnej, umiejętnością
dostosowania form pomocy do potrzeb klienta, łatwością nawiązania kontaktów interpersonalnych,
asertywnością, umiejętnością swobodnego komunikowania się, umiejętnością poszanowania godności
osoby bezdomnej zgodnie z zasadą poufności i dyskrecji, umiejętnością wskazywania odpowiednich
instytucji, w których kompetencji leżą problemy osoby bezdomnej. Te kompetencje i umiejętności
zdaniem rozmówców świadczą o profesjonaliźmie osoby niosącej pomoc bezdomnym.
Profesjonalny kontakt z bezdomnym sprawia, że na jego temat można sobie wyrobić opinię, mieć
własne zdanie. Doświadczenie zawodowe sprawia, że „zawodowi pomagacze” potrafią dosyć szybko
zdiagnozować swojego klienta. W oparciu o obserwację i rozmowę z tą osobą orientują się czy osoba ta
jest w stanie wyjść z bezdomności, czy jej cechy charakteru, osobowość wskazują na to, że na zmianę
swojego statusu społecznego nie ma ona szans. Zapytaliśmy więc rozmówców, jakimi cechami
charakteryzują się osoby, które mają największe szanse na wyjście z bezdomności. W oparciu
o udzielone przez nich wypowiedzi można podjąć próbę sportretowania osoby bezdomnej, która
zdaniem pracowników MOPS i NGO’s ma szanse wyjścia z bezdomności. Osoba taka jest przede
wszystkim młoda (jeden z rozmówców wskazał wiek do 35 lat), krótkotrwale bezdomna, świadoma
swojej sytuacji życiowej i problemów z którymi się boryka. Bezdomni często borykają się z licznymi
uzależnieniami. Jeśli chcą zmienić swój status powinni zdecydować się na leczenie z uzależnienia.
Ponadto bezdomny rokujący na wyjście z bezdomności chętnie zgłasza się do prac dorywczych, bierze
udział w pracach porządkowych na ternie ośrodka, w którym przebywa i nie wykazuje postawy
roszczeniowej. Jest otwarty na współprace z instytucjami pomocy społecznej. Charakteryzuje go
aktywność, pracowitość, sumienność, rzetelność, wytrwałość, konsekwencja w działaniu. Zdaniem
ekspertów większe szanse na wyjście z bezdomności mają osoby lepiej wykształcone, wychowankowie
placówek opiekuńczych (domy dziecka) i ci, którzy mają małe dzieci (matki/rodziny z dziećmi). Kilku
z rozmówców przyznało, że warunkiem wyjścia z bezdomności jest podjęcie legalnego zatrudnienia,
o które w przypadku bezdomnych jest niezwykle trudno.
254
Długość okresu bezdomności, te osoby które są krótko bezdomne, to częściej się
im udaje. Te osoby długotrwale bezdomne przyzwyczają się do tej sytuacji. Nie
znają, tego rynku pracy i nie wiedzą, jak się porusza na rynku pracy.
Aktywizujemy ich, np. poprzez zgłaszanie się do PUP, naukę pisana CV,
poszukiwania pracy. Zatracają się w tym wszystkim, nie potrafią złapać
dzisiejszej rzeczywistości.(kobieta, 45-54 lata, wyk. wyższe, rozwódka,
pracownik socjalny, NGO’s)
Nikt nie ma szans, bo nie mają szans na pracę (mężczyzna 55-64 lata, żonaty,
wyk. średnie, opiekun, NGO’s)
Podczas udzielania wywiadu wszyscy rozmówcy zgodnie przyznali, że bezdomni w Częstochowie
mogą czuć się dobrze, bo miasto oferuje im profesjonalną pomoc. Wśród usług i świadczeń
udzielanych aktualnie bezdomnym badani wymieniali: pomoc finansową (zasiłek stały, zasiłek
okresowy, zasiłek celowy), praca socjalną, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne,
składki na ubezpieczenie społeczne, pomoc rzeczową (w tym na ekonomiczne), poradnictwo
specjalistyczne, interwencję kryzysową, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, mieszkanie
chronione, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu
zatrudnienia. W ich opinii nie wszystkie usługi i świadczenia aktualnie przysługujące bezdomnym
powinny być im udzielane. Najczęściej badani byli negatywnie nastawieni do opłacania bezdomnym
składki na ubezpieczenie społeczne. Ponadto pojawiały się opinie iż, nie powinno się wspierać
finansowo bezdomnych, nie powinno się im opłacać ubezpieczenia zdrowotnego, nie powinny
przysługiwać im działania z zakresu interwencji kryzysowej i poradnictwa specjalistycznego.
W opinii części zatrudnionych w MOPS pomocą osobą bezdomnym powinny zajmować się organizacje
pozarządowe, które mogłyby współpracować z Urzędem Pracy, Strażą Miejską, ewentualnie z MOPS.
Pozostali rozmówcy reprezentujący Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie uważali, że
to właśnie ta instytucja jest najlepiej profesjonalnie przygotowana do pracy z bezdomnym klientem.
W opinii większości indagowanych pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji
pozarządowych opiekę nad bezdomnymi powinien przejąć MOPS. Instytucja ta powinna
współpracować z organizacjami non profit z GOPS, ze strażą miejską, policją, Kościołem, szpitalami
255
i środowiskiem lokalnym. Jeden z rozmówców zaproponował takie oto rozwiązanie problemu
bezdomności:
Powinno się stworzyć spółdzielnie socjalne, które powinny wygrywać zlecenia
na pracę, roboty publiczne, zakładane przez bezdomnych (mężczyzna 55-64
lata, żonaty, wyk. średnie, opiekun, NGO’s)
Rozmówcy w zdecydowanej większości podkreślali, że aktualna oferta usług dla bezdomnych
skierowana przez miasto jest niewystarczająca.
Zdaniem części rozmówców instytucje, które obecnie pomagają bezdomnym powinny specjalizować
się w świadczeniu określonych usług. Aktualnie pomoc oferowana bezdomnym nie jest profilowana,
wszystkie instytucje mają podobną ofertę dla bezdomnych, a to zdaniem badanych nie jest dla nich
dobrym rozwiązaniem.
Zapytaliśmy więc, jaki charakter powinna mieć pomoc świadczona bezdomnym. Kilkoro rozmówców
było zdania, że panaceum na efektywną pomoc bezdomnym jest świadczenie kompleksowych usług.
Pojawiły się też głosy, że poszczególne instytucje powinny świadczyć usługi o określonym charakterze.
W ten sposób ich pomoc będzie bardziej skuteczna. Część badanych przyznało, że siła pomocy osobie
bezdomnej tkwi w jej kompeksowości. W jednej instytucji klient otrzymuje pełną pomoc, a jego
przypadek prowadzony jest profesjonalnie od momentu pojawienia się w palcówce do końca jego
pobytu w niej. W ten sposób wzrastają szanse osoby bezdomnej na jej wyjście z bezdomności.
W schronisku nikogo nie interesuje czy człowiek ma dowód, ubranie, prace,
tylko dają jedzenie. Nie interesują się, że piją, co ze sobą robią (mężczyzna 5564 lata, wdowiec, wyk. zawodowe, wolontariusz, NGO’s)
256
Usługi dla bezdomnych obecnie są za bardzo kompleksowe, bo jak u nas
przyjdzie się do MOPS-u, to dostaje się wszystko: skierowanie na placówkę,
pożywienie, ubranie, itd. A np. w Anglii jest inaczej, bezdomni po posiłki
zgłaszają się w innym miejscu, po odzież, gdzie indziej, itd. (…) Jeśli usługi nie są
kompleksowe, to bezdomny musi wykonać inicjatywę, przemieścić się, odnaleźć
ulicę. To ich w jakiś sposób aktywizuje (kobieta 45-54 lata, rozwiedziona, wyk
wyższe, pracownik socjalny, opiekun, NGO’s)
Usługi dla bezdomnych to ograniczanie się do pracy socjalnej, posiłków,
noclegowni. Brakuje szerokiej pomocy, jest to śmierdzący problem (mężczyzna,
45-54 lata, żonaty, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS)
Brakuje miejsc w placówkach, jakość pomocy jest niska, brak wsparcia
psychologicznego, brak właściwej diagnozy, analizy poprzez badanie przyczyn
bezdomności (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik socjalny,
MOPS)
Większość rozmówców przyznała, że kompleksowe podejście do problemu bezdomności rokuje
większe szanse dla bezdomnych na wyjście z tego stanu. By usługi świadczone bezdomnym miały
kompleksowy charakter konieczne jest wypracowanie określonych standardów w tym zakresie.
Standardy te powinny dotyczyć m.in. pracy socjalnej z bezdomnym klientem, funkcjonowania
noclegowni, schronisk, jadłodajni. Zapytaliśmy więc badanych co sądzą o standaryzowaniu usług
świadczonych dla bezdomnych. W zdecydowanej większości nasi rozmówcy poparli tę ideę i za jej
wprowadzeniem wymieniali liczne argumenty. W ich opinii standardy jasno określiłyby i ujednoliciły
prawa i obowiązki zarówno dla klientów wszystkich placówek jak i osób w nich zatrudnionych. Dzięki
temu zaczął by lepiej działać system kontroli. Działalność tych instytucji stałaby się transparentna.
Praca według określonych schematów poprawiłaby jakość pracy, wpłynęłaby na jej efekty.
257
W grupie rozmówców pojawiły się dwa głosy, które zanegowały ideę standaryzowania usług
świadczonych bezdomnym. Indagowani w tej kwestii stwierdzili, że każda organizacja świadcząca
pomoc potrzebującym powinna wypracować swój własny system pomocy. Jeżeli będzie on przynosił
oczekiwane skutki instytucja ta powinna mieć możliwość pracy z klientem według własnych zasad.
Czytelność przepisów, działań jest przekładane na realia, ramy, schematy
pomagają, standaryzacja pomaga dążyć do lepszej jakości pracy (kobieta, 45-54
lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS)
Powinno być wszędzie tak, jak w „Barce” (bezdomni powinni pracować, mają
obowiązki, każdy się czymś zajmuje) (mężczyzna, 55-64 lata, żonaty, wyk.
średnie, opiekun, NGO’s)
Nie wierzę w ten standard, w naszej placówce wypracowaliśmy sobie schemat
działania, który jest sprawdzony. To jest indywidualna strona placówki. A jak
teraz ktoś miałby nam narzucić, jakiś styl pracy, to nie (kobieta, 45-54 lata,
rozwiedziona, wyk. wyższe, pracownik socjalny, NGO’s)
Podczas prowadzonych rozmów badani podkreślali znaczenie i wagę indywidualnego podejścia do
każdego przypadku bezdomnego z jakim pracują. Ludzie są różni, mają różne osobowości, potrzeby,
aspiracje. By praca z nimi przyniosła oczekiwane skutki każdą z tych osób należy wiec potraktować
podmiotowo, jako indywidualny przypadek. A wiec obowiązujące standardy nie powinny być zbyt
sztywne. Powinny one wyznaczać kierunki pracy z bezdomnym, powinny wskazywać możliwości
pomocy bezdomnemu, ale jednocześnie pracownik socjalny, opiekun powinien mieć możliwość
podejmowania samodzielnych decyzji dobrych dla swojego klienta.
258
Warto pamiętać, że bezdomny to niezwykle trudny klient. Praca z nim wymaga wiedzy, praktyki
zawodowej i niezwykłych umiejętności komunikacyjnych. Pracownicy socjalni, opiekunowie,
wolontariusze w pracy z bezdomnym borykają się z licznymi trudnościami. Trudności te można
podzielić na trzy grupy. Do pierwszej z nich należy zaliczyć cechy charakteru, osobowości samych
pracowników. Zapewne nie każdy z nich jest mentalnie przygotowany do pracy z ludźmi ze
społecznego marginesu. Druga grupa trudności to cechy charakteru samych bezdomnych. Trzecim
czynnikiem utrudniających profesjonalną pomoc bezdomnym są trudności instytucjonalnoorganizacyjne. Kwestie trudności w wykonywanej pracy podjęliśmy podczas rozmów z badanymi.
Rozmówcy podejmując ten wątek eksponowali cechy osobowościowe bezdomnych i bariery
instytucjonalno-organizacyjne. Podkreślali, że ich podopieczni to osoby o nietrwałych postawach,
chwiejne emocjonalnie, długotrwale bezrobotne, uzależnione od alkoholu lub narkotyków, bierne,
charakteryzujące wyuczoną bezradnością, sfrustrowane, nierzadko agresywne i roszczeniowe.
Wśród zagadnień natury instytucjonalno-organizacyjnej rozmówcy wskazywali na problemy ze służbą
zdrowia (lekarze, pogotowie i szpitale nie zawsze chcą angażować się w pomoc bezdomnym),
z wydziałem lokalowym (trudności w przydzielaniu mieszkań), z sądami (nie przychylają się do
próśb), na brak wsparcia dla bezdomnych z niepełnosprawnością. Warto wspomnieć, że na trudności
w pracy z bezdomnym wskazywali wszyscy badani Pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej w Częstochowie. Jednocześnie co drugi przedstawiciel częstochowskich organizacji
pozarządowych przyznał, iż nie ma żadnych problemów w pracy ze swoimi podopiecznymi.
Problemy ze służbą zdrowia, bo osoba była wypisana, ale była niechodząca
i zostawiona, a schronisko nie jest przystosowane do takich osób. Brak
ogrzewali dla kobiet. Nie ma miejsca, gdzie osoba mogłaby się umyć, wyprać i
dostać nowe ubranie (kobieta, 45-54 lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik
socjalny, MOPS)
Zrzucanie odpowiedzialności na pracowników, ale często zrzucają tez
odpowiedzialność na innych (podczas pracy). Nie rozumieją bądź nie chcą
zrozumieć, że są przepisy. Dotyczy to osób wykluczonych, nie tylko osób
bezdomnych. (kobieta, 35-44 lata, mężatka, wyk wyższe, kierownik, MOPS)
259
Dotarcie do osoby (psychologicznie), osoba bezdomna jest osobą roszczeniową,
uzależnioną od narkotyków, alkoholu i nie ma przekonania by z tego wyszła.
Kontakt to jest już dużo. Brak zabezpieczenia w usługi zdrowotne, tylko ratują
życie. Pomoc osobie niepełnosprawnej bezdomnej jest niezbędna i z tym była
największa trudność. Postrzeganie osoby bezdomnej podmiotowo przez
społeczeństwo. Niewiara w siebie. Jeśli się udało coś zrobić, to osoba mogła np.
powrócić do uzależnienia i praca zaczynała się od początku. Każdy krok jest
sukcesem. Rozdawnictwo nie jest miło widziane. Trzeba opracować
indywidualną metodę do każdego (kobieta, 45-54 lata, panna, wyk wyższe,
pracownik socjalny, MOPS)
Współcześnie praca socjalna dysponuje szerokim wachlarzem metod pracy z podopiecznym.
Pracownik socjalny może prowadzić swojego klienta w oparciu o prace socjalną z jednostką (metodę
indywidualnego przypadku), prace socjalną z grupą/rodziną (metodę grupową), prace socjalną ze
środowiskiem lokalnym (metodę środowiskową) oraz w oparciu o psychoterapię, poradnictwo,
mediacje itp. Podczas wywiadu z naszymi ekspertami podjęliśmy wątek stosowanych przez nich
metod w pracy z bezdomnymi. Co drugi rozmówca reprezentujący częstochowskie organizacje
pozarządowe nie potrafił wskazać ani jednej metody pracy socjalnej podejmowanej wobec
bezdomnego. W podobnej sytuacji znalazło się dwóch pracowników częstochowskiego MOPS. Ci
z badanych, którzy wskazywali metody pracy socjalnej, wykorzystywane w ich codziennej pracy,
w swoich wypowiedziach przywoływali rozmowę z podopiecznym, wywiad środowiskowy, metodę
indywidualnego przypadku, terapię antyalkoholową, pilnowanie, by bezdomni „odhaczali się w PUP”,
organizowanie różnych kursów i szkoleń dla bezdomnych, organizowanie spotkań grupowych
z psychologiem, pracę socjalną ze środowiskiem lokalnym, kontrakt socjalny i streetworking.
Nawiązanie kontaktów, płynne relacje i szybko sobie ich pozyskuje,
odpowiadam im na pytania prawdę, pozwalam im się wygadać, przekazuje im
swoje doświadczenia, sprowadzam ich na obiad, robię herbatę, daje ubranie itp.
260
Odpowiadam na każde pytanie, ale trzymam dyscyplinę (mężczyzna, 55-64 lata,
wdowiec, wyk. średnie, wolontariusz, NGO’s).
Metoda indywidualnego przypadku, bo nie da się tego grupowo przeprowadzić,
to są przede wszystkim rozmowy, ty ludziom też należy się jakaś rozrywka, np.
grill, andrzejkowe zabawy, sylwestry itp. Jest to jakaś rozrywka, oderwanie się
od rzeczywistości. Zakładam kontakty, omawiam to z nimi i przestrzegam
terminów, zobowiązań (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk. wyższe, pracownik
socjalny, MOPS).
W swojej pracy z podopiecznym zdecydowana większość rozmówców współpracuje z różnymi
instytucjami funkcjonującymi na ternie Częstochowy i w okolicach miasta. Wśród tych instytucji
zostały wymienione Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, Bank Żywności
w Częstochowie, „Powrót z U”, Urząd Miasta Częstochowa, Chrześcijańska Fundacja „Adullam”, Caritas,
Stacjonarny Ośrodkek Reintegracji Społecznej „Dom Świętego Barnaby”, GOPS, DPS-y, Policja, Służba
Zdrowia. Badani charakteryzowali współpracę z tymi instytucjami jako dobrą. Jednocześnie
przyznawali, że lepiej współpracuje im się z organizacjami pozarządowymi.
Po wyeksponowaniu metod pracy socjalnej przez rozmówców poprosiliśmy, by krótko opisali
czynności, jakie wykonują podejmując pracę z bezdomnym od mementu jego przybycia do placówki.
Analiza wypowiedzi badanych wykazała, że ich praca polega na rozmowie z podopiecznym,
zaznajomieniu go z regułami panującymi w placówce (godziny posiłków, obowiązki zasady
postępowania w przypadku choroby), wypełnieniu koniecznej dokumentacji i udzieleniu pomocy
doraźnej, skierowanie do odpowiedniej placówki (nawiązanie kontaktu z poranią lecząca od
uzależnień), monitorowanie tego, co bezdomny robi w placówce, pisanie w jego imieniu pism i podań,
doradztwo zawodowe.
Nawiązanie kontaktu z osobą bezdomną ze względu na okoliczności w jakiej
spotykam osobę i stosuje się do klimatu, jaki panuje, np. w schroniskach, na
261
dworcach, utożsamiam się z nimi. To są najlepsze metody, staram się im
pomagać, na ile mnie stać, ze względu na okoliczności. Organizuje zajęcia,
grupy. W placówce dostaje wolną rękę od Pani prezes, nikt nie ingeruje
w sposoby pracy, mam zaufanie, z moim zdaniem prezes się liczy. Muszę
udzielać informacji. Nie znaczy to, że nie mam przyjść zapytać się, poradzić się.
Kiedyś chodziłem na mitingi AA, do aresztu śledczego z gitarą i ze słowem
bożym. Proponuje im (po kilku spotkaniach) hostel i są tu ci ludzie do tej pory.
(mężczyzna, 55-64 lata, wdowiec, wyk. średnie, wolontariusz, NGO’s).
Przedstawienie osobie bezdomnej prawa, jeśli chodzi o zatrudnienie, doradzam,
jak poszukiwać pracy, pomagam założyć maila, nauka pracy na komputerze.
Dzwonimy do pracodawców, Zastanawiam się nad inną formą pomocy, np.
szkolenia/kursy itp. (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler , wyk. wyższe, pośrednik
pracy, NGO’s).
Sporządzenie dokumentacji (spisywanie danych, podpisywanie kontraktów
przez osobę bezdomną, jest tam regulamin). Pokazujemy placówkę (omówienie
pomieszczeń, do czego służą), jak osoba ma funkcjonować, miejsce w którym ma
mieszkać. Wydanie czystej pościeli, naczyń (podstawowy sprzęt), środki
higieniczne ( np. mydło, szampon, papier toaletowy), ubrania ( w miarę
możliwości). Zapoznanie z dyżurnym kuchni. Rozmowy na temat regulaminu
(po raz kolejny) (mężczyzna, 35-44 lata, kawaler , wyk. wyższe, opiekun, NGO’s).
Skierowanie do placówki, obserwacja, wywiad środowiskowy, rozeznanie potrzeb danej osoby, plan
pomocy, diagnoza (ocenić co w danym przypadku, jak pomóc), na wywiad do szpitala, np. paczki
o środki czystości oprócz ubezpieczenia zdrowotnego. Potem np. zasiłki na zrobienie zdjęcia
i wyrobienie dowodu osobistego, są niektórzy, z którymi trzeba iść i pomóc w wypisaniu wniosku,
złożeniu w UM. Jeśli jest chętny ( w zimie), by zapewnić im schronienie (placówka dla osób
262
bezdomnych), dostają skierowanie. Jaka osoba trafia na placówkę, to można zrobić coś więcej (plan
pomocy), wskazać, gdzie ma się udać, co zrobić, np. lekarz. Jeśli wymaga i chce współpracować
schronisku, to dalej może korzystać z posiłków, schronienia. Czasem sami opuszczają. Jeśli są zdrowe,
to poprzez biuro pracy albo klub pracy lub terapię można skierować na kursy, gdzie są omawiane
przez psychologa. Można zrobić kontrakt socjalny, by to nie było bezowocne. Można dać pomoc
finansowa, np. na buty. (kobieta, 45-54 lata, mężatka, wyk wyższe, pośrednik pracy, MOPS).
Czy stosowane przez badanych metody pracy socjalnej są efektywne? Postanowiliśmy się tego
dowiedzieć. Poprosiliśmy ich, by wskazali liczbę bezdomnych, którym pomagali i którym w ostatnim
roku udało się pomóc. Okazało się, że 20 pracowników i wolontariuszy NGO’s pomogło całkowicie
usamodzielnić się 23 osobom (10 pracowników MOPS usamodzielniło 34 osoby), odbyć kursy
i szkolenia 113 osobom (pracownicy MOPS - 115 osobom), znaleźć pracę 45 osobom (pracownicy
MOPS - 40 osobom), umożliwienie odbycia terapii odwykowej 84 osobom (pracownicy MOPS – 216
osobom), w uzyskaniu stałego świadczenia 20 osobom (pracownicy MOPS – 263 osobom),
w znalezieniu mieszkania 12 osobom (pracownicy MOPS - 20 osobom). Analiza odpowiedzi
rozmówców wskazuje, że skuteczniejsi w swojej pracy z bezdomnym zdają się być pracownicy
Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie.
Zapewne pomoc oferowana bezdomnym byłaby bardziej skuteczna gdyby nie pewne bariery
i ograniczenia prawno-administracyjne oraz brak satysfakcji z wykonywanej pracy, na którą to
wskazywali prawie wszyscy rozmówcy.
W opinii pracowników MOPS i NGO’s sytuacja bezdomnych uległaby znacznej poprawie, gdyby
zmieniło się nastawienie przedsiębiorców do osób bezdomnych, gdyby stali się oni wobec tej kategorii
społecznej bardziej otwarci i tolerancyjni.
Kolejnym istotnym czynnikiem w walce z bezdomnością jest brak mieszkań dla bezdomnych. Bez nich
i bez większych nakładów finansowych na pomoc bezdomnym nie można liczyć na poprawę ich
sytuacji życiowej. Indagowani w tej kwestii badani zwrócili również uwagę na poszerzenie oferty
kursów zawodowych oraz konieczność zmiany systemu pracy z osobami bezdomnymi. Wprowadzenie
standardów pracy socjalnej ułatwiłoby pracę w tym wymagającym klientem.
Finanse instytucji pracujących z osobami bezdomnymi zdają się dla nich stanowić barierę
uniemożliwiającą przygotowanie pełnej oferty możliwości pomocy bezdomnym. W związku z tym
instytucje te starają się pozyskiwać środki ekonomiczne z różnych źródeł. Z rozmów prowadzonych
podczas wywiadu wynika, iż zarówno Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, jak
i funkcjonujące na terenie miasta i w jego okolicy organizacje pozarządowe są finansowane ze źródeł
263
publicznych i unijnych (projekty współfinansowane z EFS). Istotne w opinii rozmówców wsparcie
instytucje te otrzymują od sponsorów i darczyńców.
Wszystkie instytucje na terenie których prowadziliśmy wywiady współpracują z Miastem i Gminą
Częstochowa realizując zadania zlecone. W ramach tych zadań wydawane są posiłku i odzież,
prowadzone są hostele, schroniska i prace publiczne. Instytucje korzystające z funduszy
przekazywanych przez miasto współpracują ze sobą, piszą wspólne projekty. Wśród organizacji,
z którymi podejmowana jest współpraca zostały wymienione MOPS, Chrześcijańska Fundacja
„Adullam”, Bank Żywności w Częstochowie, Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej „Dom
Świętego Barnaby”. Współpracę z tymi organizacjami badani najczęściej ocenili jako bardzo dobrą lub
jako wystarczającą.
Mimo, iż badani współprace w władzami miasta i gminy Częstochowa ocenili jako dobą lub bardzo
dobrą (5 osób uznało ją za niewystarczającą), to więcej niż połowa z nich przyznała, że w pomoc
bezdomnym włodarze miasta nie angażują się w wystarczającym stopniu.
Władze miasta zlecając zadania zlecone instytucjom zajmującym się pomocą społeczną prowadzą
monitoring realizacji zadań zleconych. W związku z tym podczas rozmów z zawodowymi
pomagaczami podjęliśmy ten wątek. Chcieliśmy sprawdzić, jakie opinie na temat tego monitoringu
wyrażają nasi rozmówcy. Większość z nich stwierdziła, iż taki monitoring jest prowadzony, ale
w zdecydowanej większości nie byli oni w stanie wskazać kiedy, jak często jest on prowadzony i na
czym on polega (3 osoby bez przekonania przyznały, że zapewne są sprawdzane dokumenty).
Rozmówcy nie potrafili też wskazać zalet i wad monitorowania dysponowania środkami
przekazanymi przez Miasto na zadania publiczne (1 osoby stwierdziła, że dopinguje ono do pracy; 1
osoba przyznała, że dzięki niemu jest porządek w dokumentacji).
Mimo to 2/3 badanych przyznało, że monitoring realizacji zadań zleconych przez miasto,
wydatkowania pieniędzy i działalności instytucji w których pracują powinien być prowadzony.
Dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie kogoś w rodzaju superwizora. Taki monitoring mogłyby
prowadzić również instytucje, czy osoby z poza kontrolowanej placówki. Badani wskazywali również
na kierownictwo placówek, w których są zatrudnieni, jako tych, którzy mogliby się podjąć tego
zadania. Jednocześnie rozmówcy nie potrafili wskazać kryteriów, jakie powinny obowiązywać podczas
kontroli ich placówek. Kilka osób uznało, że podczas oceny powinna zostać uwzględniona
efektywność placówki i poszczególnych jej pracowników, ich aktywność, rzetelność, profesjonalizm
wykonywanych zadań, kultura osobista w podejściu do bezdomnych, umiejętność współpracy
z innymi.
Mimo, iż wszystkie instytucje, w których prowadziliśmy eksplorację realizują zlecone przez Miasto
zadania zlecone dla bezdomnych to tylko 5 rozmówców wyraziło przekonanie, że zna
264
procedury/przepisy związane ze zlecaniem zadań publicznych (jak przyznali orientowali się
w regułach dotyczących przetargów).
W opinii zdecydowanej większości rozmówców zlecone przez Miasto zadania publiczne dla
bezdomnych powinny być zlecane organizacjom pozarządowym. Instytucje te potrzebują ich
chociażby na zaspokojenie biologicznych potrzeb osób bezdomnych takich jak pożywienie, środki
higieniczne, odzież czy nocleg. Bez ich zaspokojenia nie można podjąć pracy socjalnej z bezdomnym.
Organizacje pomagające częstochowskim kloszardom funkcjonują w różnych częściach miejscach
miasta i poza nim. Zapytaliśmy naszych rozmówców co sądzą na temat organizowania pomocy
bezdomnym na terenie Częstochowy. Może lepiej byłoby urządzić tę pomoc poza miastem? Na to
pytanie indagowani odpowiadali różnie. Część z nich stwierdziła, że bezdomnych należy umieszczać
na terenie miasta. W mieście można ich bardziej kontrolować. Inni uznali, że może warto byłoby
bezdomnych umieścić w specjalnych ośrodkach poza miastem. Być może w ten sposób oderwani od
patologicznych miejsc mieli większe szanse na poprawę swojego losu.
PODSUMOWANIE
Prowadzone z bezdomnymi rozmowy nie należały do łatwych, bowiem podczas nich poruszano
problemy, o których część z badanych wolałaby zapomnieć, wymazać ze swojej pamięci. Informacje
uzyskane od bezdomnych pokazały, że życie bezdomnego nie jest łatwe. W wielu przypadkach
bezdomność rozmówców była konsekwencją wadliwie funkcjonujących ich rodzin, choroby
alkoholowej i problemów finansowych. Ich sytuacja finansowa jest trudna. Część z nich dysponuje
stałymi dochodami, część dorabia w nie do końca legalny sposób.
Oferowaną im przez częstochowskie instytucje pomocy społecznej pomoc oceniają dobrze. Są
zadowoleni z doraźnego wsparcia w postaci pożywienia, higieny, odzieży i noclegu. W każdych
okolicznościach mogą liczyć na rozmowę z pracownikiem tych instytucji. O innych formach
instytucjonalnej pomocy rozmówcy wspominali o wiele rzadziej.
Analizując wypowiedzi bezdomnych można odnieść wrażenie, że organizacje, które powinny
prowadzić pełną, profesjonalną pomoc osobom bezdomnym oferują im zaledwie pomoc doraźną, a ta
nie pozwoli bezdomnym na poprawę ich losu. Sami bezdomni też nie podejmują prób poprawy swojej
sytuacji życiowej. Dobrami, które pozwoliłoby w ich opinii porzucić status bezdomnego jest
mieszkanie i praca zawodowa. Ale sami nie podejmują prób zabezpieczenia sobie tych dóbr. Liczą, że
„ktoś przydzieli im mieszkanie”, „bo przecież im się ono należy” i ktoś pomoże im znaleźć pracę
i „załatwi” pomoc społeczną.
265
Charakteryzująca bezdomnych w wielu przypadkach postawa roszczeniowa i wyuczona bezradność
sprawiają, że sami nie są oni w stanie sobie pomóc. W wielu przypadkach można odnieść wrażenie, że
miejsce, w którym znaleźli się odpowiada im i nie zrobią nic, w celu poprawy swego losu.
Analiza wypowiedzi pracowników MOPS i NGO’s pokazała, że bezdomny to niezwykle trudny klient.
Praca z nim wymaga kompetencji i szczególnego wysiłku. Nie każdy może więc wykonywać tę
profesję. Wszyscy rozmówcy, jak wynika z ich wypowiedzi okazali się być profesjonalnie
przygotowani do pracy z bezdomnym. Potrafią diagnozować problemy podopiecznych, wiedzą, w
jakim zakresie powinny i w jakim mogą im pomóc. Są świadomi ograniczeń (głównie natury
ekonomiczno-administracyjnej) na jakie napotykają świadcząc pomoc bezdomnym.
Pozytywnie oceniają współpracę z instytucjami pracującymi na rzecz bezdomnych. Mimo, iż są
zadowoleni ze współpracy z władzami Miasta Częstochowa, które zlecają zadania publiczne z zakresu
bezdomności instytucjom, z których przedstawicielami rozmawialiśmy, to uważają, że władze
mogłyby się bardziej zaangażować w pomoc bezdomnym. Rozmówcy są zwolennikami określenia
standardów dla poszczególnych form wsparcia osób bezdomnych. Ich zdaniem wpłynęłoby to na
efektywność wykonywanej pracy. Informacje, jakimi dysponują badani w zakresie monitorowania
zadań publicznych z zakresu bezdomności, i działalności instytucji, w których są zatrudnieni należy
uznać za niewystarczające.
Generalizując wypowiedzi pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz
informacje uzyskane od pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji pozarządowych
pracujących z bezdomnymi należy stwierdzić, iż w ich opinii najważniejszą formą pomocy bezdomnym
jest pomoc doraźna. Starają się wiec oni jak mogą zapewnić swoim podopiecznym pożywienie, odzież,
środki czystości i nocleg. Te zadania wypełniają w sposób zadowalający.
Ale profesjonalna praca z bezdomnym nie polega tylko na zadbaniu o jego biologiczne potrzeby.
Z klientem, który nie ma domu należy pracować tak, by w konsekwencji podejmowanych wobec niego
działań, przestał być on osobą bezdomną. Rozmowy z przedstawicielami MOPS i NGO’s ujawniły, że
tego typu działania rzadko są podejmowane. A ci pracownicy i wolontariusze, którzy je podejmą
napotykają wiele mentalnych, personalnych i instytucjonalnych barier, z którymi nie zawsze mogą
sobie poradzić. Może wiec pomoc osobom bezdomnym powinna mieć systemowy charakter, może
warto opracować ujednolicony katalog działań, które należałoby wykonać w pracy z bezdomnymi,
może w ten sposób będzie można pomóc tym, którzy tej pomocy potrzebują? Bo obecny system
wsparcia i pracy z osobą bezdomną zdaje się być wadliwy i raczej działa na rzecz utrzymania obecnego
status quo niż realnej pomocy bezdomnemu nakierowanej na jego wyjście ze stanu bezdomności.
266
AGNIESZKA KOWAL-SMUGOWSKA
BEZDOMNOŚĆ I ZJAWISKO
BEZDOMNOŚCI W OCENIE MIESZKAŃCÓW
CZĘSTOCHOWY
Celem podjętej eksploracji było zdiagnozowanie deficytów w zakresie świadczenia usług społecznych
na rzecz osób bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa i wypracowanie narzędzi,
przy pomocy których możliwe będzie zoptymalizowanie profesjonalnej pomocy świadczonej
bezdomnym. Cel ten został zrealizowany poprzez zebranie wśród mieszkańców Częstochowy opinii na
temat osób bezdomnych przebywających w mieście oraz oferowanej im pomocy. Zaprezentowana na
stronach niniejszego raportu analiza wyników badań ma pozwolić znaleźć odpowiedzi na następujące
problemy badawcze sformułowane na etapie konceptualizacji badań:
1. Jakie opinie na temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie wyrażają mieszkańcy
Częstochowy?
2. Jak mieszkańcy Częstochowy oceniają pomoc oferowaną osobom bezdomnym przez MOPS
i NGO's?
3. W jaki sposób mieszkańcy miasta wyobrażają sobie efektywną instytucjonalną pomoc
skierowaną do osób bezdomnych?
Uwzględniając praktyczny wymiar badań, w ich następstwie wśród mieszkańców Częstochowy ma
zostać przeprowadzona kampania informacyjna, której celem będzie przełamywanie stereotypów
narosłych wokół osób bezdomnych. Wymiar społeczny tej kampanii zakłada działania o charakterze
informacyjno - edukacyjnym w zakresie uświadamiania społeczeństwu istoty zjawiska bezdomności,
jego przyczyn oraz form pomocy osobom bezdomnym.
OPINIE MIESZKAŃCÓW CZĘSTOCHOWY NA TEMAT OSÓB BEZDOMNYCH
Analizy materiału badawczego dotyczącego opinii mieszkańców Częstochowy na temat osób
bezdomnych mają pozwolić określić stereotyp osoby bezdomnej na podstawie: doświadczeń własnych
mieszkańców ze spotkań z bezdomnymi; chęci niesienia pomocy osobom bezdomnym; cech
opisujących osobę bezdomną; przyczyn bezdomności; oceny sytuacji życiowej bezdomnych; aprobaty
społecznej osób bezdomnych.
267
DOŚWIADCZENIA WŁASNE MIESZKAŃCÓW ZE SPOTKAŃ Z BEZDOMNYMI
Doświadczenia mieszkańców Częstochowy ze spotkań z osobami bezdomnymi są jednym
z najistotniejszych czynników warunkujących ich postrzeganie. Doświadczenia ze spotkań z osobami
bezdomnymi wpływają na postawy wobec tych osób, a w dalszej kolejności na gotowość do
ewentualnej pomocy. Doświadczenia te kształtują również obraz osoby bezdomnej – kim jest, jak
wygląda, co doprowadziło tę osobę do bezdomności oraz jaki jest jej ogólny status socjoekonomiczny.
To natomiast, jak mieszkańcy miasta spostrzegają ludzi bezdomnych jest źródłem wielu stereotypów,
które z kolei wpływają na to, jak Częstochowianie oceniają szanse bezdomnych na poprawę ich
sytuacji życiowej. Rozkład odpowiedzi obrazujących doświadczenia mieszkańców Częstochowy ze
spotkań z osobami bezdomnymi przedstawia tabela 63.
Dane zamieszone w tabeli poniżej wskazują na pozytywne nastawienie mieszkańców do osób
bezdomnych (50,54% odpowiedzi). W tej grupie odpowiedzi wyodrębnić można takie, które: wskazują
na współczucie (15,62%) i zrozumienie wobec bezdomnych (3,17%), ujawniają chęć aktywnej pomocy
osobom bezdomnym (14,12%); sytuują osoby bezdomne jako spokojne i nikomu nie wadzące
(17,63%).
Wykazano jednocześnie znaczny procent odpowiedzi związanych z negatywnymi doświadczeniami
w spotkaniach z bezdomnymi (40,19%), z czego: 11,70% odpowiedzi dotyczy doświadczania
natarczywego zachowania bezdomnych, 8,02% odpowiedzi mówi o nieprzyjemnym a nawet
agresywnym zachowaniu bezdomnych, 16,04% odpowiedzi dotyczy omijania osób bezdomnych,
a 4,43% odpowiedzi wskazuje na brak tolerancji wobec osób bezdomnych. Na całkowitą obojętność
wobec bezdomnych wskazuje 5,51% odpowiedzi.
268
Tabela 63. Doświadczenia respondentów ze spotkań z osobami bezdomnymi (%)
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
Mam złe
doświadczenia –
jeśli nie otrzymują
tego, czego chcą
potrafią być
nieprzyjemni, nawet
agresywni
8,20
7,80
10,45
6,03
7,27
7,63
5,84
12,50
6,45
16,67
5,26
9,36
6,87
8,02
Mam złe
doświadczenia, są
bardzo natarczywi
10,37
13,25
19,51
10,34
9,09
9,24
10,22
4,17
3,23
16,67
12,72
14,42
7,14
11,70
Na wszelki wypadek
omijam ich
szerokim łukiem
17,96
13,79
19,51
20,26
14,09
12,05
11,68
16,67
6,45
16,67
11,84
16,48
18,41
16,04
17,80
17,42
11,85
20,26
18,18
19,68
22,63
13,89
29,03
13,89
19,74
16,67
17,31
17,63
14,71
13,43
10,80
9,91
15,45
21,29
13,87
12,50
12,90
5,56
13,16
13,67
16,48
14,12
Sama/sam jestem w
trudnej sytuacji i
dlatego staram się
ich zrozumieć
3,25
3,09
1,05
2,16
2,73
5,22
5,84
4,17
19,35
0,00
5,26
1,87
2,75
3,17
Współczuję tym
ludziom, ponieważ
to nie ich wina, że
znaleźli się w
trudnej sytuacji
17,80
13,07
13,24
14,66
16,82
17,27
16,79
16,67
12,90
19,44
15,79
15,36
15,93
15,62
3,41
5,63
5,23
3,88
6,82
2,41
1,46
8,33
0,00
2,78
5,26
4,87
3,85
4,43
4,33
6,90
5,92
7,33
4,55
2,81
5,84
9,72
6,45
8,33
5,26
5,06
6,04
5,51
2,17
100,00
5,63
100,00
2,44
100,00
5,17
100,00
5,00
100,00
2,41
100,00
5,84
100,00
1,39
100,00
3,23
100,00
0,00
100,00
5,70
100,00
2,25
100,00
5,22
100,00
3,76
100,00
Odpowiedzi
To spokojni ludzie,
nigdy mnie nie
zaczepiali
To ludzie
doświadczeni przez
los, więc staram się
im pomóc w miarę
moich możliwości
Moje osobiste
doświadczenia nie
skłaniają mnie do
tolerancji wobec
bezdomnych
Nie zwracam na
nich uwagi/są mi
obojętni
Inne
OGÓŁEM
Z danych wynika, że wskazania zarówno kobiet, jak i mężczyzn nie odbiegały znacząco od ogólnej
tendencji w sposobie udzielania odpowiedzi. Wykazano jednak kilkuprocentowe różnice przy
269
niektórych odpowiedziach, które pozwalają na sformułowanie ciekawych wniosków. Przede
wszystkim kobiety częściej od mężczyzn wskazywały na odpowiedź dotyczącą współczucia
bezdomnym (rozkłady odpowiedzi odpowiednio 17,80% i 13,07%) ale jednocześnie częściej
deklarowały, że omijają bezdomnych szerokim łukiem (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 17,96%
i 13,79%). Mężczyźni natomiast częściej wybierali odpowiedź dotyczącą natarczywości bezdomnych
(rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 13,25% i 10,37%). Mężczyźni okazywali także większą niż
kobiety obojętność wobec osób bezdomnych (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 6,90% i 4,33%),
podobnie jak i brak tolerancji (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 5,63% i 3,41%).
Wiek badanych mieszkańców Częstochowy jest zmienną, która jak można zauważyć w powyższej
tabeli, wyraźniej od płci różnicuje sposób doświadczania spotkań z bezdomnymi. Przede wszystkim
widoczne są różnice w sposobie odbioru złych doświadczeń z bezdomnymi. Respondenci między 1824 rokiem życia częściej postrzegają bezdomnych jako natarczywych (19,51%), co wyraźnie odbiega
od ogólnej tendencji tej odpowiedzi (11,70%). Na drugim biegunie w ocenie natarczywości znajdują
się osoby powyżej 65 roku życia. W tej grupie wiekowej procent udzielonych odpowiedzi (4,17%) jest
również wyraźnie niższy od ogólnej tendencji (11,70%). Ci sami respondenci, odwołując się do
doświadczeń własnych ze spotkań z bezdomnymi, częściej oceniają ich jako agresywnych
i nieprzyjemnych (12,50%), co pozostaje w widocznym odchyleniu od ogólnej tendencji odnotowanej
w tej odpowiedzi (8,02%). Chęć pomocy w związku z odbiorem bezdomnych jako ludzi
doświadczonych przez los, szczególnie silnie deklarowały osoby między 45 a 54 rokiem życia
(21,29%) w stosunku do ogólnej tendencji, która wynosiła 14,12%. Rzadziej niż pozostali respondenci
taką postawę deklarowały osoby między 25 a 34 rokiem życia (9,91%) , co dostrzegalnie odbiega od
ogólnej tendencji tej odpowiedzi (14,12%).
Kolejną zmienną obrazującą rozkład odpowiedzi dotyczących doświadczenia ze spotkań
z bezdomnymi jest wykształcenie badanych. Wyniki ilustrujące tę zależność umieszczone są w tabeli
60. Wynika z niej, że na złe doświadczenia częściej wskazują w odpowiedziach osoby
z wykształceniem gimnazjalnym i to zarówno ze względu na agresywność bezdomnych (16,67%) jak
i ich natarczywość (16,67%), co pokazują tendencje ogólne dotyczące tych kategorii wynoszące
kolejno 8,02% i 11,70%. Natarczywość znacznie rzadziej przeszkadzała natomiast osobom
z wykształceniem podstawowym – 3,23% odpowiedzi w stosunku do ogólnej tendencji wynoszącej
11,70%. Zależność ta potwierdza się we wskazaniach, że bezdomni są spokojnymi ludźmi. Na tę
odpowiedź najczęściej wskazywali właśnie respondenci z wykształceniem podstawowym (29,03%)
w stosunku do tendencji ogólnej -17,63%. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym rzadziej
wskazywały, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los (5,56%), na co wskazuje tendencja ogólna
tej odpowiedzi wynosząca 14,12%. Respondenci w wykształceniem podstawowym częściej natomiast
wskazywali na odpowiedź, że sami są w trudnej sytuacji i dlatego starają się zrozumieć bezdomnych
(19,35%), przy znacząco niższej tendencji ogólnej (3,17%).
270
CHĘĆ NIESIENIA POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM
W tabeli 64 przedstawiono rozkłady odpowiedzi badanych na pytanie dotyczące pomocy osobom
bezdomnym. Wynika z niej, że mieszkańcy Częstochowy najczęściej pomagają bezdomnym czasami
dając im pieniądze, odzież, żywność (41,47% ogółu respondentów). Zawsze stara się pomóc w taki
sposób 8,40% badanych, a 1,87% zleca bezdomnym jakąś pracę za wynagrodzeniem. Gdyby posłużyć
się wyliczeniem sumarycznym, to okaże się, że 51,74% ankietowanych stara się pomagać bezdomnym.
Niechęć do pomocy bezdomnym deklaruje 42,54% respondentów. Największą grupę stanowią ci,
którzy uważają, że płacą podatki i to państwo/gmina powinna wydatkować pieniądze na pomoc
osobom bezdomnym (17,60%). W dalszej kolejności są osoby, które uważają, że nie jest ich stać na
pomaganie bezdomnym (12,27%), osoby które nie pomagają z zasady (9,60%), a na końcu ci, którzy
uważają, że nie warto się tym problemem zajmować w kontekście innych ważniejszych problemów
w kraju (3,07%).
W tabeli 64 przedstawiono rozkłady odpowiedzi na pytanie dotyczące chęci pomocy bezdomnym ze
względu na płeć badanych. Pierwsza różnica dotyczy odpowiedzi przez którą respondenci wskazywali,
że czasami pomagają dając pieniądze, odzież i żywność. Z danych wynika, że kobiety starają się to
robić częściej (48,24%) niż ogół badanych (41,47%). Mężczyźni pomagają w ten sposób rzadziej
(33,81%) w stosunku do tendencji ogólnej (41,47%). Kobiety rzadziej wzbraniają się przed pomocą
bezdomnym twierdząc, że powinny to robić państwo/gmina (14,07%) przy tendencji ogólnej 17,60%.
Mężczyźni są natomiast tymi, którzy częściej wzbraniają się przed pomocą bezdomnym z tego samego
powodu (21,59%) do tendencji ogólnej 17,60%.
Tabela 64 obrazuje różnice w zagadnieniu chęci niesienia pomocy bezdomnym w zależności od wieku
badanych. Widać w niej, że znacznie rzadziej niż to ma miejsce w pozostałych grupach wiekowych,
chęć pomocy poprzez dawanie od czasu do czasu pieniędzy, żywości i odzieży deklarują osoby
najstarsze (25,53%), co można wywnioskować na podstawie wartości tendencji ogólnej – 41,47%. Te
same osoby – powyżej 65 roku życia wskazują częściej na to, że nie pomagają, bo same mają niskie
dochody (25,53%), przy tendencji ogólnej 12,27%. Respondenci z tej samej grupy wiekowej
jednocześnie rzadziej wskazują na to, że nie pomagają bezdomnym ze względu na to, że to państwo
bądź gmina powinny im pomagać (6,38%) , przy tendencji ogólnej 17,60%.
W tabeli 64 przedstawiono zależność dotyczącą chęci pomagania w zestawieniu z wykształceniem
badanych. Osoby z wykształceniem podstawowym częściej niż pozostałe starają się zawsze pomagać
bezdomnym, zarówno poprzez darowanie pieniędzy, żywności, odzieży (17,65% do wartości tendencji
271
ogólnej 8,40%), jak i prosząc bezdomnych o wykonanie jakiejś pracy (11,76% do wartości tendencji
ogólnej 1,87%). Te same osoby jednocześnie rzadziej pomagają tylko czasami (23,53% w stosunku do
tendencji ogólnej – 41,47%), ale też częściej wskazują, że nie pomagają, bo mają zbyt niskie dochody
(23,53% w stosunku do tendencji ogólnej – 12,27%). Ze względu na niski poziom dochodów również
częściej nie pomagają osoby z wykształceniem gimnazjalnym (26,32% do tendencji ogólnej – 12,27%).
Tabela 64. Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym we własnym zakresie (%)
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
Tak, zawsze staram się
pomóc takiej osobie –
daję pieniądze, żywność,
odzież
9,05
7,67
6,40
6,75
8,53
8,84
14,13
8,51
17,65
5,26
9,09
8,18
8,00
8,40
Tak, zawsze staram się
pomóc takiej osobie –
proszę ją o wykonanie
jakiejś pracy za
wynagrodzeniem
1,26
2,56
0,58
0,61
0,00
6,12
1,09
4,26
11,76
0,00
3,03
1,82
0,80
1,87
Tak, czasami pomagam
dając pieniądze, odzież,
żywność
48,24
33,81
40,70
40,49
51,94
40,82
39,13
25,53
23,53
36,84
34,09
41,82
46,80
41,47
Nie, bo nie stać mnie na
pomaganie innym – mam
zbyt niskie dochody
12,06
12,50
11,63
11,66
12,40
7,48
15,22
25,53
23,53
26,32
16,67
12,12
8,00
12,27
Nie, nigdy nie pomagam
– z zasady
7,79
11,65
11,05
11,66
6,98
8,16
10,87
6,38
5,88
15,79
14,39
7,88
9,20
9,60
Nie, nie pomagam,
ponieważ uważam, że
płacę podatki i
państwo/gmina powinna
je wydatkować na ten cel
14,07
21,59
19,19
20,25
14,73
21,77
13,04
6,38
11,76
10,53
18,18
16,97
18,80
17,60
Odpowiedzi
272
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Nie pomagam, bo
bezdomność jest tak mało
istotna przy naszych
problemach w kraju, że
nie ma sensu się nią
zajmować w sposób
szczególny
Wykształcenie
Mężczyźni
Odpowiedzi
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
2,76
3,41
3,49
3,68
2,33
2,04
1,09
8,51
5,88
0
2,27
4,55
1,6
3,07
4,40
Inne
3,77
5,11
4,07
3,68
2,33
4,08
5,43
12,77
0,00
0,00
1,52
4,85
6,00
Brak danych
1,01
1,70
2,91
1,23
0,78
0,68
0,00
2,13
6,45
8,33
5,26
5,06
6,04
5,51
OGÓŁEM
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100
100,00
CECHY OPISUJĄCE OSOBĘ BEZDOMNĄ
W tabeli 65 zebrano cechy opisujące osobę bezdomną. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną
cechę. Z rozkładu odpowiedzi wyłania się następujący obraz osoby bezdomnej: mężczyzna (14,03%),
brudny (10,08%), brzydko pachnący (9,63%), bezrobotny (9,29%), biedny (8,25%), uzależniony
(8,13% i potrzebujący pomocy (7,49%). Można również zauważyć kilka zależności. W obrazie osoby
bezdomnej przeważają cechy negatywne. Jednak cechy te dotyczą przeważnie wyglądu i sytuacji
socjoekonomicznej bezdomnych. Brak jest różnic między takimi cechami jak mądry/głupi
czy niebezpieczny/przyjazny dla otoczenia. Badani trzykrotnie częściej wskazywali, że osobą
bezdomną jest mężczyzna.
W tabeli 65 przedstawiono kolejno rozkłady odpowiedzi dotyczących cech opisujących osobą
bezdomną w zależności od płci, wieku i wykształcenia. Nie stwierdzono różnic w wyborze
najważniejszych cech charakteryzujących obraz bezdomnego w żadnym z poniższych zestawień.
Różnica w niektórych przypadkach polega jedynie na innej kolejności wskazywania cech, które jednak
w każdym zestawieniu pozostają te same.
273
Tabela 65. Cechy opisujące osobę bezdomną w opinii respondentów (%)
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
kobieta
5,22
5,05
3,98
4,48
5,55
6,00
6,81
5,64
6,14
3,13
6,89
5,15
4,30
5,14
mężczyzna
13,91
14,18
11,14
16,04
16,16
14,64
13,43
14,66
9,65
14,06
13,36
13,95
14,84
14,03
biedna
8,37
8,11
8,84
9,08
7,77
7,25
8,62
6,39
7,02
10,16
7,59
8,14
8,67
8,25
bogata
0,05
0,05
0,09
0,00
0,00
0,14
0,00
0,00
0,00
0,00
0,14
0,06
0,00
0,05
bezrobotna
9,24
9,34
9,99
10,57
9,51
7,67
8,62
7,52
8,77
11,72
8,72
8,80
10,08
9,29
pracująca zawodowo
0,09
0,05
0,09
0,00
0,00
0,14
0,20
0,00
0,00
0,00
0,14
0,11
0,00
0,07
brudna
9,79
10,42
10,17
10,45
10,30
11,02
8,42
8,65
8,77
12,50
10,13
9,68
10,47
10,08
czysta
0,32
0,59
0,27
0,12
0,32
0,42
1,20
1,13
0,00
0,00
1,27
0,39
0,16
0,44
brzydko pachnąca
9,65
9,61
9,99
10,57
9,03
9,76
8,02
9,40
9,65
10,16
8,44
9,68
10,16
9,63
ładnie pachnąca
0,09
0,21
0,09
0,12
0,00
0,00
0,80
0,00
0,00
0,00
0,56
0,06
0,08
0,15
stara
3,16
2,69
3,71
2,99
1,74
3,21
2,20
3,01
3,51
1,56
2,67
3,21
2,81
2,94
młoda
0,73
1,24
0,88
0,62
1,58
0,70
1,40
0,75
1,75
0,00
1,55
1,00
0,63
0,96
głupia
1,05
1,24
1,95
0,50
0,16
1,39
1,00
1,50
1,75
0,00
0,84
1,33
1,09
1,14
mądra
1,51
1,29
1,77
1,00
1,11
1,12
2,00
1,50
3,51
0,78
1,83
1,33
1,17
1,41
uzależniona
8,14
8,11
8,05
8,08
9,35
8,09
6,81
8,27
7,89
10,16
9,00
8,08
7,50
8,13
bez nałogów
0,32
0,27
0,27
0,25
0,16
0,56
0,40
0,00
0,00
0,00
1,13
0,11
0,16
0,30
niebezpieczna dla
otoczenia
1,28
1,13
1,41
0,50
1,27
1,26
1,00
2,63
0,88
1,56
1,27
1,22
1,17
1,21
przyjazna dla
otoczenia
1,78
1,93
2,30
1,12
1,27
1,67
3,01
1,88
3,51
0,78
2,39
1,88
1,48
1,85
Odpowiedzi
OGÓŁEM
274
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
samotna, bez rodziny i
przyjaciół
6,08
5,42
6,72
5,47
5,55
4,88
6,61
4,14
7,89
6,25
4,78
6,03
5,70
5,78
ma rodzinę, przyjaciół
0,50
0,64
0,27
0,50
0,48
0,56
0,80
1,88
0,88
0,78
0,98
0,55
0,31
0,57
społecznie
nieprzystosowana
5,90
5,59
5,92
4,98
6,34
5,72
5,61
6,39
3,51
4,69
5,06
5,70
6,56
5,76
społecznie
przystosowana
0,18
0,43
0,18
0,37
0,16
0,28
0,60
0,38
1,75
0,00
0,70
0,11
0,23
0,30
potrzebująca pomocy
7,91
6,98
7,78
6,47
8,08
8,09
7,41
6,39
6,14
9,38
7,03
7,69
7,42
7,49
samodzielna
0,59
0,70
0,88
0,62
0,48
0,14
0,60
1,50
2,63
2,34
0,70
0,55
0,39
0,64
inne negatywne
2,10
1,56
1,06
2,24
1,27
3,49
1,40
1,88
0,00
0,00
1,55
2,10
2,03
1,85
inne pozytywne
2,01
3,17
2,21
2,86
2,38
1,81
3,01
4,51
4,39
0,00
1,27
3,10
2,58
2,54
OGÓŁEM
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Odpowiedzi
OGÓŁEM
275
PRZYCZYNY BEZDOMNOŚCI
Kolejnym czynnikiem warunkującym sposób postrzegania przez Częstochowian osób bezdomnych
jest to, w czym respondenci upatrują przyczyn bezdomności. Ogólną tendencję w udzielaniu
odpowiedzi na pytanie badające to zagadnienie przedstawia tabela 66. Na podstawie danych w niej
zawartych można wskazać pięć głównych przyczyn, na które wskazują badani wyrażonych częstością
odpowiedzi: nie poradzenie sobie z problemem uzależnienia (24,61%), utrata pracy (22,37%),
niemożliwa do opanowania sytuacja życiowa (11,55%), rozwód i rozpad rodziny (9,94%) oraz
eksmisja (9,89%).
Tabela 66. Przyczyny bezdomności w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
rozwiodły się, ich
rodzina rozpadła się
8,41
11,67
10,13
8,37
8,45
10,13
15,49
7,41
9,52
18,37
9,47
10,83
8,50
9,94
straciły pracę
22,80
21,89
24,57
20,94
21,28
23,47
22,57
17,59
23,81
24,49
20,71
22,98
22,26
22,37
23,87
25,44
26,72
27,00
23,03
22,40
20,35
26,85
16,67
26,53
24,85
23,93
25,66
24,61
2,35
2,00
1,72
3,4
3,21
1,87
0,88
3,70
0,00
0,00
2,66
2,26
2,16
2,19
1,08
1,78
1,72
2,46
1,17
1,33
0,88
1,85
2,38
0,00
1,78
1,43
1,24
1,40
5,38
4,44
5,39
1,48
3,79
4,80
4,87
3,70
4,29
2,04
4,14
5,24
4,48
4,94
0,59
0,56
1,29
5,91
0,00
0,27
1,77
0,00
0,00
0,00
0,59
0,83
0,31
0,57
1,57
1,33
2,37
0,00
0,58
1,60
0,88
0,93
2,38
2,04
0,89
1,79
1,24
1,46
0,98
1,11
0,22
1,48
1,17
2,40
0,88
0,93
0,00
0,00
2,37
0,83
0,77
1,04
3,42
3,44
2,37
0,74
3,79
5,07
3,98
1,85
2,38
2,04
5,03
2,98
3,40
3,43
nie poradziły sobie z
nałogiem (alkohol,
narkotyki)
ich współmałżonek
stosował wobec nich
przemoc
miały problemy
zdrowotne
ich rodzina/
współlokatorzy
wypędzili ich z
mieszkania
zamknięto hotel
robotniczy w
miejscu ich
zatrudnienia
stały się pełnoletnie i
musiały opuścić
placówkę
opiekuńczowychowawczą
pozostawiły rodzinie
mieszkanie z własnej
inicjatywy
decyzją administracji
zostały
wymeldowane z
mieszkania
276
Odpowiedzi
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
wyeksmitowano ich
11,35
8,22
7,33
2,96
9,04
9,60
9,29
16,67
9,52
6,12
10,65
9,17
10,66
9,89
w efekcie
konfliktu/ów z
prawem odsiadywały
wyrok w zakładzie
karnym
nie mogły poradzić
sobie z sytuacją
życiową
chcieli być wolni,
nie chcieli mieć
żadnych zobowiązań
nie wiem, trudno
powiedzieć
2,35
4,44
2,80
12,32
4,37
3,73
4,87
4,63
2,38
6,12
3,85
3,69
2,47
3,33
12,62
10,33
10,99
1,48
14,29
10,40
10,62
8,33
14,29
8,16
8,58
11,07
13,76
11,55
1,96
1,78
1,29
12,32
3,50
1,87
0,88
5,56
2,38
0,00
2,37
1,90
1,70
1,87
1,27
1,33
1,08
0,74
2,04
1,07
1,33
0,00
0,00
4,08
2,07
1,07
1,08
1,30
brak odpowiedzi
0,00
0,22
0,00
1,48
0,29
0,00
0,44
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,31
0,10
OGÓŁEM
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Analiza odpowiedzi w zależności od płci i wykształcenia badanych nie wykazała różnic we
wskazaniach dotyczących najważniejszych przyczyn bezdomności. Jedyną różnicę można dostrzec w
zestawieniu danych ze względu na wiek. Respondenci w przedziale wiekowym 25-34 lata jako
najczęstszą przyczynę bezdomności podają konflikty z prawem (12,32% do 3,33% ogółu odpowiedzi)
oraz pragnienie bycia wolnym (12,32% do 1,87%).
OCENA SYTUACJI ŻYCIOWEJ BEZDOMNYCH
Z zebranych danych wynika, że 39,60% Częstochowian uważa sytuację życiową bezdomnych za złą, a
37,73% respondentów uznało ją nawet za bardzo złą. Z kolei 18,27% respondentów określiło status
bezdomnych jako ani dobry, ani zły, a tylko łącznie 2,14% uznało, że warunki życiowe bezdomnych są
dobre lub bardzo dobre (odpowiednio 1,47% i 0,67% badanych).
Analiza odpowiedzi na pytanie dotyczące oceny sytuacji życiowej bezdomnych w zależności od płci,
wieku i wykształcenia nie wykazała różnic w postrzeganiu tego problemu.
277
Tabela 67. Ocena sytuacji życiowej osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Wykształcenie
Odpowiedzi
Mężczyźni
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
65 lat i więcej
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
bardzo dobra
0,50
0,85
-
1,84
0,78
-
1,09
7,41
-
-
1,52
0,30
0,80
0,67
dobra
1,01
1,99
1,17
0,61
0,00
4,08
0,00
17,59
5,88
-
2,27
1,21
1,20
1,47
ani dobra, ani zła
16,08
20,74
12,87
20,25
22,48
17,01
15,22
26,85
23,53
10,53
21,21
18,18
17,20
18,27
zła
43,97
34,66
40,35
39,88
37,98
40,14
44,57
3,70
47,06
42,11
41,67
38,18
39,20
39,60
bardzo zła
36,68
38,92
44,44
35,58
31,78
37,41
39,13
1,85
23,53
47,37
31,06
29,09
40,00
37,73
brak odpowiedzi
1,76
2,84
1,17
1,84
6,98
1,36
-
-
-
-
2,27
3,03
1,60
2,27
OGÓŁEM
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Stan wyobrażeń na temat tego, jak długo bezdomni w Częstochowie doświadczają bezdomności
ilustruje tabela 68. Analizując dane można zauważyć, że największy odsetek wskazań dotyczy
odpowiedzi „powyżej 5 lat” (42,80%). Na drugim miejscu z wysokim wynikiem plasuje się „brak
odpowiedzi” (22,00%). Może to oznaczać swoistą trudność ankietowanych w określeniu czasu, od
jakiego bezdomni doświadczają bezdomności. Pozostałe przedziały czasowe uzyskały zbliżoną ilość
wskazań, poza odpowiedzią „krócej niż rok”, którą zaznaczyło 2,13% badanych.
Tabela 68. Czas pozostawania w bezdomności w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
krócej niż 1 rok
2,13
od 1 roku do 2 lat
6,80
od 2 lat do 3 lat
9,33
od 3 lat do 4 lat
8,53
od 4 lat do 5 lat
8,40
powyżej 5 lat
42,80
brak odpowiedzi
22,00
OGÓŁEM
100,00
278
Częstochowianie pytani o źródła dochodów osób bezdomnych (tabela 68) najczęściej wskazywali na
żebractwo (26,24% odpowiedzi). W dalszej kolejności wyznaczonej częstością odpowiedzi bezdomni
utrzymują się ze zbieractwa (24,35%) i zasiłku z pomocy społecznej (14,07%). Prawie co dziesiąta
odpowiedź wskazywała jako źródło dochodów bezdomnych pomoc kościoła (9,62%) bądź drobne
kradzieże (8,75%).
Tabela 69. Źródła dochodów osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
praca stała na podstawie umowy o pracę
-
praca dorywcza, sezonowa
5,32
zasiłek z pomocy społecznej
14,07
z pomocy koscioła
9,62
z pomocy instytucji charytatywnych
6,55
swiadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka, emerytura)
1,13
zbieractwo
24,35
zebractwo
26,24
alimenty
0,36
z pieniędzy zdobytych nie zawsze uczciwie (np. drobne kradzieze)
8,75
z drobnego handlu
1,99
inne
0,72
nie ma zadnych dochodow
0,77
brak odpowiedzi
0,15
OGOŁEM
100,00
279
W zbadaniu oceny sytuacji życiowej bezdomnych miało również pomóc pytanie o miejsce ich noclegu
zanim zostali umieszczeni w noclegowniach bądź schroniskach dla bezdomnych. Częstotliwości
odpowiedzi na to pytanie przedstawia tabela 70.
Tabela 70. Miejsca noclegu osób bezdomnych przed umieszczeniem ich w placówkach w opinii
Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
we własnym domu
6,89
w wynajętym mieszkaniu, pokoju
2,08
w placowce opiekunczo-wychowawczej
2,13
w altance na ogrodkach działkowych, w namiocie
10,94
w pustostanie, w domu do rozbiorki
20,40
w zakładzie karnym, w areszcie sledczym
4,38
na dworcu, bocznicach kolejowych, strychach, piwnicach
24,40
w placowce interwencyjnej
0,93
w kanałach ciepłowniczych
6,40
w szpitalu
0,55
na ulicy
14,44
w schronisku/noclegowni
3,34
inne
2,19
brak odpowiedzi
0,93
OGOŁEM
100,00
Jako miejsce noclegowania bezdomnych ankietowani na pierwszym miejscu wskazali dworce,
bocznice kolejowe, strychy, piwnice (24,40% odpowiedzi). Drugie miejsce pod względem ilości
wskazań zajmuje odpowiedź dotycząca pustostanów lub domów do rozbiórki (20,40%). W dalszej
280
kolejności jako miejsce noclegu wskazana została ulica (14,44%) i altanka w ogródkach działkowych
bądź namiot (10,94%).
Tabela 71 przedstawia wyobrażenia respondentów na temat braku aktywności zawodowej osób
bezdomnych. Prawie połowa badanych (45,87%) uważa, że bezdomni nie mogą znaleźć pracy ze
względu na to, że pracodawcy boją się lub nie chcą ich zatrudniać. Co trzeci ankietowany (32,13%)
uważa, że osoby bezdomne nie chcą pracować. Co dziesiątemu badanemu mieszkańcowi Częstochowy
trudno określić z jakiego powodu bezdomni nie pracują (9,47%).
Tabela 71. Powody braku pracy wśród osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
ze względu na stan ich zdrowia
2,00
bo nie ma ofert pracy dla osob takich jak oni bo pracodawcy boją się lub nie chcą
zatrudniac bezdomnych
45,87
bo są w nieodpowiednim wieku
4,53
bo nie chcą pracowac
32,13
nie wiem, trudno powiedziec
9,47
inne
5,07
ze względu na stan ich zdrowia
0,93
brak odpowiedzi
2,00
Wyobrażenia na temat wysokości miesięcznych dochodów bezdomnych sprawdzało pytanie, którego
rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 72. Co trzeci ankietowany uważa, że ludzie bezdomni mają
miesięczny dochód poniżej 200 zł (29,33%). Niewiele mniej osób (26,93%) wskazało na dochody w
przedziale pomiędzy 201-400 zł. Trzecia pod względem wielkości frakcja respondentów wybierała
opcję „brak odpowiedzi”, co może wskazywać na trudność badanych we wskazaniu właściwej kwoty.
281
Tabela 72. Średnie miesięczne dochody osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
do 200 zł
29,33
201 – 400 zł
26,93
401 – 600 zł
14,67
601 – 800 zł
6,53
801 – 1000 zł
1,60
więcej niz 1000 zł
1,20
brak odpowiedzi
19,73
OGOŁEM
100,00
Aprobata społeczna osób bezdomnych
W badaniu aprobaty społecznej osób bezdomnych pomocna może okazać się analiza oceny szans na
poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian. Rozkład odpowiedzi dotyczących
tego zagadnienia ilustruje tabela 73.
Tabela 73. Ocena szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Odpowiedzi
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
1,01
1,42
1,16
1,84
0,00
0,68
2,17
2,13
5,88
0,00
0,00
1,21
1,60
1,20
bardzo duze,
jestem
pewna/pewny,
282
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
4,27
3,69
3,49
3,68
5,43
2,72
3,26
8,51
0,00
0,00
5,30
3,94
4,00
4,00
trudno
34,4
29,5
38,3
33,7
31,7
31,9
22,8
23,4
29,4
42,1
37,1
30,9
30,8
powiedziec
2
5
7
4
8
7
3
0
1
1
2
1
0
36,4
35,5
37,2
39,2
32,5
38,1
34,7
25,5
29,4
42,1
34,8
36,0
36,4
3
1
1
6
6
0
8
3
1
1
5
6
0
22,8
27,5
19,1
19,6
27,1
25,1
34,7
40,4
29,4
10,5
21,9
26,6
25,6
6
6
9
3
3
7
8
3
1
3
7
7
0
1,01
2,27
0,58
1,84
3,10
1,36
2,17
0,00
5,88
5,26
0,76
1,21
1,60
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
Odpowiedzi
ze się ona
poprawi
raczej duze,
jestem prawie
pewna/pewny,
ze się ona
poprawi
32,13
raczej małe,
jestem prawie
pewna/pewien,
ze się nie
36,00
poprawi
bardzo małe,
jestem
pewna/pewien,
ze się nie
25,07
poprawi
brak odpowiedzi
OGOŁEM
1,60
100,00
Więcej niż co trzeci ankietowany twierdzi, że szanse na poprawę sytuacji bezdomnych są raczej małe i
jest prawie pewien, że ta sytuacja się nie poprawi (36%). Jedna trzecia badanych (32,13%) miała
trudność z udzieleniem odpowiedzi na to pytanie. Nie wskazuje to na całkowite pozbawienie szans na
283
poprawę sytuacji bezdomnych, ale też nie oznacza, że można obdarzyć bezdomnych zaufaniem, że jeśli
skieruje się do nich jakąś pomoc, to z niej skorzystają. Ponadto jedna czwarta respondentów twierdzi,
że szanse na poprawę sytuacji są bardzo małe i są pewni, że sytuacja ta się nie poprawi (25,07%).
Analiza danych empirycznych nie wykazała znaczących różnic jeśli chodzi o odpowiedzi udzielane
przez poszczególne frakcje badanych. Najsłabiej szanse bezdomnych oceniali mężczyźni (27,56%),
osoby w wieku powyżej 65 lat (40,43%) i osoby o wykształceniu podstawowym (29,41%). Trudności
w ocenie szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych najczęściej zgłaszały kobiety (34,42), w
wieku 18-24 lata (38,37%), z wykształceniem gimnazjalnym (42,11%) bądź zawodowym (37,12%).
WIEDZA MIESZKAŃCÓW NA TEMAT INSTYTUCJONALNEJ POMOCY OFEROWANEJ OSOBOM
BEZDOMNYM W MIEŚCIE CZĘSTOCHOWA
Informacje dotyczące wiedzy mieszkańców na temat instytucjonalnej pomocy oferowanej osobom
bezdomnym są podzielone w niniejszym raporcie na trzy części. Pierwsza część informacji zebranych
od respondentów dotyczy ogólnego wyobrażenia na temat pomocy oferowanej osobom bezdomnym.
Pytania w tym zakresie dotyczyły tego, czy badani mieszkańcy Częstochowy wiedzą, jak wygląda
pomoc bezdomnym, jaka pomoc jest najważniejsza, jak bezdomni trafiają do placówek dla nich
przeznaczonych i jakie to są placówki oraz czy oferta pomocy bezdomnym jest wystarczająca i na
dostatecznym poziomie. Drugi punkt analiz dotyczy wizji kierunków pomocy instytucjonalnej osobom
bezdomnym. Są w nim zawarte zarówno kierunki, w których według respondentów należałoby
rozwijać pomoc bezdomnym, jak i wyobrażenia na temat tego, jak powinna wyglądać pomoc
instytucjonalna dla tych osób. Trzeci wątek analiz zawiera dane przedstawiające jakie instytucje
według badanych powinny zajmować się pomocą bezdomnym.
WIEDZA NA TEMAT OFEROWANEJ POMOCY
Sprawdzając ogólną wiedzę Częstochowian na temat pomocy oferowanej osobom bezdomnym
istotnym uczyniono pytanie, czy mieszkańcy miasta w ogóle wiedzą jak ta pomoc wygląda. Wyniki
obrazujące to zagadnienie przedstawia tabela 74.
284
Tabela 74. Pomoc osobom bezdomnym oferowana w Częstochowie w opinii mieszkańców (%)
14,7
23,2
24,4
32,6
27,6
23,5
1
1
0
2
6
9
1
6
3
74,8
73,3
78,4
79,7
73,6
73,4
60,8
68,0
64,7
7
0
9
5
4
7
7
9
1
4,02
3,69
2,91
5,52
3,10
2,04
6,52
4,26
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
wyższe
podstawowe
18,6
średnie
65 lat i więcej
23,0
zawodowe
55 – 64 lata
21,1
gimnazjalne
45 – 54 lata
OGOŁEM
35 – 44 lata
brak odpowiedzi
25 – 34 lata
nie, nie wiem
18 – 24 lata
tak, wiem
Wykształcenie
Mężczyźni
Odpowiedzi
Wiek
Kobiety
Płeć
25,7
24,2
18,0
6
4
0
94,7
69,7
72,1
78,4
4
0
2
0
0,00
4,55
3,64
3,60
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
11,7
6
5,26
OGÓŁEM
22,00
74,13
3,87
100,00
Okazuje się, że trzy czwarte badanych nie zna oferty pomocy skierowanej do osób bezdomnych w
Częstochowie (74,13%). Tylko co piąty ankietowany przyznał, że wie, na jaką pomoc może liczyć
osoba bezdomna w Częstochowie (22%).
Z danych wynika, że płeć nie różnicuje stanu wiedzy mieszkańców Częstochowy na temat pomocy
oferowanej osobom bezdomnym na terenie miasta. Większość kobiet (74,87%) i mężczyzn (73,30%)
nie wie, jak wygląda ta pomoc. Do posiadanej wiedzy na temat pomocy osobom bezdomnym przyznaje
się 23,01% mężczyzn i 21,11% kobiet.
Z danych wynika, że osoby w wieku powyżej 55 lat mają większą wiedzę na temat pomocy osobom
bezdomnym od Częstochowian z pozostałych kategorii wiekowych (32,61%). Najniższy poziom
wiedzy na ten temat posiadają osoby poniżej 34 roku życia (14,72%).
Najmniejszą wiedzę o pomocy ludziom z problemem bezdomności deklarują osoby z wykształceniem
gimnazjalnym – tylko 5,26% badanych z tym wykształceniem wie, na czym polega pomoc bezdomnym.
Największą deklaratywną wiedzę na ten temat mają posiadać osoby z wykształceniem zawodowym –
25,76%.
285
W odpowiedzi na pytanie, która z aktualnie oferowanych form pomocy osobom bezdomnym jest
najważniejsza (tabela 75).
Tabela 75. Najważniejsze formy pomocy bezdomnym w opinii Częstochowian (%)
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
OGÓŁEM
18 – 24 lata
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
4,48
4,84
5,60
4,00
4,49
5,21
4,40
2,54
6,82
6,00
5,12
5,40
3,07
16,2
15,2
17,0
13,7
16,2
16,1
15,6
16,9
15,5
16,0
13,7
17,5
14,6
3
9
1
8
9
5
0
5
9
0
5
5
2
25,6
28,3
26,7
27,1
26,1
28,1
25,2
27,9
25,0
28,0
26,9
26,7
26,9
5
1
6
1
2
3
0
7
0
0
5
7
0
13,1
14,3
13,4
14,0
14,3
16,0
17,8
22,7
12,0
14,2
14,0
12,2
8
2
9
0
2
0
0
3
0
9
6
8
pomoc w
znalezieniu
zatrudnienia
pomoc w
dostępie do
opieki lekarskiej
indywidualny
program
wychodzenia z
bezdomnosci/pr
aca socjalna
spłata
zadłuzenia czynsz, opłaty za
media)
pomoc w
otrzymaniu
mieszkania
15,8
14,1
15,5
14,4
18,2
14,0
11,2
16,9
15,9
14,0
15,9
14,4
15,6
7
0
6
4
6
6
0
5
1
0
0
0
4
7,53
8,18
7,05
6,89
8,43
8,07
5,93
4,55
6,00
8,63
7,65
8,04
10,5
10,3
12,8
12,6
8
3
9
4
0,99
0,54
0,62
1,11
4,39
2,58
3,94
inne
0,45
1,08
brak odpowiedzi
0,63
OGOŁEM
100,
Odpowiedzi
pomoc
finansowa w
postaci zasiłku
schronienie w
placowce dla
bezdomnych
wyzywienie
odziez
8,92
9,83
10,4
0
13,7
4,65
15,80
26,86
13,70
15,07
7,83
9,64
9,20
6,78
2,27
6,00
9,16
9,22
0,56
1,04
0,80
0,00
0,00
2,00
1,35
0,56
0,73
0,78
4,00
2,81
2,86
4,40
3,39
2,27
3,50
3,37
3,51
3,57
0,83
1,11
0,28
0,26
0,80
1,69
4,55
0,00
0,54
0,67
0,73
0,73
0,43
0,21
0,67
0,28
0,26
2,00
0,00
0,00
0,00
0,81
0,34
0,73
0,54
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,00
10,0
0
4
10,47
286
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
OGÓŁEM
18 – 24 lata
Wykształcenie
Mężczyźni
Odpowiedzi
Wiek
Kobiety
Płeć
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
Wśród wskazywanych przez Częstochowian form pomocy osobom bezdomnym najczęściej
wymieniana było wyżywienie (26,86% odpowiedzi). Na drugim miejscu niemalże z taką samą liczbą
wskazań znalazły się: schronienie w placówce dla bezdomnych (15,80%) oraz pomoc w znalezieniu
zatrudnienia (15,07%). W dalszej kolejności ankietowani wskazywali zaopatrzenie w odzież (13,70%)
i indywidualny program wychodzenia z bezdomności w zakresie pracy socjalnej (10,47% odpowiedzi).
Analiza danych przy uwzględnieniu zmiennej płci nie wykazała znaczących różnic
w odpowiedziach kobiet i mężczyzn dotyczących form pomocy dla osób bezdomnych. Dla obu płci
najważniejsza pozostaje kwestia wyżywienia (mężczyźni - 28,31%; kobiety 25,65%). Najmniej ważna
zarówno dla badanych kobiet (0,99%), jak i mężczyzn (0,54%) jest forma polegająca na spłacie
zadłużenia osoby bezdomnej (czynsz, opłaty za media).
Wiek jest zmienną, która również nie różnicuje istotnie odpowiedzi badanych, jeśliby odnieść je do
tendencji ogólnej. Dla wszystkich kategorii wiekowych respondentów najważniejszą formą pomocy
bezdomnym jest wyżywienie. Najmniejsze wartości liczbowe dotyczyły odpowiedzi wskazujących na
spłatę zadłużenia bezdomnego, co dotyczyło badanych z każdego przedziału wiekowego.
Analiza danych dotyczących form pomocy bezdomnych ze względu na wykształcenie daje podobne
wnioski. Przedstawiciele wszystkich poziomów wykształcenia zgodnie uznali, że najważniejsze dla
bezdomnego pozostaje wyżywienia, a najmniej pożądana jest spłata ciążących na nim zaległości
finansowych.
Sposoby, za pomocą których osoby bezdomne najczęściej trafiają do przeznaczonych dla nich
placówek były kolejnym wyróżnikiem wiedzy mieszkańców Częstochowy na temat pomocy
instytucjonalnej bezdomnym (tabela 76).
287
Tabela 76. Źródła pozyskiwania informacji o placówkach przez osoby bezdomne w opinii
Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
przychodzą do nich z własnej inicjatywy
8,67
są skierowane przez pracownikow socjalnych/streetworkerow
10,93
informują ich o tych miejscach inni bezdomni
12,93
są kierowani do nich przez lekarzy
2,13
kierują ich tam straznicy miejscy, policjanci
54,67
są kierowani do nich przez księzy
3,33
dowiadują się o tych miejscach od osob postronnych
3,47
brak odpowiedzi
0,67
OGOŁEM
100,00
Ponad połowa respondentów pytanych o źródła pozyskiwania przez bezdomnych informacji o
placówkach (54,67%) odpowiedziała, że kierują ich tam strażnicy miejscy i policjanci. W drugiej
kolejności ankietowani wskazywali, że bezdomni wzajemnie informują się o takich placówkach
(12,93%). Na trzecim miejscu znalazła się odpowiedź, że bezdomni są do placówek kierowani przez
pracowników socjalnych (10,93%).
Tabela 77 przedstawia natomiast dane dotyczące tego, do jakich placówek trafiają bezdomni.
288
Tabela 77. Korzystanie z placówek dla bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
łaznia
0,80
jadłodajnia
60,27
ogrzewalnia
4,93
noclegownia
22,67
schronisko
9,33
inne
0,13
łaznia
1,87
brak odpowiedzi
0,80
OGOŁEM
100,00
Według mieszkańców Częstochowy placówką, z której najczęściej korzystają bezdomni jest jadłodajnia
(60,27%). Miejsca wskazywane przez badanych w dalszej kolejności to: noclegownia (22,67%),
schronisko (9,33%) i ogrzewalnia (4,93%).
Ankieterzy sprawdzali też, jak badani mieszkańcy oceniają ofertę usług skierowanych do osób
bezdomnych. Wyniki tych ocen przedstawia tabela 78.
289
Tabela 78. Ocena oferty usług skierowanych dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
0
4,35
8,51
podstawowe
45 – 54 lata
10,2
17,6
5
wyższe
6,20
średnie
7
35 – 44 lata
18 – 24 lata
25 – 34 lata
12,2
zawodowe
1
9,30
gimnazjalne
10,5
65 lat i więcej
wystarczająca
7,54
Wykształcenie
55 – 64 lata
jest ona
Wiek
Mężczyźni
Odpowiedzi
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
5,26
9,85
9,70
6,80
8,93
jest
42,9
41,1
40,1
34,3
40,3
41,5
60,8
46,8
52,9
26,3
44,7
43,9
38,8
niewystarczająca
6
9
2
6
1
0
7
1
4
2
0
4
0
trudno
45,2
46,3
47,0
49,6
50,3
45,5
31,5
42,5
29,4
57,8
43,1
43,3
50,8
powiedziec
3
1
9
9
9
8
2
5
1
9
8
3
0
brak odpowiedzi
4,27
1,99
2,91
3,98
3,10
2,72
3,26
2,13
-
2,27
3,03
3,60
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
OGOŁEM
10,5
3
42,13
45,73
3,20
100,00
Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższej tabeli, 42,13% Częstochowian twierdzi, że oferta
usług skierowanych dla osób bezdomnych jest niewystarczająca. Znaczący jest również dość wysoki
odsetek odpowiedzi „trudno powiedzieć” - 45,73%, który wskazuje na brak rozeznania badanych w
tym obszarze.
Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć, wiek i wykształcenie jest równomierny - nie stwierdzono w
żadnym zestawieniu znaczących różnic w poruszanym temacie.
Pytaniem sprawdzającym stanowisko badanych na temat zakresu usług skierowanych do bezdomnych
jest to, które dotyczy zaspokojenia nimi potrzeb bezdomnych (tabela 79).
290
Tabela 79. Oferta usług skierowanych do bezdomnych a zaspokojenie ich potrzeb w opinii
Częstochowian (%)
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
3,49
35 – 44 lata
2,84
Wykształcenie
25 – 34 lata
1,51
lata
zdecydowanie tak
18 – 24
Odpowiedzi
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
1,84
1,55
2,04
1,09
2,13
-
5,26
2,27
2,73
1,20
2,13
tak
8,29
10,51
9,30
9,82
4,65
9,52
9,78
19,15
17,65
10,53
12,12
10,61
5,60
9,33
trudno powiedzieć
37,44
33,52
36,05
42,33
37,98
31,97
27,17
31,91
35,29
31,58
37,12
33,33
38,00
35,60
raczej nie
36,43
34,66
31,98
30,67
39,53
41,50
38,04
31,91
23,53
42,11
28,79
33,33
42,40
35,60
nie
13,57
15,34
16,28
14,11
12,40
11,56
20,65
10,64
17,65
10,53
17,42
16,06
10,80
14,40
brak odpowiedzi
2,76
3,13
2,91
1,23
3,88
3,40
3,26
4,26
5,88
0,00
2,27
3,94
2,00
2,93
OGÓŁEM
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
100,00
Połowa badanych uznała, że pomoc świadczona osobom bezdomnym nie jest wystarczająca z punktu
widzenia ich potrzeb, z czego 35,60% ankietowanych twierdzi, że raczej nie jest wystarczająca, a
14,40% twierdzi tak w sposób zdecydowany.
Z danych wynika, że nie ma znaczących różnic między kobietami, a mężczyznami w ocenie usług
kierowanych do osób bezdomnych.
Nie stwierdzono również istotnych zależności badanej kwestii od wieku badanych. Jedynym
dostrzeżoną zależnością jest ta, która wskazuje, że osoby powyżej 65 roku życia, częściej twierdzą, że
oferta usług instytucjonalnych zaspokaja potrzeby osób bezdomnych (19,15% do tendencji ogólnej
9,33%).
Jeśli chodzi o wykształcenie badanych jako zmienną mającą różnicować odpowiedzi badanych, to
należy stwierdzić, że osoby z wykształceniem podstawowym częściej wskazywały, że usługi
zaspokajają potrzeby osób bezdomnych – 17,65% w stosunku do ogółu odpowiedzi – 9,33%. Wysoki
procent odpowiedzi w pytaniu stanowią opcje „trudno powiedzieć” i „raczej nie”.
291
Kierunki pomocy instytucjonalnej
Mieszkańców Częstochowy pytano o wskazanie kierunków pomocy dla osób bezdomnych ze strony
instytucji świadczących usługi społeczne. Rozkład odpowiedzi na pytanie o charakter pomocy dla
bezdomnych przedstawia tabela 80.
Tabela 80. Charakter pomocy osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%)
Wiek
Wykształcenie
podstawowe
gimnazjalne
1
64,6
59,7
4
3
0,00
1,55
3,49
0,61
100,
100,
00
00
4
25,5
28,4
20,2
17,0
19,7
20,6
5
7
9
5
5
3
65,5
58,2
56,4
69,3
64,3
8
4
0
3
inne
2,01
1,70
1,74
brak odpowiedzi
1,51
3,98
100,
00
dorazna
6
1
powinna byc
19,3
długofalowa
zindywidualizowa
na
OGOŁEM
11,3
14,2
6
4
21,0
18,9
20,9
24,8
8
5
4
1
0
48,9
47,0
68,4
62,1
61,8
63,2
8
4
6
2
2
2
0
2,04
5,43
2,13
5,88
0,00
3,79
1,21
1,60
1,87
5,43
1,36
4,35
0,00
0,00
5,26
3,79
1,82
3,20
2,67
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
9,78
17,0
2
wyższe
10,5
średnie
3
11,5
OGÓŁEM
zawodowe
12,2
Mężczyźni
11,6
Kobiety
9,82
powinna byc
55 – 64 lata
5
45 – 54 lata
41,1
35 – 44 lata
31,9
25 – 34 lata
5,26
18 – 24 lata
5,88
9,88
Odpowiedzi
powinna byc
65 lat i więcej
Płeć
7,20
11,11
22,36
62,38
100,00
Ankietowani w większości przypadków (62,38%) odpowiadali, że do każdego przypadku bezdomności
należy podchodzić indywidualnie. Co piąty mieszkaniec Częstochowy uważa, że pomoc powinna być
długofalowa (22,36%), a co dziesiąty, że doraźna (11,11%). Rozkłady odpowiedzi ze względu na płeć,
wiek oraz wykształcenie nie wykazały odstępstw od powyższych wyników.
292
W jednym z pytań ankiety mieszkańcy Częstochowy zostali zapytani o to, w czym pracownicy MOPS i
NGO's powinni pomagać osobom bezdomnym (tabela 81).
Tabela 81. Kierunki pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s osobom bezdomnym w opinii
Częstochowian (%)
w
zabezpieczeniu
odziezy,
posiłkow,
srodkow
higieny
w
zabezpieczeniu
srodkow
finansowych
(zasiłki)
pomoc w
dostępie do
placowek
słuzby zdrowia
(leczenie
uzaleznien)
16,6
9
8
4
8
9,64
9,33
4,35
8,59
4,89
2,61
10,0
10,1
11,5
0
6
6,93
8,29
9,90
18,3
19,1
19,6
18,0
16,5
19,7
7
1
6
1
7
11,3
13,8
10,2
2
6
9
8,12
6,24
11,5
4
7,76
10,7
1
9,72
7,04
9,27
10,6
8
7,62
10,0
0
wyższe
7,69
średnie
8,04
zawodowe
gimnazjalne
17,7
8,49
55 – 64 lata
21,7
45 – 54 lata
17,7
35 – 44 lata
8,33
25 – 34 lata
8,89
18 – 24 lata
podstawowe
w znalezieniu
mieszkania
6,09
Mężczyźni
w nawiązaniu
kontaktow z
rodziną
w znalezieniu
stałego
zatrudnienia
w nabyciu
umiejętnosci
poszukiwania
pracy
w nabyciu
umiejętnosci i
kwalifikacji
zawodowych
Wykształcenie
Kobiety
Odpowiedzi
Wiek
65 lat i więcej
Płeć
OGÓŁEM
8,22
6,57
8,29
15,9
20,5
18,0
7
2
5
6
8,33
7,81
10,6
12,3
2
9
4,44
2,08
6,31
7,76
8,21
7,43
13,9
11,1
12,5
10,5
10,6
6
1
1
0
1
2
8,81
10,06
10,6
7
11,1
1
11,7
1
16,8
18,9
17,5
20,3
17,4
15,3
18,2
17,3
20,0
18,7
18,9
15,9
19,4
1
9
2
2
3
6
2
9
0
5
2
8
0
2,95
4,02
3,21
3,00
3,43
3,65
4,00
4,35
6,67
2,08
4,80
3,08
3,13
11,5
10,2
11,0
10,0
10,9
16,6
10,2
10,6
10,1
1
6
9
0
4
7
1
2
5
9,70
8,89
13,0
4
8,89
18,71
10,72
17,80
3,44
10,52
293
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
Wykształcenie
Mężczyźni
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁEM
6,28
5,70
5,56
6,00
6,00
6,25
5,78
7,83
4,44
6,25
4,20
6,05
6,87
6,02
3,42
2,23
2,56
3,23
3,71
2,60
2,67
1,74
0,00
0,00
2,10
2,74
3,88
2,88
3,23
2,57
2,14
3,46
3,14
2,60
4,00
1,74
2,22
6,25
5,11
2,74
1,94
2,93
inne
0,37
1,01
0,43
0,23
0,29
0,52
1,78
2,61
2,22
0,00
1,50
0,57
0,30
0,66
brak
odpowiedzi
0,37
0,78
0,85
0,00
0,86
0,00
0,44
2,61
2,22
2,08
0,90
0,46
0,30
0,56
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
Odpowiedzi
pomoc i
doradztwo
psychologiczne
i terapeutyczne
pomoc w
zintegrowaniu
osoby
bezdomnej ze
społecznoscią
lokalną
pomoc w
załatwieniu
spraw
urzędowych
(meldunek)
OGOŁEM
100,00
Na pierwszym miejscu zaznaczano odpowiedź, że pomoc powinna dotyczyć znalezienia stałego
zatrudnienia (18,71%). Następna odpowiedź wskazywana przez mieszkańców Częstochowy dotyczyła
pomocy w zabezpieczeniu odzieży, posiłków oraz środków higieny (17,80%). Odpowiedź wskazywana
jako kolejna dotyczyła pomocy w nabyciu umiejętności poszukiwania pracy (10,72%). Następnie
respondenci wskazywali na pomoc w dostępie do placówek służby zdrowia (10,52% ) oraz pomoc w
znalezieniu mieszkania (10,06%).
Analiza danych uzyskanych w odpowiedzi na pytanie o obszary pomocy kierowanej do bezdomnych
przez MOPS lub NGO w zależności od płci i wykształcenia nie wykazała odmiennych tendencji od tej,
która została przedstawiona powyżej. Jedynie w zestawieniu odpowiedzi względem wieku badanych
można zauważyć, że osoby powyżej 65 roku życia kładą mniejszy nacisk zarówno na pomoc w
nabywaniu umiejętności poszukiwania przez bezdomnych pracy (4,35% przy tendencji ogólnej
294
10,72%), jak i na pomoc w podnoszeniu przez nich kwalifikacji zawodowych (2,61% przy tendencji
ogólnej 7,43%).
W następnym pytaniu sprawdzano, czy mieszkańcy Częstochowy w swoim osobistym odczuciu mają
wpływ na zjawisko bezdomności w mieście i na czym ten wpływ polega (tabela 82).
Tabela 82. Wpływ na sytuację osób bezdomnych i zjawisko bezdomności w opinii
Częstochowian (%)
55 – 64 lata
65 lat i więcej
13,5
16,2
12,2
14,1
12,7
zywnosc,
9
3
4
0
8
4
3
7
3,77
2,84
2,33
1,23
5,43
4,08
4,35
4,26
29,6
28,9
20,3
35,5
32,5
34,0
22,8
5
8
5
8
6
1
3
wyższe
45 – 54 lata
17,4
średnie
35 – 44 lata
11,9
zawodowe
25 – 34 lata
17,0
gimnazjalne
Mężczyźni
pieniądze,
Odpowiedzi
18 – 24
Kobiety
Wykształcenie
podstawowe
Wiek
lata
Płeć
10,5
12,8
17,2
13,2
3
8
7
0
5,88
0,00
0,76
3,64
4,40
29,7
17,6
10,5
29,5
28,4
32,8
9
5
3
5
8
0
OGÓŁEM
tak, poniewaz
przekazuję
5,88
14,67
odziez
bezdomnym
tak, poniewaz
biorę udział w
akcjach
charytatywnyc
3,33
h
organizowanyc
h na ich rzecz
tak, poniewaz
płacę podatki,
więc moje
pieniądze są
29,33
przeznaczone
295
Wiek
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
pomoc
15,3
20,7
21,5
20,2
16,2
12,2
18,4
17,0
17,6
26,3
19,7
15,4
19,2
bezposrednią
3
4
1
5
8
4
8
2
5
2
0
5
0
21,6
23,0
23,8
16,5
13,1
29,9
29,3
23,4
41,1
36,8
22,7
22,4
19,2
1
1
4
6
8
3
5
0
8
4
3
2
0
4,27
8,52
7,56
6,75
6,20
3,40
6,52
8,51
5,88
5,26
6,97
3,20
6,27
2,26
1,14
0,58
2,45
2,33
1,36
2,17
2,13
0,00
0,00
0,00
0,91
4,00
1,73
6,03
2,84
6,40
3,68
7,75
2,72
2,17
2,13
5,88
3,79
4,85
4,00
4,53
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
100,
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
00
Odpowiedzi
18 – 24
Mężczyźni
Wykształcenie
Kobiety
lata
Płeć
OGÓŁEM
m.in. na pomoc
bezdomnym
nie, bo nie
angazuję się w
17,87
dla
bezdomnych
nie, bo nie mam
wpływu na
budzet miasta
nie interesuje
mnie ten
problem
inne
brak
odpowiedzi
OGOŁEM
10,5
3
10,6
1
22,27
100,00
Prawie jedna trzecia (29,33%) badanych stwierdziła, że ma wpływ na sytuację bezdomnych, jak
i samo zjawisko bezdomności, ponieważ płaci podatki, więc ich pieniądze są przeznaczone m.in. na
pomoc bezdomnym. Co piąty ankietowany (22,27%) odpowiedział, że nie ma wpływu na bezdomność,
ponieważ nie ma wpływu na budżet miasta. Kolejna frakcja ankietowanych (17,87%) wybrała
odpowiedź, że nie ma wpływu na zjawisko bezdomności, bo nie angażuje się w pomoc bezpośrednią
dla tych ludzi. Deklaratywny wpływ na sytuację bezdomnych ma 14,67% respondentów, który polega
na przekazywaniu bezdomnym pieniędzy, żywności oraz odzieży.
296
Rozkład odpowiedzi według płci nie różnicuje odpowiedzi respondentów w omawianym wątku
empirycznym.
Analiza danych ze względu na wiek przynosi kilka ważnych spostrzeżeń. Po pierwsze osoby w wieku
między 45 a 54 lata częściej niż badani z pozostałych grup wiekowych odpowiadały, że nie mają
wpływu na sytuacje bezdomnych, ponieważ nie mogą decydować o budżecie miasta (29,93%).
Natomiast osoby najmłodsze (18-24 lata) rzadziej niż reszta badanych wskazały na odpowiedź, że
mają wpływ na bezdomność, ponieważ płacą podatki(20,35%). Podobną różnicę dostrzeżono
w przypadku osób w wieku 55-64 lata (22,83%).
Ta sama analiza przeprowadzona w zależności od wykształcenia wykazała, że istnieje różnica
w ocenie swojego wpływu na sytuację bezdomnych wśród osób o wykształceniu podstawowym
i gimnazjalnym. Osoby te mają dużo większe poczucie od reszty badanych, że nie mają wpływu na
sytuację bezdomnych, co spowodowane jest tym, że nie mają również wpływu na budżet miasta –
41,18% do tendencji ogólnej 22,27% u osób z wykształceniem podstawowym – 36,84% do tendencji
ogólnej 22,27% u osób z wykształceniem gimnazjalnym. Te same grupy respondentów rzadziej
wybierały odpowiedź, że mają wpływ na sytuację bezdomnych, bo płacą podatki – 17,65% w stosunku
do tendencji ogólnej 29,33% i 10,53% w stosunku do tendencji ogólnej 29,33% odpowiednio dla osób
z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym.
Tabele 83-86 przedstawiają rozkłady odpowiedzi na pytania dotyczące tego, jak mieszkańcy
Częstochowy wyobrażają sobie poprawę sytuacji bezdomnych. Pierwsze zagadnienie w tym problemie
dotyczy tego, co powinni według respondentów zacząć robić bezdomni, aby wyjść z bezdomności
(tabela 83). Udzielone odpowiedzi wskazują na trzy główne obszary działań, na których powinni
skupić się bezdomni. Po pierwsze, powinni podjąć terapię odwykową (23,47% ). Po drugie, osoby
bezdomne powinny podjąć współpracę z pracownikiem socjalnym w ramach indywidualnego
programu wychodzenia z bezdomności (20,50%). Po trzecie, powinny znaleźć sobie zatrudnienie
(19,83%).
297
Tabela 83. Działania, które powinni podejmować bezdomni celem wyjścia z bezdomności
w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
powinni znaleźć sobie zatrudnienie
19,83
powinni uczestniczyć w kursach, szkoleniach zawodowych
6,72
powinni podjąć terapię odwykową
23,47
powinni nawiązać kontakty z rodziną
11,26
powinni zacząć spłacać swoje zadłużenie
2,69
powinni wyrobić sobie niezbędne dokumenty
6,67
powinni podjąć współpracę z pracownikiem socjalnym w ramach indywidualnego
programu wychodzenia z bezdomności/podpisać kontrakt socjalny
20,50
powinni złożyć wniosek o przyznanie lokalu mieszkalnego z zasobów gminy
7,17
inne
0,95
brak odpowiedzi
0,73
OGÓŁEM
100,00
Częstochowianie zapytani o to, czy sądzą, że bezdomni próbują opuszczać noclegownie i schroniska
(tabela 84), są raczej przekonani, że nie (33,47%). Aż 23,73% ankietowanych wykazało trudność
w odpowiedzeniu na to pytanie. Co piąty mieszkaniec Częstochowy biorący udział w badaniu
odpowiedział, że bezdomni opuszczą schronisko lub noclegownię warunkowo, to znaczy jeśli znajdą
pracę lub zostanie im przydzielone mieszkanie.
298
Tabela 84. Warunki opuszczenia placówki przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
tak, jesli znajdą pracę
12,40
myslę, ze za wszelką cenę chcą się wyprowadzic z tych placowek
11,60
wyprowadzą się, jesli zostanie im przydzielone mieszkanie socjalne
8,27
wyprowadzą się po nawiązaniu kontaktow z rodziną
2,80
nie zamierzają opuszczac schroniska, bo nie maja dokąd pojsc
22,27
nie zamierzają opuscic schroniska, bo jest im w nim dobrze
11,20
nie wiem, trudno powiedziec
23,73
inne
5,87
brak odpowiedzi
1,87
OGOŁEM
100,00
Jak wynika z danych zawartych w tabeli 85 respondenci pytani o to, kto powinien zajmować się
pomocą świadczoną bezdomnym, wskazują w 74,80% na instytucje powołane w tym celu przez
państwo np. MOPS. Dwie pozostałe istotne odpowiedzi dotyczą Kościoła (12%) oraz organizacji
pozarządowych (7,87%).
Tabela 85. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii
Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
instytucje powołane w tym celu przez państwo np. MOPS
74,80
organizacje pozarządowe
7,87
Kościół
12,00
obywatele
0,67
299
Odpowiedzi
OGÓŁEM
nikt, bo bezdomnym nie należy pomagać
1,33
inne
1,60
brak odpowiedzi
1,73
OGÓŁEM
100,00
Częstochowianie odpowiadali również na pytanie dotyczące świadczeń, które powinny ich zdaniem
przysługiwać osobie bezdomnej (tabela 86). Najważniejszą odpowiedź – posiłek wyłoniło 19,97%
wskazań. Drugi rodzaj świadczenia według respondentów, na jaki zasługują bezdomni, to schronienie
(17,66%), a na trzecim miejscu znalazła się praca socjalna (11,16%).
Tabela 86. Świadczenia, które powinny przysługiwać osobom bezdomnym – opinie
Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
pomoc finansowa (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy)
4,83
praca socjalna
11,16
bilet kredytowany
1,53
składki na ubezpieczenie zdrowotne
6,33
składki na ubezpieczenie społeczne
1,09
pomoc rzeczowa (w tym ekonomiczne usamodzielnienie)
4,19
poradnictwo specjalistyczne
5,21
2,21
schronienie
17,66
posiłek
19,97
niezbędne ubranie
8,64
2,38
pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunkow mieszkaniowych
3,88
9,90
300
Odpowiedzi
OGÓŁEM
bezdomnym nie powinny przysługiwac zadne swiadczenia
0,68
brak odpowiedzi
0,34
OGOŁEM
100
Instytucje które powinny zajmować się pomocą osobom bezdomnym
W celu dokładniejszej analizy odpowiedzi na pytanie, kto powinien zajmować się pomocą świadczoną
bezdomnym, przeprowadzono porównanie rozkładów wskazań dotyczących tego pytania ze względu
na płeć, wiek i wykształcenie (tabela 87) .
Tabela 87. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii
Częstochowian (%)
18 – 24 lata
25 – 34 lata
35 – 44 lata
45 – 54 lata
55 – 64 lata
65 lat i więcej
podstawowe
gimnazjalne
zawodowe
średnie
wyższe
instytucje
powołane w
tym celu
przez
panstwo np.
MOPS
organizacje
pozarządowe
Koscioł
obywatele
nikt, bo
bezdomnym
nie nalezy
pomagac
inne
brak
odpowiedzi
Wykształcenie
Mężczyźni
Odpowiedzi
Wiek
Kobiety
Płeć
OGÓŁ
EM
78,64
70,45
76,16
77,30
76,74
76,87
68,48
61,70
58,82
68,42
65,91
76,97
78,80
74,80
7,79
7,95
8,72
6,13
7,75
8,84
8,70
6,38
5,88
5,26
8,33
8,48
7,20
7,87
10,30
0,50
13,92
0,85
8,14
1,16
12,27
0,61
12,40
0,00
10,20
0,68
13,04
1,09
27,66
0,00
35,29
0,00
26,32
0,00
19,70
1,52
8,79
0,30
8,80
0,80
12,00
0,67
0,50
2,27
1,16
1,23
0,00
0,68
3,26
4,26
0,00
0,00
0,76
1,82
1,20
1,33
1,26
1,99
2,33
1,23
0,78
1,36
3,26
0,00
0,00
0,00
3,03
1,21
1,60
1,60
0,39
2,56
2,33
1,23
2,33
1,36
2,17
0,00
0,00
0,00
0,76
2,42
1,60
1,73
301
OGOŁEM
wyższe
średnie
zawodowe
gimnazjalne
podstawowe
65 lat i więcej
55 – 64 lata
Wykształcenie
45 – 54 lata
35 – 44 lata
25 – 34 lata
18 – 24 lata
Wiek
Mężczyźni
Odpowiedzi
Kobiety
Płeć
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
100,0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
OGÓŁ
EM
100,0
0
Z zebranych danych wynika, że płeć nie różnicuje odpowiedzi respondentów w kwestii podmiotów
odpowiedzialnych za pomoc osobom bezdomnym.
Zestawienie odpowiedzi z wiekiem badanych dało zależność pokazującą, że osoby powyżej 65 roku
życia częściej niż ogół badanych wskazują, że bezdomnym powinien bardziej pomagać Kościół
(27,66% do 12,00% ogółu odpowiedzi). Te same osoby chciałyby znacznie rzadziej niż reszta
respondentów (61,70% do 74,80% ogółu odpowiedzi), aby bezdomnym pomagało państwo (MOPS).
Poziom wykształcenia różnicuje odpowiedzi respondentów zwłaszcza między osobami
z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym i zawodowym a osobami z wykształceniem średnim
i wyższym. Pierwsza grupa respondentów w pomocy bezdomnym bardziej liczy na Kościół
(podstawowe - 35,29%, gimnazjalne - 26,32%, zawodowe - 19,70%), a osoby lepiej wykształcone
wskazują na instytucje powołane w celu pomagania bezdomnym przez państwo (średnie - 76,97%,
wyższe -78,80%).
BEZDOMNI W PRZESTRZENI SPOŁECZNEJ MIASTA CZĘSTOCHOWY
W końcowej części raportu zamieszczono kilka zestawień podsumowujących opinie respondentów na
temat bezdomności. Tabela 88 przedstawia rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie: „Czy
Częstochowa to miasto przyjazne bezdomnym?”. Prawie połowa ankietowanych uważa, że
Częstochowa nie jest miejscem przyjaznym dla osób bezdomnych (zdecydowanie nie -19,60%, raczej
nie – 25,47%). Dwukrotnie mniej badanych twierdzi zupełnie przeciwnie, że Częstochowa to miasto
przyjazne osobom bezdomnym („tak” – 3,87%, „raczej tak”– 20%). Prawie co trzecia pytana osoba nie
ma zdania na ten temat (31,07%).
302
Tabela 88. Częstochowa jako miasto przyjazne dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian
(%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
tak
3,87
raczej tak
20,00
raczej nie
25,47
nie
19,60
trudno powiedziec
31,07
OGÓŁEM
100,00
Kolejne analizowane pytanie dotyczyło tego, czy państwo/rząd powinno dotować organizacje
działające na rzecz osób bezdomnych (tabela 89). Łącznie 74,8% badanych wykazało poparcie dla
takiej postawy (zdecydowanie tak – 38,67%, raczej tak – 36,13%). Z kolei 12,8% badanych uważa, że
nie jest to dobry pomysł, co jest bliskie odsetkowi ankietowanych nie mających w tej kwestii zdania –
11,07%.
Tabela 89. Przekonanie o słuszności dotowania organizacji pozarządowych świadczących
pomoc bezdomnym przez państwo (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
zdecydowanie tak
38,67
raczej tak
36,13
raczej nie
7,60
zdecydowanie nie
5,20
trudno powiedziec, nie wiem
11,07
brak odpowiedzi
1,33
OGOŁEM
100,00
303
Częstochowianie nie mogą się natomiast zdecydować co do zagadnienia, czy bezdomni stanowią
ważny problem społeczny dla Częstochowy i jej mieszkańców (tabela 90). Niewielka przewaga
odpowiedzi potwierdzających problem (37,6%) nad niezdecydowaniem (32,8%) oraz zaprzeczeniem
(27,74%) wskazują, że mieszkańcy miasta mają mieszane odczucia wobec trudnego problemu jakim
jest bezdomność.
Tabela 90. Zjawisko bezdomności jako ważny problem społeczny w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
zdecydowanie tak
9,87
tak
27,73
trudno powiedzieć
32,80
nie
25,47
zdecydowanie nie
2,27
brak odpowiedzi
1,87
OGÓŁEM
100,00
Dane z tabeli 91 obrazują, że bezdomni są spotykani w Częstochowie przez większość mieszkańców
(deklaruje to 90% ankietowanych), a miejscami, w których bezdomni widywani są najczęściej są
dworce, parki, przystanki i ulice, w tym ta najbardziej reprezentatywna dla miasta Częstochowy – Al.
NMP.
Tabela 91. Częstotliwość i miejsca spotykania bezdomnych w opinii Częstochowian (%)
Odpowiedzi
OGÓŁEM
tak, widuję bardzo często
34,00
tak, widuję czasami
56,80
nie, nigdy
3,47
trudno powiedziec
5,73
304
Odpowiedzi
OGÓŁEM
OGOŁEM
100,00
dworzec, okolice dworca PKP, PKS
56,29
parki
17,14
aleje
13,86
przystanki
6,57
ulice
6,14
OGOŁEM
100,00
PODSUMOWANIE
Analiza porównawcza pytań o doświadczenia własne respondentów ze spotkań z bezdomnymi oraz
o chęć niesienia pomocy bezdomnym osobiście, wykazała dwie zależności. Po pierwsze, mieszkańcy
Częstochowy, którzy starają się pomagać bezdomnym, kierują się znacznie częściej niż pozostali
respondenci współczuciem, znacznie częściej uważają, że bezdomni są doświadczeni przez los oraz
uważają bezdomnych za spokojnych ludzi. Po drugie, respondenci, którzy niechętnie pomagają
bezdomnym, ponieważ uważają, że płacą podatki i to państwo bądź gmina powinna się tym zająć,
twierdzą częściej niż przeciętny respondent, że bezdomni są natarczywi i na wszelki wypadek trzeba
omijać ich szerokim łukiem.
Porównanie oceny sytuacji życiowej bezdomnych z oceną szans na jej zmianę w oczach mieszkańców
wykazało jedną główną zależność. Osoby, które oceniają szanse na poprawę sytuacji życiowej
bezdomnych na małe lub bardzo małe, jednocześnie źle lub bardzo źle oceniają ich obecną sytuację.
Różnica jest kilkukrotnie wyższa niż u pozostałych respondentów. Osoby oceniające szansę poprawy
sytuacji bezdomnych na dużą lub bardzo dużą, nie różniły się w ocenie obecnej sytuacji osób
bezdomnych od reszty badanych mieszkańców Częstochowy.
Ze zgromadzonego materiału wynika, że w oczach mieszkańców Częstochowy wyłania się stereotyp
osoby bezdomnej, który jest mężczyzną, jest brudny, brzydko pachnie, jest bezrobotny, biedny, do tego
uzależniony i potrzebujący pomocy. Mieszkańcy w połowie przypadków nie odbierają bezdomnych
negatywnie. W pozytywnej postawie przeważają zrozumienie oraz gotowość do udzielania pomocy
osobom bezdomnym. Mniej niż połowa ankietowanych ma negatywne doświadczenia z bezdomnymi.
Te osoby najczęściej widzą bezdomnych jako natarczywych i agresywnych. Obraz osoby bezdomnej
305
jest też kształtowany przez wyobrażenie na temat przyczyn bezdomności. Respondenci w pierwszej
kolejności wskazują na uzależnienie, a następnie domyślają się, że bezdomność jest spowodowana
utratą pracy, bądź trudną do opanowania sytuacją rodzinną.
Mieszkańcy Częstochowy oceniają sytuację bezdomnych jako złą, lub bardzo złą. Bezdomni
w stereotypowym wyobrażeniu to ludzie o dochodach najczęściej poniżej 200 zł na miesiąc,
mieszkający na dworcach i pozostający bez domu dłużej niż 5 lat. Bezdomni nie pracują, bo
pracodawcy nie chcą ich zatrudniać, bądź dlatego, że po prostu nie chcą pracować.
Pytanie dotyczące chęci niesienia pomocy bezdomnym dostarcza ciekawych spostrzeżeń. Blisko 40%
mieszkańców chce pomagać bezdomnym podczas gdy w pytaniu o doświadczenia z kontaktów
z bezdomnymi gotowość do niesienia pomocy zdeklarowało około 14% respondentów. Chęć niesienia
pomocy bezdomnym deklarują częściej kobiety, osoby młodsze i z wykształceniem podstawowym lub
zawodowym. Aby jednak pomoc była skuteczna, społeczeństwo powinno aprobować wysiłki
zmierzające do walki z bezdomnością. Najczęściej pomagać chcą osoby kierujące się współczuciem,
którzy rozumieją, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los i którzy nie stygmatyzują sposobu
zachowania bezdomnych ze względu na ich status. Wynika z tego, że obraz osoby bezdomnej jako
spokojnej i skrzywdzonej przez los najbardziej sprzyja prospołecznej postawie mieszkańców
Częstochowy. Warte podkreślenia jest także to, że najmniej wierzą w poprawę sytuacji bezdomnych
właśnie te osoby, które źle oceniają obecną sytuację bezdomnych. Wydaje się zatem, że poprawienie
wizerunku osoby bezdomnej w oczach Częstochowian może mieć duże znaczenie w przełamaniu
stereotypów dotyczących bezdomności.
Analizując zagadnienie dotyczące wiedzy respondentów na temat pomocy instytucjonalnej oferowanej
osobom bezdomnym w Częstochowie oraz kierunków instytucjonalnej pomocy bezdomnym, można
zauważyć kolejny stereotyp, jaki powstaje w opinii Częstochowian, tym razem na temat instytucji
udzielających pomocy i możliwych jej kierunków.
Przede wszystkim należy podkreślić, że w przeważającej części częstochowianie deklarują, że nie
wiedzą jak wygląda pomoc bezdomnym oferowana przez instytucje takie jak MOPS. Im starsze osoby,
tym większą deklarowały wiedzę. Najczęściej przyznawały się do niewiedzy osoby z wykształceniem
gimnazjalnym, a także wyższym.
W opinii osób badanych najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest wyżywienie. Zapewnienie
schronienia jest jednakowo ważne jak stała praca zarobkowa. Pomoc w zaopatrzeniu w odzież jest
ważniejsza od indywidualnych programów dla bezdomnych, które wymieniane są jako ważne, ale na
ostatniej pozycji. Można odnieść wrażenie, że to na co respondenci zwracają uwagę jako istotne
w pomocy bezdomnym, uwarunkowane jest ich własną sytuacją życiową: ludzie w sile wieku wskazują
306
przede wszystkim na pracę socjalną, osoby w wieku przedemerytalnym na łatwiejszy dostęp do
lekarza, a osoby z wykształceniem gimnazjalnym na zapewnienie warunków lokalowych.
Respondenci uważają, że bezdomni najczęściej trafiają do jadłodajni i noclegowni – rzadziej do
schronisk – kierowani tam przede wszystkim przez straż miejską i policję. Według ankietowanych
bezdomni nie chcą raczej opuszczać schronisk, chyba że warunkowo – gdy dostaną lokal lub znajdą
pracę.
Prawie połowa ankietowanych mieszkańców Częstochowy uważa, że oferta pomocy skierowana do
osób bezdomnych ze strony instytucji jest niewystarczająca. Niemal tyle samo osób po prostu nie
potrafi określić swojego zdania w tej sprawie. Pokrywa się to z poglądem, że instytucje, które powinny
pomagać bezdomnym, nie zaspokajają ich potrzeb. Lepiej oceniają pracę instytucji pomagającym
bezdomnym osoby po 65 roku życia i z wykształceniem podstawowym.
Z analiz danych wynika, że pomoc bezdomnym powinna być indywidualnie dostosowana do każdego
przypadku i długofalowa. Mieszkańcy Częstochowy oczekują, że MOPS pomoże bezdomnym
w pierwszej kolejności podjąć pracę, a następnie zapewni wyżywienie, odzież i środki higieny.
Prawie połowa Częstochowian uważa, że ma bezpośredni wpływ na sytuację bezdomnych, w dużej
części argumentując to tym, że płaci podatki. Osoby, które mają odmienne zdanie, argumentują to tym,
że nie maja wpływu na budżet miasta. Zadeklarowana wiedza na temat tego, na czym polega
instytucjonalna pomoc bezdomnym, wiąże się z wyższymi własnymi ocenami badanych dotyczących
możliwości wpływu na zmianę sytuacji bezdomnych.
Respondenci pytani o możliwe kierunki pracy z bezdomnymi wskazują na to, że osoby te powinny być
przede wszystkim skierowane na leczenie odwykowe, ale taką samą rangę ważności przypisują
zgłoszeniu się do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności oraz podjęciu pracy
zarobkowej.
Mieszkańcy Częstochowy biorący udział w badaniu w przeważającej części wskazują, że pomocą
osobom bezdomnym powinien zajmować się MOPS, który powinien zagwarantować posiłek,
schronienie oraz dostęp do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności.
Ankietowani twierdzą, że Częstochowa nie jest miastem przyjaznym dla osób bezdomnych.
W przekonaniu zdecydowanej większości badanych instytucje rządowe powinny wspierać
stosownymi dotacjami organizacje działające na rzecz osób bezdomnych.
Częstochowianie dysponują niewielką wiedzą na temat samego problemu bezdomności, a także
sytuacji osób bezdomnych. Wyraźną trudność sprawia im określenie tego, czy bezdomność stanowi
ważny problem społeczny dla miasta. Nie ulega jednak wątpliwości, że dla badanych jest to problem
307
dostrzegalny w przestrzeni społecznej Częstochowy, gdyż prawie wszyscy respondenci spotykają
w różnych miejscach w mieście osoby bezdomne.
Konkludując, należy zwrócić uwagę na zróżnicowane, nierzadko skrajnie, opinie ankietowanych na
temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie. W ocenie pomocy oferowanej osobom
bezdomnym, Częstochowianie wykazują troskę o ich los, co ujawnia się w określeniu obecnej pomocy
jako niewystarczającej. Efektywna pomoc w wyobrażeniu respondentów powinna być dostosowana
indywidualnie do każdej osoby bezdomnej i przede wszystkim długofalowa. Jako jej najwłaściwszego
realizatora Częstochowianie wskazywali MOPS.
Uwzględniając jednak zatrważająco niski poziom wiedzy badanej grupy w obszarze problemu
bezdomności w następstwie przeprowadzonych badań ankietowych należy postawić na szeroko
zakrojoną i sukcesywnie powtarzaną społeczną kampanię informacyjną. Jej odbiorcami powinni być
dorośli mieszkańcy Częstochowy ze wszystkich przedziałów wiekowych, bez względu na płeć i poziom
wykształcenia.
JERZY KRZYSZKOWSKI
WNIOSKI I REKOMENDACJE
Tadeusz Kowalak, w swojej definicji bezdomności zamieszczonej w Leksykonie Polityki Społecznej
wskazuje, że bezdomność to zjawisko złożone i wielowymiarowe. Bezdomność jest powodowana
przyczynami obiektywnymi, na które sami bezdomni nie mają wpływu, takimi jak kryzys
mieszkaniowy, migracje, bezrobocie, bieda oraz subiektywnymi: uzależnienia, niezaradność życiowa
czy zaburzenia psychiczne. Jak widać bezdomność to zjawisko o złożonej etiologii, a wśród przyczyn
jego występowania wymienić należy zarówno czynniki osobowościowe, jak również społecznoekonomiczne. Bezdomność towarzyszy ludzkości w ciągu całych jej dziejów, a współcześnie stała się
domeną, traktowaną niekiedy jak plaga, dużych aglomeracji miejskich. W Polsce, w ostatnim stuleciu,
mieliśmy do czynienia z dwiema falami narastania bezdomności. Liczba bezdomnych znacznie
powiększyła się po II wojnie światowej oraz, po raz drugi, w efekcie przemian ustrojowych jakich
doświadczyliśmy na przełomie lat 80. i 90. Bezdomność traktowana jest powszechnie jako problem
społeczny, stanowiąc przedmiot negatywnej oceny, któremu towarzyszą postulaty jej eliminacji
i zorganizowane działania społeczne. Trudno się dziwić takim reakcjom jeśli wziąć pod uwagę skalę
tego zjawiska i prognozy w tym względzie. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na co najmniej 30
308
tys. osób, a aktualna sytuacja wchodzenia w drugą fazę kryzysu społeczno-gospodarczego pozwala
domniemywać, że ta liczba w najbliższych latach zdecydowanie się powiększy.
Pomoc oferowana bezdomnym przez samorządowe jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz
organizacje pozarządowe jest powszechnie oceniana jako mało skuteczna. Programy wsparcia
bezdomnych mają zwykle charakter sezonowy (okres jesienno – zimowy) i zaspokajają doraźnie
potrzeby w zakresie wyżywienia, schronienia czy odzieży. Brakuje inicjatyw proponujących
kompleksowe działania wobec bezdomnych, wielopłaszczyznową pomoc pozbawionym własnego
miejsca zamieszkania. Jako podstawowe bariery w systemie pomocy bezdomnym wymienia się
bezrobocie oraz brak mieszkań socjalnych.
Oczywiście naiwnością byłoby myślenie, że zjawisko bezdomności da się całkowicie wyeliminować
bowiem, jak do tej pory, mimo licznych prób, nie znaleziono panaceum na społeczną chorobę jaką jest
bezdomność. Nie oznacza to, że nie powinniśmy podejmować prób walki z tym problemem
społecznym, a lokalne inicjatywy przeciwdziałania bezdomności, nakierowane na konkretnego
człowieka, określoną grupę osób, mogą dla bezdomnych zrobić więcej niż programy globalne,
nastawione na efekt masowy, w których często ginie jednostka.
Znaczenie społeczne walki z bezdomnością legło u podstaw badania, którego celem była diagnoza
deficytów w zakresie świadczenia usług społecznych osobom bezdomnym przebywającym na terenie
miasta Częstochowa i w oparciu o uzyskane wyniki wypracowanie narzędzi, przy pomocy których uda
się zoptymalizować profesjonalną pomoc świadczoną tym osobom. Analiza literatury przedmiotu oraz
zebranych danych empirycznych skłoniły nas do następujących konkluzji:
1. Działania wobec zjawiska bezdomności winny być oparte na rzetelnej diagnozie problemu
i inwentaryzacji zasobów przy użyciu różnorodnych metod i technik badawczych oraz
zastosowaniu tzw. triangulacji. Norman K. Denzin wyróżnił cztery typy triangulacji: danych,
badacza, teoretyczną i metodologiczną. Wszystkie wymienione rodzaje triangulacji zostały
zastosowane w częstochowskich badaniach nad bezdomnością.
2. Badanie bezdomności jako problemu społecznego oraz polityki wobec bezdomności ma
charakter analizy ewaluacyjnej i dlatego powinno być zorientowane praktycznie na ocenę
praktyki i nastawione na zastosowanie jej wyników w codziennym funkcjonowaniu nie tylko
instytucji sektora publicznego, ale także organizacji pozarządowych.
3. Dynamika zjawiska bezdomności oraz zmienność lokalnej polityki wskazują na potrzebę
ciągłych i szczegółowych badań dla oceny obecności i jakości proponowanych działań na rzecz
bezdomnych. Analizy empiryczne lokalnej polityki społecznej wobec bezdomnych powinny
być prowadzone metodami action research oraz practitioner led research czyli w sposób
umożliwiający większe uczestnictwo samych zainteresowanych, lokalnych mieszkańców oraz
309
4.
5.
6.
7.
8.
przedstawicieli władz lokalnych, a także pracowników instytucji pomocowych i organizacji
społecznych
Fundamentem dla tworzenia i realizacji lokalnej polityki społecznej wobec bezdomności
powinna być budowa i rozwój lokalnych systemów wsparcia i ich partnerstwo, tj.
współdziałanie podmiotów działających w tym obszarze życia społecznego. Trzeba położyć
większy nacisk na budowanie, kreowanie współpracy (np. wspólne programy na rzecz
bezdomnych) pomiędzy różnymi aktorami sceny publicznej i promocję działalności
niepublicznych partnerów poprzez informowanie o ofercie trzeciego sektora bezdomnych
klientów publicznych, samorządowych instytucji pomocowych. Dzięki połączonym siłom
różnych organizacji i instytucji, działających poniekąd we wspólnym interesie, bezdomny
otrzyma szerszą, pełniejszą pomoc, a ośrodki pomocy społecznej zostaną odciążone od
nadmiaru zadań.
Współpraca podmiotów, oparta na bazie inicjatyw inspirowanych przez lokalne władze
samorządowe i liderów lokalnych, powinna przyczyniać się do zapoczątkowania zmian
w dotychczasowych postawach społecznych wobec bezdomności. Oznacza to rozpoczęcie
procesu edukacji obywatelskiej oraz świadomego włączania zarówno mieszkańców, jak
i bezdomnych w realizację wspólnych przedsięwzięć w tym obszarze życia społecznego. W celu
zmiany postaw wobec bezdomnych oraz rozwoju partnerstwa potrzebne są działania
promocyjno - edukacyjne wśród pracowników instytucji samorządowych i organizacji
społecznych, ale także władz lokalnych i miejscowej ludności.
Politykę społeczną wobec bezdomności należy rozpatrywać na różnych poziomach działania
(lokalnym: gminy i powiatu, regionalnym i centralnym, ale także ponadnarodowym tj.
europejskim) jak i w wymiarze wielosektorowym tj. publicznym, pozarządowym i rynkowym,
ale decydujący charakter mają działania lokalne na poziomie gminy i powiatu prowadzone
przez pomoc społeczną i organizacje pozarządowe.
Ważnym instrumentem lokalnej polityki społecznej powinno być opracowywanie lokalnych
strategii rozwiązywania problemów społecznych, przygotowywanych i realizowanych według
metody partycypacyjnej, uczestniczącej, co zapewni rozwój lokalnego partnerstwa jako
filozofii budowy lokalnej polityki społecznej wobec bezdomności. Z analizy lokalnych
dokumentów strategicznych wynika, że zjawisko bezdomności jest dobrze rozpoznane na
obszarze gminy Częstochowa. Zapisy w dokumentach odnoszą się do diagnozy problemu
i poprzez opisane działania wytyczają kierunki przedsięwzięć i inicjatyw podejmowanych na
rzecz walki ze zjawiskiem bezdomności
Kluczową rolę w aktywizacji społeczności lokalnych na rzecz wsparcia bezdomnych powinny
odgrywać instytucje pomocy społecznej i lokalne organizacje pozarządowe. Ich kadry powinny
być jednak odpowiednio przygotowane do działań metodą nazywaną makropracą socjalną,
a oznaczającą zaangażowanie społeczne pracownika w rolach planisty, analityka spraw
publicznych, koordynatora programów, organizatora i menedżera. Chodzi również
310
9.
10.
11.
12.
o odpowiednią edukację pracowników socjalnych do lokalnych działań politycznych na rzecz
bezdomnych, które powinny zawierać trzy elementy: wiedzę potrzebną do rozumienia zjawisk
i procesów polityczno – gospodarczych, wiedzę o przedmiocie potencjalnych działań
politycznych (np. o środowisku lokalnym czy regionie, specyfice problemów bezdomnych itp.)
oraz przygotowanie specjalistyczne do czynnego uczestnictwa w działaniach politycznych na
rzecz bezdomnych (wiedza i umiejętności oceny, analizy, planowania i prognozowania itp.).
Szczególnego znaczenia, zwłaszcza w czasach tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, dla
zaangażowanej pracy socjalnej na rzecz bezdomnych, nabiera edukacja związana z organizacją
i uczestnictwem w działaniach zespołowych. Umiejętność organizacji zespołu to przede
wszystkim rekrutacja i selekcja uczestników posiadających niezbędne zasoby (ludzkie,
finansowe, kapitał społeczny itp.), kompetencje (specjalistyczną wiedzę i umiejętności) oraz
motywację do działania (pokrzywdzeni lub rzecznicy ofiar itp.).
Działania na rzecz bezdomnych powinny uwzględnić lokalną i regionalną specyfikę
bezdomności na danym terenie. Oznacza to konieczność poznania lokalnych przyczyn
bezdomności co jest niezbędne przy kwalifikowaniu konkretnych form pomocy
dostosowanych do konkretnej osoby. Tylko znajomość powodów bezdomności i ich
umieszczenie w lokalnym i regionalnym kontekście pozwoli na racjonalne planowanie działań
systemowych nakierowanych na likwidację lub zmniejszenie poziomu występowania
mechanizmów, które do nich doprowadzają. W prezentowanych badaniach ujawniono, że
częstochowscy bezdomni znaleźli się w trudnej sytuacji nie na skutek jednego konkretnego
powodu, ale w wyniku co najmniej kilku przyczyn wzajemnie się przeplatających
i warunkujących. Do najczęściej wskazywanych powodów bezdomności należą: przemoc
w rodzinie lub rozpad rodziny, alkoholizm i narkomania, przestępczość. Obok nich istotne były
jednak przyczyny społeczno-ekonomiczne: utrata pracy, eksmisja i nieumiejętność poradzenia
sobie z sytuacją życiową..
Dla podjęcia skutecznych inicjatyw na rzecz bezdomnych konieczna jest wnikliwa analiza
aktualnej sytuacji życiowej i problemów tych osób. Najważniejszą jest zasada indywidualizacji:
pomoc powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i mieć charakter długofalowy.
Zdiagnozowanie sytuacji życiowej osób bezdomnych to kolejny element kwalifikowania
pomocy wobec tych osób. Czynniki, które powinno się wziąć przy tym pod uwagę to: czas
pozostawania w bezdomności, wiek i poziom wykształcenia oraz sytuacja rodzinna osób
bezdomnych, a także ich kondycja finansowa i zdrowotna.
Istotne jest rozpoznanie problemów osoby bezdomnej, jej stanu psychicznego oraz
motywatorów i demotywatorów, barier, działania na rzecz poprawy sytuacji w jakiej się
znajdują. Do takich motywatorów pozytywów należą m.in.: religia, kapitał społeczny
(przyjaciele i rodzina). Poznanie samopoczucia osób bezdomnych w tych aspektach powinno
ułatwić podejmowanie działań w kierunku usamodzielnienia, pracy nad sobą, znalezieniu
pracy, wyrabianiu samodzielności i zdolności utrzymania się za zarobione pieniądze.
311
13.
14.
15.
16.
Czynnikami demobilizującymi bezdomnych do zmiany swego statusu należą: przyzwyczajenie
do pomocy z zewnątrz, obojętność,
– bierność i apatia w stosunku do własnego życia,
a w sferze materialnej – brak pracy, czyli środków do samodzielnego życia oraz brak
mieszkania tzn. brak możliwości prowadzenia „normalnego” życia. Na aktywność bezdomnych
na rzecz poprawy swego losu wpływają także: czas pozostawania w bezdomności – im dłuższy
tym trudniej zdecydować się na działanie oraz nieudane próby wyjścia z bezdomności.
zakończone niepowodzeniem co rodzi pesymizm w ocenie własnych szans na zmianę
Ważna jest diagnoza relacji osób bezdomnych z otoczeniem. Zgodnie z wynikami badań osoby
bezdomne spotykają się w najlepszym wypadku z obojętnością, a w najgorszym ze strachem
i agresją. Rzadko doświadczają dowodów ludzkiej życzliwości i empatii i stąd wynika m.in. ich
zachowanie wobec otaczającego „świata” nacechowane obojętnością, a nierzadko poczuciem
wstydu i upokorzenia.
Kluczem do rozwiązania problemu bezdomności jest zła sytuacja zawodowa bowiem brak
pracy to bardzo ważny czynnik deprywacji osób bezdomnych. Posiadanie pracy lub jej brak
zależy od nastawienia pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych: pracodawcy boją się
zatrudniać bezdomnych i nie oferują pracy osobom naznaczonym „piętnem” bezdomności oraz
od lokalnego rynku pracy, który jest bardzo dynamiczny, a jego wymagania zmieniają się
bardzo szybko, a zły stan zdrowia i wiek defaworyzują bezdomnych.
Analiza korzystania przez bezdomnych z różnych form pomocy oraz ocena jakości
otrzymywanej pomocy, powinny być podstawą dla tworzenia procedur pracy z tymi osobami.
Warto wiedzieć, jakie są źródła informacji o możliwościach skorzystania z opieki, poznać
formy pomocy, z których korzystają i które cenią najbardziej oraz ich opinie o relacjach
z pracownikami pomocy społecznej i organizacji pozarządowych. Osoby bezdomne czerpią
informacje z różnych źródeł (najczęściej od pracowników socjalnych/ street workerów i od
osób postronnych), a w mniejszym stopniu od pracowników służb porządkowych. Wielu
jednak szuka pomocy z własnej inicjatywy co wskazuje na deficyty w działaniach
informacyjnych służb społecznych odpowiedzialnych za informowanie potrzebujących
o dostępnych im formach pomocy.
Osoby bezdomne korzystają najczęściej z form pomocy, które zabezpieczają ich podstawy
egzystencji tzn. schronienie i posiłek oraz pomoc finansowa. Jednocześnie traktują te
świadczenia jako podstawowe, ale cenią także pomoc świadczoną w postaci pracy socjalnej,
pomoc w uzyskaniu zatrudnienia i odpowiednich warunków mieszkaniowych. Korzystanie z
różnych pomocy nie oznacza zaspokojenia wszystkich potrzeb osób bezdomnych. Oferowane
usługi zaspokajają potrzeby osób bezdomnych na poziomie egzystencji. Zaspokojenie potrzeb
w wymiarze społecznym, prowadzącym do usamodzielnienia jest oceniane negatywnie. Jest
to niepokojące, bowiem ponad połowa bezdomnych to osoby przebywające w schroniskach
i noclegowniach, które w ramach swoich działań powinny wykonywać usługi z zakresu
poradnictwa, informacji i wsparcia emocjonalnego.
312
17. Niezwykle ważna w ewaluacji usług na rzecz bezdomnych jest ich ocena pracowników pomocy
społecznej i organizacji pozarządowych w aspekcie etycznym oraz profesjonalnym.
Symptomatyczne jest, że profesjonalizm rozumiany jako sumienność w wykonywaniu
obowiązków i umiejętność rozwiązywania problemów bezdomnych był wyżej oceniany
u pracowników organizacji pozarządowych niż samorządowych. Z kolei sposób traktowania
osób bezdomnych (przejrzyste zasady i obiektywne reguły postępowania) są oceniane lepiej
u pracowników pomocy społecznej. Ocena organizacji życia potwierdza, konieczność
stosowania jasnych reguł i zasad, ważne jest również zapewnienie godziwych warunków do
życia, tzn. w sferze materialnej zapewnienie dostępu do zaplecza kuchennego i urządzeń
sanitarnych, a w sferze psychicznej poczucia prywatności i bezpieczeństwa.
18. Jako niedociągnięcia pomocy świadczonej bezdomnym wskazywane są niedostatki
infrastruktury, ale także brak standardów udzielanej pomocy, sposobu traktowania osób
bezdomnych przez personel placówek oraz przepisy prawne w postaci rejonizacji pomocy.
Ważna jest kompleksowość pomocy – ponad polowa bezdomnych jest zdania, że jest ona
niewystarczająca, nie obejmuje szerokiego spektrum potrzeb osób bezdomnych i często
ogranicza się do zapewnienia im podstawowych potrzeb. Chodzi o pomoc w znalezieniu
zatrudnienia i nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy.
19. Bezdomni są zwolennikami wielosektorowości w polityce społecznej co oznacza, że usługi
skierowane o bezdomnych powinny być realizowane i przez organizacje pozarządowe i przez
instytucje samorządowe. Wielosektorowość pozwala na organizację pomocy o charakterze
kompleksowym, systematycznym, długofalowym i zindywidualizowanym.
20. Wielość podmiotów oznacza jednak pilną potrzebę standaryzacji bowiem bezdomni wskazują
na brak jednolitych standardów postępowania w placówkach , co przyczynia się do różnej
jakości oferowanych tam usług. Niedostatki infrastruktury są związane z nakładami
finansowymi, natomiast poprawa jakości usług w wymiarze społecznym może być realizowana
przy małych kosztach.
21. Potrzebę podniesienia kwalifikacji kadry potwierdza analiza wypowiedzi pracowników zdanie
których bezdomny to niezwykle trudny klient. Praca z nim wymaga kompetencji i szczególnego
wysiłku. W tym kontekście podkreśli trzeba, że zarówno pracownicy pomocy społecznej jak
i organizacji pozarządowych są zwolennikami określenia standardów dla poszczególnych form
wsparcia osób bezdomnych, co wpłynęłoby na efektywność wykonywanej pracy. W opinii
pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych pracujących z bezdomnymi należy
stwierdzić, iż najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest pomoc doraźna. (pożywienie,
odzież, środki czystości i nocleg). Działania na rzecz reintegracji społecznej i wyjścia
z bezdomności są rzadko podejmowane. Pracownicy i wolontariusze, którzy podejmują takie
działania napotykają wiele mentalnych, personalnych i instytucjonalnych barier, z którymi nie
zawsze mogą sobie poradzić. Obecny system wsparcia i pracy z osobą bezdomną zdaje się,
313
paradoksalnie, działać na rzecz utrzymania obecnego status quo niż realnej pomocy
bezdomnemu nakierowanej na wyjście ze stanu bezdomności.
22. Obraz osoby bezdomnej jest kształtowany przez wyobrażenie na temat przyczyn bezdomności.
W pierwszej kolejności wskazuje się na uzależnienie, a następnie utratę pracy, bądź trudną do
opanowania sytuacją rodzinną. Aby pomoc była skuteczna, społeczeństwo powinno
aprobować wysiłki zmierzające do walki z bezdomnością. Najczęściej pomagać chcą osoby
kierujące się współczuciem, którzy rozumieją, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los
i którzy nie stygmatyzują sposobu zachowania bezdomnych ze względu na ich status. Wynika
z tego, że obraz osoby bezdomnej jako spokojnej i skrzywdzonej przez los najbardziej sprzyja
prospołecznej postawie mieszkańców. Warte podkreślenia jest także to, że najmniej wierzą
w poprawę sytuacji bezdomnych osoby, które źle oceniają obecną sytuację bezdomnych.
Wydaje się zatem, że poprawienie wizerunku osoby bezdomnej może mieć duże znaczenie
w przełamaniu stereotypów dotyczących bezdomności.
23. Analizując zagadnienie dotyczące wiedzy respondentów na temat pomocy instytucjonalnej
oferowanej osobom bezdomnym oraz kierunków instytucjonalnej pomocy bezdomnym, można
zauważyć, że w przeważającej części mieszkańcy nie wiedzą jak wygląda pomoc bezdomnym
oferowana przez instytucje i organizacje. W opinii osób badanych najważniejszą formą pomocy
bezdomnym jest wyżywienie. Zapewnienie schronienia jest jednakowo ważne jak stała praca
zarobkowa. Pomoc w zaopatrzeniu w odzież jest ważniejsza od indywidualnych programów
dla bezdomnych, które wymieniane są jako ważne, ale na ostatniej pozycji. Prawie połowa
ankietowanych mieszkańców Częstochowy uważa, że oferta pomocy skierowana do osób
bezdomnych ze strony instytucji jest niewystarczająca. Niemal tyle samo osób po prostu nie
potrafi określić swojego zdania w tej sprawie. Pokrywa się to z poglądem, że instytucje, które
powinny pomagać bezdomnym, nie zaspokajają ich potrzeb. Z analiz danych wynika, że pomoc
bezdomnym powinna być indywidualnie dostosowana do każdego przypadku i długofalowa.
Mieszkańcy pytani o możliwe kierunki pracy z bezdomnymi wskazują na to, że osoby te
powinny być przede wszystkim skierowane na leczenie odwykowe, ale taką samą rangę
ważności przypisują zgłoszeniu się do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności
oraz podjęciu pracy zarobkowej. Mieszkańcy Częstochowy biorący udział w badaniu w
przeważającej części wskazują, że pomocą osobom bezdomnym powinna zajmować się pomoc
społeczna, która powinna zagwarantować posiłek, schronienie oraz dostęp do indywidualnego
programu wychodzenia z bezdomności. Uwzględniając niski poziom wiedzy badanej grupy
w obszarze problemu bezdomności w następstwie przeprowadzonych badań ankietowych
należy postawić na szeroko zakrojoną i sukcesywnie powtarzaną społeczną kampanię
informacyjną. Jej odbiorcami powinni być dorośli mieszkańcy ze wszystkich przedziałów
wiekowych, bez względu na płeć i poziom wykształcenia.
24. Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz Miejski
Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie aktywnie pozyskują środki na pomoc tej grupie
314
osób potrzebujących. Wszystkie programy są trafnie dopasowane do skali zjawiska
bezdomności w mieście. Z danych zebranych na potrzeby sporządzenia niniejszego raportu
wynika, iż liczba placówek świadczących pomoc bezdomnym jest niewystarczająca. Jest to
przysłowiowa ,,kropla w morzu potrzeb”. Uzasadnione byłoby zwiększenie w każdej placówce
liczby miejsc dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Wszystkie jednostki poddane
badaniu wykazały się dobrym przygotowaniem organizacyjnym, kadrowym, technicznym
i odpowiednim zabezpieczeniem finansowym do realizacji swoich zadań statutowych.
Ogromną rolę w działalności tych placówek odgrywają darczyńcy, środki unijne oraz
możliwość zaciągania kredytów i pożyczek na realizacje zadań statutowych. możliwość
pozyskiwania większych kwot dofinansowania w ramach zadań zlecanych. Potrzebne jest
jednak zwiększenie zatrudnienia specjalistów: psychologów, prawników, doradców
zawodowych, streetworkerów, pracowników socjalnych, animatorów lokalnych oraz
konieczne doposażenie, remontowanie istniejących i budowa nowych placówek. Organizacje
pozarządowe mimo skromnych środków finansowych wykonują powierzone im zadania
z należytą starannością. Nieoceniona jest tutaj rola darczyńców oraz wolontariuszy, którzy
chętnie niosą bezinteresowną pomoc osobom potrzebującym.
ZAKOŃCZENIE
Bezdomność to zjawisko społeczne, które nie jest obce żadnej ze znanych nam kultur i cywilizacji.
W Polsce, tak, jak w innych współczesnych krajach i społeczeństwach występuje ono w przestrzeniach
zurbanizowanych. W miastach, występuje większa anonimowość. Jednocześnie działają w nich
instytucje, które oferują bezdomnym podstawową pomoc.
Jednym z takich miast jest Częstochowa. W mieście tym liczącym według danych GUS 236 796
mieszkańców przebywa zgodnie z informacjami MOPS około 500 osób bezdomnych. Osobom tym
profesjonalną pomoc oferuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i działające na
terenie miasta organizacje pozarządowe. Instytucje te swoją działalność na rzecz osób, które nie mają
gdzie mieszkać opierają na otrzymywanych od gminy środkach publicznych i finansach pochodzących
z indywidualnie aplikowanych projektów, których celem jest pozyskanie środków na pomoc
bezdomnym.
Badania empiryczne prowadzone w ramach projektu pn. „PI samorząd – NGO’s, dobre praktyki
w zakresie przekazywania zadań publicznych” wykazały, że finanse, którymi dysponują zarówno
instytucje publiczne jak i organizacje non profit w głównej mierze pochłania pomoc doraźna
315
bezdomnym (zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania). Działania nakierowane na pracę socjalną
i pomoc psychologiczną są mniej popularną formą pomocy częstochowskim bezdomnym. Najrzadziej
wobec bezdomnych prowadzone są działania bardziej zindywidualizowane (indywidualne programy
wychodzenia z bezdomności są oceniane zdecydowanie niżej).
Zarówno bezdomni jak i pracownicy instytucji, w których realizowane były badania podczas
prowadzonych z nimi rozmów przyznawali, że działania nakierowane na uspołecznienie, aktywizację
zawodową i integrację społeczną bezdomnych są niewystarczające. Bezdomni twierdzili, że ich
potrzeby w tym względzie są niezaspokojone,. Pracownicy zaś przyznawali, że w swojej pracy
z bezdomnymi napotykają szereg trudności (głównie od nich samych niezależnych, instytucjonalnych)
i nie są w stanie zaspokoić potrzeb swoich klientów.
Skoro działania nakierowane na pomoc bezdomnym są, jak ujawniły badania dalece niewystarczające,
a placówki dla osób bezdomnych w Częstochowie są prowadzone przez MOPS, OPS i organizacje
pozarządowe, m.in. dzięki dotacjom gminy, może należałoby położyć nacisk na monitorowanie
realizacji zlecanych zadań ze względu na ich jakość, efektywność ekonomiczną i społeczną. Wątek ten
został podjęty podczas rozmów prowadzonych z pracownikami socjalnymi i przedstawicielami
częstochowskich organizacji pozarządowych. Część z rozmówców przyznała, że w trosce
o podniesienie jakości usług kierowanych do bezdomnych należałoby przyjąć ujednolicony dla
wszystkich organizacji i instytucji pracujących na rzecz bezdomnych standard postępowania z osobą
bezdomną. W ten sposób można by było monitorować realizację usług (na każdym etapie). Dzięki
temu zleceniodawca usługi (gmina) będzie mógł sprawdzać jakość i stopień zaspokojenia potrzeb
bezdomnych. To z kolei pozwoli na taki opis zadań zlecanych w ramach otwartych konkursów, ażeby
każdy oferent wiedział, czego będzie się od niego wymagać w ramach realizacji określonych zadań –
osiągając tym samym przejrzystość wymagań.
Badani podkreślali, że brak standaryzacji usług kierowanych do bezdomnych powoduje brak
możliwości monitorowania ich realizacji (tzn. zlecanych zadań publicznych) pod kątem efektywności
ekonomicznej, społecznej a tym samym, jakości usług. Tak, więc zlecając usługi obecnie nie można
wymagać odpowiedniej jakości ich wykonywania. Dzięki przyjętym standardom będzie można
modyfikować poszczególne działania stale je aktualizując, a także monitorować wydatkowanie
środków publicznych i efekty udzielanych usług nie tylko w ramach pomocy doraźnej, ale
i w wymiarze społecznym (monitoring będzie mogła prowadzić zarówno organizacja pozarządowa
w swojej placówce jak i MOPS/OPS zbierając dane od poszczególnych organizacji), co niewątpliwie
leży w interesie gminy jako zleceniodawcy zadań.
Wypracowany i przyjęty standard usług mógłby zaowocować większą współpracą między
organizacjami działającymi na rzecz bezdomnych, ponieważ zleceniodawca i zleceniobiorca będą
wiedzieć jak postępować, na co kłaść szczególny nacisk, żeby wywiązać się z powierzonego mu
316
zlecenia. Współpraca powinna odbywać się nie tylko na linii gmina – organizacja pozarządowa/MOPS,
ale też na linii organizacja – organizacja.
Gdyby pomoc bezdomnym przyjęła systemowy, wielosektorowy charakter, a jej celem nadrzędnym
byłoby długofalowe wsparcie klienta, to działania instytucji i organizacji nie skupiałaby się głównie na
zaspokojeniu potrzeb doraźnych bezdomnych, takich jak pożywienie i nocleg, bo one nie sprawią, że
bezdomny wyjdzie ze stanu bezdomności, lecz na szeroko pojętej pracy socjalnej, bo to ona może
wyprowadzić bezdomnego z tego stanu.
Instytucje pracujące z osobą bezdomną mogłyby dysponować wspólną bazą danych, w której
znajdowałyby się potrzebne (możliwe do ujawnienia) informacje dotyczące bezdomnego i form
pomocy, jakie wobec niego zostały podjęte przez poszczególne instytucje. Ta swego rodzaju baza
danych pozwoliłaby na monitorowanie pełniej zaoferowanej bezdomnemu pomocy.
Standaryzacja usług na rzecz osób bezdomnych mogłyby przynieść korzyści wszystkim stronom
zaangażowanym w proces pomagania tej grupie odbiorców pomocy społecznej.
Zyskałaby na niej gmina. Standaryzacja pozwoliłaby na optymalizację jakości usług, lepszą współpracę
między zleceniodawcą i zleceniobiorcą (MOPS, OPS, organizacje pozarządowe). A upowszechnianie
informacji na temat zjawiska bezdomności w mieście przejrzystość wydatkowanych środków
publicznych, przejrzystość zasad postępowania przy zlecaniu zadań publicznych spowodowałaby
zrozumienie przez mieszkańców konieczności wydatkowania środków publicznych na ten cel.
Zyskałby na niej MOPS i organizacje pozarządowe. Standaryzacja wymusiłaby wyższą jakość usług,
lepszą współpracą z instytucjami (gmina/MOPS), niższą liczbę bezdomnych w podległych placówkach
– większe możliwości skoncentrowania się na jednostce. Dzięki przejrzystości działań zwiększyłaby
się liczba darczyńców i wolontariuszy.
Zyskaliby pracownicy socjalni, osoby pracujące z bezdomnymi, studenci kierunku praca socjalna.
Standaryzacja kompetencji zmobilizowałaby zainteresowanych do wypracowania nowego standardu
kształcenia (studia wyższe, studia podyplomowe, kursy i szkolenia) w zakresie stosowania standardu
jakości usług.
Zyskaliby bezdomni – pomoc im oferowana byłaby bardziej skuteczna, wzrosłyby ich szanse na
wyjście ze stanu bezdomności.
Zyskaliby mieszkańcy miasta. Mniej bezdomnych lub bezdomni bardziej „zaopiekowani”, stają się
mniej widoczni, bardziej wtopieni w ogół społeczności.
Wyżej wymienione korzyści nie wyczerpują listy możliwych do osiągnięcia. Niezaprzeczalny pozostaje
fakt, że przeprowadzone i zaprezentowane w niniejszym raporcie dane pochodzące z badań wskazują
317
na słusznie założony cel badań, który udało się osiągnąć, dając podstawę do realizowania kolejnych
produktów, wynikających z zapisu projektu. To właśnie narzędzia do badania efektywności
ekonomicznej i społecznej oraz jakości usług w wymiarze bezdomności, wykorzystane przez
Samorząd Miasta Częstochowa, w kontraktowaniu przez organizacje pozarządowe jest głównym
celem projektu, którego konieczność pokazały nasze badania.. Tylko jasne, klarowne, przejrzyste
wymagania i oczekiwania, dające się zmierzyć można monitorować i poddawać ewaluacji.
Aczkolwiek pamiętać należy, że nic, co ustalone, zwłaszcza w dziedzinie życia społecznego, w tym
przypadku pomocy bezdomnym, nie może podlegać zmianie czy modyfikacji. Liczymy, więc, na choć
drobny Państwa wkład w innowacyjne przedsięwzięcia w dziedzinie budowania dobrych relacji
samorząd - NGO`s w trakcie przekazywania i kontraktowania usług, sprzyjających wychodzeniu
z bezdomności.
Mariola Mirowska
318
BIBLIOGRAFIA:





















Bezdomność w Polsce. Raport na dzień 31 stycznia 2010r. Materiał informacyjny Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej.
Częstochowa 2025. Strategia Rozwoju Miasta, Częstochowa 2009.
Dębski M. Stachura K.(red.), Oblicza bezdomności, Gdańsk 2008.
Dębski M. (red.), Problem bezdomności w Polsce. Wybrane aspekty diagnoza Zespołu
Badawczego. Gdańsk 2010.
Dylewski M., Filipiak B., Guranowski A., Hołub–Iwan J., Zarządzanie finansami projektu
europejskiego, Warszawa 2009.
Frąckiewicz L., Polityka społeczna, Katowice 1998.
Marmuszewki S., Bukowski A. (red.), Żebracy w Polsce, Kraków 1995.
Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski, Warszawa 2003.
Nowak E., Ekonometria, Wrocław, 1987.
Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie,
Warszawa 2004.
Oldenburg R,, The Great Good Place: Cafes, Coffee Shops, Community Centers, Beauty Parlors,
General Stores, Bars, Hangouts, and How They Get You Through the Day, New York 1989.
Oliwa-Ciesielska M., Piętno nieprzypisania. Studium o wyizolowaniu społecznym bezdomnych,
Poznań 2004.
Pawlica B., Wiszczun E., Zasępa B., Aby pomagać lepiej. Diagnoza skuteczności rzeczowej
pomocy społecznej jako czynnika przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Raport z badań,
Częstochowa 2011.
Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008.
Przymeński A., Zjawisko bezdomności w Polsce współczesnej, „Polityka Społeczna” 1997/4.
Pułaska-Turyna B., Statystyka dla ekonomistów, Warszawa 2005.
Raport końcowy dla lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym Częstochowa,
Rzeszów 25.01.2012.
Stankiewicz L., Zrozumieć bezdomność, Olsztyn 2002.
Stenka R. (red.), Raport z fazy diagnozy, Gdańsk 2011.
Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020, Katowice 2006.
Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013,
Częstochowa, 2007
319




Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007-2013;
Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009, Częstochowa 2009; Raport Monitoringowy 2010,
Częstochowa 2010
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. 2004.64.593 z późn. zm.)
pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy”, Częstochowa 2005.
2011-2015, Częstochowa 2011.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE :








Dębski M., Bezdomność w Polsce. Aktualny stan problemu.
http://www.nbuv.gov.ua/portal/Soc_Gum/Soc_dos/2008_7/maciej_debski.pdf (data pobrania
25.04.12)
Główny Urząd Statystyczny – portal informacyjny
http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-6087.htm (data pobrania
25.04.12)
Przepisy prawne – http://isap.sejm.gov.pl/VolumeServlet?type=wdu (data pobrania 05.0520.08.12)
Sprawozdania finansowe i merytoryczne MOPS
http://www.mops.czestochowa.um.gov.pl/dokumenty-do-pobrania (data pobrania 19.0520.08.12).
Sprawozdania finansowe i merytoryczne NGO's – http://bopp.pozytek.gov.pl (data pobrania
19.05-31.07.12)
Strona internetowa MOPS – http://www.mops.czestochowa.um.gov.pl (data pobrania 05.05.20.08.12)
Strona internetowa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej http://www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/ (data pobrania 19.05.12).
Strony internetowe
NGO's, http://www.caritas.czest.pl, http://www.adullam.pl,
http://www.agape.czestochowa.org, http://www.barnaba.org.pl (data pobrania 05.0520.08.12)
320

Wygnańska J., Raport dla Europejskiego Obserwatorium Bezdomności FEANTSA Europejskie
Obserwatorium Bezdomności: http://www.bratalbert.org.pl/portal/images/PDF/stat.pdf
(data pobrania 25.04.12)
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1: Liczba osób bezdomnych w latach 2007-2011 ....................................................................................... 70
Rysunek 2: Wydatki na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ................................................................. 71
Rysunek 3: Korelacja między wydatkami a liczbą osób bezdomnych lata 2007-2011 .................................. 72
Rysunek 4: Darowizny na rzecz Fundacji ,,ADULLAM" ............................................................................................... 95
SPIS TABEL
Tabela 1. Działania przewidziane w ramach wdrażania standardów .................................................................. 37
Tabela 2. Udział osób bezdomnych w projekcie (%) ................................................................................................ 40
Tabela 3. Zestawienie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe ...................................... 46
Tabela 4. Schronienie dla osób bezdomnych ................................................................................................................... 60
Tabela 5. Wydatki poniesione na pomoc osobom bezdomnym w latach 2007-2011. ................................... 66
Tabela 6. Świadczenia zrealizowane w latach 2007-2011 według raportu wygenerowanego z
programu POMOST. .................................................................................................................................................................... 73
Tabela 7. Zasoby kadrowe Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM”........................................................................ 81
Tabela 8. Zasoby techniczne instytucji/organizacji pozarządowej wykorzystywane na rzecz osób
bezdomnych .................................................................................................................................................................................. 88
Tabela 9. Zakres świadczonej pomocy na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ........................... 89
Tabela 10. Źródła finansowania działań na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ......................... 93
Tabela 11. Zestawienie placówek dla osób bezdomnych na terenie miasta Częstochowy ....................... 104
Tabela 12. Wykaz przytulisk i schronisk dla bezdomnych w ramach struktur Caritas .............................. 110
Tabela 13. Wykaz placówek zajmujących się pomocą bezdomnymi na terenie miasta Częstochowy. 131
Tabela 14. Płeć i wiek badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%). 141
Tabela 15. Płeć i stan cywilny badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa
(%) .................................................................................................................................................................................................. 142
321
Tabela 16. Płeć i liczba dzieci posiadanych przez badanych bezdomnych przebywających na terenie
miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................................... 143
Tabela 17. Płeć i wykształcenie badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa (%)...................................................................................................................................................................... 144
Tabela 18. Płeć i ostatnie miejsce stałego zameldowania badanych bezdomnych przebywających na
terenie miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................... 145
Tabela 19. Płeć i orzeczony stopień niepełnosprawności badanych bezdomnych przebywających na
terenie miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................... 146
Tabela 20. Płeć i stan zdrowia badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa
(%) .................................................................................................................................................................................................. 146
Tabela 21. Płeć i posiadanie przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta
Częstochowa dowodu tożsamości i ubezpieczenia zdrowotnego (%)............................................................... 147
Tabela 22. Płeć i wiek badanych mieszkańców Częstochowy (%) ...................................................................... 149
Tabela 23. Płeć i stan cywilny badanych mieszkańców Częstochowy (%) ...................................................... 150
Tabela 24. Płeć i wykształcenie badanych mieszkańców Częstochowy (%) ................................................... 151
Tabela 25. Płeć i status zawodowy mieszkańców Częstochowy (%) ................................................................. 152
Tabela 26. Płeć i miesięczne dochody mieszkańców Częstochowy na jedną osobę w rodzinie (%).... 153
Tabela 27. Powody bezdomności (%) ............................................................................................................................. 157
Tabela 28. Czas pozostawania w bezdomności (%) .................................................................................................. 161
Tabela 29. Utrzymywanie kontaktów z rodziną osób bezdomnych (%) .......................................................... 163
Tabela 30. Miesięczne dochody osób bezdomnych (%) .......................................................................................... 166
Tabela 31. Źródła finansowania a zróżnicowanie dochodów osób bezdomnych (%) ................................ 168
Tabela 32. Aktualne źródła dochodów osób bezdomnych (%)............................................................................. 170
Tabela 33. Miejsce poprzedniego pobytu osób bezdomnych (%) ....................................................................... 172
Tabela 34. Satysfakcja odczuwana w różnych wymiarach życia osobistego przez osoby bezdomne (%)
.......................................................................................................................................................................................................... 175
Tabela 35. Traktowanie bezdomnych przez społeczeństwo w opinii osób bezdomnych (%) ................ 180
Tabela 36. Stosunek osób bezdomnych wobec zachowania innych ludzi (%) ............................................... 181
Tabela 37. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (%)................................................................... 183
Tabela 38. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (w liczbach bezwzględnych)................. 184
Tabela 39. Praca zarobkowa osób bezdomnych (%) ................................................................................................ 186
Tabela 40. Praca zarobkowa a konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe (%) ........................................... 188
Tabela 41. Praca zarobkowa a czas pozostawania w bezdomności (%) ........................................................... 188
Tabela 42. Powody braku pracy osób bezdomnych (%) ......................................................................................... 189
Tabela 43. Uczestnictwo osób bezdomnych w kursach/ szkoleniach zawodowych (w ostatnim roku)
(%) .................................................................................................................................................................................................. 191
Tabela 44. Uczestnictwo w szkoleniach a czas pozostawania w bezdomności (%) ..................................... 193
Tabela 45. Ocena własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne (%) ........................................................ 194
322
Tabela 46. Ocena szans na poprawę własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne(%) ................... 196
Tabela 47. Ocena sytuacji życiowej i szans na wyjście z bezdomności a czas pozostawania w
bezdomności (%) ..................................................................................................................................................................... 198
Tabela 48. Motywy opuszczenia placówki dla osób bezdomnych (%) .............................................................. 200
Tabela 49. Poprzednie działania osób bezdomnych w kierunku zmiany sytuacji życiowej (%) ............ 201
Tabela 50. Sposoby zdobywania informacji o możliwościach skorzystania z pomocy (%)...................... 203
Tabela 51. Korzystanie a przysługiwanie pomocy świadczonej osobom bezdomnym(%) ...................... 206
Tabela 52. Najważniejsze formy aktualnie oferowanej pomocy w opinii osób bezdomnych (%) ......... 209
Tabela 53. Placówki, z których osoby bezdomne korzystały najczęściej w ciągu ostatniego roku (%)
.......................................................................................................................................................................................................... 211
Tabela 54. Zaspokajanie potrzeb osób bezdomnych (%) ........................................................................................ 212
Tabela 55. Opinie osób bezdomnych o pracownikach MOPS (%) ....................................................................... 214
Tabela 56. Opinie osób bezdomnych o pracownikach NGO’s (%) ...................................................................... 217
Tabela 57. Ocena placówki dla bezdomnych - miejsca aktualnego pobytu (%) ............................................ 221
Tabela 58. Ocena oferty usług skierowanych do bezdomnych? (%) .................................................................. 223
Tabela 59. Wady pomocy oferowanej osobom bezdomnym w opinii respondentów (%)........................ 224
Tabela 60. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy (%) ................................................. 227
Tabela 61. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy - charakter pomocy (%) ........ 229
Tabela 62. Opinie osób bezdomnych na temat dofinansowania przez państwo organizacji
pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych (%) ............................................................................. 231
Tabela 63. Doświadczenia respondentów ze spotkań z osobami bezdomnymi (%) ................................... 269
Tabela 64. Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym we własnym zakresie (%) .................................. 272
Tabela 65. Cechy opisujące osobę bezdomną w opinii respondentów (%) ..................................................... 274
Tabela 66. Przyczyny bezdomności w opinii Częstochowian (%) ....................................................................... 276
Tabela 67. Ocena sytuacji życiowej osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ................................. 278
Tabela 68. Czas pozostawania w bezdomności w opinii Częstochowian (%) ................................................ 278
Tabela 69. Źródła dochodów osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) .............................................. 279
Tabela 70. Miejsca noclegu osób bezdomnych przed umieszczeniem ich w placówkach w opinii
Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 280
Tabela 71. Powody braku pracy wśród osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ......................... 281
Tabela 72. Średnie miesięczne dochody osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ........................ 282
Tabela 73. Ocena szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...... 282
Tabela 74. Pomoc osobom bezdomnym oferowana w Częstochowie w opinii mieszkańców (%) ........ 285
Tabela 75. Najważniejsze formy pomocy bezdomnym w opinii Częstochowian (%) ................................. 286
Tabela 76. Źródła pozyskiwania informacji o placówkach przez osoby bezdomne w opinii
Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 288
Tabela 77. Korzystanie z placówek dla bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ..................................... 289
Tabela 78. Ocena oferty usług skierowanych dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...... 290
323
Tabela 79. Oferta usług skierowanych do bezdomnych a zaspokojenie ich potrzeb w opinii
Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 291
Tabela 80. Charakter pomocy osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) ...................................... 292
Tabela 81. Kierunki pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s osobom bezdomnym w opinii
Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 293
Tabela 82. Wpływ na sytuację osób bezdomnych i zjawisko bezdomności w opinii Częstochowian (%)
.......................................................................................................................................................................................................... 295
Tabela 83. Działania, które powinni podejmować bezdomni celem wyjścia z bezdomności w opinii
Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 298
Tabela 84. Warunki opuszczenia placówki przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%) ........ 299
Tabela 85. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian
(%) .................................................................................................................................................................................................. 299
Tabela 86. Świadczenia, które powinny przysługiwać osobom bezdomnym – opinie Częstochowian
(%) .................................................................................................................................................................................................. 300
Tabela 87. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian
(%) .................................................................................................................................................................................................. 301
Tabela 88. Częstochowa jako miasto przyjazne dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%). 303
Tabela 89. Przekonanie o słuszności dotowania organizacji pozarządowych świadczących pomoc
bezdomnym przez państwo (%) ........................................................................................................................................ 303
Tabela 90. Zjawisko bezdomności jako ważny problem społeczny w opinii Częstochowian (%) ......... 304
Tabela 91. Częstotliwość i miejsca spotykania bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...................... 304
324

Raport z badań - Strona główna

Transkrypt

Podobne dokumenty

Numer 12 Kto dalej ???