Pobierz - Norwegia

NORWESKI SYSTEM WSPARCIA BIZNESU ORAZ STYMULOWANIA
ROZWOJU SEKTORA PRYWATNEGO
1. Rządowy (pozarządowy) system wsparcia inwestorów krajowych i
zagranicznych
Rządowy system wsparcia norweskich przesiębiorstw w głównej mierze bazuje na
instrumentach oferowanych przez specjalnie do tego celu powołaną agencję Innovation Norway
(Innovasjon Norge). Instytucja ta powstała 1 stycznia 2004 r. z połączenia Norwegian Tourist
Board, Norwegian Trade Council, Norwegian Industrial and Regional Development Fund oraz
Government Concultative Office for Inventors. 51% udziałów w Innovation Norway posiada Skarb
Państwa (zarządza nim Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa), pozostałe 49%
samorządy. Innovation Norway działa w siedmiu priorytetowych sektorach tj. ochrona
środowiska i energia, ochrona zdrowia, żywność i rolnictwo, ropa i gaz, turystyka, przemysł
stoczniowy, gospodarka morska.
Innovation Norway w ramach swoich kompetencji koordynuje ponadto działania w zakresie
wsparcia procesów inwestycyjnych w kraju. Wykorzystuje do tego podległą agencję Invest in
Norway, a także ściśle współpracuje z zewnętrznymi podmiotami, takimi jak m.in. The Research
Council of Norway, SIVA, Enova czy też z norweskimi samorządami.
Z informacji uzyskanych bezpośrednio w Invest in Norway wynika, że Norwegia nie posiada
całościowej strategii na rzecz wspierania inwestorów zagranicznych, a jedynie indywidualne
narzędzia, głównie wspierające działalność innowacyjną i B&R. Nie jest też prowadzona
jakakolwiek dyskusja na ten temat w kręgach eksperckich oraz politycznych, co wg.
przedstawicieli agencji jest dużym wyzwaniem na przyszłość.
1
Pomimo braku zintegrowanego prorgamu wsparcia inwestycji zagranicznych Norwegia gotowa
jest do zachęcania zagranicznych inwestycji w drodze indywidualnych programów wsparcia, w
zależności od sektora oraz skali inwestycji. Co ciekawe, wszelkie formy wsparcia dla inwestorów
dostępne są dla wszystkich podmiotów posiadających norweski numer organizacyjny. Oznacza
to, że w przypadku zachęt inwestycyjnych nie ma rozróżnienia na zachęty dla podmiotów
zagranicznych i krajowych. Każde przedsiębiorstwo może liczyć na takie same wsparcie o ile
spełni wszystkie wymogi rejestracyjne i uzyska norweski numer organizacyjny (zagraniczne
podmioty planujące wejście na rynek norweski muszą posiadać taki numer identyfikacyjny).
The Research Council of Norway jest instytucją odpowiedzialną za wsparcie działalności
naukowej (B&R) w zakresie finansowania (granty) oraz fachowego doradztwa, również w
kierunku komercjalizacji projektów naukowych. Podlega ona bezpośrednio Norweskiemu
Ministerstwu Edukacji. The Research Council of Norway odpowiada za jeden z głównych
instrumentów wsparcia inwestycji w Norwegii jakim jest Skattefunn, tj. system ulg podatkowych.
Uzależniony jest on ściśle od charakteru projektów inwestycyjnych i dotyczy jedynie tych z
zakresu B&R. W ramach tego instrumentu podmioty inwestujące w Norwegii mogą liczyć na
odliczenie podatkowe w wysokości kwalifikowalnych kosztów poniesionych na działania z
zakresu B&R. O tym czy dana aktywność inwestycyjna może być zakwalifikowana do programu
wsparcia decydują eksperci z The Research Council of Norway.
Drugą instytucją ściśle współpracującą z Innovation Norway w tematyce wsparcia
inwestycyjnego jest SIVA, będąca przedsiębiorstwem w pełni kontrolowanym przez Norweskie
Ministerstwo Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa. Podmiot ten poprzez swoje wyspecjalizowane
komórki odpowiedzialny jest głównie za wsparcie innowacyjności sektora przedsiębiorstw na
wielu płaszczyznach tj. m.in. a) poprzez inwestowanie/aktywizowanie prywatnego kapitału w
rozwój infrastruktury dla przemysłu, startupów oraz ośrodków badawczych w rejonach, gdzie ze
względów rynkowych (biedne regiony) agencje nieruchomości nie podjęłyby się ryzyka
działalności – SIVA posiada udziały w agencjach nieruchomości, b) inwestowanie bezpośrednio
w innowacyjne firmy, c) tworzenie inkubatorów i klastrów.
2
Enova, podobnie jak wcześniej opisana SIVA jest publicznym przedsiębiorstwem. W tym
przypadku bezpośredni nadzór pełni Miniterstwo Ropy i Energii. Głównym zadaniem Enova jest
podejmowanie współpracy z innymi podmiotami publicznym i prywatnymi (również z
gospodarstwami
domowymi)
na
rzecz
implementowania
rozwiązań
o
charakterze
proekologicznym. Podstawowym instrumentem wsparcia oferowanego przez Enova są granty
finansowe pochodzące z tzw. Norwegian Energy Fund, który stawia sobie za cel zwiększenie
efektywności energetycznej norweskiej gospodarki. Jak wynika z raportu za 2014 r. Enova wzięła
udział w 1400 projektów udzielając wsparcia w kwocie 1,7 mld NOK. Największym projektem
Enova w 2014 r. było wsparcie kwotą 1,6 mld NOK norweskiego producenta aluminium Hydro,
na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń w fabryce w Karmøy. Swoje projekty do Envoy mogą
zgłaszać wszystkie podmioty gospodarcze posiadające norweski numer organizacyjny.
Inwestorzy zagraniczni oraz krajowi mogą ponadto liczyć na specjalne zachęty w najdalej na
północ wysuniętych regionach Norwegii, które tym samym charakteryzują się niskim stopniem
zaludnienia i rozwoju. W tym przypadku oferowane są głównie zwolnienia podatkowe i niższe
stawki na ubezpieczenie społeczne. W tym zakresie podmiotami odpowiedzialnymi za
instrumenty wsparcia są lokalne samorządy.
Specyficzne regulacje w zakresie wspierania inwestycji dotyczą sektora paliwowego oraz
przedsiebiorstw działających na norweskim szelfie kontynentalnym. W celu zachęcenia do
inwestowania w tym obszarze, norweskie władze przygotowały system zwolnień i ulg
podatkowych dla wszystkich przedsiębiorstw, które regularnie ponoszą nakłady inwestycyjne w
swojej działalności wydobywczej. Przy opodatkowaniu dochodów z działalności na poziomie 78%
(25% podatku CIT + 53% specjalnego podatku od wydobycia ropy) każdorazowe zmniejszenie
podstawy opodatkowania stanowi znaczącą oszczędność dla firmy. System jest skonstruowany
w ten sposób, aby ciężar podatkowy był proporcjonalnie obniżany przy coraz wyższych
nakładach inwestycyjnych.
3
2. Działania rządu norweskiego na rzecz aktywizacji spółek skarbu
państwa1
Jako główne powody konieczności angażowania kapitałowego państwa w podmioty
gospodarcze norweski rząd wymienia m.in. potrzebę dbania o zasoby naturalne Norwegii tak,
aby były one eksploatowane w sposób zrównoważony i generowały jak największą wartość
dodaną dla lokalnych społeczności, korektę zawodności rynku itp. Wg norweskiego rządu,
zaangażowanie skarbu państwa w sektorze przedsiębiorstw gwarantuje finansową stabilność w
długim terminie, choć dominująca rola kapitału prywatnego w gospodarce nie powinna być
kwestionowana.
Norweski rząd posiadał na koniec 2014 r. udziały (100% oraz mniejsze) w 68 przedsiębiorstwach
o łącznej wartości 661 mld NOK2. Spółki te, w zależności od profilu działalności, podlegają
nadzorowi odpowiednich resortów. I tak, najwięcej firm z udziałem norweskiego skarbu państwa
podlega Ministerstwu Handlu, Przemysłu i Rybołówstwa (28), Ministerstwu Kultury (10),
Ministerstwu Zdrowia (7), Ministerstwu Ropy i Energii (6), Ministerstwu Rolnictwa (5),
Ministerstwu Eudkacji i Ministerstwu Transportu (po 4), Ministerstwu Finansów, Ministerstwu
Obrony, Ministerstwu ds. Samorządów oraz Ministerstwu Spraw Zagranicznych (po 1).
Przedsiębiorstwa będące w pełni lub częsciowo pod nadzorem norweskiego skarbu państwa
zostały podzielone na 4 grupy, w zależności od oczekiwań im stawianych na:
1. spółki typowo komercyjne (np. Scandinavian Airlines),
2. spółki typowo komercyjne z wymogiem utrzymywania głównej siedziby w Norwegii –
głównie sektor telekomunikacyjny (Telenor ASA),
1
W norweskim systemie rządowym nie ma resortu odpowiadającego za podmioty będące
własnością/współwłasnością państwa, będącego odpowiednikiem polskiego MSP.
2
Do spółek norweskiego skarbu państwa nie zalicza się zagranicznych podmiotów, których udziałowcem
jest Norweski Fundusz Emerytalny (Government Pension Fund Global), zarządzany przez Bank Centralny
Norwegii (Norges Bank).
4
3. spólki typowo komercyjne z dodatkowymi celami (Posten Norge AS – spółka zapewnia
usługi pocztowe na terenie całego kraju),
4. spółki ukierunkowane na realizowanie strategicznych kierunków polityki sektorowej
rządu.
Przedsiębiorstwa z trzech pierwszych grup mają za główne zadanie generowanie jak
największego zwrotu z zainwestowanego przez norweski skarb państwa kapitału, zarówno w
formie wzrostu wartości rynkowej firmy, jak i wypłacanych dywidend. Ostatnia grupa
przedsiębiorstw posiada w większości monopolistyczną pozycję w swoich sektorach i są to m.in.
Vinmonopolet (sklepy monopolowe – kontrola spożycia alkoholu i jego podaży), Avinor
(operator lotnisk – zarządza portami lotniczymi w całym kraju, włączając w to małe, regionalne
lotniska słabo połączone siecią dróg i kolei, którym przy komercyjnym operatorze groziłoby
bankructwo).
Norweskie władze sygnalizują potrzebę stopniowego wycofywania się z niektórych inwestycji
(głównie chodzi tu o inwestycje w firmy znajdujące się w pierwszej grupie). Zgodnie z założeniem
dominującej roli kapitału prywatnego w gospodarce norweski rząd wychodzi z założenia, że
przedsiębiorstwa, którym za cel stawiane jest tylko i wyłącznie wzrost wartości firmy, powinny
być zarządzane w całości przez prywatny kapitał, który często jest zdecydowanie bardziej
efektywny.
Zarządzanie spółkami skarbu państwa leży w gestii odpowiednich kompetencyjnie resortów.
Ministerstwa nadzorując te spółki podlegają odpowiedzialności konstytucyjnej oraz
parlamentarnej. Spółki, w których rząd posiada 100% udziałów na wszelkie decyzje o
dezinwestycji muszą uzyskać zgodę norweskiego parlamentu (Storting). W przypadku tych, które
jedynie częściowo są w posiadaniu państwa norweskiego, decyzje podejmowane są w ramach
zgromadzenia akcjonariuszy.
5
Struktura zarządzania spółkami z udziałem państwa w sposób naturalny odzwierciedla
obowiązujące w Norwegii prawo spółek handlowych3, gdzie zarządzanie spółką leża całkowicie
w gestii zarządu, którego skład odzwierciedla strukturę akcjonariatu. Norweskie resorty,
pełniące w imieniu skarbu państwa funkcję nadzorczą, odpowiedzialne są za przedstawienie
własnych kandydatur do zarządów spółek państwowych, które w dalszej kolejności
przedkładane są radom nadzorczym. Często w procesie tym wykorzystują wsparcie
międzynarodowych firm konsultingowych. W przypadku przedsiębiorstw będacych w 100%
własnością państwa, wybór zarządu jest dokonywany przez odpowiednie, nadrzorujące
ministerstwa.
Dla zapewnienia pełnej zbieżności polityki spółek skarbu państwa z oczekiwaniami parlamentu,
w walnych zgromadzeniach akcjonariuszy spółki i ich przedstawicieli udział może brać również
przedstawiciel Office of the Auditor General of Norway. Zadaniem tego organu jest również
przeprowadzanie audytów i kontroli komórek odpowiedzialnych w konkretnych resortach za
nadzór nad spółkami skarbu państwa. Norweskie władze nie praktykują jakiegokolwiek
zaangażowania kapitałowego między spółkami, które są własnością lub współwłasnością
publiczną.
3
Lov om aksjeselskaper (Aksjeloven)
6
3. Mechanizmy stymulujące oszczędzanie, w tym emerytalne,
akcjonariat pracowniczy oraz inne formy inwestowania w rozwój
gospodarki
Potrzeba aktywizacji oszczędności gospodarstw domowych była jednym z kluczowych
elementów planu zmian podatkowych realizowanego przez norweskie władze począwszy od
budżetu na 2014 r. Jako najważniejszą dla komponentu oszczędnościowego uznano obniżkę
stawki podatku dochodowego z 28% do 27%, która swoim zasięgiem miała objąć największą
część społeczeństwa. Wg norweskiego rządu, dzięki obniżce stawki podatku dochodowego od
osób fizycznych wzrósł dochód rozporządzalny gospodarstw domowych, a w dalszej kolejności
zwiększyła się również skłonność do oszczędzania.
Kolejnym elementem planu podatkowego, zachęcającym do oszczędzania było zredukowanie
stawki podatku od majątku (wealth tax) z 1% w 2014 r. do 0,85% w roku 2015 oraz podniesienie
kwoty wolnej od opodatkowania z 850 tys. NOK do 1,2 mln NOK. Decyzja ta była w pewnym
sensie odpowiedzią na tezy raportu OECD nt. system podatkowego w Norwegii, wg którego zbyt
wysoka stawka podatku od majątku może mieć negatywne przełożenie na poziom
przedsiębiorczości w norweskiej gospodarce.
Aby zmniejszyć zaangażowanie kapitału prywatnego w nieruchomości, które z jednej strony
niosą za sobą duże ryzyko, z drugiej natomiast sztucznie winduje ceny nieruchomości (głównie
w Oslo), zdecydowano o obniżeniu z 40% w 2014 r. do 30% w 2015 r. możliwego odpisu od
komercyjnych nieruchomości. Stawka ta spadła do 20% w 2016 roku. Rozwiązanie te ma zachęcić
Norwegów do większego zainteresowania alternatywnymi sposobami na oszczędzanie jak lokaty
bankowe czy też giełda papierów wartościowych. Wg. norweskich władz obie te formy
oszczędzania przynoszą znacznie większe korzyści w skali makro niż lokowanie kapitału na rynku
nieruchomości.
7
Z drugiej strony norweskie władze zachęcają młodzież (do 33 roku życia) to aktywnego
oszczędzania w ramach program mieszkaniowego BSU (Boligsparing for ungdom). Program ten
zakłada możliwość odliczenia od dochodu 20% zaoszczędzonych na mieszkanie środków
finansowych (max. 25 tys. NOK) rocznie. Rejestracją środków zajmują się banki komercyjne,
które zgłaszają ten fakt bezpośrednio do urzędów skarbowych. Poza wymogiem wieku, należy
też posiadać odpowiednio wysokie dochody. W przypadku gdy odliczenie podatkowe
przewyższa wartość dochodów, ulga nie może zostać rozliczona i w całości przepada.
Oszczędności emerytalne Norwegów kalkulowane są na podstawie specjalnie skonstruowanej
formuły, która premiuje za długość okresu składkowego, wysokość zarobków oraz długość
okresu zamieszkiwania w Norwegii. Norwegowie mogą dodatkowo oszczędzać w ramach
pracowniczych programów emerytalnych (OTP – obowiązkowane pracownicze programy
emerytalne w ramach których to pracodawca – w porozumieniu z załogą/związkami ustanawia
program emerytalny, AFP
– dobrowolne
pracownicze
program emerytalne)
oraz
indywidualnych, prywatnych programów emerytalnych. Te ostatnie działają podobnie do
polskich IKE/IKZE (III filar) - dają możliwość odliczenia 25% odkładanej w indywidualnym
programie emerytalnym kwoty (max 15 tys. NOK) od dochodu. Środki te nie powiększają
podstawy opodaktowania podatkiem majątkowym.
Inną formą inwestowania środków prywatnych w rozwój gospodarki w skali mikro jest
akcjonariat pracowniczy, który w Norwegii jest bardzo ważnym źródłem zwiększania
świadomości i odpowiedzialności pracowników za ich własny zakład pracy. Na tle innych
europejskich gospodarek Norwegia plasuje się w ścisłej czołówce pod względem ilości
przedsiębiorstw wykorzystujących schemat akcjonariatu pracowniczego w swojej strukturze
właścicielskiej. Wg Europejskiej Federacji Akcojnariatu Pracowniczego (European Federation of
Employee Share Ownership) w 2015 roku Norwegii było 964 takich podmiotów. Dla przykładu,
w zdecydowanie większych gospodarkach Niemiec było ich 221, a Francji 357.
4
Przedsiębiorstwa, w których udział akcjonariatu pracowniczego wynosi ponad 50% ogółu własności.
8
Akcjonariat pracowniczy w Norwegii popularny jest głównie wśród kadr kierowniczych jako
sposób na optymalizację podatkową. Pracownicy obciążani są wówczas 27% podatkiem od
dochodów kapitałowych (w przypadku zysku przy sprzedaży otrzymanych akcji), zamiast
podatku dochodowego, który w przypadku kadr kierowniczych przekracza często 2 i 3 próg
podatkowy tj. odpowiednio 36% od 550 550 NOK do 885 600 NOK oraz 48% ponad 885 600 NOK.
Przykładem może być tu jedna z największych norweskich firm Veidekke, która w swojej
strukturze właścicielskiej posiada 18,4-proc. udział akcjonariatu pracowniczego. Akcje te są w
posiadaniu ponad 50% pracowników tj. ponad 3200 osób. Firma ta regularnie organizuje
programy sprzedaży akcji swoim pracownikom na dogodnych warunkach (rabaty, preferencyjne
kredyty itp.). Programy te kierowane są do ogółu pracowników, bądź też jedynie do kadry
zarządzającej.
Wśród pozostałych możliwości finansowania rozwoju gospodarki z oszczędności w Norwegii
zdecydowanie najważniejszą role pełni Norweski Fundusz Emerytalny (Government Pension
Fund). Składa się on z Government Pension Fund Global, który inwestuje środki pozyskane do
budżetu państwa z sektora paliwowego. Głównym celem tego funduszu jest oszczędzanie
środków wygenerowanych z eksploatacji zasobów naturalnych Norwegii na rzecz przyszłych
zobowiązań emerytalnych państwa. Aktualna wartość rynkowa funduszu wynosi ponad 7 bln
NOK. Drugi komponent to Norweskiego Funduszu Emerytalnego to Government Pension Fund
Norway, który z kolei zarządza środkami pozyskanymi w przeszłości ze składek na ubezpieczenie
społeczne i inwestuje je w Norwegii, głównie na giełdzie papierów wartościowych w Oslo.
9