Joanna Rudna - Biblioteka Główna ZUT

Joanna Rudna
e-mail: [email protected]
Biblioteka WTM
Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego
E-learning jako element warsztatu informacyjnego wspó czesnej biblioteki
Szkolenie na odleg
(ang. Distans Learning) to interaktywna metoda prowadzenia procesu
dydaktycznego na dystans w oparciu dost pne media elektroniczne w postaci globalnej sieci
komputerowej – internetu lub lokalnych sieci - intranetu i extranetu oraz przekazów satelitarnych czy
technik audio/wideo oraz CD-romów. E-edukacja jest now metod prowadzenia szkole i nauczania
umo liwiaj ca nauk w dowolnym miejscu czasie i tempie. Jej nowatorstwo polega na przeniesieniu
rodka ci ko ci w nauczaniu z nauczyciela na ucz cego si . Uczestnik kursu staje si aktywnym
podmiotem, który samodzielnie tworzy swój system wiedzy korzystaj c dost pnych mu
róde
informacji. Rola nauczyciela obok motywowania i wspierania podopiecznych polega na przydzielaniu
zada i formu owaniu problemów do rozwi zania.
Edukacja na odleg
zosta a po raz pierwszy zastosowana ju 100 lat temu w Stanach
Zjednoczonych, kiedy to pojawi o si og oszenie o kursach korespondencyjnych. W pocz tkowym
okresie nauczanie polega o na przesy aniu poczt materia ów szkoleniowych i rozwi zanych przez
studentów zada mi dzy ucz cymi si a instytucj prowadz
zaj
kurs. Pó niej ten sposób prowadzenia
rozszerzony zosta o kursy na kasetach audio i wideo. Wczesne rozwi zania mia y charakter
asynchroniczny, przyjmuj cy za
enie, e wymiana informacji mi dzy nauczycielem i studentem nie
dzie odbywa si w czasie rzeczywistym. Asynchroniczno
poci ga za sob brak
kontaktu
studenta z nauczycielem „na ywo”. Rozwi zania synchroniczne zwane te rozwi zaniami „czasu
rzeczywistego”, opieraj
si
o narz dzia pozwalaj ce uczestnikom kursu oraz nauczycielowi
komunikowa si swobodnie, tak jakby przebywali w jednym pomieszczeniu. Prawdziwy prze om
popularno ci zdalnego nauczania nast pi
w latach dziewi dziesi tych wraz z rozwojem
i upowszechnieniem internetu. To nowe medium da o nie spotykane dot d mo liwo ci interakcji i
komunikacji ucz cej si grupy i rzeczywisty czyli synchroniczny kontakt studentów z prowadz cym
kurs nauczycielem.
Zalety e-learningu:
redukcja kosztów kszta cenia np. honorarium nauczyciela prowadz cego kurs, wynajem
pomieszcze , czasem transport,
oszcz dno
czasu – kursanci ucz si w dogodnym dla nich terminie, nie trac czasu na
dojazdy brak dezorganizacji pracy i nauki zwi zanej z konieczno ci zgromadzenia wi kszej
ilo ci osób w jednym miejscu,
1
monitoring wyników nauczania dzi ki testom weryfikuj cym przyswojon wiedz ,
dowolna liczba osób szkolonych jednocze nie,
sta a mo liwo
powrotu do tre ci szkolenia i ugruntowania nabytej wiedzy,
jednolity przekaz niezale ny od kondycji fizycznej i psychicznej prowadz cego szkolenie,
indywidualizacja procesu dydaktycznego, urozmaicenie form przekazu tre ci i sta a, mo liwo
jej aktualizacji
Polskie biblioteki staraj
i stosuj
si
dopasowa
do dynamicznie zmieniaj cej si
rzeczywisto ci
coraz szerzej najnowsze technologie informatyczne. W nowym modelu biblioteki
„zorientowanie na u ytkownika” sta o si
kierunkiem priorytetowym, a funkcja edukacyjna
i informacyjna biblioteki realizowana jest za pomoc szkole on-line. Na stronach internetowych
bibliotek zamieszczane s e-learningowe szkolenia, dotycz ce funkcjonowania bibliotek i korzystania
z ich zasobów. Prezentowane s kursy podstawowe dla studentów I roku oraz zaawansowane dla
doktorantów i pracowników naukowych b
ce pomoc w obs udze baz dziedzinowych i poruszania
si w obszarze wirtualnych zasobów bibliotek. Kursy maj najcz ciej form prezentacji w Power
Point lub prezentacji multimedialnej (filmu). Szkolenia podzielone s na kategorie, dla ka dego kursu
podawane s krótkie streszczenia i szczegó owe menu lekcji.
Szkolenie biblioteczne na poziomie podstawowym dla I roku ma na celu dostarczenie
niezb dnych informacji o bibliotece: o jej lokalizacji strukturze, organizacji, porach urz dowania.
Czasem zamieszczany jest interaktywny plan biblioteki. U ytkownicy informowani s o warunkach
zapisów do biblioteki. W dalszej cz ci szkolenia zamieszczane s informacje o sposobach korzystania
z katalogów: tradycyjnego i komputerowego albo jak w przypadku Biblioteki Uniwersytetu
Wroc awskiego zdigitalizowanych katalogów kartkowych.
Kursanci edukowani s
w zakresie
sposobów wyszukiwania nast pnie zamawiania, wypo yczania i prolongaty ksi ek i czasopism,
oraz sprawdzania stanu konta. Szkolenie zwykle zako czone testem sprawdzaj cym realizowanym w
trybie on-line. Warunkiem zaliczenia jest udzielenie (w zale no ci od uczelni od 60-75%)
prawid owych odpowiedzi. W Bibliotece Szko y G ównej Handlowej ka dy student otrzymuje inny
losowo wybrany zestaw pyta
testowych wygenerowany z wi kszego zbioru wcze niej
przygotowanych pyta sprawdzaj cych.
Biblioteka Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej w Lublinie eksperymentuje z przestrzeni
wirtualn wprowadzaj c swoich u ytkowników do wiernego, trójwymiarowego modelu biblioteki
w grafice 3D gry Second Life. Loguj c si jako jedna z postaci, b
cej „cyfrowym reprezentantem”
ytkownika mo na odby wirtualny spacer po bibliotece.
Na poziomie zaawansowanym szkolenia obejmuj zagadnienia informacji naukowej i dotycz
poruszania si w ramach baz dziedzinowych. Kursanci poznaj architektur serwisów , struktury
i zawarto
poszczególnych
baz
danych.
Ucz
si
stosowania
efektywnych
strategii
wyszukiwawczych, a w dalszej kolejno ci zale no ci od rodzaju bazy porz dkowania i sortowanie
2
wyników wyszukiwania. W dalszej cz ci kursu prezentowane sposoby organizowania i zapisywania
lub eksportowania zgromadzonych danych jak w przypadku bazy bibliograficznej Ref Works. Na
platformach e-learningowych zestawiane s internetowe ród a informacji naukowej uporz dkowane
alfabetycznie lub dziedzinowo oraz linki do ró nego rodzaju baz np. czasopism w wersji skróconej i
pe notekstowych, baz ksi ek, wyszukiwarek naukowych oraz bibliotek cyfrowych.
Biblioteka Uniwersytetu Wroc awskiego zamieszcza w ramach platformy instrukcj
konfiguracji
asnych komputerów domowych konieczn w celu uzyskania dost pu spoza sieci uczelnianej do
licencjonowanych zasobów informacyjnych tzw. konfiguracja Proxy.
Platforma Moodle
Biblioteki i placówki o wiatowe wykorzystuj dost pne obecnie na rynku platformy zdalnego
nauczania ró ni ce si mi dzy sob funkcjonalno ci i technologi informatyczn w oparciu o któr
zosta y stworzone. Najpopularniejszym w naszym kraju produktem wykorzystywanym obecnie przez
szko y wy sze jest system Moodle. Moodle jest aplikacj
prowadzeniu zaj
uzupe nienie zaj
dydaktycznych w formie kszta cenia
internetow
stworzon
z my
o
w systemie w pe ni on- line oraz jako
tradycyjnych. Jest to darmowe oprogramowanie udost pnione w ramach publicznej
licencji GNU GPL. Nazwa Moodle pochodzi od Modular Objekt-Oriented Dynamic Learning
Environment czyli modularne zorientowane obiektowo, dynamiczne rodowisko nauczania. Dost p do
platformy edukacyjnej odbywa si za pomoc przegl darki internetowej. Portal Moodle ma budow
modu ow , dlatego mo liwe jest dodawanie poszczególnych sk adowych kursu np. lekcji, warsztatów,
testów czy forum dyskusyjnego. Uk ad
asnego kursu.
jest
Poszczególne kursy maj
elastyczny i nauczyciel ma mo liwo
uk ad tematyczny i podzielone s
tworzenia
na kategorie.
Wbudowany modu lekcji czyli ci gu kart czy plansz umo liwia prezentowanie tre ci dydaktycznych
w sposób bardziej z
ony ni na stronach kursu. Taki podzia
cie ki edukacyjnej uzale nia kolejne
etapy od tego w jakim stopniu student opanowa dotychczasowy materia . Zalet platformy Moodle
jest atwo
jej obs ugi.
Dost p do poszczególnych przedmiotów mo e by ca kowicie otwarty lub te ograniczony
wy cznie do osób posiadaj cych szczególne uprawnienia w systemie np. dost p tylko dla studentów
po podaniu numeru indeksu i zalogowaniu si . Dla osób spoza uczelni zwykle wymagana jest
rejestracja, mo liwa po podaniu swoich danych: loginu, has a i adresu e-mail. Platforma zarz dzana
jest przez administratora i do niego nale y zwraca si w przypadku wyst pienia problemów.
Dzia anie
wspomnianych
interaktywnych
narz dzi
edukacyjnych
(modu ów)
mo na
przedstawi analizuj c przebieg tradycyjnego procesu dydaktycznego i odwzorowuj c go przy pomocy
narz dzi Moodla.
Publikowanie materia ów dydaktycznych dla studentów
W nauczaniu tradycyjnym studenci korzystaj
3
z ksi ek, skryptów, czasopism, kserokopii
notatek. W nauczaniu zdalnym ka dy nauczyciel w ramach kursu posiada wyodr bniony folder
sieciowy, w którym mo e zamieszcza materia y dla uczestników swoich zaj . Modle
nie
posiada ogranicze co do rodzaju plików, które mo na udost pnia studentom. Mog to by
materia y tekstowe, zdj cia, pliki audio, wideo, animacje, czy inne formy charakterystyczne dla
konkretnej dyscypliny naukowej. Istnieje du a elastyczno
które s publikowane s uchaczom
w zakresie doboru materia ów,
kursu. W sensie organizacyjnym zniesione jest
ograniczenie czasu i miejsca dost pu do zasobów edukacyjnych.
Komunikacja ze studentami
Istotnym elementem ka dego procesu dydaktycznego jest mo liwo
prowadzenia dyskusji
zarówno nauczyciela ze studentami jak i studentów mi dzy sob . System Moodle daje
mo liwo
prowadzenia dyskusji internetowych poprzez:
- fora dyskusyjne – umo liwiaj ce dost pn dla wszystkich komunikacj asynchroniczn
pomi dzy uczestnikami zaj ,
- czaty – umo liwiaj ce prowadzenie rozmów w czasie rzeczywistym (komunikacja
synchroniczna),
- wiadomo ci – modu pe ni cy rol wbudowanego komunikatora internetowego, który
pozwala na prowadzenie prywatnych rozmów tekstowych pomi dzy uczestnikami
zaj
- quickmail- modu umo liwiaj cy szybkie wysy anie poczty elektronicznej do wszystkich
lub tylko wybranych uczestników zaj .
- blogi – pami tniki internetowe umo liwiaj ce zamieszczanie w asnych komentarzy i
czytanie tego, co napisali inni
Nie ma jeszcze narz dzi umo liwiaj cych komunikacj g osow i prowadzenie wideokonferencji ale
mo na wspomaga si innymi darmowymi i powszechnie znanymi narz dziami np. programem Skype.
Sprawdzanie wiedzy
Moodle posiada modu umo liwiaj cy sprawdzenie zdobytej wiedzy. S to ró norodne ankiety
testy, quizy, na które sk adaj si pytania zamkni te np. prawda/fa sz, jednokrotny/wielokrotny wybór,
uzupe nij puste pola oraz pytania otwarte wymagaj ce udzielenia d
szej odpowiedzi. Zadania s
sprawdzane automatycznie a studenci mog pozna wyniki zaraz po zako czeniu testu. W przypadku
nie zaliczenia mo na ponownie rozwi za test jednak nie wcze niej ni po up ywie 24 godzin od
ostatniego
generowania.
Nades ane
rozwi zania
mog
by
automatycznie
porz dkowane
i udost pniane pod postaci dziennika elektronicznego.
System Moodle mo na potraktowa
równie
jako warsztat samokszta ceniowy i form
doskonalenia zawodowego np. pracowników – bibliotekarzy. W ten sposób wykorzysta a platform elearningow
Biblioteka Pedagogiczna Kujawsko-Pomorskiego Centrum Edukacji Nauczycieli we
4
oc awku i zaoferowa a swoim pracownikom i u ytkownikom obok innych kursów, kurs obs ugi
i administrowania Moodle. Po uko czeniu którego kursanci b
potrafili:
korzysta z platformy Moodle
zarz dza uczestnikami kursu i korzysta z panelu administracyjnego
za
kurs i zdefiniowa jego parametry
czy zasoby edukacyjne
wykorzystywa narz dzia funkcjonuj ce w ramach platformy
Biblioteka Pedagogiczna KPCEN wprowadzi a jeszcze us ug zamawiania u administratora
kursu na zadany temat. Nale y poda cel utworzenia kursu na yczenie i jego krótkie streszczenie.
Dzia alno
e-learningowa wspomnianej biblioteki jest przyk adem dzia alno ci na rzecz procesu
samodoskonalenia przy zastosowaniu najnowszych tendencji technologicznych stosowanych w
edukacji. Istotne jest aby równie sami bibliotekarze zetkn li si w swojej edukacji ze zdalnym
nauczaniem, poznali jego zalety i ograniczenia od strony uczestnika procesu, po to by sami mogli
odnosi sukcesy we wdra aniu tej formy kszta cenia w ród u ytkowników bibliotek.
E-learning w ocenie studentów
Instytut
Informacji
Naukowej
i
Bibliotekoznawstwa
Uniwersytetu
Jagielo skiego
przeprowadzi w roku 2009 badania ankietowe w ród studentów I i III roku studiów dotycz ce oceny
stopnia akceptacji i problemów zwi zanych z e-nauczaniem za po rednictwem systemu Moodle.
Studentom przedstawiono do oceny dziewi
aspektów zwi zanych z uczestnictwem w nauczaniu
niestacjonarnym. Poddane badaniu aspekty mo na podzieli na dwie kategorie:
problemy zwi zane z dydaktyk na platformie: obs uga narz dzi platformy e-learninowej,
nawigacja po e-kursie, korzystanie z materia ów dydaktycznych, komunikacja z prowadz cym
i grup poprzez platform ,
problemy techniczno-psychologiczne: problemy techniczne z komputerem np. zawieszanie
programu, dost pno
sieci internetowej, d ugotrwa e przebywanie przy komputerze,
prze amanie l ku przed korzystaniem z platformy.
Badanie ankietowe polega o na tym, e studenci okre lali w skali od 1 do 5 stopie trudno ci w
pos ugiwaniu si platform . Wyniki przedstawia wykres. rednia ocena stopnia trudno ci pos ugiwania
si platform Moodle i innych aspektów zwi zanych z e-nauczaniem kszta tuje si na poziomie 2,1 co
przy 5-cio stopniowej skali oznacza odpowied : rednio trudne. Relatywnie najwi ksze problemy
dotycz
strony technicznej (np. zawieszanie programu) i fizycznego zm czenia prac
przed
komputerem. Wi kszych problemów nie sprawia obs uga narz dzi systemu e-learningowego. Jako
atwe zosta o okre lone korzystanie z materia ów dydaktycznych za po rednictwem platformy. Do nie
zbyt atwych aspektów e-nauczania zaliczono kontakt z prowadz cym i komunikacj z grup poprzez
platform . Jako s ab stron e-nauczania studenci uznali system oceniania wiedzy. Problemem mo e
by to samo
osób wykonuj cych zadania i testy. W przekonaniu studentów e-learning wymaga
5
wi kszego czasowego zaanga owania i wi kszego nak adu pracy ni metoda tradycyjna. Wprawdzie
brak jest nak adów czasowych na dojazdy do miejsca zaj
ale samodzielne zapoznawanie si z
nowym materia em i opanowanie obs ugi platformy zdalnego nauczania wymaga zaanga owania.
Podsumowuj c wyniki bada stwierdzi mo na, e studenci zaakceptowali e-learning jako równoleg
do tradycyjnej form nauczania. Postrzegaj ten sposób nauczania jako przydatny równie poza
studiami i w dzia alno ci zawodowej
Funkcjonuj ce obecnie na polskich uczelniach platformy zdalnego nauczania s jeszcze nie w
pe ni rozbudowanymi propozycjami systemu e-learningu, które w miar
up ywu czasu b
uzupe niane i doskonalone. System Moodle jest odpowiednim narz dziem, w oparciu o które mo na
organizowa nowoczesn dydaktyk niestacjonarn . W po czeniu z odpowiednim przygotowaniem
technicznym oraz metodycznym system mo e pe ni rol autonomicznej podstawy edukacyjnej lub
wsparcia nauczania tradycyjnego. Z do wiadcze innych uczelni w zakresie nauczania on-line wynika
jednak, e najlepsze efekty uzyska mo na stosuj c rozwi zania komplementarne
cz ce tradycyjne
formy nauczania z systemem e-learningowym tzw. blended learning.
Bibliografia:
Stefa czyk E. i in.E-learning wyzwaniem dla bibliotek.Materia y z ogólnopolskiej konferencji Elbl g
23-24 wrze nia 2009r. Warszawa:wydawnictwo SBP, 2009. 162 s.ISBN 978-83-61464-25-9
Dobrowolska K., Matczuk E., Analiza wykorzystania systemów e-learningowych w szkoleniach
bibliotecznych na przyk adzie uczelni i wydzia ów ekonomicznych.”E-mentor”2010 nr1(33),
s.51-53
Distans Learning – nauczanie na odleg
. E-Biznes i Finanse [dost p 20.11.2010 r].Tryb dost pu:
http://mareczekrz.republika.pl/pcq_4_distance_learn.htm
Safian A., Brewczy ska M., Platforma elektroniczna Moodle w Bibliotece Pedagogicznej KujawskoPomorskiego Centrum Edukacji Nauczycieli we W oc awku. Biuletyn EBIB[on line]. 2009, nr 4(104).
[dost p 3.08.2010 r]. Tryb dost pu
http://www.ebib.info/2009/104/a.php?safian_brewczynska
Sadzikowska L.,Platforma Moodle-dydaktyka przysz
Uniwersytetu
ci. Gazeta Uniwersytecka Miesi cznik
skiego w Katowicach[on line] 2006, nr 6(136). [dost p 16.11.2010]. Tryb dost pu:
http://gu.us.edu.pl/node/229681
6
Godziemba-Maliszewski M., Galwas B., Rak J.R., Platforma Moodle jako narz dzie zdalnej
edukacji.Technologie Internetowe w Zarz dzaniu i Biznesie TIZIB' 05 [dost p 16.11.2010]. Tryb
dost pu:
http://atos.wmid.amu.edu.pl/~pilka/ipe2009/zasoby/Moodle-Art.PDF
Netografia:
Biblioteka Uniwersytetu Wroc awskiego, http://bucd2.bu.uni.wroc.pl/moodle/
Biblioteka Politechniki Warszawskiej, http://szkolenia.bg.pw.edu.pl/
Biblioteka G ówna Uniwersytetu Marii Sk odowskiej-Curie w Lublinie,
http://biblioteka.kampus.umcs.lublin.pl/moodle/
Biblioteka Pedagogiczna Kujawsko – Pomorskiego Centrum Edukacji Nauczycieli we W oc awku,
http://www.etest.cen.info.pl/
http://moodle.org/
7