tekst wygłoszony przez Stanisława Wojdeckiego

Doktor Antoni Troczewski był społecznikiem
Po powstaniu styczniowym skończyła się tzw. epoka romantyzmu, która zmieniła mentalność
Polaków. Uznano ,że walka narodowowyzwoleńcza pozbawiona jest sensu. Narodził się prąd
społeczno-literacki zwany powszechnie jako pozytywizm. Pozytywiści dążyli do rozwoju
ekonomicznego, społecznego i kulturalnego kraju. Miało się to dokonywać poprzez
zakładanie stowarzyszeń, spółdzielni, zespołów, teatrów itp. , które podnosiłyby poziom
oświaty, kultury i świadomości narodowej. Szczególna rola miała przypaść inteligencji, która
miała obowiązek przewodzenia narodowi, aby nieść ?oświaty kaganiec? .Romantyczne hasłowalka, zostało zastąpione pozytywistycznym-praca. A. Troczewski kształtuje swoje poglądy w
okresie studiów i początków pracy lekarskiej w Warszawie w latach 1884-1890.Czuje brzemię
stojącego przed nim wyzwania, sam dając przykład jak należy postępować. Rezygnuje z
możliwości awansu w stolicy i przyjeżdża do Kutna w 1890 r. Jedynym stowarzyszeniem, jakie
został po przybyciu do Kutna była Ochotnicza Straż Ogniowa.
Doktor A. Troczewski bierze udział prawie we wszystkich inicjatywach mających na celu
zakładanie stowarzyszeń w Kutnie, w których często czynnie pracował. W 1904 r. powstaje
Towarzystwo Dobroczynności, którego prezesem był A. Troczewski. Towarzystwo
prowadziło ochronkę, sierociniec oraz pomagało dzieciom i matkom znajdującym się w
trudnej sytuacji materialnej. Kutnowska społeczność poparła inicjatywę i wsparła ją licznymi
ofiarami - były to pieniądze ze składek, imprez, przedstawień teatralnych, loterii, zabaw oraz
zbiórek artykułów żywnościowych). W 1904 r. w wynajętym lokalu przy ul Poznańskiej
(obecnie ul. Narutowicza) Towarzystwo zorganizowało pierwszą w Kutnie ochronkę dla 80
dzieci. Dzieci otrzymywały posiłek, odzież oraz zasiłki dla całych rodzin. Ochronka dzieliła się
na dwa oddziały-dzieci starszych i młodszych. Grupa starsza uczyła się w tajemnicy przed
władzami carskimi języka polskiego , historii Polski, religii oraz kształciła nawyki porządku,
higieny i odpowiedzialności. Uczono również zabaw, śpiewu i zręczności manualnych. Dużą
wagę przywiązywano do nauki śpiewu i gimnastyki. Towarzystwo zorganizowało biblioteczkę
i dążyło do upowszechnienia czytelnictwa. W 1912 r. Towarzystwo Dobroczynności
otrzymało pozwolenie na organizowanie odczytów, co miało wpływ na większe źródła
finansowania, gdyż uczestnictwo w odczytach było płatne. W czasie I wojny światowej, gdy
powiększyła się liczba biednych dzieci i sierot Towarzystwo otworzyło sierociniec. Dzieci
umieszczano również na wsi w dworach i u rolników. Ponadto wprowadzono tzw. tanie
kuchnie, w których bezpłatnie lub za niewielką odpłatnością wydawano obiady. Z tej formy
pożywienia korzystało również wielu mieszkańców Kutna. Działalność Towarzystwa
Dobroczynności przyczyniła się do uratowania od śmierci, głodu i chorób wielu Polaków. W
1924 r. podjęto decyzję o budowie Wzorcowej Ochronki i Sierocińca. Budynek został oddany
do użytku 7 października 1926 r. przy ulicy 29 Listopada (teren SP nr 4). Ochronka i
Sierociniec nosił nazwę Im. Doktorstwa Troczewskich. Mimo wielu problemów Ministerstwo
Opieki Społecznej w wolnej Polsce uznało ochronkę kutnowską za jedną z lepszych.
Towarzystwo Teatralno-Muzyczne powstało w Kutnie w 1904 r. W 1910 r. przeniosło swą
siedzibę z Domu Dochodowego do lokalu w hotelu Polskim (ul. Sienkiewicza). Towarzystwo
prowadziło zespół dramatyczny, chór męski, kwartet smyczkowy i orkiestrę amatorską.
Organizowało przedstawienia i wycieczki. Były to tzw. ?majówki?, gdzie w lesie całe rodziny
spędzały czas na zbiorowych grach i wspólnej zabawie. Odbywały się również koncerty oraz
zabawy i bale karnawałowe we własnym lokalu. Towarzystwo Teatralno-Muzyczne- miało
dostarczyć mieszkańcom rozrywki i i wpływać na kulturalny odbiór dzieł sztuki. M.in. w 1911
r. Towarzystwo zorganizowało wieczór muzyczny z występami własnej orkiestry pod
kierunkiem Wojciecha Nowosielskiego. W maju br. w parku Wiosny Ludów występowała
orkiestra wraz z orkiestrą dętą z cukrowni Konstancja. We własnej sali koncertowej z
inicjatywy nauczyciela rysunku Stanisława Rudzińskiego odbyła się wystawa malarstwa.
Przedstawiono 70 obrazów twórców miejscowych i obrazów wypożyczonych. Obrazy m.in.
wystawili Stefania hr. Moszyńska, Wacława Szymańska, Tymoteusz Sawicki i in. Do Kutna
zaproszono
orkiestrę
Stanisława
Namysłowskiego,
znakomitego
aktora
Bolesława
Leszczyńskiego, wybitnego skrzypka St. Barczewicza, teatr z Włocławka i inne. Barczewicz
koncertował też w Kutnie w 1912 r. W tym roku wystąpił również znany recytator Maurycy
Kisielnicki, a teatr warszawski m.in. ze sztuką Trzeba umrzeć ,aby żyć. W 1913 r.
Towarzystwo wystawiło sztuki M. Bałuckiego Grube ryby i Klub kawalerów. Sztuki
reżyserował Kazimierz Kahl. Przedstawienia stały no dobrym poziomie, a niskie ceny biletów
umożliwiły wielu mieszkańcom Kutna dostęp do teatru.
Towarzystwo Wzajemnego Kredytu powstało w 1904 r. Mieściło się przy Nowym Rynku
(obecnie plac M. Piłsudskiego ? sklep Społem). Towarzystwo dążyło do stopniowego
przechodzenia handlu, rzemiosła i przemysłu w ręce polskie poprzez udzielanie tanich
kredytów kupcom, rzemieślnikom i drobnym producentom. Doktor był zwolennikiem
spółdzielczości. Dążył do uniezależnienia drobnych rzemieślników i kupców od pośredników,
często obcej narodowości. W 1910 r. udzielono pożyczki w wysokości 2000 rubli Stacji
Doświadczalno-Rolniczej, dzięki czemu zorganizowano własne pole doświadczalne w
Gołębiewie.
Podobne cele stawiało sobie założone w 1913 r. stowarzyszenie pod nazwą Oddział
Chrześcijańskiego Towarzystwa Popierania Handlu, Przemysłu i Rzemiosła. Drobni
rzemieślnicy mogli dzięki tanim kredytom prowadzić działalność gospodarczą. Żywot tych
organizacji nie był długi. Wojna światowa i kryzysy gospodarcze w latach dwudziestych
przyczyniły się do ich upadku. W 1907 r. z inicjatywy A. Troczewskiego powstaje pierwsza w
Kutnie 4-klasowa szkoła średnia - szkoła realna. Istnieje tylko jeden rok, a od września 1908 r.
zostaje przemianowana na 7-klasową Szkołę Handlową, która z kolei w 1913 r. zostaje
przekształcona w 5-cio klasową Szkołę Kupiecką. Doktor A. Toczewski powołał w 1910 r.
Towarzystwo Szkoły Średniej, aby utrzymać w mieście szkołę handlową. Szkoła Handlowa w
zamyśle A. Troczewskiego miała kształcić przyszłych rzemieślników, pracowników przemysłu
i handlu. Doktor obowiązek świadczenia na szkołę nakładał na fabryki (cukrownie) i
towarzystwa akcyjne. Towarzystwo skupiało ludzi zamożnych, którzy mogli uiszczać
odpowiednie składki na rzecz szkoły. Szkoła Handlowa rozwijała się dobrze. Powiększano
systematycznie pomoce naukowe, stworzono muzeum szkolne, pierwsze w Kutnie. Muzeum
zawierało zbiór ptaków, minerałów, muszli, gatunków drzewa, okazów do nauki
towaroznawstwa, tablic dotyczących rzemiosł. Na potrzeby nauczycieli i uczniów była do
dyspozycji biblioteka. Doktor Troczewski dbał o sprawne funkcjonowanie szkoły i dobrą
opinię w środowisku lokalnym oraz o wysoki poziom nauczania i wychowania. Wiele
uroczystości szkolnych odbywało się z udziałem licznego udziału mieszkańców Kutna. Były to
zabawy w szkole i festyny w lesie mnichowskim oraz zakończenie roku szkolnego, które
odbywało się w domu strażackim. Trzeba podkreślić ,że młodzież występowała z bogatym
programem artystycznym, otrzymywała nagrody i odznaczenia. Wbrew zamierzeniom
doktora, szkoła została przekształcona w lipcu 1918 r. w gimnazjum realne. A. Troczewski
protestował przeciw likwidacji szkoły handlowej, którą uważał za bardziej pożyteczną niż
gimnazjum.
Spółdzielnia Kutnowianka powstała w 1910 r. Prezesem zarządu był A. Troczewski .Celem
spółdzielni było dostarczenie członkom towarów po możliwie niskich cenach oraz
gromadzenie oszczędności z zysków. Przy Nowym Rynku (obecnie Plac M. Piłsudskiego)
mieścił się sklep towarów bławatnych i galanteryjnych. W 1913 r. Kutnowianka połączyła się
z Towarzystwem Opałowym w jedną spółdzielnię. Towarzystwo Opałowe powstało w 1907 r.
i miało swoje składy węgla i koksu w pobliżu dworca kolei. W 1914 r. Kutnowianka zakupiła
plac przy bul. Toruńskiej, gdzie przeniesiono skład opału. Dzięki działalności Towarzystwo
przyczyniło się do stabilizacji cen na materiały opałowe, zwłaszcza na węgiel i koks. Po
odzyskaniu niepodległości Kutnowianka nadal sprzedawała węgiel oraz torf i sól. Zyski ze
sprzedaży przekazywała m.in. na akcje charytatywne: na inwalidów wojennych, obronę
państwa, tanią kuchnię, Ochronkę, Górny Śląsk, PCK, stypendium T. Kościuszki, żłobek itp.
Okresy kryzysu w latach dwudziestych i dewaluacja marki osłabiły pracę spółdzielni,
zaprzestała działalności w 1927 r.
Towarzystwo Krajoznawcze powstało w końcu 1911 r. W Towarzystwie istniały sekcje:
fotograficzna, odczytowa, wycieczkowa, była czytelnia czasopism, organizowano wystawy.
Sekcja fotograficzna uczyła poprawnego fotografowania, ogłaszała konkursy fotograficzne,
gromadziła zdjęcia. Sekcja wycieczkowa organizowała wycieczki m.in. do Lublina, Puław,
Kazimierza, Koła, Łowicza, Łęczycy, Kalisza i innych miejscowości. Aktywna była sekcja
odczytowa. M.in. Mikołaj Wisznicki wygłosił odczyt Piękno naszego kraju, a Kulweć nt. Kraina
bagien, którego odczyt był ilustrowany 70 przeźroczami.
Czytelnia i biblioteka organizowana była wspólnie z Towarzystwem Teatralno-Muzycznym i
mieściła się w domu Sokołowskiego przy ul Poznańskiej (obecnie Narutowicza). Czytelnia
posiadała m.in. roczniki Ziemi, Wisły oraz Dzień, Dziennik Kujawski, Polską Scenę i Sztukę,
Tygodnik Polski, Bibliotekę Warszawską, Studio, Malarstwo Polskie. W zamyśle doktora
Towarzystwo miało oddziaływać patriotycznie na społeczeństwo poprzez pokazywanie
piękna ojczystego kraju. Towarzystwo Gimnastyczne Sokół powstało w Kutnie w 1917 r. Po
odzyskaniu niepodległości A. Troczewski był zastępcą prezesa. Celem Towarzystwa było
skupienie młodzieży dla jej ideowego (tj. endeckiego), moralnego i fizycznego wychowania.
Sala gimnastyczna i biuro znajdowało się na ul. Kilińskiego. ?Sokół? organizował dla członków
i ich rodzin zabawy, a dla celów dochodowych bale noworoczne i karnawałowe.
Towarzystwo prowadziło chór, orkiestrę, biblioteczkę. Istniały ponadto sekcje m.in. piłki
nożnej, atletyki, sceniczna. Młodzież poznawała elementy przysposobienia wojskowego. W
1926 r. Sokół dostał teren na boisko tzw. Sokolnik teren dzisiejszego boiska Kutnowianka.
W Kutnie Polski Czerwony Krzyż powstał 1 września 1919 r. W PCK istniała sekcja m.in.
opieki nad żołnierzami, która zbierała żywność i odzież dla wojska. Akcje prowadzono wśród
społeczności lokalnej poprzez uliczne kwesty, wieczory koncertowe, zbieranie ofiar ,
werbowanie nowych członków. Działalność PCK szczególnie widoczna była w latach 19191920, kiedy była prowadzona wojna z bolszewicką Rosją. Trudna sytuacja gospodarcza,
napływ do miasta setek ochotników w drodze do wojska, emigrantów i uciekienierów
zmobilizowały miejscowy PCK do ofiarniejszej pracy. Na placu M. Piłsudskiego ustawiony
został kiosk, gdzie prowadzono kwestę na pomoc dla ochotników wojskowych, na dworcu
PKP istniał bufet, który dostarczał odjeżdżającym na front ochotnikom żywność i napoje.
Zostały uruchomione kuchnie, gdzie wydawano żywność, mleko dla dzieci, bieliznę, odzież i
lekarstwa. W sierpniu 1920 r. w parku Wiosny Ludów zorganizowano loterię fantową, aby
uzyskać potrzebne środki finansowe. W kwietniu 1921 r. zorganizowano koncert- raut. Który
cieszył się dużym zainteresowaniem obywateli. Przybylo wiele osób z okolicznych
miejscowości np. Gostynina, Łęczycy itp. Tygodnik Kutnowski pisał -Nie było dotąd tak
świetnego zespołu artystów, takiego nastroju. Miejscowy oddział PCK dla żołnierzy batalionu
zapasowego 37 pp zakupił aparat dezynsekcyjny, urządził łaźnię o 16 natryskach, izbę
chorych. W późniejszym okresie dla żołnierzy 37 pp organizowano doroczne uroczystości
wigilijne i wielkanocne. Święta te poprzedzały apele w prasie i w ulotkach, następnie
zbierano pieniądze i artykuły żywnościowe. Akcje te zacieśniały więź wojska z miejscowym
społeczeństwem i tworzyły ogólnie dobry klimat. PCK organizował także kursy
przygotowujące oddziały sanitariuszek na wypadek wojny.
Doktor A. Troczewski przez całe swoje życie często finansował akcje charytatywne i udzielał
porad lekarskich bezpłatnie. Był lekarzem honorowym straży pożarnej, lecząc strażaków i ich
rodziny. W 1921 r. bezinteresownie przyjmował biedne dzieci i matki w ambulatorium, które
znajdowało się przy ul. Kilińskiego. Ambulatorium wydawało bezpłatnie leki, utrzymywało się
ze składek społecznych. W 1925 r. przy ul. Toruńskiej otwarto lecznicę fizykoterapeutyczną,
gdzie zakupiono odpowiednią aparaturę leczenia światłem, nagrzewaniem świetlnym,
przegrzewaniem elektrycznością?. Na liście ofiarodawców byli lekarze, wśród nich dr
Troczewski. W 1924 r. kiedy Wisła zalała wsie w powiatach gostynińskim i sochaczewskim, A.
Troczewski przeznaczył pieniądze na rzecz powodzian. Bezinteresownie uczestniczył w
patriotycznych komitetach organizacyjnych takich uroczystości jak: 3-Maja, 11-Listopada,
rocznice St. Staszica, J. Kilińskiego, T. Kościuszki. Dążył do ich należytego przygotowania i
licznego udziału mieszkańców.
Działalność stowarzyszeń przyczyniła się do rozwoju miasta i ożywienia życia umysłowego i
kulturalnego. Zasługi dla lokalnej społeczności nie mogły być zauważone przez mieszkańców i
władze polskie. W dniu 22 grudnia 1919 roku dr A. Troczewski otrzymał godność
honorowego obywatela miasta Kutna, natomiast 15 września 1923 r. otrzymał jedno z
najważniejszych polskich odznaczeń Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Polonia
Restituta.