gminny program opieki nad zabytkami gminy bielsko-biała

Transkrypt

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr IX/182/2011
Rady Miejskiej w Bielsku-Białej
z dnia 28 czerwca 2011r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
GMINY BIELSKO-BIAŁA
NA LATA 2010-2013
Ryszard Batycki
Przewodniczący Rady Miejskiej
BIELSKO-BIAŁA 2009
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI
GMINY BIELSKO-BIAŁA
NA LATA 2010-2013
Opracowanie:
mgr Krystyna Zgrzebnicka-Bierwiaczonek
BIELSKO-BIAŁA 2009
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY BIELSKO-BIAŁA
NA LATA 2010-1013
Spis treści
1.
2.
3.
4.
Wstęp
Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami
Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce
Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i
opieki nad zabytkami
4.2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami
wojewódzkimi
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
gminnymi
5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa oraz
krajobrazu kulturowego gminy
5.2.1. Zarys historii układów miejskich Bielska i Białej
5.2.2. Krajobraz kulturowy
5.2.3. Wybrane parki i założenia zieleni o walorach zabytkowych
5.2.4. Cmentarze
5.2.5. Zabytki w zbiorach muzealnych
5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony
5.3.1. Wpis do rejestru zabytków
5.3.2. Pomnik historii
5.3.3. Park kulturowy
5.3.4. Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego
5.4. Gminna ewidencja zabytków
5.5. Zabytki o największym znaczeniu dla gminy
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagrożeń
7. Założenia programowe
7.1. Priorytety programu opieki
7.2. Kierunki działań i zadania programu opieki
8. Instrumentarium realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
9. Zasady oceny realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami
10. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami
11. Podsumowanie
Aneksy:
1. Rejestr zabytków nieruchomych
2. Rejestr zabytków archeologicznych
3. Gminna ewidencja zabytków
4. Obiekty objęte ochroną w miejscowych
przestrzennego
planach
zagospodarowania
Załączniki graficzne:
1. Mapa z lokalizacją zabytków objętych ochroną prawną
2. Mapa z lokalizacją zabytków w spisie gminnej ewidencji
1
NA LATA 2010-1013
1. Wstęp
Spuścizna kulturowa miasta jest pojęciem szerokim. Obejmuje wszystko to,
co pozostawiły po sobie poprzednie generacje jego mieszkańców, zarówno w
aspekcie materialnym, jak i niematerialnym. Wytwory materialne są rzecz jasna
jej najbardziej widoczną częścią, toteż wizerunek miasta opiera się w znacznej
mierze właśnie na nich. Dbałość o zabytki służy zatem nie tylko zachowaniu
wartości, jakie posiadają one same w sobie, ale także szeroko pojętemu
interesowi gminy.
Dziedzictwo materialne Bielska-Białej tworzy wielowiekowy dorobek
społeczności dwóch odrębnych miast, Bielska i Białej. Składa się nań
charakterystyczny układ urbanistyczny, zabudowa mieszkalna, przemysłowa i
sakralna, założenia zieleni i nekropolie, a także miejsca historycznie cenne,
związane ze istotnymi osobami, instytucjami bądź zdarzeniami. Nie mniej ważne
są ruchomości: zbiory sztuki i rękodzieła, zabytki techniki, etnograficzne i
archeologiczne.
Zachowanie owej spuścizny uzależnione jest od podejmowanych obecnie
działań na rzecz jej ochrony i konserwacji, a także od znalezienia optymalnego
sposobu jej funkcjonowania we współczesnych realiach socjoekonomicznych.
Kierunki takich działań wraz z konkretnymi zadaniami do realizacji określa
Gminny program opieki nad zabytkami. Jest to opracowanie pomocnicze, mające
stanowić punkt odniesienia przy nakreślaniu polityki gminy w zakresie ochrony
szeroko pojętego krajobrazu kulturowego oraz przy tworzeniu dokumentów
strategicznych.
2
NA LATA 2010-1013
2. Podstawa prawna opracowania gminnego programu opieki nad
zabytkami*
W art. 87 ust. 1 Ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami (Dz. U. z dnia 17 września 2003, nr 162, poz. 1568) czytamy:
Zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza na okres 4 lat
odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.
Ustawa określa cel i zakres opracowania:
2. Programy, o których mowa w ust. 1, mają na celu w szczególności:
1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadao strategicznych, wynikających z
koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;
2) uwzględnianie uwarunkowao ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa
archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;
3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;
4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;
5) podejmowanie działao zwiększających atrakcyjnośd zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków
finansowych na opiekę nad zabytkami;
6) określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe
związane z wykorzystaniem tych zabytków;
7) podejmowanie przedsięwzięd umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad
zabytkami.
Ustawa precyzuje sposób realizacji i egzekwowania zadań programu:
3. Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik
województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora
zabytków.
4. Programy, o których mowa w ust. 3, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza
co 2 lata sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu
lub radzie gminy.
6. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane
Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków
w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego programu
ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
*
W treści cytowanych aktów prawnych i innych dokumentów pominięto punkty nieistotne dla
niniejszego opracowania z pozostawieniem oryginalnej numeracji.
3
NA LATA 2010-1013
3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w
Polsce
W prawie polskim ochronę zabytków jako obowiązek państwa i obywatela
deklaruje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia
1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) w odpowiednich artykułach:
 Art. 5. Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium,
zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeostwo obywateli, strzeże
dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą
zrównoważonego rozwoju.
 Art. 6. ust. 1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr
kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.
 Art. 86. Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialnośd za
spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
Głównym aktem prawnym regulującym zasady ochrony i opieki nad
zabytkami w Polsce jest Ustawa z 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami (Dz. U. z dnia 17 września 2003, nr 162, poz.
1568).
Ustawa ta definiuje podstawowe pojęcia z zakresu ochrony i konserwacji obiektów
zabytkowych:

Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
1) zabytek - nieruchomośd lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka
lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia,
których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartośd
historyczną, artystyczną lub naukową;
2) zabytek nieruchomy - nieruchomośd, jej częśd lub zespół nieruchomości, o których mowa w
pkt 1;
3) zabytek ruchomy - rzecz ruchomą, jej częśd lub zespół rzeczy ruchomych, o których mowa w
pkt 1;
4) zabytek archeologiczny - zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub
podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwieo
kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy,
będący tym wytworem;
5) instytucja kultury wyspecjalizowana w opiece nad zabytkami – instytucję kultury w
rozumieniu przepisów o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, której celem
statutowym jest sprawowanie opieki nad zabytkami;

W treści cytowanych aktów prawnych i innych dokumentów pominięto punkty nieistotne dla
niniejszego opracowania z pozostawieniem oryginalnej numeracji.
4
NA LATA 2010-1013
6) prace konserwatorskie – działania mające na celu zabezpieczenie i utrwalenie substancji
zabytku, zahamowanie procesów jego destrukcji oraz dokumentowanie tych działao;
7) prace restauratorskie – działania mające na celu wyeksponowanie wartości artystycznych i
estetycznych zabytku, w tym, jeżeli istnieje taka potrzeba, uzupełnienie lub odtworzenie jego
części, oraz dokumentowanie tych działao;
8) roboty budowlane – roboty budowlane w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego,
podejmowane przy zabytku lub w otoczeniu zabytku;
9) badania konserwatorskie – działania mające na celu rozpoznanie historii i funkcji zabytku,
ustalenie użytych do jego wykonania materiałów i zastosowanych technologii, określenie
stanu zachowania tego zabytku oraz opracowanie diagnozy, projektu i programu prac
konserwatorskich, a jeżeli istnieje taka potrzeba, również programu prac restauratorskich;
10) badania architektoniczne – działania ingerujące w substancję zabytku, mające na celu
rozpoznanie i udokumentowanie pierwotnej formy obiektu budowlanego oraz ustalenie
zakresu jego kolejnych przekształceo;
11) badania archeologiczne – działania mające na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie
i zabezpieczenie zabytku archeologicznego;
12) historyczny układ urbanistyczny lub ruralistyczny – przestrzenne założenie miejskie lub
wiejskie, zawierające zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej
zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych,
w tym ulic lub sieci dróg;
13) historyczny zespół budowlany – powiązaną przestrzennie grupę budynków wyodrębnioną ze
względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania
lub związek z wydarzeniami historycznymi;
14) krajobraz kulturowy – przestrzeo historycznie ukształtowaną w wyniku działalności
człowieka, zawierającą wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze;
15) otoczenie – teren wokół lub przy zabytku wyznaczony w decyzji o wpisie tego terenu do
rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony przed
szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych.
Ustawa określa obowiązki organów administracji publicznej w zakresie ochrony
zabytków, precyzując cele podejmowanych działań:
 Art. 4. Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji
publicznej działao mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe
zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodowad uszczerbek dla wartości zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadao ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy
kształtowaniu środowiska.
Ustawa definiuje przedmiot i formy ochrony:

Art. 6. 1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
1) zabytki nieruchome będące, w szczególności:
a) krajobrazami kulturowymi,
b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,
5
NA LATA 2010-1013
c) dziełami architektury i budownictwa,
d) dziełami budownictwa obronnego,
e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami
przemysłowymi,
f) cmentarzami,
g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni,
h) miejscami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalnośd wybitnych
osobistości lub instytucji;
2) zabytki ruchome będące, w szczególności:
a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według
koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami,
pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami i
narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych
form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o
bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 2001 r. Nr 129, poz. 1440
oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984),
f) instrumentami muzycznymi,
g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalnośd wybitnych
osobistości lub instytucji;
3) zabytki archeologiczne będące, w szczególności:
a) pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa,
b) cmentarzyskami,
c) kurhanami,
d) reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej.
2. Ochronie mogą podlegad nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu
budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej.
Art. 7. Formami ochrony zabytków są:
1) wpis do rejestru zabytków;
2) uznanie za pomnik historii;
3) utworzenie parku kulturowego;
4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

Ustawa nakreśla ogólne zasady powoływania i funkcjonowania parku kulturowego:


Art. 16. 1. Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na
podstawie uchwały, może utworzyd park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz
zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi
charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
Art. 17. 1. Na terenie parku kulturowego lub jego części mogą byd ustanowione zakazy i
ograniczenia dotyczące:
1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej,
handlowej lub usługowej;
2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;
6
NA LATA 2010-1013
3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeo reklamowych i innych znaków niezwiązanych z
ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną
porządku i bezpieczeostwa publicznego, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 1;
4) składowania lub magazynowania odpadów.
2. W razie ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości na skutek ustanowienia zakazów i
ograniczeo, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 131-134 ustawy z dnia
27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 i Nr 115, poz. 1229, z 2002
r. Nr 74, poz. 676, Nr 113, poz. 984, Nr 153, poz. 1271 i Nr 233, poz. 1957 oraz z 2003 r. Nr 46, poz.
392 i Nr 80, poz. 717 i 721).
Ochrona zabytków w dokumentach strategicznych i planistycznych:



Art. 18. 1. Ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnia się przy sporządzaniu i
aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw,
planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu
zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowao i
kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego.
2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust. 1, w
szczególności:
1) uwzględnia się krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
2) określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków, zapewnienia
im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu;
3) ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające opiekę nad
zabytkami.
Art. 19. 1. W studium uwarunkowao i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w
miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się w szczególności ochronę:
1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia;
2) innych zabytków nieruchomych, znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków;
3) parków kulturowych.
2. W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego
programu uwzględnia się w studium i planie, o których mowa w ust. 1.
3. W studium i planie, o których mowa w ust. 1, ustala się, w zależności od potrzeb, strefy ochrony
konserwatorskiej obejmujące obszary, na których obowiązują określone ustaleniami planu
ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na celu ochronę znajdujących się na tym obszarze
zabytków.
Art. 20. Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz
miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegają uzgodnieniu z wojewódzkim
konserwatorem zabytków.
Ustawa określa również zasady, formy i kompetencje sporządzania ewidencji
zabytków:


Art. 21. Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami
przez województwa, powiaty i gminy.
Art. 22. 1. Generalny Konserwator Zabytków prowadzi krajową ewidencję zabytków w formie
zbioru kart ewidencyjnych zabytków znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków.
2. Wojewódzki konserwator zabytków prowadzi wojewódzką ewidencję zabytków w formie kart
ewidencyjnych zabytków znajdujących się na terenie województwa.
7
NA LATA 2010-1013
3. Włączenie karty ewidencyjnej zabytku ruchomego niewpisanego do rejestru do wojewódzkiej
ewidencji zabytków może nastąpid za zgodą właściciela tego zabytku.
4. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart
adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją
zabytków.
Ustawa reguluje kwestię organizacji instytucji ochrony zabytków, wskazując
kompetentne organy:

Art. 89. Organami ochrony zabytków są:
1) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, w imieniu którego
zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków;
2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje, w tym zakresie, wykonuje wojewódzki
konserwator zabytków.
Obowiązki samorządów w zakresie ochrony zabytków określa Ustawa z
dnia 8 marca 1990 o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r., nr 142,
poz. 1591 z późn. zm.):

Art. 7, ust. 1, pkt 9. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadao własnych
gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy (...) kultury, w tym bibliotek gminnych i
innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Uregulowania prawne w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
zawarte są również w innych obowiązujących ustawach:
Ustawa z dnia 27 marca 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., nr 80, poz. 717 z późn. zm.) – wybrane
artykuły:




Art. 1. 1. Ustawa określa:
4) wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.
Art. 10. 1. W studium uwzględnia się uwarunkowania wynikające w szczególności z:
4) stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.
2. W studium określa się w szczególności:
4) obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej.
Art. 15. 1. Wójt, burmistrz albo prezydent miasta sporządza projekt planu miejscowego,
zawierający częśd tekstową i graficzną, zgodnie z zapisami studium oraz z przepisami odrębnymi,
odnoszącymi się do obszaru objętego planem.
2. W planie miejscowym określa się obowiązkowo:
4) zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej.
Art. 39. 3. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa uwzględnia się ustalenia
strategii rozwoju województwa oraz określa się w szczególności:
8
NA LATA 2010-1013
2) system obszarów chronionych, w tym obszary ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu
kulturowego, ochrony uzdrowisk oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury
współczesnej.
Art. 47. 2. Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju określa uwarunkowania, cele i
kierunki zrównoważonego rozwoju kraju oraz działania niezbędne do jego osiągnięcia, a w
szczególności:
2) wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów
podlegających ochronie.
Art. 54. Decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego określa:
2) warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy wynikające z
przepisów odrębnych, a w szczególności w zakresie:
b) ochrony środowiska i zdrowia ludzi oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz
dóbr kultury współczesnej,
Art. 69. W ustawie z dnia 15 lutego 1962 r. o ochronie dóbr kultury * (Dz. U. z 1999 r. Nr 98, poz.
1150, z 2000 r. Nr 120, poz. 1268 oraz z 2002 r. Nr 25, poz. 253 i Nr 113, poz. 984) w art. 11 ust. 1
i 2 otrzymują brzmienie:
"1. Obowiązkiem wojewodów i organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałośd o
dobra kultury i podejmowanie działao ochronnych oraz uwzględnianie zadao ochrony
zabytków, między innymi w wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania
przestrzennego, w budżetach i w prawie miejscowym.
2. Plany, o których mowa w ust. 1, uzgadniane są z właściwym wojewódzkim konserwatorem
zabytków."



* Mimo iż ustawa z 1962 r. została zastąpiona nowszymi aktami prawnymi,
powyższe zapisy obowiązują w aktualnej wersji ustawy o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 – Prawo budowlane (Dz. U. z 2006 r.,
nr 156, poz. 1118 z późn. zm.):


Art. 5. 1. Obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc
pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektowad i budowad w sposób określony w
przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej,
zapewniając:
7) ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną
konserwatorską.
Art. 39. 1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru
zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o
pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez
właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.
2. Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może byd
wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu
ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego
obiektu z rejestru zabytków.
9
NA LATA 2010-1013

3. W stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a
objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje właściwy
organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.
4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająd stanowisko w sprawie wniosku o
pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektów budowlanych, o których mowa w ust. 3, w terminie
30 dni od dnia jego doręczenia. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się jako brak
zastrzeżeo do przedstawionych we wniosku rozwiązao projektowych.
Art. 67. 1. Jeżeli nieużytkowany lub niewykooczony obiekt budowlany nie nadaje się do remontu,
odbudowy lub wykooczenia, właściwy organ wydaje decyzję nakazującą właścicielowi lub
zarządcy rozbiórkę tego obiektu i uporządkowanie terenu oraz określającą terminy przystąpienia
do tych robót i ich zakooczenia.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków.
3. W stosunku do obiektów budowlanych niewpisanych do rejestru zabytków, a objętych ochroną
konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, decyzję, o
której mowa w ust. 1, właściwy organ wydaje po uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem
zabytków.
4. Wojewódzki konserwator zabytków jest obowiązany zająd stanowisko w terminie 30 dni.
Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się za uzgodnienie.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.
U. z 2008 r., nr 25, poz. 150) – wybrane artykuły:



Art. 41. 1. Organ administracji opracowujący projekt dokumentu lub wprowadzający zmiany do
przyjętego już dokumentu, o którym mowa w art. 40 ust. 1, sporządza prognozę oddziaływania na
środowisko.
2. Prognoza oddziaływania na środowisko, o której mowa w ust. 1, powinna:
6) określad, analizowad i oceniad przewidywane znaczące oddziaływania, w tym
oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe,
średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na
środowisko, a w szczególności na:
k) zabytki.
Art. 47. W postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko określa się, analizuje
oraz ocenia:
1) bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
d) wzajemne oddziaływanie między czynnikami, o których mowa w lit. a-c,
e) dostępnośd do złóż kopalin.
Art. 52. 1. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierad, z
zastrzeżeniem ust. 1a:
2) opis elementów przyrodniczych środowiska, objętych zakresem przewidywanego
oddziaływania planowanego przedsięwzięcia;
10
NA LATA 2010-1013




2a) opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego
przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece
nad zabytkami;
5) uzasadnienie wybranego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego
oddziaływania na środowisko, w szczególności na:
d) zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem
lub ewidencją zabytków,
7) opis przewidywanych działao mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub
kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływao na środowisko;
7a) dla dróg będących przedsięwzięciami mogącymi znacząco oddziaływad na środowisko, o
których mowa w art. 51 ust. 1 pkt 1:
a) określenie założeo do:
– ratowniczych badao zidentyfikowanych zabytków znajdujących się na obszarze
planowanego przedsięwzięcia, odkrywanych w trakcie robót budowlanych,
– programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym oddziaływaniem
planowanego przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu kulturowego.
b) analizę i ocenę możliwych zagrożeo i szkód dla zabytków chronionych na podstawie
przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w szczególności zabytków
archeologicznych, w obrębie terenu, na którym ma byd realizowane przedsięwzięcie.
Art. 56. 1. Właściwy organ wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach po stwierdzeniu
zgodności lokalizacji przedsięwzięcia z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, jeżeli plan ten został uchwalony.
1a. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach wydawanej dla
drogi krajowej.
1b. Właściwy organ wydaje decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, uwzględniając:
1) uzgodnienia organów, o których mowa w art. 48 ust. 2;
2) ustalenia zawarte w raporcie o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko albo
informacje zawierające dane, o których mowa w art. 49 ust. 3, jeżeli sporządzenie raportu nie
jest wymagane;
3) wyniki przeprowadzonego postępowania z udziałem społeczeostwa, o którym mowa w art.
53.
2. W decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach właściwy organ określa:
1) rodzaj i miejsce realizacji przedsięwzięcia;
2) warunki wykorzystywania terenu w fazie realizacji i eksploatacji, ze szczególnym
uwzględnieniem konieczności ochrony cennych wartości przyrodniczych, zasobów naturalnych i
zabytków oraz ograniczenia uciążliwości dla terenów sąsiednich.
Art. 96. Sejmik województwa może, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu
oddziaływaniu na środowisko lub na zabytki określid dla terenu województwa bądź jego części
rodzaje lub jakośd paliw dopuszczonych do stosowania, a także sposób realizacji i kontroli tego
obowiązku.
Art. 101. Ochrona powierzchni ziemi polega na:
1) zapewnieniu jak najlepszej jej jakości, w szczególności przez:
g) zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem zabytków archeologicznych.
Art. 238. Przegląd ekologiczny instalacji, która jest kwalifikowana jako przedsięwzięcie mogące
znacząco oddziaływad na środowisko, o którym mowa w art. 51 ust. 1, powinien zawierad:
1) opis obejmujący:
e) istniejące w sąsiedztwie lub bezpośrednim zasięgu oddziaływania instalacji zabytki
chronione na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
11
NA LATA 2010-1013

Art. 409. Środki wojewódzkich funduszy przeznacza się na wspomaganie działalności, o której
mowa w art. 406 pkt 1-11, oraz na dofinansowywanie:
1) inwestycji ekologicznych realizowanych ze środków pochodzących z Unii Europejskiej oraz
funduszy krajowych;
2) działao związanych z utrzymaniem i zachowaniem parków oraz ogrodów, będących
przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z dn.
30 kwietnia 2004 r., nr 92, poz. 673) – wybrane artykuły:



Art. 83. 1. Usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpid, z zastrzeżeniem
ust. 2, po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na
wniosek posiadacza nieruchomości. Jeżeli posiadacz nieruchomości nie jest właścicielem – do
wniosku dołącza się zgodę jej właściciela.
2. Zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru
zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków.
6. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do drzew lub krzewów:
6) niszczących nawierzchnię i infrastrukturę drogową, ograniczających widocznośd na łukach i
skrzyżowaniach, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru
zabytków.
Art. 85. 1. Opłatę za usunięcie drzew ustala się na podstawie stawki zależnej od obwodu pnia oraz
rodzaju i gatunku drzewa.
6. Opłaty za usunięcie drzew lub krzewów z terenu uzdrowisk, obszaru ochrony uzdrowiskowej,
terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz terenów zieleni są o 100 % wyższe od
opłat ustalonych na podstawie stawek, o których mowa w ust. 4 pkt 1 i ust. 5.
Art. 86. 1. Nie pobiera się opłat za usunięcie drzew:
1) na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie;
2) na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z
prowadzeniem działalności gospodarczej;
3) jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie
nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków.
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
(Dz. U. z 2004 r., nr 261, poz. 2603) – wybrane artykuły:

Art. 6. Celami publicznymi w rozumieniu ustawy są:
5) opieka nad nieruchomościami stanowiącymi zabytki w rozumieniu przepisów o ochronie
zabytków i opiece nad zabytkami.
12
NA LATA 2010-1013








Art. 13. 4. Sprzedaż, zamiana, darowizna lub oddanie w użytkowanie wieczyste nieruchomości
wpisanych do rejestru zabytków, stanowiących własnośd Skarbu Paostwa lub jednostki
samorządu terytorialnego, a także wnoszenie tych nieruchomości jako wkładów niepieniężnych
(aportów) do spółek, wymaga pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Art. 29. 2. Jeżeli przedmiotem umowy o oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie
wieczyste jest nieruchomośd wpisana do rejestru zabytków, przy określaniu sposobu korzystania z
tej nieruchomości można nałożyd, w razie potrzeby, na nabywcę obowiązek odbudowy lub
remontu położonych na niej zabytkowych obiektów budowlanych, w terminie określonym w
umowie.
Art. 45. 1. Trwały zarząd na rzecz jednostki organizacyjnej ustanawia właściwy organ, w drodze
decyzji, z zastrzeżeniem art. 60.
2a. W przypadku nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków, w decyzji o ustanowieniu
trwałego zarządu można nałożyd, w miarę potrzeby, na jednostkę organizacyjną obowiązek
odbudowy lub remontu położonych na tej nieruchomości zabytkowych obiektów budowlanych, w
terminie określonym w decyzji.
Art. 68. 1. Właściwy organ może udzielid za zgodą, odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku,
bonifikaty od ceny ustalonej zgodnie z art. 67 ust. 3, jeżeli nieruchomośd jest sprzedawana:
3. Ustaloną, zgodnie z art. 67, cenę nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków
obniża się o 50 %. Właściwy organ może, za zgodą odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku,
podwyższyd lub obniżyd tę bonifikatę.
4. W razie zbiegu praw do bonifikat z tytułów, o których mowa w ust. 1 oraz ust. 3, stosuje się
jedną bonifikatę korzystniejszą dla nabywcy.
Art. 73. 1. Jeżeli nieruchomośd gruntowa została oddana w użytkowanie wieczyste na więcej niż
jeden cel, stawkę procentową opłaty rocznej przyjmuje się dla tego celu, który w umowie o
oddanie w użytkowanie wieczyste został określony jako podstawowy.
4. Ustalone, zgodnie z art. 72 ust. 2 i 3 pkt 5, opłaty z tytułu użytkowania wieczystego obniża się o
50 %, jeżeli nieruchomośd gruntowa została wpisana do rejestru zabytków. Właściwy organ może,
za zgodą odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku, podwyższyd lub obniżyd tę bonifikatę.
Art. 84. 1. Jeżeli nieruchomośd oddana w trwały zarząd jest wykorzystywana na więcej niż jeden
cel, stawkę procentową opłaty rocznej przyjmuje się dla tego celu, który w decyzji o oddaniu w
trwały zarząd został określony jako podstawowy.
4. Ustalone, zgodnie z art. 83 ust. 2 pkt 3, opłaty z tytułu trwałego zarządu obniża się o 50 %,
jeżeli nieruchomośd lub jej częśd składowa zostały wpisane do rejestru zabytków. Właściwy organ
może, za zgodą odpowiednio wojewody albo rady lub sejmiku, podwyższyd lub obniżyd tę
bonifikatę.
4a. W razie zbiegu praw do bonifikat z tytułów, o których mowa w ust. 3 i ust. 4, stosuje się jedną
bonifikatę korzystniejszą dla jednostki organizacyjnej.
Art. 96. 1. Podziału nieruchomości dokonuje się na podstawie decyzji wójta, burmistrza albo
prezydenta miasta zatwierdzającej podział.
1a. W odniesieniu do nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków decyzję, o której mowa w ust.
1, wydaje się po uzyskaniu pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podział tej
nieruchomości.
2. W przypadku gdy o podziale orzeka sąd, nie wydaje się decyzji, o której mowa w ust. 1 i 1a.
Jeżeli podział jest uzależniony od ustaleo planu miejscowego, sąd zasięga opinii wójta (burmistrza,
prezydenta miasta), a w odniesieniu do nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków także opinii
wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do opinii tych nie stosuje art. 93 ust. 5.
Art. 109. 1. Gminie przysługuje prawo pierwokupu w przypadku sprzedaży:
13
NA LATA 2010-1013
4) nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków lub prawa użytkowania wieczystego takiej
nieruchomości.
Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu
i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r., nr 13, poz.
123):

Art. 32. 1. Instytucje kultury, w szczególności: muzea, jednostki organizacyjne mające na celu
ochronę zabytków, ośrodki badao i dokumentacji, biura wystaw artystycznych, galerie i centra
sztuki, Filmoteka Narodowa, biblioteki, domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby, ogniska
artystyczne, domy pracy twórczej - prowadzą w szczególności działalnośd w zakresie
upowszechniania kultury.
Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności
publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z dnia 29 maja 2003 r.):

pożytku
Art. 4. 1. Sfera zadao publicznych, o której mowa w ustawie, obejmuje zadania w zakresie:
13) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i tradycji.
Zasady ochrony zabytków znajdujących się w muzeach i bibliotekach regulują
ustawy:
Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z dnia 20
stycznia 1997 r.);
Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z dnia 28
lipca 1997 r.).
Ochronę materiałów archiwalnych regulują przepisy:
Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i
archiwach (Dz.U. z 2006 r., nr 97, poz. 673).
14
NA LATA 2010-1013
4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego
4.1. Strategiczne cele polityki państwa w zakresie ochrony zabytków i
opieki nad zabytkami
Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
W myśl art. 84 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
obowiązkiem ministra właściwego do spraw kultury i dziedzictwa narodowego jest
opracowanie Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Program ten określać ma cele i kierunki działań w zakresie ochrony zabytków i
opieki nad nimi, a także precyzować zadania, które powinny być podjęte przez
organy i jednostki administracji publicznej, wraz ze sposobami ich finansowania
oraz harmonogramem wykonania.
Celem Krajowego programu jest wzmocnienie ochrony i opieki nad
materialną częścią polskiego dziedzictwa kulturowego, a także poprawa jej
stanu. Program zmierza ponadto do uporządkowania działań w sferze ochrony
konserwatorskiej.
W 2004 r. przyjęto tzw. Tezy do opracowania krajowego programu
ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W dokumencie tym sformułowanych
zostało siedem podstawowych zasad konserwatorskich:
 Zasada primum non nocere (po pierwsze nie szkodzić);
 Zasada maksymalnego poszanowania oryginalnej substancji zabytku i
wszystkich jego wartości (materialnych i niematerialnych);
 Zasada minimalnej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań
niekoniecznych);
 Zasada, zgodnie z którą usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa
niszcząco;
 Zasada czytelności i odróżnialności ingerencji;
 Zasada odwracalności metod i materiałów;
 Zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na
najwyższym poziomie.
Powyższe zasady obowiązują konserwatorów, architektów, urbanistów i
wszelkie osoby pracujące przy restauracji obiektów zabytkowych. Muszą być także
uwzględniane przez urzędników zatrudnionych w służbach konserwatorskich oraz
samorządach, zwłaszcza w zakresie opiniowania i przyznawania środków na
działania w sferze ochroną zabytków.
W Tezach do krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami
wyznaczone zostały ponadto następujące cele działań:
1. W zakresie uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami:
 Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych, ruchomych i
dziedzictwa archeologicznego wraz z określeniem kategorii i stopnia
15
NA LATA 2010-1013
2.
3.
4.
5.
zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków
archeologicznych;
 Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych
zabytków techniki;
 Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów
wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia
zagrożeń;
 Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań
związanych z ochroną i opieką nad zabytkami;
 Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych
kategoriach;
 Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności
instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami;
 Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w
zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.
W zakresie działań o charakterze systemowym:
 Powiązanie ochrony zabytków z polityką ekologiczną, ochrony przyrody,
architektoniczną i przestrzenną, celną i polityką bezpieczeństwa państwa;
 Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do
rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i
dobra kultury i natury (Word Cultural Heritage);
 Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej
główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do
polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach
zarządzania i gospodarowania.
W zakresie systemu finansowania:
 Stworzenie
sprawnego
systemu
finansowania
ochrony
i
opieki
konserwatorskiej.
W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania:
 Tworzenie systemu stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji
o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji;
 Stworzenie
warunków
do
realizacji
ustawowego
obowiązku
dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach
obiektów zabytkowych;
 Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania,
postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich,
zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwie użytkowania
obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa;
 Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa
w planach zagospodarowania przestrzennego;
 Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych
przestrzeni publicznych.
W zakresie kształcenia i edukacji:
 Utrzymanie
i
doskonalenie dotychczas
wypracowanego
systemu
kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony;
 Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie
zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego;
 Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz
16
NA LATA 2010-1013



6. W



wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego
dziedzictwa;
Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i
dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy
z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków;
Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych
znajomości
zasad
konserwatorskich,
zasad
etyki
i
profilaktyki
konserwatorskiej;
Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu
traktowaniu obiektów zabytkowych.
zakresie współpracy międzynarodowej:
Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku
działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja
polskich osiągnięć w tej dziedzinie;
Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości.
Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.
Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004-2013
Uzupełnienie narodowej strategii rozwoju kultury na lata 2004-2020
Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004-2013, przyjęta przez Radę
Ministrów dnia 21 września 2004 r., oraz Uzupełnienie narodowej strategii rozwoju
kultury na lata 2004-2020 są rządowymi dokumentami tworzącymi ramy dla
nowocześnie pojmowanej polityki kulturalnej Państwa. Stanowić mają podstawę
dla nowoczesnego mecenatu Państwa w sferze kultury, funkcjonującej w
warunkach rynkowych, a także dla zacieśniania współpracy Polski z Unią
Europejską na tym polu.
Głównym celem strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju
kulturalnego polskich regionów. Została ona opracowana centralnie dla całego
obszaru Polski, zawiera jednak wytyczne do konstruowania programów na szczeblu
wojewódzkim, powiatowym oraz gminnym.
Dokumentem mającym umożliwić wdrożenie Narodowej strategii rozwoju
kultury w sferze materialnej spuścizny kulturowej Polski jest Narodowy program
kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego”. Program ten jest zgodny z
Narodowym planem rozwoju (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym
planie rozwoju, Dz.U., nr 116, poz. 1206) oraz z Tezami do krajowego programu
ochrony zabytków.
Narodowy program kultury „Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego”
opiera się na założeniu, że spuścizna stanowi podstawę rozwoju kultury i j ej
upowszechniana. Uznaje ją ponadto za potencjał ro zwoj ow y regionów,
decydujący o ich atrakcyjności dla mieszkańców, turystów, a także inwestorów.
W ramach programu wytyczone zostały strategiczne cele polityki państwa w
sferze ochrony zabytków:
1.
2.
Przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony
i opieki nad zabytkami;
Podjęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa;
17
NA LATA 2010-1013
3.
4.
Wypracowywanie instrumentów podnoszących efektywność działań służb
konserwatorskich;
Intensyfikacja działań na rzecz ochrony i upowszechniania dziedzictwa
kulturowego, w tym kompleksowa poprawa stanu zabytków nieruchomych.
Przyjęto następujące priorytety:
Priorytet 1. Aktywne zarządzanie zasobem stanowiącym materialne dziedzictwo kulturowe
Działania realizowane w ramach niniejszego priorytetu mają na celu materialną poprawę stanu
zabytków, ich adaptację i rewitalizację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkaoców, turystów i
inwestorów. Realizacja działao pozwoli na zwiększenie atrakcyjności regionów, a także wykorzystanie
przez nie potencjału związanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym.
Priorytet 2. Edukacja i administracja na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego
[W tym:] Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomości społecznej w sferze ochrony
dziedzictwa kulturowego. (...) Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym
wwozem, wywozem i przewozem przez granice.
Cząstkowe cele programu to m.in.:





Poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze
dokumentacji i ochrony zabytków;
Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne,
turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne;
Zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczości poprzez
tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych;
Promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i zagranicą, w
szczególności za pomocą mediów i narzędzi informatycznych;
Tworzenie warunków dla zachowania i rozwoju tradycyjnej kultury ludowej.
wojewódzkimi
Strategia rozwoju województwa śląskiego na lata 2000-2020
Strategia rozwoju województwa śląskiego na lata 2000-2020 jest
dokumentem wyznaczającym główne kierunki rozwoju regionu. Została ona
przyjęta przez Sejmik Województwa Śląskiego dnia 4 lipca 2005 (Uchwała nr
II/37/6/2005) jako aktualizacja strategii wcześniejszej.
Wśród przyjętych w tym dokumencie priorytetów, w punkcie Edukacja,
kultura, mobilność i aktywizacja zasobów ludzkich, znalazła się ochrona
materialnego dziedzictwa kulturowego województwa. Wskazano tu zwłaszcza:
18
NA LATA 2010-1013
(...) drewniane kościółki, zabytki związane z kulturą przemysłową, zabytki architektury
mieszkalnej, kompozycje krajobrazowe, a także zabytki „architektura militaris” od warowni
jurajskich po śląski obszar warowny. (...) Wykorzystanie materialnego dziedzictwa wymaga
podjęcia działao zapobiegających jego niszczeniu, nadawania nowych funkcji obiektom (np.
zabytki techniki) oraz popularyzacji atrakcyjności zachowanych zabytków.
W ramach priorytetu sformułowanego jako Ochrona i kształtowanie środowiska
oraz przestrzeni zapisano co następuje:
W celu podniesienia atrakcyjności regionu konieczna jest rewitalizacja terenów
poprzemysłowych (w tym pogórniczych) i powojskowych oraz rekultywacja terenów
zdegradowanych. Ważne jest również odnowienie i modernizacja infrastruktury urbanistycznej
zdegradowanych centrów i dzielnic miast oraz struktury osadniczej obszarów wiejskich.
Cel strategiczny IV: Poprawa jakości środowiska naturalnego i kulturowego oraz
zwiększenie atrakcyjności przestrzeni jako jeden z głównych kierunków działań
zakłada Zagospodarowanie centrów miast oraz zdegradowanych dzielnic:
Wiele miast województwa wymaga modernizacji struktury urbanistycznej (zwłaszcza
historycznych osiedli robotniczych i dzielnic o zabudowie typu „blokowiska”), rewitalizacji
centrów miast i starych oraz zabytkowych dzielnic, a także stworzenia warunków do wypoczynku
i rekreacji. Dodatkowym czynnikiem powodującym degradację przestrzeni miejskich jest wysokie
natężenie ruchu tranzytowego, prowadzonego przez centra miast. Zachowanie i odpowiednie
wyeksponowanie walorów środowiska kulturowego miast, w tym charakterystycznych dla
przemysłowych tradycji regionu obiektów poprzemysłowych, będzie miało istotne znaczenie dla
nadania krajobrazowi miast województwa śląskiego indywidualnego charakteru. Wysokie
walory przestrzeni wspierad będą proces restrukturyzacji obszarów zdominowanych przez
tradycyjne przemysły i pilnie wymagających rekultywacji. Nasilający się proces urbanizacji stref
podmiejskich aglomeracji powoduje zagospodarowanie najbliżej położonych małych miast i gmin
wiejskich w sposób dekomponujący ich dotychczasową strukturę funkcjonalno-przestrzenną i
powodujący powstawanie zagrożeo dla krajobrazu przyrodniczo-kulturowego i ładu
przestrzennego.
Jednym z kierunków działań (V) dla celu strategicznego III: Wzrost innowacyjności
i konkurencyjności gospodarki jest Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu:
Należy również podjąd działania ukierunkowane na rozbudowę zaplecza noclegowo-gastronomicznego, infrastruktury turystycznej na terenach o walorach przyrodniczokrajobrazowych i kulturowych, identyfikację, ochronę i turystyczne zagospodarowanie obiektów
dziedzictwa kulturowego, tworzenie centrów sportowo-rekreacyjnych z bazą hotelarską oraz
zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne zbiorników wodnych.
19
NA LATA 2010-1013
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego
Przyjęty dnia 21 czerwca 2004 r. Plan zagospodarowania przestrzennego
województwa śląskiego formułuje zasady polityki przestrzennej województwa,
mającej na celu jego zrównoważony rozwój. W rozdziale 3.2. Środowisko
kulturowe i obszary ochrony dziedzictwa kulturowego wskazuje się zasoby
dziedzictwa kulturowego regionu:
Zasoby dziedzictwa kulturowego, zarówno materialne jak i niematerialne, mają szczególne
znaczenie w zachowaniu tożsamości regionu, kształtowaniu turystycznej i gospodarczej
atrakcyjności województwa oraz w tworzeniu nowych miejsc pracy. W krajobrazie kulturowym
województwa występują stanowiska archeologiczne kultur epoki kamienia, epoki brązu i
wczesnej epoki żelaza, wczesnego średniowiecza i średniowiecza. Na całym obszarze
województwa śląskiego istnieje gęsta sied osadnicza historycznych ośrodków miejskich o genezie
średniowiecznej. Także znaczna częśd wsi sięga swoimi korzeniami okresu średniowiecza. W
granicach województwa śląskiego znajduje się 46 miast historycznych, w tym:
• 33 historyczne miasta posiadające obecnie prawa miejskie, których układy urbanistyczne
wpisane są do rejestru zabytków: Będzin, Bielsko-Biała (Biała, Bielsko), Bieruo, Bytom, Cieszyn,
Czeladź, Częstochowa, Gliwice, Kłobuck, Koziegłowy, Krzepice, Lubliniec, Miasteczko Śląskie,
Mikołów, Mysłowice, Pilica, Pszczyna, Pyskowice, Racibórz, Rybnik, Siewierz, Skoczów, Sławków,
Sośnicowice, Strumieo, Tarnowskie Góry, Toszek, Wodzisław Śląski, Woźniki, Żarki, Żory, Żywiec.
(...) Z rozwojem przemysłu związane są również zespoły fabryczno-rezydencjonalne,
patronackie założenia osiedli robotniczych, wille oraz pałace fabrykanckie. Większośd tych
zespołów i obiektów znajduje się w środkowym i zachodnim obszarze województwa, częśd w
przemysłowych ośrodkach włókiennictwa, jakimi były Bielsko-Biała i Częstochowa.
(...) Charakterystyczną i bardzo liczną grupą obiektów zabytkowych o dużych walorach
kulturowych są obiekty architektury drewnianej, w tym przede wszystkim drewniane kościoły,
których zachowało się przeszło 70, przede wszystkim o konstrukcji zrębowej. Obiekty
rozlokowane są na terenie całego województwa, jednak największa ich liczba i koncentracja
występuje w powiatach: gliwickim, lublinieckim, pszczyoskim, rybnickim oraz w rejonie BielskaBiałej, Cieszyna i Żywca.
(...) Skupiska świeckiego budownictwa drewnianego występują na terenach górskich oraz w
północnej i wschodniej części województwa. Budownictwo sakralne w południowej części
województwa, wraz ze skupiskami lokalnego świeckiego budownictwa drewnianego
rozlokowanego pośród kompleksów leśnych, tworzy specyficzny krajobraz kulturowy Beskidów.
Najcenniejsze elementy dziedzictwa kulturowego podlegają ochronie:
• około 3800 obiektów architektury, liczne cmentarze, zespoły parkowe, obiekty przemysłu i
techniki oraz układy urbanistyczne i około 230 stanowisk archeologicznych - objęte ochroną
konserwatorską poprzez wpisanie do rejestru zabytków województwa.
(...) Ochronę walorów krajobrazowych prowadzi się również w ramach wyznaczonych obszarów
chronionego krajobrazu i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych a ustawa o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami przewiduje dla ochrony krajobrazu kulturowego tworzenie parków
kulturowych.
Wśród ustaleń Planu znalazły się następujące zapisy odnoszące się do dziedzictwa
kulturowego i obiektów zabytkowych:
20
NA LATA 2010-1013
2. Podstawowe zasady polityki przestrzennej województwa
U podstaw planowania przestrzennego i kształtowania polityki przestrzennej województwa
śląskiego leży zbiór zasad, które zakotwiczone są w polskim systemie prawnym planowania
przestrzennego. Zasada równoważenia rozwoju - podstawowa zasada i norma międzynarodowa
oznacza takie planowanie i działanie, które zakłada zachowanie równowagi pomiędzy wszystkimi
elementami środowiska, tak aby przy racjonalnym wykorzystaniu potencjału przyrodniczego
możliwym było zaspokojenie potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego jak i przyszłych pokoleo. (...) Zasadzie równoważenia rozwoju podporządkowany
jest cały system długookresowych celów polityki przestrzennej województwa
śląskiego a jej rozwinięciem są: (...)
• zasada ochrony innych wartości wysoko cenionych o podstawowym znaczeniu dla
racjonalnego gospodarowania przestrzenią, takich jak: wymagania ładu przestrzennego; walory
architektoniczne i krajobrazowe; wymagania ochrony środowiska (w tym gospodarowania
wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych); wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i
zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeostwa
ludzi i mienia, a także osób niepełnosprawnych; walory ekonomiczne przestrzeni; prawa
własności; potrzeby obronności i bezpieczeostwa paostwa; potrzeby interesu publicznego.
3. CELE i KIERUNKI POLITYKI PRZESTRZENNEJ WOJEWÓDZTWA
3.1. DYNAMIZACJA I RESTRUKTURYZACJA PRZESTRZENI WOJEWÓDZTWA
4. Wykreowanie zintegrowanego regionalnego produktu turystycznego
Kierunek będzie realizowany poprzez następujące działania:
4.1 podnoszenie rangi obiektów dziedzictwa kulturowego (uznanie za pomnik historii, wpis na
listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO), w tym zabytków sakralnych, przemysłowych,
rezydencjonalnych, budownictwa drewnianego;
4.2 tworzenie markowych produktów turystycznych, obejmujące między innymi zagadnienia
koncentracji działao wokół tych produktów, które mają największą szansę na odniesienie sukcesu
rynkowego, w tym na przykład dotyczących:
• turystyki miejskiej kulturowej - organizowanej ze szczególnym uwzględnieniem turystyki
przemysłowej, w tym udostępniania: zabytkowej architektury przemysłowej, starych maszyn,
wycofanych z eksploatacji pojazdów (tramwaje, kolejki, parowozy, samochody), nieczynnych
kopalo i hut itp.
3.2. WZMOCNIENIE FUNKCJI WĘZŁÓW SIECI OSADNICZEJ
Przyjmuje się następujące kierunki polityki przestrzennej:
1. Promowanie zwartych miast efektywnie wykorzystujących teren
1.1 rewitalizacja terenów zdegradowanych i poprzemysłowych w miastach – obejmująca między
innymi zagadnienia wzmacniania systemu ekologicznego miast oraz adaptacji zabytków
przemysłu i techniki oraz związanych z nimi osiedli patronackich i budownictwa
rezydencjonalnego, przede wszystkim w miejskich aglomeracjach.
3. Wspieranie rozwoju funkcji metropolitalnych
3.2 kształtowanie obszarów śródmiejskich o wysokiej jakości rozwiązao urbanistycznoarchitektonicznych - obejmujące między innymi zagadnienia eksponowania ich walorów
historyczno–zabytkowych i tworzenia atrakcyjnych przestrzeni publicznych, podkreślających
tożsamośd kulturową miast;
4. Rewitalizacja miejskich dzielnic
21
NA LATA 2010-1013
4.1 rewaloryzacja dzielnic śródmiejskich - obejmująca między innymi zagadnienia zabytkowych
układów urbanistycznych historycznych miast (....).
III Sposoby realizacji planu
3. WNIOSKI I REKOMENDACJE
3.3. WNIOSKI DO POLITYKI PRZESTRZENNEJ SAMORZĄDÓW LOKALNYCH
• tworzenie parków kulturowych w celu ochrony krajobrazów kulturowych oraz zachowania
wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami charakterystycznymi dla miejscowej
tradycji budowlanej i osadniczej.
Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Województwie Śląskim
na lata 2006-2009
Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Województwie Śląskim
sporządzony został w ramach obowiązku ustawowego. Jako dokument analogiczny
do Gminnego programu opieki nad zabytkami stanowi dlań ważny punkt
odniesienia. Programem objęte zostały:
(...) wszystkie zabytki niezależnie od form ochrony, jakimi są objęte, przy czym za zabytek
uznaje się nieruchomośd lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub
związane z jego działalnością, stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których
zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na wartośd historyczną, artystyczną lub
naukową (art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
Program realizuje cele szczególne określone w art. 87 ust. 2 Ustawy o
ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, takie jak:
1) włączanie problemów ochrony zabytków do systemu zadao strategicznych, wynikających z
koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;
2) uwzględnianie uwarunkowao ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa
archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;
3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich
zachowania;
4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;
5) podejmowanie działao zwiększających atrakcyjnośd zabytków dla potrzeb społecznych,
turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków
finansowych na opiekę nad zabytkami;
6) określanie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe
związane z wykorzystaniem tych zabytków;
7) podejmowanie przedsięwzięd umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką na
zabytkami.
W programie wojewódzkim sformułowane zostały dwa cele strategiczne wraz z
celami operacyjnymi i wynikającymi z nich kierunkami działań:
22
NA LATA 2010-1013
Cel stra tegicz ny I – Kszt ałto wan ie ku ltur owe go obr azu wojew ództ wa
Cel operacyjny I.1 – Ustalenie potencjału zasobów zabytkowych województwa
 Kierunek działao I.1.A – Weryfikacja zabytków województwa
- zbieranie informacji o aktualnym stanie zachowania zabytków wpisanych do ewidencji
zabytków oraz objętych ochroną (rejestr, park kulturowy, zapis planu miejscowego), a
także znajdujących się w gminnych spisach obiektów o cechach zabytkowych;
- inwentaryzacja potencjalnych obiektów zabytkowych określonych na podstawie
współczesnej definicji zabytku (art. 3 pkt 1 ustawy z 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i
opiece nad zabytkami);
- analiza walorów obiektów zabytkowych oraz ustalenie ich wartości dla regionu i historii
lokalnej, a także znaczenia dla dziedzictwa krajowego, europejskiego i światowego;
- inwentaryzacja zabytków archeologicznych (AZP).
 Kierunek działao I.1.B – Rozwój badao i studiów nad zabytkami województwa
- wspieranie badao naukowych nad zabytkami, historią i tradycją ziem województwa oraz
świadomości historycznej, w tym prowadzenie kwerend i badao poza granicami kraju,
realizacja pilotażowych projektów badawczych, tworzenie źródeł wizualnych, fonicznych i
tekstowych dotyczących zjawisk kultury ludowej oraz projektów badawczych, studialnych i
konserwatorskich nad zbiorami;
- upowszechnianie wyników badao naukowych za pośrednictwem multimediów, w
wydawnictwach naukowych, na konferencjach, seminariach, w tym międzynarodowych
itp.;
- wspieranie badao analitycznych i studialnych dotyczących obiektów i obszarów
zabytkowych realizowanych m.in. dla potrzeb opracowao projektowych i planowania
przestrzennego, dla obiektów chronionych i planowanych do objęcia ochroną oraz dla
obiektów o znaczeniu regionalnym i lokalnym rekomendowanych do ujęcia w
dokumentach strategicznych województwa i kraju oraz gmin i powiatów, w tym na
terenach potencjalnych i istniejących: parków krajobrazowych, pomników historii,
obiektów wpisanych do rejestru zabytków i innych obszarów i obiektów proponowanych
do objęcia ochroną, na terenach inwestycyjnych, na których znajdują się obiekty
zabytkowe (również niechronione), np. na terenach poprzemysłowych, obszarach
krajobrazu kulturowego miejskiego i wiejskiego, w tym terenach otwartych.
Cel operacyjny I.2 – Budowa systemu zarządzania zabytkami województwa
 Kierunek działao I.2.A – Tworzenie nowoczesnych struktur zarządzania zabytkami
- budowa i rozbudowa sieci informatycznych w celu tworzenia bazy danych o zabytkach i
zarządzania nią, upowszechnienia wiedzy o zabytkach oraz promocji oferty kulturowej i
kulturowo-turystycznej, w tym Internetu szerokopasmowego;
- budowa systemu informacji o przestrzeni o charakterze ponadlokalnym GIS w zakresie
związanym z opieką nad zabytkami;
- tworzenie profesjonalnych stanowisk internetowych umożliwiających monitoring stanu
zachowania, użytkowania, konserwacji i przekształceo zabytków, w tym prac
wynikających z ochrony archeologicznej oraz kwestii własnościowych;
- tworzenie kompleksowych systemów informacji o zabytkach i zabezpieczeo przed
nielegalnym wywozem dzieł sztuki za granicę;
- digitalizacja regionalnych i lokalnych zasobów zabytkowych.
 Kierunek działao I.2.B – Zarządzanie zabytkami
- wykorzystanie systemu monitoringu i kontrola działalności inwestycyjnej w celu właściwej
konserwacji zabytków na wszystkich etapach prac oraz podczas ich użytkowania, a także
prowadzenie nadzoru archeologicznego na terenach inwestycyjnych;
23
NA LATA 2010-1013
- wykorzystanie ram prawnych dla praktycznej realizacji procedur urbanistycznych i kontrola
działalności inwestycyjnej na obszarach i obiektach zabytkowych;
- ochrona zabytków w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego –
wykorzystanie ustaleo planów do wprowadzenia zasad ochrony zabytków, w tym parków
kulturowych;
- tworzenie i umacnianie finansowych i pozafinansowych mechanizmów współpracy z
organizacjami, których zadania statutowe obejmują opiekę nad zabytkami;
- stosowanie zachęt prawnych i finansowych dla inwestorów, właścicieli i użytkowników
obiektów zabytkowych oraz stosowanie skutecznej pomocy publicznej;
- organizacja warunków do wytworzenia produktów tradycyjnych i ich rejestracji;
- tworzenie i wykorzystywanie katalogów budownictwa nawiązującego do form tradycyjnych,
w tym tradycyjnego detalu architektonicznego i tradycyjnych form zagospodarowania
terenu;
- tworzenie i wykorzystywanie studiów krajobrazowych przy zagospodarowaniu terenów
otwartych i wnętrz miejskich, w tym kształtowaniu panoram miast i wsi;
- organizacja konkursów urbanistycznych i architektonicznych mających na celu wybór
najwłaściwszych sposobów działania w tkance zabytkowej i jej otoczeniu (np. harmonijne
wkomponowanie nowych obiektów);
- rekomendacja obiektów o znaczeniu krajowym, regionalnym lub lokalnym do uwzględnienia
w odpowiednich dokumentach strategicznych;
- rekomendacja obiektów o wysokich walorach zabytkowych do objęcia ochroną.
 Kierunek działao I.2.C – Marketing markowych produktów kulturowych i kulturowogospodarczych
- przygotowanie kompleksowej i łatwo dostępnej informacji o ofercie kulturowej i
turystyczno-kulturowej regionu, w tym bazy danych ofert oraz tworzenie regionalnego
systemu informacji kulturowej i turystyczno-kulturowej;
- wypromowanie ofert turystyczno-kulturowych regionu w Polsce i poza granicami kraju, w
tym podjęcie akcji promocyjnej dotyczącej obiektów zabytkowych – tworzenie markowych
produktów kulturowych oraz rozwój turystyki kulturowej obejmujących wsie tematyczne,
parki i szlaki kulturowe, szlaki i ścieżki przyrodniczo-kulturowe;
- przygotowanie kompleksowej i łatwo dostępnej informacji o ofertach gospodarczych
uwzględniających opiekę nad zabytkami oraz ich wypromowanie w kraju i za granicą;
- realizacja infrastruktury informującej o obiektach zabytkowych i obiektach turystyki
kulturowej, np. tablice informacyjne przy obiektach zabytkowych i związanych z turystyką
kulturową;
- realizacja infrastruktury systemu informacji kulturowej i turystycznej (w tym elektronicznej),
np. organizacja oznakowania drogowego do zabytków, GPS, wydawnictwa informacyjne,
strony internetowe;
- rekomendacja obiektów o znaczeniu ponadkrajowym i krajowym do wpisu na prestiżowe
listy dziedzictwa kulturowego.
Cel operacyjny I.3 – Włączenie zabytków w procesy gospodarcze
 Kierunek działao I.3.A – Integracja działao społeczno-gospodarczych na rzecz opieki nad
zabytkami
- opracowanie i realizacja kompleksowych programów rewitalizacyjnych obszarów
zurbanizowanych, opartych na istniejących zasobach zabytkowych, w tym historycznych
obszarów miejskich, obszarów poprzemysłowych, powojskowych i zdegradowanych;
- opracowanie i realizacja lokalnych strategii i wizji rozwoju obszarów wiejskich
wykorzystujących miejscowe tradycje i istniejące zasoby zabytkowe;
24
NA LATA 2010-1013
- opracowanie kompleksowych ofert inwestycyjnych z uwzględnieniem dopuszczalnych
wariantowych funkcji użytkowych służących zaangażowaniu sektora gospodarczego w
opiekę nad zabytkami (m.in. inkubatory przedsiębiorczości, instytucje otoczenia biznesu,
centra usługowe, infrastruktura turystyczna i inne);
- wspieranie inicjatyw wykorzystujących tradycyjne formy działalności gospodarczej, w tym
rolnictwo ekologiczne i tradycyjne przetwórstwo, reaktywacja ginących zawodów;
- zwiększenie możliwości zatrudnienia w wyniku różnych form aktywnego pośrednictwa
pracy, w tym przekwalifikowanie oraz tworzenie sprzyjających warunków do zatrudnienia
w sektorze usług kulturowych i turystyczno-kulturowych wykorzystujących zasoby
zabytkowe i miejscowe tradycje, a także usług doradczych w zakresie prac w sferze opieki
nad zabytkami i prac przy zabytkach;
- zaangażowanie bezrobotnych w opiekę nad zabytkami przez organizację prac
interwencyjnych połączonych z przeszkoleniem;
- rozwój infrastruktury publicznej, w tym turystycznej, oraz innych form zachęty
przyczyniających się do podejmowania i rozwijania działalności pozarolniczej
wykorzystującej miejscowe tradycje, w tym turystycznej;
- stosowanie zachęt do zabudowy i zagospodarowania terenu nawiązujących do form
tradycyjnych.
 Kierunek działao I.3.B – Konserwacja i adaptacja zabytków
- zagospodarowanie terenów poprzemysłowych, powojskowych i zdegradowanych, nadanie
im nowej funkcji (np. kulturalnej, mieszkaniowej, produkcyjnej, usługowej,
infrastrukturalnej, komunikacyjno-transportowej i zieleni, w tym korytarzy ekologicznych,
z uwzględnieniem obiektów zabytkowych i charakterystycznych cech krajobrazu
kulturowego, poprzedzone opracowaniem kompleksowych programów rewitalizacji;
- zagospodarowanie, konserwacja i adaptacja (w tym rewitalizacja, renowacja,
rewaloryzacja, zachowanie, ekspozycja) obiektów zabytkowych wraz z otoczeniem (w tym
archeologicznych), również oparte na formule partnerstwa publiczno-prywatnego, a także
w formie projektów transgranicznych;
- opracowanie i prowadzenie kompleksowych programów konserwatorskich zabytków
ruchomych i nieruchomych, w tym zabytków drewnianych znajdujących się w skansenach i
w miejscu ich pierwotnej lokalizacji;
- konserwacja oraz przeciwdziałanie niszczeniu stanowisk archeologicznych, w tym
zachowanie zabytków archeologicznych, dokumentowanie i opracowywanie wyników
badao nieinwestorskich i ratowniczych;
- renowacja i konserwacja małej architektury, w tym sakralnej, oraz miejsc pamięci i
martyrologii;
- budowa, rozbudowa, odbudowa, renowacja infrastruktury kulturowej w miejscach o
symbolicznym znaczeniu dla historii regionu oraz służących opiece nad zabytkami;
- działania na rzecz unowocześnienia infrastruktury technicznej oraz poprawy estetyki
obiektów zabytkowych przez m.in. przystosowanie obiektów do potrzeb osób
niepełnosprawnych, modernizację systemów grzewczych, sieci wodociągowych i
kanalizacyjnych, racjonalizację zużycia wody, usprawnienie gospodarki odpadami
(segregacja i recykling);
- działania i inwestycje wynikające z przepisów przeciwpożarowych, zapobiegania klęskom
żywiołowym oraz zabezpieczeo przeciwwłamaniowych;
- zabezpieczenie zabytków ruchomych i nieruchomych przed zniszczeniem;
- zabezpieczenie zabytków archeologicznych przed zagrożeniami naturalnymi oraz na
wypadek eksploatacji rabunkowej;
 Kierunek działao I.3.C – Kształtowanie obszarów zabytkowych i krajobrazów kulturowych
25
NA LATA 2010-1013
- konserwacja, rewitalizacja, renowacja, rewaloryzacja, zachowanie, ekspozycja zabytkowych
centrów miast i wsi, zabytkowych terenów zieleni, w tym cmentarzy, obszarów fortyfikacji
i budowli obronnych, parków, obiektów archeologicznych mających własną formę
przestrzenną;
- sukcesywna realizacja iluminacji zabytków;
- wykorzystywanie tradycyjnych form zabudowy i zagospodarowania terenu oraz detalu
architektonicznego dla harmonijnego kształtowania krajobrazu;
- wspieranie tradycyjnych form gospodarowania, w tym rolnictwo ekologiczne, tradycyjne
techniki budownictwa, rzemiosło i przetwórstwo;
- tworzenie systemu ścieżek przyrodniczo-kulturowych;
- gospodarowanie z uwzględnieniem obowiązujących standardów ochrony środowiska i
bezpieczeostwa publicznego przez spowalnianie lub eliminację ruchu samochodowego z
centrów miast i wsi, zapewnienie racjonalnej gospodarki odpadami, budowę sieci
kanalizacyjnych, modernizację sieci energetycznej i teleinformatycznej, poprawę
infrastruktury drogowej, w tym: osłony akustyczne, ekrany, wały, zieleo, ochronę wód
powierzchniowych i podziemnych, ochrona bioróżnorodności i urozmaiconego krajobrazu;
- kształtowanie systemów terenów chronionych o walorach przyrodniczo-kulturowych przez
ustanawianie nowych parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu,
obszarów Natura 2000 przede wszystkim na obszarach o zachowanych regionalnych
cechach krajobrazu kulturowego;
- tworzenie parków kulturowych w celu ochrony kulturowych krajobrazów historycznych.
 Kierunek działao I.3.D – Nowoczesna i efektywna opieka nad zbiorami zabytków i ich
udostępnianiem
- modyfikacja i wdrażanie elektronicznych technik wystawienniczych, katalogów i
informatorów, w tym interaktywne strony internetowe i usługi kulturowe;
- konserwacja, digitalizacja i cyfryzacja archiwaliów, starodruków, księgozbiorów i innych;
- przygotowywanie długofalowych programów wystawienniczych, w tym w ramach
współpracy z innymi instytucjami i jednostkami oraz z wykorzystaniem zbiorów
pozostających w magazynach, organizacja wystaw;
- remonty obiektów przechowywania i udostępniania zbiorów wraz z otoczeniem
pozostającym w zarządzie umożliwiające nowoczesne sposoby udostępniania,
opracowywania i przechowywania zbiorów, w tym tworzenie miejsc parkingowych itd.;
- wspieranie zakupów zabytków w celu powiększania zbiorów, w tym tworzenie kolekcji dzieł
sztuki ludowej oraz zakup dóbr służących kultywowaniu lokalnych i regionalnych tradycji;
- poprawa bezpieczeostwa zbiorów i warunków ich przechowywania przez wprowadzenie
nowoczesnych technik ochrony i zabezpieczeo.
Cel strateg iczny II – Ks ztałt owa nie p ozytyw nych po staw sp ołeczeostw a w obec
dzied zictw a k ult uro wego regio nu
Cel operacyjny II.1 – Propagowanie wiedzy o zabytkach oraz sposobach opieki nad zabytkami
 Kierunek działao II.1.A – Wzmocnienie edukacji o dziedzictwie kulturowym
- rozwój kierunków studiów wyższych i podyplomowych w zakresie ochrony zabytków, w tym
krajobrazu kulturowego i opieki nad nimi;
- aktywizacja oferty nauczania uczelni wyższych, w tym organizacja praktyk studenckich i
stażów;
- tworzenie i realizacja programów edukacyjnych dotyczących zabytków i tradycji na
wszystkich poziomach nauczania podstawowego i średniego, w tym warsztaty, wystawy,
wycieczki, konkursy;
26
NA LATA 2010-1013
- opracowywanie programów edukacyjnych rozwijających świadomośd historyczną i
znajomośd historii regionu, w tym w ramach porozumienia z innymi placówkami;
- realizacja warsztatów oraz innych form szkoleo w zakresie opieki nad zabytkami i
dziedzictwem przyrodniczo-kulturowym, w tym w środowiskach patologicznych;
- kształcenie kadr zajmujących się dydaktyką osób dorosłych w zakresie wiedzy o zabytkach warsztaty, wystawy, wycieczki, konkursy;
- wsparcie dla doskonalenia zawodowego i kształcenia kadr (system dotacji inwestycyjnych
oraz praw do ochrony technologii);
- podnoszenie kwalifikacji profesjonalnych kadr do opieki nad zabytkami;
- podnoszenie kwalifikacji kadr zarządzających zabytkami, w tym przyszłych menedżerów,
architektów i urbanistów – wykorzystanie współpracy europejskiej, doskonalenie
zawodowe, kształcenie kadr w zakresie podstaw i jakościowych metod zarządzania;
- podnoszenie poziomu wiedzy i rozwijanie umiejętności osób zaangażowanych w
prowadzenie działalności gospodarczej lub chcących rozpocząd taką działalnośd przy
wykorzystaniu miejscowej tradycji i zabytków, w tym w zakresie ginących zawodów;
- organizacja interdyscyplinarnych warsztatów i szkoleo, w tym działania na rzecz
zachowania folkloru oraz obrzędów i zwyczajów, zanikających zawodów i umiejętności
oraz wzorców życia - przekazywanie zanikających umiejętności;
- organizacja zajęd z zakresu wiedzy o zabytkach i tradycji w ramach Uniwersytetu Trzeciego
Wieku.
 Kierunek działao II.1.B – Popularyzacja i promocja zabytków i wiedzy o zabytkach
- organizacja konferencji, sesji popularnonaukowych i spotkao mających na celu
popularyzację wiedzy o zabytkach i małej ojczyźnie oraz pełniących funkcję forum
dyskusyjnego;
- popularyzacja twórczości ludowej;
- organizacja wystaw, konkursów, przeglądów, warsztatów, festiwali w celu popularyzacji
twórczości ludowej, w tym podtrzymywanie i popularyzacja gwar regionów
etnograficznych;
- upowszechnianie walorów zabytkowych województwa, wiedzy o historii, tradycji i
zabytkach regionu oraz przedsięwzięd kulturalnych z nimi związanych za pomocą narzędzi
multimedialnych, publikacji, akcji społecznych i programów edukacyjnych, w tym muzea
wirtualne;
- tworzenie stron internetowych na temat zabytków i tradycji;
- promocja krajobrazów kulturowych, tradycyjnych form zabudowy i zagospodarowania
terenu, w tym przygotowanie katalogów;
- realizacja wieloaspektowych projektów kulturowych wykorzystujących dziedzictwo
kulturowe regionu w ramach projektów transgranicznych i międzynarodowych.
Cel operacyjny II.2 – Aktywizacja społeczności lokalnych na rzecz opieki nad zabytkami
 Kierunek działao II.2.A – Wspieranie działao na rzecz poznania dziedzictwa kulturowego
regionu
- budowa tożsamości lokalnej i regionalnej przez promowanie inicjatyw kulturowych;
- wspieranie przedsięwzięd mających na celu przybliżenie zabytków i tradycji regionu
szerokiemu gronu odbiorców;
- organizacja ognisk, kółek zainteresowao, warsztatów skierowanych do osób bezrobotnych i
ze środowisk marginalizowanych.
 Kierunek działao II.2.B – Promowanie przykładów dobrych praktyk w sferze opieki nad
zabytkami
27
NA LATA 2010-1013
- uhonorowanie i przedstawienie jako wzór do naśladowania właściwej opieki nad zabytkami
(działania zarówno przy zespołach zabytkowych, np. układy urbanistyczne, jak i przy
pojedynczych budowlach i dziełach sztuki);
- przyznawanie Nagrody Marszałka Województwa Śląskiego za Zasługi w Działalności w
Sferze Opieki nad Zabytkami;
- przyznawanie Nagrody Marszałka Województwa Śląskiego za Wydarzenie Muzealne Roku;
- konkursy popularyzujące tzw. dobrą robotę w opiece nad zabytkami, np. renowacje;
- nagradzanie i wspieranie lokalnych propagatorów wiedzy o dziedzictwie kulturowym.
Strategia rozwoju kultury w województwie śląskim
na lata 2006-2020
Strategia rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006–2020 została
uchwalona przez Sejmik Województwa Śląskiego w sierpniu 2006 r. Jest to
dokument określający cele strategiczne rozwoju kultury wraz z kierunkami
działań.
Strategia wskazuje uwarunkowania dziedzictwa kulturowego w województwie
śląskim:
Wyrazem bogactwa i zróżnicowania kulturowego województwa śląskiego są jego zabytki.
Szczególną grupę stanowią zabytki techniki oraz zabytkowe obiekty poprzemysłowe. Ten rodzaj
obiektów odzwierciedla specyficzną, industrialną historię województwa, a zwłaszcza
zurbanizowanej Aglomeracji Górnośląskiej.
Zachowało się również wiele budowli przemysłowych z XIX i początku XX wieku, posiadających
bardzo ciekawą historię i architekturę. Częśd z nich ma status zabytków. Budowle te
wykorzystywane zaczynają byd do celów muzealnych, wystawienniczych, edukacyjnych,
komercyjnych, dzięki czemu mają szanse na przetrwanie.
Zabytki przemysłowe mają największy procentowy udział w ogóle zabytków tego typu w kraju
(11% wszystkich polskich zabytków o charakterze przemysłowym znajduje się w Śląskiem).
Zabytki województwa śląskiego to także cenne dzieła architektury i urbanistyki m.in. 38
układów urbanistycznych, architektura mieszkaniowa okresu historyzmu i secesji (np. bielska i
bytomska secesja), przykłady architektury modernistycznej z lat trzydziestych XX wieku
Województwo bogate jest także w kompozycje krajobrazowe (m.in. 98 zabytkowych parków
wraz z pałacami i rezydencjami), zabytki .architektury militaris. (m.in. warownie jurajskie z
gotyckimi zamkami i formami obronnymi od IX po XX wiek, śląski obszar warowny z lat 30. XX w.),
drewniane budowle sakralne, w tym drewniane kościółki o konstrukcji zrębowej (w województwach
podkarpackim, małopolskim, śląskim i opolskim jest ich więcej niż w całej Europie). Na mapie
kulturowego dziedzictwa szczególne miejsce zajmują: Częstochowa z Klasztorem Jasnogórskim
(obiekt wpisany na listę Pomników Historii RP obok .Sztolni Czarnego Pstrąga. i Kopalni Zabytkowej
Rud Srebrnonośnych w Tarnowskich Górach) i otaczającymi Jasną Górę historycznymi sanktuariami
Gidle, Leśniów, Mrzygłód, Mstów, Św. Anna, Wielgomłyny, klasztor Cystersów w Rudach (powstał
w poł. XIII wieku) wraz z zachowanym krajobrazem pokazującym formy gospodarki cystersów, a
także bogate w zabytki Bielsko-Biała (szczególnie modernizm okresu międzywojennego), Cieszyn i
ziemia cieszyoska, w tym najstarszy zabytek architektury . romaoska rotunda z XI wieku.
28
NA LATA 2010-1013
Najcenniejsze obiekty wpisane są do rejestru zabytków (3414 wpisów). Ich liczba, z
wyłączeniem zabytków archeologicznych, przeniesionych do skansenów i nieistniejących, ale nadal
wpisanych do rejestru, wynosi 3 012, co stanowi 5% w skali kraju (ósme miejsce wśród
województw). W województwie śląskim znajdują się również 402 wpisane do rejestru zabytki
archeologiczne, przeniesione do skansenów (stały się eksponatami muzealnymi) i nieistniejące
(przestały fizycznie istnied, jednak nadal są wpisane do rejestru).
Największą grupę stanowią zabytki o charakterze mieszkalnym (1 376 obiektów z wyłączeniem
wielkoobszarowych, przeniesionych do skansenów i nieistniejących) oraz sakralnym (437 obiektów
z wyłączeniem wielkoobszarowych, przeniesionych do skansenów i nieistniejących).
W dokumencie znalazł się również wykres ilustrujący występowanie
poszczególnych rodzajów obiektów zabytkowych w województwie śląskim:
W Strategii wyznaczono cztery cele strategiczne:
Cel I. Wzrost kompetencji potrzebnych do:
1) uczestnictwa w kulturze,
2) efektywnego zarządzania kulturą
3) twórczości artystycznej w warunkach gospodarki rynkowej.
Cel II. Wzrost poziomu uczestnictwa w kulturze (biernego – w roli odbiorców treści kulturowych i
czynnego – w roli twórców treści kulturowych).
29
NA LATA 2010-1013
Cel III. Upowszechnianie i zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu (materialnego i
niematerialnego) oraz jego lepsze wykorzystywanie do celów turystycznych.
Cel IV. Tworzenie lepszych warunków dla rozwoju środowisk twórczych i wykorzystywanie ich
kreatywności.
W ramach celu strategicznego 3: Upowszechnianie i zachowanie dziedzictwa
kulturowego regionu (materialnego i niematerialnego) oraz jego lepsze
wykorzystywanie do celów turystycznych określono następujące kierunki działania:
3.1. rozpoznawanie zasobów dziedzictwa kulturowego oraz prowadzenie projektów badawczych
na jego temat;
W celu upowszechniania zasobów dziedzictwa kulturowego konieczne jest rozpoznanie mające na
celu ustalenie jego znaczenia historycznego dla regionu. Służyd temu powinny projekty badawcze
nakierowane na rozpoznawanie i diagnozowanie dziedzictwa kulturowego z zakresu historii ziem
województwa, tradycji i świadomości historycznej. Pozwoli to również na lepsze zarządzanie
zasobem zarówno dla opieki nad nim jak i dla celów turystyki. Istotnym elementem jest
upowszechnianie wyników badao, prowadzenie prac studialnych i tworzenie syntez
wykorzystywanych w procesach zarządzania kulturą, gospodarczych i inwestycyjnych.
3.2. inwentaryzowanie dziedzictwa kulturowego;
W celu ochrony dziedzictwa kulturowego konieczna jest jego inwentaryzacja. Niezbędna jest
aktualna wiedza o stanie zachowania zabytków znajdujących się w ewidencji, w tym objętych
ochroną, jak również obiektów aspirujących do tego miana w wyniku upływu czasu. W
szczególności powinna ona dotyczyd obiektów zagrożonych. Inwentaryzacja jest także podstawą
wszelkich prac rewaloryzacyjnych prowadzonych przy zabytkach.
3.3. popularyzacja dziedzictwa kulturowego (w tym z użyciem najnowszych technik);
Podstawą ochrony zabytków i racjonalnej opieki nad nim jest powszechna świadomośd potrzeby
takich działao i ich pozytywnych skutków zarówno społecznych (przywiązanie do „mojego miejsca”,
ciągłośd tradycji) jak i gospodarczych (promocja miejsca, turystyka). Upowszechnianie dziedzictwa
kulturowego efektywniejsze będzie wówczas, jeśli jego menedżerowie wykorzystają nowoczesne
techniki popularyzatorskie, dzięki którym dotrą do szerszych kręgów odbiorców, w tym do dzieci i
młodzieży, dla których tego typu instrumenty są najbardziej przyswajalne. Twórcze i nowoczesne
narzędzia popularyzowania zasobu dziedzictwa kulturowego województwa przybliżą jego
bogactwo.
3.4. rewitalizacja i renowacja obiektów zabytkowych;
Województwo śląskie posiada wysoki odsetek zabytków wymagających prac konserwatorskich
(wśród nich są również i takie, które wymagają adaptacji do nowych funkcji). Odrestaurowane
obiekty zabytkowe bezpośrednio wpłyną na wzrost atrakcyjności turystycznej regionu.
3.5. rewitalizacja obiektów i terenów poprzemysłowych i znajdowanie dla nich nowych funkcji;
Województwo śląskie posiada liczne obiekty poprzemysłowe i tereny około-przemysłowe. Jest to
jeden z najważniejszych problemów restrukturyzacji województwa. W ostatnich latach zauważa się
wzrost zainteresowania turystyką przemysłową, zatem konieczne jest zachowanie i opieka nad tym
specyficznym dziedzictwem oraz uczynienie z tego zasobu czynnika atrakcyjności kulturowej i
turystycznej. Działania powinny byd nakierowane na rewitalizację obiektów i terenów
poprzemysłowych, a następnie znajdowanie dla nich nowych funkcji.
3.6. wykorzystywanie dziedzictwa kulturowego regionu na potrzeby turystyki (promocja,
tworzenie produktów turystyki kulturowej);
Umiejętne wykorzystywanie zasobów dziedzictwa kulturowego ma bezpośredni wpływ na wzrost
atrakcyjności turystycznej regionu, zatem należy prowadzid działania, które nakierowane będą na
promowanie województwa śląskiego poprzez odwołanie do niezwykle różnorodnego bogactwa
30
NA LATA 2010-1013
kulturowego (zarówno materialnego jak i niematerialnego). Należy w tym celu tworzyd nowe
produkty turystyczne, których treścią jest dziedzictwo regionu (np. szlaki tematyczne, pamiątki
regionalne), systemy oznakowania już istniejących obiektów i obszarów atrakcyjnych kulturowo,
tworzyd bazy danych o atrakcjach kulturowych w połączeniu z ofertą turystyczną. Należy też
tworzyd programy skierowane do twórców ludowych i rękodzielników uprawiających ginące
zawody obrazujące tradycje regionalne. Programy te powinny mied na celu wspieranie tej
działalności, dokumentowanie, popularyzowanie i przeciwdziałanie zanikaniu tradycyjnych
zawodów i technik.
Strategia rozwoju turystyki w województwie śląskim
na lata 2004-2013
Ze względu na istniejące powiązania dziedzin: ochrony zabytków i turystyki,
przy realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami uwzględniać należy
również
ustalenia dokumentów takich, jak Strategia rozwoju turystyki w
województwie śląskim, mimo iż nie ma tam zapisów dotyczących bezpośrednio
obiektów zabytkowych.
Strategia rozwoju turystyki w województwie śląskim na lata 2004-2013
została przyjęta Uchwałą Sejmiku Województwa Śląskiego w dniu 20 grudnia 2004
r..
Głównym celem Strategii jest zapewnienie rozwoju turystyki biznesowej,
miejskiej, tranzytowej, aktywnej oraz agroturystyki. Wśród zadań określonych
przez Strategię znalazło się podnoszenie jakości usług turystycznych oraz
tworzenie systemów wsparcia dla kreowania i promowania markowych produktów
turystycznych regionu.
Działania wynikające ze Strategii mają spowodować:

zaspokojenie potrzeb turystów;

racjonalne korzystanie ze środowiska przyrodniczego;

wzmocnienie gospodarki gmin i tworzenia miejsc pracy.
31
NA LATA 2010-1013
5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.
gminnymi
Strategia rozwoju Bielska-Białej do 2020 roku
W Strategii rozwoju Bielska-Białej do 2020 roku, przyjętej Uchwałą nr
LIX/1851/2006 Rady Miejskiej w Bielsku-Białej z dnia 13 czerwca 2006r., ustalono
cztery priorytetowe dziedziny rozwoju miasta. Kwestie związane z problematyką
dziedzictwa kulturowego rozpatrzono w analizowanych przy poszczególnych
priorytetach uwarunkowaniach z zakresu siły i słabości:
A) Rozwój przedsiębiorczości, usług i turystyki
Uwarunkowania wewnętrzne z zakresu słabości:
W4 – Wymagające rewitalizacji niezagospodarowane obiekty poprzemysłowe
zlokalizowane w obszarze śródmiejskim.
B) Przyjazność miejsca zamieszkania i wysoka jakość przestrzeni publicznych
Uwarunkowania wewnętrzne z zakresu słabości:
W1 – Dekapitalizacja obszarów intensywnej i historycznej zabudowy miejskiej.
C) Kultura wysoka oraz rozwój oparty na wiedzy i umiejętnościach
Uwarunkowania wewnętrzne z zakresu siły:
S13 – Wysoka pozycja miasta w dziedzinie konserwacji zabytków.
D) Rozwój bielskiego obszaru metropolitalnego
Uwarunkowania wewnętrzne z zakresu siły:
S7 – Bogactwo architektury zabytkowej.
Ustalenia dotyczące dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków zawarte są
także
w
określonych
przez
Strategię
kierunkach
rozwoju
miasta,
przyporządkowanych konkretnym celom strategicznym:
Cel strategiczny CB1: Bielsko-Biała miastem powiększonych i zrewitalizowanych
zasobów mieszkaniowych.
Kierunki:

KB1/1 Rewitalizacja zespołów zabudowy mieszkaniowej;

KB1/3 Przygotowanie nowych terenów pod funkcje mieszkaniowe.
Cel strategiczny CD1: Bielsko-Biała miastem metropolitalnym.
Kierunki:

KD1/1 Waloryzacja historycznej zabudowy i przestrzeni
stanowiących o tożsamości miasta.
publicznych
32
NA LATA 2010-1013
Czteroletni plan inwestycyjny na lata 2008-2011
Czteroletnie plany inwestycyjne na lata: 2004-2007, 2005-2008, 20062009, 2007-2010, 2008-2011 przyjmowane były corocznie uchwałami Rady
Miejskiej w Bielsku-Białej, począwszy od roku 2004. Obowiązujący aktualnie
Czteroletni plan inwestycyjny na lata 2008-2011 został uchwalony w dniu 21
grudnia 2007 r. Uchwałą nr XIX/532/2007 Rady Miejskiej w Bielsku-Białej.
Plany te stanowią podstawę koordynacji podmiotowej, przedmiotowej,
czasowej i przestrzennej w zakresie realizacji zadań inwestycyjnych gminy. Mają
one charakter programu kierunkowego zapewniającego prawidłową realizację
strategii rozwoju gminy. Umożliwiają racjonalne gospodarowanie budżetem gminy
oraz stanowią podstawę pozyskiwania przez władze miasta środków finansowych
ze źródeł zewnętrznych.
Poniższy wykres ilustruje strukturę nakładów budżetowych według
poszczególnych dziedzin inwestowania w latach 2008-2011.
33
NA LATA 2010-1013
W dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego nakłady wynoszą
1.02%. Środki budżetowe stanowią 80,95% ogółu środków przeznaczanych na tę
dziedzinę, pozostałych 19,05% funduszy pochodzi ze środków pozabudżetowych.
Jako główne zadanie inwestycyjne w Planie na lata 2008-2011 przyjęto
modernizację i rewaloryzację głównego budynku oraz Małej Sceny Teatru
Polskiego.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Bielsko-Biała
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
Bielsko-Biała zostało uchwalone przez Radę Miejską w Bielsku Białej dnia 21
grudnia 1999 r. (uchwała nr XXII/252/99). Jako główny cel kierunkowy przyjmuje
ono:
(...) kształtowanie Bielska-Białej – stolicy Podbeskidzia, jako miasta wielofunkcyjnego o coraz
lepszych warunkach życia mieszkaoców oraz wysokiej dynamice rozwoju gospodarczego,
chroniącego wartości historyczno-kulturowe i ekologiczne, otwartego na inwestorów, turystów i
współpracę międzynarodową oraz wzrastającej randze w kraju i w Europie.
W paragrafie 4. określa się uwarunkowania rozwoju miasta:
1. Za uwarunkowania sprzyjające rozwojowi miasta, które należy racjonalizowad, uznaje się:
4) dużą atrakcyjnośd geograficznego położenia miasta u stóp Beskidów, w korytarzu ekologicznym o
znaczeniu krajowym oraz walory środowiska przyrodniczego, a w nich:
a) różnorodnośd i bogactwo zasobów przyrodniczych, w tym prawnie chronionych (parki
krajobrazowe, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody)
sprzyjające rozwojowi funkcji wypoczynku i turystyki;
5) dużą atrakcyjnośd kulturowego krajobrazu miasta ukształtowanego przez wieki i symbiotycznie
związanego z krajobrazem naturalnym oraz walory środowiska kulturowego, a w nich:
a) występowanie zespołów i obiektów o wysokich wartościach zabytkowych (w tym
ukształtowane historycznie układy urbanistyczne m. Bielska i m. Białej);
b) położenie terenów krajobrazu kulturowego i zespołów kulturowych w korzystnej relacji do
tras komunikacyjnych i zespołów osadniczych, różnorodnośd i bogactwo form.
2. Za uwarunkowania ograniczające realizacje celów rozwoju miasta, którym należy przeciwdziaład
uznaje się:
1) negatywne zjawiska w środowisku przyrodniczym i kulturowym takie jak:
a) degradacja większości obiektów i zespołów zabytkowych.
Wśród
wymienionych
w
dokumencie
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego mających umożliwić realizację strategii rozwoju miasta znalazł się
punkt bezpośrednio dotyczący sfery dziedzictwa kulturowego: K5 - sukcesywna
rewaloryzacja zabytkowej substancji miasta.
Politykę gminy w tym zakresie nakreśla Rozdział 5: Polityka przestrzenna
gminy w odniesieniu do stref. Zawiera on następujące zapisy:
34
NA LATA 2010-1013
3. Do zadao priorytetowych zalicza się:
1) zwiększenie zasobu terenów i ich uzbrojenie dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego;
2) tworzenie warunków dla rewitalizacji śródmiejskich zespołów i obiektów zabytkowych.
§12.
1. Dla obszaru całej gminy przyjmuje się politykę ochrony kulturowego krajobrazu miasta
i zasobów dziedzictwa historycznego, której celem jest ochrona wartości kulturowych.
2. Dla osiągnięcia celu wyznacza się trzy strefy ochrony wartości kulturowych tj:
3.
4.
5.
6.
7.
a) ścisłej ochrony wartości kulturowych
b) ochrony częściowej
c) ochrony elementów
Strefy ścisłej ochrony obejmują tereny zwartej zabudowy miejskiej w centrum Bielska i Białej,
centra historycznych wsi, zespoły sakralne kościelno-cmentarne i cmentarne, zespoły
rezydencjonalne pałacowo-parkowe i inne o wysokich walorach historycznych, kulturowych i
estetycznych oraz wszystkie zespoły wpisane do rejestru zabytków, gdzie dopuszcza się działania
wyłącznie na warunkach określonych przez służby konserwatorskie.
Strefy ochrony częściowej obejmują zespoły gorzej zachowane, niekompletne lub o niższej wartości
zabytkowej, lecz o zachowanym rozplanowaniu i układzie przestrzennym, w znacznym stopniu
nasycone różnego rodzaju obiektami zabytkowymi, gdzie dopuszcza się działania uzgodnione ze
służbami konserwatorskimi.
Strefy ochrony elementów obejmują obszary, na których obiekty zabytkowe nie stanowią przewagi
lub ich wartośd nie jest wielka. Chronione są poszczególne elementy zabytkowe strefy zgodnie z ich
charakterem.
Ustala się obowiązek ochrony obiektów o walorach kulturowych zlokalizowanych poza strefami
ochrony, zgodny z ich wartością.
Wyznacza się priorytety opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
wraz z rewaloryzacją dla Białej oraz Bielska Górnego Przedmieścia wg granic określonych na
załączniku mapowym nr 7.
Podział terenu miasta na tzw. strefy ochrony zabytków zaproponowano
wcześniej w Studium historyczno-urbanistycznym Bielska i Białej z lat 1992-1994,
opracowanym przez Pracownię Konserwacji Zabytków w Krakowie pod kierunkiem
Bogusława Krasnowolskiego. Kryterium wyodrębnienia stref ochrony stanowiło
nasilenie walorów kulturowych oraz występowanie obiektów zabytkowych (prawnie
chronionych) i obiektów o wartościach
zabytkowych (posiadających walory
zabytkowe, lecz nie objętych ochroną prawną). Faktycznie w studium tym
dokonano rzetelnej klasyfikacji całego terenu miasta, w tym także rejonów nie
posiadających wartości historycznej.
35
NA LATA 2010-1013
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego
Od 1 stycznia 2004 r. przestał obowiązywać ogólny plan zagospodarowania
przestrzennego dla obszaru całego miasta. Planami obejmowane są poszczególne
rejony w granicach gminy Bielsko-Biała. Do listopada 2009 r. uchwalonych zostało
77 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, obejmujących łącznie
powierzchnię 2 524 ha. W trakcie opracowania pozostają 23 plany (powierzchnia
łączna 3 554 ha). W ramach miejscowych planów zagospodarowania ochroną
konserwatorską objętych zostało 395 obiektów. Obiekty te na rysunkach planów
oznaczone są zwykle symbolem „oz”.
Część planów zawiera ogólne zapisy, odnoszące się do wszystkich obiektów w
danej jednostce przestrzennej, z odesłaniem do organu właściwego do spraw
ochrony zabytków. W kilku przypadkach wytycza się strefę ochrony
konserwatorskiej wraz z ustaleniami co do znajdujących się w jej obrębie
budynków. W nowszych planach obiekty wskazane do ochrony wyszczególnione są
adresowo w każdej jednostce przestrzennej, z zapisami odnoszącymi się do
konkretnych zabytków, uwzględniającymi specyfikę każdego z nich. Ochrona
obejmuje zazwyczaj bryłę, gabaryt, wysokości i kształt dachu budynków,
zewnętrzne detale architektoniczne (ze szczegółowym określeniem elementów),
wyposażenie wnętrza oraz otoczenie (np. wille wraz z ogrodami). Zakazy dotyczą
wszelkich przekształceń wpływających negatywnie na walory zabytkowe obiektów.
Możliwość rozbiórki warunkowana jest jedynie utratą cech zabytkowych, bez
względu na stan techniczny. Zalecenia konserwatorskie dla poszczególnych
obiektów formułowane są jako docelowe.
Szczególnym przypadkiem jest plan miejscowy powiązany z planem
rewitalizacji starówki bielskiej. Ponieważ obejmuje on szereg obiektów wpisanych
do rejestru zabytków, ochrona, którą nakłada, pokrywa się z ochroną ustawową.
Ochroną w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego objęte
są również innego rodzaju zespoły: zieleni, cmentarne, przemysłowe itp. Są one
uwzględniane w planach obejmujących większe obszary.
Program rewitalizacji obszarów miejskich w Bielsku-Białej
Uchwała nr XLIX/1593/2005 w/s zmiany Uchwały nr XL/1258/2005 dotycząca
Programu rewitalizacji obszarów miejskich w Bielsku-Białej została podjęta przez
Radę Miejską w Bielsku-Białej w dniu 15 lutego 2005 r.
Program rewitalizacji obszarów miejskich w Bielsku-Białej wskazuje działania
niezbędne dla rozwoju gospodarczego rewitalizowanych rejonów oraz proponuje
sposoby rozwiązywania problemów społecznych. Zawiera analizę istniejącego
stanu zagospodarowania przestrzennego oraz infrastruktury technicznej BielskaBiałej, wraz ze wskazaniem głównych problemów. Kreśli również kilkuletnie plany
finansowe gminy w zakresie rewitalizacji obszarów miejskich. Dokument ten
36
NA LATA 2010-1013
stanowi podstawę pozyskiwania przez władze miasta środków z funduszy
strukturalnych Unii Europejskiej.
Obszar rewitalizacji wyznaczony został według kryterium zagrożenia
marginalizacją społeczno–gospodarczą. Zagrożenie to analizowano w odniesieniu
do całych osiedli bądź ich części (osiedla z problemami społecznymi, cel:
humanizacja osiedli).
Wskazano następujące zjawiska zwiększające zagrożenie marginalizacją
społeczno-gospodarczą obszarów miasta:




degradacja większości obiektów i zespołów zabytkowych, dekapitalizacja zasobów komunalnych;
postępująca dekapitalizacja zasobów wielu spółdzielczych osiedli mieszkaniowych, zrealizowanych
głównie w latach 60 – 70, niedostosowany do współczesnych potrzeb standard urbanistyczny wielu
zespołów w zakresie ilości i jakości przestrzeni publicznych, terenów zielonych i rekreacyjnych;
znaczące problemy związane z układem komunikacyjnym: przebieg większości tras komunikacji
zbiorowej przez centrum, niedostosowany do wzrastającego ruchu samochodowego układ
drogowo-uliczny, brak segregacji ruchu w układzie komunikacyjnym Bielska-Białej na obszary
komunikacji indywidualnej, ruchu tranzytowego oraz komunikację zbiorową, brak ukształtowanej
sieci parkingów w obszarze śródmieścia i centrum, niedostateczna ilośd ścieżek rowerowych
wydzielonych ciągów pieszych, brak społecznej akceptacji dla budowy sieci drogowej w
wyznaczonych lokalizacjach;
negatywne zjawiska w funkcjonowaniu systemów infrastruktury technicznej, w obszarze Starówki
Bielskiej oraz najstarszych powojennych osiedli mieszkaniowych.
Program ochrony środowiska miasta Bielska-Białej
Ze względu na fakt, że krajobraz kulturowy Bielska-Białej jest ściśle związany z
naturalnym, przy realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami uwzględnić
należy ustalenia Programu ochrony środowiska miasta Bielska-Białej, mimo, iz nie
ma w nim zapisów odnoszących się bezpośrednio do obiektów zabytkowych.
Program ochrony środowiska miasta Bielska-Białej, opracowany przez Zespół
z Instytutu Podstaw Inżynierii Polskiej Akademii Nauk w Zabrzu, został przyjęty
Uchwałą Rady Miejskiej w Bielsku-Białej nr XXVIII/852/2004 z dnia 27 kwietnia
2004 r. Dokument ten określa politykę Miasta w zakresie ochrony środowiska,
ustala jej cele i zadania oraz formułuje programy zarządzania środowiskowego w
poszczególnych aspektach.
37
NA LATA 2010-1013
5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu
kulturowego gminy
5.2.1. Zarys historii układów miejskich Bielska i Białej
Do roku 1951 Bielsko i Biała funkcjonowały jako dwa oddzielne miasta. Fakt ten
zadecydował o odmiennym charakterze układu urbanistycznego oraz zabudowy, przy
czym kluczowe były dwa czynniki:
1. Odmienna geneza obu miast – Bielsko powstało jako lokacyjny zespół miejski z
rozplanowaną zabudową, natomiast Biała jako rzemieślnicza osada służebna
zamku bielskiego;
2. Przynależność administracyjna do dwóch różnych państw (przede wszystkim w
okresie zaborów: Bielsko – Prusy, Biała – Austro-Węgry).
Rozwój Bielska
Historia osadnictwa na obecnym terenie miasta Bielska-Białej rozpoczyna się
około X-XI w. od wzniesienia na wysokiej skale nad rzeką Białą drewnianej warowni,
która później przekształcić się miała w bielski zamek. Strzegła ona przeprawy przez
bród na ważnym szlaku handlowym z Rusi na Morawy (tzw. szlak solny). U stóp
warowni powstawać zaczęły służebne zabudowania. Badania archeologiczne
prowadzone na Starym Mieście wskazały, że zorganizowane osadnictwo mogło tu
istnieć przed 1210 r., dokładna data lokacji nie jest jednak znana. Pierwsza pisemna
wzmianka o mieście Bielsko pojawia się w dokumencie z roku 1312. W tym okresie
istnieć musiało juz grodzisku w Starym Bielsku, być może z kościołem i cmentarzem
(osada doszczętnie zniszczona w pożarze w 1400 r.), a także osadnictwo na
Palenicy.
Bielsko okolone było podwójnym pierścieniem kamiennych murów obronnych,
posiadało jednak zabudowę drewnianą (z okresu gotyku zachowały się jedynie dwie
kamienne piwnice). Było zatem wielokrotnie trawione przez pożary. Dopiero w XVIII
w. w związku z nakazem administracyjnym drewniane budynki zaczęto zastępować
murowanymi.
Miasto stanowiło ważny ośrodek sukiennictwa oraz tkactwa. Warsztaty
rękodzielnicze skupiały się w rejonie drogi dojazdowej do Starego Bielska (ob. ul.
Sobieskiego). Około roku 1750 zastępować je zaczęły pierwsze manufaktury,
ulokowane głównie nad potokiem Niper, których pozostałości zachowały się. W XIX
w. produkcja stopniowo uległa uprzemysłowieniu. Pierwsze zakłady przemysłowe
powstawały na Dolnym i Żywieckim Przedmieściu (Blichu), nad rzeką Białą. Wyparcie
tradycyjnego rękodzielnictwa przez przemysł sprawiło, iż rzemieślnicze dotąd
Przedmieście Górne zmieniło swój charakter, przekształcając się w dzielnicę
mieszkalną. Tam też pojawiła się pierwsza zabudowa willowa z otaczającymi
założeniami zieleni.
Na mapie Bielska z 1836 r. największe zagęszczenie zabudowy widoczne jest
na Dolnym Przedmieściu, wokół miejskich murów, Dolnego Rynku oraz ulic
biegnących na północ: drogi pszczyńskiej (ul. Barlickiego) i ul. Cechowej. Na
Przedmieściu Górnym zwarta zabudowa rozciąga się głównie wzdłuż obu traktów na
Cieszyn, Przedmieście Żywieckie natomiast rozbudowuje się między ulicami
38
NA LATA 2010-1013
Pastornak (ul. 1 Maja) a Blichową (ul. Partyzantów), oraz wzdłuż tej ostatniej na
południe.
Układ zabudowy Bielska uległ istotnym przekształceniom po roku 1855 w
związku z budową odcinka linii kolejowej „Kaiser Ferdinand Nordbahn” łączącej
Bogumin, Zebrzydowice i Dziedzice, skąd poprowadzono odnogę kolei do Bielska.
Bezpośredni wpływ na kształt miejskiego centrum Bielska miała budowa kolejnego
odcinka kolei w kierunku Żywca, przeprowadzana w latach 1876-1878. Wiązała się
ona z koniecznością przekopania 268 m tunelu kolejowego pod wzgórzem
zamkowym, co pociągnęło za sobą reorganizację pobliskich terenów. W 1883 r.
przykrycie płynącej wzdłuż murów zamkowych Młynówki umożliwiło poprowadzenie
ul. Zamkowej, łączącej bezpośrednio Przedmieście Dolne i Żywieckie (dotąd łączyła
je jedynie ul. Pastornak, ob. ul. 1 Maja). Funkcję miejskiego rynku przejął wówczas
Plac Garncarski (ob. Plac Bolesława Chrobrego), pod którym przepływał
skanalizowany w 1882 r. potok Niper.
W ostatnim 20-leciu XIX w. powstały reprezentacyjne budowle: teatr, gmach
poczty i Komunalnej Kasy Oszczędności. W miejscu wyburzonego muru zamkowego
po roku 1898 powstał ciąg bazarów sklepowych przylegających bezpośrednio do
wzgórza.
Wraz z wybudowaniem nowego dworca kolejowego (1889 r.) zaistniała
konieczność usprawnienia połączenia dworca z miastem. Po 1889 r. wytyczono w
tym celu ul. Tunelową (od 1898 r. Cesarza Franciszka Józefa, ob. 3 Maja), która
stała się główną ulicą dojazdową do dworca, a zarazem reprezentacyjnym traktem o
charakterze wielkomiejskim. Tu na przełomie XIX i XX w. powstawały kamienice i
wille bielskich przemysłowców, hotel i synagoga (spalona 13 września 1939 r.). O
częściowo jednostronnej zabudowie tej ulicy decydował tunel kolejowy po jej
wschodniej stronie. Od ul. Tunelowej odchodziły na zachód liczne przecznice,
wznoszące się na Górne Przedmieście i krzyżujące się z ob. ulicami Mickiewicza,
Krasińskiego i Słowackiego. W ich rejonie powstała zabudowa willowa, założono park
miejski oraz ulokowano miejskie cmentarze.
Komunikację z Białą zapewniała, prócz starego traktu cesarskiego, także ul.
Wałowa. Na północnych obrzeżach miasta charakterystycznym punktem stał się
tzw. trójkąt, który tworzyły zataczające głębokie łuki linie kolejowe: na wschód do
Kalwarii oraz na północ i zachód przez Stare Bielsko do Cieszyna, oraz trzecia linia,
stanowiąca połączenie między dwoma poprzednimi, łagodząca ostry kąt ich zbiegu.
Linie te układały się w
figurę trójkąta pomiędzy rzeką a głównym szlakiem
kolejowym do Dziedzic.
Pierwszą próbą wprowadzenia ładu urbanistycznego w Bielsku był Plan
Regulacji miasta, opracowany w 1899 r. przez wiedeńskiego urbanistę Maxa
Fabianiego (M. Fabiani, Erläuterungs-Bericht zum General Regulirungs-Plane der
Stadt Bielitz, Wien 1899). Plan ten zmierzał do zapewnienia miastu możliwości
nieograniczonego rozwoju w terenie i zakładał dogodne rozwiązanie komunikacyjne
w postaci systemu koncentrycznych obwodnic. Nie został on jednak w pełni
zrealizowany.
W I połowie XX w. jedną z najistotniejszych zmian wprowadzonych do układu
urbanistycznego miasta było wytyczenie i realizacja ul. Piastowskiej, która znacznie
usprawniła organizację ruchu kołowego.
39
NA LATA 2010-1013
Rozwój Białej
Biała powstała u zbiegu rzek Niwka i Biała jako przysiółek królewskiej wsi Lipnik
(ok. 1560), a wydzielona została jako samodzielna gmina w 1613 r.. Pierwotnie była
to osada służebna dla bielskiego zamku, podobnie jak on związana ze szlakiem
solnym, targowa oraz rzemieślnicza (tkactwo). Założona została na rzucie owalnicy,
z placem targowym pośrodku (ob. Plac Opatrzności Bożej) i zabudową obrzeżną.
Rzut ten czytelny jest do dzisiaj w zabudowie i układzie ulic. Rozwój osady sprawił,
że potrzebny stał się większy plac. Wraz z nadaniem praw miejskich w 1723 r.
założony został, jako zaczątek centrum nowopowstałego miasta, obecny Plac Wojska
Polskiego. Przylegał on jednym bokiem do tzw. traktu cesarskiego (trasa Wiedeń –
Lwów, ob. ul. 11 Listopada), który nieco później, po wybudowaniu mostu nad rzeką
Białą, połączyć miał oba miasta. Trzecim centrum miasta Biała był, również łączący
się z traktem cesarskim, Nowy Rynek (ob. Plac Wolności). Było to założenie
specyficzne i nowatorskie za względu na rozplanowanie w kształcie litery T. W 1820
r. zbudowano tzw. drugą szosę cesarską, łączącą Białą z Żywcem i Nowym Sączem
(ob. ul. Żywiecka), która przecięła pierwotny plac owalnicowy.
Na Mapie Breuninga z 1803 r. (Situation Plan der König Freÿ Stad Biala, AP
Kraków, Teki Antoniego Schneidera, 93) widoczny jest układ miasta Białej. Według
niej centralną oś założenia wyznaczał bieg potoku Niwka i równoległa do niego ul.
Główna (ob. ul. 11 Listopada). Zabudowa koncentrowała się wzdłuż potoku Niwka
(okolice ob. ul. Stojałowskiego), oraz wzdłuż traktów: szosy cesarskiej i drogi do
Komorowic. Miejskie centrum tworzył kwartał Starego Rynku z ratuszem i
odchodzące od niego ulice: ob. Łukowa, Cyniarska i Staszica. Kwartały zabudowy
widoczne są również na terenie pomiędzy starym traktem żywieckim a rzeką Białą
(nieistniejące już dziś ulice Zamkowa i św. Jana).
Budowa kolei nie łączyła się ze znaczącymi zmianami w układzie
urbanistycznym Białej, bowiem uruchomiona w 1888 r. linia kolejowa z Bielska do
Kalwarii i Krakowa omijała centrum miasta. Dworzec kolejowy usytuowany został
zatem poza jego granicami.
Po 1872 r. terytorium miasta zostało poszerzone o teren Przedmieścia Biała,
zabudowania zamku Habsburgów przy ul. Żywieckiej oraz budynki dworskie przy
kościele Opatrzności Bożej. Na przełomie wieków finansowe i administracyjne
centrum miasta przeniosło się ze Starego Rynku (Plac Wojska Polskiego) na Plac
Straży Ogniowej (Plac Ratuszowy), gdzie w latach 1896-1897 powstał
reprezentacyjny budynek bialskiej Kasy Oszczędności, pełniący zarazem funkcję
ratusza. Bardziej radykalne zmiany w tkance miejskiej (m.in. przykrycie potoku
Niwka ulicą Stojałowskiego) nastąpiły dopiero po II wojnie światowej, wraz z
wyburzeniami śródmiejskich kwartałów i budową tzw. Osiedla Śródmiejskiego.
5.2.2. Krajobraz kulturowy
Epoka średniowiecza
Najstarszym świadectwem osadnictwa na obszarze obecnej gminy BielskoBiała jest pierścieniowe grodzisko, pozostałość dawnej osady rzemieślniczej o
początkach w XII w., znajdujące się na terenie dawnej wsi Stare Bielsko. W tym
samym rejonie znajduje się gotycki kościół św. Stanisława z końca XIV w., z
40
NA LATA 2010-1013
zachowanym wystrojem malarskim (polichromie z 1390, 1550 i XVII w.) oraz
ołtarzem-tryptykiem z końca wieku XV, o wyraźnych wpływach malarstwa
czeskiego. Kościół otoczony jest kamiennym murem, okalającym zarazem
przykościelny cmentarz. Również z końca XV w. pochodzi tryptyk Rozesłania
Apostołów (ze szkoły małopolskiej) i rzeźba Madonny w kościele św. Barbary w
Mikuszowicach Krakowskich. Pozostałości średniowiecznych murów miejskich
Bielska widoczne są w pierzei ulicy Orkana, Krętej, pod wzgórzem zamkowym i
przy Placu św. Mikołaja. W bielskim zamku eksponowane są ponadto relikty
budowli zamkowej, pochodzące z wieku XIV.
Epoka nowożytna
W obecnych wnętrzach zamkowych znajdują się fragmenty polichromii
ściennych, stanowiące pozostałość po renesansowej przebudowie bielskiego
zamku.
Prawdopodobnie w II poł. XVII w. powstała zabudowa wokół staromiejskiego
Rynku oraz ul. Podcienie z adaptacją piwnic starszych budynków. Z tego okresu
pochodzi również studnia rynkowa i odsłonięty w partii fundamentów budynek
wagi miejskiej.
Zabytkami epoki późnego baroku są kościół św. Trójcy w Bielsku oraz bialski
kościół Opatrzności Bożej. W tym ostatnim, mimo przebudowy w XIX w., zachował
się ołtarz główny, figury wykonane przez tyrolski warsztat Stuflessera oraz
ambona.
Do wyróżniających się założeń urbanistycznych o cechach klasycyzmu należy
tzw. Bielski Syjon z 1782 r., założenie kompozycyjne na planie podkowy, na które
składały się budynek kościoła ewangelickiego i dwa gmachy szkolne. Bielski Syjon
został przebudowany w II poł. XIX w.
Lata 1800-1918
Z początku XIX w. zachowała się zabudowa przy starych traktach
wylotowych, tworząca zespoły tzw. architektury józefińskiej. Składają się na nią
parterowe domy z wysokimi, dwuspadowymi dachami, przelotową sienią i
neoklasycznym detalem. Większe skupiska tego typu architektury znajdujemy w
pierzejach ulic Sobieskiego i Cieszyńskiej, oraz wzdłuż ulicy Stojałowskiego i
częściowo 11 Listopada (po stronie bialskiej).
W II połowie XIX wieku powstaje większość budowli municypalnych,
utrzymanych w neostylowych kostiumach, przeważnie neorenesansu i neobaroku.
Szczególnie wielkomiejski charakter przybiera zabudowa wzdłuż ulic wiodących do
dworca kolejowego: 3 Maja, Mickiewicza, Krasińskiego, Barlickiego i Cechowej,
gdzie dominują kilkukondygnacyjne kamienice oraz wille z bogatym,
ornamentalnym wystrojem elewacji. Willowy charakter przybiera Przedmieście
Górne, gdzie historyzujące budynki wtopione są w ogrodowe otoczenie.
Przebudowie ulega zamek. Wiedeńskiej proweniencji jest gmach teatru (aut. Emil
von Förster, Fellner & Helmer). Większość budynków jest dziełem miejscowych
architektów, m.in. absolwenta uczelni wiedeńskich Karla Korna (poczta, hotel
„Prezydent”, budynek Komunalnej Kasy Oszczędności, siedziby straży pożarnej,
szpital miejski, budynki Sądu Grodzkiego, synagogi i większość kamienic przy
reprezentacyjnej ul. 3 Maja) oraz Emanuela Rosta sen. i jun. – ratusz, budynki
41
NA LATA 2010-1013
szkolne (Ewangelickie Seminarium Nauczycielskie, Szkoła Realna, szkoła katolicka
przy ul. Piłsudskiego, przebudowa zamku i kościoła Opatrzności Bożej).
Po 1850 r. w miejskim krajobrazie pojawiają się zespoły budynków
fabrycznych, określane mianem prefunkcjonalistycznych. W większości posiadają
one proste, pozbawione dekoracji, kilkukondygnacyjne bryły. Zespoły takie
skupiają się wokół wewnętrznego podwórza, tworząc przemysłowe kwartały, lub
wtapiają się w pierzeje miejskich ulic, przybierając skromny detal nawiązujący do
architektury mieszkalnej. W projektach z 1906 r. po raz pierwszy w Bielsku i Białej
pojawia się konstrukcja żelbetowa (fabryka Karla Wolfa przy ul. 1 Maja i Vöslauska
Przędzalnia Czesankowa przy ul. Komorowickiej 110), wskutek czego forma
budynków fabrycznych zaczyna się zmieniać.
Pierwsza w mieście kolonia domów robotniczych firmy Gustava Josephy’ego
powstaje w 1892 roku przy ulicy Michałowicza i Kamińskiego. Jest to zespół
usytuowanych równolegle ceglanych budynków o szeregowym układzie.
Na przełomie wieków oraz w pierwszym 10-leciu XX wieku w architekturze
Bielska i Białej silnie zaznacza się działalność wiedeńskich architektów ze szkoły
Otto Wagnera. Projektują oni wysokiej klasy budynki o widocznych cechach
Wiener Sezesion oraz wczesnego modernizmu. Współpracownik Wagnera, Max
Fabiani, oprócz planu regulacji urbanistycznej miasta tworzy projekt kawiarni
„Allegri” (ul. Wzgórze 21). Liczne secesyjne kamienice, a także monumentalny
gmach szkoły przemysłowej, wznosi duet Ernst Lindner & Theodor Schreyer.
Wpływy Wiener Werkstätte odbijają się też w budowlach sakralnych.
Najistotniejszą z nich jest kościół św. Mikołaja, przebudowany według projektu
Leopolda Bauera. Architekt ten, wraz rzeźbiarzem Othmarem Schimkowitzem i
witrażystą Richardem Harlfingerem, nadaje obecnej bielskiej katedrze cechy
modernizmu, nawiązuje jednak do form historycznych. Wieża kościoła, jako
pierwsza budowla sakralna w mieście, otrzymuje żelbetową konstrukcję.
Wiedeńskiej proweniencji jest też jest kaplica na nowym cmentarzu ewangelickim,
zaprojektowana przez Hansa Mayra, a ozdobiona witrażami Leopolda Forstnera
oraz ołtarzem Wilhelma Bormanna. Kaplica stanowi część założenia cmentarnego,
również projektu Mayra (1911 r.).
Z kolei wpływy szkoły małopolskiej widoczne są w dwóch bialskich budynkach
szkolnych,
zaprojektowanych
przez
krakowskiego
architekta
Sławomira
Odrzywolskiego. Pierwszy z nich, wzniesiony w 1898 r. gmach Towarzystwa Szkoły
Ludowej przy ul. Legionów, odznacza się historyzującym detalem nawiązującym
do gotyku i renesansu, z dekoracją malarską w łukach nadokiennych. Drugi,
budynek Polskiego Seminarium Nauczycielskiego z 1907 r., charakteryzuje się
bardziej uproszczoną formą, z modernistyczną stylizacją detalu.
Po 1910 r. powstają, szczególnie na Górnym Przedmieściu, zespoły
architektury wczesnomodernistycznej. Przeważają tu realizacje projektów firmy
Karl Korn (prowadzonej przez syna Karla, Feliksa), spółki Jüttner & Bolek oraz
Andreasa Walczoka. Wiedeński rodowód mają pierwsze bielskie budynki spółdzielni
mieszkaniowych z lat 1911-1912 (budynek Ogólnoużytecznej SP przy ulicy
Osuchowskiego 2-6 projektu Hermanna Eichingera i domy kolejarskie przy ul. 3
Maja 14 aut. Bobrowsky’ego).
Począwszy od lat 70-tych XIX stulecia w podmiejskiej dzielnicy Cygański Las
powstaje zabudowa willowa i letniskowa. Odzwierciedla ona kolejne fazy stylowe w
tego typu budownictwie, od drewnianych domów w stylu „cottage” i „tyrolskim”,
przez neostylowe wille po modernistyczne rezydencje w założeniach parkowych.
42
NA LATA 2010-1013
Lata 1918-1939
W latach międzywojennych, m.in. przy wytyczonych po parcelacji ogrodu
zamkowego ulicach Bohaterów Warszawy i Grota Roweckiego oraz wzdłuż dolnego
odcinka ul. Piastowskiej, powstają komfortowe dzielnice mieszkaniowe. Wyróżniają
się wille projektowane przez wiedeńczyka Victora Fenzla (ul. Chopina 11, ul.
Grottgera 14, NMP Królowej Polski 21) oraz firmę Karla Korna (Piastowska 14,
Słowackiego 28, 32). Budynki z tego okresu cechują się funkcjonalną formą,
operującą kubicznymi bryłami, dużymi powierzchniami przeszkleń i zaokrąglonymi
liniami balkonów, a także dbałością o tzw. estetykę materiału.
Monumentalną budowlą Gimnazjum Polskiego z lat 1924-1927 (ul.
Listopadowa 70) swoją bielską działalność rozpoczyna pochodzący z Cieszyna
Alfred
Wiedermann.
Jego
późniejsze
realizacje
charakteryzują
się
ekspresjonistycznym
traktowaniem
formy,
z
elementami
tzw.
stylu
kryształkowego, co widoczne jest m.in. w gmachu mieszkalno-garażowym Straży
Pożarnej (ul. Grunwaldzkiej 20a-b) czy w budynku Domu Oficerskiego (ul.
Sobieskiego 70). Tendencje ekspresjonistyczne przejawiają się również w
projektach bielskiego architekta Alojzego Strunza, szczególnie w budynku
Przychodni Przeciwgruźliczej (ul. Partyzantów 57a) oraz kamienicy przy ul.
Mickiewicza 32. Wysokiej klasy przykładem polskiej architektury XX-lecia
międzywojennego, z wystrojem wnętrza typowym dla stylu kryształkowego, jest
budynek Banku Polskiego autorstwa warszawskich architektów S. Filasiewicza, J.
Klimaszewskiego i S. Daukszy (wnętrze).
Reprezentatywny dla międzywojennego funkcjonalizmu styl okrętowy,
zarówno w formie, jak i w detalu, przejawia zaprojektowany przez A.
Wiedermanna zespół domów mieszkalnych, tzw. okrąglak (ul. Bohaterów
Warszawy 2a-6a). Usytuowany w zakolu rzeki Białej, swoim kształtem dopasowuje
się on do łukowej parceli. Zdobią go liczne okrągłe okienka i maszty. W podobnej
stylistyce utrzymany jest również budynek szkoły przy ul. Osuchowskiego 8
projektu Kazimierza Sołtykowskiego z Katowic.
Dobrej klasy architektura funkcjonalistyczna powstaje także przy okazji
inwestycji municypalnych, takich jak łaźnia miejska, lotnisko i kąpielisko miejskie
przy ul. Konopnickiej. Autor projektu kąpieliska, Paweł Juraszko, zaprojektował
również budynek Komunalnej Kasy Oszczędności, stanowiący zachodnią pierzeję
Placu Bolesława Chrobrego, z charakterystycznym westybulem zdobionym
elewacją-witrażem.
Układy ruralistyczne dawnych wsi
Stare Bielsko powstało z nawsi położonych po obu stronach potoku
Starobielskiego, przy ulicach Zapłocie Małe, Zapłocie Duże, Nad Potokiem,
Dymarek, Sumpera. W jego obrębie znajduje się najstarszy element osadniczy,
pierścieniowe grodzisko z epoki wczesnego średniowiecza, a także gotycki kościół
p.w. św. Stanisława. Układ ulic, biegnących prostopadle do osi głównej, po linii
północ-południe, związany jest z dawnym rozłogiem pól.
Ten sam kierunek podziału ról (północ-południe), widoczny w układzie ulic,
kontynuują Aleksandrowice. Zostały one wydzielone z południowej części Starego
Bielska około XVIII w., zaś jako gmina w roku 1864. Od 1775 roku główną oś
43
NA LATA 2010-1013
Aleksandrowic wyznacza tzw. trakt cesarski (obecna ulica Cieszyńska). Zabudowa
zagrodowa powstała tu wskutek parcelacji dawnych folwarków, które dzielono
wówczas na niewielkie działki siedliskowe z rolami w ich przedłużeniu (np. ul.
Antyczna: 5A, 34C, 47, 63; ul. Brodzińskiego: 11, 13, 15 ).
Komorowice Śląskie stanowią układ o ulicach na linii wschód-zachód,
biegnących prostopadle do doliny rzeki Białej. O obecnym kształcie zadecydował
przebieg szlaków komunikacyjnych na linii północ-południe (linia kolejowa, ul.
Warszawska). Zabudowę wytyczono w roku 1742, przy obecnej ul. Złocistej i
Ogrodników, z którą wiązała się szkoła ewangelicka (ul. Katowicka 19) i cmentarz.
Wieś Kamienica powstała prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV w.. Z całą
pewnością istniała już w roku 1305, bowiem została wówczas wymieniona w spisie
dochodów diecezji wrocławskiej. Nawsie stanowiło centrum osadnicze w dolinie
potoku Kamieniczanka. Po obu stronach potoku zachowały się historyczne rozłogi,
asymetrycznie usytuowane względem siebie, a także kompleksy leśne. W 1742 r.
wytyczono tu 5 działek przy obecnej ul. Blokowej 21 i 29 i Kormoranów. Działki
wpisywały się w historyczny rozłóg pół po linii północny zachód–południowy
wschód.
Olszówka Dolna i Górna zostały wydzielone z Kamienicy w XVI w.. Miało to
związek z wytyczeniem drogi (ob. ul. Armii Krajowej) w 1548 r. Zabudowa skupiła
się wzdłuż potoku Olszówka, na tzw. odciętych końcówkach łanów biegnących z
Kamienicy.
Mikuszowice Śląskie istniały już w 1312 r., kiedy to zostały wymienione w
przywileju użytkowania lasu miejskiego. Posiadają układ dróg i ulic prostopadły do
doliny rzeki Białej.
Wapienica wzmiankowana była w roku 1568. Rozciąga się ona wzdłuż
potoku Wapienica, po jego zachodniej stronie. Linie rozłogu łanowo-leśnego
przebiegają tutaj w kierunku wschód-zachód. Wapienica charakteryzuje się
zabudową w układzie łęgowo-zarąbkowym.
5.2.3. Wybrane parki i założenia zieleni o walorach zabytkowych
Park Strzelecki
Park Strzelecki usytuowany jest w kwartale pomiędzy ulicami Słowackiego,
Piastowską, Chopina i Lubertowicza. W 1831 przy obecnej ulicy Słowackiego
zbudowana została strzelnica Towarzystwa Strzeleckiego, zaś w roku 1880
powiększono ją o część mieszczącą reprezentacyjną salę balową. Wokół
zabudowań strzelnicy założony został park. W roku 1898 przyłączono do niego w
zachodniej części teren dawnego cmentarza cholerycznego, użytkowanego od
1832 r. do połowy XIX w.. Wówczas też nadano nazwę Park Jubileuszowy Cesarza
Franciszka Józefa. W roku 1902 skonstruowano dwutraktowe schody prowadzące
do wyżej położonej części Parku Strzelniczego. U ich podnóża ustawiono żeliwną,
neobarokową fontannę, ufundowaną przez barona von Schwarza (obecnie w tym
miejscu znajduje się współczesna rzeźba). W części północno-wschodniej
znajdował się brodzik dla dzieci, ponad którym w 1938 roku wzniesiono wieżę
spadochronową dla Ligi Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej.
Oś kompozycyjną parku stanowi główna aleja, obsadzona drobnolistnymi
44
NA LATA 2010-1013
lipami, biegnąca po linii wschód-zachód. W górnej części parku dominuje
prostokątny układ ścieżek, w części dolnej – promienisty. Rośnie tu przeszło 290
drzew i krzewów reprezentujących 47 gatunków, w tym drzewa liczące ponad sto
lat: klon pospolity, sosna czarna, wiąz górski, dąb szypułkowy, klon-jawor i robinia
biała. Za najcenniejsze okazy uznaje się: dąb czerwony, brzoza brodawkowata,
klon srebrzysty i lipy szerokolistne.
Park Blichowy
Park Blichowy założony został po 1895 r. przez ówczesnego ogrodnika
miejskiego Franciszka Chlupacza. Rozciąga się on na odcinku 1,5 km wzdłuż
zachodniego brzegu rzeki Białej, pomiędzy ulicami Partyzantów, 1 Maja i
Leszczyńską. Północny odcinek (od przejazdu kolejowego do ul. 1 Maja) przebiega
wzdłuż ul. Sempołowskiej, po wschodniej stronie rzeki Białej. Odcinek środkowy
otwiera się w kierunku zachodnim placem z pomnikiem Adama Mickiewicza (do
1939 r. stał tu pomnik prezydenta Narutowicza). W południowej części parku, przy
miejskiej ślizgawce, w r. 1896 postawiono drewniany pawilon lodowy, który
następnie zastąpiono modernistycznym budynkiem projektu Alfreda Wiedermanna
(1928 r.). Najliczniej reprezentowanymi tu gatunkami drzew są lipa i kasztan, a
także klon oraz jesion. Dużą wartością dendrologiczną odznaczają się: platan
klonolistny, jesion pensylwański, jesion wyniosły, buk purpurowy, katalpa
wielkokwiatowa, lipa drobnolistna, klon srebrzysty i kasztanowiec.
Park przy klasztorze św. Hildegardy
Park przy klasztorze św. Hildegardy, usytuowany pomiędzy ulicami Żywiecką
i Broniewskiego, założony został w połowie XIX wieku na terenie dawnego dworu
Komorowskich. W jego miejsce wzniesiono tu wówczas klasycystyczny pałac (ul.
Żywiecka 20), wokół którego powstało założenie parkowe. W 1858 r. pałac
przeszedł w ręce arcyksięcia Albrechta Habsburga, zaś w 1893 r. został
podarowany wraz z parkiem siostrom zakonu Córek Bożej Miłości i przemianowany
na klasztor św. Hildegardy.
Wnętrza ogrodowe wyznaczane są przez osie pałacu. Przed frontem budynku
znajduje się geometryczne założenie o symetrycznym układzie klombów. Od ulicy
Żywieckiej prostopadle do osi pałacu wiedzie aleja obsadzona żywopłotem. Wzdłuż
obrzeży ciągną się szpalery wysokich drzew. W drzewostanie przeważają jesiony
wyniosłe i klony pospolite, występują także rzadkie krzewy ozdobne. Do
najcenniejszych należą: dąb szypułkowy, grochodrzew, sosna wejmutka, hortensja
drzewkowata, pigwowiec japoński, perukowiec podolski, magnolia drzewkowata i
metasekwoja chińska.
Park przy dworku barona Adolfa Klobusa
Park przy dworku barona Adolfa Klobusa (ul. Żywiecka 193) powstał po 1870
r., kiedy w miejscu drewnianego dworku Eduarda Zipsera rozpoczęła się budowa
obecnego neorenesansowego pałacyku barona Adolfa Klobusa. Pałacyk z
dziedzińcem i zabudowaniami gospodarczymi stanowi centrum założenia
parkowego. Decyduje to o układzie kompozycyjnym wnętrz ogrodowych, który
45
NA LATA 2010-1013
jest symetryczny i otwarty w kierunku dworku. Otaczający budynek drzewostan
przechodzi w komponowane założenie parkowe po jego zachodniej stronie.
Starodrzew grupuje się na obrzeżach parku od strony północnej i zachodniej. Od
północy i południa biegną dwie drogi dojazdowe do pałacu. Od zachodu granicę
parku wyznacza ulica Żywiecka.
Przez dwudziestohektarowy teren parku przepływają dwa równoległe cieki
wodne. Początkowo istniało tu również niewielkie jezioro, służące zimą jako
lodowisko.
Dominującymi gatunkami drzew są: jawor, grochodrzew, lipa drobnolistna,
buk i dąb szypułkowy. Wśród najcenniejszych występujących tu drzew są także
katalpa wielkokwiatowa i sosna wejmutka.
Park przy willi Eduarda Zipsera
Park przy willi Eduarda Zipsera (ul. Bystrzańska 52) powstał po 1902 r. jako
ogród otaczający wzniesioną w tym okresie rezydencję fabrykanta. Jego
dwuosiowy układ kompozycyjny wyznaczają krzyżujące się osie budynku. Do willi
prowadzi aleja wysadzana lipami. Wnętrza ogrodowe okolone są zespołami
wysokiego starodrzewu w układzie tarasowym. Do najliczniej tu reprezentowanych
gatunków drzew należą: lipa drobnolistna i szerokolistna, świerk, sosna wejmutka,
zaś do gatunków szczególnie wartościowych – dąb szypułkowy. Znajdują się tu
ponadto okazy o dużej wartości dendrologicznej: platan klonolistny, tulipanowiec
amerykański i leszczyna turecka.
5.2.4. Cmentarze
Cmentarz katolicki przy ul. Grunwaldzkiej
Teren pod planowany cmentarz katolicki zakupiony został przez komitet
parafialny w 1882 r., zaś otwarcie nekropolii nastąpiło dwa lata później, w roku
1884. Po 1915 roku cmentarz został poszerzony: ku zachodowi do dzisiejszej ul.
Wita Stwosza i ku północy do ul. Piastowskiej. Na przyłączonym terenie
powtórzono kompozycję kwaterową (projekt sygnowany i datowany – Robert
Friedel, XI. 1915).
Założenie cmentarne ma układ kwaterowy i sytuuje się na rzucie
wydłużonego prostokąta. Równolegle do dłuższego boku prostokąta biegną trzy
główne aleje, równolegle do boku krótszego – pięć alej poprzecznych. Na
skrzyżowaniu wiodącej od bramy alei głównej z pierwszą aleją poprzeczną
znajduje się granitowy krzyż z datą 1927. Część pierwotną okala murowane
ogrodzenie, w którym od strony południowej umieszczona jest trójarkadowa
brama z kutymi kratami w arkadach, pochodząca z czasu założenia cmentarza
(1882-1884). Obok, również przy murze południowym, wznosi się murowany,
neogotycki krużganek z tego samego okresu, ceglany z bogatym detalem
kamiennym, stalowymi kotwami i sklepieniami krzyżowymi na gurtach. W
krużganku tym mieszczą się, ujęte kutymi kratami, grobowce wybitnych
przedstawicieli zamożnego mieszczaństwa bielskiego (m.in. Karola Jankowskiego).
Dalej stoi budynek administracyjny, zbudowany około 1915 roku, parterowy,
46
NA LATA 2010-1013
częściowo podpiwniczony, z dwuspadowym dachem krytym dachówką.
Na terenie cmentarza znajduje się szereg nagrobków o walorach
zabytkowych, m.in. rząd grobowców przy północnym murze cmentarnym, wśród
nich modernistyczny grobowiec architekta Andreasa Walczoka. W nowszej części
cmentarza, przy ogrodzeniu zachodnim wznosi się pomnik Legionistów z ok. 1925
r., ekspresjonistyczny w formie obelisku flankowanego słupkami z emblematami
legionowymi.
Cmentarz ewangelicki w Starym Bielsku przy ul. Sobieskiego
Cmentarz założono w 1818 r. w związku z powstaniem parafii ewangelickiej
w Starym Bielsku i z rozpoczęciem budowy kościoła. Kompozycja ukształtowała się
pod koniec XIX w.. Jednocześnie wybudowano kaplicę cmentarną (która następnie
została wtórnie przebudowana). Po 1945 r. cmentarz został zdewastowany, m. in.
skuto niemieckie napisy z nagrobków (akcja prowadzona w l. 50-tych).
Nekropolia leży na rzucie trapezu. Posiada układ kwaterowy z przecinającymi
się pod kątem prostym alejami. Na jej osi biegnie ukierunkowana na fasadę
kościoła ewangelickiego aleja główna, a prostopadle do niej wytyczono kilka alei
bocznych. Istniejący tu drzewostan związany jest z poszczególnymi grobami
(głównie cyprysy, srebrny świerk i pospolite drzewa krajowe). Większość
nagrobków to nagrobki kamienne, o formie obelisków, niekiedy otoczone kutymi
kratami. Wyróżnia się nagrobek pastora J.T. Gloxina (zm. 1877), wykonany z
białego marmuru, z krzyżem oraz nakrytym stołem z otwartą księgą, okolony
żeliwnym ogrodzeniem. W północnej części cmentarza znajduje się kaplica
cmentarna.
Cmentarz ewangelicki przy ul. Modrzewskiego (tzw. stary)
Tzw. „stary” cmentarz ewangelicki założony został w 1833 r.. Z zespołem
ewangelickiego kościoła Zbawiciela łączy go aleja, wytyczona na osi bramy
cmentarnej. W 1895 r. nekropolię tę poszerzono ku zachodowi. Po 1945 r. została
zdewastowana wskutek prowadzonej w l. 40-tych i 50-tych zorganizowanej akcji,
podczas której m.in. wymłotkowywano niemieckie napisy na nagrobkach.
Cmentarz na rzucie prostokąta. Posiada układ kwaterowy, aleje krzyżują się
pod kątami prostymi. Drzewostan, związany częściowo z alejami, lecz głównie z
poszczególnymi grobami (m. in. srebrne świerki, cisy), jest obecnie
zdewastowany. Na skrzyżowaniu powiązanej z bramą alei głównej z aleją
poprzeczną znajdują się pozostałości strzyżonych grabów, tworzące półkoliście
wygięte „gabinety”. Nekropolię otocza mur z wzniesioną po 1833 roku
trójprzelotową bramą w ogrodzeniu południowym, o formach „Rundbogenstill” z
motywami neoromańskimi i kutymi kratami. Po zewnętrznej stronie muru od
strony zachodniej wznosi się parterowa przybudówka o analogicznych,
neoromańskich cechach stylowych. Najstarsze spośród zachowanych nagrobków
(po 1833 - po poł. w. XIX) mają cechy późnego klasycyzmu i są wykonane z
żeliwa. Należy do nich m. in. płyta Rosy Belieger (napis niezachowany) z
alegoryczną postacią kobiecą z krzyżem stojącą na cokole z wizerunkiem geniusza
śmierci. Większość nagrobków pochodzi z końca XIX i pocz. XX w. i ma formę
granitowych obelisków, zaś kwatery okolone są ogrodzeniami z kutych krat (m. in.
nagrobki rodzin Haehnel, Sennenwaldt, Adler, pomnik Theodora Sixta z aniołem
47
NA LATA 2010-1013
na obelisku). Rzadziej występują formy symboliczne: złamanej kolumny, skały,
piramidy. Nagrobki z lat 1914-1939 są w części wykonane ze sztucznego
kamienia, przybierają m. in. postać struktur umieszczonych przy murze (na osi
alei głównej, w murze północnym: nagrobki rodzin Roth i Bulowski).
Cmentarz ewangelicki przy ul. Listopadowej (tzw. nowy)
W 1909 r. parafia ewangelicka w Bielsku rozpisała konkurs na projekt
założenia nowego cmentarza wraz z zabudowaniami kaplicy i przyległymi
budynkami. Miał on znajdować się przy dzisiejszej ulicy Listopadowej. Konkurs ten
wygrał wiedeński architekt Hans Mayr. Otwarta w 1911 r. nekropolia jego projektu
stanowi połączenie dwóch typów założeń cmentarnych. Górna część, położona na
równym terenie, od wschodu przylegająca do przykościelnego dziedzińca, posiada
równoległy układ rzędów rozdzielonych żywopłotem, nawiązujący do typu campo
santo. Tworzy ona przestrzeń od zachodu i południa zamkniętą arkadami
krużganków, od północy ograniczoną kamiennym murem oporowym. Mur ten
oddziela leżące na stoku pozostałe sektory o parkowym charakterze. Poszczególne
nagrobki utrzymane są w płynnej secesyjnej stylistyce, ze spływającymi miękko
obramowaniami płyt, nakrytych falistym, blaszanym zwieńczeniem. Artystyczną
całość stanowi wnętrze mauzoleum rodzin Josephy i Schwabe, o ścianach
artykułowanych żłobionymi pilastrami z owalnym ornamentem pod kapitelem.
Inną stylistykę prezentuje grobowiec rodziny Piesch w formie kopułowej kaplicytempietta, okolonej toskańskimi kolumnami. Na cmentarzu znajdują się nagrobki
wielu znamienitych mieszczan (m.in. Theodora Haase, zdobiony płaskorzeźbą
autorstwa wiedeńczyka Hansa Schwathe), bielskich fabrykantów (m.in. Moritza
Bartelmussa z medalionem Schwathego, Gustava Molendy z płaskorzeźbą
wykonaną przez Ludwika Hujera) oraz artystów (popiersie śpiewaczki Felicji
Kaszowskiej-Krotowskiej autorstwa Karola Hukana z Krakowa). Budynek kaplicy
cmentarnej łączy cechy neobaroku z secesją, wyróżnia się przy tym falistym
szczytem wysokiego dachu i okapem nad arkadą bramy. Wystrój wnętrza również
jest dziełem artystów z Wiednia (mozaiki i witraże Leopolda Forstnera, ołtarz z
rzeźbą Chrystusa autorstwa Wilhelma Bormanna).
Cmentarz ewangelicki w Mikuszowicach Śląskich
Cmentarz ewangelicki w Mikuszowicach Śląskich przy ul. Bystrzańskiej
założony został ok. 1828 r.. Zorientowano go w stronę ulicy. Jego osiowy układ
podkreśla brama oraz obsadzona tujami aleja główna, zamknięta drewnianym
krzyżem z figurą Chrystusa wyciętą z blachy. Dwuskrzydłowa, dekoracyjna brama
cmentarza wykonana jest z żeliwa. Większość grobów posiada nagrobki kamienne
bądź marmurowe. Około połowa nagrobków kwalifikuje się jako zabytkowe. Przy
północnym murze znajdują się trzy rozbudowane, o bogatych formach
architektonicznych, grobowce rodzinne: mauzoleum Zipserów (1861r.), Wenzela
Hainischa (4 ćw..XIXw.) oraz rodziny Suchy.
48
NA LATA 2010-1013
Cmentarz katolicki w Białej
Cmentarz katolicki w Białej przy ulicy Cmentarnej założony został w 1790 r.
m.in. na terenie wcześniejszego cmentarza cholerycznego. W 1865 r.
rozbudowano go i wzniesiono trójarkadową bramę od ulicy Cmentarnej.
Rozbudowa była kontynuowana w latach 1882-1888; zbudowano wówczas
krużganki od strony zachodniej. Na początku XX w. nekropolia została poszerzona
na południe, po tej stronie również powstały krużganki.
Układ alej cmentarza jest krzyżowy. W jego starszej części biegną cztery
aleje, w tym wytyczona na osi bramy aleja centralna z kamiennym krzyżem
pośrodku. Najcenniejsze ze znajdujących się tu zabytków to: kaplica cmentarna
przy murze wschodnim, z sygnaturką na kalenicy; krużganek grobowcowy przy
murze zachodnim z filarowo-arkadową loggią i kutymi kratami; krużganek
grobowcowy od strony południowej z dekoracją sztukatorską belkowania, z
przejściem do nowszej części cmentarza; kapliczka Matki Boskiej Bolesnej z
rzeźbą przy murze wschodnim; nagrobek rodziny Strzygowskich z rzeźbą figuralną
i przedstawieniem „bramy śmierci” w krużganku południowym; nagrobek rodziny
Wenzelis z płaskorzeźbioną kopią Madonny Rafaela, grobowiec rodziny Pająk z
rzeźbą anioła, secesyjne epitafium Erwina Linderta z 1913 r. w krużganku
zachodnim.
Cmentarz żydowski
Usytuowany pomiędzy ulicami Cieszyńską (od południa) i Konopnickiej (od
północy) cmentarz żydowski założony został na terenie Aleksandrowic w roku
1849. Po 1873, a najprawdopodobniej ok. 1880 r., przedłużono go ku południowi
zgodnie
z
obecnym
zasięgiem.
Jednocześnie
dobudowano
też
dom
przedpogrzebowy według projektu Karla Korna. Na przełomie XIX i XX w.
nekropolia została poszerzona o część zachodnią. Okres okupacji hitlerowskiej
(1939-1945) przyniósł jej dewastację.
Wschodnią część cmentarza cechuje układ kwaterowy z trzema alejami
podłużnymi (środkowa na osi tylnej elewacji synagogi cmentarnej) oraz dwoma
poprzecznymi. Pierwotnie aleje obsadzone były strzyżonymi akacjami i
kasztanowcami, których pozostałości zachowały się. Nagrobki powstałe przed
rokiem 1939 wykonane są z kamienia i posiadają formę macew oraz obelisków. W
części wschodniej, na osi alei poprzecznej, znajduje się kwatera wojskowa z
okresu I wojny światowej, z symboliczną stelą przedstawiającą drzewo o
złamanym wierzchołku. Po roku 1945 powstały tu liczne symboliczne nagrobki
poświęcone „ofiarom niemieckiego barbarzyństwa”.
Kompozycja zachodniej części cmentarza jest całkowicie zatarta
Dom przedpogrzebowy w typie Rundbogenstil charakteryzuje się
symetrycznie skomponowaną bryłą i elewacjami. Bryła jest trójczłonowa, z wyższą
częścią środkową. Mieści się w niej jednoprzestrzenne wnętrze synagogalne z parą
aneksów po bokach. Dekoracyjne elewacje wykończone zostały dwubrawną cegłą,
układającej się w poziome żółte i ceglaste pasy, i ozdobione detalem z cegły.
Przed fasadą synagogi znajduje się skwer, od strony ul. Cieszyńskiej
zamknięty murowanym z cegły i wyposażonym w kute kraty ogrodzeniem z czasu
budowy synagogi.
49
NA LATA 2010-1013
Cmentarz wojskowy
Cmentarz wojskowy zlokalizowany jest na os. Wojska Polskiego. Powstał on
w 1924 r., później zaś był trzykrotnie poszerzany i przekomponowywany: po 1945
r., ok. 1980 r. i po 1989 r..
Nekropolia na rzucie prostokąta. Jej kompozycja jest symetryczna,
kwaterowa, osiowa. Aleja główna biegnie po osi cmentarza, od bramy do
poprzedzonego prostokątnym placem pomnika. Po bokach placu znajduje się para
kwater otoczona rzędami żołnierskich grobów. Trzy rzędy grobów znajdują się też
za pomnikiem. Przecinające oś główną dwie poprzeczne aleje wydzielają po
bokach alei głównej i placu trzy pary kwater, w których umiejscowione są
zbiorowe groby: harcerzy poległych w latach 1939-1945, nieznanych żołnierzy
poległych w II wojnie światowej, nieznanych bojowników ruchu oporu, nieznanych
żołnierzy poległych w r. 1939, nieznanych żołnierzy poległych w I wojnie
światowej. Pomnik ma formę prostopadłościanu ozdobionego reliefem ze
sztucznego kamienia przedstawiającym walczących żołnierzy, z krzyżem oraz z
tablicą z brązu. Od frontu cmentarz zamknięty jest ażurowym ogrodzeniem ze
sztucznego kamienia, z takąż bramą na osi.
Cmentarz katolicki w Leszczynach
Cmentarz przy ul. Krasickiego w Leszczynach powstał w latach 1925-1927.
Został założony na rzucie prostokąta. Krzyżowy układ alei wyznacza cztery
kwatery, których skrzyżowanie zaznaczone jest czterema lipami. Aleje obsadzono
kasztanowcami. Najcenniejsze ze znajdujących się tu nagrobków pochodzą z
okresu międzywojennego.
Cmentarz katolicki w Lipniku
Cmentarz katolicki przy ul. Polnej w Lipniku utworzono na przełomie XVIII i
XIX w., po likwidacji cmentarza przykościelnego. Leży on na rzucie prostokąta.
Układ głównej alei jest asymetryczny. W alei poprzecznej stoi kamienny krzyż z
1836 r., otoczony starodrzewem (lipy). Przy wejściu od strony zachodniej wznosi
się budynek kostnicy z 1926 r. Najcenniejsze nagrobki pochodzą z lat
międzywojennych.
Cmentarz ewangelicki przy ul. Krakowskiej
Cmentarz
ewangelicki
przy
ul.
Krakowskiej
pochodzi
z
okresu
międzywojennego. Został założony na rzucie prostokąta. Kwatery rozplanowane są
geometrycznie. Na osi biegnie wysadzana cyprysami aleja, zamknięta budynkiem
kaplicy z wieżą krytą namiotowym hełmem. Cmentarz okolony jest ceglanym
ogrodzeniem ze słupkami, brama posiada kutą kratę.
Cmentarz katolicki Komorowic Śląskich
Cmentarz katolicki przy ul. Katowickiej w Komorowicach Śląskich powstał
przed rokiem 1836. Cechuje się założeniem na planie trapezu, z krzyżowym
układem alejek. Na jego terenie występują liczne krzewy i drzewa. Wśród
50
NA LATA 2010-1013
najstarszych zachowanych grobów, których większość usytuowana jest w
północnej części nekropolii, są pochodzące z lat: 1887 (Susanna Antonik), 1889
(Böhn), 1900, 1901 (Ewa Podleśny) i 1906. Prawie wszystkie reprezentują typ
nagrobka z płytą stojącą z krzyżem i tablicą inskrypcyjną. Napisy są w większości
w języku niemieckim. Grobowce przedwojenne często przybierają formę obelisku,
głównie z czarnego marmuru. Przykładem odróżniającego się rozwiązania jest
grobowiec Roberta Urbanke, który ma postać wielkiego głazu z wyrzeźbioną
zwiędłą różą (1930 r.).
Cmentarz ewangelicki Kamienicy przy ul. Karpackiej
Cmentarz ewangelicki przy ul. Karpackiej w Kamienicy pochodzi z lat 90-tych
XIX w.. Posiada dwie krzyżujące się osiowe alejki wysypane żwirem. Większość
znajdujących się tu nagrobków wykonano z kamienia i sztucznego kamienia;
najstarsze z nich powstały pod koniec lat 80-tych XIX w.. Cmentarz ogrodzony
jest siatką. Żeliwna brama posiada secesyjny ornament. Cmentarna kaplica
zbudowana w 1899 r. według projektu Carla Steinhofera z Wiednia, jest
budynkiem neogotyckim, jednonawowym, oszkarpowanym, z wieżą od frontu.
Cmentarz katolicki Kamienicy przy kościele św. Małgorzaty
Cmentarz katolicki Kamienicy przy kościele św. Małgorzaty (ul. Karpacka)
został założony wraz z wybudowaniem nowego kościoła w 1899 r.. Posiada
układ tarasowy, przy czym poszczególne tarasy połączone są schodami.
Główne aleje wytyczone są na rzucie krzyża łacińskiego. Większość
nagrobków wykonano z lastriko, występują jednak również nagrobki
marmurowe. Ogrodzenie nowe.
5.2.5. Zabytki archeologiczne
Teren gminy objęty był rozpoznaniem archeologicznym w ramach programu
Archeologiczne zdjęcie Polski. Badania przeprowadzono w granicach obszarów AZP
nr 106 – 48; 107 – 47; 107 – 48; 108 – 47; 108 – 48.
Za najcenniejsze zabytki archeologiczne znajdujące się na terenie BielskaBiałej uznano:
Grodzisko założone w. XII/XIII jako pierścieniowa obronna osada rolniczoprodukcyjna. Osadę otaczały podwójne wały ziemne rozdzielone fosą o
szerokości 15 m i głębokości 5 m – obecnie zniwelowane, częściowo czytelne w
terenie. Osada została zlikwidowana po pożarze w końcu XIV w.. W trakcie
badań archeologicznych prowadzonych w latach 1933-1938 i po roku 1973
stwierdzono ślady po chatach, studniach oraz warsztatach rzemieślniczych
(dymarkach);
Średniowieczne i nowożytne mury miejskie;
Relikty górnej bramy miejskiej w rejonie ul. Piwowarskiej i Sobieskiego;
Pozostałości budynku wagi oraz studnię;
Zamek;
51
NA LATA 2010-1013
Układ staromiejski;
Ślady osadnictwa z epoki kamienia, neolitu, średniowiecza
nowożytnych (38 stanowisk archeologicznych);
Dwa obozowiska z młodszej epoki kamienia i epoki brązu;
Przyszpitalny cmentarz choleryczny z przełomu XVI i XVII w;
Kamienice mieszczańskie z XVI w.;
Kamienny krąg na Palenicy.
i
czasów
5.2.6. Zabytki w zbiorach muzealnych
Zbiory Muzeum w Bielsku-Białej
Dział Archeologii
Zbiór muzealiów archeologicznych zawiera głównie zabytki archeologiczne z
obszaru byłego województwa bielskiego. Materiały te reprezentują wszystkie
okresy – od epoki kamienia po czasy nowożytne. Większość eksponatów
pochodzi z badań wykopaliskowych oraz z badań własnych prowadzonych na
terenie starego miasta w Bielsku i stanowisk prehistorycznych z obszaru Śląska
Cieszyńskiego. W skład zbiorów wchodzą:
 zabytki prehistoryczne dokumentujące najstarsze ślady pobytu człowieka w
tym regionie. Pochodzą one z badań wykopaliskowych oraz z odkryć
przypadkowych. Są to m.in. narzędzia kamienne, w tym siekierki i toporki z
okresu neolitu;
 materiały średniowieczne z zamków w Oświęcimiu, Bielsku-Białej i
Kobiernicach oraz dworów obronnych w Spytkowicach, Graboszycach i
Czańcu, bogaty zestaw różnorodnych form ceramiki naczyniowej oraz liczne
egzemplarze średniowiecznych wyrobów metalowych w postaci kluczy,
grotów bełtów do kuszy, podków i innych;
 zbiór kafli piecowych pochodzących z Zamku Sułkowskich w Bielsku oraz z
dworu obronnego w Spytkowicach k. Oświęcimia, kafle herbowe właścicieli
miasta Bielska oraz ciekawe przykłady kafli gotyckich i renesansowych.
Dział Etnografii
Zbiory liczą około czterech tysięcy pozycji inwentarzowych. Są to głównie
eksponaty pochodzące z terenu byłego województwa bielskiego:
 elementy strojów ludowych (od końca XIX w. do dnia dzisiejszego)
cieszyńskich, góralskich (Beskid Śląski), pszczyńskich, laskich (przede
wszystkim z okolic Białej) i wilamowickich;
 kolekcja srebrnej biżuterii, noszonej głównie w kobiecym stroju
cieszyńskim, w tym: pasy, napierstniki, czyli tzw. orpanty, broszki oraz
hoczki-zapinki do serdaków-żywotków cieszyńskich z motywami figuralnymi
i roślinnymi. Zbiór tych ostatnich liczy prawie 1500 sztuk. Wykonano je pod
koniec XIX i w I połowie XX w. zarówno techniką odlewu, jak i filigranu.
Licznie reprezentowane są także same żywotki oraz czepce naczółkowe z
koronkowymi czółkami wykonanymi technikami klockową, szydełkową i
igiełkową;
 tkaniny dekoracyjne, duży zbiór haftów (jedno- i wielokolorowe,
krzyżykowe, płaskie, angielskie, richelieu) oraz szydełkowe koronki
koniakowskie;
52
NA LATA 2010-1013



dawne malarstwo, rzeźba i oleodruki, a także ludowa sztuka współczesna:
rzeźba, płaskorzeźba, malarstwo oraz malarstwo na szkle, zabawki i ptaszki
wykonane z drewna;
plastyka obrzędowa: szopki, maski obrzędowe i gwiazdy kolędnicze. Dwie
spośród szopek nawiązują do architektury Bielska i Białej. Najstarsza z nich,
nieznanego autorstwa, pochodzi z Godziszki z przełomu XIX i XX wieku.
Maski wykonane są najczęściej z drewna. Najliczniejsze są maski Żyda,
Diabła i Śmierci, a także kozy kolędnicze. W zbiorach znajdują się ponadto
przebrania Cygana, Cyganki oraz Koni z grupy tzw. Dziadów kolędujących
do dziś w Sylwestra i Nowy Rok w niektórych wsiach Beskidu Żywieckiego;
przedmioty codziennego użytku i sprzęty gospodarstwa domowego,
eksponaty związane z rzemiosłami ludowymi (przede wszystkim tkactwem i
obróbką drewna) oraz uprawą roli i hodowlą.
Dział Sztuki
W zbiorach znajduje się około pięć tysięcy eksponatów datujących się od
starożytności po czasy współczesne. Najstarszym eksponatem jest fragment
twarzowy pokrywy mumii wykonanej w Egipcie w pierwszym tysiącleciu przed
Chrystusem. Ponadto w skład zbiorów wchodzą:
 zespół gotyckich rzeźb i obrazów, w tym tryptyk powstały na przełomie XV i
XVI w. w Antwerpii z rzeźbioną centralnie sceną Bożego Narodzenia;
 liczne obrazy o tematyce religijnej (XVII-XX w.);
 zbiór malarstwa, grafiki, rzemiosła artystycznego, porcelany, fajansu, szkła,
srebra, cyny, tkaniny, mebli i bibelotów z XIX i początku XX w., portrety
lokalnych elit społeczno-politycznych autorstwa m.in.: P. M. Bohúňa, M.
Strzegockiego, E. Świerkiewicza i J. Stokłosińskiego;
 teki grafik secesyjnych wydawane w latach 1898-1920 przez Jahresmappe
der Gesellschaft für vervielfältigende Kunst in Wien;
 zbiory malarstwa i grafiki XX i XXI wieku, począwszy od prac artystów okresu
Młodej Polski (J. Stanisławski, J. Malczewski, A. Karpiński, S. Filipkiewicz, V.
Hofman, S. Czajkowski, L. Wyczółkowski i inni), środowiska artystycznego
Bielska i Białej okresu 20-lecia międzywojennego (J. Fałat, A. Bunsch, J.
Glasner, F. Zitzman, B. P. Oczko, V. Strauss, R. Harlfinger), po dzieła
artystów tworzących w tym regionie współcześnie (członkowie Grupy
Beskid: J. Bieniek, K. Kopczyński, J. Zipper, J. Grabowski, Z. Zwolski, M.
Kwaśny; A. Biedrawa, E. Delekta, J. Hołard, M. Kliś, B. Krzysztof, T.
Sztwiertnia), a także prace malarskie i graficzne laureatów Bielskiej Jesieni;
 zespół eksponatów związanych z cechami rzemieślniczymi, głównie
postrzygaczy sukna, krawców, tkaczy, sukienników, rzeźników i szewców.
Są wśród nich pochodzące z okresu od XVII do XIX w. cynowe wilkomy,
dzbany, kufle, srebrne i złocone zawieszenia cechowe, skórzane i metalowe
tarcze oraz intarsjowane i kute lady cechowe (ówczesne kasy pancerne i
sejfy).
 kolekcja miniatur z XVIII i XIX w., malowanych na kości, płótnie, porcelanie,
płaskorzeźbionych w kości i wosku;
 kolekcja militariów, tj. broni białej i palnej, broni myśliwskiej oraz różnego
rodzaju elementy związane z uzbrojeniem od XVI do XX wieku, a także
wyroby kowalstwa artystycznego.
53
NA LATA 2010-1013
Dział Historii
W zbiorach działu historii znajdują się:
 dokumenty cechowe Bielska i Białej, datowane od XVI do XX w.: przywileje,
księgi cechowe, statuty, rejestry członków, świadectwa wyzwolin;
 dokumenty dotyczące regionu (XVIII-XX w.): moralności, wyznaniowe,
zaświadczenia szkolne, kontrakty kupna-sprzedaży gruntów, akta
magistrackie;
 materiały dotyczące organizacji społecznych oraz instytucji społecznokulturalnych działających na terenie Bielska, Białej i regionu w XIX i XX w.
(Teatr w Bielsku, Stowarzyszenie Byłych Wojskowych w Białej,
Stowarzyszenie „Czytelnia Polska” w Białej, Towarzystwo Gimnastyczne
„Sokół”, Stowarzyszenie „Bilitia Schlaraffia”) oraz czasopisma z XIX i XX
wieku;
 dokumentacja ikonograficzna miast Bielska i Białej w postaci kart
pocztowych i widokówek z XIX i XX wieku;
 kolekcja dzieł kartograficznych: atlasy, mapy i plany (około 170 ręcznie
kolorowanych map datowanych od XVI w.), a także dwa klocki;
 kolekcja fotografii z lat 1860-1939 pochodzącej z zakładów fotograficznych
Bielska i Białej;
 numizmatyka: monety starożytne (I wiek p.n.e.-IV wiek n.e.), polskie i
śląskie (XI-XVIII wiek), współczesne pamiątkowe oraz zbiór banknotów
zastępczych Górnego Śląska i Ziem Odzyskanych z lat 1916-1948; medale
polskie bite z okazji wydarzeń historycznych, politycznych, na cześć
wybitnych osób oraz medale śląskie.
 falerystyka (XIX i XX w.): odznaczenia, odznaki, emblematy organizacji
wojskowych, paramilitarnych, oddziałów polskich oraz zaborczych (AustroWegry);
 tłoki pieczętne cechowe, pieczęcie miejskie (także na dokumentach) z
okresu od XVI do XX wieku;
 sztandary organizacji politycznych i społecznych działających na terenie
miasta i regionu;
 materiał archiwalny związany ze słynnym polskim akwarelistą Julianem
Fałatem (1853-1929): korespondencja, dokumentacja fotograficzna,
dyplomy i odznaczenia; archiwalia dotyczące działalności literackiej i
społecznej pisarki cieszyńskiej Marii Wardas (1907-1986);
 kolekcja pamiątek związanych z działalnością „Solidarności” na Podbeskidziu
w latach osiemdziesiątych (czasopisma, książki, ulotki, plakaty itd.).
Zbiory biblioteczne
Liczące około 13 tysięcy woluminów zbiory muzealnej biblioteki obejmują trzy
działy: Zbiory Ogólne, Specjalne (64 starodruki, t.j. książki wydane przed 1800
rokiem) i Nietypowe.
Wśród najcenniejszych egzemplarzy są:
 „Con Dichiarationi...” – sonety i wiersze Petrarki wydane w Wenecji w
1564 r., w drukarni mistrza Nicolo Apresso. Książka zawiera sześć
drzeworytów oraz sygnet drukarski;
 druk wydany w Wittenberdze w 1539 r.. Strona tytułowa nie zachowała
się, prawdopodobnie jest to jednak "Rutschlag von der Kirchen..." Marcina
Lutra;
54
NA LATA 2010-1013


z zakresu kartografii: atlas J. Ch. Herenberga zawierający 19 map z lat
1743-1776,
wydany w
Norymberdze, z ręcznie kolorowanymi
miedziorytami;
rękopis, tzw. "Inwentarz wilamowski" kościoła w Pisarzowicach, założony
w 1636 i prowadzony do około 1725 r., z wieloma cennymi zapisami
(spisy inwentarzowe z kościoła św. Marcina w Pisarzowicach oraz spisy
osób ochrzczonych w tym kościele).
Zbiory Muzeum Techniki i Włókiennictwa
W skład zbiorów Muzeum Techniki i Włókiennictwa wchodzą:
 maszyny i urządzenia pracujące w przędzalniach wełny;
 laboratorium do badania próbek surowca, przędzy i gotowych tkanin;
 dokumenty i pamiątki związane z przemysłem regionu;
 eksponaty związane z pożarnictwem (m.in. zabytkowe konne wozy
strażackie);
 eksponaty związane z techniką drukarską;
 krosna tkackie, zespół maszyn do wyrobu kapeluszy, maszyny służące do
wykańczania tkanin w dziale apretury, dawne pralnice, magle i maszyny do
szycia;
 zbiór próbek tkanin miejscowych zakładów włókienniczych;
 urządzenia do drukowania tkanin (klocki i wałki drukarskie);
 radioodbiorniki
i
telewizory,
gramofony
i
magnetofony,
płyty
gramofonowe, sprzęt fotograficzny, sportowy (zwłaszcza narciarski),
maszyny liczące i do pisania;
 sprzęt gospodarstwa domowego (żelazka, wagi, pralki, maszyny do szycia,
formy do ciasta, maszynki do mięsa);
 filmy dydaktyczne na taśmach 35 i 16 mm, dotyczące przemysłu
metalowego oraz pożarnictwa.
5.3. Zabytki objęte prawnymi formami ochrony.
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje następujące
formy ochrony zabytków:
1. wpis do rejestru zabytków;
2. uznanie za pomnik historii;
3. utworzenie parku kulturowego;
4. ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.
5.3.1. Wpis do rejestru zabytków
O wpisie do rejestru zabytków decydują szczególne walory artystyczne lub
historyczne danego obiektu, jego znaczenie w kulturowym krajobrazie regionu. W
myśl art. 8 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:
55
NA LATA 2010-1013
rejestr zabytków (...)., dla zabytków znajdujących się na terenie województwa prowadzi
wojewódzki konserwator zabytków.
Zasady wpisu do rejestru zabytków, jak i skreślenia obiektu z rejestru,
określają poniższe artykuły ustawy:
Art. 9.
1. Do rejestru wpisuje się zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez wojewódzkiego
konserwatora zabytków z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku nieruchomego lub
użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.
2. W trybie określonym w ust. 1, do rejestru może byd również wpisane otoczenie zabytku
wpisanego do rejestru, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna tego zabytku.
3. Wpis do rejestru historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego
zespołu budowlanego nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w
skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych.
4. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej
nieruchomości na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie decyzji o wpisie
do rejestru tego zabytku.
5. Decyzja o wpisie zabytku nieruchomego do rejestru, na wniosek wojewódzkiego konserwatora
zabytków, stanowi podstawę wpisu w katastrze nieruchomości.
Art. 13.
1. Zabytek wpisany do rejestru, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego
wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartośd będąca podstawą wydania
decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych, zostaje
skreślony z rejestru.
5. Skreślenie z rejestru następuje na podstawie decyzji ministra właściwego do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego.
Według danych Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków na
terenie gminy Bielsko-Biała wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych jest
ogółem 213 obiektów, w tym:
 układy urbanistyczne Bielska i Białej – 2;
 obiekty sakralne – 8;
 budowle użyteczności publicznej – 12;
 zamki – 1;
 pałacyki – 3;
 dwory – 4;
 domy – 70;
 kamienice – 86;
 wille – 14;
 budownictwo przemysłowe – 2;
 cmentarze – 8;
 inne: 3.
Spis obiektów w rejestrze zabytków znajduje się w Aneksie 1.
W rejestrze zabytków archeologicznych znajduje się 50 stanowisk
archeologicznych, których wykaz znalazł się w rozdziale 5.2.5.: Zabytki
archeologiczne. Spis stanowisk archeologicznych znajduje się w Aneksie 2.
56
NA LATA 2010-1013
5.3.2.Pomnik historii
Zabytki nieruchome lub parki kulturowe o wybitnej wartości mogą zostać
uznane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej za pomnik historii. Na terenie
gminy Bielsko-Biała pomniki historii nie występują.
5.3.3. Park kulturowy
Art. 16 pkt 1 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami precyzuje
kompetencje podmiotu tworzącego park kulturowy:
Rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie
uchwały, może utworzyd park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz
zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi
charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.
Na obszarze parku kulturowego mogą zostać ustanowione zakazy i
ograniczenia, dotyczące w szczególności prowadzenia robót budowlanych oraz
działalności handlowej, usługowej, przemysłowej i rolniczej, zmiany sposobu
użytkowania zabytków nieruchomych, składowania bądź magazynowania
odpadów oraz umieszczania tablic, napisów i ogłoszeń reklamowych.
Prawodawca określił prawa i obowiązki organów samorządu terytorialnego w
zakresie tworzenia parków kulturowych. I tak, rada gminy w uchwale powołującej
park określa nazwę i granice parku, a ponadto sposób jego ochrony, w tym
zakazy i ograniczenia. W przypadku gdyby obszar parku przekraczał granice
jednej gminy, może on być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał
kilku rad gmin (związku gmin).
Plan ochrony parku kulturowego sporządza wójt gminy lub prezydent czy
burmistrz miasta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków i
przedkłada go do zatwierdzenia radzie gminy. Rada ma możliwość utworzenia
jednostki organizacyjnej do zarządzania parkiem. Obowiązkowo dla obszarów, na
których utworzono park, sporządza się miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego.
Dotychczas (stan na 2009 r.) na terenie gminy Bielsko-Biała nie powstał
żaden park kulturowy. Terenem najbardziej predystynowanym do objęcia tą formą
ochrony jest podmiejska dzielnica Bielska-Białej zwana zwyczajowo Cygańskim
Lasem, z zabudową willową i uzdrowiskową z przełomu XIX i XX w.
5.3.4. Ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego
W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się
ochronę zabytków znajdujących się w gminnej ewidencji zabytków. W zależności
od potrzeb wyznacza się również strefy ochrony konserwatorskiej, w których
obowiązują określone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, mające na
celu ochronę znajdujących się na tym obszarze zabytków (art. 19 ust. 1 pkt 2 i
ust. 3 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego:
57
NA LATA 2010-1013
1. uwzględnia się Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami;
2. określa się rozwiązania niezbędne do zapobiegania zagrożeniom dla zabytków,
zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków
do jak najlepszego stanu;
3. ustala się przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzględniające
opiekę nad zabytkami (art. 18 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami), a także uwzględnia się ochronę zabytków nieruchomych wpisanych
do rejestru i ich otoczenia oraz parków kulturowych (art.19 ust 1 pkt 1 i 3
ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami).
W przypadku gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami,
ustalenia tego programu uwzględnia się w miejscowym planie zagospodarowania
przestrzennego (art. 19 ust. 2 cytowanej ustawy).
Obecnie (stan na listopad 2009 r.) dla terenu gminy Bielsko-Biała
uchwalonych zostało 77 miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,
pokrywających obszar o łącznej powierzchni 2 524 ha i obejmujących ochroną 395
obiektów zabytkowych. W trakcie opracowania pozostają 23 plany, które obejmą
tereny o łącznej powierzchni 3 554 ha. Cztery z opracowywanych planów,
dotyczące rejonów śródmiejskich z przewagą budynków zabytkowych oraz
dzielnicy Olszówka z jej zabudową willową, posiadają szczególny profil
konserwatorski. W planach tych zapisy formułowane są odrębnie dla każdego z
obiektów. Wprowadza się ponadto strefy ochrony konserwatorskiej z
obowiązującymi w nich ustaleniami.
Spis obiektów chronionych miejscowymi planami zagospodarowania
przestrzennego znajduje się w Aneksie 4.
5.4. Gminna ewidencja zabytków
Art. 21 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi, że:
Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez
województwa, powiaty i gminy.
Art. 22 tej samej ustawy precyzuje:
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków w formie zbioru kart
adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków.
Zakres informacji o zabytkach nieruchomych, zawartych w karcie
adresowej, określa Rozporządzenie Ministra Kultury z 14 maja 2004 r. w sprawie
prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji
zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za
granicę niezgodnie z prawem (Dz. U. Nr 124, poz. 1305). Czytamy w nim:
Par. 12.1. Karta adresowa zabytku zawiera w szczególności wskazanie rodzaju zabytku, jego
nazwę i miejsce położenia, z podaniem miejscowości, nazwy ulicy i numeru posesji oraz nazwy
gminy i powiatu.
Par. 12.2. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) włącza kartę adresową do gminnej ewidencji
58
NA LATA 2010-1013
zabytków po sprawdzeniu, czy dane zawarte w karcie są wyczerpujące i zgodne ze stanem
faktycznym.
Karty ewidencyjne tzw. zielone, a później białe, zawierające pełną informację
o zabytkach wykonywane są od lat 60-tych ubiegłego wieku. Są jednak drogie i
pracochłonne. Ewidencja zabytków dla gminy Bielsko-Biała w formie kart
adresowych została opracowana przed 1992 r. przez Państwową Służbę Ochrony
Zabytków. Składają się na nią fiszki ze zdjęciami obiektów oraz spis adresowy. W
spisie figuruje 5008 obiektów, w tym obiekty wpisane do rejestru zabytków.
Wyłączając zabytki rejestrowe, spis gminnej ewidencji zabytków liczy 4796
adresów. Jest to liczba przybliżona, gdyż pod jednym adresem może być
uwzględnionych kilka obiektów (np. budynki gospodarcze, oficyny).
W spisie znalazły się przede wszystkim obiekty, które powstały przed 1945 r.,
czego przyczyną było niedostateczne sprecyzowanie kryteriów wpisu do ewidencji.
Korektę i uzupełnienie spisu gminnej ewidencji zabytków zawiera
wspomniane wyżej studium konserwatorskie Bielska-Białej opracowane przez
Pracownię Dokumentacji Naukowo-Historycznej PKZ w Krakowie pod kierunkiem
B. Krasnowolskiego w latach 1992-1994. Ponadto spis jest na bieżąco
aktualizowany przy sporządzaniu planów zagospodarowania przestrzennego, przy
czym aktualizacja dotyczy tylko terenów objętych planami.
W ciągu 17 lat od sporządzenia spisu stan, zarówno ilościowy jak i
jakościowy, zabytków figurujących w ewidencji znacznie się zmienił. Wynika stąd
pilna potrzeba aktualizacji i korekty ewidencji tak, by uwzględniała ona obecne
kryteria wartościowania dziedzictwa kulturowego.
Spis obiektów gminnej ewidencji zabytków znajduje się w Aneksie 3.
5.5. Zabytki o najwyższym znaczeniu dla gminy
1. Staromiejski układ lokacyjny Bielska zawarty w granicach ulic: Orkana,
Waryńskiego, św. Trójcy, Schodowej i Zamkowej, z kościołem parafialnym p.w.
św. Mikołaja, kościołem p.w. św. Trójcy i zamkiem książęcym. W obrębie zespołu
znajdują się: zachowane pozostałości nowożytnych murów miejskich, odsłonięte
fundamenty budynku wagi miejskiej i cembrowina studni z XVII w. na płycie rynku
oraz zrekonstruowana figura św. Jana Nepomucena.
W obrębie układu zlokalizowane są m.in. następujące ulice i budynki:
ulica Celna: 1, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14
ulica Cieszyńska: 1 + oficyna, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 12A,
13, 14, 15
ulica Kościelna: 1, 2
plac św. Mikołaja: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15
ulica Nad Niprem: 1, 2, 3, 5-7, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 19
ulica Orkana: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 10A, 11, 12, 13, 14, 15,
16, 17, 18, 20, 21, mury obronne przy numerach 11-17 i 25-27
ulica Pankiewicza: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9/11
ulica Piwowarska: 1, 2, 3, 4, 6, 8
plac Bolesława Chrobrego: 1
59
NA LATA 2010-1013
ulica Podcienie: 1, 2, 2A, 3, 4, 5, 7, 9, 11, 13 + oficyna, 15
Rynek: 1, 2, 3, 4 + oficyna, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,
17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 + oficyna, 25, 26, 27, 28/29,
30, 31, 32
ulica Schodowa: 1, 1A, 2, 3, 4, 5 + mur obronny, 6, 8, 9
ulica Słowackiego: 1, 1A, 2, 2A, 2B, 4,
ulica Sobieskiego: 1, 2, 3, 4, 6 (remiza oraz oficyna)
ulica św. Trójcy: 1, 3B, 4, 5, 7
ulica Waryńskiego: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13
ulica Wzgórze: 1, 2, 3/5, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16
(zamek), 17, 18/18A, 19, 20, 22
ulica Zamkowa: 1, 3 + oficyna, 8
ulica Zaułek: 3, 7, 9, 11, 13
Fot. 1. Układ lokacyjny miasta Bielska – granice ochrony prawnej
60
NA LATA 2010-1013
Fot. 2. Bielskie stare miasto
Najcenniejsze elementy w obrębie układu to:
Budynki o znaczących walorach artystycznych: Rynek 4-5, 6, 12, 15, 17, 23;
ul. Celna 1; ul. Wzgórze 3/5, 14, 15; ul. Zamkowa 8; ul. Podcienie 2; pl.
Bolesława Chrobrego 1;
Zamek książąt Sułkowskich z kaplicą św. Anny, wewnątrz ekspozycja
archeologiczna średniowiecznych murów miejskich oraz relikty dawnych
budowli zamkowych (baszta, fragmenty okna, polichromie ścienne),
wyposażenie wnętrz zamkowych, stropy belkowe, polichromie, zbiory
muzealne. W kaplicy św. Anny dekoracja freskowa;
Pierzeja ul. Podcienie z budynkami nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13;
Kamienice: odtworzony ciąg podcieni w pierzei zachodniej Rynku, zachowane
sklepione piwnice budynków, zachowane wyposażenie wnętrza najstarszej
apteki miasta (Rynek 15), stropy belkowe we wnętrzach, detal
architektoniczny elewacji, pierwotna stolarka okienna i drzwiowa,
wyposażenie wnętrz: balustrady, posadzki;
Płyta Rynku: odsłonięte zabytki archeologiczne: studnia, pozostałości
fundamentów wagi i ratusza oraz figury św. Jana Nepomucena i Neptuna;
Kościół p.w. św. Mikołaja: pierwotnie gotycki (zachowane gotyckie
prezbiterium), przebudowany z początkiem XX w.; żelbetowa konstrukcja
wieży projektu Leopolda Bauera, rzeźby Othmara Schimkowitza, witraże
Richarda Harlfingera i praskiego warsztatu C.L. Türcke, polichromia według
projektu z 1936 r.;
Kościół p.w. św. Trójcy z lat 1604-1608.
2. Zabytkowy układ miasta Białej, z zabudową wzdłuż ulic 11 Listopada i
Stojałowskiego oraz placu Wojska Polskiego, placu Wolności i placu Ratuszowego.
W obrębie układu usytuowane są dwa kościoły: katolicki p.w. Opatrzności Bożej i
61
NA LATA 2010-1013
ewangelicki Marcina Lutra przy ul. Staszica, z cmentarzem parafialnym przy ul.
Piłsudskiego.
Fot. 3. Zabytkowy układ miasta Białej – granice ochrony prawnej
Najcenniejsze elementy w obrębie układu to:
Budynki o znaczących walorach artystycznych:
ulica 11 Listopada 19 (dom z 1783 r.)
ulica 11 Listopada 34 (kamienica Raheli Mehl)
ulica 11 Listopada 35 / Komorowicka 1 (kamienica, Alfred Wiedermann
1935 r.)
ulica 11 Listopada 38 / Ratuszowa 2 (dawny ratusz)
ulica 11 Listopada 40 (pałac Strzygowskich)
ulica 11 Listopada 60-62 (hotel „pod Orłem” z salą redutową)
ulica 11 Listopada 78-80-82 (kamienice Grossa)
ulica 11 Listopada 100-102 (dwór Köntzera)
ulica Komorowicka 6 (kamienica)
ulica Komorowicka 27 (szkoła, dawne Seminarium Nauczycielskie)
ulica Komorowicka 31 (willa Neumanna)
ulica Komorowicka 38 (willa Hessa)
ulica Komorowicka 48 (pałac Emanuela Rosta sen.)
ulica Krótka 1 / 11 Listopada 18 (kamienica)
ulica Legionów 13 (kamienica Kwiecińskich)
ulica Legionów 21 (willa Rosta-Rosnera)
ulica Legionów 25 (szkoła)
ulica Piłsudskiego 47 (szkoła)
plac Ratuszowy 1 (ratusz miejski)
plac Ratuszowy 7 (kamienica)
62
NA LATA 2010-1013
plac Ratuszowy 9 (remiza Straży Pożarnej)
plac Wojska Polskiego 11 (budynek Starostwa)
plac Wojska Polskiego 12 / Targowa 2 (kamienica Nahowskich, tzw. „Pod
Żabami”)
plac Wojska Polskiego 13
plac Wolności 1 (kamienica Feinera)
plac Wolności 4 (kamienica)
plac Wolności 7 (dawny Dom Cechowy)
plac Wolności 10 (kamienica Neumanna)
ulica Staszica: 2, 4, 6, 8, 10 (domy z końca XVIII w.)
ulica Stojałowskiego 23 (bank)
ulica Stojałowskiego 33 (dawna szkoła)
ulica Stojałowskiego 51 / Głęboka 16 (kamienica aut. Leopolda Bauera)
ulica Towarzystwa Szkoły Ludowej (dom urzędniczy, Nowakowski)
ulica Wyzwolenia 20 (szpital miejski).
Elementy wystroju wnętrz kamienic: wzorzyste posadzki, żeliwne kute
balustrady, polichromie w sieni, poidełka, stolarki drzwiowe z witrażowymi
przeszkleniami i szkłem trawionym, witrażowe nadświetla z dekoracyjnym
podziałem kwater, stolarki drzwiowe z dekoracją snycerską, przeszkleniami,
supraportami;
Kościół p.w. Opatrzności Bożej wraz z wyposażeniem: rokokowa ambona i
chrzcielnica, ołtarz główny i figury z tyrolskiego warsztaty Stuflessera i
Rifessera z St. Ulrich k. Gröden, obrazy: stacje Drogi Krzyżowej autorstwa
Petera Michala Bohuna, organy firmy Rieger z Karniowa, w otoczeniu kościoła:
figura św. Jana Nepomucena na placu przed kościołem, figura św. Floriana po
północnej stronie kościoła.
Kościół Marcina Lutra: ołtarz z 1835 r. autorstwa krakowskiego rzeźbiarza
Joachima Korneckiego z obrazem głównym „Jezus w Ogrojcu” (1837 r.)
autorstwa wiedeńskiego malarza Dornhäusera. Klasycystyczne organy z
wytwórni Karola Kuttlera w Opawie, ambona z 1833 r. zdobiona postaciami
rybaków wyciągających sieć, chrzcielnica z 1817 r., sztukaterie w nawie
głównej autorstwa Jana Friedla z Opawy;
Cmentarz ewangelicki przy ul. Piłsudskiego założony w 1783 r.: klasycystyczne
pomniki z początku XIX w., liczne marmurowe epitafia przyścienne,
reprezentacyjne grobowce przy murach, nagrobek Rudolfa T. Seeligera w
formie sarkofagu z figurami, żeliwne kraty ogrodzeń, ceramiczne posadzki w
założeniach grobowców;
Założenia zieleni: park ratuszowy, ogród jordanowski przy ul. Wyzwolenia,
ogrody przy willach Rosta i Rosnera;
Przestrzeń publiczna – place miejskie, ul. 11 Listopada.
63
NA LATA 2010-1013
Fot. 4. Plac Wolności – pierzeje: zachodnia i północna oraz fragment ul. 11 Listopada
3.
Kościół p.w. św. Stanisława w Starym Bielsku z końca XIV w., z
cmentarzem przykościelnym i dawną szkołą katolicką przy ul. Sobieskiego 158. W
kościele wystrój malarski (polichromie z 1390, 1550 i XVII w.). ołtarz główny
tryptyk z końca wieku XV, w apsydzie gotyckie sakramentarium z ok. 1380 r.,
gotyckie drzwi do zakrystii z ok. 1500 r., para jednorzędowych stalli z 1563 r.
fundacji dzwonnika Jana z Połomii, kamienne epitafium rycerza Jana Kecherle z
Pierśćca; kamienna chrzcielnica z malowaną drewnianą pokrywą z 1660 r.,
rokokowy chór muzyczny z 1773 r. wykonany przez cieślę Jerzego Szuberta;
Kościół otoczony jest murem kamiennym o proweniencji średniowiecznej,
okalającym cmentarz. Budynek szkolny z 1931 roku, klasycystyczny.
katolicka
Fot. 5. Kościół p.w. św. Stanisława w Starym Bielsku z cmentarzem i
dawną szkołą
64
NA LATA 2010-1013
Fot. 6. Kościół p.w. św. Stanisława w Starym Bielsku
– tryptyk
4. Przedlokacyjne grodzisko z kościołem ewangelickim w Starym Bielsku
wraz z plebanią (ul. Pod Grodziskiem 9) i cmentarzem ewangelickim.
Najcenniejsze
elementy
w
obrębie
zespołu to:
Kościół Ewangelicki z lat 1818-1827
r. autorstwa budowniczego Georga
Biowskiego i murarza Andreasa
Schuberta;
Cmentarz
ewangelicki
przy
ul.
Sobieskiego, założony w 1818 r.;
Budynek
plebani
(ul.
Pod
Grodziskiem 9);
Wczesnośredniowieczne grodzisko
z XII/XIII w.
Fot. 7. Grodzisko w Starym Bielsku, kościół
ewangelicki i cmentarz
65
NA LATA 2010-1013
5. Kościół p.w. św. Barbary w Mikuszowicach Krakowskich z końca XVII w.,
wraz z cmentarzem i dwoma figurami przydrożnymi. We wnętrzu: późnobarokowe
polichromie z 1723 r., autorstwa bielskiego malarza Johanna Mentila, rzeźba Matki
Bożej z I poł. XV w., kopia tryptyku Rozesłania Apostołów z ok. 1470 r.. Figury
przy ulicy Cyprysowej: krzyż przydrożny z 1874 r. z figurą Matki Bożej, figura
Chrystusa Nazareńskiego z 1846 r.
Fot. 8. Kościół p.w. św. Barbary w Mikuszowicach Krakowskich
Fot. 9 i 10. Polichromie ścienne we wnętrzu kościoła p.w. św. Barbary w Mikuszowicach
66
NA LATA 2010-1013
Fot. 11. Kościół p.w. św. Barbary w Mikuszowicach
Krakowskich wraz z cmentarzem
6. Zespół zabudowy tzw. Bielskiego Syjonu, kwartału zabudowy powstającej
od 1782 roku, zgrupowanej wokół Placu Marcina Lutra i ulicy Modrzewskiego wraz
z cmentarzem ewangelickim.
Fot. 12. Zespół zabudowy tzw. Bielskiego Syjonu
67
NA LATA 2010-1013
Fot. 13. Plac Lutra z kościołem ewangelickim, szkołami
i cmentarzem przy ul. Modrzewskiego
Najcenniejsze elementy zespołu to:
Kościół ewangelicki p.w. Zbawiciela (1782-1791), gotycyzowany przez
Heinricha von Ferstla, z amboną-ołtarzem;
Klasycystyczny budynek tzw. nowej szkoły ewangelickiej z lat 1792-1794;
Budynek Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego (proj. Emanuel Rost sen.)
z 1867 r.;
Budynek sali gimnastycznej (ul. Modrzewskiego 21);
Budynek Alumneum (ul. Modrzewskiego 12);
Gmach Ewangelickiej Szkoły Żeńskiej z 1896 r.;
Pomnik Marcina Lutra z 1900 r., autorstwa wiedeńskiego rzeźbiarza Franza Vogla
w otoczeniu komponowanego założenia zieleni;
Pomnik Wdzięczności i Miłości – klasycystyczny nagrobek pastora Georga
Nowaka (zm. 1818, pierwotnie na cmentarzu przy kościele św. Trójcy);
„Sadzawka pastorów” – prostokątne założenie dawnej fontanny (część płyty
nagrobnej rodziny Friedländer autorstwa Antona Wasserburgera z Wiednia);
Cmentarz – tzw. „stary cmentarz ewangelicki” z 1831 r. z neogotycką bramą
główną i budynkiem kostnicy.
7. Zespoły zabudowy wielkomiejskiej (kamienice i wille) pomiędzy ulicami: 3
Maja, Mickiewicza, Krasińskiego, Słowackiego, Listopadową i Wyspiańskiego, z
przecznicami (Frycza Modrzewskiego, Sienkiewicza, Dąbrowskiego-Grunwaldzka,
Sixta, Chopina i Piastowska), wraz z parkiem miejskim – dawnym Parkiem
Strzeleckim przy ul. Słowackiego.
68
NA LATA 2010-1013
Fot. 14. Zabudowa wielkomiejska w granicach ulic: 3 Maja,
Mickiewicza, Krasińskiego, Słowackiego, Listopadową i Wyspiańskiego
Najcenniejsze elementy zespołu:
Zespoły budynków szkolnych:
 Gmach dawnych Szkół Średnich (Szkoła Realna i Przemysłowa) – obecne
Technikum Elektryczno-Mechaniczne (ul. Słowackiego 24 / Sienkiewicza)
autorstwa Emanuela Rost sen. z lat 1873-1883;
 Szkoła Przemysłowa (ul. Sixta 20) autorstwa wiedeńczyka Ernsta Lindnera z
lat 1909-1912;
 Dawne Gimnazjum Polskie (ul. Listopadowa 70-Lubertowicza 3-7) projektu
Alfreda Wiedermanna z lat 1924-1927 (Fot. 15);
 Szkoła podstawowa tzw. „Grażynka” (ul. Osuchowskiego 8) projektu
Kazimierza Sołtykowskiego z lat 1936-1939.
Fot. 15.
Dawne Gimnazjum Polskie
69
NA LATA 2010-1013
Budynki municypalne
 Starostwo Powiatowe i Sąd Grodzki (ul. Słowackiego 15) z 1898 r., projektu
Karla Korna;
 Sala
gimnastyczna
Miejskiego
Towarzystwa
Gimnastycznego
(ul.
Słowackiego 17) z 1898 r., projektu Andreasa Walczoka;
 Sala gimnastyczna szkół średnich (ul. Słowackiego 19) z 1891r., projektu
Ignatza Ungwera;
 Bank Polski (ul. Sixta 19 / Krasińskiego 33) z lat 1928-1931, projektu Jana
Klimaszewskiego i Stanisława Filasewicza;
 Powiatowa Kasa Chorych (ul. Krasińskiego 34) z lat 1924-1927, projektu
firmy Karla Korna;
 Gmach Towarzystwa „Silesia” (ul. Krasińskiego 32 / Sixta 17) z 1922 r.,
projektu firmy Karla Korna;
 Dawna Strzelnica (ul. Słowackiego 27A) z 1831 roku, przebudowana w 1880
r.;
 Remiza Straży Pożarnej (ul. Grunwaldzka 20-20a / Listopadowa 47-49)
autorstwa Alfreda Wiedermanna i Antona Müllera z Cieszyna;
 Zespół Szpitala Powszechnego (ul. Wyspiańskiego 21) z lat 1891-1893,
projektu Karla Korna.
Reprezentacyjna pierzeja ul. 3 Maja z kamienicami zaprojektowanymi m.in.
przez Karla Korna i firmę: nr 1, 1a, 3, 5, 7, 9, 9a, hotelem „Prezydent”,
pasażem nad ul. Przechód projektu wiedeńczyków Hansa Mayra i Theodora
Mayera, willą Michla (nr 13; Fot. 18), willą Pollaka (nr 17), domem kolejowym
projektu Bobrowsky’ego (nr 14), ciągiem kamienic nr 19, 21, 23, 25 (Fot. 16),
27, 29, 31, 31b, 33, 35, 37, 39.
Fot. 16. Ciąg kamienic przy ul. 3 Maja 19-25
70
NA LATA 2010-1013
Tunel kolejowy pod ulicą 3 Maja z lat 1876-1878;
ulica Mickiewicza 3 (kamienica)
ulica Mickiewicza 21 (willa Karla Korna)
ulica Mickiewicza 22 (Izraelicka Gmina Wyznaniowa, Ernst Lindner &
Theodor Schreier, Wiedeń 1904)
ulica Mickiewicza 23
ulica Mickiewicza 24 (willa Sixta, Karl Korn)
ulica Mickiewicza 27 (willa Schneidera, Andreas Walczok; Fot. 17)
ulica Mickiewicza 31a
ulica Mickiewicza 32 (A. Strunz, 1931)
ulica Krasińskiego 1
ulica Krasińskiego 26 (willa Karola Wenzla, E. Rost sen. 1888)
ulica Sixta 4
ulica Sixta 6
ulica Sixta 13
ulica Sixta 14
ulica Dąbrowskiego 3
ulica Matejki 4-6-8
ulica Słowackiego 14-16-18
ulica Słowackiego 25
ulica Słowackiego 28 (willa Mückenbrunn, K. Korn, 1920)
ulica Słowackiego 32 (willa Tugendhat, K. Korn 1923)
ulica Modrzewskiego 15
ulica Modrzewskiego 25
ulica Listopadowa 21
ulica Chopina 4-4a (projektu wiedeńczyka Siegfrida Sitte, 1921-1924 r.)
ulica Chopina 5
ulica Chopina 7
ulica Chopina 9
ulica Chopina 11 (willa J. Handla, Victor Fenzl, Wiedeń 1925)
ulica Chopina 13
ulica Głowackiego 3
ulica Głowackiego 4-6-8
ulica Osuchowskiego 2-4-6 (domy urzędnicze, Herman Eichinger, Wiedeń
1911-1912)
71
NA LATA 2010-1013
ulica Piastowska 2
ulica Piastowska 14 (willa Deutsch)
ulica Wyspiańskiego 5 (dom dawnego Towarzystwa „Nordmark”)
ulica Wyspiańskiego 8 (willa Karla Bauera, A. Strunz & Linnert, 1921);
Wyposażenie wnętrz kamienic: sztukaterie i polichromie ścienne, ceramiczne,
wzorzyste posadzki, wystrój architektoniczny z detalem, kute balustrady
schodów, stolarki drzwiowe z nadświetlami i rzeźbiarskimi supraportami,
witrażowe przeszklenia, szkło trawione, żeliwne zlewy na klatkach schodowych;
Park Strzelecki pomiędzy ulicami Słowackiego, Chopina, Lubertowicza i
Piastowską, z układem alei, zakomponowaniem, starodrzewem i małą
architekturą.
Fot. 17. Willa Schneidera przy ul. Mickiewicza 27
72
NA LATA 2010-1013
Fot. 18. Willa Michla przy ul. 3 Maja 13 - wnętrze
8. Zespół kamienic w pierzejach ulic Barlickiego, Cechowej i Placu Smolki,
kamienice i budynki użyteczności publicznej powstałe w miejscu zabudowy
fabrycznej po połowie XIX w. (Fot. 19).
Fot. 19. Zespół kamienic w pierzejach ulic Barlickiego, Cechowej i Placu Smolki
Budowle projektu architektów z Wiednia:
 Kamienica przy ul. Barlickiego 1 - dawna kawiarnia „Allegri” (powojenna
„Patria”) projektu Maxa Fabianiego z 1899 r., z wystrojem wnętrza
(sztukaterie sufitowe, plafony; Fot. 21);
73
NA LATA 2010-1013
 Pasaż (tzw. Przechód) pomiędzy ulicami Barlickiego 3 i 3 Maja, z kamienicą
przy ul. Barlickiego 3, projektu Hansa Mayra i Theodora Mayera z lat 19081909;
 Kamienica Josefa Ungera przy ul. Barlickiego 13, projektu Alexandra
Neumanna z 1899 r.;
 Kamienica Geyera przy ul. 11 Listopada 4, projektu Ernsta Lindnera z 1912
r.;
 Kamienica Viktora Burdy przy ul. 11 Listopada 8, projektu Titusa
Neugebauera z 1905 r. (Fot. 20);
 Kamienica Kurta Jankowsky’ego przy Placu Smolki 4, projektu Ernsta
Lindnera z 1911 r.;
 Kamienica Alfreda Schmidta przy Placu Smolki 7, projektu spółki Ernst
Lindner & Theodor Schreier z 1905 r.
ulica Barlickiego 2 (kamienica Sachsa, Karl Korn, 1889)
ulica Barlickiego 4 (kamienica Löwenberga)
ulica Barlickiego 5 (kamienica Polaczka, Wienzettel & Riedel, 1910)
ulica Barlickiego 11 (kamienica własna Emanuela Rosta, ok. 1910)
ulica Barlickiego 15 (dawny „Grand Hotel”, Karl Korn 1884)
ulica Barlickiego 19 (kamienica 1876)
ulica Barlickiego 21 (kamienica 1869)
ulica Cechowa 12 (kamienica, Emanuel Rost sen., 1862)
ulica Cechowa 18 (kamienica Molendy)
ulica 11 Listopada 6 (kamienica Pfistera, F. i C. Schulz, 1912)
ulica 11 Listopada 10 (kamienica Burdy, Karl Korn 1893)
ulica Wzgórze 19 (Komunalna Kasa Oszczędności, Karl Korn 1889)
Fot. 20. Kamienica Viktora Burdy przy ul. 11 Listopada 8
74
NA LATA 2010-1013
Fot. 21. Kamienica przy ul. Barlickiego 1, dawna kawiarnia „Allegri” – plafon
9. Funkcjonalistyczna dzielnica mieszkalna z lat 1934-1938, wzdłuż ulic
Bohaterów Warszawy, Grota Roweckiego, Kunickiego i Wilsona. Kamienice z
wyposażeniem wnętrz (wysokiej klasy materiały budowlane i wykończeniowe z lat
międzywojennych; Fot. 22).
Fot. 22. Funkcjonalistyczna dzielnica mieszkalna
75
NA LATA 2010-1013
Budynki:
ulica Bohaterów Warszawy 1 (proj. R. Jüttner & F. Bolek, 1934)
ulica Bohaterów Warszawy 2A-3A-4A-5A-6A
(proj. Alfred Wiedermann,
1937)
ulica Bohaterów Warszawy 3 (proj. R. Jüttner & F. Bolek, R. Glücklich,
1934)
ulica Bohaterów Warszawy 6
ulica Bohaterów Warszawy 11 (proj. Walter Fussgänger, 1934)
ulica Bohaterów Warszawy 13A
ulica Bohaterów Warszawy 17 (proj. R. Jüttner & F. Bolek, 1935)
ulica Wilsona 1 /Bohaterów Warszawy 20A
ulica Bohaterów Warszawy 21 (proj. Alfred Wiedermann, 1934)
ulica Bohaterów Warszawy 23 (proj. Józef Kozieł, 1935)
ulica Grota Roweckiego 2 (proj. R. Jüttner & F. Bolek, 1935)
ulica Grota Roweckiego 4 (proj. Paweł Juraszko, 1936)
ulica Grota Roweckiego 8
ulica Grota Roweckiego 18
ulica Grota Roweckiego 22 (Fot. 23)
ulica Kołłątaja 14
ulica Kunickiego 3
ulica Kunickiego 5
ulica Kunickiego 6
ulica Kunickiego 7
ulica Kunickiego 8
ulica Kunickiego 10
ulica Wilsona 3 (proj. Wilhelm
Riedel 1937)
ulica Wilsona 7 (proj. S. Lenz 1937)
ulica Wilsona 9
ulica Wilsona 11.
Fot. 23. Budynek przy ul. Grota
Roweckiego 22
76
NA LATA 2010-1013
10. Ul. 1 Maja z gmachem teatru, budynkiem Małej Sceny i placem
teatralnym oraz zespół kamienic i reprezentacyjnych gmachów użyteczności
publicznej (Fot. 24).
Fot. 24. Zespół zabudowy przy ul. 1 Maja
Teatr Polski projektu wiedeńczyków Emila von Förstera i spółki Fellner &
Helmer z wyposażeniem: wystrój architektoniczno-sztukatorski, malowana
kurtyna autorstwa Angelo Rottonary (warsztat wiedeński); budynek Małej
Sceny, Plac Teatralny z kopią pierwotnej fontanny i założeniem zieleni;
Poczta Główna projektu Karla Korna z 1898 r.;
Gmach spółki „BUKO” (ul. 1 Maja 13), projektu wiedeńskiej firmy Theiss &
Jaksch z 1922 r.;
ulica 1 Maja 5 (dom z salą kinową dawnego kina „Apollo”, Józef Kozieł, 1930)
ulica 1 Maja 6 (budynek dawnego Banku Austro-Węgierskiego z 1900 r.)
ulica 1 Maja 11 (willa Erwina Bathelta, 1901 r.)
ulica 1 Maja 12 (dworek Mänhardta z ok. 1820 r.)
ulica 1 Maja 15 (willa Karola Steffana, Andreas Walczok, 1901)
ulica 1 Maja 17 (dawna fabryka Piescha, przed 1870)
77
NA LATA 2010-1013
Fot. 25. Teatr Polski z Placem Teatralnym i kopią pierwotnej fontanny
11. Dzielnica willowa Żywieckiego Przedmieścia przy ulicach Lompy,
Zdrojowej, św. Anny, NMP Królowej Polski i Grottgera (Fot. 26) ze znajdującymi
się na jej terenie budynkami willowymi:
ulica Lompy 8 (willa Machalitza)
ulica Lompy 13 (willa K. Wolfa, F.i C. Schulz, 1920)
ulica Św. Anny 3 (willa O. Lesieckiego, 1929)
ulica Św. Anny 22
ulica NMP Królowej Polski 17 (willa T. Prochaska, Wilhelm Riedel, 1920)
ulica NMP Królowej Polski 21 (willa A. Bartelmussa, V. Fenzl, Wiedeń 1923),
ulica NMP Królowej Polski 36
ulica Zdrojowa 6 (willa C. J. Bartelmussa, Emanuel Rost sen., ok. 1872)
ulica Zdrojowa 11A (willa M. K. Bartelmussa, Victor Fenzl (Wiedeń). 1921)
ulica Grottgera 14 (willa O. Twerdy, V. Fenzl, Wiedeń 1923; Fot. 27).
78
NA LATA 2010-1013
Fot. 26. Dzielnica willowa Żywieckiego Przedmieścia
Fot. 27. Willa przy ul. Grottgera 14
79
NA LATA 2010-1013
12. Dzielnica willowa Górnego Przedmieścia przy ulicach Moniuszki, Wita
Stwosza, Słonecznej, Hallera po Plac Zwycięstwa (Fot. 28) ze znajdującymi się na
jej terenie budynkami willowymi:
ulica Słoneczna 2 (willa Junga, Andreas Walczok, 1905)
ulica Słoneczna 3 (willa Ottona Brochmanna, Lesiecki i Scholz, 1931)
ulica Słoneczna 4 (willa Josefa Prochaski, Vojtek & Rossmann, Polska Ostrawa
1904)
ulica Wita Stwosza 3
ulica Wita Stwosza 6a
ulica Moniuszki 18
ulica Hallera 8
Fot. 28. Dzielnica willowa Górnego Przedmieścia
13. Zabudowa wzdłuż historycznych traktów wylotowych – ulic Cieszyńskiej
i Sobieskiego (Fot. 29).
Domy sukienników z końca XVIII w.:
ulica Cieszyńska: 12, 18, 30, 42
ulica Sobieskiego: 11, 13, 17, 19, 21, 23, 27, 29, 31, 33, 35, 37, 41, 47
ulica Cieszyńska 19/21 (kamienica Nitschów, Jüttner & Bolek 1903)
ulica Cieszyńska 24 (pałacyk Juliusa Rotha, 1888 r.)
ulica Sobieskiego 6 (remiza Straży Pożarnej, Karl Korn 1884)
ulica Sobieskiego: 51 (dom tkacza)
ulica Sobieskiego 62a (willa Klemensa Matusiaka, Szatanek & Hanausek 1924)
ulica Sobieskiego 70 (Dom Oficerski, Alfred Wiedermann, 1924; Fot. 30)
80
NA LATA 2010-1013
ulica Sobieskiego 83 (dawne koszary piechoty, obecnie szpital, Erwin Rieger,
Wiedeń 1893-1895)
ulica Sobieskiego: stacje wodociągowe.
Fot. 29. Zabudowa wzdłuż ul. Cieszyńskiej i Sobieskiego
Fot. 30. Dom Oficerski przy ul. Sobieskiego 70
81
NA LATA 2010-1013
14. Obiekty architektury przemysłowej:
Zespół Gazowni Miejskiej pomiędzy ulicami Gazowniczą i Grażyńskiego, z
najstarszymi budynkami wzniesionymi po 1861, projektu C.R. Kühnella (dwa
zbiorniki gazowe od strony południowej i budynek mieszkalny), piecownia
przy ul. Grażyńskiego 5 projektu opawskiej firmy Ed. Ast & Comp., budynek
zarządu przy ul. Gazowniczej 14 z 1928 r., projektu A.J. Walczoka;
Elektrownia Miejska (ul. Partyzantów 66) projektu braci Friedricha i Karla
Schulz z lat 1892-1893;
Browar Miejski (ul. Cieszyńska 78 – Browarna) wzniesiony przed 1890 r.;
Zespół fabryki grępli Adolfa Mänhardta (ul. Partyzantów 22) z dwoma
budynkami willowymi z 1878 r., halą fabryczną z 1869 r., narożną halą od
ulicy Sikornik z 1905 r. i skrzydłem wzdłuż ulicy Sikornik z roku 1922 (Fot.
31);
Zespół odlewni fabryki maszyn Gustawa Josephy’ego (ul. Michałowicza 3 /
Sikornik)z najstarszą halą odlewni (obecnie pawilon handlowy) z 1899 r. i
modernistycznym założeniem fabrycznym wzniesionym po 1926 roku;
Fabryka maszyn Gustava Josephy’ego (ul. Powstańców Śląskich 6/
Partyzantów 21), odbudowana po pożarze w latach powojenych (od 1949),
według projektu z 1926 r.;
Budynek przędzalni czesankowej braci Münch (ul. Komorowicka 45) z lat
1906-1907;
Budynek Przędzalni Czesankowej spółki z Vöslau (ul. Komorowicka 110) z lat
1907-1908, projektu opawskiej firmy Ed. Ast & Comp., pierwszy żelbetowy
budynek fabryczny w Białej;
Budynki fabryki sukienniczej Karla Wolfa (ul. 1 Maja 20), w pierzei ulicy,
wzniesione w latach 1872-1894; żelbetowa hala fabryczna z 1907 r., projektu
opawskiej firmy Ed. Ast & Comp., pierwszy żelbetowy budynek fabryczny w
Bielsku;
Przędzalnia konopi, lnu i juty braci Deutsch (ul. Podwale 60-76), zespół
budynków pomiędzy ulicami Podwale, Grażyńskiego, Kilińskiego i Okrzei z lat
1890-1899 oraz 1924-1928;
Odlewnia i fabryka maszyn Gülcher & Schwabe (ul. Grażyńskiego 22-24) z
ceglaną halą odlewni z ok. 1900 r.;
Fabryka włókiennicza Karla Hessa (ul. Komorowicka 36), czworobok
budynków fabrycznych z ok. 1880 r.;
Farbiarnia Schlesingera-Rabinowitza (ul. Piłsudskiego 3), ceglane budynki
fabryczne powstałe ok. 1870 r. (Fot. 32);
Fabryka likierów i rumu Arnolda Grossa (ul. Stojałowskiego 61) z halami
fabrycznymi z 80-tych lat XIX wieku i ceglanym kominem;
Fabryka sukna Fryderyka Tislovitza (Plac Ratuszowy 5) projektu firmy Karla
Korna z 1922 r..
82
NA LATA 2010-1013
Fot. 31. Zespół fabryki grępli Adolfa Mänhardta przy ul. Partyzantów 22
Fot. 32. Farbiarnia Schlesingera-Rabinowitza przy ul. Piłsudskiego 3
15. Zespół budynków kolejowych przy ul. Warszawskiej i Podwale, w tym:
Tzw. „stary dworzec” z ok. 1860 r.;
„Nowy dworzec” przy ul. Warszawskiej z 1890 r., projektu Carla i Friedricha
Schulz, wykonany przez Karla Korna, z wystrojem malarskim holu
autorstwa wiedeńskiej firmy Wild & Weygand (Fot. 33);
Budynki dworca towarowego przy ul. Podwale 59b (Fot. 34).
83
NA LATA 2010-1013
Fot. 33. Dworzec kolejowy przy ul. Warszawskiej
Fot. 34. Dworzec towarowy przy ul. Podwale 56b
16. Kolonie domów robotniczych dla pracowników fabryki Gustava Josephy’ego
przy ulicach Michałowicza, Robotniczej i Kamińskiego (Fot. 35), w tym budynki:
ulica Kamińskiego 15-22 (z 1892 r.)
ulica Michałowicza 41-43-45 (z 1892 r.)
ulica Robotnicza 1-11 (z lat 1903-1905)
ulica Robotnicza 1a-11a (z lat 1903-1905)
ulica Robotnicza 2-4-6 (z lat 1903-1905)
ulica Michałowicza 14-16 (z lat 1909-1911, Fot. 36)
84
NA LATA 2010-1013
Fot. 35. Kolonie domów robotniczych przy ul. Michałowicza, Robotniczej
i Kamińskiego
Fot. 36. Dom robotniczy przy ul.
Michałowicza 14-16
85
NA LATA 2010-1013
17. Kolonia willowa Urzędniczej Spółki Budowlanej pomiędzy ulicami
Słowackiego, Struga i Urzędniczą z 1925 roku (Fot. 37). Projekty domów wykonała
firma Karla Korna. Do zespołu należą następujące budynki:
ulica Słowackiego 40-42-46-50
ulica Struga 7
ulica Urzędnicza 1-2/4-3-5-7
Fot. 37. Kolonia willowa Urzędniczej Spółki Budowlanej
18. Willa Eduarda Zipsera z założeniem parkowym przy ul. Bystrzańskiej 52
(Fot. 38-41) z 1902 r., projektu Emanuela Rosta, z bogatym wyposażeniem
wnętrza: polichromie sufitowe, wystrój sztukatorski, kasetonowe stropy, plafony,
stolarki drzwiowe z dekoracją snycerską, intarsjami, rzeźbiarskimi supraportami i
przeszkleniami szkłem trawionym, przepierzenie ścian z drewnianej stolarski z
intarsjami i przeszkleniem, witrażowe okna holu ze szkłem gomółkowym,
przeszklenie świetlika dachowego ze szkłem trawionym, kuta balustrada schodów,
wzorzyste, ceramiczne posadzki, kafelki ścienne w dawnej kuchni z dekoracją
ornamentalną.
Fot. 38. Płytki ścienne w kuchni willi Eduarda Zipsera
86
NA LATA 2010-1013
Fot. 39. Willa Eduarda Zipsera przy ul. Bystrzańskiej 52
Fot. 40. Witrażowe przeszklenie ściany piętra w
holu
Fot. 41. Fragment sztukaterii z
polichromią
19. Dworek barona Adolfa Klobusa w Mikuszowicach Krakowskich przy ul.
Żywieckiej 193, z lat 70-tych XIX w., wraz z dwoma budynkami gospodarczymi i
założeniem parkowym (Fot. 42).
87
NA LATA 2010-1013
Fot. 42. Dworek barona Adolfa Klobusa w Mikuszowicach Krakowskich
z parkiem
20. Zespół pałacu fabrykanckiego rodziny Bartelmuss przy ul. Działkowców
12A z końca XIX w. (Fot. 43), z założeniem parkowym i wyposażeniem wnętrz
(wystrój sztukatorski, stolarka drzwiowa z przeszkleniami szkłem trawionym).
Fot. 43. Pałac fabrykancki rodziny Bartelmuss przy ul. Działkowców
88
NA LATA 2010-1013
21. Zabudowa willowa i uzdrowiskowa dzielnicy Olszówka z końca XIX i
początku XX w., wzdłuż ulic Olszówka, Laskowej i Pocztowej, z dawną remizą
tramwajową i hotelami (Fot. 44).
Fot. 44. Zabudowa willowa i uzdrowiskowa dzielnicy Olszówka
Budynki dawnych hoteli i domów kuracyjnych:
ulica Olszówka 20 (tzw. Kurhaus Nahmanna) z 70-tych lat XIX w.
ulica Olszówka 22 (nowy hotel „Beskid”) z 1904 r.
ulica Olszówka 24 (stary hotel „Beskid”) z 1895 r.
ulica Olszówka 29 (restauracja „Czerwony Kapturek”) z połowy XIX w. (dawna
restauracja Bernarda Blocha) rozbudowana w latach międzywojennych XX w.
ulica Pocztowa 32 (dawna leśniczówka) z 1857 r.
Założenie parkowo-leśne Cygańskiego Lasu wzorowane na Lasku Wiedeńskim;
ulica Olszówka 19 (willa Hugo Schneidera) z 1911 r.
ulica Olszówka 26 (willa Josefa Nachmanna) z 1904 r.
ulica Olszówka 28 (willa Adolfa Pollaka) z 1888 r.
ulica Olszówka 46 (willa Karla Korna) z 1890 r.
ulica Olszówka 49 (willa Salomona Pollaka) z lat 70-tych XIX w. (Fot. 46)
ulica Olszówka 67 (willa Johanna Scholza „Anna”) z 1907 r.
ulica Olszówka 77 (willa Marie Hähnel) z lat 90-tych XIX w.
ulica Olszówka 102 (willa Olgi Josephy) z 1891 r.
89
NA LATA 2010-1013
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
ulica
Pocztowa 12 (willa Schäffer-Riesenfeld) z 1888 r.
Pocztowa 14 (willa Riesenfeld)
Pocztowa 18 (willa Gustava Molendy) z 1907 r. (Fot. 47)
Pocztowa 22 (willa Antona Fischera)
Pocztowa 24 (willa Richarda Bathelta) z 1907 r.
Laskowa 38 (willa Polatschek) z 1893 r.
Laskowa 54 (willa Adolfa Mänhardta) z 1890 r.
Grotowa 11 (willa Strzygowskich) z lat 20-tych XX w.
Grzybowa 8 (pałacyk Hermine Hess „Florian”) z 1888 r. (Fot. 45)
Różana 3 (willa E. Drozd) z 1929 r.
Różana 4 (willa Wolfganga Josephy’ego) z lat 30-tych XX w.
Młodzieżowa 7 (willa Schwabe) z 1907 r.
Miła 6 (willa Büttner) z 1895 r.
Filatelistów 1 (willa Eichhorna) ok. 1898 r.
Tenisowa 12 (willa Bruno Jellinka) z 1923 r.
Fot. 45. Pałacyk Hermine Hess („Florian”) przy ulicy Grzybowej 8
90
NA LATA 2010-1013
Fot. 46. Willa Salomona Pollaka przy ul. Olszówka 49
Fot. 47. Willa Gustava Molendy przy ul. Pocztowej 18
22. Zespół dworu starostów lipnickich. W skład wchodzą: klasycystyczny pałac
arcyksięcia Albrechta Habsburga z połowy XIX w. (wzniesiony przed 1858 r.),
obecnie klasztor sióstr Córek Bożej Miłości (Fot. 48); kaplica pałacowa z 1896 r.
91
NA LATA 2010-1013
projektu Emanuela Rosta; budynek gimnazjum klasztornego (ul. Broniewskiego
13) z 1907 r.; założenie parkowe z figurą św. Jana Nepomucena z końca XVIII w.
Fot. 48. Dawny pałac arcyksięcia Albrechta Habsburga
23. Dom Żołnierza Polskiego przy ul. Broniewskiego 27 (Fot. 49) z 1925 r.,
projektu Ludwika Landaua, wzniesiony w stylu zakopiańskim, z zachowanym
wystrojem i układem wnętrza: żelbetowy, kasetonowy strop w hallu, arkady
filarowe, stolarki drzwiowe z nadświetlami i przeszkleniami, wystrój sali
widowiskowej: żelbetowy strop z belkami i dekoracją sztukatorską, artykulacja
ścian pilastrowa z gzymsem, boazeria płycinowa; dekoracyjne obramienie sceny;
galeria dla widzów i orkiestry na arkadach.
Fot. 49. Dom Żołnierza Polskiego przy ul. Broniewskiego 27
92
NA LATA 2010-1013
24. Zespół zabudowań dworu rodziny Nahowskich w Lipniku. W skład
zespołu wchodzą: willa z 1886 r. (ul. Lipnicka 72; Fot. 50), czworak z 3 ćw. XIX
w. (ulica Lipnicka 70), budynki służby oraz założenie parkowe.
Fot. 50. Willa przy ul. Lipnickiej 72
25. Kościół rzymskokatolicki p.w.
Narodzenia NMP w Lipniku (Fot. 51) z
lat
1881-1893,
projektu
Gustawa
Bleicherta.
Zachowane
wyposażenie
wnętrza: gotycka rzeźba Matki Boskiej z
Dzieciątkiem z ok. 1470 r., ołtarze boczne
z 1883 r., witraże Adama Bunscha z lat
1948-1957. Mur okalający kościół (dawniej
cmentarz przykościelny) z 14 kaplicami.
Fot. 51. Kościół p.w. Narodzenia NMP
w Lipniku
93
NA LATA 2010-1013
26. Leśniczówka przy ul. Polnej 216 w Lipniku (Fot. 52), z 1884 r.,
zaprojektowana przez Emanuela Rosta sen., w otoczeniu parkowym z
amfiteatrem.
Fot. 52. Leśniczówka przy ul. Polnej 216 w Lipniku
27. Zespół kąpieliska miejskiego przy ul. Konopnickiej (Fot. 53) z 1936 r.,
projektu Pawła Juraszki, wykonany przez firmę Karol Korn. Zabudowa
funkcjonalistyczna z wieżą skoków, parą basenów i budynkiem kawiarni. Przy
wejściu brązowa rzeźba pływaczki (Gertruda Dawidowicz).
Fot. 53. Zespół kąpieliska miejskiego przy ul. Konopnickiej
94
NA LATA 2010-1013
28. Ekspresjonistyczny budynek przychodni przeciwgruźliczej przy ul.
Partyzantów 57a (Fot. 54) z lat 1928-1930, projektu Aloisa Strunza, usytuowany
przy Parku Blichowym.
Fot. 54. Budynek przychodni przeciwgruźliczej przy ul. Partyzantów 57
29. Zespół zabudowań lotniska dawnej Śląskiej Szkoły Lotniczej przy ul.
Cieszyńskiej 317-323 (Fot. 55) z lat 1934-1936. W skład zespołu wchodzą:
Budynek wieży kontrolnej (ul. Cieszyńska 321);
Budynek szkoleniowy (hotelowy; ul. Cieszyńska 317);
Bala hangaru samolotowego (ul. Cieszyńska 323);
Założenie zieleni z aleją dojazdową i małą architekturą.
95
NA LATA 2010-1013
Fot. 55. Zespół zabudowań lotniska
30. Kościół rzymskokatolicki p.w. Nawiedzenia NMP w Hałcnowie przy ul.
Wyzwolenia (Fot. 56), z zespołem dawnego dworu hałcnowskiego przy ul. Siostry
Małgorzaty Szewczyk 24.
Fot. 56. Kościół rzymskokatolicki p.w. Nawiedzenia NMP w Hałcnowie
96
NA LATA 2010-1013
Fot. 57. Centrum Hałcnowa pomiędzy ulicami Wyzwolenia,
Janowicką i Siostry Małgorzaty Szewczyk
Najcenniejszymi elementami zespołu są:
Kościół rzymskokatolicki p.w. Nawiedzenia NMP przy ul. Wyzwolenia z lat
1777-1784, przebudowany w latach 1859-1864. We wnętrzu rzeźba
ołtarzowa, Pieta z 1945 r. (kopia XVII-wiecznej), barokowe obrazy
Chrystusa Ukrzyżowanego i św. Antoniego Padewskiego, stacje Drogi
Krzyżowej z XIX w. Kościół otoczony murem z kaplicami pasyjnymi i
krzyżem XVII/XVIII w.;
Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem, na kolumnie z końca XVIII w.;
Budynek plebanii (ul. Wyzwolenia 334);
Dwór Pruszyńskich z końca XVIII w. (obecnie klasztor sióstr serafitek);
Kapliczka z figurą św. Józefa z XIX w.;
Założenie ogrodowe z aleją dojazdową i murem oporowym;
Zabudowania gospodarcze (służbówka XX w., obora XVIII/XIX i stodoła XX
w.);
Stary cmentarz z kaplicą cmentarną i krucyfiksem z 1833 r., w otoczeniu
starodrzewu.
97
NA LATA 2010-1013
Fot. 58. Dwór Pruszyńskich w Hałcnowie
31. Historyczne kompleksy stawów:
Staw Blachurowy pomiędzy ulicami Barkowską i Grenady (Fot. 59), z łąkami
w dolinie potoku. Istniał już w okresie średniowiecza, był wzmiankowany w
1491 r.;
Kompleks stawów hałcnowskich z łąkami pomiędzy ulicami Janowicką i
Zagrody w północno-wschodniej części Hałcnowa, w obrębie przysiółku
Zagrody (Fot. 60);
Kompleks stawów i łąk w dolinie rzeki Białej (Fot. 61), w północnozachodniej części Komorowic Krakowskich, pomiędzy ulicami Za Kuźnią,
Sejmową i Muchomorów, połączonych ze stawami Bestwińskimi.
Fot. 59. Staw Blachurowy
98
NA LATA 2010-1013
Fot. 60. Kompleks stawów hałcnowskich z łąkami
Fot. 61. Kompleks stawów i łąk w dolinie Białej
32. Zapora wodna w Wapienicy wraz z jeziorem Wielka Łąka, budynkiem
leśniczówki „Barbara” i studzienkami.
W skład zespołu wchodzą:
Zapora dostępna z ulic Tartacznej i Zapora, zbudowana w latach 1928 - 1931
przez firmę Dyckerhoff & Wittmann z Drezna, żelbetowa o długości 309 m.,
wysokości 23 m. Spiętrza wody trzech potoków: Barbara, Wapienica i
Żydowski, tworzących potem rzekę Wapienica;
Zbiornik wodny, zwany Jeziorem Wielka Łąka, położony po stronie pd. zapory,
na wys. 478 m. n. p. m., o powierzchni 24 ha, głębokości 22 m i pojemności
ok. 1,3 mln m3 (Fot. 62);
Trzy studzienki z lat 1893-1895 zasilane wodą ze sztucznego jeziora leżącego
w granicach Wapienicy;
Leśniczówka „Barbara” przy ul. Tartacznej 284 (Fot. 63), zbudowana w 2 poł.
XIX w. jako zameczek myśliwski dla księcia Jana Sułkowskiego;
Budynek dawnej gajówki.
99
NA LATA 2010-1013
Fot. 62. Jezioro Wielka Łąka z zaporą
Fot. 63. Leśniczówka „Barbara”
33. Cmentarze (poza leżącymi w obrębie opisanych powyżej obszarów):
Cmentarz katolicki przy ul. Grunwaldzkiej z 1884 r. (Fot. 64);
Cmentarz ewangelicki przy ul. Listopadowej (tzw. „nowy”) z lat 1909-1911,
autorstwa wiedeńczyków Hansa Mayra i Theodora Mayera (Fot. 65 i 66);
Cmentarz ewangelicki w Mikuszowicach Śląskich przy ul. Bystrzańskiej z ok.
1828 r.;
Cmentarz katolicki w Białej przy ul. Cmentarnej z 1790 r. (Fot. 67);
Cmentarz żydowski przy ul. Cieszyńskiej z 1849 r. (Fot. 68 i 69);
Cmentarz wojskowy na os. Wojska Polskiego, założony w 1924 r.;
Cmentarz ewangelicki w Komorowicach Śląskich, założony przed 1836 r.
Cmentarz katolicki w Leszczynach przy ul. Krasickiego z 1927 r.;
100
NA LATA 2010-1013
Cmentarz katolicki w Lipniku przy ul. Polnej;
Cmentarz ewangelicki przy ul. Krakowskiej;
Cmentarz katolicki Kamienicy przy ul. Karpackiej wraz z neogotyckim
kościołem jubileuszowym p.w. św. Małgorzaty z 1899 r., zaprojektowanym
przez wiedeńczyka Karla Steinhofera (Fot. 70);
Cmentarz ewangelicki Kamienicy przy ul. Karpackiej z 1899 r. (Fot. 71), wraz z
neogotycką kaplicą cmentarną projektu wiedeńczyka Karla Steinhofera.
Szczegółowe opisy znajdują się w rozdziale 5.2.4. Cmentarze.
Fot. 64. Cmentarz katolicki przy ul.
Grunwaldzkiej
fot. 6
Fot. 65. Cmentarz ewangelicki przy ul.
Listopadowej
101
NA LATA 2010-1013
Fot. 66. Figura Chrystusa z
cmentarza ewangelickiego przy
ul. Listopadowej
Fot. 67. Cmentarz katolicki w Białej przy ul.
Cmentarnej
Fot. 68. Dom przedpogrzebowy na cmentarzu
żydowskim przy ul. Cieszyńskiej
Fot. 69. Cmentarz żydowski
przy ul. Cieszyńskiej - nagrobki
102
NA LATA 2010-1013
Fot. 70. Cmentarz katolicki Kamienicy przy ul.
Karpackiej
Fot. 71. Cmentarz katolicki Kamienicy przy ul. Karpackiej
103
NA LATA 2010-1013
6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i
zagrożeń
MOCNE STRONY

dziedzictwo kultury materialnej, w
szczególności zabytki architektury,
zachowane bez strat i zniszczeń
wojennych

zasoby dziedzictwa kulturowego o
szczególnych walorach: wysokiej
klasy
obiekty
architektury
wielkomiejskiej,
liczne
zabytki
przemysłu i techniki, kościoły,
willowe
dzielnice
podmiejskie,
cmentarze, zabudowa wiejska oraz
założenia zieleni

wielokulturowość obszaru, w tym
wielość nacji, religii i tradycji

dziedzictwo twórców przybyłych z
innych rejonów Europy, zwłaszcza
związanych
z
artystycznym
środowiskiem wiedeńskim

tradycje związane z rozwojem
przemysłu
włókienniczego
oraz
maszynowego
SŁABE STRONY

zły stan zachowania wielu obiektów
zabytkowych,
wynikający
z
wieloletniego
braku
bieżącej
i
systematycznej konserwacji, a także
ze
stosowania
niewłaściwych
technologii i materiałów

zmiana stosunków własnościowych
wskutek wymiany ludności po 1945 r.

nieuregulowana
własność
obiektów
zabytkowych
niekorzystny podział własności

tylko 10% obiektów zabytkowych
objętych ochroną ustawową

brak odpowiadających wymaganiom
inwestorów
dla
obiektów
wystawionych na sprzedaż

brak
świadomości
społecznej
dotyczącej
zasobów
dziedzictwa
kultury materialnej i niematerialnej

niedostateczna edukacja
dziedzictwa kulturowego

niedostateczna świadomość środowisk
inwestorskich i projektowych
z
części
lub
zakresu

obszary
ochrony
krajobrazu
kulturowego w granicach zespołów
przyrodniczo-krajobrazowych
i
użytków ekologicznych


historyczne powiązania kulturowe,
handlowe
i
administracyjne
z
państwami
Europy
Środkowej
(Czechy, Słowacja, Węgry, Austria)
niedostateczna promocja roli zabytków
jako szansy rozwojowej

niewystarczający
udział
mediów
lokalnych w promocji zabytków i
propagowaniu wiedzy o nich

historyczne trakty (Trakt cesarski)


rozwijająca się
związana
z
turystyczne:
drewnianego,
oraz fortyfikacji
kradzieże, w szczególności dotyczące
cmentarzy, obiektów pozostających
pustostanami
oraz
obiektów
archeologicznych

wzrost
aktywności
organizacji
społecznych i obywatelskich w
zakresie opieki nad zabytkami
aktywna turystyka
zabytkami
(szlaki
budownictwa
zabytków techniki
XX-wiecznych)
104
NA LATA 2010-1013
SZANSE
ZAGROŻENIA

możliwość
pozyskiwania
środków
finansowych z funduszy europejskich

brak realnych zachęt dla inwestorów
prywatnych do inwestowania w zabytki

rosnąca rola samorządu lokalnego


wzrost wartości zabytków i lokalnych
tradycji
jako
wyznaczników
turystycznej atrakcyjności regionu
brak
środków
finansowych
konserwację u właścicieli obiektów

presja inwestycyjna na tereny o
walorach kulturowych i przyrodniczokulturowych

braki w zakresie tworzenia prawa
lokalnego, w tym niekontrolowana
urbanizacja
bez
respektowania
wytycznych konserwatorskich

niestabilność przepisów prawa

brak doradztwa dla osób prywatnych
inwestujących w obiekty zabytkowe

brak infrastruktury turystycznej przy
obiektach zabytkowych i efektywnej ich
promocji

włączanie
obiektów
w obieg gospodarczy
zabytkowych

rozwój organizacji pozarządowych

promowanie wielokulturowych korzeni
miasta

opracowanie planów miejscowych o
charakterze
konserwatorskim,
określających
zasady
i
kierunki
ochrony zabytków
na
105
NA LATA 2010-1013
7. Założenia programowe
7.1. Priorytety programu opieki
Priorytet I:
Uznanie dziedzictwa kulturowego za wyznacznik specyfiki miasta i jego
atrakcyjności
W wyniku zmian systemowych po roku 1989 ranga Bielska-Białej jako
ośrodka przemysłu włókienniczego i maszynowego stopniowo malała. Ponadto
utrata statusu miasta wojewódzkiego przybliżyła zagrożenie marginalizacją.
Pojawiła się zatem konieczność wypracowania nowego wizerunku miasta, który
odpowiadałby obecnym realiom i umożliwiał dynamiczny rozwój. Zadanie to nadal
pozostaje otwarte.
Założenia aktualnej strategii rozwoju łączą wizje miasta jako ośrodka
przemysłowego, turystycznego i uniwersyteckiego. W każdym z tych aspektów
dziedzictwo kulturowe odgrywa niepoślednią rolę, pozwala bowiem na pełniejsze
wykorzystanie atutów Bielska-Białej. Podjęcie odpowiednich działań celem
zachowania i rewaloryzacji, a także promocji spuścizny kulturowej powinno być
zatem traktowane jako priorytet.
Wysoki standard i klasa artystyczna wielkomiejskiej architektury mieszkalnej
oraz budowli municypalnych i sakralnych, czerpiących z wzorców wiedeńskich i
uniwersalistycznych form modernizmu, to unikalne wartości dziedzictwa BielskaBiałej. Wraz z walorami krajobrazowymi i położeniem geograficznym buduje ono
atmosferę miasta i stanowi o jego znacznym potencjale rozwojowym.
Priorytet II:
Przywracanie tożsamości miasta przez upowszechnianie i promowanie
wiedzy o miejscowej spuściźnie kulturowej
Prócz wieloletnich zaniedbań, największe spustoszenie w dziedzictwie
kulturowym Bielska-Białej poczyniły zmiany społeczne, jakie miały tu miejsce po
roku 1945 (powojenne migracje ludności), a następnie w latach 70-tych (otwarcie
zakładów przemysłowych nowych branż, przede wszystkim Fiat). Opuszczenie
miasta przez znaczną część jego rodowitych mieszkańców i osiedlenie się
przybyszów, przeważnie ze wschodnich kresów Polski, oznaczało niemal całkowitą
wymianę ludności. Tym sposobem zerwana została ciągłość lokalnych tradycji, zaś
identyfikacja osiedleńców z nowym miejscem zamieszkania po prostu nie istniała.
Zmiany społeczne nie pozostały też bez wpływu na spuściznę materialną.
Została ona opuszczona przez dawnych właścicieli, nowi zaś nie znali jej genezy i
nie rozumieli jej wartości. Nie bez znaczenia były również uwarunkowania
polityczne. Szczególnie dramatycznie odbiło się to na bielskich i bialskich
cmentarzach (dewastacje), ale i na innych obiektach, często użytkowanych
106
NA LATA 2010-1013
niezgodnie z pierwotnym przeznaczeniem (np. wille zamieniane na budynki
wielorodzinne).
Odbudowywanie identyfikacji Bielszczan z miejscem zamieszkania, a tym
samym przywracanie miastu tożsamości, zasadzać się musi na zrozumieniu i
docenieniu jego barwnej i wielokulturowej spuścizny. Przełoży się to na świadome
wykorzystanie walorów miejscowego dziedzictwa, a zarazem gwarantować będzie
jego przetrwanie. Są to powody, dla których promocję spuścizny kulturowej
regionu i propagowanie wiedzy o niej uznać należy za priorytet.
7.2. Kierunki działań i zadania programu opieki.
W ramach Priorytetu I: Uznanie dziedzictwa kulturowego za wyznacznik
specyfiki miasta i jego atrakcyjności określono następujące kierunki działania:
Kierunek 1:
Utrzymanie
i
ochrona
dziedzictwa
kulturowego
na
poziomie
pozwalającym na trwałe zachowanie i wyeksponowanie jego walorów
Blisko pięćdziesiąt lat zaniedbań doprowadziło do stanu, w którym większość
cennych obiektów zabytkowych wymaga pilnych i specjalistycznych zabiegów
konserwatorskich. W wielu przypadkach działania renowacyjne powinny być
prowadzone w oparciu o programy konserwatorskie, opracowane kompleksowo dla
całych kwartałów miejskich.
Kierunek zapoczątkowany programem rewaloryzacji bielskiej starówki winien
być kontynuowany w kolejnych kwartałach Śródmieścia. Pozwoli to poszerzyć
strefę zrewaloryzowaną i tworzyć tzw. rejony o wysokiej atrakcyjności.
Szczególnie predestynowane do objęcia analogicznymi programami są m.in.
kwartały o reprezentacyjnej zabudowie wielkomiejskiej: pomiędzy ulicami 3 Maja,
Mickiewicza, Krasińskiego, Słowackiego i Listopadową, a także utrzymana w
charakterze traktu pieszego ul. 11 Listopada wraz z zabudową śródmieścia Białej.
Nie bez znaczenia dla stanu obiektów zabytkowych i ich ekspozycji jest
obecność ruchu kołowego w centrum miasta. Ograniczenie tranzytu
przebiegającego przez ścisłe centrum (ul. 3 Maja) uzależnione jest jednak od
inwestycji drogowych w innych rejonach (budowa obwodnicy). Rozwiązaniem
docelowym, pozwalającym na przywrócenie reprezentacyjnego charakteru
centrum, będzie ograniczenie ruchu pojazdów na odcinku od ul. Piastowskiej do ul.
Michałowicza, połączone z opracowaniem odpowiedniego systemu ruchu dla tego
rejonu.
Zadania:
Opracowanie planów rewaloryzacji dla obszarów szczególnie cennych
kulturowo;
Konsekwentna realizacja zatwierdzonych planów rewaloryzacji (Starówki
Bielskiej);
Opracowanie rozwiązań komunikacyjnych pozwalających na ograniczenie ruchu
pojazdów w rejonach śródmiejskich;
107
NA LATA 2010-1013
Sporządzenie studium widokowo-krajobrazowego gminy celem ochrony wedut,
panoram i stref widokowych związanych z obiektami zabytkowymi;
Sporządzenie kompleksowego planu remontów obiektów zabytkowych
będących własnością gminy;
Prowadzenie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach zabytkowych
będących własnością gminy;
Podejmowanie starań o uzyskanie środków zewnętrznych na rewaloryzację
zabytków będących własnością gminy;
Przygotowanie projektu uchwały umożliwiającej pozyskiwanie dotacji na prace
remontowo-konserwatorskie przy zabytkach będących własnością innych
podmiotów;
Konsekwentne egzekwowanie zapisów dotyczących działalności inwestycyjnej
na obszarach objętych ochroną określonych w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego (głównie w zakresie wysokości zabudowy,
jej charakteru i funkcji);
Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed pożarem, zniszczeniem i
kradzieżami (montaż instalacji przeciwpożarowej i alarmowej, zabezpieczeń
przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych
itp.).
Kierunek 2:
Uregulowanie sytuacji własnościowej nieruchomości zabytkowych w celu
zapewnienia ich odpowiedniego utrzymania
Po latach upaństwowienia nieruchomości kwestia własności obiektów
zabytkowych uległa znacznemu skomplikowaniu. Obecnie przeważa własność
gminna w zarządzie Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej, jednak wiele zabytków
przeszło w ręce prywatne (osób fizycznych i instytucji), a część z tych, które
pozostają własnością gminy, przeznaczono do sprzedaży.
Wiąże się z tym niezwykle istotna kwestia prawnego zabezpieczenia
sprzedawanych przez gminę obiektów zabytkowych. Konieczne jest każdorazowe
uwzględnianie w warunkach przetargu zapisów zakazujących wyburzenia obiektu
oraz zaleceń konserwatorskich precyzujących warunki ich ochrony.
Zadania:
 Wprowadzenie monitoringu sprzedaży obiektów zabytkowych z określeniem w
warunkach przetargów zapisów zakazujących wyburzenia sprzedawanych
obiektów oraz zaleceń konserwatorskich precyzujących warunki ich ochrony;
 Dążenie do scalania własności i unikanie podziałów nieruchomości zabytkowych
(np. wille w otoczeniu parkowym).
Kierunek 3:
Zapewnienie funkcjonowania zabytków w ramach ustroju rynkowego z
wykorzystaniem ich walorów dla podnoszenia standardu życia
mieszkańców i rozwoju miasta
108
NA LATA 2010-1013
Wiele budynków zabytkowych, szczególnie związanych z produkcją
przemysłową, wykorzystywanych jest niezgodnie z pierwotnym przeznaczeniem.
Dotyczy to również obiektów użytkowanych przez instytucje państwowe, z
określoną funkcją zagospodarowania (jako przedszkola, szkoły, domy wczasowe
czy przychodnie zdrowia).
W przypadku budynków przemysłowych adaptacja do nowych funkcji wydaje
się jedyną szansą ich zachowania. Pozostaje także problem zagospodarowania
opuszczonych
obiektów
innego
rodzaju.
Optymalne
byłoby
takie
zagospodarowanie, które pozwoliłoby zarówno zachować wartości zabytkowe jak i
umożliwić samofinansowanie.
Zadania:
 Zmiana sposobu użytkowania lub adaptacja do nowych funkcji opuszczonych
obiektów zabytkowych będących własnością gminy, z zachowaniem ich
walorów zabytkowych;
 Zachowanie jako własności gminnej obiektów będących tzw. kulturowymi
wizytówkami miasta, z przeznaczeniem na cele reprezentacyjne (np. willa
Zipsera przy ul. Bystrzańskiej 52, willa Bartelmussa przy ul. Działkowców 12A,
willa Schneidera przy ul. Mickiewicza 27)
 Określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków celem zapobieżenia
konfliktom związanym z wykorzystaniem tych zabytków;
 Podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy
związanych w adaptowanych obiektach zabytkowych;
 Wspieranie inicjatyw zwiększających poziom samofinansowania obiektów
zabytkowych.
Kierunek 4:
Podniesienie standardów miejskich przestrzeni publicznych i terenów
zielonych
Estetyka przestrzeni publicznej (placów miejskich, ulic spacerowych,
skwerów, parków i ogrodów miejskich) nie tylko decyduje o wizerunku miasta, ale
również świadczy o dobrym zarządzaniu majątkiem wspólnym.
Przywrócenie pierwotnej funkcji placów jako miejsca spotkań i zgromadzeń,
usunięcie z ich powierzchni parkingów i wprowadzenie małej architektury o
wysokich walorach projektowych staje się światowym standardem, do którego
należy dążyć.
W centrum Bielska-Białej liczba parków miejskich i terenów zielonych jest
niewielka. Konieczne jest zatem nie tylko zachowanie istniejącej zieleni, ale
również tworzenie nowych jej zespołów. Przełoży się to na poprawę jakości życia
w mieście, a zwłaszcza w rejonach śródmiejskich. Jednym z możliwych działań w
tym
kierunku jest przywrócenie mieszkańcom
zaniedbanych ogrodów
jordanowskich (np. przy ul. Wyzwolenia, Broniewskiego). Wskazana jest też
dbałość o istniejące tereny zielone, a także o zieleń wzdłuż ciągów ulic.
Zadania:
 Realizacja wyłonionych w drodze konkursu projektów zakomponowania płyty i
otoczenia placów miejskich;
109
NA LATA 2010-1013
Wybór dobrej klasy projektów małej architektury;
Usuwanie parkingów z rynków miejskich (Plac Wojska Polskiego, Plac
Wolności);
Opracowanie i realizacja projektu rewaloryzacji nawierzchni ulic i ciągów
pieszych (w nawiązaniu do nawierzchni historycznych) w obrębie zabytkowych
śródmieść;
Określenie zasad w zakresie umieszczania szyldów i reklam na obiektach
zabytkowych i ich egzekwowanie;
Iluminacja najcenniejszych zabytków gminy;
Rewaloryzacja zespołów zabytkowej zieleni (w tym gminnych parków,
cmentarzy, ogródków jordanowskich i założeń ogrodowych przy willach);
Prowadzenie bieżących prac porządkowych przy zabytkowych zespołach zieleni:
gminnych, parkach, cmentarzach, obszarach nieczynnych cmentarzy, dawnych
parkach dworskich itp.;
Tworzenie zamkniętych i strzeżonych enklaw zieleni.








Kierunek 5:
Zwiększenie ilości obiektów objętych ochroną ustawową
Obecnie jedynie 10% zabytków miasta podlega ochronie ustawowej. Odsetek
ten zwiększy się po uchwaleniu miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego obejmujących tereny o dużym nasyceniu obiektami zabytkowymi
(Śródmieście). Ponadto proponuje się wpisanie do rejestru zabytków 46 obiektów
o dużych walorach oraz utworzenie parku kulturowego na obszarze dzielnicy
Olszówka (tzw. Cygański Las).
Zadania:
 Sporządzanie planów zagospodarowania przestrzennego dla rejonów cennych
pod względem kulturowym;
 Utworzenie parku kulturowego obejmującego całe zespoły zabudowy lub
dzielnice o unikalnym charakterze (Cygański Las);
 Uwzględnianie
zapisów
programów
rewitalizacji,
studiów
widokowokrajobrazowych, studiów historyczno-urbanistycznych, katalogów typów
zabudowy
regionalnej
i
detalu
architektonicznego
w
realizacji
zagospodarowania przestrzennego gminy (w tym w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego);
 Aktualizacja rejestru zabytków z wpisaniem do niego wskazanych obiektów
oraz kwalifikacja dalszych.
Obiekty zakwalifikowane do wpisu do rejestru zabytków:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
Obiekt
Adres
willa
kamienica
willa
poczta
kamienica
1 Maja 11
1 Maja 13 / Inwalidów 2
1 Maja 15
1 Maja 2
11 Listopada 10
Rok
powstania
1902
1922
1901
1898
1893
110
NA LATA 2010-1013
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
pałacyk
kamienica
kamienica
kamienica
kamienica
kamienica
kamienica
willa
domy
remiza SP
kościół
kaplica
szkoła
kamienica
willa
willa
kamienica
willa
kamienica
willa
szkoła
Przychodnia
szkoła
kamienica
kamienica
kamienica
willa
kościół
willa
kamienica
Bank Polski
szkoła
willa
szkoła
willa
dom
dom
dom
dom
kamienica
willa
11 Listopada 40 / Ratuszowa 1
3 Maja 5
3 Maja 9a
Barlickiego 11
Bohaterów Warszawy 1
Chopina 11
Chopina 4-4a
Grunwaldzka 20a-b
Karpacka – kościół św. Małgorzaty
Karpacka – kaplica na cmentarzu ewangelickim
Komorowicka 27
Krótka 1 / 11 Listopada 18 / Stojałowskiego 7
Legionów 21
Lompy 13
Mickiewicza 22
Mickiewicza 27
Mickiewicza 3
Olszówka 49
Osuchowskiego 8
Partyzantów 57a
Piłsudskiego 47
Plac Smolki 4
Plac Wolności 10
Plac Wolności 4
Pocztowa 18
Polna – kościół p.w. Narodzenia NMP
Różana 3
Sixta 10
Sixta 15
Sixta 20 / Słowackiego / Piastowska
Słoneczna 4
Słowackiego 24
Słowackiego 32 / Żeromskiego
Staszica 10
Staszica 4
Staszica 6
Staszica 8
Zamkowa 8
Zdrojowa 6
1901
1903
ok. 1910
1934
1934
1934
1925
1921-1924
1925-1928
1899
1899
1907-1910
ok. 1913
ok. 1889
1920
1904
1903
1901-1905
ok. 1870
1936
1928-1930
1874
1911
1907
1881-1893
1929
1907
1928-1931
1909-1912
1903
1873-1883
1923
ok. 1897
ok. 1870
111
NA LATA 2010-1013
W ramach Priorytetu II: Przywracanie tożsamości miasta przez
upowszechnianie i promowanie wiedzy o miejscowej spuściźnie
kulturowej określono następujące kierunki działania:
Kierunek 1:
Popularyzacja wiedzy o dziedzictwie kulturowym miasta
W ostatnich latach stopniowo wzrasta ilość naukowych i popularnonaukowych
publikacji oraz profesjonalnych witryn internetowych poświęconych historii i
dziedzictwu kulturowemu Bielska-Białej. Jest to odpowiedź na zainteresowanie
mieszkańców tą problematyką. Sytuacja sprzyja zatem propagowaniu wiedzy o
miejscowej spuściźnie. Działania, które należy w tym celu podjąć, to m.in. :
opracowanie
miejskiego
systemu
informacji,
obejmującego
dziedzictwo
materialne, realizacja programów lekcji regionalnych dla szkół podstawowych i
średnich oraz wprowadzenie wiedzy z zakresu kultury regionu do programów
studiów wyższych.
Zadania:
 Finansowanie publikacji i projektów medialnych dotyczących historii i
dziedzictwa kulturowego miasta;
 Wprowadzanie systemu informacji miejskiej w najbardziej uczęszczanych
miejscach i obiektach;
 Realizacja programów edukacyjnych dotyczących tradycji regionu, w tym
zabytków, w szkołach podstawowych i średnich;
 Wprowadzenie wiedzy z zakresu kultury regionu do programów studiów
wyższych;
 Ufundowanie miejskiego stypendium naukowego dla studenta, który przedstawi
najciekawszy program badawczy (praca licencjacka, magisterska) dotyczący
spuścizny kulturowej regionu.
Kierunek 2:
Opracowanie pełnej bazy danych o obiektach zabytkowych
Podstawę wiedzy o dziedzictwie kulturowym stanowi rzetelne i pełne
rozpoznanie obiektów zabytkowych oraz ich dokumentowanie, m.in. poprzez
tworzenie nowoczesnych baz danych wykorzystujących najnowsze technologie.
Zadania:
 Zapewnienia
służbom
ochrony
zabytków
nowoczesnych
narzędzi
informatycznych do tworzenia baz danych;
 Udostępnienie danych o zabytkach szerokiej publiczności (Internet);
 Wykonywanie prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne, studia
widokowo-krajobrazowe, badania historyczno-architektoniczne, katalogi typów
zabudowy regionalnej i detalu architektonicznego);
 Finansowanie wykonania inwentaryzacji architektoniczno-konserwatorskiej
zagrożonych obiektów zabytkowych.
112
NA LATA 2010-1013
Kierunek 3:
Promocja spuścizny kulturowej regionu
Jest dziś rzeczą oczywistą, że aby zapewnić historycznemu dziedzictwu
przetrwanie, należy sięgać po najnowocześniejsze technologie. Promocja spuścizny
kulturowej regionu musi zatem wykorzystywać takie nośniki, jak Internet, media i
multimedia. Nie należy przy tym pomijać form tradycyjnych (publikacje,
konferencje, konkursy, warsztaty itp.), które, choć skierowane do węższej
publiczności, zapewniają przepływ bardziej szczegółowej wiedzy o regionie i jego
spuściźnie.
Sprzyjające okoliczności dla promocji miejscowego dziedzictwa stwarza
również zacieśnienie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury,
szczególnie w ramach Unii Europejskiej.
Zadania:
 Organizacja poświęconych dziedzictwu kulturowemu regionu konferencji, sesji
popularnonaukowych i spotkań pełniących funkcję forum dyskusyjnego;
 Organizacja wystaw, konkursów, przeglądów, warsztatów, festiwali w celu
popularyzacji dziedzictwa regionu;
 Promocja walorów zabytkowych gminy, wiedzy o historii, tradycji i zabytkach
regionu oraz przedsięwzięć kulturalnych z nimi związanych za pomocą narzędzi
multimedialnych, publikacji, akcji społecznych i programów edukacyjnych (w
tym muzea wirtualne);
 Tworzenie stron internetowych poświęconych regionalnym zabytkom i tradycji;
 Promocja krajobrazów kulturowych, tradycyjnych form zabudowy i
zagospodarowania terenu (w tym przygotowanie katalogów);
 Realizacja
wieloaspektowych
projektów
popularyzujących
dziedzictwo
kulturowe regionu w ramach projektów transgranicznych i międzynarodowych.
Kierunek 4:
Rozwój tzw. turystyki kulturowej szlakami architektury: drewnianej,
przemysłowej, militarnej
Inwestowanie w rozwój tzw. turystyki kulturowej szlakami zabytków
przynieść może podwójną korzyść: po pierwsze, zwiększyć turystyczną
atrakcyjność miasta i regionu, po drugie, stworzyć kolejne narzędzie promocji jego
spuścizny
kulturowej.
Bielsko-Biała,
ze
swym
bogactwem
obiektów
poprzemysłowych, drewnianych i militarnych, dysponuje w tym zakresie znacznym
potencjałem rozwojowym.
Zadania:
 Wytypowanie obiektów tworzących szlak tematyczny;
 Stworzenie ścieżki edukacyjnej wzdłuż polskiej linii fortów z roku 1939;
 Tworzenie infrastruktury wokół obiektów zabytkowych i szlaków.
113
NA LATA 2010-1013
8. Instrumentarium
zabytkami
realizacji gminnego programu
opieki nad
Zakłada się, że zadania określone w Gminnym programie opieki nad
zabytkami będą wykonywane za pomocą następujących instrumentów:
instrumentów prawnych wynikających z przepisów ustawowych (np. miejscowe
plany zagospodarowania przestrzennego, parki kulturowe, wpis do rejestru
zabytków obiektów będących własnością gminy, wykonywanie decyzji
administracyjnych, np. wojewódzkiego konserwatora zabytków);
instrumentów finansowych (m.in. finansowanie prac konserwatorskich i
remontowych przy obiektach zabytkowych będących własnością gminy,
korzystanie z programów finansowanych z funduszy europejskich oraz dotacje,
subwencje, dofinansowania, nagrody, zachęty finansowe dla właścicieli i
posiadaczy obiektów zabytkowych);
instrumentów koordynacji (m.in. realizacja projektów i programów dotyczących
ochrony dziedzictwa kulturowego zapisanych w wojewódzkich, powiatowych i
gminnych strategiach, planach rozwoju lokalnego itp., współpraca z ośrodkami
naukowymi i akademickimi, współpraca z organizacjami wyznaniowymi w
zakresie ochrony i opieki nad zabytkami);
instrumentów społecznych (m.in. poprzez działania edukacyjne, promocyjne,
współdziałanie z organizacjami społecznymi);
instrumentów kontrolnych (m.in. aktualizacja gminnej ewidencji zabytków,
monitoring stanu zagospodarowania przestrzennego oraz stanu zachowania
dziedzictwa kulturowego).
114
NA LATA 2010-1013
9. Zasady
zabytkami
oceny
realizacji
gminnego
programu
opieki
nad
Art. 87 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi, że:
5. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta)
sporządza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia się odpowiednio sejmikowi województwa,
radzie powiatu lub radzie gminy.
6. Sprawozdanie z realizacji wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami jest przekazywane
Generalnemu Konserwatorowi Zabytków i właściwemu wojewódzkiemu konserwatorowi
zabytków w celu jego wykorzystania przy opracowywaniu, aktualizacji i realizacji krajowego
programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami.
Przed opracowaniem sprawozdania sporządza się ocenę poziomu realizacji
gminnego programu, uwzględniającą stopień wykonania zadań i ich efektywność.
Kryteria oceny realizacji programu opieki:
W ramach Priorytetu I: Uznanie dziedzictwa kulturowego za wyznacznik
specyfiki miasta i jego atrakcyjności:
Poziom (w %) wydatków budżetu gminy na ochronę i opiekę nad zabytkami;
Wartość finansowa zrealizowanych kompleksowych programów rewaloryzacji i
rewitalizacji oraz liczba (lub inne mierniki) obiektów poddanych rewaloryzacji w
ramach tych programów;
Wartość finansowa wykonanych prac remontowo-konserwatorskich przy
zabytkach oraz liczba obiektów poddanych ww. pracom;
Poziom (w %) objęcia terenu gminy wykonanymi miejscowymi planami
zagospodarowania przestrzennego;
Liczba utworzonych parków kulturowych;
Liczba wniosków o wpis do rejestru zabytków obszarów, obiektów i zespołów
zabytkowych.
W ramach Priorytetu II: Przywracanie
upowszechnianie i promowanie wiedzy
kulturowej:






tożsamości miasta przez
o miejscowej spuściźnie
Liczba opracowanych prac studialnych (studia historyczno-urbanistyczne,
studia krajobrazowe, katalogi typów zabudowy regionalnej i detalu
architektonicznego);
Liczba zrealizowanych konkursów, wystaw, działań edukacyjnych na terenie
gminy;
Liczba utworzonych szlaków turystycznych, tras rowerowych, konnych;
Liczba opracowywanych i wydanych publikacji (w tym folderów promocyjnych,
przewodników);
Liczba utworzonych i zmodernizowanych elementów infrastruktury służących
funkcjonowaniu i rozwojowi turystyki kulturowej;
Liczba osób odwiedzających muzea, skanseny, izby regionalne itp.
115
NA LATA 2010-1013
10. Źródła finansowania gminnego programu opieki nad zabytkami
Środki publiczne:
Finansowanie środkami publicznymi realizowane jest na wszystkich szczeblach
administracji publicznej. Źródłem finansowania zadań są środki planowane w
rocznych ustawach budżetowych. Składają się na nie zarówno środki własne, jak i
pochodzące z zagranicy (w tym z Unii Europejskiej).
Środkami przeznaczonymi na kulturę i ochronę dziedzictwa kulturowego
dysponują ministrowie i wojewodowie, przy czym gros środków pozostaje w
dyspozycji ministra właściwego do spraw kultury.
Polskie prawo nie określa procentowego limitu wydatków budżetu na rzecz
kultury, w tym ochrony i opieki nad zabytkami. Tylko w drodze wyjątku przepisy
szczególne mogą wskazywać rodzaj i wielkość uzależnienia planowanego wydatku.
Obowiązujące prawo nie przewiduje także powiązań pomiędzy spływem źródła
dochodów budżetowych a wysokością określonego wydatku. Bezpośrednie
powiązania konkretnych środków budżetowych z konkretnymi wydatkami mogą
mieć jedynie charakter funkcjonalny i dotyczą tzw. harmonogramów rocznych
dochodów i wydatków (art. 29 Ustawy z 26 listopada 1998 r. o finansach
publicznych).
Wydatki z budżetu państwa na ochronę i opiekę nad zabytkami mogą
obejmować:
1. bezpośrednie wydatki na zadania bieżące i inwestycyjne państwowych
jednostek budżetowych;
2. wydatki w formie: dotacji dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacji dla
innych jednostek sektora finansów publicznych, dotacji spoza jednostek
sektora finansów publicznych (osób fizycznych, przedsiębiorców, organizacji
pozarządowych).
Dotacje z budżetu państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami mogą
mieć charakter dotacji celowych, dotacji przedmiotowych lub dotacji
podmiotowych.
Istnieją
ponadto
wieloletnie
instrumenty
planowania
finansowego.
Planowanie takie w zakresie wydatków bieżących (niemajątkowych, takich jak
ochrona zabytków) jest możliwe przez dołączenie do ustawy budżetowej
programów wieloletnich ustanawianych przez Radę Ministrów. Oznacza to, że w
kolejnych ustawach budżetowych planowane są wydatki na dany program w
kwotach ustalonych w zestawieniu wieloletnim dołączanym do tych ustaw.
Opracowywanie wieloletnich programów i projektów realizowanych ze środków
funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz innych środków UE jest
obowiązkiem ustawowym.
Przekazywanie publicznych środków na rzecz strefy ochrony i opieki nad
zabytkami może się również odbywać w ramach gospodarki pozabudżetowej.
Gospodarka pozabudżetowa oznacza realizację zadań publicznych nie przez
jednostki budżetowe (których dochody i wydatki w całości obejmowane są
budżetem państwa), ale przez zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze
(przy jednostkach budżetowych), rachunki środków specjalnych (jednostek
budżetowych) oraz przez fundusze celowe. W takich konstrukcjach finansowych
istnieje uzależnienie wydatków od pozyskiwanych dochodów oraz bezpośrednie
116
NA LATA 2010-1013
powiązanie spływających dochodów z określonymi wydatkami. Zakłady budżetowe
i gospodarstwa pomocnicze mogą tworzyć minister i wojewoda. Rachunki środków
specjalnych są dodatkowym źródłem pieniędzy (poza budżetem), jakie może
uzyskać jednostka budżetowa. Fundusze celowe są powoływane ustawowo. Mają
określone przeznaczenie i dysponenta. Jedynym funduszem działającym w strefie
ochrony i opieki nad zabytkami jest Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków
Krakowa (fundusz państwowy).
Stosowanym instrumentem z zakresu ochrony zabytków jest przekazywanie
dóbr kultury na utrzymanie przez państwowe osoby prawne. Finansowanie opieki
nad zabytkami na stanie państwowych osób prawnych powinno być dokonywane z
ich środków własnych. Zabytki i inne dobra kultury mogą pozostawać w dyspozycji
państwowych osób prawnych: instytucji kultury (w tym muzeów) lub, rzadziej,
wykorzystywane są na potrzeby spółek lub agencji państwowych.
Państwowe wydatki na ochronę i opiekę nad zabytkami realizowane są
również w ramach budżetowych wydatków jednostek samorządu terytorialnego,
przede wszystkim województw i gmin. Samorządy dysponują wieloletnimi
instrumentami planowania finansowego. Analogicznie jak budżet państwowy
samorządy mogą realizować wydatki budżetowe w tej sferze również przez:
samorządowe osoby prawne, gospodarkę pozabudżetową, środki specjalne
samorządowych jednostek budżetowych. Dodatkowo (w przeciwieństwie do
budżetu państwa) jednostki samorządów terytorialnych mogą tworzyć fundacje,
których zadaniem może być ochrona i opieka nad zabytkami. Wydatki
samorządów na ochronę i opiekę nad zabytkami mogą obejmować bezpośrednie
wydatki na: zadania bieżące i inwestycyjne państwowych jednostek
organizacyjnych oraz wydatki w formie dotacji.
Środki prywatne:
Sektor prywatny jest istotnym, ale mało wykorzystanym źródłem
wspomagania zadań publicznych sfery ochrony i opieki nad zabytkami.
Wykorzystanie tego źródła jest uwarunkowane odpowiednimi rozwiązaniami
prawnymi. Do zwiększenia udziału środków prywatnych w ochronie i opiece nad
zabytkami mogą przyczynić się działania państwa realizowane za pomocą tzw.
partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) i pomocy publicznej
Wspieranie działań przedsiębiorców na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami
przez udzielenie pomocy ze środków publicznych podlega w UE zasadniczym
ograniczeniom.
Pomoc publiczna to określone zasady wsparcia podmiotu gospodarczego
przez państwo (na wszystkich poziomach: centralnym, regionalnym, lokalnym)
oraz przez władze samorządowe, organizacje, a nawet osoby, nad którymi
państwo nie sprawuje bezpośredniej kontroli, a które oferują pomoc na podstawie
zleceń pochodzących od organów państwowych w jakiejkolwiek formie (np.
dotacji, rozłożenia spłaty podatku na raty, zwolnienia z zaległości podatkowych,
zwolnienia z należności niepodatkowych, udzielenia preferencyjnej pożyczki lub
kredytu). Ochrona dóbr kultury jest jednym z dopuszczalnych rodzajów pomocy
publicznej w UE.
117
NA LATA 2010-1013
Zasady finansowania:
W zakresie sprawowania opieki nad zabytkami osoba fizyczna lub jednostka
organizacyjna posiadająca tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności,
użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego
albo stosunku zobowiązaniowego finansuje prowadzenie prac konserwatorskich,
restauratorskich i robót budowlanych przy tym zabytku.
Sprawowanie opieki nad zabytkiem, w tym finansowanie prac
konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do którego
tytuł prawny ma jednostka samorządu terytorialnego, jest zadaniem własnym
jednostek samorządu terytorialnego.
Na zasadach i w trybie określonym w przepisach odrębnych prace
konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku będącym w
posiadaniu jednostek organizacyjnych zaliczanych do sektora finansów publicznych
są finansowane ze środków przyznanych odpowiednio przez dysponentów części
budżetu, którym podlegają te jednostki.
Osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zamierza finansować
roboty budowlane przy zabytku nieruchomym wpisanym do rejestru lub objętym
ochroną
konserwatorską
na
podstawie
ustaleń
miejscowego
planu
zagospodarowania przestrzennego, jest obowiązana pokryć koszty badań
archeologicznych oraz ich dokumentacji, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest
niezbędne dla ochrony zabytku.
Osoba fizyczna, jednostka samorządu terytorialnego lub inna jednostka
organizacyjna będąca właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do
rejestru, bądź posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie może ubiegać się o
udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na dofinansowanie prac
konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku.
Dotacja taka może być udzielona przez ministra właściwego do spraw kultury i
ochrony dziedzictwa narodowego ze środków finansowych z części budżetu
państwa Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego lub przez wojewódzkiego
konserwatora zabytków ze środków finansowych z budżetu państwa w części,
której dysponentem jest wojewoda.
Dotacja
może być udzielona do wysokości 50% (w szczególnych
przypadkach 100%) nakładów koniecznych i może być udzielona na
dofinansowania: nakładów na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich
lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, ustalonych na
podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez wojewódzkiego konserwatora
zabytków, które zostaną przeprowadzone w roku złożenia przez wnioskodawcę
wniosku o udzielenie dotacji lub w roku następującym po złożeniu tego wniosku,
lub nakładów koniecznych do wykonania prac konserwatorskich, restauratorskich,
lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru, które zostały
przeprowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku.
Dotacje na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane
przy zabytku wpisanym do rejestru mogą być również udzielane przez organ
stanowiący gminy, powiatu lub województwa na zasadach określonych w podjętej
przez ten organ uchwale.
118
NA LATA 2010-1013
11. Podsumowanie
W Gminnym programie opieki nad zabytkami przyjęto dwa zasadnicze
priorytety, wyznaczające określone kierunki i zadania gminy:
Priorytet I: Uznanie dziedzictwa kulturowego za wyznacznik specyfiki miasta i
jego atrakcyjności;
Priorytet II: Przywracanie tożsamości miasta przez upowszechnianie i
promowanie wiedzy o miejscowej spuściźnie kulturowej.
W ramach Priorytetu I wskazuje się, że obiekty zabytkowe Bielska-Białej
winny być zachowane, chronione i odpowiednio wykorzystywanie nie tylko ze
względu na wartość, jaką posiadają same w sobie, lecz również dlatego, że
decydują o specyfice i atrakcyjności miasta. Wynikające stąd kierunki działań są
następujące:
Utrzymanie i ochrona dziedzictwa kulturowego na poziomie pozwalającym na
trwałe zachowanie i wyeksponowanie jego walorów;
Uregulowanie
sytuacji
własnościowej
nieruchomości
zabytkowych
gwarantującej ich odpowiednie utrzymanie;
Zapewnienie funkcjonowania zabytków w ramach ustroju rynkowego, z
wykorzystaniem ich wartości dla podnoszenia standardów życia mieszkańców i
rozwoju miasta;
Podniesienie standardów miejskich przestrzeni publicznych i terenów zielonych;
Zwiększenie ilości obiektów objętych ochroną ustawową.
Najistotniejszymi z zadań wynikających z powyższych kierunków są:
opracowanie programów rewitalizacji śródmieścia, realizacja istniejących
programów rewitalizacji (Starówka) oraz monitorowanie warunków sprzedaży
zabytków z zapewnieniem odpowiedniego ich użytkowania. Wskazuje się także
obiekty predestynowane do objęcia ochroną oraz postuluje się utworzenie parku
kulturowego w dzielnicy Olszówka.
Priorytet II wskazuje na związek między świadomością spuścizny
kulturowej a identyfikacją z małą ojczyzną. Wyznacza on kierunki działań
zmierzających do popularyzacji wiedzy o dziedzictwie kulturowym gminy i jej
efektywnej promocji. Nacisk położono na wspieranie przepływu wiedzy, zarówno
naukowej, jak i popularnonaukowej (badania, publikacje, konferencje), dotyczącej
spuścizny zabytkowej, a także na tworzenie nowoczesnego systemu informacji
dziedzictwie kulturowym obiektach (miejski system informacji, bazy danych).
Kierunki działań wynikające z Priorytetu II są następujące:
Popularyzacja wiedzy o dziedzictwie kulturowym miasta;
Opracowanie pełnej bazy danych o obiektach zabytkowych;
Promocja spuścizny kulturowej regionu;
Rozwój tzw. turystyki kulturowej i szlaków architektury:
przemysłowej, militarnej.
drewnianej,
W obrębie powyższych kierunków określono zadania w poszczególnych
zakresach. Najistotniejsze spośród nich to: zapewnieniu finansowania prac
119
NA LATA 2010-1013
studialnych i badawczych nad dziedzictwem kulturowym, organizowanie sesji
naukowych i popularnonaukowych, a także projektów multimedialnych, w celu
popularyzacji tematyki ochrony zabytków wśród szerokich kręgów mieszkańców, a
ponadto
stworzenie
krajoznawczych
szlaków
tematycznych
śladami
charakterystycznych dla regionu typów architektury.
Zawarte w Gminnym programie opieki nad zabytkami wytyczne zakładają
wielokierunkowe działania realizowane w perspektywie wieloletniej. Proces ten
prowadzić ma do zachowania i poprawy stanu spuścizny kulturowej oraz do
wykorzystania jej zgodnie z obecnymi realiami socjoekonomicznymi i szeroko
pojętym interesem gminy.
120
NA LATA 2010-1013
Najważniejsze zadania w zakresie ochrony kulturowych wartości gminy
na okres najbliższych kilku lat:
1. Weryfikacja
zabytków
Bielska
Białej
(rejestr,
ewidencja,
spisy)
uwzględniająca obecne kryteria wartościowania dziedzictwa kulturowego
oraz ich stan zachowania np. zniszczenia, przebudowy itp., waloryzacja
obiektu i otoczenia.
2. Ewidencja połączona z penetracją terenu pod kątem występowania
kapliczek, krzyży przydrożnych i świątków, oddawanie ich sukcesywnej
konserwacji.
3. Prace badawcze:
 opracowanie studium historyczno konserwatorskiego parku leśnego
Cygańskiego Lasu zawierające elementy inwentaryzacji i z położeniem
szczególnego nacisku na przeanalizowanie kompozycji parku;
 rozpracowanie terenu Nad Niprem pod kątem występowania i zachowania
manufaktur; opracowanie wyników badań.
4. Prace projektowe:
 grodzisko w Starym Bielsku – opracowanie programu użytkowania,
przeprowadzenie badań archeologicznych, opracowanie projektu;
 prace projektowe przy zespole parku kulturowego Olszówka;
 opracowania wytypowanych zespołów parkowo – willowych, cząstkowe
koncepcje.
5. Realizacja:
 renowacje wytypowanych obiektów prowadzone w oparciu o programy
konserwatorskie opracowywane jednostkowo i kompleksowo dla całych
kwartałów;
 konsekwentne prowadzenie remontów i zatwierdzonych planów
rewaloryzacji;
 konsekwentna
realizacja
trwających
długoletnich
remontów
konserwatorskich;
 sporządzenie kompleksowego planu remontów gminnych obiektów
zabytkowych,
prowadzenie
systematycznych
remontów
obiektów
gminnych.
6. Komunikacja:
 opracowanie rozwiązań komunikacyjnych pozwalających na ograniczenie
ruchu kołowego w rejonach śródmiejskich;
 ograniczenie tranzytu przez ścisłe centrum miasta.
7. Promocja:
 Promocja kulturowej spuścizny gminy, propagowanie wiedzy o niej;
 Ufundowanie stypendium naukowego dla najlepszego studenta lub ucznia
bielskich placówek naukowych lub szkół, zajmującego się problematyką
kulturową Bielska Białej.
121
ANEKS NR 1
REJESTR ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH
Aneks 1
REJESTR ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
Miejscowość
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Obiekt
Adres
teatr
1 Maja 1
dom d. fabryki Büttnera 1 Maja 8
kamienica
1 Maja 9
dom
11 Listopada 1
dwór Thomkego-oficyna 11 Listopada 100
dwór Thomkego
11 Listopada 102
kamienica
11 Listopada 19
dom
11 Listopada 27
kamienica
11 Listopada 54
kamienica
11 Listopada 55
hotel „Pod Orłem”
11 Listopada 60/62
dom
11 Listopada 68
NOT
3 Maja 10
hotel „Prezydent”
3 Maja 12
pałacyk Alfreda Michla
3 Maja 13
kamienica Bruno Pollaka 3 Maja 17
kamienica
3 Maja 1a
kamienica
3 Maja 25
kamienica
3 Maja 29
kamienica
3 Maja 3
kamienica
3 Maja 31
dawny hotel „Grand”
Barlickiego 15
kamienica
Barlickiego 3
kamienica
Barlickiego 4
układ urbanistyczny
Biała
układ urbanistyczny
Bielsko
Dom Żołnierza
Broniewskiego 27
willa Eduarda Zipsera
Bystrzańska 52
dom
Cechowa 14
kamienica
Cechowa 16
kamienica
Cechowa 20
kamienica
Celna 1
kamienica
Celna 10
dom
Celna 12
Nr
459
711
655
26
29
30
27
592
28
728
686
405
473
437
403
698
696
685
699
697
700
474
25
663
479
1
656
288
31
32
707
8
14
15
rok wpisu
86
95
91
76
76
76
76
88
76
98
94
82
86
86
81
94
94
92
94
94
94
86
76
91
87
76
91
09
76
76
94
76
76
76
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
Bielsko-Biała
kamienica
dom
oficyna nr 6
dom
dom
bank
cmentarz żydowski
kamienica
dom
dom
kamienica
kamienica
dom
kamienica
dom
kamienica
cmentarz katolicki
kościół Św. Barbary
willa Hajduka
dawna szkoła
dom
dom
kościół Św. Stanisława
cmentarz katolicki
pałac Emanuela Rosta
dom
dom Heinricha Mehlo
kamienica
pałacyk
willa Adolfa Mänhardta
kamienica Kwiecińskich
dom
dom
cmentarz ewangelicki
willa
willa
Gimnazjum Polskie
plebania ewangelicka
dawny folwark Zipsera
Teatr Polski - Mała scena
kamienica
kamienica Karla Korna
Celna 2
Celna 4
Celna 6
Celna 6
Celna 8
Chrobrego Plac 1
Cieszyńska
Cieszyńska 1
Cieszyńska 11
Cieszyńska 13
Cieszyńska 2
Cieszyńska 3
Cieszyńska 4
Cieszyńska 5
Cieszyńska 7
Cieszyńska 9
Cmentarna
Cyprysowa
Kamienicka 11
Karpacka 148
Karpacka 154
Karpacka 5
Klubowa
Klubowa
Komorowicka 48
Kościelna 1
Krasińskiego 10
Krasińskiego 24
Krasińskiego 28
Laskowa 54
Legionów 13
Legionów 24
Legionów 25
Listopadowa
Listopadowa 21
Listopadowa 31
Listopadowa 70
Lutra Plac 12
Łukasińskiego 20
1 Maja 1
Mickiewicza 19
Mickiewicza 21
9
10
12
11
13
468
582
16
22
23
17
18
19
18
20
21
491
2
692
158
156
547
176
176
452
125
104
574
703
409
494
448
434
466
713
429
490
130
379
459
668
436
76
76
76
76
76
86
88
76
76
76
76
76
76
76
76
76
87
76
93
76
76
87
76
76
86
76
76
88
94
86
87
86
86
86
95
83
87
76
79
86
91
84
77. Bielsko-Biała kamienica firmy Karla
Korna
78. Bielsko-Biała kamienica
79. Bielsko-Biała willa Theodora Sixta
80. Bielsko-Biała katedra Św. Mikołaja
81. Bielsko-Biała cmentarz ewangelicki
(stary)
82. Bielsko-Biała willa
86. Bielsko-Biała kościół Opatrzności
Bożej
87. Bielsko-Biała mury miejskie
96. Bielsko-Biała fabryka Mänhardta
97. Bielsko-Biała dawny dom opieki,
szkoła
98. Bielsko-Biała willa Deutsch
99. Bielsko-Biała dom
103. Bielsko-Biała
dom
106. Bielsko-Biała
Bielski Syjon
108. Bielsko-Biała willa Schäffer
Mickiewicza 21a
Mickiewicza 23
Mickiewicza 24
Mikołaja Św. Plac
ModrzewskiegoGrunwaldzka
NMP Królowej Polski 17
Olszówka 46
Opatrzności Plac
Orkana - Kręta
Orkana 14
Orkana 18
Orkana 2
Orkana 20
Orkana 5
Orkana 8
Pankiewicza 2
Pankiewicza 4
Partyzantów 22
Partyzantów 62
Piastowska 14
Pienińska 27
Piłsudskiego
Piwowarska 1
Piwowarska 2
Piwowarska 3 – św.
Trójcy 4
Piwowarska 4
Piwowarska 6
Plac Lutra Modrzewskiego
Plac św. Mikołaja 7
Pocztowa 12
Pod Grodziskiem 2
Podcienie 1
Podcienie 11
Podcienie 13
Podcienie 3
436
549
706
136
84
88
94
60
194
594
590
586
701
2006
88
88
88
94
135
131
58
59
47
61
56
57
60
62
723
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
96
647
717
189
591
3
4
89
95
77
88
76
76
5
6
7
76
76
76
122
126
669
138
36
41
42
37
4
76
91
76
76
76
76
76
117. Bielsko-Biała
dawny ratusz
118. Bielsko-Biała ratusz
140. Bielsko-Biała
dwór w Hałcnowie
142. Bielsko-Biała
kamienica
144. Bielsko-Biała
dom
146. Bielsko-Biała kościół ewangelicki
147. Bielsko-Biała grodzisko
149. Bielsko-Biała kościół Św. Trójcy
Podcienie 5
Podcienie 7
Podcienie 9
Ratuszowa 2 - 11
Listopada 38
Ratuszowy Plac 1
Rynek 1/ Cieszyńska 2
Rynek 12
Rynek 14
Rynek 15
Rynek 19
Rynek 2
Rynek 20
Rynek 21
Rynek 22
Rynek 24
Rynek 25
Rynek 26
Rynek 27
Rynek 28
Rynek 29
Rynek 3
Rynek 30
Rynek 31
Rynek 4/5
Rynek 7
Rynek 8
S. Małgorzaty
Szewczyk
Schodowa 1-1a
Schodowa 2 Sikorskiego
Słowackiego 2
Słowackiego
2b/Podcienie
Słowackiego 4
Sobieskiego
Sobieskiego
Sobieskiego
Sobieskiego
Sobieskiego 1
Sobieskiego 11
Sobieskiego 12
38
39
40
76
76
76
250
721
17
111
112
113
114
105
116
115
116
117
119
120
121
122
122
106
123
124
107
108
109
9
96
76
76
76
76
76
76
60
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
145
688
76
92
212
64
7
76
63
65
177
400
498
132
77
80
81
76
76
76
81
87
76
76
76
76
153. Bielsko-Biała
154. Bielsko-Biała
155. Bielsko-Biała
156. Bielsko-Biała
157. Bielsko-Biała
158. Bielsko-Biała
159. Bielsko-Biała
160. Bielsko-Biała
161. Bielsko-Biała
162. Bielsko-Biała
163. Bielsko-Biała
164. Bielsko-Biała
165. Bielsko-Biała
166. Bielsko-Biała
167. Bielsko-Biała
168. Bielsko-Biała
169. Bielsko-Biała
170. Bielsko-Biała
171. Bielsko-Biała
172. Bielsko-Biała
173. Bielsko-Biała
174. Bielsko-Biała
175. Bielsko-Biała
176. Bielsko-Biała
177. Bielsko-Biała
178. Bielsko-Biała
179. Bielsko-Biała
180. Bielsko-Biała
181. Bielsko-Biała
182. Bielsko-Biała
183. Bielsko-Biała
184. Bielsko-Biała
185. Bielsko-Biała
186. Bielsko-Biała
187. Bielsko-Biała
188. Bielsko-Biała
189. Bielsko-Biała
190. Bielsko-Biała
191. Bielsko-Biała
192. Bielsko-Biała
193. Bielsko-Biała
194. Bielsko-Biała
kamienica
kamienica
dom
dom
dom
kamienica
dom
kamienica
dom
dom
dom
dom
kamienica
kamienica
dom
dom
dom
dom
Dom Tkacza
dom
dom
dom
kamienica
d. szkoła ewangelicka
kościół ewangelicki
oficyna
kamienica
dawna szkoła
dawna szkoła
dom oficerski
fabryka Büttnera
willa
dom
dworzec kolejowy
dom
dom
dom
dom
dom
willa
kamienica "Pod Żabami"
kamienica
Sobieskiego 13
Sobieskiego 16
Sobieskiego 17
Sobieskiego 19
Sobieskiego 21
Sobieskiego 22
Sobieskiego 23
Sobieskiego 25
Sobieskiego 26
Sobieskiego 27
Sobieskiego 28
Sobieskiego 29
Sobieskiego 31
Sobieskiego 33
Sobieskiego 35
Sobieskiego 36
Sobieskiego 38
Sobieskiego 47
Sobieskiego 51
Sobieskiego 62
Sobieskiego 63
Sobieskiego 70
Sobieskiego 9
Staszica 2/2a
Staszica/Pl.Wojska Pol.
Stojałowskiego 2
Stojałowskiego 2
Stojałowskiego 33
Straconki 6
Strzelców Podhal.14-18
Sukiennicza 7
Św. Anny 22
Trójcy Św. 7
Warszawska
Waryńskiego 1
Waryńskiego 3
Waryńskiego 5
Waryńskiego 7
Waryńskiego 9
Wita Stwosza 6a
Wojska Polskiego 12
Wojska Polskiego 16
82
83
84
85
87
88
89
90
194
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
402
79
129
134
35
34
128
648
402
711
649
3
704
9
10
11
13
14
589
593
575
76
76
76
76
76
76
76
76
77
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
76
81
76
76
76
76
76
76
89
81
95
89
76
94
76
76
76
76
76
88
88
88
195. Bielsko-Biała
196. Bielsko-Biała
197. Bielsko-Biała
198. Bielsko-Biała
199. Bielsko-Biała
200. Bielsko-Biała
201. Bielsko-Biała
202. Bielsko-Biała
203. Bielsko-Biała
204. Bielsko-Biała
205. Bielsko-Biała
206. Bielsko-Biała
207. Bielsko-Biała
208. Bielsko-Biała
209. Bielsko-Biała
210. Bielsko-Biała
211. Bielsko-Biała
212. Bielsko-Biała
213. Bielsko-Biała
dawny Dom Cechowy
kościół Nawiedzenia NMP
dawna szkoła
cmentarz katolicki
kamienica
kamienica
kamienica
zamek książęcy
d. Komunalna Kasa
Oszczędności
dom
oficyna domu nr 3
kamienica
kamienica
dom
dom
kamienica
mury miejskie
dworek Adolfa Klobusa
klasztor (dawny dwór
Habsburgów)
Wolności Plac 7
Wyzwolenia
Wyzwolenia 319
Wyzwolenia-Księży Las
Wzgórze 10
Wzgórze 12
Wzgórze 14
Wzgórze 16
127
144
646
144
54
702
55
133
76
76
89
76
76
94
76
76
Wzgórze 19
Wzgórze 3
Wzgórze 3
Wzgórze 4
Wzgórze 5
Wzgórze 6
Wzgórze 7
Wzgórze 8
Zamkowa
Żywiecka 193
385
48
49
50
51
52
49
53
136
382
81
76
76
76
76
76
76
76
76
80
Żywiecka 20
481
87
ANEKS NR 2
REJESTR ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH
Aneks 2
REJESTR ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH
Lp.
Obszar
AZP
1.
107-47
2.
3.
4.
107-48
106-48
107-48
5.
6.
106-48
107-48
7.
8.
106-48
107-48
9.
108-48
10.
11.
12.
13.
14.
15.
106-48
107-48
106-48
107-48
106-48
107-48
16.
17.
18.
108-47
106-48
107-48
19.
20.
106-48
108-47
21.
107-48
22.
108-47
23.
24.
106-48
107-48
25.
26.
27.
28.
106-48
107-48
106-48
107-48
29.
107-48
30.
107-47
Nr
stanowiska
Funkcja- Kultura- Chronologia
wg AZP
1
Grodzisko wczesnośredniowieczne i
średniowieczne
1
Ślad osadnictwa – epoka kamienia
1
Ślad osadnictwa pradziejowego
2
Ślad osadnictwa – młodsza epoka
kamienia
2
Ślad osadnictwa średniowiecznego
3
Obozowisko – młodsza epoka kamienia,
młodsza epoka brązu
3
4
kamienia
4
Ślad osadnictwa – średniowiecze lub
nowożytność
4
5
Obozowisko – młodsza epoka kamienia
5
6
Skarb monet – okres wędrówek ludów
6
Ślad osadnictwa pradziejowego
7
kamienia
7
Ślad osadnictwa - średniowiecze
7
8
kamienia
8
8
Ślad osadnictwa – zapewne
średniowiecze
9
kamienia
9
Ślad osadnictwa – neolit, kultura
ceramiki sznurowej
9
10
Ślad osadnictwa – okres wpływów
rzymskich
10
11
Ślad osadnictwa – średniowiecze
11
Ślad osadnictwa z epoki kamienia
12
kamienia
13
kamienia
13
Wielkość
15ha
1ar
1ar
0,5ha
1ar
1ha
1ar
1ar
1ar
1ha
1ar
1ar
1ar
1ar
0,5ha
1ar
1ar
1ar
1ar
1ar
0,5ha
31.
32.
33.
34.
35.
36.
107-48
107-47
107-48
107-47
107-48
107-48
14
14
15
15
16
17
37.
107-48
17
38.
107-48
17
39.
107-48
17
40.
107-47
17
41.
107-48
18
42.
107-47
18
43.
107-48
19
44.
107-47
19
45.
107-48
20
46.
107-47
20
47.
48.
107-47
107-47
21
22
49.
107-47
23
50.
48
okres nowożytny
Zamek – średniowiecze i później
Miejskie mury obronne z fosą –
średniowiecze i później
Bramy i furty w obwodzie murów (ul.
Orkana)
Bramy i furty w obwodzie murów (ul.
Kręta)
Układ staromiejski – średniowiecze i
później
kamienia, średniowiecze
Kamienica mieszczańska XVI w. (ul.
Podcienie)
okres nowożytny
Kamienica mieszczańska – nowożytność
(ul. Barlickiego 2)
okres nowożytny
Przyszpitalny cmentarz choleryków
XVI/XVII w.
okres nowożytny
Ślad osadnictwa – średniowiecze
Ślad osadnictwa – wczesne
średniowiecze lub średniowiecze
Ślady osadnictwa – średniowiecze lub
okres nowożytny
Ślad osadnictwa – neolit? Wyrób
krzemienny – drapacz na wiórze
1ar
1ar
1ar
1ar
0,5ha
15ha
15ha
15ha
15ha
0,5ha
0,5ha
0,5ha
0,5ha
0,5ha
1ha
1ar
1ar
1ha
0,5ha
1ar
ANEKS NR 3
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW
Aneks 3
[Numery w kolorze czerwonym – obiekty w rejestrze zabytków]
[Numery w kolorze niebieskim – obiekty objęte ochroną w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego]
GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
Adres
ulica Agawy: 20, 42
ulica Akacjowa: 6
ulica Akademicka: 33, 39
ulica Akademii Umiejętności: 11, 12, 17, 18, 19, 21, 23, 27, 28, 29, 30,
31, 33, 34, 35, 48, 49, 50
ulica Aktorów: 8, 14, 16
ulica Albatrosów: 30
ulica Aleksandrowicka: 5, 12, 15, 15A, 16, 17, 20, 21, 22, 24, 29, 30, 35,
37, 46
ulica Ambrożego: 1
ulica Andersa: 4, 6, 19, 21
ulica św. Anny: 3, 4, 5, 8, 16, 18, 22, 26, 28, 32
ulica Antyczna: 5A, 21, 33A, 34C, 36, 47, 53A, 63
ulica Anyżowa: 2, 4, 6, 7
ulica Architektów: 35, 41, 56, 67, 86A, 87, 108, 115A
ulica Argentyna: 17, 20, 20a, 22, 23
ulica Armii Krajowej: 12A, 16, 22, 36, 50, 52, 56, 60, 62, 181, 132, 310,
317, 341
ulica Armii Ludowej: 17, 20, 22
ulica Asnyka: 18A
ulica Astrów: 3, 5, 10
ulica Azaliowa: 12
ulica Bajki: 12, 17, (krzyż)
ulica Bardowskiego: 2, 4, (koszary)
ulica Barkowska: 2, 10, 15 + stodoła, 65, 66, 78B, 88, 89, 92, 108, 111B,
115, 133, 163, 165B, 175, 180, 187, 204, 210, 243
ulica Barlickiego: 1, 2, 2A, 3, 4, 5, 8, 10, 11, 12, 13, 14/16, 15, 17 +
oficyna, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25
ulica Batorego: 2, 3, 4, 5, 6, 7A, 7B, 7C, 8, 9, 9A, 11, 12, 13, 13A, 15 +
portiernia, 17, 19, 21, 21A, 22, 23, 24, 32
ulica Bazaltowa: 2, 3, 7/9, 11, 14, 17
ulica Bażantów: 12
ulica Bednarska: 10
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
ulica Bema: 8
ulica Bestwińska: 3, 5, 7, 17, 21, 29, 31, 40, 48, 49, 76A, 91, 93, 103,
111C, 113C, 118, 125, 128, 149 (kapliczka szafkowa), 152, 154, 157, 197,
240, 256 + składzik, 258, (ul. Rakietowa) figura św. Jana Nepomucena, (ul.
Jasna Rola) figura z krzyżem, figura przydrożna
ulica Bierna: 4, 6
ulica Biegunowa: 18, 20
ulica Biwakowa: 17
ulica Blokowa: 3, 7, 11, 13, 17, 21, 28, 30, 33,
ulica Bluszczowa: 1, 3
ulica Bławatków: 5, 8
ulica Błońska: 1, 9
ulica Błotna: 8, 10, 11
ulica Bogusławskiego: 16, 19
ulica Bohaterów Monte Cassino: 18, 29
ulica Bohaterów Warszawy: 1, 2, 2A-6A, 3, 6, 7, 11, 12, 13A, 14, 17, 18,
21, 22, 23
ulica Bohaterów Westerplatte: 2, 3, 3A, 4, 4A, 5, 5A, 5C, 6A, 8, 8A, 10,
11, 16, 17, 18, 21, 23, 25, 29, 41, 45
plac Bolesława Chrobrego: 1
ulica Bolesława Śmiałego: 23, 27, 29, 31, 34, 36
ulica Borowa: 15
ulica Borsucza: 46, 47, 49
ulica Boruty-Spiechowicza: 44, 46, 48, 50, 124
ulica Bosmańska: 3 (lub 5)
ulica Botaniczna: 2, 6, 10, 12, 18
ulica Braterska: 45A, 59, 66, 87, 100, 106
ulica Bratków: 2, 12, 24, 34
ulica Brodzińskiego: 3, 5, 7, 11, 11B, 13, 15, 17, 20, 23, 36, 38, 40, 45,
45A, 47, 50, (przepust kolejowy)
ulica Broniewskiego: 5, 17, 19 + oficyna, 20, 21, 22, 23, 24, 26, 27, 32,
34, 36, 38, 40/42, 62, 64
ulica Browarna: 3, 4, 7, 9, 10, 11
ulica księdza Brzóski: 10, 13, 24, 75, 80, 98, 111 + stodoła, 113, 131, 146,
150, 174, 189, 208, 211 + stodoła, 215, 216, 218, 219, 232, 239, 241,
246, 273, krzyż (przy ulicy Leśnej)
ulica Budrysów: 20, 30
ulica Bunscha: 37
ulica Bursztynowa: 5
ulica Bystra: 11, 52/54A, 77, 127, 137A
ulica Bystrzańska: 2, 3, 4, 6, 8, 10, 11, 13 (strażnica), 14, 15, 16, 17, 18,
19, 21, 22, 23, 27, 28, 29, 30, 33, 38, 40, 42, 44, 47, 48, 49, 50, 51,
52 + park i budynek przy nr 52, 57, 59, 61, 63, 67, 68, 69, 71, 72, 73, 74,
75 + stodoła, 76, 80, 81, 86, 87, 89, 92, budynek przy nr 92, 98A, 102,
104, 105, 110, 111, 112, 114, 116, 118, brama cmentarna, figura przydrożna
ulica Bzowa: 11, 15, 20, 21, 24, 32, 42, 46
ulica Cała: 6
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
ulica Cechowa: 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19,
20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 29 (mur), 31
ulica Cedrowa: 20, 56, 58, 66, 73, 79
ulica Cegielniana: 3, 11, 12, 16, 21, 58, zespół cegielni
ulica Celna: 1, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14
ulica Ceramiczna: 2 + stodoły i krzyż przydrożny, 3, 5, 7/9, 13/15, 17, 19, 23
ulica Chabrowa: 1, 2, 7, 9, 11
ulica Chałubińskiego: 11, 20, 22
ulica Chełmońskiego: 4, 6, 14, 18
ulica Chemików: 11
ulica Chłodna: 16, 18
ulica Chmielna: 2, 10, 12
ulica Chmurna: 6
ulica Chochołowska: 1, 16, 18, 70
ulica Chopina: 1, 3, 4/4A/6, 5, 7, 9, 11, 13, 15
ulica Cicha: 2, 4, 6, 7, 8, 10, 12, 16, 20
ulica Cieszyńska: 1 + oficyna, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 12A, 13,
14, 15, 18, 20, 19/21, 23, 23A, 24, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 31A, 33, 35,
36, 37, 38, 39, 40, 40A, 42, 44, 46 + oficyna, 47, 48, 49, 50, 51, 52 +
oficyna, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 69, 74,
76, budynek przy nr 76, 76a, 78 (browar miejski), 82, 83, 84, 86, stacja trafo
przy nr 86, 88, 88A, 90, 92 + ogrodzenie kirkutu, 94, 96, 96A, 98, 99, 101,
103, 107, 109, 111, 114, 116, 118, 119, 122, 145, 153A, 155, 155A
(remiza), 157, 159, 163, 167, 171, 175, 183, 214, 242, 253 + stodoła, 259,
284, 286, 304, 306, 307A, 315, 327, 330, 335, 368, 383, 387, 388, 391393, 420, 421, 423A, 425B, 427 + stodoła, 433A, 436A, 446 + obora
ulica Ciżemki: 39, 76A
ulica Cmentarna: 4
ulica Curie-Skłodowskiej: 3, 4, 7, 9, 13, 14, 16
ulica Cygańska: 5
ulica Cyniarska: 10, 12, 13, 14, 16, 18
ulica Cyprysowa: 10, 14, 16, 25, 26 + stodoła, 27, 39, 41, 43, 45, 59,
krzyż przydrożny, figura Jezusa Nazareńskiego
ulica Czajkowskiego: 4, 5, 8, 9, 10, 10A, 11, 12, 13, 14, 15
ulica Czarna: 7, 11, 22
ulica Czarnieckiego: 1, 7
ulica Czecha: 5, 7
ulica Czechowa: 1, 5, 7, 9, 50, 2/4 – 42/44
ulica Czechowicka: 7, 27 + portiernia, 54 (tartak w ruinie)
ulica Czeladnicza: 37, 61
ulica Czeremchowa: 14, 24 + stodoła
ulica Czereśniowa: 4, 5, 6, 7, 10, 20 (szkoła)
ulica Czerwona: 3, 5, 7, 9, 13, 15, 16, 19, 21, 26, 48, 55, 62, 72, 73,
77, 84, 87, 92, 103, 105, 107, 109, 114, 116, 118, 139, 145
ulica Czołgistów: (8 lub 10)
ulica Czorsztyńska: 4, 8, 22, 28, 33
ulica Czupel: 2, 10
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
ulica Daliowa: 12, 41
ulica Damrota: 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13
ulica Danusi: 35
ulica Daszyńskiego: 22, 61, 62, 64, 67, 87, 98, 127, figura przy nr 65
ulica Dąbka płk.: 3
ulica Dąbrowskiego: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12, 14, 16
ulica Dąbrowskiej: 2, 4, 8
ulica Dembowskiego: 3
ulica Dereniowa: 12
ulica Deszczowa: 19, 27, 31, 47A, 64, 72, 86
ulica Do Lasu: 21, 36, 39, 65
ulica Długa: (2, 3, 4, 6, 8 – dawniej Bystrzańska), 24
ulica Dmowskiego: 12
ulica Dolinowa: 4, 8, 9, 10
ulica Dożynkowa: 1C, 11B
ulica Drukarzy: 2A, 3, 5, 6
ulica Drużyny: 4, 6, 8, 10, 12, 14, 18
ulica Drzymały: 6, 10, 13, 14, 18, 20
ulica Dubois: 4
ulica Dumki: 9A, 14, 50A
ulica Dumna: 11, 13, 19, 19A, stodoła przy nr 25, 37A + stodoła
ulica Dunikowskiego: 4, 6, 8, 14, 47
ulica Dusznicka: 12, 16, 20, 24/26, 27, kapliczka przy nr 164
ulica Dworcowa: 9
ulica Dworkowa: 6, 7, 8
ulica Dworska: 14, 260 (obok nr ul. Ks. Londzina 131)
ulica Dygasińskiego: 3, 4, 9, 12, 14, 15, 18, 20, 22, 24
ulica Działkowców: 12A, 14
ulica Działowa: 12 + stodoła, 16, 17
ulica Dziewanny: 8
ulica Dzięciołów: 10
ulica Dzwonkowa: 39, 57, 81, 102
ulica Fabryczna: 1, 10, stacja trafo, budynek przemysłowy
Plac Fabryczny: 1, 2, 3, 4, 5 – dawna fabryka Jankowskiego
ulica Falista: 19, 45, 46, 68
ulica Fałata: 3, 5, 5A
ulica Filarowa: 2/4, 7 + dwa budynki gospodarcze, obora i stodoła przy nr 8, 11,
59, 73A + budynek gospodarczy
ulica Filatelistów: 1
ulica Filomatów: 1, 3, 3A, 4, 7, 13, 19, 23
ulica św. Franciszka: 24
ulica Fredry: 8, 21
ulica Gajowa: 4, budynek obok 4
ulica Gałczyńskiego: 5, 9, 23, 24, 26, 28, 30, 34
ulica Garibaldiego: 1, 4, 6, 8, 10
ulica Garncarska: 1, 3
142.
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
ulica Gazownicza: 1-3, 9, 14, 15, 19/21, 21A, 32 (gazownia), 40
ulica Gilów: 1, 3, 7, 9, 13
ulica Glebowa: 5, 16
ulica Gładka: 15, 28, 30, 40
ulica Głęboka: 1, 2, 3, 5, 7, 10, 12, 13, 16
ulica Głogowska: 15, 15A, 19
ulica Głowackiego: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8
ulica Gminna: 44
ulica Gołębia: 3, 15
ulica Gorkiego: 6, 10, 15, 16, 18, 20, 26, 30, 32, 33, 38, 40, 42, 42A
ulica Gościnna: 54, 82, 88
ulica Goździków: 23, 25
ulica Górska: 22, 36, 37, 46, 50, 52, 64, 76, 81, 82, 88, 95, 96, 104,
108, 112A, 116, 120, 121, 122/124, 125, 126, 127, 129, 134, 137, 141,
142, 144, 145, 148, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 164, 167, 169, 170,
171, 174, 177, 180, 189, 202, 204, 205, 208, 214, 216/218, 224, 258,
260, 262, 265, 268, 270, 305, kapliczka przy ul. Wspólnej, ujęcie wody
naprzeciw nr 224
ulica Graniczna: 2, 4, 6
ulica Grawerska: 21 + stodoła
ulica Grażyny: 2, 29, 35, 41
ulica Grażyńskiego: 1, 2, 5, 18/20, 22/24, 27, 31, 38-40, 53, 54, 64, 67,
69, 70, 71, 74
ulica Grenady: 20, 63A, 73A, budynek obok nr 20
ulica Groblowa: 5, 6A, 10A, 11, 12
ulica Grochowa: 9
ulica Grodeckiego: 1, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 20
ulica Grodzka: 6, 8, 10, 12
ulica Groniczek: 8, 10
ulica Groszkowa: 31, 50, 151
ulica Grota-Roweckiego: 2, 4, 6, 8, 18, 22, 34
ulica Grottgera: 3, 5, 7, 8, 9, 12, 14
ulica Gruntowa: 29, 45, 49, 53A, 60
ulica Grunwaldzka: 1, 2A, 3, 4, 4A, 6, 6A, 8/10, 9/9A, 12, 15, 16, 17, 18,
19, 20, 20A, 20B + wieża strażacka, 22A, 22B, 22C, 26, 26B, 28, 29, 38,
39, 40, 42, 44
ulica Gruszowa: 6
ulica Grzybowa: 1, 6, 8, 9, 11, 14, 16, 18
ulica Gwardzistów: 43, 59
ulica Gwiezdna: 42, 44, 48B
ulica Hallera: 2, 3, 3B, 4, 5, 6, 7, 8, 9
ulica Hałcnowska: 27, 35B, 37, 37A, 64, 68, 77, 80, 83, 116, 127A, 209,
229, 242, 249
ulica Hanki: b.n. – na skrzyżowaniu z ulicą Handlową
ulica Harcerska: 6, 12, 14
ulica Harnasiów: 32B, 40
ulica Hetmańska: 5, 7, 20, 32
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
189.
190.
191.
192.
193.
194.
195.
196.
197.
198.
199.
200.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.
211.
212.
213.
214.
215.
216.
217.
218.
219.
220.
221.
222.
ulica Hodowców: 51, 57
ulica Hoża: 3, 7, 42
ulica Hubala: 4
ulica Hutnicza: 9 + stodoła, 28, 57
ulica Iglasta: 68
ulica Inwalidów: 2A/2B, 3, 4
ulica Irysów: 15, 19, 20, 21, 22, 44
ulica Inżynierska: 3, 6, 14
ulica Jabłeczna: 2, 3, 4, 5, 6, 8
ulica Jagiełły: 3, 5, 8, 10
ulica Jagienki: 5
ulica Jałowcowa: 1, 3,
ulica św. Jana Chrzciciela: 11, 34
ulica Janowicka: 1, 7, 11, 12, 13, 18, 27A, 50/50A, 52, 61, 66, 82, 107,
121, 146C, 169, 184C, 190C + stodoła, 210 + stodoła, 219, 223, 227, 231,
kapliczka przy nr 61, krzyż przydrożny przy nr 138
ulica Jaracza: 1, 3, 4, 5, 6
ulica Jaskółcza: 10, 13, 19, 23
ulica Jaskrowa: 27A, 29
ulica Jasna: 1-3, 9-11
ulica Jasna Rola: 4, 13
ulica Jaworowa: 10, 14
ulica Jaworzańska: 2, 38, 66A, 105C, 117, 128, 131, 133, 182, 189 +
stodoła
ulica Jazowa: 6, 24, 31, 32, 41
ulica Jedności: 9
ulica Jedwabnicza: 11
ulica Jeleniowa: 2, 6
ulica Jemiołowa: 8, 24, 39
ulica Jesienna: 7, 8, 12
ulica Jeża: 3, 5
ulica Jeżynowa: 1, 3, 4, 38, 68, 78, 87 + stodoła, figura przydrożna
ulica Jodłowa: 9
ulica Jowisza: 13A, 42, 47
ulica Juhasów: 6, 7, 112, 114
ulica Junacka: 3, 4, 11, 23
ulica Juranda: 42, 44, 65, 74
ulica Kadłubka: 51 (dawniej: Zapłocie Duże 217B)
ulica Kalinowa: 7, 9, 13, 15, 19
ulica Kameliowa: 35
ulica Kamieniarzy: 5B + stodoła, 11, 15
ulica Kamieniec Podolski: 10A-B (dawniej: ul. Sobieskiego 203)
ulica Kamienicka: 5, 10, 11, 11A, 14, 16, 17, 19, 20
ulica Kamieniołom: 30
ulica Kamińskiego: 2, 3, 5, 6, 7, 9/11, 14, 15, 16-22, 17/29, 25
ulica Karbowa: 38, 54
223.
224.
225.
226.
227.
228.
229.
230.
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
239.
240.
241.
242.
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
250.
ulica Karłowicza: 6, 8, 9, 11, 12, 16, 18, 21, 23
ulica Karpacka: 5, 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 21, 22, 24, 27,
41, 43, 48, 50, 52, 54, 56, 58, 66, 71, 75, 76, 81, 83, 85, 89, 91, 92,
93, 97, 99, 101, 103, 104, 105, 107, 108, 109, 110, 112, 113, 114, 115,
116, 119, 125, 134, 135, 145, 147, 148, 148A, 150, 154, 160, 165, 168,
169, 170, 171, 172, 175, 176, 177, 178, 180, 182, 183, 183A, 186, 188,
189, 190, 192, 200 + stodoła, 206, 211, 218, 230, 236, 252 + stodoła, 255,
262 + stodoła, 270, 300 + stodoła
ulica Kaskadowa: 9, 16, 23C, 37 + stodoła, 51A, 96
ulica Kasprowicza: 5, 9, 20
ulica Kasztelańska: 7, 13, 15
ulica Kaszyska: 20, 40A, 70
ulica Katowicka: 1, 3, 19 + budynek gospodarczy, 25B, 29B, 33A, 43, 43B,
44 + stodoła, 54, 63, 70, 71 (remiza), 73, 74, 75, 79, 81, 119, 123, 169A,
174, 185, 187, figura przydrożna
ulica Kazimierza Wielkiego: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 26 +
budynek gospodarczy
ulica Kępna: 14
ulica Kilińskiego: 1
ulica Klubowa: 1, 12, 16, 20, 24A, 46, 47, 83, 85, 149A
ulica Kmicica: krzyż przydrożny obok nr 7
ulica Kochanowskiego: 1-3-5-7, 2, 4, 26
ulica Kolejowa: budynek obok dawnego nr 3, 5, 7, 8, 9, 11, 13, 58 + stodoła,
64, 110, przystanek kolejowy – Mikuszowice
ulica Kolibrów: 3, 5
ulica Kolista: 14, 16, 18, 18A, 32, 33, 34, 36, 38, 44, 47, 48 + stodoła,
52, 56, 66, 72 + stodoła, 82 + stodoła, 105, 122
ulica Kolonia: 4, 6, 10, 12, 14, 18/18A, 20, 22, 26, 31
ulica Kolorowa: 9
ulica Kołłątaja: 4 + ogrodzenie, 10 + budynek fabryczny, 14, 16
ulica Kołodziejska: 9
ulica Kołowa: 40
ulica Komandorska: 3 + kuźnia, 20B, 22, 26B, 30C, 60, 68, 94
ulica Komorowicka: 1, 2, 4, 6, 8 + piekarnia, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16,
17, 19, 21, 22, 25, 26, 27 + oficyna, 29, 31, 32, 34, 35, 36, 37 + oficyna,
38, mur wzdłuż nr 38, 39/41, 43, 45, 47 + portiernia, 48, 51, 54, 56, 60,
62, 64, 66, 68, 70, 74, 78, 84, 86, 88, 92, 94, 98, 100, 102, 110, 112,
116, 118, 122, 124, 127, 128, 129, 136, 138, 140, 144, 146, 148, 152,
156, 161, 162, 165, 166, 170, 176, 177, 178, 182, 184, 188, 189, 190 +
stodoła, 192, 200 + krzyż przydrożny, 206, 208, 211, 212, 215, 216, 217,
219, 224, 226, 235, 252, 261, 262, budynek obok nr 262, 266, 267, 268,
318, 328, 344, 344A, 377
ulica Konarowa: 3, 5
ulica Konarskiego: 3, 6, 6B
ulica Konfederatów Barskich: 10
ulica Koniczynki: 10
ulica Konna: 13, 18, 20
251.
252.
253.
254.
255.
256.
257.
258.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
ulica Konopnickiej: 1, 3, 5 + wieża basenowa, 6 (szpital miejski), 8, 9, 10,
12, 14, 16, 19, 21, 23, 25, 27, 31, 36, 38, 40
ulica Konwaliowa: 4A, 4B
ulica Kopernika: 1 + oficyna, bn
ulica Kopytko: 8C, 13, 25, 29A, 31, 38, 41, 63B, 71 + stodoła, 88 + obora,
103
ulica Korczaka: 14, 16/18, 20/22, 24/26, 28/30, 41
ulica Kormoranów: 23
ulica Kosmiczna: 10, 21
ulica Kossak-Szczuckiej: 21
ulica Kossaka: 6, 10
ulica Kosynierów: 6, 12, 21/23, 22, 25/27, 26/28, 29/31, 30/32, 33/35,
34/36
ulica Koszykowa: 4, 7
ulica Kościelna: 1, 2
ulica Kościuszki: 11A, 11B, 13, 15
ulica Kowalska: 1
ulica Krakowska: [w nawiasach stare numery!!] 2, 3, 5, 6, 7, 10, 11, 12, 19,
32, 33, 34, 35, 36, 38, 40, 42, 48, 53, 61, 63, 65, 66, 67, 68, 69, 122,
[145], 150, 174, [190], 196, [201], [205], 206, 210, 217, [220], 224B,
226A, 227, 230B, 231, 242, 243, 249, 251, 256, 259, 262, 270, 273, 276,
288, 290, 297, 300, 306 + stodoła, 323, [332], 335, 337, 338, 339, 342,
343, [346], 366, 379, 383, 388 + stodoła, 389, 391, 401, 407, 412 +
stodoła, 414, 418, 421, 426 + stodoła, 427, 429, 434, 436, 437, 439, 442,
443, 462, 465, 475, 480, 502 + stodoła, 514, 520 + stodoła, 532, 539, 572,
580, 596, ujęcie wodociągowe przy ulicy Pola, kapliczka przy nr 388, cmentarz
ewangelicki z kaplicą cmentarną
ulica Krakusa: 1
ulica Krasickiego: 10, 13, 21, 27
ulica Krasińskiego: 1, 2, 4, 5, 6, 10, 11 + oficyna, 13, 18, 19, 20C, 21,
22, 23, 24, 25, 26 + garaż, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 36, 38
ulica Kresowa: 5, 7, 14
ulica Kręta: 2A
ulica Królewska: 6, 8, 76, 81, 83, 86A
ulica Krótka: 1, 2
ulica Krzemienna: 22
ulica Krzemionki: 60, obok nr 60, 66A, 96, 98
ulica Krzywa: 5, 11, 31, 37
ulica Krzywoń: 10, 14
ulica Krzyżowa: 14, 16, 25, 27, 35
ulica Księży Las: 60, 76, 82, figura przydrożna
ulica Księżycowa: 40B, obok nr 40B, 42B, 44, 45, 54
ulica Kukułek: 38
ulica Kunickiego: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10
ulica Kupiecka: 11, 16 + stodoła i budynek gospodarczy
ulica Kurkowa: 6, 11
ulica Kusia ks.: 23, 27, 29, 37, 49, 115, 117, 121
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
303.
304.
305.
306.
307.
308.
309.
310.
311.
312.
ulica Kustosza: 20, 25, 28, 34
ulica Kustronia: 11, 15, 16, 18, 19, 24, 27, 30, 32, 33, 35, 38, 41, 43,
43A, 47, 52, 52A, 54, 58, 62 + budynek gosp., 65, 65A, 67, 88, 90, 92, 96,
99
ulica Kwiatkowskiego: pomnik Polaków rozstrzelanych przez Gestapo
ulica Kwiatowa: 6, 7, 8, 10, 12, 18
ulica Kwietniowa: 1, 8, 10
ulica Lajkonika: 35
ulica Langiewicza: 54B, 59 + krzyż, 62, 70, 75, 80 + budynek gosp.
ulica Laskowa: 6, 10, 15, 17, 18, 22, 26, 38, 54, 56, 70, 72
ulica Laurowa: 37, 38, 41, krzyż przydrożny
ulica Lechicka: 1, 16
ulica Legionów: 1, 2, 3, 6, 9, 12, 13, 14, 16, 17, 18, 20, 21, 22 +
oficyna, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 37, 56
ulica Lekarska: 6, 16
ulica Lelewela: 7, 9, 11, 12, 17, 19, 20, 21, 25, 28
ulica Lenartowicza: 7, 9, 11
ulica Lermontowa: 10, 11, 12, 13, 14 + oficyna, 15, 18, 19, 20, 22, 24,
26, 29, 31, 33, 34A, 36, 38
ulica Leszczyńska: 3, 16, 19, 21, 23A, 25, 31, 36, 38, 38A, 40, 42, 59,
67
ulica Leśna: 21, 31B, 40, 47A
ulica Leśników: 18, 24
ulica Letnia: 7, 9
ulica Lipnicka: 1, 3, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 12A, 14, 15, 18, 20, 24, 26,
27, 28, 32, 34, 35, 37, 38A + warsztat, 40, 42, 45, 49, 50, 55, 61, 62,
63, 64, 66, 66A, 69 + stodoła, 70, 72 + brama i 2 domy, 74 + stodoła, 78,
79, 80, 85, 88, 96, 103, 108, 110, 111, 112, 113, 115, 116, 117, dom
obok nr 117, 118, 119, 119A, 122, 123, 124, 125, 128, 129, 133, 134,
139, 141, 144, 152, 154, 166, 168 + stodoła, 176, 180, 182, 184, 186,
190, 194, 198, 200, 206, 210, 212, 214, 216, 216A-216B, 218, 220, 226,
230, 236, 254, 258
ulica Lipowa: 6, 8
ulica Lisia: 2, 18, 20, 26
ulica 11 Listopada: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 + oficyna, 8, 9, 10 + oficyna, 14, 16,
18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35,
36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46 + oficyna, 47, 48, 49, 50, 51,
53, 54, 55, 56, 58, 59, 60 + oficyna, 61, 62, 63 + oficyna, 64, 65 + oficyna,
66, 68, 70, 76, 78, 80, 82 + hala fabryczna Grossa, 86, 90, 100 + oficyna
ulica Listopadowa: 9 (fabryka Fiebera), 12 + warsztat, 16, 21, 31, 33, 34/36,
37, 39, 41, 44, 46, 47/49, 47, 48, 49, 50, 52, 53 + oficyna, 54, 55, 57,
59, 61, 70 (Gimnazjum Polskie), 79, 83, 85, 108 + stodoła, 105, 119, 120
ulica Lompy: 3 + warsztat, 5, 7/9 + oficyna, 8, 13, 16, 16A, 18
ulica Lotnicza: 3, 12, 26, 32, 39, 41, 42, 43, 44, 45, 46, stacja
wodociągowa przy nr 26
ulica Lubertowicza: 1-3-7
ulica Lubiana: 11C + obora
313.
314.
315.
316.
317.
318.
319.
320.
321.
322.
323.
324.
325.
326.
327.
328.
329.
330.
331.
332.
333.
334.
335.
336.
337.
338.
339.
340.
341.
342.
343.
344.
345.
346.
347.
348.
349.
350.
plac Lutra: 1B, 7 (d. Szkoła żeńska), 8 (d. Szkoła męska i ewangelickie
seminarium nauczycielskie), 12 (plebania), stacja trafo
ulica Łagodna: 14,
ulica Łączna: 8 + budynek gospodarczy
ulica Łęgowa: 20, 23, 27, 29, 31
ulica Łokietka: 1, 2, 3, 4
ulica Łowiecka: 77, 114C, 162,
ulica Łubinowa: 12
ulica Łuczników: 2, 66 + stodoła
ulica Łukasiewicza: 5, 7, 8, 10, 11
ulica Łukasińskiego: 1, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 14, 16, 19, 20, 21, 22,
23, 24A, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 35, 37, 40, 41, 43, 44, 46, 48,
52, 54, 61, 69
ulica Łukowa: 1, 3, 5 + oficyna, 7, 9, 11, 13, 15, 17
ulica Łupkowa: 2, 3, 9, 12
ulica Macierzanki: 155A
ulica Magnolii: 12, 18/20, 22, 26/28, 30, 36
Magurka: schronisko górskie
Magurka Straceńska: 1, 2 figury
ulica 1 Maja: 1, 2, 3, 4, 4A, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 12A, 13, 14, 15,
16, 16A, 17, 18A, 19, 20, 21, 22, 24, 25, 34, 36, 38, 42, 43, 44, 45/47,
46, 48, 49
ulica 3 Maja: 1, 1A, 2, 3, 5, 7, 9, 9A, 9B, 10, 11, 12, 13, 14/16, 15, 17,
19, 21, 23, 25, 27, 29, 31, 31A, 31B, 33, 35, 37, 39
ulica Majakowskiego: 1, 2, 4, 8, 11, 20, 25, 27, 28
ulica Maków: 3, 5, 7, 11, 15, 21, 30, 31, 32, 36, 50/50A, 53, 56
ulica Malczewskiego: 1
ulica Malinowa: 7, obok nr 7
ulica Malowany Dworek: 45
ulica Mała: 3
ulica Małej Straconki: 1, 5, 8, 29, 31, 92, 94, 108, 110 + stodoła
ulica Marynarska: 20, 20A, 24, 26, 26A
ulica Marzanny: 7
ulica Maślaków: 7, 9, 1, 19
ulica Matejki: 1, 2, 3, 4, 6, 8
ulica Matowa: 5, 15
ulica Mazańcowicka: 2, 31, 32, 36, 40, 69, 72, 89, 93, 94A, 96, 98, 100A,
103, 105, 107, 109
ulica Mazowiecka: 4
ulica Mazurska: 70, figura przydrożna
ulica Mechaników: 3, 7, 8
ulica Mglista: 8
ulica Miarki: 5, 7, 9, 11A, 11B, 15
ulica Michałowicza: 1, 2, 3, 7, 9/9A, 11, 12, 14, 15, 16, 17-19, 18/18A,
21-23, 25-27, 28, 29-31, 30, 32, 33-35, 37-39, 41-43-45, 47, 47A, 49, 53
+ oficyna, 57, 58, 58A, 59, 60, 62, 64
plac Mickiewicza: 1, 2, 3, 10, pomnik Adama Mickiewicza
351.
352.
353.
354.
355.
356.
357.
358.
359.
360.
361.
362.
363.
364.
365.
366.
367.
368.
369.
370.
371.
372.
373.
374.
375.
376.
377.
378.
379.
380.
381.
382.
383.
384.
385.
386.
ulica Mickiewicza: 1, 2, 3, 4, 6, 7A, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 13A, 14, 15,
16, 17, 18, 19, 20, 21, 21A, 21B, 22, 23, 24 + garaż, 25, 26, 27 +
ogrodzenie i garaż, 28, 29, 30, 31, 31A, 32, 33, 35, 37, 39, 41, 43, 44,
46, 48
ulica Miedziana: 29, 37, 39
ulica Miernicza: 51, 60 + stodoła, 61, 67 + stodoła, 77, 89, 95, 132, 160,
krzyż przydrożny
ulica Mieszka I: 9, 16, 18, 20, 21, 22, 25, 31, 35, 40/42, 46
ulica Międzyrzecka: 7/7A, 9, 23, 25, 27, 31, 33, 35A, 60, 67, 80, 81A, 91,
94, 104A, 301
ulica Miętowa: 19, 33, 40, 51, 58, 60, 60C + stodoła, 70, 78, 79
plac św. Mikołaja: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15
ulica Miła: 1, 3, 6, 7, 15
ulica Miodowa: 8
ulica Młodej Polski: 3, 8
ulica Młodzieżowa: 7, 9, 14, 37, 104, 107
ulica Młynówka: 8, 16, 17, 18, 22, 40 + stodoła, 285B
ulica Młyńska: 2, 4, 6, 7, 8, 10, obok nr 10, 11-13, 15, 16, 20, 26 +
budynek przemysłowy, 49, 50A, 51, 52, 52A, 53/55, 54, 56, 58, 62, 64, 66,
69, 73, 74
ulica Modra: 1, 2, 8
ulica Modrzewskiego: 1, 2, 8, 8A, 12, 14A, 15, 20, 21, 22, 23, 25, 26, 28,
29, 36
ulica Moniuszki: 3, 4, 5, 6, 7, 9, 16, 17, 18
ulica Montażowa: 22
ulica Morelowa: 1, 3
ulica Mostowa: 1
ulica Mroczna: 2 + budynek gosp., 10, 12, 17
ulica Murarzy: 6, 8, 14, 37, 41A, 49
ulica Muszlowa: 2, 7, 16A
ulica Nad Niprem: 1, 2, 3, 5-7, 6, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 19
ulica Nad Potokiem: 7, 9, 11-13-15-17, 27, 36, 42, 44, 46, 49, 52, 66,
67A, 78, 79, 94, 101 (remiza OSP), 102, 104, 119 + warsztat, 124, 133,
137B + zabudowania gospodarcze, 140, 142 + stodoła, 143, 144, 145
ulica Nadbrzeżna: 2
ulica N. M. Panny Królowej Polski: 5, 7, 9, 8, 11, 14, 17, 20, 21 + garaż i
ogrodzenie, 36
ulica Narciarska: 5, 6
ulica Nasypowa: 4, 5, 14, 19, 26
ulica Niemcewicza: 2, 6, 8
plac Niemczyka: (dawniej: ul. Olimpijska 14): 1, 4
ulica Niwna: 5, 8, 10
ulica Norwida: 1, 2, 3, 4-6, 12, 45, 47
ulica Nowiny: 10
ulica Nowy Świat: 33, figura przydrożna
ulica Ochota: 3, 4, 6
ulica Odrowąża: 1, 19, 31, 33
387.
388.
389.
390.
391.
392.
393.
394.
395.
396.
397.
398.
399.
400.
401.
402.
403.
404.
405.
406.
407.
408.
409.
410.
411.
412.
413.
414.
415.
416.
417.
418.
419.
420.
421.
422.
423.
424.
ulica Odrzańska: 26, 53A, 99
ulica Odysei: 29, 44/46, 55, figura przydrożna
ulica Ogrodników: 17
ulica Ogrodowa: 3, 5, 5A, 7, 9, 11A/11B, 17
ulica Okopowa: 4
ulica Okręgowa: 35A, 39A
ulica Okrętowa: 22
ulica Olimpijska: 3, 5, 16, 15, 16, 30, 36, 38, 49
ulica Olszowa: 38
ulica Olszówka: 2, 3, 5, 6, 9, 10, 11, 14, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24,
25, 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 37, 41, 45, 46, 49, 49A, 50, 51, 52, 53,
56, 57, 66, 67, 69, 72, 73, 74, 76, 77, 78, 84, 89, 91, 97, 102, 103,
131, 134, 147, dwie stacje trafo
ulica Olszynowa: 8
plac Opatrzności Bożej: 14, 18, 19, 20
ulica Opłotek: 7
ulica Orchidei: 10 + stodoła, 27, 29, 63, 69
ulica Orkana: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 10A, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,
18, 20, 21, mury obronne przy numerach 11-17 i 25-27
ulica Orla: 2, 2A, 10
ulica Orna: 3 + stodoła, 26
ulica Orzeszkowej: 2/2A, 4, 7, 8, 9, 10, 11A, 13 + budynek gosp., 14, 15,
19, 29, 30, 31, 41, 45, 47, 70, 89, 90, 91, 93
ulica Osterwy: 16
ulica Osuchowskiego: 2-4-6, 8, 9
ulica Oświęcimska: 2, 6
ulica Otwarta: 4A, 5
ulica Owsiana: 49
ulica Paderewskiego: 3, 5, 7, 8, 10, 11 + budynek fabryczny, 16, 18, 22,
24, 28
ulica Palmowa: 15, 21, 25, 29, 30
ulica Pankiewicza: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9/11
ulica Papierowa: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
ulica Paproci: 2, 5, 9A
ulica Partyzantów: 3, 5, 7, 9, 10, 11, 13, 15, 21, 22 (d. Fabryka
Mänhardta), 23, 25, 27, 29, 29B, 29C, 39, 41, 43 + oficyna, 50, 53, 55,
57A, 59, 60, 62, 62A, 63, 64 + garaże, 65A, 66, 67, 68, 74, 89A, 98, 223
ulica Pedagogiczna: 4
ulica Piaskowa: 10, przystanek kolei Bielsko-Biała Leszczyny
ulica Piastowska: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 14, 15, 16, 18, 35, 36, 39, 46,
47, 50, 58, 62-64-66, 67, 81, 110
ulica Piechurów: 8 (lub ul. Pienińska 226)
ulica Pieczarkowa: 18, 19, 28A, 35A, 41
ulica Piekarska: stacja kolejowa Bielsko-Biała Wschód
ulica Piekiełko: 9
ulica Pienińska: 5A, 12, 27, 96, 98B, 98C, 222, 226
ulica I Armii WP: 6, 8, 23, 27
425.
426.
427.
428.
429.
430.
431.
432.
433.
434.
435.
436.
437.
438.
439.
440.
441.
442.
443.
444.
445.
446.
447.
448.
449.
450.
451.
452.
453.
454.
455.
456.
457.
458.
459.
460.
461.
462.
463.
464.
465.
466.
ulica Piesza: 6
ulica Pikowa: 1, 4, 7
ulica Piłsudskiego: 2, 3/3A, 14, 15A, 16, 21, 22, 27, 32, 39A, 42, 46, 47,
48, 50, 52, 54
ulica Pisarska: 1, 50, 78B, 92
ulica Piwna: 8
ulica Piwowarska: 1, 2, 3, 4, 6, 8
ulica Plater E.: 10, 11, 12
ulica Pliszek: 26
ulica Pocztowa: 2, 3, 4, 5, 8, 11, 12, 14, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24,
25, 26 + oficyna, 27, 28, 30, 32, 39, 41, 45, pomnik Andreasa Schuberta
ulica Pod Grodziskiem: 2, 8, 9, 20, 25, 37, 75, 81
ulica Podcienie: 1, 2, 2A, 3, 4, 5, 7, 9, 11, 13 + oficyna, 15
ulica Podgórna: 10, 19, 26, 29
ulica Podhalańska: 15, 45
ulica Podleśna: 6, 20
ulica Pod Kasztanem: 5, 9
ulica Podwale: 8, 33-35, 37-39, 38, 41-45-47, 54, 56, 60-76, 67
ulica Pogodna: 2, 8, 9, 11, 12, 14, 19
ulica Pokoju: 12, 24A, 46, 48
ulica Pola: 1, 3, 8, 10, 12
ulica Poligonowa: 75, 110, 131A
ulica Polna: 1, 2, 3, 17A, 21, 21A, 29, 32A, 35C, 37, 48B, 81C, 91C,
101C, 107C, 109C, 131, 133, 136, 145C, 158, 161, 175, 202B, 225, 235,
249, 257, 258, 264, 285, 291, krzyż przydrożny przy nr 60, cmentarz katolicki
ulica Poniatowskiego: 8, 24, 25, 29
ulica Portowa: 7
ulica Potok: 14, 42
ulica Powstańców Śląskich: 3, 5, 6, 7, 8, 9
ulica Północna: 11, 13
ulica Praska: 10, 19, 22
ulica Prądnicza: 1, 7
ulica Promienna: 5, 7, 12
ulica Prosta: 1, 11, 17, 23, 24, 31, 43, 55, 58/60, 61, 73
ulica Prusa: 5, 12, 14, 17, 20, 29, 31, 33, 35, 36/38, 40, 41, 42, 44, 46,
48, 50, 51, 53, 54, 58, 60, 66
ulica Przechód: 1
ulica Przeciętna: 11, 173, 184
przełęcz Przegibek: figura przydrożna
ulica Przekop: 1, 2, 4, 11, 12, 13
ulica Przełom: 5
ulica Przemysłowa: 10, 12, 13, 14, 16, 18, 20, 23, 27, 30, 32, 52
ulica Przepiórek: 6
ulica Przędzalnicza: 7
ulica Przy Torach: 1 + oficyna, 7
ulica Przybyły: 1, 2, 5, 7, 10, 11
ulica Przyległa: 19
467.
468.
469.
470.
471.
472.
473.
474.
475.
476.
477.
478.
479.
480.
481.
482.
483.
484.
485.
486.
487.
488.
489.
490.
491.
492.
493.
494.
495.
496.
497.
498.
499.
500.
501.
502.
503.
504.
505.
506.
507.
508.
509.
510.
ulica Pszczela: 3, 5
ulica Pszenna: 14, 28
ulica Pułaskiego: 2, 2B, 4, 4A, 5, 6, 8, 11, 13
ulica Rafowa: 5, 14A, 61, 98B, 106A, figura przydrożna
ulica Rajdowa: 50
ulica Ratuszowa: 1, 2, 3
plac Ratuszowy: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 9
ulica Regera: 2, 4, 6, 18, 41, 43, 135
ulica Reja: 2, 3, 4, 6, 8, 15
ulica Rejtana: 3 + budynek fabryczny
ulica Relaksowa: 12, 22
ulica Reymonta: 2, 4, 6
ulica Robotnicza: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 11
ulica Rodziewiczówny: 2
ulica Rodzinna: 36
ulica Rolna: 46, 48, 61, 66, 73, 81, 145, krzyż przydrożny
ulica Romanowicza: 9A, 9B
ulica Różana: 3
ulica Rubinowa: 7
ulica Ruciana: 2, 27
ulica Rudawka: 78, 84, b.n. – Międzyrzecze 102
ulica Rumiankowa: 35, 65, 83C, Jaworze 78A-B, Jaworze Średnie 114
ulica Rusałki: 2
ulica Rychlińskiego: 9, 11, 15, 17, 20, 22, 24, 26, 28, 30
ulica Rydla: 5, 7
Rynek: 1, 2, 3, 4 + oficyna, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17,
18, 19, 20, 21, 22, 23, 24 + oficyna, 25, 26, 27, 28/29, 30, 31, 32
ulica Rysia: 18, 31
ulica Rzeczna: 1, 2, 3, 6
ulica Rzemieślnicza: 2
ulica Rzeźnicza: 2 – zespół rzeźni miejskiej
ulica Sabały: 32, 35B, 35C, 40, 67
ulica Samodzielna: 1, obok nr 1, 9 + stodoła
ulica Samotna: 39, 58A + zabudowania gospodarcze
ulica Saneczkowa: 24, 25, 51
ulica Sarnia: 22, 33
ulica Saska: 50, 59, obok nr 59
ulica Sąsiedzka: 1, 1A, 11, 19
ulica Schodowa: 1, 1A, 2, 3, 4, 5 + mur obronny, 6, 8, 9, 14, 15, 16
ulica Sejmowa: 11A, 22 + stodoła, 30, 31, 151, figura św. Jana Nepomucena
ulica Sempołowskiej: 1, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 16A, 17, 19, 20, 21, 22,
25, 26, 27, 29, 30, 32, 33, 34, 36, 38, 39, 40, 42, 43, 44, 45, 48, 52
ulica Serdeczna: 40B, 41, krzyż przydrożny
ulica Sieciowa: 246, 248
ulica Siemiradzkiego: 12, 22, 23, 24, 25
ulica Sienkiewicza: 2, 4, 5, 6, 9
511.
512.
513.
514.
515.
516.
517.
518.
519.
520.
521.
522.
523.
524.
525.
526.
527.
528.
529.
530.
531.
532.
533.
534.
535.
536.
537.
538.
539.
540.
541.
542.
ulica Sikornik: 1, 4, 5, 7 + oficyna, 8, 9, 10, 12/12A
ulica Sikorskiego: 2/4, 4A, 4B, 7, 8 + sala gimnastyczna, 10
ulica Sixta: 1, 2, 3, 6, 7, 8, 8A, 9, 10A, 11, 12, 13, 14, 17, 19, 20 + 3
budynki warsztatów i ogrodzenie, 21
ulica Skargi: 1, 2, 3, 5, 6, 7, 9, 11
ulica Skarpowa: 56, 64, 67, 85, 88, 89, 91
ulica Skibowa: 4, 10, 15
ulica Składowa: 2
ulica Skowronków: 3B, 5D, 13B, 13C, 17, 19, 27, 35
ulica Skrajna: 3, 19, 25
ulica Skwerowa: 24, 28
ulica Słoneczna: 1, 2, 3, 4, 5
ulica Słowackiego: 1, 1A, 2, 2A, 2B, 4, 6, 6A, 7, 7A, 8/10, 11, 12, 13,
14, 15, 16, 17, 17A, 18, 19A, 21, 21A, 24, 25, 26, 27, 27A, 28, 28A,
28B, 32 + garaż i ogrodzenie, 33-35, 34, 34A, 38, 40, 42, 44, 46, 50, 51,
54, 55, 57, 58, 58A, 59, 60, 61, 65, 67, 67A, 68, 69, 73, 80, 82
ulica Smocza: 18A, 31, 43
plac Smolki: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
ulica Smolna: 9, 17
ulica Sobieskiego: 1, 2, 3, 4, 6 (remiza + oficyna), 8, 9A, 11, 12, 13, 14,
15, 16, 17, 18, 19, 21, 21A, 22, 23, 24 + oficyna, 25 + oficyna, 26, 27,
28, 29, 30, 31, 32, 33 + oficyna, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 41, 43, 45, 47 +
oficyna, 50, 51, 52, 54, 58, 62, 62A, 63, 64, 66, 67, 70, 73, 75, 76, 82,
83, 85, 86, 86A, 87A, 89, 90, 92, 92A, 118, 120A, 124, 130, 132, 140,
158, 172, 174, 181, 182, 185, 191, 192, 195, 197, 198, 215, 224, 242A,
260, 267, 270, 283, 293, 294B, 296, 297, 304, 306, 308, 310, 312, 316,
334A, 335, 342, 343, 352B + stodoła, 355, 356, 363, 375, 383, 389, 396,
400, 406, 415C (młyn), 418 + stodoła, 425, 429, 430A, 446 (remiza), 448,
462, pomnik, stacja trafo, stacja wodociągowa, wiadukt kolejowy
ulica Sodowa: 3, 5, 8, 15, 47, 55
ulica Sokolska: 1, 4, 6, 8, 10
ulica Solna: 4, 6, 8, 10, 12, 12A
ulica Solskiego: 3, 5, 17, 21
ulica Sowia: 1, 2, 14
ulica Sporna: 7, 8, 9, 10, 18, 19
ulica Sportowa: 8, 15, 29, 34
ulica Spółdzielców: 4
ulica Srebrna: 7, 33, 39
ulica Stacyjna: 10
ulica Staffa: 9, 11, 12
ulica Starobielska: 5, 9, 11, obok nr 11, 14, 20, wiadukt kolejowy
ulica Starostów Lipnickich: 2
ulica Startowa: 30, 34, 62A
ulica Staszica: 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11,
ulica Stojałowskiego: 2 + oficyna, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 + budynek fabryczny,
11, 12, 13, 14, 15, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 25, 28, 33, 36, 37/39, 41,
43, 45, 47, 48, 49, 51, 53, 55, 57, 59, 61, 66
543.
544.
545.
546.
547.
548.
549.
550.
551.
552.
553.
554.
555.
556.
557.
558.
559.
560.
561.
562.
563.
564.
565.
566.
567.
568.
569.
570.
571.
572.
573.
574.
575.
576.
577.
578.
579.
580.
581.
582.
583.
584.
ulica Stokrotek: 4, 6, 8, 10, 12
ulica Stolarska: 5, 7
ulica Storczyków: b.n, 19, 26, 72, 76
ulica Straconki: 6, 7, 13, 15, 17, 53/55, 57, 69, 75, 90, 92, 94/96, 102,
103A, 104, 143, 147/149, 151, 155, 158, 177, figura przydrożna, figura
Jezusa Nazareńskiego, remiza OSP
ulica Strażacka: 1, 6, 34
ulica Stroma: 3, 5, 7
ulica Struga: 1, 3, 7
ulica Strumienna: 18, 22, 25, 26, 32
ulica Strzelców Podhalańskich: 5, 10, 18-20-22
ulica Stwosza Wita: 1A, 2, 3, 4, 5, 6, 6A, 6B, 7, 8, 11A, 15, 19, 20, 24,
26, 28, 31, 35, 36, 43, 43A, 45A
ulica Sukiennicza: 1, 2, 3, 7 (Muzeum Techniki), 11
ulica Sumpera: 4, 19, 20, 21, 23, 25, 26, 27, 32, 34, 38
ulica Syrokomli: 10
ulica Szara: 8, 9
ulica Szczygłów: 2 + stodoła, 11, 13, 14, 16, 18
ulica Szeroka: 4, 16, 19, 20, 22, 23, 24
ulica s. M. Szewczyk: 5, 17, 21, 24 + stodoła, 28, 30, 42
ulica Szklana: 10A, 20
ulica Szkolna: 3, 4, 5, 6, 8, 7, 9, 10, 12, 14 + oficyna, 15, 16, 17, 18,
19, 20, 23, 25, 28, 30, 31, 32, 33
ulica Szlachecka: 1, 4
ulica Sztabowa: 8A
ulica Szynszyli: 54
ulica Śląska: 2, 4
ulica Średnia: 49, 55
ulica Świerkowa: 48
ulica Światopełka: 35, 47, 69, 86, krzyż przydrożny
ulica Świt: 31
ulica Świtezianki: 55 + stodoła, 58
ulica Tadeusza: 5, 19B, 35, 42A, 56, 57, 74
ulica Taksówkarzy: 13A
ulica Targowa: 2, 4
ulica Tarninowa: 29
ulica Tartaczna: 284
ulica Taternicza: 17A, 34, 45
ulica Tenisowa: 12, 24
ulica Tetmajera: 1, 2, 4, 6/8, 7, 9, 10, 14, 17, 18, 19
ulica Tkacka: 16
ulica Topazowa: 2
ulica Towarowa: 36, 46
ulica Towarzystwa Szkoły Ludowej: 13-15-17-19, 18, 22
ulica Traugutta: 23, 25, 27, 29, figura przydrożna
ulica Trawiasta: 16, 22
585.
586.
587.
588.
589.
590.
591.
592.
593.
594.
595.
596.
597.
598.
599.
600.
601.
602.
603.
604.
605.
606.
607.
608.
609.
610.
611.
612.
613.
614.
615.
616.
617.
618.
619.
620.
621.
622.
623.
624.
625.
626.
ulica św. Trójcy: 1, 3B, 4, 5, 7
ulica Tulipanów: 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
ulica Tuwima: 5, 8, 10, 12
ulica Twarda: 8, 9, 18, 47, 63
ulica Twórcza: 2 + oficyna, 18, 22
ulica Uczniowska: 2, 6, 10, 14, 22
ulica Ujejskiego: 3, 4, 5, 6, 9
ulica Urocza: 1, 20, 24
ulica Urodzajna: 8
ulica Urzędnicza: 1, 2/4, 3, 5, 7
ulica Ustronie: 2, 5, 6, 12, 14, 16, 17, 18, 19
ulica Wajdeloty: 13, 14, 15, 17, 19
ulica Wał Szwedzki: 7, 13, 15, 19, 23
ulica Wałachowej: 3, 6
ulica Wałowa: 1, 27
ulica Wapienicka: 20-22, 38, 53
ulica Wapienna: 3, 3A, 5, 7, 8, 8A, 9, 10, 10A, 12, 14, 16, 16A
ulica Warecka: 8 (ob. ul. Trzech Diamentów?)
ulica Warszawska: 1, 3, 5, dworzec kolejowy
ulica Waryńskiego: 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13
ulica Warzywna: 11 (zob. ul. Cyprysowa 39)
ulica Wawelska: 4, 12, 17, 25
ulica Wąska: 11
ulica Wczasowa: 2, 9, 14, 46, 66
ulica Wesoła: 4, 6, 10, 12
ulica Wędrowców: 11, 14C, 44A, 71C, 95B, 104B, 114
ulica Widok: 2, 3, 10, 14, 15, 16, 18, 20, 22, 24, 25, 26, 27, 31, 34, 35,
41, 43
ulica Wielkopolska: 59
ulica Wierzbowa: 2, 17, 25
ulica Wiklinowa: 5
ulica Wilcza: 4
ulica Willowa: 1, 3, 7, 9, 11, 13, 21, 23, 25, 27/29
ulica Wilsona: 1, 3, 4, 7, 9, 11, 15
ulica Wiślana: 1
ulica Witosa: 2, 9, 11, 15, 17, 26/28, 30, 31, 32, 34, 41, 43, 45, 47, 49,
51, 53, 59, 61, 62, 63, 64, 71, 77, 79, 81, 115, 126, 143, 149, 153,
159, 163, 185, 195, 255, krzyż przydrożny
ulica Wodna: 73, 132, przepust kolejowy
plac Wojska Polskiego: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15 +
oficyna, 16, 17
plac Wolności: 1 + oficyna, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 + hala fabryczna, 9, 10
ulica Wolska: 7
ulica Wróblowicka: 11, 15, 16B, 16C, 35, 70, 96, 97, 114
ulica Wrzosowa: 2, 14
ulica Wspólna: 2, 10, 12, 18, 31, 31B, 39, 40, 53, 66, 67, 68
627.
628.
629.
630.
631.
632.
633.
634.
635.
636.
637.
638.
639.
640.
641.
642.
643.
644.
645.
646.
647.
648.
649.
650.
651.
652.
653.
654.
655.
656.
657.
ulica Wypoczynkowa: 18, 56-64 (fabryka kos)
ulica Wyspiańskiego: 1, 5, 6, 7, 8 + ogrodzenie, 8A, 10, 12, 13, 13A, 14,
15, 16, 17, 19, 21 (zespół szpitala), 23, 25, 26, 27, 29, 30, 31, 32, 34,
34A, 35, 37
ulica Wyzwolenia: 1, 1A, 2, 3, 5, 6, 6A, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 17, 18
(szpital + ogrodzenie i portiernia), 19, 21, 23, 24, 24A, 25, 26, 27, 28, 29,
31 + oficyna, 33, 34, 36, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 63, 65, 67,
84, 96, 98, 100A, 102, 104, 106, 107, 108, 113, 115, 117, 120, 122 +
magazyn, 123, 129, 131, 133, 135, 145, 148, 161, 204, 210, 219, 247,
251, 257, 274, 285, 287, 288, 289, 291, 293, 295, 319, 341, 343, 345,
349, 379, 400, 438, 444, 445, 454, 487, 490, 494B, 501, 541, 575, 587,
kapliczka szafkowa
ulica Wzgórze: 1, 2, 3/5, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16 (zamek),
17, 18/18A, 19, 20, 22
ulica Za Kuźnią: 93, 93C, 101, 120 – kapliczka szafkowa
ulica Zacisze: 1, 2, 6
ulica Zagajnik: 11, 41A + stodoła, 46, 48
ulica Zagrody: 19, 71C, 85, 99C, 119 + stodoła, 123, 135, 143/145, 167,
175, 189
ulica Zajazdowa: 7, 9, 14
ulica Zajączka: 1, 8 (dawniej ul. Olszówka 66 i 64)
ulica Zakątna: 16A, 22, 23
ulica Zakole: 10, 12, 18
ulica 13 Zakrętów: 5A, 29C, 31C, 34, 143, 193A, 206
ulica Zamkowa: 1, 3 + oficyna, 8
ulica Zamoyskiego: 4, 10, 11, 12, 15, 22, 25, 26, 27, 29
ulica Zapłocie Duże: 6, 12B, 17, 18, 20, 22, 25A + stodoła, 33, 34 + stodoła,
36, 41, 46, 52, 62, 70, 74 + stodoła, 111, 120 + stodoła, 130 + stodoła, 140
+ stodoła, 151, 156, 237, 286, 295
ulica Zapłocie Małe: 17 + stodoła, 23 + stodoła, 29, 33, 34, 61, 67, 81, 90,
128, 141A + stodoła, 147A + stodoła, 153A + stodoła, 155A
ulica Zapolskiej: 1, 3, 7, 8, 10, 14
ulica Zapora: 15, 16, 25B, 46, 54, 60, 76-78, 94, 100, 101, 107, 114,
184C, 230 – leśniczówka
ulica Zaułek: 3, 7, 9, 11, 13
ulica Zawiła: 18, 37A, 41C
ulica Zawodzie: 4, 11 + stodoła, 16 + stodoła, 19, 45, 49, 74, krzyż
przydrożny
ulica Zbożowa: 2, 5, 6, 8, 10, 11, 12, 13, 14
ulica Zdrojowa: 3, 4, 5, 6 + ogrodzenie, 10, 11A, 15, 17
ulica Zgody: 1, 2, 8, 10, 12
ulica Zielona: 2, 4, 6, 12, 14, 16 + oficyna, 18, 20 – 22
ulica Złocista: 14, 16, 20, 22, 28
ulica Złota: 4, 10, 12, 14
ulica Złote Łany: 3A, 3B, 6, 7, 11, 14, 15, 16, 21 + stodoła, 23, 28
ulica Złoty Potok: 3, 5, 7 (szkoła w Straconce)
ulica Zmożka: 8, 12, zespół rzeźni miejskiej
658.
659.
660.
661.
662.
663.
664.
665.
666.
667.
668.
669.
670.
671.
672.
673.
674.
675.
676.
ulica Zniczowa: 6, 14
ulica Zuchów: 8, 10A, 17, 19, 21, 22, 35, 131A, 165
ulica Zwardońska: 22, 50, 141
ulica Zwierzyniecka: 13, 64
plac Zwycięstwa: 2, 3
ulica Żabia: 2 + stodoła, 4, 6
ulica Żabiniec: 7, 10 + stodoła, 14
ulica Żeglarska: 13, 36B, 42, 47, 50
ulica Żeromskiego: 2/4, 6, 7, 9, 11
ulica Żeleńskiego: 3, 6, 48, 90B, 114, 131
ulica Żniwna: 50
ulica Żółkiewskiego: 3, 5, 7, 8, 12, 24, 28, 30, 32
ulica Żółwiowa: 24
ulica Żurawinowa: 3, 5
plac Żwirki i Wigury: 1/1A, 3, 4, 5, 9, 10, 11, 12, fabryka Büttnera –
Muzeum Techniki
ulica Żywa: 6, 9B + stodoła, 12/14, 22, 24
ulica Żywiecka: 11, 13, 15, 17, 19, 20, 21, 23, 25, 36, 39, 40, 41, 43,
47, 52, 54, 56, 58, 71, 79, 81, 85, 87, 92, 97, 99, 103, 107, 109, 112,
113, 116, 120, 122, 124, 124A, 126, 130, 131 + figura, 134, 135, 146,
157, 163, 168, 169, 172, 190, 179, 192, 193 + budynek gosp., 196, 198,
202, 203, 204, 205, 206, 208, 209, 210, 212, 213, [216], 217, 223, 226,
227, 228, 233, 252, 256, 257, 261, 264, 267 + budynki gospodarcze, 271,
272, 273, 274, 278, 282, 283, 285, 288, 289, 290, [290A], 292, 293,
[297], 299, 306, [307], 308, [310], 313, 315, 316, 318, 322, 326, 327,
328, 330?, 333, 336?, 342, 347, 349 + stodoła, 350, 352, 353, 355, 360,
361, 384 + stodoła, 400, figura
ulica Żywieckie Przedmieście: 8
ulica Żyzna: 1, 3 + warsztat, 5
ANEKS NR 4
OBIEKTY OBJĘTE OCHRONĄ W MIEJSCOWYCH
PLANACH ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
Aneks 4
OBIEKTY OBJĘTE OCHRONĄ
W MIEJSCOWYCH PLANACH ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
Obiekt
dom
dom, ogród
dom, ogród, sad
figura św. Jana Nepomucena
krzyż
dom
kapliczka na drzewie
dom, ogród
figura św. Jana Nepomucena
dom, sad, ogród
Bank Śląski- KKO
Szkoła Podstawowa
dom, ogród
kamienica
dom, ogród, sad
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom, oficyna
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
sąd
dom
dom
dom
Adres
Armii Krajowej 181
Asnyka 18A
Azaliowa 12
Bestwińska
Bestwińska
Bestwińska 48
Bestwińska 149
Bestwińska 154
Sejmowa
Biwakowa 17
Bolesława Chrobrego plac 1
Broniewskiego 23
Broniewskiego 64
Bystrzańska 27
Bystrzańska 29
Bystrzańska 33
Bystrzańska 47
Bzowa 11
Bzowa 15
Bzowa 21
Bzowa 24
Bzowa 32
Bzowa 42
Bzowa 46
Celna 1
Celna 10
Celna 12
Celna 14
Celna 2
Celna 4
Celna 6
Celna 8
Cieszyńska 1
Cieszyńska 3
Cieszyńska 4
Cieszyńska 5
Cieszyńska 7
Cieszyńska 9
Cieszyńska 10
Cieszyńska 11
Cieszyńska 12
Cieszyńska 13
Rejestr
zabytków
A-468/86
A-14/76
A-9/76
A-10/76
A-11,12/76
A-13/76
A-16/76
A-18/76
A-19/76
A-18/76
A-20/76
A-21/76
A-22/76
A-23/76
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
kamienica, ogród
kamienica
dom
pałac, ogród
kamienica
dom Hoinkesa, ogród
dom
dom, sad
dom
dom
dom, sad
pałac
dom
Polska linia obronna
dom, zieleń
dom, zieleń
kapliczka
dom
kamienica
fabryka
dom
zagroda, ogród
dom
dom, ogród
dom, ogród
dom
dom
dom
dom
dom
dom, ogród
figura obok domu nr 138
dom
willa, ogród
zagroda
willa, zieleń
willa, zieleń
dom
willa, ogród
dom
willa, ogród
dom, ogród, sad
Urząd Gminy Kamienica
chałupa
dom
dom zieleń
dom, sad
dom
kamienica
dom, ogród sad
Cieszyńska 14
Cieszyńska 15
Cieszyńska 18
Cieszyńska 24
Cieszyńska 26
Cieszyńska 30
Cieszyńska 42
Ciżemki 39
Czerwona 114
Czerwona 116
Dworska 14
Działkowców 12A
Działkowców 14
fort nr 9
Gościnna 82
Gościnna 88
Górska
Grażyńskiego 27
Grażyńskiego 31
Grażyńskiego 38-40
Hałcnowska 77
Hałcnowska 83
Hałcnowska 116
Hutnicza 9
Hutnicza 28
Janowicka 1
Janowicka 7
Janowicka 27A
Janowicka 50/50A
Janowicka 52
Janowicka 107
Janowicka
Jaskrowa 27
Jaskrowa 29
Jasna Rola 4
Jaworowa 10
Jaworowa 14
Jedwabnicza 11
Junacka 3
Junacka 11
Junacka 23
Kamieniec Podolski 10a-b
Karpacka 125
Karpacka 147
Karpacka 165
Karpacka 169
Karpacka 175
Kępna 14
Kilińskiego 1
Kolejowa 5
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
130.
131.
132.
133.
134.
135.
136.
137.
138.
139.
140.
141.
142.
dom, ogród
dom, ogród, sad
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom
dom, ogród, sad
dom, sad
dom
dom, ogród ,sad
dom
fabryka
kamienica
dom
dom
willa, ogród
dom
dom, ogród
dom
dom
dom
kaplica cmentarna
cmentarz ewangelicki
przedszkole, ogród
dom, ogród
dom
dom, ogródek
willa, ogród, sad
chałupa
dom, ogród
dom
willa, ogród
dom
dom
Spółdz. Pracy „Grot”
dom
szkoła
dom, ogród
dom, ogród
zagroda - dom, stodoła
dom
zespół dworski
dom, oficyna
dom
willa, ogród
dom
dom
dom
dom
dom, ogród
Kolejowa 8
Kolejowa 9
Kolejowa 11
Kolejowa 13
Kolejowa 64
Kolejowa 58
Kolista 66
Kolista 105
Komandorska 20 B
Komandorska 26 B
Komandorska 30 C
Komorowicka 45 - 47
Komorowicka 92
Komorowicka 94
Komorowicka 98
Konarskiego 3
Kopernika BN
Kopytko 25
Kopytko 29A
Kopytko 31
Kosynierów 6
Krakowska
Krakowska
Krakowska 243
Krakowska 259
ks. Kusia 49
ks. St. Brzóski 13
Laskowa 10
Laskowa 18
Laskowa 22
Laskowa 26
Laskowa 38
Leszczyńska 38
Leszczyńska 40
Leśników 18
Leśników 24
Lipnicka 34
Lipnicka 64
Lipnicka 66
Lipnicka 69
Lipnicka 70
Lipnicka 72
Lipnicka 66a
Listopadowa 12
Listopadowa 16
Łączna 8
Magnolii 12
Magnolii 14
Magnolii 18-20
Magnolii 22
143.
144.
145.
146.
147.
148.
149.
150.
151.
152.
153.
154.
155.
156.
157.
158.
159.
160.
161.
162.
163.
164.
165.
166.
167.
168.
169.
170.
171.
172.
173.
174.
175.
176.
177.
178.
179.
180.
181.
182.
183.
184.
185.
186.
187.
188.
189.
190.
191.
192.
dom
dom
dom, zieleń
dom, ogród
dom
willa, ogród, sad
chałupa, sad
dom
dom
kamienica
kamienica
kamienica
kamienica
dom
chałupa
dom
dom, sad
dom
willa, ogród
hotel
dom, ogród
chałupa
dom, ogród
dom, ogród
dom
chałupa, sad
dom, ogród
willa
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
kamienica
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
więzienie
dom
dom
dom
dom
dom
Magnolii 28
Magnolii 30
Mazańcowicka 69
Miła 1
Miła 3
Miła 6
Miła 7
Nad Niprem 11
Nad Niprem 3
Nad Niprem 5
Nad Niprem 9
Nad Niprem 13
Nad Niprem 15
Nad Niprem 19
Niwna 5
Odrzańska 99
Okrętowa 22
Olszówka 20
Olszówka 22
Olszówka 24
Olszówka 26
Olszówka 45
Olszówka 52
Olszówka 56
Olszówka 66
Olszówka 74
Olszówka 76
Olszówka 28
Olszówka 32
Orchidei 10
Orchidei 27
Orchidei 29
Orkana 2
Orkana 4
Orkana 6
Orkana 8
Orkana 10
Orkana 12
Orkana 14
Orkana 16
Orkana 17
Orkana 18
Orkana 19
Orkana 20
Pankiewicza 11
Pankiewicza 1
Pankiewicza 3
Pankiewicza 4
Pankiewicza 5
Pankiewicza 7
A-47/76
A-57/76
A-64/76
A-58/76
A-59/76
A-61/76
A-62/76
193.
194.
195.
196.
197.
198.
199.
200.
201.
202.
203.
204.
205.
206.
207.
208.
209.
210.
211.
212.
213.
214.
215.
216.
217.
218.
219.
220.
221.
222.
223.
224.
225.
226.
227.
228.
229.
230.
231.
232.
233.
234.
235.
236.
237.
238.
239.
240.
241.
242.
dom
chałupa, ogródki
dom, ogród
willa, ogród
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
fabryka
cmentarz katolicki
dom
dom
krzyż przy nr 60
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom, ogród
dom, ogród
dom
dom
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom
leśniczówka, sad
dom
dom
dom
kamienica Hoffmanna
kamienica
dom
dom
Ratusz /dawny/
dom
Pankiewicza 8
Partyzantów 223
Piaskowa 10
Piwna 8
Piwowarska 1
Piwowarska 2-4
Piwowarska 3
Piwowarska 6
Piwowarska 8
Podcienie 1
Podcienie 3
Podcienie 4
Podcienie 5
Podcienie 7
Podcienie 9
Podcienie 11
Podcienie 13
Podwale 67
Polna
Polna 48 B
Polna 32 A
Polna
Polna 81 C
Polna 91 C
Polna 101 C
Polna 107 C
Polna 109 C
Polna 131
Polna 175
Polna 29
Przemysłowa 13
Przemysłowa 14
Przemysłowa 16
Przemysłowa 18
Przemysłowa 20
Przemysłowa 23
Przemysłowa 30
Przemysłowa 32
Przędzalnicza 7
Regera 135
Rudawka 78
Rynek 1
Rynek 2
Rynek 3
Rynek 4/5
Rynek 6
Rynek 7
Rynek 8
Rynek 9
Rynek 10
A-6/76
A-5/76
A-7/76
A-37/76
A-38/76
A-39/76
A-40/76
A-41/76
A-42/76
A-17/76
A-105/76
A-106/76
A/107/76
A-108/76
A/109/76
243.
244.
245.
246.
247.
248.
249.
250.
251.
252.
253.
254.
255.
256.
257.
258.
259.
260.
261.
262.
263.
264.
265.
266.
267.
268.
269.
270.
271.
272.
273.
274.
275.
276.
277.
278.
279.
280.
281.
282.
283.
284.
285.
286.
287.
288.
289.
290.
291.
292.
kamienica „Pilsner Hof”
dom
dom
dom
dom
kamienica
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
chałupa
chałupa
dom
dom
dom
Plebania
Plebania
dom, ogród
zagroda
kamienica
dom, zieleń
kamienica
chałupa
kościół rzymsko-katolicki
młyn
dom
dom
remiza Straży Pożarnej
kamienica
Szkoła, ogród
dom
dom
dom
kamienica
dom, ogród
dom
kamienica
oficyna
dom, ogród, sad
dom, zieleń
dom
dom
Rynek 11
Rynek 12
Rynek 13/14
Rynek 15
Rynek 16
Rynek 17
Rynek 18
Rynek 19
Rynek 20
Rynek 21
Rynek 22
Rynek 23
Rynek 24
Rynek 25
Rynek 27
Rynek 28/29
Rynek 30
Rynek 31
Rzeczna 1
Rzeczna 6
Schodowa 3
Schodowa 5
Schodowa 14
Schodowa 15
Schodowa 16
Sejmowa 22
Sejmowa 30
Sikorskiego 7
Skargi 6
Słowackiego 2a
Smocza 43
Sobieskiego
Sobieskiego 415C
Sobieskiego 1
Sobieskiego 2/4
Sobieskiego 6
Sobieskiego 8
Sobieskiego 15
Sobieskiego 27
Sobieskiego 33
Sobieskiego 37
Sobieskiego 39
Sobieskiego 41
Sobieskiego 43
Sobieskiego 45
Sobieskiego 47
Sobieskiego 191
Sobieskiego 192
Sobieskiego 195
Sobieskiego 198
A-111/76
A-112/76
A-113/76
A-114/76
A-116/60
A-115/76
A-115/76
A-117/76
A-119/76
A-121/76
A-122/76
A-123/76
A-124/76
A-132/76
A-77/76
A-91/76
A-95/76
293.
294.
295.
296.
297.
298.
299.
300.
301.
302.
303.
304.
305.
306.
307.
308.
309.
310.
311.
312.
313.
314.
315.
316.
317.
318.
319.
320.
321.
322.
323.
324.
325.
326.
327.
328.
329.
330.
331.
332.
333.
334.
335.
336.
337.
338.
339.
340.
341.
342.
dom, ogród, sad
karczma - zajazd
dom, ogród
Remiza Straży Pożarnej
dom, ogród
dom, ogród
dom
willa, ogród, sad
willa, ogród
willa, ogród
willa, ogród
willa
dom, ogród, sad
kościół rzymsko-katolicki
dom
kamienica
kamienica
dom
kamienica
kamienica
dom, ogród
dom
willa, ogród, sad
krzyż
Dworzec PKP
kamienica Hoinkesa
kamienica
dom
dom
krzyż
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom
dom
dom
dom
dom
dom, ogród
fabryka kos
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
dom, ogród
szpital
dom
dom
dom
dom, ogród
Sobieskiego 296
Sobieskiego 429
Sobieskiego 430A
Sobieskiego 446
Sobieskiego 462
Sokolska 4
Sokolska 8
Sporna 7
Sporna 8
Sporna 9
Sporna 10
Sporna 18
Szynszyli 54
św. Mikołaja plac
A-136/60
św. Mikołaja plac 2
Światopełka 69
Tarninowa 29
Tkacka 16
Światopełka / Potok
Warszawska
Waryńskiego 2
Waryńskiego 4
Waryńskiego 6
Waryńskiego 8
Witosa
Witosa 49
Witosa 53
Witosa 61
Witosa 64
Witosa 26-28
Witosa 30
Witosa 32
Witosa 34
Wróblowicka 114
Wypoczynkowa 18
Wypoczynkowa 54-64
Wyspiańskiego 13
Wyspiańskiego 15
Wyspiańskiego 17
Wyspiańskiego 19
Wyspiańskiego 21
Wyzwolenia 100A - Magnolii 2
Wyzwolenia 104
Wyzwolenia 106
Wyzwolenia 108
343.
344.
345.
346.
347.
348.
349.
350.
351.
352.
353.
354.
355.
356.
357.
358.
359.
360.
361.
362.
363.
364.
365.
366.
367.
368.
369.
370.
371.
372.
373.
374.
375.
376.
377.
378.
379.
380.
381.
382.
383.
384.
385.
386.
387.
388.
389.
390.
391.
392.
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
dom
szkoła podstawowa
dom
dom
dom
dom
Zamek Książęcy
dom
kamienica
dom
dom
dom
dom
dom
dom
oficyna
dom
dom
dom
dom
dom
kamienica
willa, zieleń, ogród
dom, ogród
dom, ogród, sad
dom, ogród, sad
dom, ogród, sad
zagroda, sad
dom, sad
dom, ogród, sad
dom
dom, sad
dom
chałupa
dom
dom, w ogrodzie figura
dom
Wyzwolenia 113
Wyzwolenia 120
Wyzwolenia 123
Wyzwolenia 125
Wyzwolenia 129
Wyzwolenia 131
Wyzwolenia 133
Wyzwolenia 135
Wyzwolenia 161
Wyzwolenia 257
Wyzwolenia 285
Wyzwolenia 287
Wyzwolenia 288
Wyzwolenia 289
Wyzwolenia 343
Wyzwolenia 345
Wyzwolenia 349
Wyzwolenia 98
Wzgórze 11
Wzgórze 16
Wzgórze 2
Wzgórze 3/5
Wzgórze 4
Wzgórze 6
Wzgórze 7
Wzgórze 8
Wzgórze 9
Wzgórze 10
Wzgórze 10/12
Wzgórze 12
Wzgórze 14
Zagrody 71C
Zakole 12
Zakole 18
Zamkowa 8
Zapłocie Duże 18
Zapłocie Duże 20
Zapłocie Duże 25A
Zapłocie Duże 34
Zapłocie Duże 36
Zapłocie Małe 17
Zapłocie Małe 23
Zapłocie Małe 61
Zapłocie Małe 67
Zapłocie Małe 81
Żeleńskiego 3
Żeleńskiego 6
Żeleńskiego 90b
Żeleńskiego 114
Żeleńskiego 131
A-688/92
A-48/76
A-50/76
A-52/76
A-49/76
A-53/76
A-51/76
A-54/76
A-702/94
A-55/76
393.
394.
395.
kamienica
kamienica
kamienica
Żwirki i Wigury Plac 1/1a
Żwirki i Wigury Plac 3
Żwirki i Wigury Plac 5

gminny program opieki nad zabytkami gminy bielsko-biała

Transkrypt

Podobne dokumenty

prace uczniów w ramach zajęć