Analiza rentowności spółek giełdowych

Analiza
rentowności
spółek
giełdowych
Ujęcie teoretyczne
Wzorcowa praca licencjacka
Wrocław 2007
Analiza rentowności spółek giełdowych
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................................ 2
Rozdział 1.
Istota, znaczenie rentowności we współczesnym przedsiębiorstwie.......... 3
Rozdział 2.
Różnice między rentownością a zyskownością spółek ............................ 11
Rozdział 3. Czynniki wywierające wpływ na rentowność przedsiębiorstw ................. 16
Rozdział 4. Analiza rentowności na poziomie międzynarodowym .............................. 21
Zakończenie .................................................................................................................... 24
Bibliografia ..................................................................................................................... 25
1
Wstęp
Analiza ekonomiczno-finansowa zajmuje się zjawiskami gospodarczymi.
Rozpatruje zjawiska występujące skali całej gospodarki oraz zjawiska występujące w
pojedynczych jednostkach gospodarczych. Analizę ekonomiczną można podzielić na:
- makroekonomiczną- przykładem zjawisk, którymi zajmuje się analiza
makroekonomiczna mogą być: analiza tempa wzrostu dochodu narodowego i
czynników go kształtujących, analiza wpływu inwestycji zagranicznych na wzrost
gospodarczy kraju, analiza opłacalności handlu zagranicznego.
- mikroekonomiczną- analiza ta jest analizą ekonomiczną przedsiębiorstwa.
Zajmuje się zjawiskami gospodarczymi, które występują w przedsiębiorstwie,
mierzeniem związków i zależności między tymi zjawiskami, ocenę prawidłowości ich
kształtowania się1. Są to np. przychody ze sprzedaży i wyniki finansowe, ponoszone
koszty, prawidłowość sfinansowania majątku przedsiębiorstwa kapitałami własnymi i
obcymi. Najważniejszą z
punktu widzenia przedsiębiorstwa częścią analizy
ekonomicznej jest analiza finansowa.
Obecnie
warunki
funkcjonowania
przedsiębiorstw
wymagają
bardziej
wnikliwego opisu istoty i znaczenia analizy ekonomiczno- finansowej. Wynika to z
charakteru gospodarki rynkowej, która z natury jest gospodarką pieniężną. Dlatego
analiza finansowa stała się przedsiębiorstwom niezwykle potrzebna do podejmowania
decyzji bieżących i strategicznych. Istotą analizy finansowej jest przede wszystkim
wyjaśnianie przyczyn zmian wskaźników finansowych, a nie tylko przedstawianie
wartości obliczonych wskaźników. Przedmiotem zaś analizy finansowej jest całokształt
działalności gospodarczej przedsiębiorstwa- efektywność gospodarowania, przychody,
koszty i wynik finansowy, rentowność i płynność finansowa.
Przedmiotem rozważań niniejszej pracy jest analiza rentowności spółek
giełdowych w ujęciu teoretycznym. Celem pracy jest zobrazowanie metod i technik
oceny rentowności firm funkcjonujących na giełdzie. Opracowanie, jak wspomniano ma
charakter teoretyczny, a więc główną metodą wykorzystaną w pracy była analiza
literatury przedmiotu.
1
Podstawy Analizy Finansowej, Wiktor Gabrusewicz, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2005, str. 11.
2
Rozdział 1. Istota, znaczenie rentowności we
współczesnym przedsiębiorstwie
Rentowność pochodzi od terminu „renta”, oznaczającego zysk od kapitału.
Zarówno
rentowność przedsiębiorstwa jak i jego
efektywność można traktować
zamiennie. Dlatego więc rentowność uważa się za jeden z podstawowych kryteriów
oceny funkcjonowania przedsiębiorstwa2.
Poprzez rentowność rozumie się względną wielkość wyniku finansowego, która
wyraża stopień efektywności zaangażowanego kapitału oraz majątku jak również
zużytych środków w działalności gospodarczej firmy. Stanowi zasadniczy miernik który
informuje o szybkości zwrotu zaangażowanego kapitału. Ponadto służy ocenie nie tylko
przedsiębiorstwa, lecz również zdolności kierownictwa do generowania zysków z
zaangażowanego kapitału.
W zarządzaniu przedsiębiorstwem nieodzowna
jest stała ocena zależności
pomiędzy przychodami, kosztami a zyskiem. Narzędziem, które ułatwia dokonanie
tejże oceny jest analiza progu rentowności, która wykorzystywana jest jako narzędzie
wspomagające proces podejmowania decyzji oraz racjonalizacji zarządzania .
Według teorii gospodarki rynkowej prowadzenie firmy jest zorientowane na
dodatni wynik finansowy. Głównym celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest
osiąganie zysku. Jednakże jest on tylko i wyłącznie elementem szerszej wiązki celów,
obejmujących
także pozostałe elementy, nie zawsze bezpośrednio wymierne w
kategoriach finansowych, zaliczyć do nich można pozycję rynkową bądź elementy o
charakterze społecznym
3
. Jednakże
na pierwszym planie jest
zysk. Żeby
przedsiębiorstwo mogło funkcjonować, musi podejmować działania które zmierzają do
wypracowania zysku a więc tak zwanej nadwyżki pomiędzy przychodami a kosztami
firmy. Zysk wynika z rzeczowego zapotrzebowania przedsiębiorstwa na zasilanie w
nowe – własne środki finansowe. Osiąganie dochodu jest zatem celem. Jest on
niezbędny
dla sfinansowania działalności oraz rozwoju, stwarzając tym samym
potencjał długookresowego osiągania przyszłych zysków. Zwiększenie sprzedaży, a co
za tym idzie również
udziału w rynku, rozpoczęcie realizacji nowych projektów
wymaga sporych nakładów finansowych, które mogą być sfinansowane m.in. z
2
Bednarski L., Borowiecki R., Duraj J., Kurtys E., Waśniewski T., Wersty B., Analiza ekonomiczna
przedsiębiorstwa. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 56.
3
Tamże, s. 57.
3
osiągniętej nadwyżki finansowej. W dobrze rokującym przedsiębiorstwie wielkość
wygospodarowanego zysku powinna zatem wystarczyć między innymi na4:

zasilanie własnych kapitałów, umożliwiając tym samym wzrost oraz rozwój

wzmacniające obecną oraz przyszłą działalność przedsiębiorstwa ,

dywidendy dla właścicieli.
Przedsiębiorstwo, jeśli nie wypracowuje nadwyżki ekonomicznej, ponosi straty.
Prócz tego jeżeli przykładowo z powodu obniżonej wiarygodności finansowej nie ma
możliwości wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania, może w niedalekiej
przyszłości zbankrutować. Zatem
zysk jest kluczowym
miernikiem efektywnej
działalności przedsiębiorstwa a równocześnie stanowi warunek jego przetrwania oraz
dalszego
rozwoju w dłuższej perspektywie czasowej. Z drugiej strony, zysk jako
kategoria posiada również wady , między innymi5.:

dotyczące produkcji sprzedanej, co odrywa zysk od płynności pieniężnej,

nakłady przedsiębiorstwa
na badania oraz rozwój, promocję, szkolenia
pracowników,

nie są aktywowane w bilansie, jednakże są ujmowane jako koszty okresu, co
znacznie obniża zysk przedsiębiorstwa,

można również manipulować poziomem zysku poprzez tzw. kreatywną
księgowość6,
Pomimo
powyższych
mankamentów
,
zysk
jako
wynik
działalności
gospodarczej przedsiębiorstwa, spełnia dwie niezwykle istotne funkcje, mianowicie :

stanowi sprawdzian skuteczności podejmowanych działań przedsiębiorczych,

jest wynagrodzeniem za podejmowane ryzyko gospodarcze.
W wyniku finansowym znajduje odzwierciedlenie rezultat rzeczowy który jest
związany z lepszym wykorzystaniem czynników produkcji, rezultat użytkowy
powstający z poprawy jakości produktów oraz usług jak również rezultat ekonomiczny
wyrażający się zaspokojeniem danego
zapotrzebowania potencjalnych odbiorców.
Jednakże nie bezwzględna wielkość zysku świadczy o efektywności firmy lecz przede
4
Bień W., Ocena finansowa efektywności spółek prawa handlowego. Wydawnictwo SKwP,
Warszawa2002, s. 189..
5
Dudycz T., Ocena efektywności przedsiębiorstw przy pomocy piramidy rentowności. Materiały z
konferencji: „Restrukturyzacja a poprawa efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie”, Kraków
2008, s. 121.
6
Tamże, s. 122.
4
wszystkim relacja osiąganego zysku w odniesieniu do poniesionych nakładów. Taką
można nazwać zyskownością, rentownością jak również stopą zwrotu 7 .
relację
Zazwyczaj rentowność jest określana nie tylko jako wielkość relatywna, ale jako sam
fakt osiągania przychodów z działalności gospodarczej przewyższającej koszty jej
prowadzenia. Z kolei wskaźniki rentowności wykorzystuje się do pomiaru poziomu
tegoż właśnie zjawiska8.
Biorąc pod uwagę strukturę obowiązującego w przedsiębiorstwach rachunku
zysków i strat (zarówno wariantu porównawczego jak i kalkulacyjnego) licznik
wskaźników rentowności może obejmować takie rodzaje wyniku finansowego jak9:

zysk brutto ze sprzedaży,

zysk brutto,

zysk netto.

zysk ze sprzedaży,

zysk na działalności gospodarczej,

zysk na działalności operacyjnej.
W zależności od tego, jaki zysk zostanie uwzględniony w wyliczeniach,
rentowność będzie odnosiła się do różnego rodzaju poziomów działalności firmy a więc
do działalności operacyjnej zasadniczej, działalności operacyjnej, działalności
gospodarczej, czy też całej działalności). W przypadku zysku netto wielkość wskaźnika
rentowności związana jest z oddziaływaniem wszystkich obszarów, a więc działalności
operacyjnej, finansowej a także zdarzeń nadzwyczajnych czy też polityki fiskalnej
państwa.
Nakład do którego odnosi się zysk czyli mianownik we wskaźniku rentowności to
na przykład:

kapitał, który został zainwestowany w osiągnięcie tego właśnie zysku,

wartość zaangażowanego majątku,

praca ludzka.
Mowa wówczas o:

rentowności kapitału: własnego, stałego (własnego oraz długoterminowego
kapitału obcego);

rentowności majątku (ekonomicznej): ogółem, trwałego, obrotowego;
7
Siwoń B., Jak sterować rentownością przedsiębiorstwa., Wydawnictwo PWN, Warszawa 2004, s. 66.
Tamże, s. 67.
9
Tamże, s. 68.
8
5

rentowności zasobów osobowych (zatrudnienia).
Ponadto Istnieje również możliwość oceny efektywności nie zaangażowanego
kapitału
rodzaju działalności a więc
sprzedaży, kiedy firma odniesie zysk do
przychodów ze sprzedaży , jest to tak zwana rentowność handlowa.
Rentowność mierzy się
za pośrednictwem
wskaźników rentowności, które
stanowią relacje zysku do pozostałych wielkości ekonomicznych, które zostaną
przyjęte za podstawę odniesienia.
Analiza rentowności przedsiębiorstwa opiera się nie tylko na badaniu wartości
danych wskaźników rentowności, ale także na ich dezagregacji oraz budowaniu piramid
zależności badanej rentowności od pozostałych wskaźników. Najlepszy przykład
takiego związku przyczynowo - skutkowego stanowi wskaźnik rentowności majątku,
zależny od rentowności sprzedaży oraz szybkości rotacji zaangażowanych aktywów:
Rentowność aktywów (ROA)= rentowność sprzedaży netto • rotacja aktywów
(zysk netto/aktywa ogółem = zysk netto/sprzedaż netto • sprzedaż netto/aktywa
ogółem)
Z powyższego równania można zauważyć, iż taka sama rentowność aktywów może
stanowić wynik zupełnie różnej polityki sprzedaży produktów, mianowicie:

polityki ilości (a więc niskich cen), która charakteryzuje się niską zyskownością
jednostkową, jednakże
adekwatnie wyższą wielkością sprzedaży, a zatem
szybszą rotacją aktywów,

polityki jakości czyli wysokich cen, która charakteryzuje się wysoką marżą
jednostkową lecz niższą sprzedażą, czyli niższą rotacją majątku.10
Podobnie jak rentowność aktywów można ukazać rentowność kapitału własnego:
Rentowność kapitału własnego (ROE) = rentowność majątku • mnożnik kapitału
własnego
zysk netto/kapitał własny= zysk neto/aktywa ogółem • aktywa ogółem/kapitał własny
Z formuły tejże wynika, że rentowność finansowa uzależniona jest nie tylko od
rentowności majątku, lecz również od struktury kapitału, ponieważ drugi czynnik
obrazuje poziom zadłużenia firmy, które w danych sytuacjach mogą wpływać
korzystnie na rentowność zaangażowanego kapitału własnego. Taki efekt określa się
10
Szczepaniak J., Ocena przedsiębiorstw na podstawie sprawozdań finansowych, Wydawnictwo
EKORNO, Łódź 2002, s. 23.
6
jako dodatnia dźwignia finansowa. Występuje ona wówczas, kiedy to zaangażowany
kapitał obcy może wypracować zysk większy aniżeli wynosi koszt tego kapitału. W
takiej sytuacji wypracowaną nadwyżkę przejmie kapitał własny, dzięki czemu wzrośnie
jego rentowność.
Rozwinięciem powyższej relacji jest tak zwany model analizy Du Ponta,
najbardziej znany układ piramidalny wskaźników finansowych, który zostanie dość
szczegółowo opisany w podrozdziale 2.5. niniejszej pracy.
Głównym celem działalności każdego przedsiębiorstwa jest maksymalizacja
korzyści ekonomicznych więc zysku. ważne jest, zatem posiadanie mierników,
informujących w jakiej mierze cel ten jest realizowany. Problem ten stanowi głównie
przedmiot zainteresowania organów księgowości w danej firmie zaś w aspekcie
teoretycznym traktuje o tym teoria rachunkowości. W ogólnym ujęciu jest on
przedmiotem teorii ekonomii11.
Rentowność oznacza osiągnięcie z aktywności gospodarczej dodatniego wyniku
finansowego. Jak już wspomniano stanowi ona zatem miarę
ekonomiczną oceny
efektywności działalności przedsiębiorstwa, przez którą rozumieć należy wzajemną
relację wyniku finansowego do określonych wielkości ekonomicznych. Zysk stanowi
nadwyżka przychodów ze sprzedaży produktów bądź usług nad kosztami uzyskania
przychodów.
Nadwyżka zatem wyraża zysk brutto a przy tym określana jest jako dochód,
który stanowi podstawę
wymiaru podatków.
operacyjnym albo o stracie operacyjnej.
Można również
mówić o zysku
Każde przedsiębiorstwo może otrzymywać
zyski bądź straty nadzwyczajne, które nie są związane bezpośrednio z działalnością
produkcyjno – usługową.
Do strat nadzwyczajnych zalicza się straty losowe, kary z tytułu niedotrzymania
terminu umowy, zanieczyszczania środowiska itp.
związane są
Zyski nadzwyczajne z kolei
np. z przeszacowaniem wartości majątku, kupionego uprzednio po
niższych cenach, karami otrzymanymi od nieterminowych dostawców albo dłużników
itp.
Zysk
bilansowy, a więc ostateczny wynik finansowy przedsiębiorstwa,
otrzymuje się po dodaniu do zysku operacyjnego zysku nadzwyczajnego oraz po
11
Tamże, s. 24.
7
odjęciu nadzwyczajnych strat. Po potrąceniu od zysku bilansowego podatku
dochodowego podatku dochodowego, płaconego do budżetu państwa, otrzymuje się
zysk netto.
W
teorii
rachunkowości
wyróżnić
można
również
pojęcie
zysku
ekonomicznego i zysku księgowego. W przypadku pierwszego z nich różnica pomiędzy
ogólną wartością sprzedaży a kosztem ekonomicznym, a więc kosztem, który zawiera
również nieujęte w księgowości przedsiębiorstwa ukryte12.
Zysk ekonomiczny jest z reguły mniejszy aniżeli zysk księgowy, a więc zysk,
który uwzględnia jedynie koszty jawne, które przechodzą przez przepisy księgowe.
Zysk ekonomiczny można utożsamić z zyskiem księgowym, kiedy nie występują koszty
ukryte.
Zysk netto z kolei stanowi ekonomiczną podstawą finansowania przedsięwzięć
rozwojowych firmy,
jak również wypłacania dywidendy, a wiec
dochodów
akcjonariuszy spółek. Trzeba wyróżnić dwie charakterystyczne cechy zysku jako
specyficznej formy dochodu, mianowicie: po pierwsze dochód nie może być
negocjowany albo też ustalany wcześniej, ponieważ stanowi on wartość wynikową,
jest wynikiem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa po drugie zaś dochód może
być nie tylko dodatni, lecz również ujemny – w przypadku poniesienia przez firmę strat.
Wyróżni się dwa zasadnicze rodzaje rentowności, które są uzależnione od tego
jaki kształt przybiera licznik w relacji do wybranych wielkości ekonomicznych.
Rentowność brutto stanowi miarę efektywności w przypadku, kiedy to w liczniku relacji
znajduje się zysk brutto, a więc
zysk bilansowy przed opodatkowaniem.
Rentowność netto z kolei oznacza, iż w liczniku znajduje się zysk bilansowy po
opodatkowaniu.
poddając analizie rentowność w wielkościach względnych wyróżnia się dwa zasadnicze
mierniki oceny rentowności:

współczynnik rentowności majątku,

stopa zwrotu netto.
Współczynnik rentowności majątku, można określić jako stopę zysku bądź
współczynnik zwrotu zainwestowanego majątku:
12
Bednarski L., Waśniewski T., Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo
FRRwP, Warszawa 2006, s. 71.
8
Rn
=
bądź
Zn
Rn = Zo
M
M
gdzie:
Rn – oznacza wskaźnik zwrotu zainwestowanego kapitału
Zn – zysk netto
Zo – zysk operacyjny
M – zainwestowany majątek
Stopę zwrotu kapitału netto –wyraża się wzorem.
Re
=
Zn
Kw
gdzie:
Re – to stopa zwrotu kapitału netto
Zn – zysk netto
Kw – kapitał własny
Jeśli aktywność przedsiębiorstwa pokrywana jest w całości przez kapitał własny –
rentowność kapitału równa się rentowności majątku.
najczęściej używane, i
ilustrują one
Powyższe wskaźniki są
efektywność działalności przedsiębiorstwa.
Aby móc określić, czy efektywność rośnie czy tez zmniejsza się, należy dokonać
porównania poszczególnych wskaźników z różnych okresów czasowych. Wartość
poznawcza powyższych
wskaźników wzrasta, w momencie kiedy
będzie istniała
możliwość ich porównania z analogicznymi wskaźnikami innych przedsiębiorstw
branży jako całości.
Zarówno w pracach teoretycznych jak i praktyce księgowej przedsiębiorstwa
używa się prócz wyżej wymienionych – wiele różnych wskaźników, dostarczających
informacji o efektywności różnych sfer działalności przedsiębiorstwa. Są to tak zwane
wskaźniki szczegółowe w odróżnieniu od wskazanych powyżej wskaźników
9
syntetycznych. Ich dobór uzależniony jest od celu danej analizy. Więcej na temat
wskaźników analizy rentowności w ujęciu relatywnym przedstawiono w rozdziale
trzecim.
10
Rozdział 2. Różnice między rentownością a
zyskownością spółek
Zarówno zyskowność, płynność jak i rentowność są ściśle ze sobą powiązane i
każde z nich wpływa na sytuację przedsiębiorstwa, a także ma wpływ na jego sytuację.
W krótkim okresie czasu występuje zazwyczaj sprzeczność pomiędzy rentownością a
zyskownością przedsiebiorstwa, które charakteryzują się wysoką rentownością mają
niejednokrotnie kłopoty z płynnością finansową i odwrotnie. Jednakże w dłuższym
okresie czasu przeważają pozytywne związki pomiędzy tymi wskaźnikami. Wysokie
zyski zasilają kapitały własne, stanowiące
w ogromnej mierze o wypłacalności
przedsiębiorstwa13.
Z reguły, jeśli mowa o wpływie poziomu oraz zmian rentowności a także o
wpływie poziomu oraz zmian płynności finansowej na kondycję bądź
wartość
przedsiębiorstwa , dokonuje się tego z osobna. Oba zjawiska są z reguły omawiane oraz
analizowane równolegle. Jednakże już grupy wskaźników do pomiaru rentowności i
zyskowności są budowane oddzielnie. Wskaźników tych używa się również do oceny
przyszłej sytuacji przedsiębiorstwa. Ich poziom staje się zarówno
celem planów
ekonomiczno-finansowych firmy, jak i kryterium oceny ich realizacji.
W polskiej literaturze przedmiotu pojęcia rentowności oraz zyskowności są14:

używane zamiennie bądź

zyskowność rozumiana jest w stosunku do sprzedaży, z kolei rentowność w
stosunku do zainwestowanych kapitałów.
Wyróżnić można:

zyskowność handlową która wyliczana jest na podstawie danych o wielkości
sprzedaży,

rentowność ekonomiczną która odnosi się do całości majątku podmiotu
gospodarczego,

rentowność finansową która związana jest
z zaangażowanymi kapitałami
własnymi przedsiębiorstwa .
13
Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, Wydawnictwo
PWN, Warszawa 2005, s. 169.
14
Tamże, s. 170.
11
W momencie badania zyskowności handlowej zasadnicze znaczenie ma zysk. Zysk na
sprzedaży obliczany jest jako różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami ich
uzyskania. Wskaźnik zyskowności sprzedaży (ang. Gross Profit Margin)
Wskaźnik zyskowności sprzedaży =
sprzedaż netto - koszt sprzedanych wyrobów
*100%
sprzedaż netto
jak również:
Wskaźnik zyskowności sprzedaży netto = zysk netto (EAT )
*100%
sprzedaż netto
W Polsce z reguły wylicza się ponadto wskaźnik zyskowności sprzedaży brutto , a
więc15:
Wskaźnik zyskowności "sprzedaży" brutto =
zysk brutto
*100%
sprzedaż netto
Z uwagi na fakt, iż w liczniku zarówno wskaźnika zyskowności sprzedaży netto jak i
brutto występuje wartość zysku całego przedsiębiorstwa, trzeba pamiętać, że tym
samym łączy on zyski z innymi sferami działania przedsiębiorstwa. Uzależniony jest on
zatem od wyników z16:
15
16

zasadniczej działalności,

działalności finansowej,
Tamże, s. 171.
Tamże, s. 172.
12

innej sprzedaży,

salda strat oraz zysków nadzwyczajnych.
Wskaźnik zyskowności sprzedaży brutto = zysk brutto na sprzedaży/ sprzedaż netto
Zdaniem J. Greenblatt Zyskowność należy mierzyć poprzez stosunek EBIT do
wartości firmy, a więc: wartość rynkowa kapitału własnego + wartość netto zadłużenia
tworzącego koszty17.
Ten aspekt działalności przedsiębiorstwa
ocenia wskaźnik rentowności aktywów (z
ang. ROA – czyli Return on Assets lub Return on Investment - ROI)
Wskaźnik rentowności majątku ROA =
zysk netto
*100 %
majątek ogółem (aktywa)
Powyższy wskaźnik stanowi wyznacznik ogólnej zdolności aktywów firmy
do generowania zysku, a więc podpowiada, jak wydajnie kadra kierownicza
gospodaruje posiadanym kapitałem. Rentowność majątku uzależniona jest
od
zyskowności sprzedaży netto a także od szybkości rotacji zaangażowanych aktywów.
Dlatego też korzystną rentowność można uzyskać używając dwóch różnych polityk
sprzedaży, mianowicie18 :

politykę niskich cen (marży) oraz dużej rotacji aktywów,

politykę wysokich cen (marży) jak również mniejszej rotacji aktywów.
Skorygowana rentowność majątku = zysk netto + odsetki - podatek od odsetek
*100%
majątek ogółem
17
18
Tamże, s. 173.
Tamże, s. 174.
13
Niezwykle pomocny jest wskaźnik, który
informuje, jak dużą względną
sprzedaż przedsiębiorstwo realizuje za pośrednictwem swojego majątku (ang. Total
Assets Turnover)
Wskaźnik obrotu aktywami = sprzedaż netto
aktywa
Rentowność kapitału własnego to trzeci aspekt badania rentowności firmy
(z ang. ROE - Return on Equity)
Wskaźnik rentowności kapitału własnego ROE =
zysk netto
*100%
kapitał własny
Powyższy wskaźnik to jeden z najważniejszych wskaźników z punktu widzenia
właścicieli przedsiębiorstwa .
Stopa zwrotu z kapitału własnego nazywana jest często rentownością kapitałów
własnych. Wskazuje on procentowo zarobek właścicieli przedsiębiorstwa.
Majątek firmy finansowany jest z reguły kapitałami własnymi a także
kapitałami obcymi. Stosunek aktywów ogółem do kapitału własnego nosi nazwę
mnożnika kapitału własnego MKW. Wskaźnik ten ukazuje ile razy majątek
przedsiębiorstwa przewyższa kapitał własny. Jednakże jak wynika z podstawowego
prawa bilansu majątek firmy równa się źródłom finansowania, MKW można
zinterpretować jako stosunek wszystkich źródeł finansowania do kapitału własnego.
MKW = Aktywa ogółem
Kapitał własny
Rentowność kapitału własnego można wyliczyć za pomocą wskaźnika
14
sprzedaż
Zysk netto
ROE =
*
Sprzedaż
aktywa
*
aktywa
kapitał własny
= Zyskowność netto * Obrót aktywami * MKW
Z powyższego zapisu wynika, że właściciele przedsiębiorstw
realizując
nadrzędny cel zarządzania finansami, powinni dbać głównie o wysoką zyskowność
netto, wysoki obrót aktywami a także właściwie wysoki MKW (niski udział kapitałów
własnych w finansowaniu działalności firmy). W realizację powyższego
celu
zaangażowane są wszystkie sfery zarządzania co ukazano na rysunku poniżej.
Rysunek 1. Proces obliczania ROE
Źródło: na podstawie: Kotowska B., Uziębło A., Wyszkowska-Kaniewska O., Analiza
finansowa w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo CeDeWu, Warszawa 2009, s. 89.
15
Rozdział 3. Czynniki wywierające wpływ na
rentowność przedsiębiorstw
Kapitał własny przedsiębiorstwa stanowi jeden z głównych parametrów
finansowych, które decydują o jego sprawnym oraz bezpiecznym funkcjonowaniu.
Wraz z rozwojem przedsiębiorstwa
jego kapitał własny powinien systematycznie
wzrastać, chociażby przez “dopisywanie” do niego zysku netto wypracowanego w
danym okresie czasu obrachunkowego. Nasuwa się zatem pytanie Czym jest w
rzeczywistości kapitał własny firmy? A więc w jego skład wchodzą cztery zasadnicze
kategorie “wewnętrznych” źródeł finansowania19:

kapitały podstawowe przedsiębiorstwa, które powstają z wkładów właścicieli
(czyli: udziałowców, wspólników bądź akcjonariuszy),

kapitały, tworzone z mocy istniejących przepisów (a więc kapitał zakładowy,
zapasowy oraz kapitał rezerwowy),

fundusze celowe które są tworzone przez przedsiębiorstwo, zaliczyć tu można:
fundusz udziałowy, fundusze specjalne,

zysk netto wypracowany w ostatnim okresie obrachunkowym,

niepodzielone zyski z lat ubiegłych.
Obserwacja zmian, jakie zachodzą w kapitale własnym przedsiębiorstwa są niezwykle
istotnym elementem kontrolowania efektywności każdego przedsiębiorstwa. Jednym z
kluczowych narzędzi tejże kontroli jest badanie rentowności kapitałów własnych.
Rentowność kapitałów własnych jak już wspomniano jest to stosunek zysku
netto do przeciętnej wartości kapitałów własnych. Na poziom rentowności kapitałów
własnych wpływają trzy czynniki, mianowicie20:

rentowność netto ze sprzedaży (zysk netto / przychody netto ze sprzedaży),

rotacja aktywów (przychody netto ze sprzedaży / średni stan aktywów)

struktura kapitału (średni stan aktywów / średni stan kapitałów własnych).
Właśnie te trzy powyższe elementy maja ogromny wpływ na kształtowanie się
rentowności kapitałów własnych firmy a także są kluczowymi składowymi jednego z
najbardziej popularnych modeli analizy finansowej przedsiębiorstwa. Jest to metoda Du
19
Sprawozdawczość i analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Walczak M. ( red.),
http://www.swspiz.pl/wydawnictwo/pliki/podrecznikiskrypty/sprawozdawczosct1.pdf
20
Tamże.
16
Pont System of Financial Control, zwana także trzyczynnikowym modelem zmian
rentowności kapitału własnego.
Czynniki które kształtują rentowność przedsiębiorstwa można podzielić na
czynniki21:

wewnętrzne,

zewnętrzne.
Na rentowność przedsiębiorstwa wpływ ma szereg czynników, które są zależne
bądź też niezależne od niego. Można je określić jako czynniki wewnętrzne lub
zewnętrzne. Pomiędzy nimi wyróżni się liczne powiązania, mogące wzmocnić
bądź też osłabić siłę ich oddziaływania na wyniki finansowe firmy, zaś
oddziaływanie to może być zupełnie inne w długim okresie czasu a zupełnie
odmienne w krótkim czasie.
Wewnętrzne czynniki kształtujące rentowność przedsiębiorstwa stanowią, te
obszary działalności przedsiębiorstwa, które zazwyczaj w znacznym stopniu
uzależnione są od decyzji własnych firmy.
Zdaniem D. W. Olszewskiego najważniejszymi czynnikami wewnętrznymi
kształtującymi rentowność przedsiębiorstwa należą22:

wartość oraz struktura majątku firmy,

płynność środków,

rozwój sprzedaży,

struktura kapitałów albo zobowiązań,

sprawność w zakresie zarządzania kapitałem obrotowym,

organizacja procesu produkcji firmy,

kwalifikacje pracowników.
Ustalenie oraz utrzymywanie odpowiedniej wielkości oraz struktury majątku a
więc pożądanej proporcji różnych składników, a przede wszystkim stosunku środków
trwałych jak również środków obrotowych, jest koniecznym elementem zarządzania w
firmie pod kątem wygospodarowania jego zysku23.
21
Szczepankowski P., Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007, s. 56.
22
Tamże, s. 57.
23
Tamże, s. 58.
17
Majątek trwały jest zaangażowany w firmie przez przynajmniej okres 1 roku.
Jest przy tym mało elastyczny. Nie ma możliwości stałego regulowania jego wielkości
do poziomu wykorzystywanych zdolności produkcyjnych. Koszt zużycia majątku
trwałego ma charakter stały, zaś rosnący udział kosztów stałych w kosztach całkowitych
powoduje małą elastyczność firmy oraz poważne dostosowywanie się do zmian jakie
zachodzą na rynku. Majątek obrotowy uczestniczy w sposób bezpośredni w procesie
osiągania zysku. Wchodzi on w skład procesu gospodarczego i tam właśnie podlega
stałym przemianom jak i wymianom przynosząc firmie zysk.
Działanie każdego przedsiębiorstwa związane jest ze stałym odnawianiem oraz
powiększaniem jego aktywów. Dlatego właśnie w przedsiębiorstwie występują obok
kapitału własnego również kapitały obce. Występowanie dwóch źródeł finansowania
majątku a także ich struktura ma ogromny wpływ na rentowność firmy. Ich proporcje
są realizowane według zasady, że przedsiębiorstwo może pożyczać takie ilości kapitału,
aby osiągnąć jak największe korzyści z powiększania długu, lecz nie na tyle by koszty
pozyskania kapitału obcego przekroczyły osiąganą rentowność24.
Czynnik informujący o kondycji finansowej firmy jest również płynność
środków. Odnosi się ona do sum oraz terminów upłynniania pozycji aktywów czy też
spłaty poszczególnych zobowiązań. Utrzymywanie właściwej płynności finansowej
przedsiębiorstwa świadczy o posiadaniu właściwej
ilości środków do spłacenia
aktualnych zobowiązań przedsiębiorstwa.
Pomocnym instrumentem, który określa optymalną wielkość produkcji jest
analiza progu rentowności. Analiza ta wyznacza punkt, w którym to
realizowane
przychody ze sprzedaży pokrywają w całości poniesione koszty. Stanowi to tak zwany
punkt równowagi. Przedsiębiorstwo w tym momencie nie osiąga zysku, ale
jednocześnie nie ponosi strat. Problem polega na znalezieniu właściwej wielkości
sprzedaży. Za pośrednictwem tejże analizy można także wyznaczyć, jaką część
zdolności produkcyjnych trzeba wykorzystać dla osiągnięcia progu rentowności, jak
również
przewidywany poziom zysku przy pełnym wykorzystaniu zdolności
produkcyjnych.
Następne
czynniki
wewnętrzne, które mają wpływ na rentowność
przedsiębiorstwa to miedzy innymi:

24
rozwój sprzedaży,
Tamże, s. 59.
18

organizacja procesu produkcji i kwalifikacje pracowników.
Są one niezwykle istotne
w procesie osiągania zysku, jednakże nie ma odgórnie
ustalonych norm odnośnie zarządzania nimi. Dla każdej jednostki gospodarczej istnieją
inne optymalne zastosowania tychże czynników.
Czynniki zewnętrzne które kształtują rentowność przedsiębiorstwa podzielić
na25:

czynniki makroekonomiczne – które wynikają ze stanu całej gospodarki, zalicza
się do nich zespół warunków funkcjonowania firmy wynikających z tego, iż
działa ono w danym kraju czy regionie, w określonej strefie klimatycznej, w
danym układzie politycznym, prawnym bądź systemowym itd.

Czynniki sektorowe – które charakteryzują stan sektora, czy to branży, czy
gałęzi, do którego przynależy dane przedsiębiorstwo.
Do zasadniczych czynników makroekonomicznych zaliczyć można26:

faza cyklu koniunkturalnego (rozwoju),

poziom cen surowców strategicznych,

polityka kursowa, stopa procentowa,

stopa inflacji,

polityka gospodarcza i podatkowa państwa,

pozostałe czynniki, takie jak: siła związków zawodowych bądź nawet używane
systemy rachunkowości.
Kolejną grupę czynników zewnętrznych stanowią
czynniki o charakterze
sektorowym,. W teorii, w długim okresie czasu, w warunkach swobodnego przepływu
informacji oraz kapitału, rentowność w układach międzygałęziowych wyrównuje się, z
kolei w krótkim okresie występują znaczne różnice. Wyróżnia się następujące czynniki
sektorowe27:

nasilenie walki konkurencyjnej,

kierunek zmian popytu,
25
Radosiński E.., Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki finansowej , Polskie
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2010, s. 76.
26
Tamże, s. 77.
27
Cebrowska T., Rachunkowość finansowa i podatkowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010,
Encyklopedia Zarządzania http://mfiles.pl/pl/index.php/Sprawozdanie_finansowe
19

cechy rynków, produktów a także użytych
technologii, takich jak.:
jednorodność produktu, czy też możliwość automatyzacji procesów wytwarzania.

wykorzystanie zdolności produkcyjnych,

poziom cen.
Nie za bardzo korzystna dla firm jest konkurencja cenowa, występująca bardzo
często na rynkach o jednorodnych produktach. W sektorach o znacznie bardziej
zróżnicowanych wyrobach częściej wyróżnić można konkurencję opierającą się na
eksponowaniu jakości, która w sposób mniej destrukcyjny ma wpływ tak na poziom
osiąganej przez przedsiębiorstwo rentowności.
20
Rozdział 4. Analiza rentowności na poziomie
międzynarodowym
Jednym z zasadniczych
elementów nowej strategii Unii Europejskiej w
dziedzinie sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw jest wymóg sporządzania
przez spółki notowane na giełdach
kapitałowych w państwach UE sprawozdań
finansowych według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości28.
Analizowanie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa na podstawie jedynie
polskich standardów rachunkowości może doprowadzić w finale do błędnych wniosków.
Dzieje się tak dlatego, ponieważ wiele elementów sprawozdania jest opisanych jedynie
pobieżnie, przez co nie możliwe jest dokonanie pełnej analizy firmy. Błędy jakie
popełniają przedsiębiorcy powinny być jak najszybciej wychwycone, dlatego właśnie
nieodzownym elementem
jest dokonanie analizy raportu w oparciu również o
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości stanowią wzór w interpretowaniu
oraz przestrzeganiu regulacji oraz norm rachunkowości na całym świecie. Zapewniają
one szczegółowe zobrazowanie kondycji finansowej firm.
Przedsiębiorstwa,
które
sporządzają
sprawozdania
finansowe
według
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości, Międzynarodowych Standardów
Sprawozdawczości Finansowej a także związanych z nimi interpretacjami ogłoszonymi
w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej, stosują przepisy ustawy a także przepisy
wykonawcze wydane na jej podstawie, w dziedzinie nieuregulowanej przez MSR29.
Według art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości:
„W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy, przyjmując zasady (politykę)
rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane
przez Komitet Standardów Rachunkowości. W przypadku braku odpowiedniego
standardu krajowego, jednostki, inne niż wymienione w art. 2 ust. 3, mogą stosować
MSR.”30
28
Helin A., Szymański K.G., Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych, Fundacja Rozwoju
Rachunkowości, Warszawa 2001, s. 90.
29
At.2 ust 3 Ustawy o rachunkowości, Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości.
30
Art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości.
21
W przypadku braku właściwego
Międzynarodowych
Standardów
standardu krajowego można użyć
Sprawozdawczości
Finansowej
(MSSF)
publikowanych przez International Accounting Standards Board (IASB6).
Głównym celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie informacji odnośnie
sytuacji finansowej firmy, jej wynikach finansowych
dla szerokiego kręgu
użytkowników przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych.
Z kolei analiza rentowności przedsiębiorstwa stanowi istotne źródło informacji
odnośnie
wypracowanej rentowności przedsiębiorstwa a także jego
kolejnych
poziomach, w stosunku do rentowności sprzedaży, majątku a także kapitałów własnych.
Wskaźnik
rentowności kapitałów własnych pozwala na wyrażenie dobrej opinii
odnośnie firmy.
Przy ocenie rentowności firmy za pośrednictwem uregulowań prawnych należy
zastosować powszechnie znane wskaźniki finansowe, należą do nich31:

rentowność działalności operacyjnej (podstawowej),

rentowność działalności gospodarczej,

wartość sprzedaży w stosunku do sumy bilansowej,

stopa zysku netto w stosunku do sprzedaży netto,

wartość kosztów zarządu w stosunku do sprzedaży,

wartość technicznego kosztu wytworzenia w stosunku do sprzedaży netto,

wartość funduszy własnych w stosunku do sumy bilansowej.

cykl rozliczeń: zapasów, należności i zobowiązań,

stopień samofinansowania.
Szerzej powyższe wskaźniki zostały opisane w następnym rozdziale.
Na podstawie analizy wskaźnikowej posługując się zasadami wynikającymi z MSR
można wskazać bądź też ocenić32:

czy dane
przedsiębiorstwo jest deficytowe i czy dalsza jego kontynuacja
działalności jest zagrożona,

jakie są główne pozycje przychodów oraz kosztów w rachunku wyników a
także ważne pozycje w bilansie firmy wymagające specjalnej analizy w trakcie
31
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1274/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie
(WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z
rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do
Międzynarodowego Standardu Rachunkowości (MSR) 1 (Dz. Urz. UE L. 339/6)
32
Helin A., Szymański K.G., Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych, … op. cit., s. 99.
22
oceny systemów kontroli wewnętrznej a także ocenie ryzyka występujących
nieprawidłowości,

czy zastosowane zasady wyliczeń
składników majątkowych są zgodne z
obowiązującym przepisami a także czy w sposób jasny i rzetelny
odzwierciedlają charakter i zakres działalności podmiotu sprawozdawczego,
Podsumowując, istnieje wiele ścisłych reguł i zasad, według których powinny
być sporządzane sprawozdania finansowego. Przedsiębiorstwa powinny sporządzać
swoje sprawozdania wiernie oddając rzeczywistość, ponieważ wszystkie przekłamania
mogą powodować wiele problemów odbiorcom sprawozdania, począwszy od utraty
zaufania przez inwestorów do wywołania nawet kryzysu finansowego. Trzeba stosować
się do przepisów wynikających z MSR.
23
Zakończenie
Istotne znaczenie w kształtowaniu wiarygodnego obrazu działalności jednostki
gospodarczej mają przyjęte rozwiązania systemowe rachunkowości. Jako jeden z
podstawowych celów rachunkowości przyjmowany jest pomiar wyniku finansowego.
Dlatego też istotnym elementem sprawozdania finansowego jest rachunek zysków i
strat, w którym wykazuje się osiągnięte wyniki finansowe z poszczególnych rodzajów
działalności firmy.
Współczesna rachunkowość ukierunkowana jest nie tylko na retrospektywny
pomiar dokonań oraz ich raportowanie, lecz również na pomiar prospektywny, który
dotyczy przewidywanych rezultatów działalności. Informacje, jakie pochodzą z systemu
rachunkowości umożliwiają ocenić poziom ryzyka, który towarzyszy działalności
jednostek
gospodarczych.
Dodatkowo,
rachunkowość
dysponuje
właściwymi
instrumentami, które w określonych sytuacjach stanowią skuteczne sposoby
zabezpieczenia przed ryzykiem. Rachunkowość zatem nabiera coraz bardziej istotnego
znaczenia w procesie zarządzania ryzykiem firmy i jest ważnym elementem tego
procesu. Skuteczne zarządzanie ryzykiem firmy wymaga korzystania z instrumentów
rachunkowości na etapach identyfikacji, pomiaru, sterowania oraz raportowania ryzyka.
Na danych etapach procesu zarządzania ryzykiem wykorzystuje się pewne
instrumenty rachunkowości i informacje dostarczane przez rachunkowość. Jednak na
różnych etapach tego procesu możliwości zastosowania metod rachunkowości
zarządczej są odmienne. Rachunkowość jest najważniejszym źródłem informacji
ekonomicznych na temat działalności firmy. Istotnym segmentem informacji
dostarczanych przez rachunkowość są te, które odnoszą się do zagrożeń oraz ryzyka
danej działalności.
24
Bibliografia
1. Bednarski
L.,
Waśniewski
T.,
Analiza
finansowa
w
zarządzaniu
prawa
handlowego.
przedsiębiorstwem, Wydawnictwo FRRwP, Warszawa 2006,
2. Bień
W.,
Ocena
finansowa
efektywności
spółek
Wydawnictwo SKwP, Warszawa2002,
3. Cebrowska T., Rachunkowość finansowa i podatkowa, Wydawnictwo Naukowe
PWN,
Warszawa
2010,
Encyklopedia
Zarządzania
http://mfiles.pl/pl/index.php/Sprawozdanie_finansowe
4. Dudycz T., Ocena efektywności przedsiębiorstw przy pomocy piramidy
rentowności.
Materiały
z
konferencji:
„Restrukturyzacja
a
poprawa
efektywności gospodarowania w przedsiębiorstwie”, Kraków 2008,
5. Helin A., Szymański K.G., Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych,
Fundacja Rozwoju Rachunkowości, Warszawa 2001,
6. Radosiński E.., Wprowadzenie do sprawozdawczości, analizy i informatyki
finansowej , Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2010,
7. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1274/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r.
zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone
międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr
1606/2002
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
w
odniesieniu
do
Międzynarodowego Standardu Rachunkowości (MSR) 1 (Dz. Urz. UE L. 339/6)
8. Sierpińska M., Jachna T., Ocena przedsiębiorstwa według standardów
światowych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005,
9. Siwoń B., Jak sterować rentownością przedsiębiorstwa., Wydawnictwo PWN,
Warszawa 2004,
25
10. Sprawozdawczość i analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, red.
Walczak
M.,
http://www.swspiz.pl/wydawnictwo/pliki/podrecznikiskrypty/sprawozdawczosct1.
pdf
11. Szczepaniak J., Ocena przedsiębiorstw na podstawie sprawozdań finansowych,
Wydawnictwo EKORNO, Łódź 2002,
12. Szczepankowski P., Wycena i zarządzanie wartością przedsiębiorstwa,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007
26