POJĘCIE ODWAGI SPOŁECZNEJ/CYWILNEJ 1. Pojęcie odwagi

Prof. Dr. Gerd Meyer (Uniwersytet Tuebingen, Niemcy)
POJĘCIE ODWAGI SPOŁECZNEJ/CYWILNEJ
1. Pojęcie odwagi społecznej
Co rozumiemy pod pojęciem odwagi społecznej? Odwaga społeczna jest specyficzną formą
odważnego działania-nie tylko dla siebie samego ( jak na przykład skok na bungee), tylko dla
innych i publicznie. Co charakteryzuje specyficznie sytuacje, wzory zachowań i motywy
podczas działań ze społeczną odwagą?
Odwaga społeczna jest rodzajem działania społecznego w specyficznych sytuacjach które
charakteryzują się następującymi cechami:
• Wydarzenie, które narusza psycho-fizyczną integralność i/albo wartości i
zainteresowania istotne dla jednostki bądź grupy osób.
• Konflikt z innymi, który jest wynikiem tego naruszenia
• Presja działania, lecz również pole do alternatywnych działań
• Obserwująca i/albo uczestnicząca publiczność (więcej niż dwie osoby)
• Rzeczywista bądź postrzegana nierównowaga władzy, n.p. osoba działająca z odwagą
społeczna jest w sytuacji mniejszościowej/większościowej w grupie, albo w sytuacji
podporządkowania w hierarchii, czyli będąc zdominowanym bądź zależnym od
innych, co jest często połączone z silną presją do podporządkowania się i do
dopasowania się.
• Ryzyka, które nadchodzą wraz z działaniami odwagi społecznej, czyli skuteczność
działań z odwagą społeczną jest niepewna, niekorzyści są prawdopodobne i muszą być
zaakceptowane przez osobę działającą z odwagą społeczną
Odwaga społeczna jest specyficznym rodzajem działania społecznego, który ma miejsce:
•
•
•
W specyficznych sytuacjach ( jak zdefiniowane powyżej)
W różnym kontekście społecznym i powiązanych publicznościach
Gdy osoba bądź grupa osób dobrowolnie opowiada się za prawowitymi, w pierwszej
kolejności nie-materialnymi interesami i/albo integralnością i dobrobytem w pierwszej
kolejności innych osób, lecz również swoich i robiąc to stosując się do ludzkich i
demokratycznych zasad
Co odróżnia odwagę społeczną od innych, ogólnych form prospołecznego zachowania (jak
pomagać innym, altruizm czy solidarność), albo ogólnie od odwagi? Jest to specyficzny
charakter sytuacji, w których jest ona wymagana ; konfliktowa sytuacja z nierównością
władzy ; ryzyko bądź możliwość niekorzyści; potencjalne interakcje, które mogą mieć
miejsce publicznie. Odwaga społeczna nie jest ograniczona do ostrych i pojedynczych
sytuacji (sytuacje nadzwyczajne), które niespodziewanie wymagają natychmiastowych
działań. Często, ale nie zawsze mamy do czynienia z sytuacją sprawca/ofiara. Może ona
również zawierać sytuacje, w których niezadowolenie i presja do działań zwiększa się ponad
czas n.p. w pracy w instytucjach lub w społeczeństwie. Jeśli ktoś chce działać odważnie w
tych sytuacjach on/ona z reguły czekają na odpowiedni czas i odpowiednie miejsce żeby
wyrazić siebie, samemu bądź z pomocą innych
2. Aktorzy i sposoby działań
W większości, lecz nie we wszystkich przypadkach odwaga społeczna jest wykazywana
przez jednostki. Jakkolwiek grupy również mogą wykazywać odwagę społeczną, głównie
nawiązującą do spraw publicznych. Odwaga społeczna jest częścią specyficznego rodzaju
społecznej interakcji, a nie cechą osobowości. Nie implikuje stałych wzorów zachowań.
Działanie cechujące się odwagą społeczna może być spontaniczne bądź skrupulatnie
zaplanowane. Może być ustalone w racjonalny, emocjonalny i intuicyjny sposób. W wielu
sytuacjach, strach i inne intra-personalne progi muszą być przezwyciężone. W większości
przypadków osoby działające z odwagą społeczną robią to niezależnie od szans na
osiągnięcie sukcesu i otrzymanie zewnętrznych nagród. Ale odwaga społeczna nie
wymaga nierozważnego, heroicznego działania bądź ślepego poświęcenia.
Z reguły odwaga społeczna oznacza działanie bez przemocy. Jednak, jako wyjątek mogą
się zdarzyć przypadki samoobrony lub sytuacji wyjątkowych, które służą do chronienia
wyższych wartości; n.p. fizyczna integralność osoby, natychmiastowa interwencja z
użyciem siły jest niezbędna i legitymizowana jako ostateczność, czyli jeżeli nie ma
alternatywy bądź pomoc z zewnątrz nie jest dostępna. Nieposłuszeństwo społeczne jest
rodzajem bezprzemocowego publicznego działania i może być uznane jako forma
kolektywnej odwagi społecznej ponieważ ostatni jest włączany do największej ilości
przypadkόw. Ale obywatelskie nieposłuszeństwo idzie poza społeczną odwagą z trzech
głównych względόw: Obywatelskie nieposłuszeństwo zwykle celuje w większą
publiczność i chce przyciągać uwagę niektóre złe albo niebezpieczne stany publicznych
spraw, które wymagają /żądają zmian polityki i publicznej świadomości. Obywatelskie
nieposłuszeństwo ma być bez przemocy, ale to łamie reguły i prawa w sprawie
unieważniania, usankcjonowane wartości i zainteresowania; i w końcu aktorzy są
przygotowywani napotykać przeciwstawienie i mają być gotowi przyjmować sankcje,
włączając postawienie ich przed sądem.
Wyrόżniamy trzy rodzaje działań z odwagą społeczną:
1. Żeby interweniować z pożytkiem dla innych, najczęściej w nieoczekiwanych
sytuacjach, w ktόrych trzeba szybko decydować co robić.
2. Żeby bronić pewnych wartości, praw innych ludzi, albo usankcjonowanych
zainteresowań, często bez ostrej presji do czynu (działania), szczególnie w
zorganizowanych kontekstach, w pracy albo w instytucjach.
3. Żeby bronić siebie albo innych, pozostwać przy swoich przekonaniach, odmawiać,
opierać się, mówić “nie”. W wielu przypadkach, oznacza to bronić siebie albo
grupę ludzi, osobistą integralność, w stosunku do nierozsądnych wymagań,
niesprawiedliwości, zaniepokojenie i /albo agresja
3 Motywacja i Usprawiedliwienie
Działanie ze społeczną odwagą oznacza wstawianie się dobrowolnie, dostrzegalnie, i
aktywnie za humanitarnymi i demokratycznymi wartościami, za prawami i /albo
usankcjonowanymi zainteresowaniami jednostek albo grup. Zatem “odważny ” obrońca
ksenofobii, autorytarności i prawicowego ekstremizmu, nienawiści, wojny albo gwałtu
służące rozwiązywaniu socjalnych konfliktόw, nie powinna być uważana za odwagę
społeczną. Można podawać w wątpliwość normatywny wybόr nasuwający wniosek w tej
definicji. Jeżeli ktoś woli wolną od wartości definicję, wszelkie uczynki odwagi społecznej
dla każdego celu wymierzonego w istniejącą wolę większości włączane jest do tego pojęcia.
To włączałoby odwagę ekstremista, który na przykład chce zastępować demokratyczny
porządek przez autorytarny; albo odwaga uprzedzonego i nietoleracyjnego obywatela który
uważa cały wszystkich muzułmanόw potencjalnymi albo prawdziwymi terrorystami, opuścić
kraj i tak dalej. Jednak, jak zainteresowani badacze, Ja podążam za normatywnie
zorientowaną koncepcją społecznej odwagi (“Zivilcourage”) przeważającą w państwach
niemieckojęzycznych (i w innych miejscach w Europie ).
Jeżeli ktoś działa z odwagą społeczną, to on /ona dobrowolnie i publicznie bierze
odpowiedzialność za innych, ale także dla jego / nią. Altruistyczna troska o innych, moralne
podstawy (na przykład socjalna sprawiedliwość ) i humanistyczne wartości (na przykład
godność osobista) są oczywiście silnym pozytywnym motywem dla odwagi społecznej i
zwykle przeważają w uczynkach odwagi społecznej. Ale one nie są wymagane z definicji jak
sama motywacja i usprawiedliwienie. Społeczna odwaga implikuje najpierw promocję
dobrobytu innych ludzi, ale także promocję własnego dobrobytu. Prawa i usankcjonowane
zainteresowania tych działających z odwagą społeczną może być zawarta jako motywacja dla
odważnego czynu. Społeczna odwaga w ideale ma być otwarta i uniwersalna, ale w
rzeczywistości to często jest ograniczane do swojej własnej grupy albo organizacji, dotąd bez
zamiaru dyskryminowania albo tłumienia innych. Na dodatek, altruizm, solidarność i
zainteresowanie utrzymywaniem moralnej samokoncepcji, dobre sumienie, albo podążać za
ideami grupy. Tak więc istnieje pewna własna satysfakcja w pomocy ( unikający kosztów
niepomocy ), ale nie ma żadnego dyktatury zainteresowań “samopodniesienia i samoawansu ”
(na przykład materialne korzyści, fachowe wspieranie, władza, poparcie wyborców, prestiż,
albo reklama.
Społeczna odwaga przeważnie jest zachęcana przez niematerialne motywy, wartości i
zainteresowania.
Usankcjonowane
zainteresowania
są
prawnie
i
moralnie
usprawiedliwionymi celami. W demokracji, oznacza to czyny, ktόre są “dobre i odpodnie”
zgodnie z ogólnie przyjmowanymi normami i podstawami, w szczególności, zasadnicze
wartości i prawa człowieka w konstytucjach albo w ratyfikowanych Kartach Narodόw
Zjednoczonych,normach etycznych i niepisanych zasadach opierających się na
przeważającym konsensusie w społeczeństwie. Tak więc, udziały finansowe (na przykład
pieniądze /dochód, towarki, usługi ) prześladują partykularystyczne cele poza
demokratycznymi procedurami, albo czynności które są niesprawiedliwe i robią krzywdę
innym, są wyłączane z tej normatywnej koncepcji odwagi społecznej. W związku z tym, że
nie zawsze jest prosto określić zakresy między demokratycznymi albo niedemokratycznymi
czynami, usankcjonowanymi i nieusankcjonowanymi interesami, sądy będą pozostawać
spornymi w niektórych przypadkach, czy to w polityce czy w nauce.
4. Społeczna, obywatelska albo moralna odwaga?
Według mojej wiedzy niemieckie pojęcie "Zivilcourage" jest w Polsce dość nieznane. W
języku polskim pojęcie odwagi cywilnej nie jest nieznane, jest jednak rzadko używane i
wymaga zatem wyjaśnienia.
Odwaga społeczna jest koncepcją która rzadko dotychczas jest używana w Języku angielskim.
Zamiast, niektórzy autorzy (na przykład E. Staub) mówią o moralnej odwadze albo
psychologicznej
odwadze.
W
państwach
niemieckojęzycznych,
termin
“Zivilcourage”(odwaga społeczna) przeważnie jest używany tak samo w sprawach
publicznych jak i w badaniach. Po niemiecku termin “Zivilcourage” głównie jest związany ze
sprawca-ofiara, stan wyjątkowy albo gwałtowne sytuacje albo bullying/mobbing, ale to także
ma silne polityczne konotacje. Ja także używałem odwagi cywilnej we wcześniejszych
pisaniach (na przykład *Meyer* 2004 ). Jednak teraz wolę używać terminu odwaga społeczna
(“sozialer Mut”).
Odwaga społeczna zasadniczo oznacza to samo co odwaga cywilna, ale ogarnia normalne
sytuacje i konflikty w codziennym życiu i społeczeństwie. To także może być zrozumiane
łatwiej w języku angielskim. Zatem używam wyrażenia/pojęcia odwagi społecznej zamiast
cywilnej albo moralnej odwagi w tym artykule. W ostatecznym rozrachunku, jeżeli
potrzebujemy zaakcentować prawa i obowiązki ludzi jako obywateli, możemy mówić nawet o
odwadze obywatelskiej. Podsumowując, odwaga społeczna jest empiryczną, teoretyczną i
normatywną koncepcją. (normatywne znaczenia jest nawet silniejsze w niemieckim terminie
“Zivilcourage”) Jest otwartym pytaniem jaki stopień odwagi społecznej jest kulturowo
związananą koncepcją. Na przykład, zakresy między prywatną a publiczną sferą, albo zakresy
usankcjonowanej interwencji, może być pociąganięty w różny sposόb, prawnie, morlanie albo
obyczajowo. W wielu Azjatyckich państwach, na przykład, ludzie chcą uniknąć koniecznie
aby “stracić ich twarz” (albo zagrażają utraty twarzy innych ) przez otwarty konflikt. Na
koniec, warunki są bardzo różne w autorytarnych systemach gdzie represja jest silna, i
wykazywać się odwagą społeczną w takich okolicznościach /w takich środowiskach oznacza
branie poważnego ryzyka, w krańcowych przypadkach, także niebezpieczeństwa własnego
życia i życia innych.
translated by Michal Bartoszweski