RZECZPOSPOLITA POLSKA Warszawa, grudnia 2013 r. Rzecznik

W
Warszawa, grudnia 2013 r.
RZECZPOSPOLITA POLSKA
Rzecznik Praw Dziecka
Marek Michalak
ZSM/5 OO/5/20 I 3/AJ
Pan
Marek Biernacki
Minister Sprawiedliwości
pragnę
zainteres
ać
Pana
problemem
małoletnich
1-eprezentacji
dzieci
w postępowaniach sądowych i administracyjnych, które przebywają w Polsce bez opieki
w
postępowaniach
sądowych
i
administracyj nych.
Dotyczy
to
szczególnie
dzieci
cudzoziemskich, które przybyły do Polski samodzielnie. a także dzieci urodzonych na
terytorium Polski, które zostały porzucone przez rodziców. Zabezpieczenie nąj lepszego
interesu każdego dziecka oraz kompleksowej jego ochrony i opieki powinno być priorytetem
w działaniach podejmowanych przez sądy oraz właściwe instytucje.
małoletnich, przebywąjących w Polsce bez opieki,
Sprawy osób
są sprawami wymagąjącymi specjalnego
działania. Szczególnie istotne znaczenie ma zapewnienie im właściwej
reprezentacji
w postępowaniu przed sądem opiekuńczym oraz we wszystkich innych postępowaniach, z ich
udziałem. Przepis art. 66 Kodeksu postępowania cywilnego stanowi, iż osoba fizyczna nie
mająca zdolności do czynności prawnych może podejmować czynności procesowe tylko
przez swego przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletnich pozbawionych opieki
rodzicielskiej konieczne jest zatem ustanowienie dla osoby małoletniej kuratora, będącego
przedstawicielem dziecka w postępowaniach dotyczących jego spraw.
Potrzeba zapewnienia osobie małoletniej odpowiedniej reprezentacji wynika także
z art. 4 Europejskiej Konwencji o wykonywaniu praw dzieci. sporządzonej w Strasburgu
25 stycznia 1996 r.. w myśl którego „w postępowaniu dotyczącym dziecka przed organem
sądowym,
kiedy
zgodnie
z
prawem
wewnętrznym
osoby,
których
na
spoczywa
odpowiedzialność rodzicielska, nie mogą reprezentować dziecka ze względu na konflikt
interesów pomiędzy nimi a dzieckiem, ma ono prawo
innych osób lub instytucji
—
—
osobiście lub za pośrednictwem
do żądania wyznaczenia specjalnego przedstawiciela do
reprezentowania go w tym postępowaniu”.
W obecnej chwili brak jest w Polsce wyraźnego, bezpośredniego umocowania
ustawowego, umożliwiającego ustanowienie dla małoletniego bez opieki kuratora lub innego
przedstawiciela prawnego. Zgodnie z art. 178
1 K.p.c. kuratora ustanawia się w wypadkach
w ustawie przewidzianych. Zatem kuratora dla osoby małoletniej można ustanowić tylko
w sytuacjach określonych przez stosowne przepisy. Z uwagi na fakt, iż przepisy nie
przewidują ustanowienia kuratora dla małoletniego przebywającego w Polsce bez opieki,
1 w związku
zastosowanie mogą mieć jedynie rozwiązania przewidziane w art. 110
1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, bądź wynikające z art. 109
z art. 145
1 K.r.o.
tj. ustanowienie opieki dla dziecka lub wydanie zarządzenia w przedmiocie ustanowienia
kuratora. W przypadku podjęcia działań w celu ustanowienia opiekuna, należy się jednak
liczyć
ze
znacznym
wydłużeniem
postępowania,
bowiem
wydanie
orzeczenia
w przedmiotowej sprawie wymaga uprzedniego zawieszenia władzy rodzicielskiej rodziców
dziecka. Dopiero bowiem po uprawomocnieniu się orzeczenia w przedmiocie zawieszenia
władzy rodzicielskiej,
można ustanowić dla osoby małoletniej
opiekuna prawnego.
Natomiast ustanowienie kuratora dla dziecka na podstawie zarządzenia wydanego w oparciu
o art. 109
1 K.r.o.
—
choć dopuszczalne w świetle orzecznictwa i doktryny
—
prowadzi do
powołania przedstawiciela, którego kompetencje ogranicząją się jedynie do formalnej
reprezentacji
dziecka,
w
wyniku
czego
zakres
jego
działania
jest
w pewnym stopniu ograniczony.
W świetle przedstawionych argumentów, zasadne wydaje się zatem wprowadzenie
takich regulacji prawnych, które wprost umożliwiałyby ustanowienie kuratora dla osoby
maloletniej bez opieki, uprawnionego do reprezentowania tej osoby w każdym postępowaniu.
Za rozwiązaniem takim opowiadają się przedstawiciele doktryny prawa. Dla przykładu
wskazać
można
wnioski
cle
lege
frenclci
zawarte
w
opracowaniu
C.
Skwary
pt. „Analiza aktualnych regulacji prawnych dotyczących małoletnich cudzoziemców
pozostających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki”.
Wprowadzenie wnioskowanego rozwiązania, wpisuje się także w postulat zawarty
w oświadczeniu Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Dziecka, przyjętym na Zgromadzeniu
Ogólnym Rzeczników w dniu 27 września 2013 r., w którym ENOC zaapelował
o zapewnienie dziecku przebywającemu w kraju bez opieki. wykwalifikowanego kuratora,
którego zadaniem byłaby ochrona i działanie w najlepiej pojętym interesie dziecka.
Mąjąc powyższe na uwadze. na podstawie art.
ust. 2 ustawy z dnia 6 stycznia
2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. Nr 6. poz. 69 ze zm.). zwracam się do Pana
Ministra z prośbą o podjęcie prac legislacyjnych mąjących na celu wprowadzenie do Kodeksu
rodzinnego i opiekuńczego regulacji jednoznacznie uprawniających sąd do ustanowienia
kuratora dla małoletniego bez opieki. Będę wdzięczny za poinformowanie mnie o zajętym
stanowisku.
W załączeniu:
Oświadczenie ENOC z 2013 r.