Jak wieś i chłopi są przedstawieni w Sonecie I Jana Kasprowicza
Transkrypt
Jak wieś i chłopi są przedstawieni w Sonecie I Jana Kasprowicza
Temat: Jak wieś i chłopi są przedstawieni w Sonecie I Jana Kasprowicza oraz w Weselu Stanisława Wyspiańskiego? Analizując podane teksty, zwróć uwagę na postawy podmiotu lirycznego i Pana Młodego. Jan Kasprowicz, Sonet I Chaty rzędem na piaszczystych wzgórkach; Za chatami krępy sad wiśniowy; Wierzby siwe poschylały głowy Przy stodołach, przy niskich obórkach. Płot się wali: piołun na podwórkach; Tu rżą konie, ryczą chude krowy, Tam się zwija dziewek wieniec zdrowy W kraśnych chustkach, w koralowych sznurkach. Szare chaty! Nędzne chłopskie chaty! Jak się z wami zrosło moje życie, Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy… Dziś wy dla mnie wspomnień skarb bogaty, Ale wspomnień, co łzawią obficie – Hej, czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?… Stanisław Wyspiański, Wesele AKT I, SCENA 12 PAN MŁODY Kochasz ty mnie? PANNA MŁODA Moze, moze – cięgiem ino godos o tem. 171 analizy wypracowań uczniowskich PAN MŁODY Bo mi serce wali młotem, bo mi w głowie huczy, szumi… moja Jaguś, toś ty moja?! PANNA MŁODA Twoja, jak trza, juści twoja; bo cóż cie ta znów tak dumi? Cięgiem ino godos o tem. PAN MŁODY A ty z twoim sercem złotem nie zgadniesz, dziewczyno-żono, jak mi serce wali młotem, jak cię widzę z tą koroną, z tą koroną świecidełek, w tym rozmaitym gorsecie; jak lalkę dobytą z pudełek w Sukiennicach, w gabilotce: zapaseczka, gors, spódnica, warkocze we wstążek splotce; że to moje, że to własne, że tak światłem gorą lica! PANNA MŁODA Buciki mom troche ciasne. PAN MŁODY A to zezuj, moja złota. PANNA MŁODA Ze sewcem tako robota. PAN MŁODY Tańcuj boso. PANNA MŁODA Panna młodo?! Cóz ta znowu?! To ni mozno. PAN MŁODY Co się męczyć? W jakim celu? PANNA MŁODA Trza być w butach na weselu. AKT I, SCENA 19 PAN MŁODY Tak to czuję, tak to słyszę: i ten spokój, i te ciszę, 172 Wieś i chłopi u Kasprowicza i Wyspiańskiego sady, strzechy, łąki, gaje, orki, żniwa, słoty, maje. Żyłem dotąd w takiej cieśni, pośród murów szarej pleśni: wszystko było szare, stare, a tu naraz wszystko młode, znalazłem żywą urodę, więc wdycham to życie młode; teraz patrzę się i patrzę w ten lud krasy, kolorowy, taki rześki, taki zdrowy – choćby szorstki, choć surowy. Wszystko dawne coraz bladsze, ja to czuję, ja to słyszę, kiedyś wszystko to napiszę; teraz tak w powietrzu wiszę w tej urodzie, w tym weselu; lecę, jak mnie konie niosą – od miesiąca chodzę boso, od razu się czuję zdrowo, chadzam boso, z gołą głową; pod spód więcej nic nie wdziewam, od razu się lepiej miewam. Propozycja oceny rozwinięcia tematu (można otrzymać maksymalnie 25 punktów) Model rozwinięcia tematu Odpowiadając na pytanie postawione w temacie, powinieneś uwzględnić następujące elementy treści wiersza Kasprowicza i fragmentu dramatu Wyspiańskiego. I. Interpretacja Sonetu I. 1. Charakterystyka podmiotu lirycznego / 0–5 p. Na przykład: a) chłopskie pochodzenie; b) człowiek wykształcony (literackie przetwarzanie własnych obserwacji i przeżyć); c) znajomość realiów wsi (szarość, nędza); d) język stylizowany gwarowo; 173 analizy wypracowań uczniowskich e) językowa prostota opisu; f) emocjonalny związek z chłopskim środowiskiem, silne przywiązanie; g) refleksja na temat przyszłości mieszkańców wsi; h) uczucia: tęsknota, wzruszenie, ból, gorycz. 2. Obraz wsi / 0–5 p. Na przykład: a) podwójna perspektywa spoglądania na wieś: z daleka (I zwrotka) i z bliska (II zwrotka); b) z daleka krajobraz przygnębiający: teren piaszczysty, elementy krajobrazu niskie, pochylone, siwe; c) typowość krajobrazu XIX-wiecznej wsi ukazanego w I zwrotce; d) z bliska obraz opuszczenia i nędzy; e) realizm, naturalizm wykorzystane w obrazowaniu poetyckim; f) siła mieszkańców wsi, żywotność ich kultury; g) wiejskie życie – źródło doświadczeń, refleksji; h) kontrast: wiejska bieda – barwne ludowe stroje. 3. Odczytanie konwencji / 0–1 p. a) konwencja wspomnienia – obraz zapamiętany z przeszłości; b) konwencja gatunkowa (sonet) – nobilitacja wsi. II. Interpretacja fragmentów Wesela 1. Przedstawienie bohatera dramatu / 0–1 p. Na przykład: a) poeta, inteligent ożeniony z chłopką; b) jego wesele odbywa się w podkrakowskiej wsi Bronowice, gdzie w chałupie spotkali się inteligencja i chłopi. 2. Charakterystyka bohatera i jego postawy / 0–4 p. Na przykład: a) nieznajomość wiejskich obyczajów; b) sposób mówienia: entuzjazm, przesada; c) sztuczna, demonstracyjna fascynacja wsią, chłopomania; d) patrzenie na żonę jak na śliczną zabawkę (lalkę z Sukiennic); e) pragnienie bycia takim, jak mieszkańcy wsi; f) pragnienie ucieczki od miejskiej szarości, brzydoty i monotonii; g) powierzchowne odczytywanie obyczajowości wiejskiej. 3. Obraz wsi / 0–4 p. Na przykład: a) nawiązanie do klasycznego obrazu wsi spokojnej; b) akcentowanie bogactwa, barwności folkloru, wieś bajecznie kolorowa; c) podkreślanie zalet wiejskiego trybu życia – źródła zdrowia; d) kontrastowe zestawienie życia miejskiego i wiejskiego; e) idealizacja; 174 Wieś i chłopi u Kasprowicza i Wyspiańskiego f) konwencja sielanki – elementy pejzażu i mieszkańcy wsi; g) wieś jako temat literacki. 4. Przywołanie kontekstu całego dramatu / 0–2 p. III. Wnioski / 0–4 p. 1. Pełne, np. zauważenie autentyzmu (Kasprowicz) i sztuczności (Pan Młody) wizerunków wsi; dostrzeżenie, że obraz wsi uzależniony jest od pochodzenia, wiedzy, doświadczenia i postawy patrzącego; zwrócenie uwagi na funkcje obu tekstów: dydaktyzm, waloryzacja (Kasprowicz) i krytyka chłopomanii, sceptycyzm wobec idei społecznego pojednania (kreacja Pana Młodego). / 4 p. 2. Częściowe, np. zauważenie autentyzmu (Kasprowicz) i sztuczności (Pan Młody) wizerunków wsi; dostrzeżenie, że obraz wsi uzależniony jest od pochodzenia, wiedzy, doświadczenia i postawy patrzącego. / 2 p. 3. Próba podsumowania, np. zauważenie różnic w prezentowaniu obrazów wsi. / 1 p. Uwaga: Za nieuwzględnione w modelu, a trafne spostrzeżenia i wnioski można uzyskać od 1 do 4 punktów. Model nie narzuca porządku wypowiedzi. Kompozycja, styl i język – jak w Informatorze maturalnym. Przykładowe wypracowania – oznaczenie na prawym marginesie odsyła do powyższego modelu punktacji – jeżeli cyfry są wzięte w nawias, oznacza to, że dana informacja jest powtórzona i nie można za nią przyznać kolejnego punktu – szczególne walory tekstu oznaczone są +1 – fragmenty zgodne z modelem odpowiedzi zaznaczone są kolorem niebieskim – błędy podkreślono PRACA NAPISANA PRZEZ UCZENNICĘ A skł. W polskiej literaturze wieś przedstawiano często jako oazę spokoju, log. ciszy, gdzie strudzony podróżnik odnajdzie odpoczynek. Temat ten pojawiał się często w malarstwie – piękno, urok wsi mogły zostać styl. odzwierciedlone w całym swoim bogactwie kolorów i krajobrazów. log. Wizerunki polskiej wsi jednak często różniły się od siebie w zależności log. od sposobu postrzegania oraz rozumienia wiejskich obyczajów i chłopskiego życia. 175 analizy wypracowań uczniowskich Jednym z twórców sięgających do problematyki chłopstwa i wsi był leks. styl. Jan Kasprowicz. Wieś widziana oczyma podmiotu lirycznego w Sonecie I leks. skł. styl. log. skł. skł. rzecz. i. leks. styl. fraz. skł. fraz., styl. styl. skł. 176 z cyklu Z chałupy to głównie zbiór wspomnień, zapamiętanych z przeszłości obrazów, kojarzących się z domem rodzinnym i rodzinną wsią: „Dziś wy dla mnie wspomnień zbiór bogaty”. Podmiot liryczny opisuje „Chaty rzędem na piaszczystych wzgórkach”, „sad wiśniowy”, typowy obrazek wsi, jaki można znaleźć na przykład w malarstwie. W jego wspomnieniach jednak jest to wieś uboga, niewielka, jakby zapomniana już przez ludzi: „Szare chaty! Nędzne chłopskie chaty!”. Kasprowicz kreśli w sonecie obraz wsi ulegającej zniszczeniu, starej, w której życie powoli zamiera. Personifikacja: „Wierzby siwe poschylały głowy” może oznaczać przemijanie, starość, chylenie się ku upadkowi. Walący się płot i „piołun na podwórkach” wskazują na zaniedbanie polskiej wsi. Rżenie koni i ryk chudych krów oznaczają ubóstwo. Jedynie „dziewek wieniec zdrowy / W kraśnych chustkach, koralowych sznurkach” jest elementem ubarwiającym ukazaną w wierszu rzeczywistość. Autor poprzez kontrast z szarym i smutnym otoczeniem pokazuje barwność i żywotność ludowej kultury. Wieś jest natomiast szara i zaniedbana, pokazana w sposób realistyczny. Zauważyć można przywiązanie podmiotu lirycznego do wsi i mieszkających w niej ludzi wyrażone słowami: „Jak się z wami zrosło moje życie, / Jak wy, proste, jak wy, bez rozkoszy...” Osoba mówiąca angażuje się w problemy tej społeczności, czuje się jej częścią. Prawdziwe zrozumienie wiejskiej rzeczywistości powoduje ból, smutek i gorycz wynikającą ze „wspomnień, co łzawią obficie”. Podmiot liryczny osobiście przeżywa tragedię nędzy i stopniowego podupadania wsi i chciałby, aby to się zmieniło: „Hej, czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?”. Zupełnie inną wizję wsi przedstawia Pan Młody – bohater Wesela Wyspiańskiego. Jest on zafascynowany ludowością, chłopskimi bogato zdobionymi strojami, pięknem wiejskich kobiet, co zauważamy w wypowiedzi: „ jak mi serce wali młotem, / jak cię widzę z tą koroną, / z tą koronką świecidełek, / w tym rozmaitym gorsecie, / jak lalkę dobytą z pudełek / w Sukiennicach, w gabilotce”. Zachwyt Pana Młodego jest bardzo powierzchowny, jest on rozkochany jedynie w tym, co widzi, czego może dotknąć. Stanowi to dla niego pewną nowość, oderwanie od szarości, nudy i dekadentyzmu charakterystycznego dla wielu inteligentów w tym okresie. Dla człowieka znudzonego życiem barwność i świeżość folkloru staje się ucieczką, nowym wrażeniem, przeżyciem, dlatego mówi z zapałem, entuzjastycznie. Ponieważ jest poetą, chciałby kiedyś o tym napisać, przedstawić swoje przeżycia, zachwyt wsią i ludem. Pan Młody zdradza jednak nieznajomość I.3/1 I.2/1 I.2/2 (I.2/2) +1 (I.2/2) I.2/4 I.2/5 (I.2) I.1/1 I.1/2 I.1/3 II.2/1 II.2/2 II.2/3 II.2/4, II.1/1 Wieś i chłopi u Kasprowicza i Wyspiańskiego skł. styl. styl., i styl. skł., styl., skł. log., i styl. i o. skł., i styl. skł. rzecz. obyczajów środowiska chłopskiego, jego niewiedzę obnaża rozmowa z Panną Młodą na temat butów. W ten sposób Wyspiański w sposób dobitny ukazuje przepaść pomiędzy odmiennymi środowiskami. Zainteresowanie nową kulturą staje się dla Pana Młodego niemal obsesją. Stara się on wejść w to środowisko, przesiąknąć nim by poczuć wolność, beztroskę, by chłonąć każdy zapach, by poczuć się chłopem – zbratać się z nimi. Poprzez to pragnie odmienić swoje życie: „Żyłem dotąd w takiej cieśni, / pośród murów szarej pleśni: / wszystko było szare, stare, / a tu naraz wszystko młode, / znalazłem żywą urodę, / więc wdycham to życie młode”. Stara się wejść w środowisko chłopskie poprzez takie zachowanie jak: „od miesiąca chodzę boso, / od razu się czuję zdrowo [...] / pod spód więcej nic nie wdziewam, / od razu się lepiej miewam”. Stara się tym samym wmówić sobie, że życie chłopskie, zachowania, prostota, wpływają dobrze na jego samopoczucie, zdrowie. Podmiot liryczny w sonecie Kasprowicza prezentuje nieco odmienny stosunek do wsi i chłopstwa. Kieruje się też innymi wartościami niż bohater Wesela. Dla podmiotu lirycznego są to osobiste przeżycia i odczucia w stosunku do ludności chłopskiej, gdyż sam się z niej wywodzi. Choć zdaje sobie sprawę z tego, że życie na wsi nie było łatwe, widzi w nim piękno, prawdziwe piękno dlatego tak osobiście przeżywa zubożenie wsi. Rozumie mieszkańców i problemy, z którymi borykają się na codzień, zaś Pan Młody widzi jedynie idylliczną wieś, która dla człowieka z miasta jest czymś nowym, ciekawym. Nie rozumie jednak czym tak naprawdę jest życie na wsi i życie prostego chłopa, ponieważ nie są to jego osobiste przeżycia. Wychowany w innym środowisku nie potrafi dostrzec rzeczywistych wartości w życiu mieszkańców wsi. Tworzy w wyobraźni nieprawdziwy obraz wsi, wszystko jest dla niego zabawą i oderwaniem od miejskiej nudy. Wyspiański poprzez tego bohatera krytykuje ludomanię, za którą kryje się lekceważenie chłopów. (II.2) (II.2) II.3/1 (II.2) II.3/2 III.3 I.1/4 II.3/3 (II.2) (II.2) (II.2) Punktacja Temat Kompozycja Styl Język Zapis Szczególne walory Razem 18 1 1 3 2 1 26 p. p. p. p. p. p. p. 177 analizy wypracowań uczniowskich Komentarz Uczennica napisała pracę zgodną z tematem. Raczej poprawnie odczytała wiersz Jana Kasprowicza i fragment dramatu Wyspiańskiego, a swoje spostrzeżenia poparła trafnymi odwołaniami do obu tekstów oraz cytatami, czasem zbyt obszernymi. W rozwinięciu tematu brakuje rozpoznania utworów oraz wyjaśnienia, jaki jest kontekst historyczny i socjologiczny przedstawionego w nich obrazu wsi. Słabą stroną pracy jest wstęp – bardzo krótki i bardzo ogólnikowy. Zakończenie natomiast nie zawiera logicznie sformułowanych wniosków. Pojawiają się w nim informacje nowe bądź są powtórzone spostrzeżenia zanotowane wcześniej. Nie na tym polega konstruowanie podsumowania i wniosków. Kompozycja nie może więc być oceniona wysoko. Pod względem językowym wypowiedź nie jest doskonała. Autorka ma tendencję do tworzenia niepoprawnych związków frazeologicznych („zachwyt powierzchowny”, „stanowi oderwanie”). Wyrazy tworzące te związki są w zdaniu oddalone i tylko uważna lektura pozwala na wychwycenie tego typu błędu. To kolejny argument za tym, że wypracowanie należy po napisaniu bardzo uważnie przeczytać. Długie zdania są również powodem błędów składniowych, np. „[…] barwność i świeżość folkloru […] mówi z zapałem […]”. Styl w pracy jest na ogół swobodny, choć zdarzają się wyrazowe powtórzenia lub niezręczne sformułowania. Sporadycznie występują błędy interpunkcyjne, ortograficzne. PRACA NAPISANA PRZEZ UCZENNICĘ B Obraz wsi i chłopów jest istotnym tematem w literaturze. Motyw styl. ten przewijał się w dziełach wielu artystów, pisarzy, twórców na przestrzeni wieków. Z upływem czasu zmieniały się poglądy, trendy i stosunki społeczne. Myśliciele stawiali życiowe pytania i proponowali odpowiedzi na nie, które zmieniały rzeczywistość i nadawały nurt nowej epoce. W czasach Wyspiańskiego zaczęto łamać schematy, burząc mur dzielący szlachtę i inteligencję od środowiska chłopów. W Sonecie I Kasprowicza i fragmentach Wesela Wyspiańskiego skł. zauważyć możemy fascynację wsią – jej pięknem oraz żywiołowością. i Czy słuszne jednak będzie stwierdzenie, że jest to taka sama „miłość” do chłopów oraz ten sam sposób postrzegania ich świata? Utwory obu poetów różnią się właśnie pod tym względem. Kasprowicz tworzy w swoim sonecie realistyczny obraz wsi: „Chaty I.2/1 rzędem na piaszczystych wzgórkach, / Za chatami krępy sad wiśniowy”. i, leks. Nie stosuje górnolotnych metafor, ani wydumanych porównań, lecz skł., fraz. styl, rzecz. 178 Wieś i chłopi u Kasprowicza i Wyspiańskiego skł. styl. leks. leks. i styl. fraz., i log. styl. styl. i, styl. styl. skł. skł., skł. styl. styl. posługuje się prostym językiem, nawet trochę gwarowym, ukazując w ten sposób prawdziwość codziennego, wiejskiego życia: „Płot się wali; piołun na podwórkach”. Dzięki temu zabiegowi dostrzegamy ubóstwo wsi. Wieś w oczach Kasprowicza to stodoły, niskie obórki, „szare [...], nędzne chłopskie chaty”. Nie ma tu miejsca dla miejskich zabaw, jest za to ciężka praca. Jedynie mieszkańcy wsi kontrastują z obrazem szarości: „Tam się zwija dziewek wieniec zdrowy / W kraśnych chustkach, koralowych sznurkach”. Dziewczyny wiejskie są hoże, kolorowe, silne. Swoją pracowitością i energią urzekają patrzącego i rozjaśniają smutny pejzaż. Pan Młody w Weselu Wyspiańskiego patrzy na wieś trochę innymi oczyma. W swojej rozmowie z Panną Młodą pokazuje, że nie zna wiejskich zwyczajów, każe jej bowiem ściągnąć trzewiki, wbrew weselnej tradycji. Jest zachwycony „wiejskością”, ale to zachwyt wręcz obsesyjny. Urzeka go wygląd wybranki, którą porównuje do lalki w Sukiennicach. Syci się każdym szczegółem – „zapaseczka, gors, spódnica”. Popada w chłopomanię, która nie ma niestety zbyt wiele wspólnego z prawdziwym zainteresowaniem wsią i chłopami. Pan Młody to wrażliwy artysta, ale jako ekstrawagancki twórca – w swojej wrażliwości powierzchowny. Nie dostrzega głębi w otaczających go chłopach, ich kulturze, nie potrafi wczuć się w ich prawdziwe życie i poddać tej empatii w każdej sferze ich życia. Interesują go tylko zewnętrzne, „kolorowe” przejawy tej kultury. Jego miłość ma swoje źródło w pragnieniu przerwania dekadenckiej atmosfery i monotonii: „Żyłem dotąd w takiej cieśni, / pośród murów szarej pleśni [...], a tu naraz wszystko młode”. Dlatego też wsiąka „w ten lud krasy, kolorowy”. Nie ma w tym potrzeby z głębi serca, natomiast jest wszechobecna żądza zaspokojenia fanaberii. Kasprowicz zaś swoimi słowami daje dowód na szczerą więź z ludem. Widzi ich poświęcenie, nędzę oraz cierpienie. W prostych zdaniach wyraża podziw dla ich siły, tradycji i chęci życia: „Dziś wy dla mnie wspomnień skarb bogaty”. Ujmuje czytelnika szczerość tych wyznań i ukazana w nich tęsknota wypływająca ze „wspomnień, co łzawią obficie – / hej, czy przyjdzie czas, co łzy te spłoszy?”. Piękne i ważne są te ostatnie słowa, tak różne od hucznego wiwatu Pana Młodego. I.1/1 I.1/2 I.2/2 I.2/3 I.2/4 II.2/1 II.2/2 II.2/3 II.1 (II.2/3) II.2/4 (II.2) (II.2/3) I.1/3 (I.1/1) I.3 III.3 179 analizy wypracowań uczniowskich Punktacja Temat Kompozycja Styl Język Zapis Razem 14 1 1 3 2 21 p. p. p. p. p. p. Komentarz Uczennica rozpoczęła swoją wypowiedź niefortunnie. Wstęp to zlepek komunałów. Pierwsze zdanie pokazuje, jak nie należy rozpoczynać wypracowania, drugie natomiast zawiera doskonały przykład wielosłowia, dodatkowo błędnego logicznie, bo z przemieszanymi zakresami znaczeniowymi wyrazów: „artyści, pisarze, twórcy”. Podobnie jak w poprzedniej pracy, tak i tu autorka pisze o jakichś czasach, nie dookreślając epoki, sytuacji społecznej itp. Podane teksty zostały odczytane raczej poprawnie, choć do wyczerpania tematu jeszcze daleko. Kompozycja nieproporcjonalna: w porównaniu ze wstępem zakończenie jest bardzo skromne – zaledwie jedno zdanie uogólniające wcześniejsze rozważania. Poważne zastrzeżenia budzi styl wypowiedzi. Mimo dość bogatego słownictwa rażą niefortunne związki frazeologiczne: „nadawały nurt”, „popada w chłopomanię”. Składnia z poważnymi usterkami, sporadyczne błędy interpunkcyjne. Uczennica zupełnie niepotrzebnie bierze niektóre wyrazy w cudzysłów. W przypadku słowa „wiejskość” prawdopodobnie błędnie sądzi, że stosuje słowo nieistniejące w języku polskim. :-D Danuta Górniak