nowe rzeczywistości społeczne, nowe teorie socjologiczne abstrakty

Konferencja Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego
NOWE RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNE, NOWE TEORIE
SOCJOLOGICZNE
Termin: 20-21 października 2011 roku
Miejsce: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, ul. Dobra 65/66, s. 316
ABSTRAKTY
Katarzyna Andrejuk, Polityczne konstruowanie tożsamości ponadnarodowej
na przykładzie obywatelstwa Unii Europejskiej
Obywatelstwo Unii Europejskiej, wprowadzone Traktatem z Maastricht, stanowi
próbę politycznego wykreowania ponadnarodowej tożsamości Europejczyków. Jest to
instytucja dynamiczna, z którą stopniowo na przestrzeni dziesięcioleci wiązano
coraz większe uprawnienia. Omawiając historyczną perspektywę tworzenia i rozwoju
Wspólnot Europejskich, zaprezentuję instytucję obywatelstwa Unii Europejskiej jako
kluczowy element przesądzający o próbie legitymizacji WE (obecnie Unii
Europejskiej) jako wspólnoty społecznej, a nie tylko organizacji międzypaństwowej.
Ukazane zostaną przyczyny wprowadzenia „obywatelstwa europejskiego”, a także jego
funkcje (funkcje założone przez inicjatorów obywatelstwa UE oraz funkcje
rzeczywiście spełniane). Metodą badawczą są badania sondażowe Eurostat dotyczące
tożsamości narodowej i ponadnarodowej Europejczyków, a także analiza ustawodawstwa
unijnego oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Magdalena Bartnik, „Przestrzenie przepływów” i „przestrzenie niczyje”
w hipernowoczesności. Nowe ujęcie przestrzeni według Marca Augé i Manuela
Castellsa
Wystąpienie ma na celu prezentację nowych form i definicji „przestrzeni”
wytwarzanych przez społeczeństwo globalne. Odnosi się do prac dwóch wybitnych
autorów – Marca Augé i Manuela Castellsa. W ich dorobku naukowym interesowały mnie
przede wszystkim definicje „nie-miejsc” (określanych także jako „przestrzenie
niczyje”) oraz „przestrzeni przepływów”. Analizie został poddany rozwój nowych
form przestrzeni, jako efekt globalizacji i usieciowienia. Analizę rozpoczynam
od prezentacji Marca Augé jako etnologa. Przedstawiam jego koncepcję
hipernowoczesności, charakterystykę pojęcia „przestrzeni niczyich” w opozycji
do definicji miejsca antropologicznego. Prezentuję główne elementy ludzkiego
1
zachowania w „nie-miejscach”. Jako pokrewne pojęcie przedstawiam koncepcję
placelessness („miejsc znijaczonych”) w ujęciu Edwarda Relpha. Część wystąpienia
poświęcona Augé jest zakończona analizą „nie-miejsc” w dobie globalizacji.
Następnie przechodzę do prezentacji Manuela Castellsa i wpływu społeczeństwa
sieciowego na tworzenie się nowych rodzajów przestrzeni. Przedstawiam cechy
charakterystyczne ludzkiego zachowania w społeczeństwie sieciowym oraz dominujące
w nim nowe znaczenia czasu i przestrzeni. Prezentuję również definicję i znaczenie
pojęcia węzłów w globalnym świecie.
Marta Bucholc, Osiadli i outsiderzy: o socjologii inności Norberta Eliasa
Inność była jednym z wiodących tematów w socjologii Norberta Eliasa.
W swoich pracach podejmował m.in. problematykę kontekstów powstawania relacji
inności, kryteriów doboru jej stron, przejawów i skutków inności. Eliasa
interesowała szczególnie relacja między grupowym a indywidualnym wymiarem inności
oraz wpływ relacji inności na procesy poznawcze osób w nią zaangażowanych. Z tego
wyprowadzał z kolei wnioski dotyczące praktyk społecznych utrwalających
i pogłębiających inność. W moim wystąpieniu przedstawię interpretację socjologii
inności Eliasa koncentrując się na trzech jej aspektach: symbolicznym,
proksemicznym i instytucjonalnym, używając trzech przywoływanych przez autora
The Established and The Outsiders przykładów outsiderów: kobiet, imigrantów i osób
umierających. Wnioski Eliasa postaram się umieścić w perspektywie tradycji
socjologii inności, na której tle postaram się wykazać oryginalność jego poglądów
i ich przydatność w prowadzonych współcześnie badaniach nad innością
i wykluczeniem.
Izabella Bukraba-Rylska, W stronę socjologii organoleptycznej
Nowe koncepcje w socjologii (takie jak socjologia ciała, emocji, rzeczy) nie
są wystarczająco radykalne. Postulują jedynie włączenie w obręb refleksji
socjologicznej obszarów dotąd pomijanych. Opisują więc, jak emocje, ciała i rzeczy
są kształtowane i interpretowane, a więc: jak na nie wpływa społeczeństwo,
zamiast: jak one wpływają na społeczeństwo. Wszystko staje się przedmiotem
refleksji, świadomości, znaczenia. Intelligibilność panuje nad
organoleptycznością. W efekcie nie zmienia się stara socjologia, tylko to, co
stare anektuje to, co nowe. Pora zmienić tę sytuację i sprawić, by socjologia
stała się nowa nie przez swe tematy, ale przez metodę. Wnioski z badań nad kulturą
w Polsce lokalnej pozwolą sformułować kilka uwag bardziej konkretnych.
Piotr Chmielewski, Nowy Instytucjonalizm (NI) – Problemy dobra wspólnego
Tekst rekonstruuje podstawowe założenia podejścia do problemów wspólnych
zasobów wypracowane przez badaczy z Workshop in Political Theory and Policy
Analysis, Indiana University, Bloomington, USA. Workshop został założony przez
Vincenta i Elinor Ostrom. W 2009 roku Elinor Ostrom, jako pierwsza kobieta
otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii „za ekonomiczną analizę zarządzania,
w szczególności wspólnymi zasobami”. Mieszczące się w szerokich teoretycznych
ramach Institutional Analysis and Development badania nad wspólnymi zasobami
pozwalają weryfikować wypracowane modele i teorie. Badania te implikują
interesujące pytania o zagrożenia i szanse, jakie wiążą się z nowymi globalnymi
lub regionalnymi strukturami instytucjonalnymi. Z jednej strony tradycyjne,
historycznie ukształtowane, liczące sobie setki lat wspólne zasoby ulegają
zagrożeniu ze względu na standaryzację rozwiązań organizacyjnych (na przykład Unii
Europejskiej), z drugiej strony instytucje europejskie (a wpływ nowych
zewnętrznych układów daje o sobie znać na wszystkich kontynentach) stanowią szansę
dla budowy nowych, oddolnych lokalnych układów zasobowych. Dla analizy obu typów
zjawisk NI dostarcza sprawdzonych narzędzi.
2
Joanna Erbel, Walka o przestrzeń miejską z perspektywy Actor-Network-Theory
Miasto jest areną, na której ścierają się przeciwstawne interesy i gdzie
toczona jest walka o formę wspólnoty politycznej. Różne grupy społeczne wydobywają
swoje historie i przeciwstawiają je innym. Równolegle z polityką historyczną toczy
się walka o przyszłość reprezentowaną przez projekty modernizacji przestrzeni czy
widoczna w postulatach nowych ruchów społecznych. W moim wystąpieniu pokażę, jaką
rolę w konfliktach o kształt przestrzeni miejskiej odgrywają aktorzy nie-ludzcy:
miejskie obiekty, przyroda, systemy transportu, obiekty sztuki i inne. Oraz co
perspektywa Actor-Network-Theory (ANT) wnosi do rozumienia dynamiki przemian
przestrzeni miejskiej.
Szczególnie interesować będą mnie konflikty o przestrzeń publiczną Warszawy:
z jednej strony pojawianie się projektów artystycznych, które mają wymiar
wspólnototwórczy (jak Dotleniacz Joanny Rajkowskiej oraz Wspólna Sprawa Pawła
Althamera), z drugiej zaś spór o obecność symboli religijnych oraz obiekty
wspierające narrację martyrologiczną (na przykładzie walka o krzyż oraz pomnik na
Krakowskim Przedmieściu upamiętniające ofiary katastrofy smoleńskiej). Zanalizuję,
w jaki sposób zawierane są sojusze pomiędzy poszczególnymi aktorami społecznymi,
oraz w jakim stopniu aktorzy nie-ludzcy pełnią rolę mediatorów pomiędzy różnymi
grupami społecznymi, które bez ich obecności nie mogłyby zawiązać współpracy.
Maciej Gdula, Przemiany kapitalizmu a konflikt klasowy
W XIX wieku i przez dużą część wieku XX walki klasowe stanowiły istotny
element kapitalistycznego ładu. Klasa robotnicza była głównym aktorem konfliktu
społecznego a jej nastawienie i strategie wahały się od dążeń rewolucyjnych do
reformatorskich. Po kryzysie lat 70. i ukształtowaniu się ładu postindustrialnego,
a także po upadku realnego socjalizmu, zwykło się przyjmować, że konflikt klasowy
w ogóle zniknął ze społeczeństw kapitalistycznych. Przemiany strukturalne wyłoniły
jednak nowego silnego aktora konfliktu, jakim jest klasa średnia. W referacie
zaprezentowane zostaną dane pokazujące wzrastający udział klas średnich w
protestach społecznych i podjęta zostanie próba refleksji nad walkami klasowymi
we współczesnym kapitalizmie.
Aleksandra Grzymała-Kazłowska, Nowe socjologiczne teorie migracji i integracji
Celem referatu jest przegląd nowych teorii migracji i integracji migrantów
oraz analiza wyzwań i możliwości związanych z rozwojem nowych koncepcji w tej
dziedzinie. Zaprezentowana zostanie perspektywa transnarodowa, nowe teorie
integracji i asymilacji, a także problem superróżnorodności i spójności
społecznej. Nowe koncepcje dotyczące migracji i integracji osadzone zostaną
w kontekście szerszych przemian społecznych. Ukazana zostanie przydatność
powiązania teorii migracyjnych z bardziej ogólnymi teoriami socjologicznymi, co
z jednej strony pozwoli wzbogacić wiedzę badaczy na temat migracji, a z drugiej
strony może pogłębić wiedzę socjologów o bardziej ogólnych zjawiskach i procesach
społecznych.
Tadeusz Krauze, New State Terrorism in a Unipolar World System
The United States is a country with a proclivity to violence. Historical
circumstances (the conquest of territory, the genocide of Indian nations and the
legacy of slavery) have led to a widespread acceptance of violence. Indicators of
violence in the USA, compared with the data from European countries, document the
context of American international terrorism. International state terrorism is
understood as terrorist actions of the state or its agents where the victims are
citizens of other countries.
3
This paper presents a conceptual model of US state terrorism with four
macro components: (1) major international corporations, (2) the media, (3) the
American public, and (4) the executive branch of government. Four major links
connect cause (x) and effect (y) by an arrow (x)=>(y). In particular, (1)=>(2):
large corporations exert control of the media (through the threat of withdrawing
advertising); (2)=>(3): the media influence the public through biased political
news and TV shows since there is a “demand for violence” because people have been
socialized to accept it as entertainment and as a way of resolving conflicts;
(3)=>(4): public opinion (audiences, masses, citizenry) shows greater support
of the government when it engages in violent action on foreign territory;
(1)=>(4): corporations, seeking new markets, influence the government, (e.g.,
through lobbying and financing election campaigns), to engage in aggressive
foreign policies. Therefore, the government, supported by public opinion, and by
corporations, engages in foreign interventions that may result in state terrorism.
The paper provides evidence for the existence and strength of these
linkages, considers alternative models and examines the legitimacy of the US
government from a non-Western perspective.
Urszula Kurczewska, Nowe teorie socjologiczne wobec lobbingu i grup interesu
w Unii Europejskiej
Fenomen dynamicznego rozwoju lobbingu i grup interesu w Unii Europejskiej
jest przedmiotem badań głównie nauk politycznych, ekonomicznych, nauk o stosunkach
międzynarodowych, znacznie rzadziej zajmuje się nim socjologia. Czy zasadnie? Czy
rację mają U. Beck i E. Grande wskazujący na powszechnie występującą wśród
1
socjologów przypadłość, a mianowicie „ślepotę socjologów na Europę” , która
przejawia się w braku lub co najmniej niedostatku badań socjologicznych na temat
UE?
Zamiarem autorki jest ukazanie bogactwa i różnorodności podejść
teoretycznych z zakresu socjologii, które mogą być wykorzystane do wyjaśnienia
tego zjawiska. Okazuje się bowiem, że wiele teorii i koncepcji, zarówno tych już
powszechnie stosowanych, jak i całkowicie nowych, ma swoje zastosowanie
w badaniach nad formami zapośredniczenia interesów na szczeblu UE. Począwszy
od koncepcji logiki działań zbiorowych M. Olsona, podejścia neoinstytucjonalnego,
poprzez teorie wymiany, aż po koncepcje demokracji deliberatywnej (np. J.
Habermasa) – wiele z nich może być pomocnych w wyjaśnianiu rzecznictwa interesów.
W prezentacji omówione zostaną najnowsze kierunki badań i najważniejsze
podejścia teoretyczne w wyjaśnianiu lobbingu na poziomie UE tj. nowy
instytucjonalizm podkreślający zależność rozwoju lobbingu od ewolucji struktury
instytucjonalnej Unii, koncepcja „venue shopping” J. Richardsona i S. Mazey,
„logika działań kolektywnych” i „struktury motywacji” M. Olsona, koncepcja „logiki
członkostwa” i „logiki wpływu” Ph.C. Schmittera i W. Strecka jako interpretacje
ekspansji europejskich stowarzyszeń, teorie sieciowości i „systemu
plurilateralnego” J. Zielonki w wyjaśnianiu roli interesariuszy w zarządzaniu
wielopoziomowym UE, a także koncepcja teorii wymiany międzyorganizacyjnej
i dostępu oraz model „zależności od zasobów”. Przedstawione zostaną także
konkretne przykłady zastosowania tych teorii w badaniach empirycznych m.in. teoria
dostępu Bouwena zaprzężona do wyjaśniania relacji i wymiany dóbr między
instytucjami i grupami interesu, neoinstytucjonalizm J. Marcha i J. Olsena
wykorzystany przez R. Eisinga w badaniach nad europejskimi organizacjami biznesu
czy próby analizy partycypacji reprezentantów grup interesu w konsultacjach KE
w kategoriach koncepcji demokracji deliberatywnej.
1
U. Beck i E. Grande, Europa kosmopolityczna. Społeczeństwo i polityka w drugiej
nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009.
4
Mikołaj Lewicki, Rynek i uwspółmiernianie wartości – Respect Index na GPW
Kryzys gospodarczy – jego wybuch i obecna faza wzmacniają głosy ekonomistów
i socjologów, którzy twierdzą, iż kluczem do zrozumienia obecnych przemian
kapitalizmu jest nowy opis relacji miedzy rynkiem, a społeczeństwem. Popularność
społecznej odpowiedzialności biznesu jest tylko jedną z bardziej widocznych
ilustracji tego, iż sam rynek próbuje „wycenić” społeczne efekty działalności
gospodarczej. Respect Index (RI) – indeks społecznej odpowiedzialności
przedsiębiorstw, notowany na Giełdzie Papierów Wartościowych, jest w tym sensie
narzędziem do mierzenia tego, co wielu ekonomistów, uprzednio traktowało jako
albo zewnętrzne (koszty) wobec rynku („nieważne skąd sie biorą preferencje
jednostek, ani też – czy są one dobre, ważne, czy są racjonalnie osiągane”),
albo też niewycenialne. Z drugiej strony, politycy czy intelektualiści narzekają
na prymat ekonomii nad innymi dziedzinami aktywności ludzi, wskazując
na szczególną skuteczność rynku w „urynkowieniu” właściwie wszystkiego. Celem
wystąpienia jest propozycja perspektywy badawczej, która pozwoli wskazać, jak
konstruowane i mierzone są relacje miedzy rynkiem kapitałowym, a tym, co do tej
pory uznawane było za otoczenie biznesu, m.in. środowisko, społeczności lokalne
czy pracownicy poza pracą.
Aleksandra Lompart, Negocjacje w teorii socjologicznej
Negocjacje są przedmiotem analiz interdyscyplinarnych: teorii decyzji,
teorii gier, psychologii społecznej, antropologii, stosunków międzynarodowych,
a także samych praktyków, natomiast nie cieszą się zainteresowaniem socjologów.
Teoretyczne analizy skierowane wprost na negocjacje możemy spotkać przede
wszystkim w pracach A. Straussa, S. Bacharacha i E. Lawlera prowadzonych w ramach
różnych paradygmatów interakcjonizmu symbolicznego i teorii sieci wymian. Zamiar
dalszych poszukiwań wiązałby się z odkrywaniem różnych aspektów negocjacji
w kolejnych teoriach i pod różnymi pojęciami: interakcji strategicznej, działania
komunikacyjnego, „targowania się jako manipulacji bodźcami”. Wyłania się zatem
potrzeba konstruowania teoretycznej perspektywy w socjologii integrującej
rozproszone w różnych paradygmatach, opisane w różnych językach, czasem jedynie
milcząco zakładane praktyki negocjacyjne. Taka socjologiczna perspektywa
otworzyłaby nowe, oryginalne możliwości badań nad negocjacjami.
Sławomir Łodziński, Europejskie „odyseje wielokulturowości”. Współczesne koncepcje
analizy ochrony praw mniejszości narodowych w krajach Europy Środkowej i
Wschodniej
Celem referatu (i tekstu) jest przedstawienie wybranych koncepcji analiz
procesu „europeizacji” ochrony mniejszości w krajach Europy Środkowej
i Wschodniej, związanych z uczestnictwem tych krajów w instytucjach
międzynarodowych, a szczególnie procesem akcesyjnym i członkostwem w Unii
Europejskiej. Badanie tego zjawiska uzasadnia się faktem odgrywania przez
instytucje europejskie roli aktywnych „aktorów” na krajowej scenie politycznej
państw kandydujących do UE, zmieniających lub wręcz wymuszających określone
decyzje i zmiany prawno-polityczne w dziedzinie stosunków etnicznych. Zakłada się,
że zmiany polityk mniejszościowych w tych państwach były trudniejsze niż reformy
w sferze gospodarczej lub prawnej, gdyż dotykały one w silnym stopniu tożsamości
kulturowej danego kraju oraz przeważających tutaj narracji narodowych. Analizowane
koncepcje stawiają pytania o siłę wpływu poszczególnych organizacji, sposoby
przejmowania i wprowadzania w życie przez kraje członkowskie zasad ochrony
mniejszości, a także o przyczyny różnic między poszczególnymi krajami w zakresie
liczby chronionych grup i gwarantowanych im praw. Referat (i jego tytuł) nawiązuje
do znanej i dyskutowanej pracy Will Kymlicki pt. Multicultural Odesseys.
Navigating the New International Politics of Diversity (Oxford University Press,
5
New York 2007), w której autor analizował zmianę zainteresowań z „krajowych”
na rzecz „międzynarodowych” działań w zakresie relacji etnicznych.
Marcin Łuczka, (Nie)zapomniana sekularyzacja: ku profanum w świecie wiary
Klasyczne myślenie o sekularyzacji wspiera się na dwóch tezach. Pierwsza
głosi spadek natężenia zinstytucjonalizowanych religijnych praktyk na poziomie
indywidualnym. Druga mówi o dyferencjacji strukturalnej na poziomie społecznym –
autonomii światów sacrum i profanum. Sytuacji, w której religia pozostaje
wydzielonym w obrębie społeczeństwa, obszarem myślenia i działania, odseparowanym
od innych.
Taki podział świata społecznego stanowi tyleż instytucjonalne status quo, co
stan umysłu jednostek. Podzielonego na kawałki, odwzorowującego ów świat
społeczny, w którym religia zajmuje konkretne, autonomiczne, a nade wszystko
jedno, określone miejsce. Ściślej rzecz ujmując rozległa jest w świecie społecznym
mapa miejsc „nie-religijnych”, o których tak właśnie myśli nawet człowiek
religijny. Na całym tym obszarze zaangażowanie religijne, widoczny znak więzi
ze wspólnotą moralną kościoła, przestaje być zmienną różnicującą sposoby myślenia
i działania wierzących i niewierzących.
W przypadku rozmaitych instytucji społecznych o religijnej afiliacji, lecz
nieskoncentrowanych bezpośrednio na sprawach wiary, taki stan rzeczy prowadzi
do trzeciego wymiaru sekularyzacji – sekularyzacji wewnętrznej. Instytucje te
lokują się na styku dwóch płyt tektonicznych: religijnej i „tej drugiej” –
medycznej, psychoterapeutycznej, opiekuńczej, edukacyjnej, etc. Kiedy następuje
zderzenie dwóch płyt tektonicznych, jedna z nich niejako zapada się pod tę drugą
ku płaszczowi ziemskiemu. Religia w tej analogii ustępuje miejsca alternatywnym
wobec siebie logikom i reżimom. Szuka w nich źródeł własnej prawomocności
oraz prawomocności tego, co głosi. W konsekwencji pole religijne zostaje zakażone
wirusem świeckości od środka – poprzez te instytucje.
Przywołane procesy tektoniczne nigdy nie przebiegają spokojnie.
„Analogiczne” procesy społeczne nie są też jednostronne, a ich wynik, przynajmniej
do pewnego stopnia, nie jest przewidywalny. To jak może on wyglądać, pokażę
na przykładzie dwóch instytucji. Po pierwsze afiliowanych przy kościele katolickim
nauk przedmałżeńskich. Po drugie spowinowaconej z kościołami chrześcijańskim
psychoterapii, prowadzonej przez dużą organizację skupiającą psychologówchrześcijan.
Sławomir Mandes, Problem więzi społecznych z perspektywy teorii gier
i racjonalnego aktora
Problem stabilności więzi społecznych był jednym z ważniejszych zagadnień
analizowanych w ramach paradygmatu strukturalnego-funkcjonalizmu. Wychodząc
od pytania o warunki przetrwania systemu społecznego socjologowie tacy jak Parsons
czy Shils podejmowali problem więzi z punktu widzenia makrostrukturalnego.
Rozwiązanie takie spotkało się z głęboką krytyką. Marginalizacja strukturalnegofunkcjonalizmu przez konstruktywizm spowodowała porzucenie problemu trwałości
więzi społecznych na rzecz analiz procesu ich konstruowania. Okazało się, że
więzi, normy i wartości są płynne, kontyngentne, nietrwałe. W efekcie socjologia
straciła w dużym stopniu zainteresowanie problemem stabilności porządku
społecznego.
Zupełnie nową odpowiedź na problem stabilności więzi społecznych daje teoria
gier i wyrastająca z niej teoria racjonalnego aktora. Dylemat więźnia każe inaczej
spojrzeć na mechanizmy współpracy pomiędzy ludźmi. Wychodząc od ustaleń
teoretycznych Thomasa Schellinga, Roberta Axelroda oraz Cristin Bicchieri chcę
pokazać alternatywne rozwiązania problemu stabilności systemu społecznego
na poziomie interakcji społecznych. Równocześnie odniosę się krytycznie do
porzucenia przez socjologię tematu więzi, która oddaje tym samym kolejne pole
badawcze ekonomii skazując się na zajmowanie się pobocznymi tematami.
6
Mirosława Marody, Socjologia wobec zmiany a socjologia zmiany
Punktem wyjścia jest założenie o procesie dogłębnej zmiany społecznej, którego
pierwsze następstwa zaczęły być przez socjologię rejestrowane pod koniec ubiegłego
stulecia, czego efektem było pojawienie się różnego typu koncepcji próbujących tę
zmianę wyartykułować. W wystąpieniu będę starała się ogólnie scharakteryzować te
koncepcje, a następnie przejdę do pytania, jaka powinna być socjologia lepiej
dopasowana do wyzwań, jakie stawia opis i wyjaśnianie zjawisk zachodzących
we współczesnym, „płynnym” społeczeństwie.
Małgorzata Molęda-Zdziech, Mediatyzacja jako ujęcie teoretyczne dla opisu
rzeczywistości społecznej
Pojęcie mediatyzacji funkcjonuje w literaturze zachodniej jako perspektywa
teoretyczna. Termin ten pojawia się w XXI wieku w publikacjach naukowych dość
często i w dodatku w różnych kontekstach. Może stanowić koncepcję badawczą –
mediatyzacja jako koncept analityczny. Jest to zarazem najszersza perspektywa
badawcza. Może dotyczyć pewnych wybranych perspektyw, aspektów życia społecznego,
np. mediatyzacji społeczeństwa, mediatyzacji polityki, mediatyzacji języka czy
mediatyzacji religii. W najwęższym kontekście termin używany jest w badaniach
pewnych wycinków rzeczywistości, studiów przypadków np. mediatyzacja globalnego
przemysłu zabawek.
Podstawowym problemem mediatyzacji są zagadnienia zależności
technologicznych, semiotycznych i ekonomicznych. Te kwestie powiązane są z trzema
głównymi funkcjami, jakie pełnią media w procesie komunikowania. Pierwsza funkcja,
łącząca, polega na wykorzystaniu technologicznych możliwości w procesie
komunikowania. Druga, semiotyczna funkcja polega na przygotowaniu odpowiedniego
przekazu dla procesu komunikowania poprzez procesy kodowania, odkodowywania,
primingu i formatowania. Ostatnia, trzecia funkcja – ekonomiczna polega
na uwidocznieniu standaryzacji produktów medialnych jako rezultatu procesów
masowej produkcji i globalizacji.
Celem mojego wystąpienia będzie przedstawienie mediatyzacji jako koncepcji
analitycznej oraz próba zastanowienia się, na ile ta perspektywa teoretyczna jest
zasadna i przydatna dla zrozumienia i interpretacji ponowoczesnej rzeczywistości.
Jedna z hipotez dotyczących mediatyzacji traktowała ją jako koncepcję wyrosłą
w epoce telewizji. W obliczu ekspansji nowych mediów przewidywała zarazem jej
kres. Czy – obserwując społeczną rzeczywistość – nie dzieje się wręcz przeciwnie?
Czy nowe media przyczyniły się do intensyfikacji, czy raczej redefinicji koncepcji
mediatyzacji?
Adam Ostolski, Unia Europejska i społeczne walki o wolność
Pisząc o Unii Europejskiej, socjologowie rzadko przyjmują perspektywę teorii
konfliktu. Jeśli już stosuje się do Unii Europejskiej socjologiczne kategorie,
analizuje się ją najczęściej w ramach perspektywie neoinstytucjonalnej, teorii
demokracji lub teorii modernizacji. W moim referacie chciałbym zaproponować
spojrzenie na procesy polityczne w Unii Europejskiej – i na samą konstrukcję UE –
właśnie w perspektywie teorii konfliktu, a konkretnie z punktu widzenia ruchów i
walk społecznych. Empirycznym kontekstem rozważań będą konflikty, które miały
miejsce w latach 2004-2009 i dotyczyły trzech kwestii: praw socjalnych i
pracowniczych, ekologii oraz zagadnień związanych z internetem i ochroną własności
intelektualnej. Stawką tych walk był i jest kształt porządku społecznego, nie zaś
„Europa” czy „państwo narodowe” traktowane jako samoistne wartości, ale wywarły
one również wpływ na kształtowanie się porządku instytucjonalnego UE i na relacje
między Unią a państwami narodowymi. Przyjęcie perspektywy teorii konfliktu pozwala
analizować Unię Europejską jako zarazem efekt i pole walk społecznych, nie zaś
jako pewien normatywny projekt czy porządek instytucjonalny.
7
Przemysław Piechocki, Kapitał społeczny w ujęciu sieciowym. Nowy sposób
konceptualizacji oraz operacjonalizacji pojęcia
W literaturze socjologicznej spotyka się wiele koncepcji kapitału
społecznego. Jedną z propozycji, stojącej w opozycji do najbardziej popularnej
putmanowskiej koncepcji, a jednocześnie coraz częściej obecnej w publicznym
dyskursie, jest kapitał społeczny w perspektywie teorii sieciowej. Zgodnie z nią
kapitał społeczny to zasoby umiejscowione w strukturze społecznej, do których
jednostka ma dostęp dzięki posiadanej sieci kontaktów. Indywidualny potencjał
kapitału społecznego zależy od właściwości sieci oraz od pozycji zajmowanej przez
jednostkę. W związku z tym, przy pomiarze bierze się pod uwagę takie aspekty,
jak powiązania między aktorami społecznymi, strukturę sieci oraz dostępne zasoby.
W wielu punktach kapitał społeczny w ujęciu sieciowym różni się od dotychczasowych
konceptualizacji oraz operacjonalizacji pojęcia. Zwraca się uwagę na różnice m.in.
na poziomie pomiaru, zastosowaniu innych elementów składowych definicji
czy narzędzi pomiarowych.
W swoim referacie będę chciał zasygnalizować różnice pomiędzy kapitałem
w ujęciu sieciowym a pozostałymi perspektywami oraz przedstawić koncepcję
w kontekście zagadnień związanych ze strukturą społeczną. Moim celem będzie
odpowiedź na pytania: Jaki charakter sieci społecznych sprzyja powstawaniu
kapitału społecznego?, Czy będą to struktury zamknięte, jak chciał tego Coleman,
czy raczej otwarte tzw.: „luki strukturalne” zaproponowane przez Burta? Jakiego
rodzaju więzi, słabe czy mocne, sprzyjają dostępowi do określonych zasobów?
A także jak przedstawia się problematyka dotycząca samych zasobów – czy
w kreowaniu kapitału społecznego ważna jest liczba, czy może jakość zasobów?
Odpowiadając na te pytania będę opierał się na danych empirycznych będących
owocem projektu badawczego „Monitor Jakości Rządzenia: Diagnoza barier
partycypacji obywatelskiej i jakość rządzenia” (próba ogólnopolska, n=9000)
realizowanego przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jest to
pierwsze badanie w Polsce, które na taką skalę bazuje na konceptualizacji
oraz operacjonalizacji kapitału społecznego w ujęciu sieciowym.
Filip Piotrowski, Instytucje tworzone przez „najsilniejszych aktorów” w polu
organizacyjnym jako źródło potencjalnych konfliktów
W ramach procesu upodabniania się struktury instytucjonalnej ponad
państwowych organizacji, takich jak Unia Europejska, stajemy przed pytaniem,
na ile owe działania „usprawniają”, a na ile „hamują” efektywność na poziomie
lokalnym.
W ślad za Di Maggio i Powellem (1982) przyjmujemy, iż w polach
organizacyjnych zachodzą procesy izomorficznej zmiany. Jednakże nie zawsze ów
izomorfizm sięga wszystkich poziomów analizy teoretycznej. Proces homogenizacji
poszczególnych pól organizacyjnych ma charakter odgórnej, narzuconej przez aktorów
poziomu ponad konstytucyjnej zmiany. Jest też efektem tworzenia reguł przez
najsilniejszych aktorów danego pola organizacyjnego.
Niniejszy referat ma na celu zaprezentowanie przykładowego pola
organizacyjnego, w którym przyjmowany za Di Maggio i Powelem (1982) izomorfizm
przymusu oraz izomorfizm normatywny prowadzą do wytworzenia spójnej struktury
instytucjonalnej na terenie Unii Europejskiej generując przy tym szereg konfliktów
na poziomie operacyjnym. Konflikty te są pochodną braku zbieżności lokalnej
zależności od szlaku z efektem izomorficznej zmiany instytucjonalnej będącej
skutkiem ujednolicania instytucji formalnych w ramach struktur europejskich.
Za Elinor Ostrom (2006) twierdzimy, iż brak legitymizacji pochodzących
z izomorficznej zmiany instytucji prowadzi do znacznego wzrostu kosztów
funkcjonowania rzeczonych reguł na poziomie lokalnym, przez co czyni
funkcjonowanie organizacji w danym polu w znacznym stopniu nieopłacalnym.
8
Marta Szaranowicz-Kusz, Naturalizacja imigrantów. Narzędzie budowy wspólnot
obywatelskich czy narodowych?
Czy naturalizacja, czyli nadawanie obywatelstwa imigrantom, buduje większość
złożoną z mniejszości? Celem referatu jest przegląd koncepcji odnoszących się
do przemian instytucji obywatelstwa pod wpływem imigracji. Teoretycy i badacze
związków między imigracją a obywatelstwem rozważają, czy naturalizacja ma stanowić
instrument budowy inkluzyjnych, wielokulturowych wspólnot obywatelskich, czy
pozostanie narzędziem odtwarzania państwa narodowego. Rogers Brubaker w 1992 roku
przewidywał, że państwa narodowe wciąż będą odrzucać konkurencyjne formy
członkostwa we wspólnocie państwowej, podtrzymując instytucję obywatelstwa
narodowego. Narodowy model obywatelstwa został jednak silnie zakwestionowany
w latach 90-tych pod wpływem nowych koncepcji obywatelstwa. Takie propozycje,
które łączył postulat oddzielenia obywatelstwa od przynależności narodowej,
wysunęli Will Kymlicka (obywatelstwo wielokulturowe), Jürgen Habermas (patriotyzm
konstytucyjny) oraz Yasemin Soysal (obywatelstwo postnarodowe). Autorzy
dostrzegali zjawisko osłabienia się obywatelstwa narodowego w wyniku
upowszechnienia się praw człowieka, podwójnego obywatelstwa czy wprowadzenia
obywatelstwa europejskiego. Ten etap debaty zdominowało pytanie, jak państwa
narodowe mają przedefiniować pojęcie obywatelstwa, aby zapewniało ono realną
inkluzję imigrantów w struktury polityczne społeczeństwa przyjmującego. Obecna
dyskusja koncentruje się na niedostatkach takiego podejścia do obywatelstwa.
W miejsce rozważań koncentrujących się na zagadnieniach wielokulturowości
i afirmacji różnorodności zaczęto skupiać się na kwestiach integracji politycznej,
ze szczególnym uwzględnieniem wzmacniania tożsamości obywatelskiej. Głównym
pytaniem określającym ten etap dyskusji jest kwestia, czego można i powinno się
wymagać od aplikujących o obywatelstwo, aby ten cel osiągnąć. W wystąpieniu
postaram się odpowiedzieć na pytanie, jakie funkcje ma spełniać obecnie procedura
naturalizacji. Czy ma pozostać narzędziem odtwarzania państwa narodowego, czy
jednak instrumentem budowania wielokulturowej wspólnoty obywatelskiej?
Piotr Teisseyre, Ład społeczny bez zaufania? Teorie socjologiczne wobec słabnących
więzi społecznych
Zaufanie należy do kluczowych kategorii współczesnych nauk społecznych.
Przy pomocy tego pojęcia próbuje się odpowiadać na centralne dla socjologii
pytanie: w jaki sposób jest wytwarzany i podtrzymywany ład społeczny? Powiada się,
że dla współdziałania ludzi i zarazem sprawnego funkcjonowania demokratycznego
społeczeństwa konieczne jest współwystępowanie zaufania (m.in. Fukuyama).
W literaturze podkreśla się – na ogół wartościowany pozytywnie – wpływ, jaki
wywiera zaufanie na dobre rządzenie, wzrost gospodarczy i życie zbiorowe, w którym
ludziom łatwiej podejmować kolektywne działania na rzecz dobra wspólnego W tym
kontekście zaufanie bywa opisywane jako najistotniejszy element kapitału
społecznego (m.in. Putnam).
W moim wystąpieniu pragnę odpowiedzieć na pytanie, czy możliwy jest ład
społeczny i współpraca między ludźmi w świetle danych empirycznych wskazujących
na spadający poziom społecznego zaufania w wielu krajach Europy, w tym w Polsce
i USA? A także – czy nauki społeczne są zdolne zaproponować inną perspektywę
teoretyczną niż uznanie, że przyrost kapitału społecznego, mierzonego poziomem
zaufania i przynależnością do organizacji pozarządowych, jest „lekiem na całe
zło”? Część socjologów proponuje zrewidowanie tego podejścia – zaufanie odgrywa
coraz mniejszą rolę w działaniu nowoczesnych instytucji i pobudzaniu współpracy
między ludźmi (Hardin, Levi, Cook). Wyzwanie dla współczesnych nauk społecznych –
co podkreślają niektórzy socjologowie – winno polegać na poszukiwaniu substytutów
dla zaufania i konsekwentnie na opisie takich instytucji, które radzą sobie
znakomicie bez relacji zaufania. Prezentowane podejście łączy się
z przeświadczeniem o konieczności wypracowania nowych teorii socjologicznych więzi
społecznych, by uniknąć swoistej „przemocy symbolicznej” polegającej
9
na przykładaniu putnamowskiej teorii kapitału społecznego do odmiennego kontekstu
kulturowego.
Renata Włoch, Socjologia stosunków międzynarodowych
Referat ma na celu omówienie ewolucji socjologii stosunków międzynarodowych,
od pierwszych prób podejmowanych przez Raymonda Arona, Marcela Merle’a i Jerzego
Wiatra, po przełom konstruktywistyczny w badaniach nad stosunkami międzynarodowymi
oraz zainteresowania socjologów zagadnieniami globalizacji. Omówione zostaną
zapożyczenia teoretyczne, metodologiczne i empiryczne między socjologią
a stosunkami międzynarodowymi.
10