docRozwój małych miast – stymulatory i bariery
download 
Reklamacja Transkrypt
Rozwój małych miast – stymulatory i bariery
Rozwój małych miast – stymulatory i bariery Człowiek i Środowisko 32 (3-4) 2008, s. 73-85 Małgorzata Kowalczyk ROZWÓJ MAŁYCH MIAST – STYMULATORY I BARIERY ABSTRAKT Do głównych problemów małych miast należy ekspansja zabudowy na obrzeża oraz wieloletnie zaniedbania substancji miejskiej. Podejmowane działania rewitalizacyjne nie zawsze dają efekt zgodny z oczekiwaniami, niemniej korzystnie wpływają na estetyzację przestrzeni miejskiej. Rola stymulatorów rozwoju oraz ich instrumentów w rehabilitacji przestrzeni i zapobieganiu jej dalszej degradacji została zilustrowana na przykładzie dziewięciu miast województwa mazowieckiego. 1. Wstęp Niniejszy artykuł jest próbą syntezy wyników projektu badawczego – grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. „Podstawy rozwoju małych miast w Polsce”, prowadzonego przez pracowników1 Zespołu Urbanistyki IGPiM w latach 2007-2009. Celem badań było wypracowanie podstaw rozwoju małych miast, również z zastosowaniem synchronicznych stymulatorów rozwoju. W 1 Grant MNiSzW pt. „Podstawy rozwoju małych miast w Polsce” był opracowywany przez zespół autorski w składzie: prof. dr hab. Tadeusz Sumień (kierownik tematu), dr Krystyna Makowska, dr inż. Wacław Piziorski, mgr inż. arch. Katarzyna Donimirska, mgr Małgorzata Kowalczyk, mgr Ewa Tarchalska. 73 Małgorzata Kowalczyk zamyśle autorskim leżało określenie zbioru instrumentów wspomagających rozwój miejski oraz zapobiegających degradacji przestrzeni małych miast. Wskazanie podstaw i zasad planowania rozwoju miejskiego, a także sposobów zarządzania zrewitalizowanymi strukturami oraz późniejsze ich wdrożenie ma na celu wyeksponowanie walorów zaniedbanej obecnie substancji miejskiej. Przeprowadzone badania były podstawą do wypracowania rekomendacji racjonalnego rozwoju w perspektywie 10-20 lat. Kompleksowe ujęcie w programie badawczym rozwoju małych miast, z uwzględnieniem problematyki ładu przestrzennego, rewitalizacji, kształtowania i percepcji struktur miejskich, sytuacji przestrzennej, społecznej i gospodarczej, stanowi o jego merytorycznej wartości. W niniejszym artykule przedstawiono w sposób ogólny problematykę rozwoju małych miast, skupiając się przede wszystkim na rewitalizacji oraz stymulatorach i barierach rozwoju. Podejmując problem rozwoju małych miast nie sposób pominąć wytycznych Karty Lipskiej nt. Zrównoważonych Miast Europejskich (2007). Dokument ten zawiera ustalenia dotyczące polityki miejskiej, których realizacja jest jednocześnie pewną wizją rozwoju miast w najbliższych 10-20 latach. Do jej nadrzędnych postanowień należą: wykorzystanie zintegrowanego podejścia do polityki rozwoju miasta, zaangażowanie i czynny udział podmiotów gospodarczych i społeczeństwa w działaniach na rzecz rozwoju, wzrost wydajności energetycznej, uwzględnienie jakości przestrzeni publicznych jako „miękkiego” czynnika lokalizacji, wzmocnienie lokalnych rynków pracy poprzez inwestowanie w kapitał ludzki. 2. Metodyka W zrealizowanym projekcie grantu zastosowano triadę metodyczną w postaci diagnozy – prognozy – syntezy. Metody pracy obejmowały zarówno etap kameralny, obejmujący krytyczną analizę istniejącej literatury przedmiotu, jak i etap badań terenowych przeprowadzonych w 2007 r. w dziewięciu małych miastach, którymi były: Garwolin, Góra Kalwaria, Maków Mazowiecki, Mogielnica, Przasnysz, Sokołów Podlaski, Szydłowiec, Tarczyn i Tłuszcz. Konsultacje z władzami wybranych miast, udostępniony materiał oraz wykonana dokumentacja fotograficzna pozwoliły na lepsze i głębsze zrozumienie bodźców i barier rozwoju małych miast. Analiza dokumentów planistycznych, tj. studium uwarun74 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery kowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego czy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, a także zapoznanie się z założeniami dokumentów strategicznych stało się podstawą do opracowania diagnozy sytuacji w małych miastach oraz prawdopodobnej prospekcji ich rozwoju. Problematyka wykonanych badań dotyczyła dziewiętnastu aspektów rozwojowych, którymi były: 1) potencjał ekonomiczny, 2) rolnictwo, 3) transport, 4) układ przestrzenno-funkcjonalny, 5) demografia, 6) dziedzictwo kulturowe, 7) infrastruktura techniczna i społeczna, 8) przemysł i usługi, 9) środowisko przyrodnicze, 10) stymulatory rozwoju małego miasta, 11) dokumenty planistyczne, 12) surowce naturalne, 13) potencjały turystyczne, 14) zanieczyszczenie środowiska, 15) działania władz miejskich, 16) priorytety kierunkowe rozwoju miasta i gminy, 17) ochrona środowiska, 18) plan rozwoju lokalnego, 19) uwagi generalne. W badaniach nad rozwojem małych miast uwzględniono zarówno aspekt kształtowania zrównoważonych struktur miejskich, jak i ich percepcję oraz przeanalizowano rolę poszczególnych stymulatorów w rozwoju konkretnych miast. Wypracowane rekomendacje, będące efektem finalnym projektu, sformułowano w dwudziestu punktach: 1) układ przestrzenno-funkcjonalny, 2) prospekcja rozwoju ekonomicznego, 3) środowisko przyrodnicze i kulturowe, 4) infrastruktura techniczna i społeczna, 5) rozwój demograficzny z oceną jakości życia mieszkańców, 6) władze lokalne w prospekcji rozwoju miasta, 7) instrumenty zrównoważonego rozwoju miasta, 8) programy rewitalizacji struktur miejskich, 9) rejestr dokumentacji planistycznej, 10) dostępność transportowa, 11) zapewnienie wzrostu miejsc pracy i przedsiębiorczości w mieście, 12) racjonalna polityka miejska dla rozwoju miasta, 13) rola rodzajowej specyfikacji stymulatorów, 14) znaczenie atrakcyjności przestrzeni publicznych i krajobrazów miejskich, 15) środki finansowe dla rozwoju miasta z Unii Europejskiej, 16) poparcie władz dla wspólnych inwestycji samorządowo-prywatnych i udział lokalnej ludności w rozwoju, 17) miasto i jego formy przestrzenne w percepcji mieszkańców i turystów, 18) rola priorytetów inwestycyjnych w infrastrukturze technicznej i społecznej, 19) specyfika małych miast w obszarach metropolitalnych, 20) gospodarka nieruchomościami i jakość życia w małych miastach. Wielowymiarowość badań oraz kompleksowe podejście do problemu, uwzględniające aspekty urbanistyczne, architektoniczne, ekonomiczne i percepcyjne pozwalają na szersze przedstawienie aktualnego stanu małych miast w Polsce. 75 Małgorzata Kowalczyk 3. Rewitalizacja małych miast oraz stymulatory i bariery ich rozwoju Rozwój małych miast najczęściej związany jest z pełnieniem roli ośrodka obsługi rolnictwa oraz zaspokajania potrzeb mieszkańców w zakresie usług społecznych. Pisząc o rozwoju przestrzennym małych miast, należy wspomnieć o dwóch podstawowych problemach z nim związanych. Pierwszym, niekorzystnym zjawiskiem jest zabudowywanie dróg krajowych i wojewódzkich, w wyniku czego następuje zaanektowanie ciągu komunikacyjnego do przestrzeni miejskiej. Niekorzystne skutki takiej praktyki to przede wszystkim rozciągnięcie zabudowy oraz uciążliwości związane z występowaniem ruchu tranzytowego. Drugi problem to rozciąganie miasta na wolne od zabudowy tereny rolnicze, co często jest wynikiem zbyt szeroko wyznaczonych granic administracyjnych miasta. Znaczny udział niezabudowanych terenów na obrzeżach bywa przyczyną nieracjonalnego gospodarowania przestrzenią w centrum miasta, zaś rozpraszanie zabudowy determinuje konieczność rozbudowy sieci infrastrukturalnej, co niesie za sobą wysokie koszty zarówno realizacji inwestycji, jak i jej późniejszego utrzymania. Warto także zaznaczyć, że ta niekorzystna tendencja nie wynika bynajmniej z braku terenów w centrum miasta, a jest raczej kwestią preferencji inwestorów, którzy wolą budować na niezainwestowanych dotychczas terenach. Innymi problemami, z jakimi borykają się małe miasta, są także: nieład przestrzenny, niedorozwój infrastrukturalny, niewyjaśnione kwestie własności oraz ograniczone możliwości finansowe samorządów. Mimo że stan dokumentacji planistycznej w małych miastach jest względnie zadowalający, to jednak ciągle brak skutecznych działań i narzędzi zmierzających do niwelowania chaosu przestrzennego oraz poprawy jakości przestrzeni miejskiej. Pewnym sposobem na przeciwdziałanie degradacji przestrzeni miejskiej miały być – i niekiedy są – Lokalne Programy Rewitalizacji. Pojęcie rewitalizacji należy rozumieć jako kompleks działań zmierzających do poprawy stanu zagospodarowania oraz podniesienia jakości życia mieszkańców zdegradowanych części miasta, których efektem jest zarówno estetyzacja przestrzeni miejskiej, jak i idące za nią przemiany funkcjonalne i gospodarcze. Rewitalizacja ma być odpowiedzią na postępującą degradację struktur miejskich, dlatego nie może sprowadzać się jedynie do remontów poszczególnych budynków czy osiedli, musi być 76 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery przeprowadzona wielopłaszczyznowo z udziałem lokalnej społeczności, gdyż jedynie kompleksowe działania zapewnią długotrwały efekt (por. Topczewska, 2005). Kompleksowe ujęcie rehabilitacji substancji miejskiej, wraz z przewidzianymi programami społecznymi, a także niezbędne zmiany funkcjonalne miały być bodźcem rozwoju gospodarczego. Sporządzenie Lokalnego Programu Rewitalizacji (LPR) oraz Planu Rozwoju Lokalnego (PRL) stanowi postawę do ubiegania się o wsparcie ze środków unijnych. Zawarte w dokumentach projekty są przedmiotem wniosków o dofinansowanie z funduszy europejskich. Nie wnikając jednak w intencje sporządzenia powyższych dokumentów, warto przyjrzeć się ich jakości oraz realizacji. Pierwszym problemem jest rodzaj wyznaczonych terenów przewidzianych do rewitalizacji tzw. obszarów problemowych. Terenami priorytetowymi dla rewitalizacji powinny być śródmieścia i najstarsze części miast z zachowanym dziedzictwem kulturowym, gdyż są to obszary miastotwórcze, mające największy potencjał gospodarczy. Tymczasem w małych miastach, zazwyczaj w pierwszej kolejności, do rewitalizacji wyznacza się osiedla mieszkaniowe, postrzegając termomodernizację, remonty i pielęgnację zieleni jako sprawnie przeprowadzoną rewitalizację, a następnie tereny powojskowe i poprzemysłowe. Drugą natomiast kwestią są opóźnienia w realizacji założeń LPR. Sporządzenie programu rewitalizacji jest dla małego miasta dużym obciążeniem finansowym, dlatego tym bardziej smuci fakt, że realizacja tego dokumentu nie zawsze jest wykonywana w określonym terminie, co w konsekwencji prowadzi do częściowej dezaktualizacji jego postanowień. Barierą w sprawnym przeprowadzeniu działań rewitalizacyjnych są niewyjaśnione kwestie własnościowe, wynikające w znacznej mierze z braku ustawy reprywatyzacyjnej. Ponadto brak zainteresowania ze strony społeczeństwa, spowodowany głównie jego słabą kondycją materialną, brak kapitału zewnętrznego oraz ograniczone możliwości finansowe miasta mogą hamować lub uniemożliwiać jego procesy rozwojowe. Zdefiniowane w grancie stymulatory rozwoju podzielono na sektory dziedzinowe, wśród których najczęściej wiodącą rolę w rozwoju badanych miast odgrywały: • Przestrzenny – polegający na organizacji przestrzeni miejskiej oraz kształtowaniu struktury miasta. Jego duże znaczenie wynika z faktu, że determinuje i koordynuje działania innych stymulatorów. Jako przykładowy instrument można podać logiczne strefowanie miasta oraz dochodową gospodarkę gruntami. 77 Małgorzata Kowalczyk • Planistyczny – odnosi się do miejskich dokumentów planistycznych oraz decyzji wynikających z zawartej w nich treści. Przykładowym instrumentem może być uzyskiwanie dochodu z opłat manipulacyjnych oraz wzrost wartości gruntu spowodowany uchwaleniem planu miejscowego. • Publiczny – polega na efektywności i integracji działań społecznych i instytucjonalnych. W jego instrumentacji mieszczą się działania takie jak wspieranie partnerstwa publiczno-prywatnego czy przyciąganie inwestorów do rewitalizowanych przestrzeni publicznych. • Ekologiczny – polega na zachowaniu produktywności i czynności biologicznej obszarów zieleni oraz stymulowaniu działań na rzecz ochrony i odnowy zasobów środowiska przyrodniczego. Za przykładowy instrument można uznać tworzenie obszarów chronionych oraz racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi. • Ekonomiczny – zmierza do pobudzania rozwoju miasta oraz wyrównania różnic w jakości życia mieszkańców, często opiera się na realizacji programów gospodarczych. Jego przykładowe instrumenty to promocja otoczenia biznesu oraz dochodowa gospodarka rynkowa przekładająca się na zysk z zasobów publicznych i prywatnych. • Kulturowy – polega na odnowie i ochronie dziedzictwa kulturowego oraz stymuluje działania konserwatorskie. Do przykładowych instrumentów zalicza się m.in. ochronę i rewitalizację zabytkowych budynków i obszarów oraz ich komercyjne wykorzystanie. • Społeczny – wpływa na rozwój warunków społecznych, dostęp do wiedzy i edukacji, a także inspiruje tworzenie organizacji pomocy społecznej. Do instrumentów należy organizacja referatów opieki społecznej, wsparcie organizacji pro publico bono oraz organizacja podstaw finansowych opieki społecznej. • Rewitalizacyjny – polega na ochronie i odnowie substancji miejskiej poprzez realizację programów rewitalizacji. Przykładowym instrumentem może być sprzedaż zrehabilitowanych lokali lub ich bardziej dochodowe wykorzystanie. Aby lepiej zilustrować zastosowanie stymulatorów, posłużono się przykładami dziewięciu miast przedstawionymi poniżej. Odniesienie do specyficznych warunków lokalnych i konkretnych przestrzeni miejskich powinno przybliżyć praktyczne zastosowanie stymulatorów w rozwoju miejskim. 78 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery 4. Zastosowanie wybranych stymulatorów rozwoju w badanych miastach Sokołów Podlaski jest osiemnastotysięcznym miastem położonym we wschodniej części województwa mazowieckiego. Gospodarka miasta opiera się na tradycji przetwórstwa mięsnego, a zakłady przemysłowe z nim związane stanowią stabilny element lokalnego rynku pracy, co można postrzegać w kategorii ekonomicznego stymulatora rozwoju. Zasobność Sokołowa w tereny poprzemysłowe stanowiące potencjał przestrzeni miasta oraz działania władz zmierzające do ich rewitalizacji, wynikające z założeń dokumentów planistycznych, obrazują synchronizację działania stymulatorów przestrzennego i planistycznego. Powinno to przynieść wymierny efekt w rozwoju miasta. Następstwem aktywności władz w zakresie pobudzania przedsiębiorczości jest powołanie sokołowskiego Centrum Wspierania Przedsiębiorczości, co mieści się w zakresie instrumentacji stymulatora gospodarczego. To oczywiście tylko najważniejsze aspekty rozwoju Sokołowa, wynikające z jego wewnętrznej struktury i funkcji. Przasnysz, podobnie jak Sokołów, jest zlokalizowany także na peryferiach województwa, a dokładnie w północnej jego części. Zachowany Fot.1. Zaniedbana zabudowa w pierzei rynku w Przasnyszu 79 Małgorzata Kowalczyk zabytkowy układ urbanistyczny oraz okalające miasto założenia klasztorne stanowią niewątpliwą wartość kulturową przestrzeni miejskiej. Niewykorzystane dotychczas zasoby mogą powodować, że znaczącą rolą w rozwoju miasta odegra stymulator kulturowy. Niemniej największe znaczenie dla rozwoju miasta ma obecnie stymulator publiczny. Współpraca władz miasta z największymi inwestorami owocuje licznymi programami społecznymi, głównie edukacyjnymi, skierowanymi do lokalnej społeczności. Takie działania stwarzają dogodniejsze warunki rozwoju, gdyż wpływają na wykwalifikowanie kadr oraz podniesienie poziomu życia w mieście. Mimo że Przasnysz jest miastem o szczególnym znaczeniu dla kultury narodowej ze względu na swoje dziedzictwo kulturowe, co jest podkreślane w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, to jednak potencjał ten nie jest wykorzystywany w rozwoju miasta. W szesnastotysięcznym Garwolinie największy wpływ na rozwój mają stymulatory: przestrzenny – wynikający z położenia miasta, jego względnego odosobnienia (brak konkurencji innego ośrodka miejskiego) oraz korzystnego układu przestrzenno-funkcjonalnego, oraz ekologiczny, wynikający z występowania cennych, przyrodniczych terenów doliny rzeki Wilgi. Zastosowanie obu stymulatorów można zauważyć w działaniach władz, które sporządzają plany zagospodarowania brzegów rzeki w celach turystycznych, wykorzystując tym samym instrumenty stymulatora planistycznego. Istotne znaczenie dla rozwoju miasta może mieć patriotyzm lokalny oraz działania zmierzające do zatrzymania młodych ludzi w mieście, będące przejawem zastosowania instrumentów stymulatora społecznego. Szydłowiec to położone na południu województwa dwunastotysięczne miasto historyczne, w którym dziedzictwo kulturowe powinno być bodźcem rozwoju gospodarczego. Jednocześnie jest to doskonały przykład miasta, w którym nie wykorzystuje się zasobów i potencjału. Zachowane zabytki oraz historyczny układ urbanistyczny, a także korzystny podział funkcjonalny miasta predysponuje Szydłowiec do pełnienia roli znaczącego ośrodka kulturalno-turystycznego. Niemniej brak umiejętnego wykorzystania istniejącej zabudowy oraz funkcjonalnego dostosowania obiektów historycznych do potrzeb działalności komercyjnej – z wyjątkiem zamku, w którym mieści się Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych – skutkuje postępującą degradacją substancji miejskiej. Dlatego nie można mówić o pełnym wykorzystaniu stymulatora kulturowego. Zastosowanie stymulatora przestrzennego ma odzwierciedlenie w wyznaczeniu strefy ekonomicznej oraz czerpaniu korzyści z lokalizacji inwestycji. 80 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery Fot. 2. Panorama Szydłowca Góra Kalwaria to jedenastotysięczne miasto położone na obszarze metropolitalnym Warszawy, które niewątpliwie wykorzystuje sąsiedztwo stolicy. Dochodowa gospodarka gruntami oraz dobra lokalizacja obiektów komercyjnych w przestrzeni miasta przynoszą mu wymierny efekt. Zasoby dziedzictwa kulturowego są poddawane stopniowej rewitalizacji. Modernizowane obiekty pełnią funkcje społeczne, a przykładem może być największy w Europie zakład opieki społecznej, wspierany przez organizacje pro publico bono i stanowiący ważny element w strukturze miasta. Stymulowanie rozwoju poprzez promowanie przedsiębiorczości oraz pozyskiwanie inwestorów i kapitału zewnętrznego odgrywa znaczącą rolę w polityce miejskiej. W rozwoju Góry Kalwarii można zatem dostrzec synchroniczne zastosowanie stymulatora przestrzennego, kulturowego, społecznego, jak i ekonomicznego, co ma pozytywny wpływ na sytuację gospodarczą miasta. Usytuowany na trasie wielkiej obwodnicy Warszawy, prawie dziesięciotysięczny Maków Mazowiecki jest miastem, w którego rozwoju istotną rolę odgrywają działania planistyczne. Wykorzystanie zwartych stref zainwestowania, atrakcyjnego otoczenia miasta (zalew na Orzycu) oraz zasobów dziedzictwa kulturowego jest ważnym aspektem rozwoju 81 Małgorzata Kowalczyk miasta. Wyznaczenie oraz dochodowa sprzedaż działek rekreacyjnych to tylko jeden z przykładów zastosowania narzędzi stymulatora planistycznego. Ważną rolę w rozwoju miasta odgrywa także stymulator kulturowy oraz – nie wspomniany wcześniej – stymulator rewitalizacyjny. Położenie w pobliżu cennych obszarów przyrodniczych, tj. obszaru Zielonych Płuc Polski oraz doliny rzeki Orzyc, powoduje, że w rozwoju miasta może mieć zastosowanie także stymulator ekologiczny, przekładający się na inspirację działań na rzecz ochrony przyrody. Największą rolę w rozwoju miasta Tłuszcza, liczącego ponad 7 tys. mieszkańców i położonego przy linii kolejowej Warszawa – Białystok, odgrywa jego lokalizacja oraz dochodowa gospodarka gruntami. Dobra sytuacja planistyczna, a także uwzględnienie popytu na grunty pod zabudowę jednorodzinną w planie miejscowym, mogą być przykładem dobrej synchronizacji stymulatorów przestrzennego i planistycznego. Niemniej należy zaznaczyć, że konkurencyjne ceny gruntów mogą być skutkiem niskiej jakości przestrzeni miejskiej. Postępująca degradacja terenów kolejowych, znajdujących się w centrum miasta, w niekorzystny sposób wpływa na jego estetykę, a brak wysokiej jakości przestrzeni publicznych potęguje negatywną percepcję miasta. Tarczyn jest niespełna czterotysięcznym miastem położonym przy drodze krajowej nr 7, łączącej Warszawę z Krakowem. Jedną z najważ- Fot. 3. Rewitalizowany rynek w Tarczynie 82 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery niejszych funkcji miasta jest obsługa mieszkańców okolicznych terenów sadowniczych oraz przetwórstwo owoców. Dochodowa sprzedaż działek oraz opłaty za parcelacje są dobrymi przykładami zastosowania instrumentacji stymulatora planistycznego. Prowadzona rewitalizacja miasta, zwłaszcza rynku, ma przynieść korzyści finansowe ze sprzedaży działek po wyburzonych budynkach. Połączona z rewitalizacją modernizacja infrastruktury technicznej oraz idąca za nią poprawa zaopatrzenia mieszkańców w usługi komunalne jest efektem synchronicznego zastosowania stymulatora rewitalizacyjnego i komunalnego. Mogielnica to małe miasteczko liczące prawie 2,5 tysiąca mieszkańców, położone w powiecie grójeckim, w południowo-zachodniej części województwa. W przypadku tego miasta znaczącą rolę odgrywa stałość władz oraz konsekwentna polityka, zmierzająca do podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej miasta oraz jakości życia jego mieszkańców. Dobry stan środowiska przyrodniczego, niewielka skala miasta oraz jego wiejsko-rolniczy charakter sprawiają, iż istotną rolę w rozwoju miasta odgrywa stymulator ekologiczny. Można to przełożyć na rozwój rolnictwa ekologicznego, a także wykorzystanie potencjału przyrodniczego dla potrzeb turystyki i rekreacji. 5. Wnioski Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że: o Planowanie przestrzenne odgrywa bardzo ważną rolę w integrowaniu i równoważeniu przestrzeni małych miast, co czyni je skutecznym narzędziem do rehabilitacji przestrzeni miejskiej oraz identyfikacji barier rozwoju. Opóźnienia w realizacji dokumentów planistycznych stanowią poważny problem w polityce przestrzennej małych miast, a nieracjonalna gospodarka gruntami jest działaniem krótkowzrocznym. o Potrzeby rewitalizacji struktur małych miast są bardzo duże i często związane wieloletnimi zaniedbaniami. Zachowane dziedzictwo kulturowe stanowi niewykorzystany potencjał przestrzeni małomiasteczkowych, którego rehabilitacja powinna zmierzać do estetyzacji przestrzeni, a tym samym podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej miasta. o Rewitalizacja przestrzeni miejskich jest procesem bardzo trudnym i kosztownym, z którymi małe miasta nie zawsze są w stanie sobie poradzić. 83 Małgorzata Kowalczyk Nienajlepsza sytuacja materialna mieszkańców utrudnia ich aktywny udział w działaniach rehabilitacyjnych o Instrumenty stymulatorów rozwoju są wykorzystywane przez władze miejskie i zazwyczaj przynoszą wymierne korzyści dla miasta. Najczęściej występujące w małych miastach stymulatory są w większości związane z planowaniem przestrzennym, co potwierdza znaczącą rolę działań planistycznych w rozwoju miast. Jednocześnie efektywność zastosowanych narzędzi stymulatorów może tym samym wynikać z jakości dokumentacji planistycznej oraz słuszności podjętych na ich podstawie decyzji. BIBLIOGRAFIA Jędraszko A., Gospodarka przestrzenna w Polsce wobec standardów europejskich, Biblioteka Urbanisty, Warszawa 2008 Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, Warszawa 2004 Sumień T. z zespołem, Odnowa miast europejskich, IGPiK, Warszawa 1989 Sumień T., Topczewska T., Ufnalewska K., Problemy odnowy zagospodarowania miast i stref podmiejskich, IGPiK, Warszawa 1992 Śleszyński P., Bański J., Degórski M., Komornicki T., Więckowski M., Stan zaawansowania planowania przestrzennego w gminach, Prace Geograficzne z. 211, IGiPZ PAN, Warszawa 2007 Topczewska T. z zespołem, Rewitalizacja miast w polityce państwa wobec obszarów miejskich, IGPiM, Warszawa 2006 Topczewska T., Bartoszewicz D., Donimirska K., Siemiński W., Rewitalizacja miast. Działania samorządów lokalnych, IGPiM, Warszawa 2005 Adres Autorki: mgr Małgorzata Kowalczyk Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa 03-728 Warszawa, ul. Targowa 45 84 Rozwój małych miast – stymulatory i bariery DEVELOPMENT OF SMALL TOWNS – STIMULATORS AND BARRIERS Summary Negligence and disarray are characteristic features of most of small town areas. Irrational space management manifests itself not only in the expansion to the peripheries, without making use of the free spaces in downtown areas, but also in the progressing degradation of urban substance. The revitalisation action is incommensurate with the needs, and its effect is not always compatible with the expected, which leads to only a partial utilisation of the potential of small towns. The image of the town and the level of the quality of life of its dwellers affect the investment attractiveness and the development of the urban centre. The implementation of the well-prepared planning documents has a considerable influence on the creation of spatial order and the aesthetics of the urban area. Nonetheless, delays connected with the implementation of planned investment projects, often stemming from the inadequate financial resources of small towns, have a negative effect on their competitiveness. The role of development stimulators and their instruments in the rehabilitation of space and counteracting its further degradation has been illustrated on the example of nine towns of Mazowieckie Voivodship: Garwolin, Góra Kalwaria, Maków Mazowiecki, Mogielnica, Przasnysz, Sokołów Podlaski, Szydłowiec, Tarczyn and Tłuszcz. The research indicated that stimulators connected with town and country planning play a key role in the integrated development of urban structures. 85 Małgorzata Kowalczyk 86
