z historii medycynycz. 4
Transkrypt
z historii medycynycz. 4
DLA CIEKAWYCH ŚWIATA Medycyna rzymska Początkowo medycyna rzymska miała również ścisłe związki z religią. Na Kwirynale znajdowała się świątynia Dea Salus, bogini mającej zwierzchność nad wszystkimi pozostałymi bóstwami związanymi z chorobami. Wśród nich najważniejszymi były Febris, bogini gorączki, Uterina odpowiedzialna za sprawy gine- rza Śródziemnego. Wielu z nich trafia do Italii jako niewolnicy. Często jednak po uzyskaniu wolności otrzymywali prawa obywatelskie. Tamę zalewającej Rzym kulturze greckiej usiłował postawić wspomniany już Katon. Jego działalność doprowadziła do pewnego zahamowania rozwoju medycyny naukowej w Rzymie. Mniej więcej sto lat po Archagatosie trafia do Stolicy Lacjum inny sławny przybysz ze Wschodu. Jest nim Asklepiades z Bitynii. Ten wykształcony, obyty towarzysko i błyszczący swą sztuką oratorską człowiek zjednał sobie Rzymian swoim umiarkowaniem co do stosowanych metod. Był między innymi przeciwny puszczaniu krwi. Znajomość psychiki Rzymian wpływała na stosowanie przez niego prostych, racjonalnych sposobów leczenia. Nie zgadzał się z teorią Hipokratesa, dotyczącą humorów. Opierał się natomiast na atomistycznej teorii Demokryta z Abdery. Nad teoretyczną stronę medycyny greckiej przedkładał aspekt praktycznego podchodzenia do pacjentów. Wychodził z założenia, że terapia ma być możliwie najmniej uciążliwa. Jego diety współgrały z gustami pacjentów, unikał też stosowania środków prze- Z historii medycyny kologiczne, Lucina opiekująca się porodami. Pliniusz starszy podkreśla, że w swej wczesnej historii Rzym nie miał medyków, co nie znaczy, że nie było medycyny. Charakter tych wczesnych praktyk medycznych przybliżają nam zalecenia Katona Starszego, który jako środek na zwichnięcie rekomenduje zaklęcie huant hanat huat ista pista sista domiabo damnaustria, a jako medykament na rany – mieloną kapustę. W 293 r. p.n.e., w związku z szalejącą zarazą zostaje, zgodnie z zaleceniami ksiąg sybillińskich, wprowadzony w Rzymie kult Asklepiosa, który zwany jest tu Eskulapem. Siedziba boga mieści się odtąd na wyspie na Tybrze. Pierwszym lekarzem greckim, który przybywa do Rzymu w 219 r. p.n.e. jest niejaki Archagatos. Początkowo cieszył się dużym uznaniem, lecz wkrótce jego popularność zmalała w związku z radykalnymi metodami, do jakich miał skłonność. Liczba lekarzy greckich wzrasta w mieście nad Tybrem wraz z postępująca ekspansją Rzymu we wschodniej części basenu Mo40 Cukrzyca a Zdrowie cz. 4 czyszczających czy wymiotnych. W ramach leczenia zalecał wino, wypoczynek, masaże czy muzykę. Interesującym faktem z jego biografii jest to, że nie przybył do Rzymu jako lekarz. Pierwotnie był nauczycielem retoryki, nie osiągnął jednak w tej profesji znacznego powodzenia, w związku z czym postanowił poświęcić się sztuce lekarskiej. DLA CIEKAWYCH ŚWIATA Kolejną postacią, zaznaczającą swą obecność w historii medycyny rzymskiej jest Aulus Korneliusz Celsus (53 r. p.n.e.-7 r. n.e.). Był on autorem dzieła encyklopedycznego, z którego zachowała się jedynie część dotycząca medycyny. W swym dziele Celsus wykazuje podejście zgodne ze szkołą hipokratejską, niemniej wzbogaca je o teorie szkoły aleksandryjskiej i elementy medycyny indyjskiej. Jest ono podzielone na trzy części. Odpowiednio do stosowanych sposobów leczenia dotyczą one dietetyki, farmaceutyki i chirurgii. Celsus krytykuje sposób podejścia do medycyny empiryków, usiłujących leczyć wszystkie schorzenia przy pomocy leków oraz metodyków, ograniczających się do diety i ćwiczeń. Wśród przyczyn chorób wymienia klimat, wiek pacjenta, jego stan fizyczny. Środki jakie zaleca Celsus zgodne są z podejściem hipokratejskim i należą do nich: umiarkowane ćwiczenia, częsty pobyt na wsi, unikanie kontaktów seksualnych i nadużywania alkoholu, podjęcie kroków w celu obniżenia wagi ciała. Powinno unikać się gwałtownych zmian klimatu i diety. Najbardziej znanym z rzymskich lekarzy jest Galen (130-200). Podobnie jak wcześniej wymienieni, z pochodzenia był Grekiem. Urodził się w Pergamonie, gdzie rozpoczął edukację w tamtejszej szkole medycznej. W późniejszym okresie kontynuował naukę w Smyrnie, Koryncie i Aleksandrii. Po powrocie do rodzinnego miasta przez kilka lat sprawował opiekę medyczną nad gladiatorami. Od 161 r. do śmierci (z przerwą w latach 166-169) mieszkał w Rzymie, gdzie poznał wiele ważnych osobistości, a z czasem na stałe związał się dworem cesarskim. Był tu świadkiem wielu ważnych wydarzeń ówczesnych czasów, takich jak wielka zaraza przywleczona przez wojska Lucjusza Werusa ze wschodu, wojny Marka Aureliusza z Markomanami czy walka o panowanie po śmierci jego syna Kommodusa i dojście do władzy Septymiusza Sewera. Swą wiedzę zawarł w licznych napisanych przez siebie dziełach. W kręgu jego rozległych zainteresowań szczególnie istotne miejsce zajmowała anatomia i fizjologia. Wśród najważniejszych osiągnięć należy wymienić rozróżnienie żył i tętnic, opisanie nerwów czaszkowych oraz zastawki serca. Ponieważ sekcji zwłok ludzkich zabraniało prawo rzymskie, w swoich badaniach wykorzystywał zwierzęta. W swym charakterze medycyna rzymska jest zbliżona do greckiej. Zważywszy, jak wiele Rzymianie zaczerpnęli ze spuścizny Hellady, nie ma w tym nic dziwnego. Wprowadzono też jednak pewne nowe rozwiązania. Należały do nich szpitale wojskowe, urządzenia sanitarne oraz ustawodawstwo dotyczące zarówno praktyki lekarskiej jak i kształcenia medyków. Rozwój szpitali wojskowych związany był z postępującą ekspansją Imperium. W początkowych okresach historii Rzymu, gdy walki toczone były stosunkowo blisko stolicy, rannych transportowano do miasta. Wraz z kolejnymi podbojami, gdy wojska rzymskie walczyły coraz dalej od granic Italii, koniecznością stało się znalezienie innego rozwiązania. Szpitale takie, zwane po łacinie valetudinaria, oprócz pomieszczeń dla chorych, w których lokowano od 2 do 5 osób, posiadały centralny dziedziniec, pomieszczenia do kąpieli oraz pomieszczenia dla personelu. Urządzeń sanitarnych nie wymyślili rzecz jasna Rzymianie. Oni jednak doprowadzili ich rozwój oraz dbałość o warunki sanitarne w mieście do poziomu nieznanego wcześniej. Tradycję w tym względzie mieCukrzyca a Zdrowie 41 DLA CIEKAWYCH ŚWIATA li zresztą bardzo długą. Słynna Cloaca Maxima, największy kanał ściekowy Rzymu, swymi początkami sięga epoki królewskiej. Innym wczesnym rozwiązaniem, mającym na uwadze zdrowie publiczne, był zapisany w Prawie Dwunastu Tablic zakaz chowania zmarłych na terenie miasta. Na urzędników zwanych edylami nałożona zostaje odpowiedzialność za czystość ulic oraz dystrybucję wody. Woda była sprowadzana do miasta przez sieć akweduktów, a następnie rozprowadzana do źródeł cystern oraz prywatnych domów. Kiedy mowa o urządzeniach sanitarnych, nie sposób pominąć słynnych rzymskich term. Te złożone kompleksy, oprócz basenów z zimną i gorącą wodą, różnymi rodzajami sal kąpielowych i sal do masażu posiadały także pomieszczenia służące rozrywkom sportowym oraz biblioteki. Wśród regulacji prawnych związanych z medycyną istotną rolę odgrywały przywileje, jakimi obdarzani byli lekarze. Juliusz Cezar nadaje prawa obywatelskie wszystkim cudzoziemcom zajmującym się leczeniem w Rzymie. W 10 r. n.e. Oktawian August zwalnia lekarzy z płacenia podatków. Za panowania Hadriana, w 117 r. zostają oni zwolnieni z obowiązku pełnienia powinności publicznych i odbywania służby wojskowej. Wszystkie te korzyści sprawiły, że znacznie wzrosła liczba ludzi zajmujących się medycyną. Jednocześnie jednak spadł poziom sztuki lekarskiej. Sytuacja ta wywołała konieczność nowych regulacji prawnych, które poprawiłyby istniejący stan rzeczy. Już następca Hadriana, cesarz Antoninus Pius wprowadził ograniczenia w nadawaniu immunitetów dla lekarzy, co miało zapewnić bar- 42 Cukrzyca a Zdrowie dziej równomierne rozmieszczenie lekarzy na terenie całego państwa. Za panowania Septymiusza Sewera (193211) wprowadzony został obowiązek uzyskania zezwolenia władz na prowadzenie praktyki lekarskiej. Jeden z jego następców, Aleksander Sewer (222-235) wprowadził przepisy ustanawiające publiczne sale wykładowe, uregulowana została kwestia opłat dla nauczycieli, a ubożsi uczniowie mogli liczyć na pomoc państwa. W miarę upływu czasu ujednolicony został system kształcenia lekarzy. Oprócz lekarzy praktykujących na własną rękę istnieli również medycy urzędowi, którym miasto zapewniało lokal wraz z niezbędnym wyposażeniem. Ich zadaniem było dbanie o zdrowie każdego, kto mógłby potrzebować pomocy. Ta służba zdrowia była darmowa, a lekarzy wynagradzano z kasy rady miejskiej. Wykształciła się również służba medyczna domu cesarskiego, zaś wielu bogatych Rzymian na własną rękę zatrudniało medyków, dbających o ich zdrowie. W okresie późnego cesarstwa, wraz z postępującą dominacją chrześcijaństwa, pojawiła się nowa forma opieki zdrowotnej, mająca związek z rozwojem pierwszych wspólnot klasztornych, w których ją praktykowano. Zasadniczym jej elementem było odrzucanie ksiąg medycznych, jako pogańskich, na rzecz nawrotu do medycyny ludowej, egzorcyzmów i modlitw jako metody leczenia. Była to już medycyna właściwa nadchodzącej epoce średniowiecza. Marcin Szachowicz Opracowane na podstawie: De la magia primitiva a la medicina moderna / Ruy Pérez Tamayo.- 1997 Historia medycyny / pod red. Tadeusza Brzezińskiego.- 2000 Słownik cywilizacji egipskiej / Guy Rachet.- 1994 Słownik cywilizacji greckiej / Guy Rachet.- 1998 Foto: Galeria