docz geografii
download 
Reklamacja Transkrypt
z geografii
Przedmiotowy system oceniania z geografii dla Liceum Sióstr Urszulanek UR Nauczyciel: mgr Magdalena Krakowska I. II. Zasady są zgodne z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania oraz przedstawiają wymagania ze strony nauczyciela i obowiązują zarówno uczniów, jak i nauczyciela. Cele edukacyjne: Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych 2. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata 3. Rozumienie relacji człowiek -przyroda- społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej 1. III. 1. 2. 3. 4. 5. 6. IV. Sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności: Wejściówki (kartkówki) sprawdzające bieżącą wiedzę (obejmujące trzy ostatnie lekcje), nie muszą być zapowiadane z wyprzedzeniem. Kartkówki z map konturowych (fizyczno-geograficznych oraz politycznych) - zapowiadane z minimum 1-tygodniowym wyprzedzeniem Sprawdziany, testy działowe po każdym dziale, zapowiedziane z co najmniej 1-tygodniowym wyprzedzeniem. Referaty i prezentacje przygotowywane na polecenie nauczyciela, zadawane z minimum 1-tygodniowym wyprzedzeniem Praca domowa w formie krótkiej wypowiedzi pisemnej lub zadania do rozwiązania. Praca na lekcji /aktywność. Udział w konkursach przedmiotowych i olimpiadach. Kryteria oceniania: Przy wejściówkach (kartkówkach) obowiązuje znajomość materiału z 3 ostatnich lekcji. W przypadku nieobecności ucznia na lekcji, na której była kartkówka z mapy konturowej, uczeń może ją napisać na najbliższej lekcji. Oceny z wejściówki nie można poprawiać. Poprawa jest możliwa w przypadku otrzymania oceny niedostatecznej z mapy konturowej. Prace domowe – brak zadania domowego skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej. Niedozwolone jest kopiowanie całości tekstu lub jego fragmentów (gdy fragment nie jest oznaczony jako cytat oraz gdy brak wskazania źródła cytatu) Kopiowanie cudzych prac lub ich fragmentów skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej, bez możliwości poprawy. Źródła typu zadanie.pl, zapytaj.onet.pl i inne podobne im strony internetowe, nie są źródłami fachowymi i nie dopuszcza się ich stosowania przy odrabianiu zadań domowych. 5. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na ocenę wg kryteriów podanych w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania, a wszelkie odstępstwa są zawsze na korzyść ucznia. 6. Wejściówki i sprawdziany pisemne punktowane są wg kryteriów: 1. 2. 3. 4. 1 (ndst) 2 (dop) 3 (dst) 4 (db) 5 (bdb) 6 (cel) V. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Wypowiedź z poważnymi błędami merytorycznymi, pomijająca najważniejsze zagadnienia, nieznajomość podstawowych faktów geograficznych, błędy językowe, Wypowiedź z błędami merytorycznymi, niepełna, błędy językowe, Wypowiedź z niewielkimi błędami merytorycznymi, niepełna, omówienie podstawowych zagadnień, Wypowiedź bezbłędna, niepełna, uporządkowane, przytaczanie faktów, poprawny język, Wypowiedź bezbłędna, pełna, swobodne operowanie faktami, integracja wiedzy z różnych dziedzin, Wypowiedź bezbłędna, wyczerpująca określony temat, swobodne operowanie faktami, integracja wiedzy z różnych dziedzin- maksymalna liczba punktów Formy poprawy oceny, wystawienie oceny semestralnej i końcowej: Nauczyciel oddaje sprawdzone prace pisemne w terminie dwóch tygodni, Uczeń ma możliwość jednorazowej poprawy oceny niedostatecznej lub dopuszczającej ze sprawdzianu. Ocenę niedostateczną może poprawiać na lekcji geografii, tydzień po oddaniu i omówieniu sprawdzianu w klasie. Ocenę dopuszczającą może poprawić na konsultacjach w terminie ustalonym z nauczycielem. Oba stopnie uzyskane przez ucznia z pracy klasowej i jej poprawy są pełnoprawnymi, kolejnymi ocenami cząstkowymi, mającymi wpływ na ocenę semestralną i końcoworoczną. Kartkówek, które sprawdzają wiedzę bieżącą nie można poprawić. Ocena semestralna i na koniec roku szkolnego wystawiana jest na podstawie ocen cząstkowych, przy czym większą wagę mają oceny ze sprawdzianów, w drugiej kolejności są kartkówki i odpowiedzi ustne. Pozostałe oceny pełnią funkcję wspomagającą przy wystawieniu oceny śródrocznej i końcoworocznej. Wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom na stronie internetowej szkoły. Oceny cząstkowe są jawne. Sprawdziany i prace pisemne są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego. Uczeń, który chce otrzymać wyższą niż przewidywana roczną ocenę klasyfikacyjną zdaje przed nauczycielem sprawdzian z wiadomości i umiejętności. Uczeń ten powinien być obecny na wszystkich sprawdzianach lub je terminowo zaliczyć i mieć przynajmniej 90% frekwencję na zajęciach (ewentualne nieobecności muszą być usprawiedliwione) VI. Uczniów obowiązuje posiadanie: podręcznika i zeszytu przedmiotowego. Uczeń może zgłosić jedno nieprzygotowanie do lekcji (brak zadania domowego jest uznawany jako nieprzygotowanie do lekcji). Zgłoszenie nieprzygotowania przez ucznia dopiero po wywołaniu do odpowiedzi skutkuje oceną niedostateczną. Uczeń, który ma dwie nieusprawiedliwione nieobecności na lekcji geografii traci prawo do zgłoszenia nieprzygotowania. VII. Zasady wystawiania oceny semestralnej i końcoworocznej z geografii. Ocena semestralna uwzględnia wagę otrzymanych przez Uczniów wyników według tabeli: WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ WAGA OCENY SPRAWDZIANY, TESTY/SPRAWDZIANY, POWTÓRKOWE 4 POPRAWA SPRAWDZIANU 6 KARTKÓWKA, 3 PRACA DOMOWA, AKTYWNOŚĆ NA LEKCJI, PRACA NA LEKCJI, 1 ZADANIA ROZWIĄZYWANE NA LEKCJI 2 REFERATY, PREZENTACJE 3 SPRAWDZIAN Z CAŁEGO ROKU 5 Przeliczenie średniej na ocenę: ≤ ocena niedostateczna 〈 1,8 1,8 ≤ ocena dopuszczająca 〈 2,7 2,7 ≤ ocena dostateczna 〈 3,7 3,7 ≤ ocena dobra 〈 4,7 4,7 ≤ ocena bardzo dobra 〈 5,4 5,4 ≤ ocena celująca 0 VIII. • Ocena roczna jest średnią ważoną ocen z całego roku szkolnego. • Uczniowie uczestniczący w konkursach i olimpiadach geograficznych, którzy osiągną sukces na etapie wyższym niż etap szkolny, mają ocenę o stopień wyższą niż wynika to z ich średniej ważonej. Laureatom tych konkursów przysługuje roczna ocena celująca. • Otrzymanej wartości średniej nie należy traktować jako właściwej oceny końcowej, tylko jako jej oszacowanie. Przed wystawieniem właściwej oceny końcowej uwzględniane będą : zaangażowanie ucznia, jego możliwości i stosunek do przedmiotu. Ogólne kryteria oceniania Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował pełen zakres wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz potrafi: twórczo rozwijać własne uzdolnienia i zainteresowania, umiejętnie przeprowadza wnikliwą analizę sytuacji, dostrzega i rozwiązuje problemy teoretyczne i praktyczne, proponując nietypowe rozwiązania, bierze udział i osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach geograficznych lub olimpiadach pokrewnych, posiada wiedzę wykraczającą poza obowiązujący program nauczania, samodzielnie poszukuje i selekcjonuje informacje, współpracuje z nauczycielem w przygotowaniu i przeprowadzeniu zajęć. Uczeń inicjuje akcje wykraczające poza ramy programowe, sporządza materiały pomocne przy prowadzeniu lekcji geografii z własnej inicjatywy, jego wiedza wykracza poza materiał omówiony na lekcji, posługuje się bardzo bogatym słownictwem geograficznym, jego wiedza wskazuje na korzystanie ze źródeł pozalekcyjnych, wypełnia wszystkie kryteria na ocenę bardzo dobrą, wykazuje szczególne zainteresowanie geografią oraz literaturą popularno– naukową i specjalistyczną, podejmuje zadania dodatkowe wykraczające poza podstawę programową, bierze udział w konkursach i olimpiadach geograficznych lub podobnych tematycznie i uzyskuje wyróżniające wyniki; prowadzi własne projekty badawcze pod kierunkiem nauczyciela. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który opanował pełen zakres wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz potrafi: sprawnie posługiwać się zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami i wykorzystuje je do samodzielnego rozwiązywania problemów typowych i nietypowych, posługiwać się poprawnie terminologią geograficzną, zdobywać wiedzę z różnych źródeł informacji, dokonuje oceny przydatności zdobytych danych, przeprowadzać prawidłową analizę związków przyczynowo- skutkowych, zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, w oparciu o źródła przeprowadzić analizę procesów i określić ich konsekwencje, pobudza innych uczniów do aktywności, przejmuje inicjatywę innych i ją realizuje, zna i rozumie wszystkie pojęcia wprowadzone na lekcji geografii, posiada dużo informacji na temat aktualnych wydarzeń w kraju i na świecie, zna i rozumie wszystkie zagadnienia geograficzne i nie tylko poruszane na lekcji, potrafi samodzielnie argumentować swoje zdanie, stosując wielość i różnorodność argumentów, dostrzega i formułuje samodzielnie problemy geograficzne, a także wyciąga wnioski, skutecznie poznaje zdobytą wiedzę w praktycznym działaniu, wypełnia takie wymagania jak na ocenę dobrą i ponadto, ma bogate wiadomości na poziomie treści dopełniających, umie samodzielnie poszukiwać informacji w różnych źródłach oraz je selekcjonować, właściwie interpretować zjawiska geograficzne, uczestniczy w konkursach i olimpiadach geograficznych lub o podobnej tematyce i uzyskuje wyróżniające wyniki na poziomie szkolnym. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programowa oraz wybrane elementy programu nauczania, a także potrafi: wykorzystać wiedzę i umiejętności rozwiązując typowe zadania, posługiwać się terminologią geograficzną z nielicznymi potknięciami i błędami, korzystać z różnych źródeł wskazanych przez nauczyciela, gromadzić i selekcjonować informacje dotyczące różnych tematów, - przeprowadzić prostą analizę związków przyczynowo- skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, samodzielnie dokonać analizy danych statystycznych przedstawionych w różnej formie, w oparciu o dane liczbowe sporządzić diagramy, wykresy, kartodiagramy itp. zadania powierzone mu przez grupę wykonuje samodzielnie, czynnie uczestniczy w lekcji geografii, wykonuje polecenia nauczyciela, zna i rozumie większość pojęć geograficznych i przyrodniczych, w znacznym stopni orientuje się w sytuacji kraju i na świecie, zna i rozumie większość zagadnień poruszanych na lekcji, potrafi samodzielnie znaleźć argument uzasadniający swoją wypowiedź; opisać sytuację problemową oraz wnioskować, stosować zdobytą wiedzę w praktyce, rozumie polecenia i instrukcje, potrafi w sposób spójny i logiczny zaprezentować omawianą na lekcjach geografii tematykę, poprawnie i sprawnie wykonuje ćwiczenia i zadania, umie poprawnie wykorzystać swoją wiedzę w praktyce. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową, co pozwala mu na: wykazanie się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć i terminów geograficznych, stosowanie poznanych pojęć i terminów w sytuacjach typowych, wykonywanie prostych obliczeń geograficznych, wskazywanie elementarnych związków przyczynowo- skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, samodzielne rozwiązywanie elementarnych zadań geograficznych, współpracuje z grupą w realizacji zadania przy wsparciu kolegów i nauczyciela, zna i rozumie podstawowe pojęcia geograficzne, orientuje się w najważniejszych wydarzeniach w kraju i najbardziej nagłośnionych na świecie, zna i rozumie podstawowe zagadnienia omawiane na lekcji, pod kierunkiem nauczyciela potrafi prezentować swoje myśli oraz opisać sytuację problemową, zastosować zdobytą wiedzę, odwzorowując poprzednie doświadczenia, zapamiętuje podstawowe wiadomości i samodzielnie je interpretować, dokonuje selekcji i porównywania zjawisk geograficznych, wykonuje samodzielnie proste ćwiczenia i zadania, systematycznie prowadzi zeszyt przedmiotowy. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową w takim zakresie, że potrafi: samodzielnie lub z niewielka pomocą nauczyciela wykonać ćwiczenia i zadania o niewielkim stopniu trudności, wykazać się znajomością i rozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, wskazać elementarne związki pomiędzy składnikami środowiska geograficznego; jest biernym uczestnikiem zajęć i nie przeszkadza w ich prowadzeniu, przy pomocy nauczyciela potrafi wyjaśnić znaczenie najprostszych pojęć geograficznych i przyrodniczych, w minimalnym stopniu opanował zagadnienia poruszane na lekcji geografii, sporadycznie wykazuje się pewnymi informacjami o wydarzeniach w kraju, przy dużej pomocy nauczyciela potrafi: odtworzyć argumenty podane przez innych, zapamiętuje wiadomości konieczne do elementarnej orientacji w treściach danego działu tematycznego i z pomocą nauczyciela je odtwarza, poprawnie za pomocą nauczyciela rozpoznaje, nazywa i klasyfikuje poznane pojęcia, zjawiska, procesy. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności wynikających z programu nauczania oraz: nie radzi sobie ze zrozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, nie potrafi nawet przy pomocy nauczyciela wykonać najprostszych ćwiczeń i zadań, nie wykazuje najmniejszych chęci współpracy w celu uzupełnienia braków oraz nabycia podstawowej wiedzy i umiejętności, nie włącza się w realizację zadań, przeszkadza innym w pracy, blokuje aktywność innych np. ośmiesza innych, nie orientuje się w sytuacji w kraju i na świecie, nie zna podstawowych pojęć z geografii, nie opanował w stopniu minimalnym zagadnień poruszanych na lekcji, nawet przy dużej pomocy nauczyciela nie potrafi powtórzyć użytego przez innych argumentu, opisać sytuacji problemowych, odwzorować zaprezentowanych przez innych praktycznych zastosowań wiedzy, nie potrafi wykonać prostych ćwiczeń i poleceń, nie prowadzi zeszytu przedmiotowe. WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE (propozycja kryteriów wymagań na poszczególne oceny) I KLASA (szkoła ponadgimnazjalna) Świat w czasie przemian dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: − zna miary rozwoju społeczno-gospodarczego − zna podział świata na kraje wysoko, średnio i słabo rozwinięte gospodarczo ze względu na wskaźnik HDI − potrafi wymienić przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym świata − zna i rozumie pojęcie globalizacji − wymienia płaszczyzny globalizacji − wie, na czym polega zjawisko „makdonaldyzacji” − zna przyczyny współpracy międzynarodowej − zna organizacje: ONZ, OECD, OPEC, UE, NAFTA − zna agendy ONZ: FAO, ILO, UNESCO, WHO, UNICEF − potrafi wskazać na mapie państwa należące do grupy G8 − zna cele działania euroregionów − potrafi wymienić cechy państwa − zna przyczyny zmian na mapie politycznej − wie, na czym polega dekolonizacja − zna najważniejsze przemiany polityczne w Europie i Azji po roku 1989 i potrafi wskazać na mapie Europy kraje, które powstały po tym roku − potrafi wymienić kilka terytoriów zależnych − − − − − − − − − − − − − − − potrafi podzielić miary rozwoju społeczno-gospodarczego i scharakteryzować ich przydatność zna wskaźnik HDI potrafi wymienić kraje o najniższym i najwyższym PKB na 1 mieszkańca potrafi omówić przyczyny narastania dysproporcji między bogatymi a biednymi regionami potrafi omówić podstawowe uwarunkowania procesu globalizacji potrafi scharakteryzować dwie płaszczyzny globalizacji zna i rozumie pojęcie wskaźnik globalizacji potrafi wymienić i wskazać na mapie przykłady państw najbardziej i najmniej zglobalizowanych potrafi opisać przykłady negatywnych i pozytywnych konsekwencji globalizacji potrafi scharakteryzować najważniejsze przyczyny pogłębiania się międzynarodowej współpracy potrafi wymienić cele i zasady działania ONZ zna przykłady organizacji pozarządowych i cele ich działania potrafi wymienić skład grupy G20 oraz dokonać charakterystyki grup G8 i G20 zna organizacje: Unia Narodów Południowoamerykańskich, ASEAN, Unia Afrykańska potrafi wskazać konsekwencje zmian na politycznej mapie Europy i Azji − − − − − − − − potrafi wskazać kraje o najwyższym i najniższym HDI na świecie potrafi ocenić przydatność miar rozwoju społeczno- -gospodarczego potrafi wyjaśnić nieadekwatność podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe potrafi podać przyczyny dynamicznego rozwoju krajów położonych nad Zatoką Perską, państw Azji Południowej i Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Południowej potrafi uzasadnić wielopłaszczyznowość procesu globalizacji zna największe przedsiębiorstwa, firmy i koncerny na świecie potrafi ocenić rolę organizacji międzynarodowych w procesach integracji oraz zapobieganiu i łagodzeniu konfliktów potrafi wskazać przykłady państw, które uzyskały niepodległość w wyniku dekolonizacji − − − − − − − na podstawie wielkości mierników i wskaźników potrafi zaklasyfikować państwo do grupy krajów bardzo wysoko, wysoko, średnio i słabo rozwiniętych potrafi wymienić i wskazać na mapie 10 najbogatszych państw świata potrafi zanalizować mapę szczęścia i wyjaśnić zaobserwowane różnice potrafi ocenić zależność między zaawansowaniem procesu globalizacji a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państw zna przykłady działań podjętych w celu niesienia pomocy biednym regionom świata potrafi wskazać przykłady państw powstałych współcześnie w wyniku secesji potrafi wyjaśnić, dlaczego dążenia niepodległościowe grup narodowościowych są zagrożeniem dla istnienia państw Współczesne problemy demograficzne i społeczne dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: − − − − − − − − − − − − − − − − − − zna i rozumie pojęcia: eksplozja (bomba) demograficzna, przyrost naturalny, ekumena, anekumena, subekumena, bariera osadnicza, telepraca, bezrobocie, migracja, urbanizacja, aglomeracja, megalopolis potrafi wymienić fazy rozwoju demograficznego zna przyczyny wzrostu liczby ludności świata potrafi wymienić główne fazy przejścia epidemiologicznego potrafi wskazać na mapie obszary o największym i najmniejszym zaludnieniu potrafi wymienić przyczyny dużej koncentracji ludności potrafi wymienić bariery osadnicze potrafi wymienić sektory działalności gospodarczej zna przyczyny bezrobocia w krajach wysoko i słabo rozwiniętych wymienia przyczyny migracji potrafi wskazać na mapie główne kierunki migracji na świecie zna wielkie kręgi kulturowe świata potrafi wymienić płaszczyzny procesów urbanizacyjnych zna przykłady aglomeracji monocentrycznych i policentrycznych zna najważniejsze wyróżniki metropolii potrafi określić skutki procesów urbanizacyjnych zna współczesne funkcje wsi potrafi wymienić cechy obszarów wiejskich − − − − − − − − − − − − − − − − − − − − zna i stosuje pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, ludność zawodowo czynna i zawodowo bierna, współczynnik bezrobocia, imigracja, emigracja, saldo migracji, krąg kulturowy, wskaźnik urbanizacji, megalopolis, deglomeracja potrafi scharakteryzować fazy rozwoju demograficznego potrafi wymienić konsekwencje wysokiego i niskie-go przyrostu naturalnego potrafi wskazać na mapie obszary o dużym i niskim przyroście naturalnym potrafi opisać fazy przejścia epidemiologicznego potrafi wymienić cechy rozmieszczenia ludności na świecie potrafi wyjaśnić przyczyny dużej koncentracji ludności potrafi scharakteryzować zmiany struktury zawodowej wraz z poziomem rozwoju gospodarczego (na podstawie wykresu modelu rozwoju gospodarczego) potrafi wymienić korzyści płynące z telepracy potrafi wymienić podstawowe typy bezrobocia potrafi wyjaśnić przyczyny bezrobocia w postkomunistycznych państwach Europy Środkowej i Wschodniej zna kryteria podziału ruchów migracyjnych i potrafi podać przykłady różnych rodzajów migracji potrafi wymienić konsekwencje migracji dla obsza-rów emigracyjnych i imigracyjnych potrafi podać główne cechy kręgów kultury Zachodu, islamu, chińskiej potrafi opisać etapy urbanizacji zna przykłady megalopolis i potrafi wskazać je na mapie potrafi określić wskaźnik urbanizacji w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego rozumie pojęcie metropolizacja, potrafi wymienić przykłady miast globalnych potrafi wyjaśnić problemy rozwoju wielkich miast w państwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się potrafi opisać przemiany funkcji wiejskich w krajach rozwiniętych i rozwijających się − − − − − − − − − − − − − − zna i rozumie pojęcia: coworking, migracje wahadłowe, repatriacja, reemigracja, współczynnik salda migracji, gęstość zaludnienia potrafi wyjaśnić różnice we wzroście zaludnienia na różnych kontynentach potrafi ocenić fazy rozwoju demograficznego potrafi scharakteryzować czynniki kształtujące licz-bę urodzeń i zgonów umie wyjaśnić przyczyny małej i dużej koncentracji ludności wybranych obszarów potrafi scharakteryzować zmiany w środowisku geograficznym wywołane wzrostem gęstości zaludnienia potrafi wymienić skutki bezrobocia potrafi obliczyć współczynnik salda migracji potrafi ocenić rolę imigrantów w rozwoju społeczno-gospodarczym państw Europy Zachodniej potrafi wyjaśnić, na czym polega amerykanizacja i ocenić multikulturalizm potrafi wyjaśnić poziom urbanizacji kontynentów potrafi wyjaśnić (na konkretnych przykładach) zjawisko deglomeracji miast potrafi scharakteryzować i ocenić nowe funkcje wsi potrafi ocenić wpływ rozwoju turystyki na obszarach wiejskich w państwach rozwijających się − − − − − − − − − − − − − − − potrafi na podstawie wybranych wskaźników demograficznych podać fazę rozwoju demograficznego wybranego państwa potrafi wymienić prawidłowości dotyczące powiększania się liczby ludności świata potrafi ocenić politykę demograficzną wybranych państw (np. Chin, Szwecji, Francji, Polski) potrafi ocenić skutki starzenia się społeczeństwa umie określić tendencje zmian przyrostu naturalne-go w przyszłości potrafi obliczyć gęstość zaludnienia na podstawie danych statystycznych potrafi wyjaśnić przyczyny wzrostu zatrudnienia w usługach wraz z rozwojem społecznogospodarczym potrafi przedstawić zmiany w strukturze zatrudnie-nia ludności potrafi podać metody ograniczenia zjawiska bezro-bocia potrafi ocenić skutki migracji przymusowych potrafi analizować kierunki, przyczyny i skutki współczesnych migracji ludności polskiej potrafi wyjaśnić wpływ kultury na rozwój gospodarczy potrafi porównać kulturę tradycyjną z miejską potrafi ocenić skutki procesów urbanizacyjnych potrafi uzasadnić potrzebę rozwoju nowych funkcji wsi w krajach europejskich Gospodarka rolna i problemy wyżywienia ludności na świecie dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: − − − − − − − − − − zna czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa na świecie zna różnice między rolnictwem towarowym i samozaopatrzeniowym zna typy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego potrafi podać przykłady zbóż, roślin bulwiastych i korzennych, roślin cukrodajnych, oleistych, włóknistych i używek, umie wskazać na mapie główne rejony ich upraw zna zwierzęta hodowlane (bydło, trzoda chlewna, owce), potrafi wskazać główne rejony ich hodowli potrafi wskazać obszary występowania głodu na świecie zna przyczyny głodu i niedożywienia potrafi wymienić funkcje lasów zna i rozumie pojęcie rybołówstwa potrafi wymienić przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów mórz i oceanów − − − − − − − − − − − − potrafi ocenić znaczenie czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych w rozwoju rolnictwa wybranego obszaru potrafi scharakteryzować cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego zna uwarunkowania rozmieszczenia upraw na świecie potrafi opisać uwarunkowania rozwoju chowu zwierząt na świecie zna różnice między głodem jawnym a utajonym potrafi wskazać najważniejsze sposoby oszczędzania i powiększania zasobów wody potrafi podać przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia lasów na kuli ziemskiej potrafi wymienić konsekwencje racjonalnej i rabunkowej gospodarki leśnej potrafi wymienić cechy gospodarki morskiej potrafi wskazać działania na rzecz ochrony mórz i oceanów zna niebezpieczeństwa wynikające z nadmiernej eksploatacji mórz i oceanów potrafi wymienić przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rybołówstwa − − − − − − − − − − − potrafi porównać czynniki przyrodnicze i pozaprzy-rodnicze w państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego potrafi wskazać korzyści dla rozwoju rolnictwa wynikające z nakładów kapitału potrafi wyjaśnić przeznaczenie upraw zna tendencje zmian w pogłowiu zwierząt hodowlanych na świecie potrafi wymienić przyczyny występowania obszarów niedoborów i nadwyżek w produkcji żywności oraz wskazać te obszary zna skutki głodu jawnego, utajonego i niedożywienia potrafi podać przyczyny zróżnicowania zasobów wodnych na świecie zna i rozumie pojęcie lesistości, potrafi wskazać obszary o największej i najmniejszej lesistości na świecie oraz podać przyczyny tego zróżnicowania potrafi podać przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów i skutki wylesiania potrafi ocenić znaczenie rybołówstwa, akwakultury i marikultury dla wyżywienia ludności potrafi wskazać obszary mórz, będące najzasobniejszymi łowiskami i scharakteryzować czynniki warunkujące ich powstanie − − − − − − − − − − − − − − − potrafi wyjaśnić dysproporcje w poziomie rozwoju rolnictwa na świecie potrafi podać prawidłowości w rozmieszczeniu rolnictwa intensywnego, ekstensywnego, samozaopatrzeniowego i towarowego potrafi wyjaśnić wpływ wielkości i typu własności gospodarstwa rolnego na rozwój rolnictwa potrafi scharakteryzować wymagania roślin upraw-nych zna i rozumie pojęcie monokultury upraw, potrafi wskazać obszary, na których jest ona stosowana potrafi scharakteryzować bariery rozwoju chowu zwierząt potrafi uzasadnić wzrost znaczenia hodowli bydła i owiec potrafi wyjaśnić, dlaczego mimo wzrostu produkcji żywności nie maleje zjawisko głodu zna normy dziennego spożycia kalorii i białka przez człowieka oraz potrafi scharakteryzować cechy wyżywienia obfitego, normalnego, niedostatecznego potrafi ocenić pomoc doraźną i długofalową podejmowaną przez państwa oraz organizacje międzynarodowe w celu ograniczenia głodu potrafi ocenić sposoby oszczędzania wody potrafi wyjaśnić, dlaczego wycinanie lasów równikowych stanowi zagrożenie dla całego świata zna i rozumie pojęcia: morze terytorialne, wody wewnętrzne, wyłączna strefa ekonomiczna potrafi wskazać rozmieszczenie najważniejszych złóż surowców mineralnych na dnie mórz i oceanów potrafi podać i ocenić działania na rzecz ochrony mórz i oceanów Przemiany w przemyśle i usługach dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń − − zna i rozumie terminy: energia pierwotna, energia wtórna, źródła nieodnawialne, odnawialne, czynniki lokalizacji przemysłu, okręg przemysłowy, restrukturyzacja, technopolie, turystyka, komunikacja − potrafi wymienić rodzaje energii wtórnej − zna główne obszary występowania surowców energetycznych na świecie i potrafi wskazać je na mapie − potrafi wskazać na mapie główne okręgi przemysłowe świata − potrafi wymienić cechy społeczeństwa informacyj-nego − potrafi opisać wady i zalety Internetu − potrafi dokonać podziału transportu zna rodzaje turystyki − − − − − − − − − − − − − − zna i rozumie terminy: bilans energetyczny, deglomeracja przemysłu, technopark, społeczeństwo informacyjne, rzeczywistość wirtualna, infrastruktura transportu, przemysł turystyczny, turysta potrafi przedstawić zmiany udziału źródeł energii pierwotnej w bilansie energetycznym świata od lat 70. XX w. potrafi podać zastosowanie ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla potrafi wymienić wady i zalety energetyki wodnej, cieplnej, jądrowej i niekonwencjonalnej potrafi wyjaśnić znaczenie energii elektrycznej w życiu i działalności człowieka potrafi scharakteryzować funkcje przemysłu zna główne branże przemysłu według Europejskiej Klasyfikacji Działalności potrafi scharakteryzować wybrane czynniki lokali-zacji przemysłu potrafi wymienić i scharakteryzować typy okręgów przemysłowych potrafi podać cechy restrukturyzacji przemysłu potrafi wymienić te branże, które należą do prze-mysłu wysokich technologii (high-tech) potrafi wskazać na mapie rozmieszczenie najważniejszych technopolii na świecie potrafi wyjaśnić, na czym polega wykluczenie cy-frowe umie wskazać na mapie obszary o największym i najmniejszym udziale użytkowników Internetu w ogólnej liczbie ludności, potrafi wyjaśnić zaobserwowane różnice potrafi wymienić przykłady aktywności społecznych i gospodarczych w sieci − − − − − − − − − − − − − − potrafi wyjaśnić wzrost udziału węgla w bilansie energetycznym po 2003 r. zna działania mające na celu zmniejszenie uzależ-nienia gospodarki od ropy naftowej potrafi wskazać głównych producentów surowców energetycznych potrafi zaprezentować wady i zalety wykorzystania nieodnawialnych źródeł energii potrafi podać czynniki decydujące o zróżnicowaniu natężenia i wielkości produkcji energii elektrycznej potrafi wskazać na mapie głównych producentów energii elektrycznej zna czynniki lokalizacji poszczególnych typów elektrowni zna udział największych producentów energii elek-trycznej według różnych typów elektrowni potrafi podać czynniki lokalizacji wybranych gałęzi przemysłu zna czynniki lokalizacji przemysłu wysokich technologii potrafi wskazać bieguny, grona przemysłowe, par-ki technologiczne i ocenić ich udział w gospodarce świata potrafi porównać cechy fordyzmu i postfordyzmu potrafi wyjaśnić, dlaczego przemysł wysokich tech-nologii koncentruje się przede wszystkim w państwach wysoko rozwiniętych potrafi wskazać państwa przodujące w rozwoju społeczno-gospodarczym opartym na wykorzystaniu technologii cyfrowych − − potrafi opisać skutki kryzysu energetycznego potrafi ocenić znaczenie ropy naftowej dla funkcjo-nowania gospodarki światowej − potrafi podać przyczyny zwiększania się udziału elektrowni jądrowych i alternatywnych w produkcji energii elektrycznej − potrafi uzasadnić zależność między zapotrzebowa-niem na energię elektryczną a rozwojem gospodarczym − potrafi wskazać przykłady obszarów występowania elektrowni alternatywnych (niekonwencjonalnych) − potrafi ocenić współczesne tendencje rozwoju przemysłu na świecie − potrafi wyjaśnić, dlaczego w najbardziej zaawanso-wanych technologicznie państwach świata dostęp do niektórych branż wysokich technologii jest chroniony przez wyspecjalizowane agencje rządowe − potrafi wyjaśnić wpływ rozwoju technologii cyfro-wych na gospodarkę i życie codzienne − zna i rozumie pojęcia: offshoring i outsourcing − potrafi zaproponować lokalizację konkretnego za-kładu przemysłowego na świecie − potrafi uzasadnić tezę, iż wielkość zatrudnienia w usługach jest miarą rozwoju gospodarczego państwa − potrafi wyjaśnić, dlaczego w państwach wysoko rozwiniętych transport samochodowy ma większe znaczenie niż kolejowy potrafi wyjaśnić zmiany w kierunkach przemieszczania się Polaków w celach turystycznych w ostatnim dziesięcioleciu − − − − − potrafi wskazać wady i zalety różnych rodzajów transportu − potrafi scharakteryzować czynniki rozwoju turystyki potrafi wymienić państwa o największych wpły-wach z − turystyki międzynarodowej potrafi wskazać na mapie obszary atrakcyjne tury− stycznie potrafi ocenić wpływ turystyki na rozwój gospo-darczy krajów − − − potrafi porównać rozwój komunikacji na poszcze-gólnych kontynentach potrafi ocenić rolę transportu w handlu międzyna-rodowym potrafi dokonać analizy salda wpływów i wydatków z turystyki międzynarodowej w wybranych państwach świata zna i rozumie pojęcie monokultury turystycznej potrafi wyjaśnić, dlaczego kryzys światowy ma wpływ na kłopoty gospodarcze państw monokultury turystycznej potrafi dokonać oceny wpływu turystyki na środo-wisko geograficzne Relacje człowiek – środowisko geograficzne dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: − − − − − zna i rozumie pojęcia: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, zasoby naturalne, efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśny opad, degradacja gleb potrafi określić wpływ człowieka i jego działalności na środowisko przyrodnicze zna działania na rzecz ochrony przyrody potrafi wskazać konsekwencje zanikania warstwy ozonowej, zwiększonego efektu cieplarnianego i zanieczyszczenia wód potrafi wymienić czynniki wpływające na zmniejszenie bioróżnorodności − − − − − − − − zna i rozumie pojęcia: park narodowy, park krajobrazowy, obszary chronionego krajobrazu potrafi wymienić przyczyny zakłócenia równowagi ekologicznej w państwach o różnym stopniu rozwoju gospodarczego zna działania podejmowane na rzecz ochrony przyrody i powiększania powierzchni obszarów chronionych potrafi wskazać na mapie Polski obszary Natura 2000 potrafi wskazać państwa o największym udziale obszarów chronionych na świecie potrafi wyjaśnić mechanizm powstawania dziury ozonowej, kwaśnych opadów oraz efektu cieplarnianego zna źródła zanieczyszczeń wód powierzchniowych, podziemnych, mórz i oceanów potrafi wymienić przyczyny i skutki degradacji gleb − − − − − − − − zna i rozumie pojęcia: determinizm geograficzny, nihilizm geograficzny, posybilizm geograficzny, rozwój zrównoważony potrafi wyjaśnić zasady rozwoju zrównoważonego oraz podać działania na jego rzecz potrafi ocenić międzynarodową współpracę w dziedzinie ochrony środowiska zna działalność wybranych konwencji i konferencji dotyczących zagrożeń środowiska geograficznego potrafi wskazać największe parki narodowe na świecie potrafi wyjaśnić mechanizm zanikania Jeziora Aral-skiego oraz powiększania się obszarów pustynnych zna zasady rolnictwa ekologicznego potrafi opisać konsekwencje funkcjonowania zapór i zbiorników wodnych na rzekach Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który: − nie sprosta wymaganiom na ocenę dopuszczającą, co uniemożliwia dalsze zdobywanie wiedzy i kształtowanie umiejętności − popełnia poważne błędy merytoryczne − nie jest w stanie rozwiązać zadań o elementarnym stopniu trudności. Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: − biegle posługuje się zdobytą wiedzą w rozwiązywaniu problemów, proponuje niekonwencjonalne, nietypowe rozwiązania − samodzielnie i twórczo rozwija własne umiejętności i uzdolnienia − przeprowadza wnikliwą analizę sytuacji, dostrzega prawidłowości i zależności − wyszukuje i selekcjonuje informacje − osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych. Kryteria wymagań na poszczególne oceny powinny być wpisane w przedmiotowe zasady oceniania i zgodne z wewnątrzszkolnymi zasadami oceniania. − − − − − − − zna i rozumie pojęcie ekorozwój potrafi ocenić kierunki określające relacje człowiek – środowisko geograficzne potrafi wskazać obszary klęsk ekologicznych na świecie potrafi prognozować zmiany w środowisku na skutek prowadzenia konkretnej działalności gospodarczej potrafi wskazać na mapie obszary zagrożone pustynnieniem potrafi proponować działania na rzecz zmniejszania degradacji środowiska w skali lokalnej i regionalnej potrafi wyjaśnić, dlaczego lokalne zmiany w atmo-sferze mają zasięg globalny WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE (propozycja kryteriów wymagań na poszczególne oceny) KLASA I i II (szkoła ponadgimnazjalna) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny dopuszczający Temat dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: I. Geografia jako nauka o środowisku geograficznym 1. Geografia jako nauka 2. Środowisko geograficzne – elementy, współzależności – Wymienia zadania geografii jako nauki – Wymienia nauki powiązane z naukami geograficznymi – wymienia założenia determinizmu, nihilizmu i posybilizmu, ilustruje je przykładami – wymienia geosfery i krótko je charakteryzuje – przedstawia podział nauk geograficznych – wskazuje elementy budujące powłokę krajobrazową Ziemi – podaje przykładowy przedmiot – podaje przykłady powiązań nauk badań dla nauk geograficznych geograficznych z innymi naukami – określa pionowy zasięg – udowadnia na przykładach epigeosfery i wymienia elementy użyteczność wiedzy geograficznej ją budujące – przedstawia wpływ energii – wskazuje przykłady następstw – formułuje zależności między słonecznej i energii wnętrza Ziemi działalności człowieka na elementami środowiska na cechy i rozwój środowiska poszczególne elementy geograficznego środowiska naturalnego przyrodniczego – wykazuje rolę środowiska – wymienia i charakteryzuje – wskazuje różnice między przyrodniczego na różnych elementy środowiska środowiskiem przyrodniczym i etapach rozwoju społecznogeograficznego geograficznym ekonomicznego II. Źródła i metody badań geograficznych 3. Źródła informacji geograficznej i SIG – podaje przykłady metod stosowanych w pozyskiwaniu wiedzy z zakresu geografii – wymienia możliwości wykorzystania różnych źródeł wiedzy geograficznej – podaje przykłady przyrządów stosowanych w pomiarach geograficznych – wskazuje różnice między obserwacją a pomiarem oraz między wywiadem terenowym a ankietą – przedstawia możliwości wykorzystania internetu oraz zdjęć satelitarnych i lotniczych jako źródeł wiedzy geograficznej – wymienia zalety SIG jako bazy informacji geograficznych – potrafi skorzystać z różnych źródeł wiedzy geograficznej – korzysta z technologii informacyjno-komunikacyjnych w pozyskiwaniu informacji z zakresu geografii 4. Badania i obserwacje terenowe – wymienia etapy procesu badawczego – wylicza zasady bezpiecznego przeprowadzania badań terenowych – określa cele monitoringu środowiska – wymienia przykłady zjawisk, do których stosuje się badania terenowe – planuje i przeprowadza proste obserwacje i pomiary terenowe – opracowuje ankiety z geografii społeczno-ekonomicznej i realizuje je w regionie zamieszkania – sporządza bibliografię do wybranego tematu – ocenia przydatność i wiarygodność różnych źródeł wiedzy – analizuje wyniki pomiarów lub obserwacji – przedstawia wyniki obserwacji w formie graficznej 5. Mapa – elementy, rodzaje i zastosowania – wyjaśnia pojęcia kartograficzne – wymienia główne cechy mapy – podaje różnicę między siatką geograficzną a siatką kartograficzną – przedstawia podział map – podaje zależność między stopniem generalizacji a skalą mapy – wskazuje elementy budujące mapę – wymienia i charakteryzuje rodzaje odwzorowań kartograficznych – podaje przykłady zastosowania map – określa długość i szerokość geograficzną dowolnego miejsca na Ziemi – oblicza odległości i pola powierzchni w terenie na podstawie map – odczytuje i opisuje cechy środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego na podstawie map: topograficznej, hipsometrycznej i tematycznej – klasyfikuje mapy ze względu na różne kryteria – na podstawie mapy poziomicowej charakteryzuje ukształtowanie terenu – formułuje zależności między wybranymi elementami środowiska przyrodniczego i społeczno-gospodarczego oraz dokonuje ich weryfikacji, wykorzystując mapy tematyczne Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 6. Kartograficzne metody przedstawiania obiektów i zjawisk – podaje nazwy izolinii przedstawiających różne zjawiska – wymienia i omawia metody przedstawiania cech jakościowych i ilościowych na mapie – rozpoznaje metody stosowane na mapach w atlasie szkolnym –potrafi dobrać metodę kartograficzną do przedstawienia na mapie różnych treści III. Ziemia we Wszechświecie 7. Układ Słoneczny we Wszechświecie – definiuje pojęcia: Wszechświat, galaktyka, planeta, gwiazda, planetoida, kometa, księżyc – wymienia astronomiczne miary odległości (np. rok świetlny, jednostka astronomiczna) – przedstawia założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej – opisuje naszą Galaktykę – określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie – rozumie i wyjaśnia pojęcie astronomicznych miar odległości – charakteryzuje budowę – omawia budowę Układu Wszechświata i teorię jego Słonecznego powstania – porównuje planety typu – rozpoznaje różne ciała niebieskie ziemskiego i planety olbrzymy na podstawie opisu i ilustracji Układu Słonecznego – charakteryzuje ciała niebieskie – wyjaśnia różnice między tworzące Układ Słoneczny, heliocentryczną a geocentryczną porównuje ich cechy, określa teorią budowy Układu położenie we Wszechświecie Słonecznego – przedstawia na rysunku i opisuje fazy Księżyca 8. Planeta Ziemia – współrzędne geograficzne 9. Ruch obrotowy Ziemi 10. Ruch obiegowy Ziemi – przedstawia cechy wyróżniające – przedstawia za pomocą rysunku Ziemię spośród innych planet związek miedzy szerokością Układu Słonecznego geograficzną a wysokością górowania Słońca – wyjaśnia konsekwencje kształtu – przedstawia na rysunku zjawisko Ziemi dla środowiska zaćmienia Księżyca i Słońca przyrodniczego i działalności człowieka – wymienia podstawowe cechy – przedstawia na rysunku – wskazuje skutki działania siły ruchu obrotowego Ziemi mechanizm działania siły Coriolisa dla środowiska Coriolisa – wyjaśnia pojęcia: górowanie, przyrodniczego – rozumie i wyjaśnia wpływ ruchu dołowanie gwiazdy, siła Coriolisa, obrotowego Ziemi na środowisko prędkość liniowa, prędkość przyrodnicze oraz życie i kątowa podczas ruchu działalność człowieka obrotowego – przedstawia na rysunku zasady pomiaru obwodu Ziemi dokonane przez Eratostenesa – wyjaśnia zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca – rozumie różnice między kulą, elipsoidą obrotową i geoidą – przedstawia na rysunku oświetlenie Ziemi w dniach równonocy i przesileń – wyjaśnia przyczynę występowania dni i nocy polarnych na obszarach podbiegunowych – oblicza szerokość geograficzną dowolnego miejsca na Ziemi na podstawie górowania Słońca w dniach równonocy i przesileń – zna kształt i wymiary Ziemi – odczytuje współrzędne geograficzne wybranych punktów na mapie i globusie – wymienia cechy ruchu obiegowego Ziemi i jego następstwa – wyjaśnia pojęcia: peryhelium, aphelium, układ horyzontalny – przedstawia na rysunku strefy oświetlenia Ziemi i omawia ich charakterystyczne cechy – przedstawia za pomocą rysunków następstwa ruchu obrotowego Ziemi (np. zmianę dnia i nocy, spłaszczenie Ziemi, widomą wędrówkę Słońca po sklepieniu niebieskim) – wyjaśnia skutki występowania siły Coriolisa dla środowiska przyrodniczego i działalności człowieka (np. wpływ na kierunek stałych wiatrów, prądów morskich, torów ruchu pocisków i rakiet) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – wymienia i rozumie następstwa ruchu obiegowego Ziemi oraz ich wpływ na środowisko przyrodnicze i działalność człowieka – oblicza wysokość górowania Słońca w dowolnym miejscu na Ziemi w dniach równonocy i przesileń – zna i stosuje zależność między szerokością geograficzną danego miejsca a wysokością Gwiazdy Polarnej nad horyzontem 11. Czas, odwieczny problem – wyjaśnia pojęcia: doba słoneczna, czas słoneczny, strefowy, urzędowy, międzynarodowa linia zmiany daty – wskazuje na mapie przebieg międzynarodowej linii zmiany daty – wyjaśnia różnice między – określa zasadę liczenia lat – oblicza rozciągłość kalendarzem juliańskim a przestępnych w kalendarzu równoleżnikową gregoriańskim gregoriańskim – oblicza czas słoneczny – wyznacza czas strefowy oraz – oblicza czas słoneczny dowolnego dowolnego miejsca na Ziemi na punktu na Ziemi strefy czasu podstawie różnicy długości – podaje nazwy europejskich stref – wyjaśnia różnicę między czasem geograficznej czasowych letnim a zimowym w Polsce – oblicza długość geograficzną na podstawie różnicy czasu słonecznego – wyjaśnia mechanizm zmiany daty po przekroczeniu międzynarodowej linii zmiany daty IV. Budowa i dzieje Ziemi – wymienia źródła wiedzy o 12. Badania i budowa budowie wnętrza Ziemi wnętrza Ziemi – wyjaśnia pojęcia: fale podłużne, fale poprzeczne, warstwa nieciągłości, stopień geotermiczny, gradient geotermiczny, magnetosfera – wyjaśnia pojęcia: skamieniałości 13, 14. Najważniejsze przewodnie, orogenezy, dryf wydarzenia w dziejach kontynentów, transgresje i Ziemi (ewolucja Ziemi i regresje morza życia; kenozoik – era – charakteryzuje metody badania ssaków zdominowana dziejów Ziemi – wymienia ery i okresy w dziejach w holocenie przez Ziemi człowieka) 15. Minerały – właściwości i rozpoznawanie – wymienia sfery Ziemi i podaje podstawowe ich cechy – przedstawia na schemacie budowę wnętrza Ziemi – potrafi wyjaśnić przyczyny – porównuje poszczególne wzrostu temperatury i ciśnienia warstwy wnętrza Ziemi: skład we wnętrzu Ziemi chemiczny, właściwości fizyczne, – opisuje znaczenie magnetosfery głębokość występowania dla życia na Ziemi – omawia przyczyny i przebieg – analizuje tabelę stratygraficzną i – przedstawia dzieje geologiczne w zlodowaceń w plejstocenie mapę geologiczną oraz podaje postaci ciągu zdarzeń i zależności – lokalizuje na mapie góry wnioski przyczynowo-skutkowych powstałe w orogenezie – wyjaśnia konsekwencje – charakteryzuje wydarzenia kaledońskiej, hercyńskiej i przemieszczania się geologiczne oraz przyrodnicze w alpejskiej kontynentów w przeszłości poszczególnych erach geologicznej – przedstawia rozwój świata – ocenia zmiany środowiska organicznego oraz główne etapy przyrodniczego w holocenie ewolucji człowieka spowodowane działalnością człowieka – wyjaśnia pojęcie: minerał, – wymienia cechy rozpoznawcze minerał skałotwórczy, mineraloid minerałów – podaje różnice między minerałem – podaje przykłady wykorzystania a związkiem chemicznym minerałów w życiu gospodarczym – charakteryzuje główne cechy minerałów – określa twardość minerałów budujących poszczególne skały za pomocą skali Mohsa – dokonuje podziału minerałów pod względem chemicznym oraz podaje ich przykłady Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 16. Skały 17. Złoża surowców mineralnych – wyjaśnia pojęcia; skała, skała magmowa, skala osadowa, skała metamorficzna, diageneza, budowa jawno- i skrytokrystaliczna – dokonuje podziału skał – przedstawia warunki, w jakich powstają różne rodzaje skał magmowych i osadowych – opisuje warunki, w jakich dochodzi do metamorfizmu skał – rozpoznaje podstawowe okazy skały – wykazuje związek między miejscem krystalizacji magmy z budową skał magmowych – rozpoznaje główne minerały skałotwórcze – wyjaśnia pojęcia: złoże surowców mineralnych, pokłady, soczewki, wysady, żyły, gniazda, intruzja – wymienia typy złóż mineralnych – dokonuje podziału złóż mineralnych ze względu na działy gospodarki człowieka, w których są wykorzystywane – przedstawia związek między budową geologiczną a typem złoża – zna metody eksploatacji surowców mineralnych – ocenia zmiany środowiska przyrodniczego wywołane eksploatacją surowców mineralnych – potrafi przedstawić na schemacie cykl geologiczny, uwzględniając rodzaj skał oraz procesy geologiczne prowadzące do ich powstania – rozpoznaje na podstawie zdjęć, okazów, opisów rodzaje skał i podaje ich nazwę, charakterystyczne cechy oraz wyjaśnia genezę – ocenia działania służące racjonalnemu gospodarowaniu zasobami naturalnymi – potrafi na podstawie przekroju geologicznego rozpoznać typ złoża mineralnego – ocenia znaczenie surowców mineralnych oraz podaje przykłady ich zastosowania w gospodarce człowieka V. Litosfera – procesy endogeniczne – opisuje formy i procesy 18. Tektonika płyt litosfery – wyjaśnia pojęcia: płyty litosfery, – formułuje główne założenia teorii kratony, prądy konwekcyjne, ryft, tektoniki płyt litosfery tektoniczne zachodzące na subdukcja, uskok – wyjaśnia przyczyny ruchów płyt krawędziach płyt litosfery transformacyjny, strefa kolizji litosfery – wyjaśnia mechanizm ruchu płyt – lokalizuje na mapie geologiczno- litosfery, w tym działanie prądów – wymienia płyty litosfery tektonicznej i fizycznej świata konwekcyjnych płyty kontynentalne i oceaniczne – wskazuje na mapie geologicznotektonicznej i fizycznej świata miejsca występowania stref ryftowych i subdukcji – wyjaśnia pojęcia: plutonizm, 19. Plutonizm i – dokonuje podziału metamrofizmu – rozpoznaje na schemacie różne metamorfizm, magmatyzm, metamorfizm i wyjaśnia rodzaje metamorfizmu rodzaje intruzji magmowych intruzje zgodne i niezgodne – wymienia czynniki wpływające na metamorfizm skał – przedstawia na rysunku: ryft, subdukcję, kolizję – porównuje procesy zachodzące w strefie ryftowej i subdukcji – wskazuje konsekwencje ruchu płyt litosfery – analizuje przyczyny uformowania się pacyficznego pierścienia ognia – porównuje i charakteryzuje różne rodzaje intruzji magmowych (batolit, lakolit, dajka, sill, lopolit, ksenolit) – wykazuje znaczenie gospodarcze procesów plutonicznych i metamorficznych Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 20. Wulkanizm – wyjaśnia pojęcia: lawa, magma – przedstawia czynniki wpływające – charakteryzuje produkty erupcji na przebieg wybuchu i kształt wulkanicznej – wymienia typy erupcji stożka wulkanicznego – wykazuje zależności między wulkanicznych – rozpoznaje typy wulkanów i skały kształtem wulkanu a typem lawy i – opisuje budowę stożka wulkaniczne charakterem erupcji wulkanicznego – wyjaśnia przyczyny – wyjaśnia znaczenie wulkanów i występowania wulkanów na gejzerów dla życia i gospodarki granicy płyt litosfery człowieka – wykazuje zależności między występowaniem wulkanów a rozmieszczeniem płyt litosfery oraz wiekiem geologicznym obszaru – wyjaśnia genezę wulkanów położonych z dala od krawędzi płyt litosfery – wyjaśnia zasadę funkcjonowania gejzerów – wykazuje wpływ wulkanizmu i procesów postwulkanicznych na środowisko przyrodnicze i działalność gospodarczą człowieka 21. Procesy górotwórcze i inne ruchy litosfery 22. Trzęsienia ziemi i inne deformacje litosfery – wyjaśnia pojęcia: ruchy izostatyczne, orogen – opisuje pionowe ruchy litosfery – wyjaśnia pojęcia: epicentrum, hipocentrum, fala sejsmiczna – przedstawia podział trzęsień ziemi – omawia skutki trzęsień ziemi – wyjaśnia mechanizm – rozpoznaje na schematach góry powstawania górotworu fałdowe, zrębowe i wulkaniczne subdukcyjnego i kolizyjnego oraz podaje ich przykłady – wymienia i lokalizuje na mapie – podaje dowody na istnienie przykłady górotworów pionowych ruchów litosfery subdukcyjnego i kolizyjnego – lokalizuje na mapie obszary – lokalizuje na mapie góry zrębowe objęte pionowymi ruchami skorupy ziemskiej – przedstawia na schemacie – opisuje różne struktury epicentrum i hipocentrum tektoniczne – wyjaśnia rozmieszczenie – charakteryzuje trzęsienia ziemi ze obszarów sejsmicznych na Ziemi względu na ich przyczynę – rozpoznaje różne struktury – lokalizuje na mapie obszary tektoniczne przedstawione na sejsmiczne, pensejsmiczne i rysunkach oraz omawia asejsmiczne występujące między nimi różnice – na podstawie różnych źródeł informacji wyjaśnia procesy izostatyczne – wykazuje wpływ ruchów pionowych litosfery na życie i działalność człowieka – porównuje góry fałdowe i zrębowe – przedstawia ma modelu przyczynowo-skutkowym powstawanie tsunami – formułuje zależność między występowaniem trzęsień ziemi, wiekiem geologicznym obszarów, przebiegiem granic płyt litosfery i zjawiskami wulkanicznymi – ocenia różne sposoby zapobiegania skutkom trzęsień ziemi – ocenia skutki wielkich trzęsień ziemi oraz uzasadnia konieczność podejmowania działań zmierzających do zmniejszenia negatywnych konsekwencji trzęsień ziemi Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 23. Opis i interpretacja odsłonięcia, profilu i przekroju geologicznego – wyjaśnia pojęcia: wiek względny skał, wiek bezwzględny skał, luka stratygraficzna, miąższość warstw skalnych – rozpoznaje: profil geologiczny, przekrój geologiczny i mapę geologiczną – opisuje warunki i środowisko powstania różnych typów skał – interpretuje i opisuje odkrywkę geologiczną – na podstawie analizy przekroju – analizuje wiek skał na przekroju i geologicznego odtwarza profilu geologicznym oraz ustala geologiczne dzieje obszaru wiek względny i bezwzględny skał – interpretuje układ warstw – identyfikuje wydarzenia skalnych w naturalnej lub geologiczne na danym obszarze sztucznej odkrywce geologicznej na podstawie genezy skał (np. w kopalniach, kamieniołomach, wykopach) – mierzy upad i bieg warstw skalnych za pomocą klizymetru i busoli – zaznacza upad warstw skalnych na przekroju geologicznym VI. Litosfera – procesy egzogeniczne – podaje skutki wietrzenia dla – wykazuje wpływ klimatu na procesów rzeźbo- i przebieg i rodzaj wietrzenia glebotwórczych – rozpoznaje efekty wietrzenia fizycznego na ilustracjach i w odsłonięciach skał – przedstawia czynniki wpływające – rozpoznaje na ilustracjach formy – wyjaśnia genezę różnych form krasu powierzchniowego i na intensywność procesów krasu powierzchniowego i podziemnego krasowych podziemnego – wskazuje na mapie obszary występowania zjawisk krasowych na świecie – omawia działalność – wymienia przyczyny podnoszenia – wyjaśnia proces meandrowania rzeźbotwórczą rzeki w różnych i obniżania bazy erozyjnej rzeki odcinkach jej biegu – rozpoznaje na rysunku elementy – opisuje przebieg kaptażu – wymienia i charakteryzuje doliny rzecznej rzecznego i wskazuje przykłady przykłady form rzeźby – rozpoznaje na rysunkach i jego występowania powstających w wyniku zdjęciach formy powstałe w – proponuje formy wykorzystania działalności niszczącej i budującej wyniku rzeźbotwórczej rzeki dla odcinka górnego, rzek działalności wód płynących środkowego i dolnego i – przedstawia warunki uzasadnia swój wybór powstawania delty i estuarium – opisuje działalność morza na – rozpoznaje typy wybrzeży – wyjaśnia za pomocą rysunku wybrzeżu niskim i wysokim przedstawione na rysunkach i powstawanie atolu koralowego mapach oraz wyjaśnia ich genezę oraz klifu – charakteryzuje główne formy – wskazuje na mapie miejsca – uzasadnia konieczność poznania rzeźby powstające w wyniku występowania różnych typów procesów zachodzących w działalności wód morskich wybrzeży morskich strefach brzegowych mórz i jezior 24. Wietrzenie i jego znaczenie dla procesów geologicznych – wymienia i krótko charakteryzuje – przedstawia czynniki wpływające na przebieg procesów wietrzenia rodzaje wietrzenia 25. Zjawiska krasowe – wymienia skały, które podlegają procesom krasowym 26. Rzeźbotwórcza działalność wód płynących – wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbotwórczej działalności rzek – wymienia czynniki wpływające na rodzaj i intensywność procesów rzeźbotwórczych w dolinie rzecznej 27. Rzeźbotwórcza działalność wód morskich i jeziornych – wyjaśnia pojęcia dotyczące rzeźbotwórczej działalności wód morskich i jeziornych – wymienia czynniki wpływające na intensywność procesów niszczących wywołanych przez wody morskie Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 28. Rzeźbotwórcza działalność lodowców 29. Rzeźbotwórcza działalność wiatru 30. Denudacja – wyjaśnia pojęcia dotyczące działalności rzeźbotwórczej lodowca górskiego i lądolodu – opisuje działalność erozyjną i budującą lodowców górskich i lądolodów – wyjaśnia procesy powstawania form wodnolodowcowych – wyjaśnia pojęcia związane z rzeźbotwórczą działalnością wiatru – wymienia czynniki wpływające na intensywność procesów eolicznych – wyróżnia podstawowe rodzaje ruchów masowych – wymienia czynniki wpływające na intensywność ruchów masowych – opisuje proces spłukiwania – opisuje działalność wiatru i podaje przykłady form rzeźby eolicznej 31. Rzeźba Ziemi jako – przedstawia główne formy rzeźby lądów i dna oceanów efekt procesów endo– charakteryzuje powierzchnię i i egzogenicznych ukształtowanie kontynentów i oceanów 32. Wpływ człowieka na litosferę – omawia wpływ gospodarki zbieracko-łowieckiej, rolnictwa, górnictwa, transportu na litosferę – wyjaśnia przebieg różnych rodzajów ruchów masowych – wskazuje formy rzeźby dla poszczególnych ruchów masowych – wskazuje na mapie świata największe głębokości na obszarach oceanów – wskazuje na mapie świata najwyższe szczyty – przedstawia na rysunku skutki podziemnej eksploatacji surowców – rozpoznaje na ilustracjach wybrane formy polodowcowe – wskazuje na mapie świata obszary, które podlegały w przeszłości zlodowaceniom – rozpoznaje na ilustracjach eoliczne formy rzeźby – lokalizuje na mapie pustynie i obszary występowania pokryw lessowych – klasyfikuje formy rzeźby polodowcowej według czynnika i procesu rzeźbotwórczego – porównuje barchan i wydmę paraboliczną – ocenia wpływ wybranych czynników na intensywność procesów eolicznych – rozpoznaje na ilustracjach – wykazuje wpływ procesów rodzaje ruchów masowych spłukiwania i ruchów masowych – wskazuje podobieństwa i różnice na erozję gleb między odpadaniem i – ocenia rolę roślinności i obrywaniem oraz spełzywaniem i działalności człowieka w osuwaniem ograniczeniu ruchów masowych – przedstawia wpływ budowy geologicznej i działalności człowieka na ruchy masowe – wskazuje na mapie świata – wyjaśnia rozmieszczenie przykłady głównych form rzeźby najwyższych gór świata, lądów i dna oceanów grzbietów i rowów oceanicznych – przedstawia cechy – konstruuje krzywą hipsograficzną ukształtowania powierzchni dla dowolnego kontynentu Ziemi jako efekt oddziaływania procesów wewnętrznych i zewnętrznych – rozpoznaje antropogeniczne – proponuje sposoby ograniczania formy rzeźby powstałe przy wpływu rolnictwa na litosferę odkrywkowej eksploatacji – przewiduje skutki, które mogą surowców wystąpić na obszarze, na którym – wykazuje zależność erozji gleb od rozwija się górnictwo lesistości oraz sposobu orki na stoku VII. Atmosfera 33. Skład i budowa atmosfery – wymienia stałe i zmienne składniki atmosfery – opisuje skład chemiczny atmosfery – wymienia gazy cieplarniane i – charakteryzuje budowę omawia ich wpływ na wzrost atmosfery na podstawie temperatury powietrza na Ziemi pionowego przekroju – wyróżnia warstwy atmosfery i – porównuje właściwości fizyczne i – przedstawia ich najważniejsze chemiczne poszczególnych cechy warstw atmosfery – wysuwa propozycje działań ograniczających wpływ człowieka na zanieczyszczenie atmosfery wyjaśnia znaczenie atmosfery dla życia na Ziemi Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry – przedstawia na rysunku schemat globalnej cyrkulacji powietrza – opisuje sposób powstania opadów zenitalnych – objaśnia mechanizm powstawania frontów atmosferycznych (zimnego, ciepłego i zokludowanego) – opisuje zjawiska towarzyszące frontom atmosferycznym – wyjaśnia mechanizm powstawania pasatów, wiatrów zachodnich i wschodnich oraz wpływ siły Coriolisa na ich kierunek Uczeń: 34. Globalna cyrkulacja mas powietrza – wyjaśnia pojęcia: komórka – charakteryzuje masy powietrza cyrkulacyjna, prądy konwekcyjne, równikowego, zwrotnikowego, polarnego i arktycznego zaburzenia cyrkulacyjne, monsuny, cyklony, fronty – wymienia przyczyny krążenia atmosferyczne, masy powietrza powietrza w troposferze – wymienia rodzaje mas powietrza na Ziemi 35. Temperatura i opady na świecie – wyjaśnia pojęcia: bilans promieniowania, bilans cieplny Ziemi, albedo, turbulencja, konwekcja, adwekcja, procesy adiabatyczne, inwersja termiczna, amplituda temperatur, strefowość termiczna, parowanie, kondensacja pary wodnej, transpiracja, sublimacja, wilgotność, osady, opady atmosferyczne, temperatura punktu rosy, jądra kondensacji, powietrze nasycone – wymienia czynniki wpływające na intensywność parowania – wymienia warunki kondensacji pary wodnej – wymienia rodzaje opadów i osadów atmosferycznych – przedstawia bilans – wykazuje wpływ różnych – korzystając z map klimatycznych, promieniowania Ziemi czynników na zróżnicowanie analizuje przebieg średniej – wymienia i opisuje sposoby dopływu energii słonecznej rocznej temperatury powietrza, wymiany ciepła w atmosferze wskazuje przyczyny – przedstawia przyczyny – wymienia i charakteryzuje nierównomiernego rozkładu nierównomiernego rozkładu czynniki kształtujące temperatury powietrza na Ziemi temperatury na Ziemi temperaturę na powierzchni – przedstawia wpływ temperatury – na podstawie danych Ziemi powietrza na maksymalną klimatycznych oblicza średnią – charakteryzuje opady i osady zawartość pary wodnej w temperaturę powietrza, atmosferyczne oraz warunki, w atmosferze amplitudę temperatury których powstają – rozpoznaje podstawowe rodzaje powietrza oraz spadek – omawia wielkość opadów w chmur temperatury powietrza wraz z różnych szerokościach wysokością – wskazuje na mapie obszary o geograficznych najwyższych i najniższych – rozpoznaje i opisuje rodzaje chmur oraz przyporządkowuje je średnich rocznych amplitudach – wymienia i charakteryzuje temperatury i wyjaśnia ich do odpowiedniej wysokości w czynniki wpływające na wielkość i przyczyny troposferze rozmieszczenie opadów na kuli – wskazuje przyczyny – zna zjawiska towarzyszące ziemskiej nierównomiernego rozkładu poszczególnym chmurom temperatury na kuli ziemskiej – analizuje mapę przebiegu rocznej – charakteryzuje opady sumy opadów na Ziemi, wskazuje konwekcyjne, frontalne i przyczyny nierównomiernego orograficzne rozkładu opadów atmosferycznych – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości opadów – porównuje warunki na Ziemi powstawania opadów – wyjaśnia zależność między ilością konwekcyjnych, orograficznych i promieniowania słonecznego a frontalnych ekspozycją stoków oraz położeniem Ziemi względem Słońca Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry – zna wartość normalnego ciśnienia – wyjaśnia pojęcie i genezę – wyjaśnia rozkład ciśnienia 36. Ciśnienie atmosferycznego wiatrów stałych, okresowych i atmosferycznego na kuli atmosferyczne i wiatry – wymienia czynniki wpływające na lokalnych ziemskiej kuli ziemskiej wielkość ciśnienia – charakteryzuje czynniki – za pomocą rysunku wyjaśnia atmosferycznego wpływające na wielkość ciśnienia schemat krążenia mas powietrza atmosferycznego w niżu i wyżu na obu półkulach (z – wyjaśnia pojęcia: ciśnienie – wskazuje na mapie obszary uwzględnieniem działania siły atmosferyczne, izobara, występowania różnych rodzajów Coriolisa) hektopaskal, układy baryczne, wiatrów – identyfikuje układy baryczne na ośrodki baryczne, przemiany podstawie przebiegu izobar – omawia powstawanie cyklonów wilgotno- i suchoadiabatyczne – wyjaśnia, dlaczego monsun letni tropikalnych i monsunów przynosi opady – wyjaśnia mechanizm powstawania bryzy, wiatrów dolinnych i górskich, fenu, wiatrów spływowych 37. Czynniki klimatotwórcze 38. Klimaty kuli ziemskiej 39. Pogoda i człowiek – mapy synoptyczne, zmiany antropogeniczne – wykazuje znaczenie wiatrów dla przebiegu pogody i działalności gospodarczej człowieka – wyjaśnia sposób powstania monsunów i ich wpływ na gospodarkę Azji PołudniowoWschodniej i Południowej – przedstawia wpływ monsunów i cyklonów na życie i działalność gospodarczą człowieka – oblicza temperaturę powietrza na szczycie, po stronie zawietrznej lub dowietrznej góry w warunkach fenowych – oblicza ciśnienie atmosferyczne na szczycie góry – formułuje prawidłowości – wnioskuje o cechach klimatu klimatyczne na podstawie analizy danego miejsca na podstawie map i klimatogramów jego położenia geograficznego – charakteryzuje wpływ czynników – na podstawie analizy danych klimatotwórczych na klimat klimatycznych i klimatogramów wybranych regionów świata wyjaśnia wpływ różnych – charakteryzuje klimat miasta czynników na klimat (MWC) – wyjaśnia pojęcia: proces – charakteryzuje czynniki klimatyczny, czynniki wpływające na zróżnicowanie klimatotwórcze, inwersja elementów klimatu opadowa, klimat miasta, klimatogram – wymienia główne czynniki klimatotwórcze, w tym czynniki astrefowe i antropogeniczne – wymienia strefy klimatyczne i – charakteryzuje strefy klimatyczne – lokalizuje na mapie i – rozpoznaje strefy klimatyczne i typy klimatów na Ziemi charakteryzuje strefy klimatyczne wybrane typy klimatów na i typy klimatów na Ziemi oraz – opisuje typy klimatów w obrębie podstawie rocznego przebiegu – wymienia obszary położone w uzasadnia ich zasięgi temperatury powietrza i sum poszczególnych stref danej strefie klimatycznej i klimatycznych opadów danym typie klimatu – uzasadnia zasięgi poszczególnych – porównuje różne typy klimatów stref klimatycznych – na podstawie map i klimatogramów rozpoznaje i charakteryzuje strefę klimatyczną oraz typ klimatu – wyjaśnia pojęcia: mapa – przedstawia globalny system – odczytuje i interpretuje zjawiska – ocenia konsekwencje synoptyczna, prognoza pogody, pomiarów meteorologicznych zaznaczone na mapie przyrodnicze i gospodarcze efekt cieplarniany, dziura synoptycznej zmian w atmosferze, – podaje informacje o pogodzie z ozonowa, kwaśne deszcze, smog wynikających z działalności – analizuje zmiany temperatury i mapy synoptycznej człowieka – wyróżnia składniki mapy wilgotności powietrza po – wyjaśnia przyczyny i ocenia synoptycznej przejściu frontów skutki zmian klimatu w skali atmosferycznych globalnej i lokalnej Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 40. Własne obserwacje zjawisk i prognozowanie pogody – wymienia i rozpoznaje przyrządy meteorologiczne – analizuje wpływ działalności człowieka na warunki klimatyczne w skali makro i mikro – ocenia i charakteryzuje wpływ klimatu na przebieg procesów rzeźbotwórczych, glebę, świat organiczny – przygotowuje krótkoterminową – na podstawie dokonanych – mierzy wielkości i wartości prognozę pogody na podstawie obserwacji charakteryzuje poszczególnych elementów mapy synoptycznej zjawiska zachodzące aktualnie w pogody, posługując się – określa stan zachmurzenia nieba, atmosferze termometrem, barometrem, rozpoznaje rodzaje chmur oraz – prognozuje zmiany parametrów anemometrem, deszczomierzem inne zjawiska występujące w pogodowych na podstawie atmosferze oraz skalą Beauforta obserwacji bezpośrednich i – dokumentuje obserwacje np. za pomiarów meteorologicznych pomocą aparatu fotograficznego (np. amatorskich obserwacji lub zapisując je w dzienniku nieba, odczytów z przyrządów na pogody stacji meteorologicznej, w ogródku meteorologicznym, domowych stacjach meteorologicznych) VIII. Hydrosfera 41. Występowanie i zasoby wód, cykl hydrologiczny – przedstawia genezę i zasoby hydrosfery – wymienia elementy cyklu hydrologicznego – wymienia składniki bilansu wodnego – omawia cechy cyklu hydrologicznego w różnych warunkach klimatycznych – charakteryzuje czynniki wpływające na bilans wodny danego obszaru – porównuje zasoby różnych rodzajów wód – wskazuje na mapie świata obszary zagrożone pustynnieniem – podaje różnice między dużym i małym obiegiem wody w przyrodzie – ocenia znaczenie retencji w bilansie wodnym wybranego obszaru oraz w naturalnej odnowie wód – wykazuje związek między klimatem a cyklem hydrologicznym 42. Wody morskie – podaje te cechy wszechoceanu, na podstawie których wyróżniono oceany i morza – przedstawia skład chemiczny wody morskiej 43. Ruchy wód morskich – wymienia ciepłe i zimne prądy morskie – wymienia czynniki wywołujące ruchy wody morskiej – wykazuje związek między – wymienia i charakteryzuje typy – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania zasolenia wód morskich szerokością geograficzną a mórz temperaturą wody morskiej – wskazuje na mapie przykłady – porównuje czynniki wpływające poszczególnych typów mórz na zasolenie dwóch dowolnych zbiorników morskich – wyjaśnia przyczyny – przedstawia na rysunku genezę – formułuje prawidłowości zróżnicowania wielkości pływów ruchów wody morskiej dotyczące prądów morskich oraz morskich ich wpływu na klimat oraz – wymienia podobieństwa i różnice pomiędzy falami wiatrowymi i środowisko wybrzeży – przedstawia rodzaje ruchów tsunami – wykazuje na przykładach wody morskiej i mechanizm ich – wskazuje na mapie obszary gospodarcze znaczenie ruchów powstawania występowanie upwellingu i El wody morskiej Niño Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – wyjaśnia proces eutrofizacji wód – wykazuje wpływ rybołówstwa na morskich zasoby biologiczne mórz – analizuje wpływ wycieku ropy – proponuje sposoby ograniczenia naftowej na środowisko degradacji wód wszechoceanu naturalne – wyjaśnia pojęcia związane z – omawia pochodzenie wód – wskazuje czynniki wpływające na – wykazuje związek między 45. Wody podziemne, występowaniem wód podziemnych wydajność źródeł rodzajem wód podziemnych a ich źródła – wyjaśnia na rysunku cechami i zasobami podziemnych – opisuje działanie gejzerów powstawanie wód artezyjskich i – przedstawia różne rodzaje wód – ocenia przydatność wód – dokonuje podziału wód różnych typów źródeł podziemnych i typy źródeł podziemnych dla gospodarki mineralnych ze względu na ich – wskazuje na mapie miejsca człowieka skład chemiczny występowania wód artezyjskich i gejzerów – wyznacza przebieg działu 46. Powierzchniowe wody – wymienia i opisuje elementy sieci – opisuje cechy różnych ustrojów – rozpoznaje ustrój rzeczny rzecznej rzecznych wodnego na mapie płynące wybranych rzek – charakteryzuje sieć rzeczną na – wyjaśnia cechy wybranych rzek – wymienia rodzaje zasilania rzek poszczególnych kontynentach świata w nawiązaniu do zasilania, – wymienia i charakteryzuje klimatu, rzeźby terenu, znaczenia czynniki wpływające na przepływ gospodarczego wody w rzekach 44. Działalność człowieka a ekosystemy mórz i oceanów – wskazuje możliwości gospodarczego wykorzystania oceanów i krótko je charakteryzuje – przedstawia działania podejmowane dla ochrony zasobów biologicznych mórz – wymienia przyczyny zanieczyszczenia wód morskich 47. Jeziora i bagna 48. Lodowce i lądolody – charakteryzuje typy genetyczne – wskazuje przykłady jezior o różnej – klasyfikuje jeziora według – rozpoznaje typ genetyczny misy mis jeziornych na poszczególnych genezie różnych kryteriów jeziornej na podstawie rysunku kontynentach – na podstawie rysunku opisuje – wymienia cechy torfowisk i batymetrycznego procesy zaniku jezior – wymienia czynniki prowadzące bagien – na schemacie wyjaśnia cyrkulację do zaniku jezior wody w jeziorach strefy umiarkowanej – wskazuje obszary występowania jezior i bagien na mapie – przedstawia różnice między – przedstawia mechanizm ruchu – wyjaśnia przyczyny różnej – rozpoznaje typy lodowców lądolodem a lodowcem górskim lodowca wysokości występowania granicy górskich wieloletniego śniegu w różnych – wyjaśnia proces powstawania – charakteryzuje typy lodowców – przedstawia związek między szerokościach geograficznych lodowców górskich i podaje przykłady ich klimatem a występowaniem – wskazuje na mapach zasięg wieloletniej zmarzliny występowania obszarów współcześnie – ocenia wpływ wieloletniej zlodowaconych i ocenia wpływ zmarzliny na zagospodarowanie i zmian klimatycznych na zmiany gęstość zaludnienia zasięgu tych obszarów Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – wskazuje na mapie obszary występowania wieloletniej zmarzliny i zasięgu występowania lodu szelfowego 49. Woda w gospodarce i środowisku – przedstawia rolę wody dla rozwoju różnych działów gospodarki – podaje przykłady wpływu wody na środowisko – opisuje na przykładach następstwa nieracjonalnej gospodarki wodnej w wybranych regionach świata 50. Obserwacje i pomiary hydrologiczne w terenie – wymienia przyrządy służące do pomiarów hydrologicznych – wymienia przykłady instytucji wyspecjalizowane w monitoringu wód – podaje przykłady badań prowadzonych w ramach monitoringu wód IX. Pedosfera i biosfera – wymienia działania wspomagające racjonalnego gospodarowania wodą – wskazuje na mapie obszary narażone na „konflikty o wodę” i wskazuje przyczyny takiej sytuacji – proponuje sposoby ochrony zasobów wodnych – na podstawie danych oblicza wielkość przepływu wody w rzekach – ocenia znaczenie pomiarów hydrologicznych dla gospodarki człowieka i uzasadnia swoją opinię 51. Gleba i procesy ją kształtujące – wyjaśnia pojęcia: gleba początkowego stadium rozwoju (inicjalna), gleba dojrzała – charakteryzuje etapy procesu glebotwórczego – wymienia najważniejsze składniki i funkcje gleby 52. Zróżnicowanie gleb świata i ich przydatność rolnicza – wymienia gleby występujące w danej strefie klimatycznej 53. Badania terenowe gleb i ich opis – omawia profil glebowy – omawia przydatność rolniczą głównych typów gleb – lokalizuje na mapie obszary występowania głównych typów gleb – przedstawia związek między – analizuje profil glebowy, glebą, skałą macierzystą, identyfikuje poziomy genetyczne gleby roślinnością a klimatem – wyjaśnia wpływ czynników – analizuje wpływ człowieka na biotycznych i abiotycznych na zahamowanie procesów intensywność procesów glebotwórczych glebotwórczych – lokalizuje na mapie obszary – wyjaśnia zależność między – na podstawie profilu glebowego występowania najżyźniejszych klimatem, szatą roślinną a rozpoznaje główne gleby i ocenia gleb występowaniem gleb strefowych ich przydatność rolniczą – formułuje związek pomiędzy i śródstrefowych – dokonuje oceny przydatności rozmieszczeniem żyznych gleb a – interpretuje profile glebowe i rolniczej gleb obszarami rolniczymi wyjaśnia pochodzenie poziomów – analizuje wpływ człowieka na genetycznych różnych typów degradację gleb gleb – na podstawie profilu glebowego – opisuje cechy morfologiczne – planuje i przeprowadza rozpoznaje typ gleby i ocenia jej gleby (np. miąższość obserwację profilu glebowego w rolniczą przydatność poszczególnych poziomów, ich miejscu zamieszkania barwę, układ glebowy, – identyfikuje poziomy genetyczne występowanie konkrecji) w profilu glebowym i na ich – wykorzystując pomiar podstawie charakteryzuje kolorymetryczny, określa odczyn procesy glebotwórcze gleby – dokumentuje wyniki badań w karcie opisu odkrywki glebowej – interpretuje mapę gleboworolniczą Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry 54. Szata roślinna i świat – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania formacji roślinnych na Ziemi zwierząt – wyjaśnia piętrowość roślinną – charakteryzuje i wskazuje na mapie rozmieszczenie formacji roślinnych – lokalizuje na mapie zasięg państw zoogeograficznych – wykazuje związki między warunkami klimatycznymi a formacją roślinną – przyporządkowuje typowe gatunki flory i fauny do poszczególnych stref krajobrazowych – wskazuje dominujące gatunki litoralu, pelagialu i abisalu, opisuje cechy stref morskich – wyjaśnia sposób przystosowania się roślin do przetrwania w klimatach suchym i zimnym – charakteryzuje występowanie gatunków zwierząt w poszczególnych królestwach – wykazuje związki między występowaniem zwierząt a formacjami roślinnymi – formułuje zależność między zasięgami poszczególnych pięter roślinnych a warunkami klimatycznymi i glebowymi zmieniającymi się wraz z wysokością nad poziomem morza X. Ekosystemy świata i ich ochrona 55. Ekosystemy i dziedziny morfoklimatyczne świata 56. Ochrona środowiska i zrównoważony rozwój 57. Skutki działalności człowieka w środowisku przyrodniczym – wymienia elementy na podstawie których wydzielono dziedziny morfoklimatyczne – wymienia dziedziny morfoklimatyczne świata – wymienia procesy rzeźbotwórcze dominujące w umiarkowanej dziedzinie morfoklimatycznej – wskazuje podejmowane na – omawia podstawowe zasady świecie działania na rzecz zrównoważonego rozwoju ochrony i restytucji środowiska – omawia kategorie obszarów geograficznego chronionych wydzielonych przez – wymienia motywy działań na Międzynarodową Unię Ochrony rzecz ochrony środowiska Przyrody – wymienia i charakteryzuje – wymienia osiągnięcia wybranych główne formy ochrony konferencji międzynarodowych środowiska poświęconych ochronie środowiska – wymienia antropogeniczne zmiany w środowisku przyrodniczym – przedstawia wpływ człowieka na wzrost efektu cieplarnianego – omawia skutki efektu cieplarnianego – wskazuje na mapie świata przykłady krain geograficznych dla każdej z dziedzin morfoklimatycznych – dopasowuje rodzaje procesów rzeźbotwórczych do warunków klimatycznych – wskazuje na mapie przykłady państw o największym i najmniejszym udziale rezerwatów biosfery w ogólnej powierzchni – wskazuje na mapie przykłady parków narodowych i rezerwatów w Polsce i na świecie – określa zakres działań międzynarodowych organizacji i programów ochrony środowiska – podaje przykłady zmian w środowisku geograficznym, będących skutkiem działalności człowieka – podaje przykłady wywołanych działalnością człowieka zmian wybranych elementów – ocenia wpływ wybranych elementów klimatu na przebieg procesów rzeźbotwórczych w poszczególnych dziedzinach morfoklimatycznych – ocenia możliwości realizacji zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej – dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemu może spowodować nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym środowiska przyrodniczego Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: I. Klasyfikacja państw świata – charakteryzuje współczesny stan – opisuje zróżnicowanie polityczne – wyjaśnia przyczyny utrzymywania – ocenia współczesny stan na mapie politycznej świata współczesnego świata się terytoriów zależnych polityczny w Europie i na świecie – wymienia i wskazuje na mapie – analizuje przyczyny zmian na – wyjaśnia pojęcia: państwo, – prezentuje polityczny podział terytoria zależne politycznej mapie świata po 1989 suwerenność, terytoria zależne, mórz i oceanów, dokonuje oceny r., opisuje proces rozpadu i – wymienia niezbędne warunki terytoria powiernicze ONZ, wody ich wykorzystania przez państwa łączenia państw Europy i innych utworzenia nowego państwa wewnętrzne, morza terytorialne, części świata strefa wyłączności ekonomicznej – lokalizuje na mapie politycznej państwa, które powstały po 1989 r. – wyjaśnia zasady funkcjonowania terytoriów niesamodzielnych – wymienia mierniki rozwoju – klasyfikuje kraje świata według – wykazuje zróżnicowanie państw 2. Kryteria podziałów – podaje kryteria podziałów państw świata społeczno-gospodarczego kryteriów politycznych, świata, posługując się państw świata – wyjaśnia pojęcia PKB i wskaźnik społecznych, kulturowych, wskaźnikami poziomu rozwoju – grupuje państwa na podstawie ekonomicznych społeczno-gospodarczego skolaryzacji wielkości HDI – porównuje strukturę PKB krajów – wyjaśnia przyczyny pogłębiania – opisuje i podaje składowe na różnym poziomie rozwoju wskaźnika HDI się różnic między najbogatszymi a gospodarczego najbiedniejszymi państwami – analizuje i wyjaśnia przyczyny świata nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym świata 1. Aktualny podział polityczny świata 3. Charakterystyka krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodarczego 4. Problemy krajów słabo rozwiniętych – przedstawia cechy gospodarki krajów o wysokim i średnim poziomie rozwoju gospodarczego – wskazuje problemy gospodarcze i społeczne tych krajów – wskazuje przykłady na mapie państw średnio, wysoko i bardzo wysoko rozwiniętych – wymienia cechy krajów średnio i – wskazuje problemy gospodarcze i społeczne krajów słabo słabo rozwiniętych rozwiniętych – wskazuje przykłady państw słabo rozwiniętych na mapie – na podstawie danych – wyjaśnia najważniejsze przyczyny statystycznych porównuje cechy bardzo wysokiego i wysokiego krajów o bardzo wysokim, poziomu rozwoju gospodarczego wysokim i średnim poziomie wybranych krajów rozwoju gospodarczego – analizuje i ocenia problemy – porównuje państwa bardzo społeczno-gospodarcze państw o wysoko i wysoko rozwinięte wysokim poziomie rozwoju – wyjaśnia przyczyny obecnej – wyjaśnia przyczyny wzrostu sytuacji gospodarczej i społecznej dysproporcji pomiędzy poziomem krajów słabo rozwiniętych życia w krajach wysoko i słabo – porównuje cechy gospodarki rozwiniętych krajów słabo rozwiniętych z – ocenia szanse rozwoju wybranych państw słabo rozwiniętych cechami gospodarki krajów wysoko rozwiniętych – proponuje działania hamujące – porównuje państwa wysoko, mechanizmy narastania średnio i słabo rozwinięte nierówności w rozwoju społeczno-gospodarczym współczesnego świata Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: II. Procesy demograficzne i zróżnicowanie ludności na świecie 5. Przestrzenne i czasowe zróżnicowanie wskaźnika przyrostu naturalnego na świecie – opisuje przestrzenne i czasowe zróżnicowanie wskaźników urodzeń, zgonów, przyrostu naturalnego oraz liczby ludności na świecie – podaje przykłady zróżnicowania wskaźników urodzeń, zgonów i przyrostu naturalnego na świecie w wybranych regionach i krajach – wyjaśnia przyczyny zmian i – analizuje i interpretuje mapy oraz przestrzennego zróżnicowania dane statystyczne prezentujące wskaźnika przyrostu naturalnego zmiany i zróżnicowanie – na podstawie danych przestrzenne wskaźnika przyrostu statystycznych oblicza wskaźnik naturalnego na świecie przyrostu naturalnego – ocenia dynamikę zmian liczby ludności w krajach słabo i wysoko – porównuje wielkość rozwiniętych współczynnika przyrostu – analizuje przyczyny naturalnego w państwach o zróżnicowania współczynnika różnym poziomie rozwoju przyrostu naturalnego w gospodarczego państwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego – podaje przykłady krajów, których – porównuje cechy demograficzne – na podstawie wskaźnika urodzeń społeczeństw znajdujących się na i zgonów przyporządkowuje społeczeństwa znajdują się na różnych etapach rozwoju społeczeństwa różnych krajów do określonym etapie rozwoju demograficznego odpowiedniej fazy rozwoju demograficznego i lokalizuje je na demograficznego – przedstawia fazy rozwoju mapie – wyjaśnia model przejścia demograficznego demograficznego, analizuje wykres faz rozwoju demograficznego – podaje przyczyny wzrostu i – formułuje prawidłowości – analizuje, interpretuje i 7, 8. Regiony wzrostu i – wyjaśnia pojęcia: piramida wieku i płci, współczynnik dzietności, regresu demograficznego we dotyczące regionów wzrostu i rozpoznaje piramidę wieku i płci regresu współczynniki feminizacji wskazanych regionach regresu demograficznego społeczeństwa starego i młodego demograficznego na – wyróżnia regiony wzrostu i – lokalizuje na mapie przykłady – porównuje cechy demograficzne – prognozuje zmiany struktury świecie regresu demograficznego państw, w których występują społeczeństwa starego i młodego wieku i tempa przyrostu ludności społeczeństwa młode i starzejące – podaje przyczyny zróżnicowania na podstawie piramidy wieku – wymienia cechy społeczeństwa się liczby kobiet i mężczyzn ludności starego i młodego – porównuje wielkość – uzasadnia tezę, że średnia – korzystając z danych współczynnika dzietności długość trwania życia jest statystycznych, oblicza społeczeństw młodych i starych wskaźnikiem rozwoju społecznowspółczynnik feminizacji gospodarczego – wskazuje na mapie kraje o dużym – wyjaśnia zależność między współczynniku feminizacji strukturą ludności według wieku a poziomem rozwoju społecznogospodarczego państwa 9. Konsekwencje – podaje konsekwencje społeczne i – wskazuje problemy społeczne i – wyjaśnia konsekwencje eksplozji – ocenia konsekwencje eksplozji i gospodarcze społeczeństw demograficznej lub regresu regresu demograficznego w wzrostu i regresu gospodarcze eksplozji starzejących się demograficznego w wybranych wybranych państwach demograficznego w demograficznej państwach – wskazuje na mapie państwa o – ocenia konsekwencje eksplozji wybranych największym przyroście – podaje przykłady skutecznej, demograficznej w skali lokalnej, państwach naturalnym prorodzinnej polityki społecznej regionalnej i globalnej – charakteryzuje konsekwencje rządów wybranych państw eksplozji demograficznej 6. Etapy rozwoju demograficznego na przykładzie wybranych państw świata – opisuje etapy rozwoju demograficznego na przykładzie wybranych państw świata Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry – ocenia działania rządu chińskiego zmierzające do ograniczenia przyrostu liczby ludności – ocenia konsekwencje regresu demograficznego państw znajdujących się w IV i V fazie rozwoju – prognozuje zmiany w kierunkach migracji na świecie – analizuje przyczyny ruchów migracyjnych we współczesnym świecie, wskazuje na mapie ich kierunki – formułuje zależność między tempem rozwoju gospodarczego państw a wielkością migracji – ocenia ruchy migracyjne z punktu widzenia państwa imigracyjnego i emigracyjnego – ocenia problem współczesnych uchodźców – projektuje działania zmierzające do zmniejszenia zjawiska uchodźstwa i do pomocy migrantom przymusowym – wyjaśnia pojęcia: „drenaż – podaje przykłady migracji według – interpretuje mapy i dane mózgów”, uchodźstwo, sukcesja ich przyczyn w wybranych krajach liczbowe prezentujące kierunki i migracji, państwo emigracyjne, – wyjaśnia zjawisko sukcesji migracji rodzaje migracji na świecie i w państwo imigracyjne wybranych krajach – lokalizuje na mapie przykłady – podaje kryteria klasyfikacji państw, których dotyczy zjawisko – oblicza saldo migracji i przyrost migracji ludności rzeczywisty, korzystając z danych sukcesji migracji statystycznych – wymienia przyczyny migracji – wskazuje na mapie główne – wyjaśnia przyczyny dodatniego – wymienia skutki migracji ludności kierunki migracji lub ujemnego salda migracji wybranych państw – przedstawia związek pomiędzy potrzebami człowieka, poziomem ich zaspokojenia a natężeniem migracji – podaje konsekwencje migracji (ekonomiczne, społeczne i kulturowe) dla wybranych krajów emigracyjnych i imigracyjnych 12. Zróżnicowanie – wyjaśnia pojęcia: ekumena, – podaje przykłady warunków – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – ocenia warunki przyrodnicze i warunków subekumena, anekumena, bariera pozytywnie i negatywnie warunków osiedlania się społeczno- -ekonomiczne osiedlania się osadnicza wpływających na człowieka na Ziemi osiedlania się ludności w człowieka na – formułuje prawidłowości, które – wymienia i charakteryzuje osiedlanie się człowieka wybranych regionach świata wyjaśniają wpływ różnych Ziemi warunki przyrodnicze i społecznoczynników na ekonomiczne wpływające na osiedlanie się ludności osiedlanie się człowieka – wyjaśnia pojęcie wskaźnik – wskazuje na mapie obszary – omawia na przykładach znaczenie – ocenia wartość informacyjną 13. Cechy gęstości zaludnienia koncentracji ludności głównych czynników wskaźnika gęstości zaludnienia rozmieszczenia wpływających na gęstość oraz map i danych statystycznych – podaje cechy rozmieszczenia – wskazuje na mapie obszary ludności na świecie zaludnienia prezentujących gęstość ludności na Ziemi słabego zaludnienia – przedstawia konsekwencje zaludnienia na świecie nadmiernej koncentracji ludności – identyfikuje i wyjaśnia problemy – oblicza wskaźnik gęstości społeczne, gospodarcze i zaludnienia wybranych obszarów ekologiczne wynikające z – wyjaśnia przyczyny różnej wysokiej gęstości zaludnienia koncentracji ludności 10, 11. Przyczyny i konsekwencje migracji ludności Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – wyjaśnia pojęcia: wskaźnik 14. Zróżnicowanie aktywności zawodowej, struktury współczynnik bezrobocia zatrudnienia – podaje główne cechy struktury ludności na świecie. zatrudnienia ludności na świecie Problem bezrobocia – charakteryzuje zmiany i wielkość bezrobocia na świecie i w wybranych krajach – podaje skutki bezrobocia 15. Etniczna i narodowościowa struktura ludności świata – wyjaśnia pojęcia: rasa, rasizm, Mulat, Metys, Zambo – charakteryzuje zróżnicowanie narodowościowe ludności na świecie – wyjaśnia pojęcia: język, dialekt, 16. Przyczyny i gwara, analfabetyzacja konsekwencje – charakteryzuje zróżnicowanie upowszechniania się językowe społeczeństw wybranych języków – wyróżnia i podaje przykłady na świecie języków oficjalnych ONZ, języków używanych przez największą liczbę ludności, języków sztucznych i wehikularnych – wskazuje tendencje zmian w strukturze zaludnienia ludności – opisuje nowy międzynarodowy podział pracy (kraje o wysokich i niskich kosztach pracy) – formułuje prawidłowości – na wybranych przykładach ocenia określające zróżnicowanie wpływ globalizacji na bezrobocie struktury zatrudnienia w ludności wybranych krajach na świecie w – ocenia skalę i konsekwencje zależności od poziomu rozwoju społeczne zjawiska bezrobocia kraju – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury zatrudnienia w wybranych krajach – wykazuje zróżnicowanie – na przykładach wybranych krajów – prezentuje i ocenia problem narodowościowe i etniczne wielonarodowych omawia wpływ rasizmu społeczeństw zróżnicowania – ocenia skutki zmian w strukturze – podaje cechy zróżnicowania narodowościowego i etnicznego narodowościowej i etnicznej w etnicznego na przykładzie na funkcjonowanie społeczeństw wybranych krajach wybranych krajów – na przykładzie wybranych – wskazuje na mapie regionów świata przedstawia rozmieszczenie głównych i znaczenie narodowościowego i pośrednich ras ludzkich etnicznego zróżnicowania ludności dla konfliktów zbrojnych – wyjaśnia przyczyny zanikania i – formułuje zależność między – podaje przykłady zanikania upowszechniania się niektórych stopniem rozwoju gospodarczego języków języków na świecie a poziomem analfabetyzacji – podaje przykłady – omawia konsekwencje zanikania i – analizuje i interpretuje mapę upowszechniania się wybranych upowszechniania się niektórych przedstawiającą udział języków na świecie języków na świecie – prezentuje przykłady języków analfabetów wśród ludności – wskazuje na mapie przykłady należących do indoeuropejskiej powyżej 14. r oku życia państw, w których używa się rodziny językowej alfabetu łacińskiego, greckiego, arabskiego, hebrajskiego, chińskiego, cyrylicy 17. Zróżnicowanie religijne ludności na świecie – wymienia i charakteryzuje największe religie świata – podaje główne zasady wiary największych religii na świecie – charakteryzuje zróżnicowanie religijne ludności na świecie, biorąc pod uwagę zasięg występowania, liczbę wyznawców, wiek religii – wskazuje na mapie rozmieszczenie największych religii świata – charakteryzuje cechy religii monoteistycznych i politeistycznych – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – ocenia wpływ religii na życie i religijnego ludności na świecie gospodarkę człowieka – wyjaśnia zmiany liczby – określa wpływ poziomu wiedzy o wyznawców różnych religii w danej religii na stosunek do ich Europie wyznawców oraz poziom – prezentuje różnice i tolerancji religijnej podobieństwa między największymi religiami Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 18. Wpływ cech kulturowych społeczeństwa na życie społeczne i gospodarcze – wyjaśnia pojęcia: kultura, krąg kulturowy, macdonaldyzacja, amerykanizacja, system kastowy – wymienia podstawowe kręgi kulturowe współczesnego świata – wskazuje główne cechy kulturowe społeczeństw należących do różnych kręgów kulturowych – analizuje rozmieszczenie – wykazuje na przykładach głównych kręgów kulturowych na zróżnicowanie kulturowe ludności świecie – omawia wpływ cech kulturowych na życie społeczne i gospodarcze – charakteryzuje podstawowe – uzasadnia równorzędność kultur cechy kultury islamu, angloamerykańskiej i europejskiej – uzasadnia tezę, iż warunkiem koniecznym oceny innych kultur jest ich poznanie, postawa dialogu, akceptacji, tolerancji i otwartości – ocenia rolę zróżnicowania kulturowego w procesie przemian cywilizacyjnych współczesnego świata III. Współczesne procesy urbanizacyjne 19. Zróżnicowanie procesów urbanizacyjnych na świecie – wyróżnia rodzaje urbanizacji – wymienia fazy urbanizacji – wymienia przyczyny zróżnicowania procesów urbanizacyjnych na świecie – podaje cechy różniące procesy urbanizacyjne na świecie – porównuje fazy urbanizacji – wyjaśnia zróżnicowanie przebiegu procesów urbanizacyjnych w różnych regionach świata – wskazuje na mapie państwa o najwyższym i najniższym poziomie urbanizacji na poszczególnych kontynentach – ocenia skutki różnego przebiegu procesów urbanizacyjnych – analizuje przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika urbanizacji, wyjaśnia zaobserwowane dysproporcje – wyjaśnia pojęcia: funkcje miast, – określa strukturę funkcjonalną – wykazuje zmiany funkcji terenów 20. Zmiany w sieć osadnicza, funkcje różnych miast miejskich wraz z ich rozwojem i strukturze – charakteryzuje funkcje wybranych miastotwórcze poziomem rozwoju kraju funkcjonalno - miast, rozróżnia funkcje – wskazuje na mapie przykłady – podaje przykłady miast o różnych przestrzennej miast miastotwórcze, endogeniczne i miast, które uformowały się funkcjach na świecie egzogeniczne dzięki konkretnym funkcjom miastotwórczym – podaje przyczyny zmiany – wyjaśnia przyczyny struktury funkcjonalnowielofunkcyjności współczesnych przestrzennej miast miast 21. Rozwój największych miast świata – wymienia i charakteryzuje różne typy miast i zespołów miejskich – lokalizuje na mapie największe miasta świata – opisuje rozwój ludnościowy i przestrzenny największych miast świata – rozróżnia typy miast i zespołów miejskich na podstawie różnych źródeł – na podstawie materiałów kartograficznych przyporządkowuje wybrane miasta do określonego typu – rozpoznaje na schematach, mapach, rysunkach typy zespołów miejskich, podaje ich przykłady i lokalizuje na mapie – ocenia zmiany struktury funkcjonalno-przestrzennej miast – formułuje zależność między rozwojem cywilizacyjnym a wzrostem znaczenia miast – dokonuje waloryzacji zmian struktury przestrzennofunkcjonalnej różnych miast wraz z rozwojem gospodarczym państw – wyjaśnia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego, wynikające z rozwoju miast – charakteryzuje uwarunkowania historyczne i kulturowe rozwoju miast na różnych kontynentach Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 22. Zróżnicowanie – przedstawia cechy fizjonomiczne fizjonomiczne miast miast typowych dla różnych świata regionów świata – charakteryzuje na przykładach – na podstawie ilustracji, opisu, zmiany w fizjonomii wybranych map satelitarnych porównuje miast świata miasta pod względem cech fizjonomicznych – charakteryzuje typy fizjonomiczne – porównuje układy przestrzenne miast europejskich, miast europejskich, amerykańskich, australijskich, amerykańskich, australijskich, arabskich, wschodnioazjatyckich arabskich, wschodnioazjatyckich – na podstawie fotografii, opisu, planu rozpoznaje typy fizjonomiczne miast – ocenia zmiany struktury przestrzennej miast wraz z rozwojem gospodarczym państw – ocenia przemiany fizjonomiczne miast na świecie oraz miast(a) w regionie, w którym mieszka 23. Zróżnicowanie poziomu życia ludności miejskiej – wymienia podstawowe wskaźniki (kryteria oceny) poziomu życia ludności miejskiej – podaje przykłady zróżnicowania poziomu życia w wybranych miastach na świecie – na przykładzie wybranych miast – ocenia skutki zróżnicowania omawia zróżnicowanie poziomu poziomu życia w miastach życia ich mieszkańców (slumsy, różnych typów i wielkości dzielnice nędzy) w krajach o – ocenia warunki życia w miastach różnym poziomie rozwoju – podaje przykłady działań gospodarczego zmierzających do poprawy – na przykładzie wybranych miast standardu życia w miastach wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu i kosztów życia – porównuje rozmieszczenie w miastach grup społecznych w państwach wysoko rozwiniętych i rozwijających się IV. Działalność gospodarcza człowieka 24. Czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa – wymienia czynniki przyrodnicze rozwoju rolnictwa – charakteryzuje warunki przyrodnicze rozwoju rolnictwa w wybranych regionach świata 25. Społeczno - ekonomiczne uwarunkowania rozwoju rolnictwa na świecie – wyjaśnia pojęcia: kultura rolna, ustrój rolny, interwencjonizm państwowy – wymienia czynniki społecznoekonomiczne rozwoju rolnictwa – charakteryzuje zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na świecie – opisuje najważniejsze funkcje rolnictwa – wykazuje zróżnicowanie warunków przyrodniczych rozwoju rolnictwa na świecie – wykazuje związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a użytkowaniem ziemi, kosztami i poziomem produkcji rolnej – wskazuje na mapie obszary o najkorzystniejszych warunkach rozwoju rolnictwa na poszczególnych kontynentach – charakteryzuje czynniki – przedstawia związki pomiędzy społeczno-ekonomiczne rozwoju warunkami społecznorolnictwa w wybranych regionach ekonomicznymi a rozwojem świata rolnictwa w wybranych regionach świata – charakteryzuje i wskazuje na – prezentuje wpływ uwarunkowań mapie obszary o pozaprzyrodniczych na rozwój najkorzystniejszych warunkach rolnictwa obszarów dla rozwoju rolnictwa na świecie – analizuje i ocenia wpływ elementów środowiska przyrodniczego na rozwój rolnictwa dowolnego regionu – wyjaśnia spadek udziału rolnictwa w tworzeniu PKB wraz z rozwojem gospodarczym państw – ocenia działania człowieka zmierzające do modyfikacji warunków przyrodniczych dla potrzeb rolnictwa w kontekście podnoszenia efektywności rolnictwa – ocenia typy własności gospodarstw rolnych pod kątem ich znaczenia dla rolnictwa Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry – omawia zróżnicowanie cech społeczno-ekonomicznych rozwoju rolnictwa na świecie – wyjaśnia przestrzenne zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na poszczególnych kontynentach 26. Czynniki warunkujące rodzaj produkcji roślinnej 27. Uwarunkowania rozmieszczenia hodowli – dokonuje analizy mapy – ocenia wpływ interwencjonizmu przedstawiającej strukturę państwowego na rozwój agrarną (wielkość i własność rolnictwa (m.in. utrzymanie gospodarstw rolnych) na świecie stabilności cen płodów rolnych i – na podstawie danych ograniczenie nadwyżek żywności statystycznych i wykresów oraz ochrona interesów wyjaśnia zróżnicowanie zasobów rodzimych rolników) pracy (poziom zatrudnienia w – udowadnia twierdzenie, że wraz z rolnictwie) na świecie rozwojem gospodarczym – identyfikuje formy użytkowania następuje coraz większe ziemi, na podstawie danych uniezależnienie rolnictwa kraju statystycznych od środowiska przyrodniczego, a wyższy poziom kultury rolnej powoduje podnoszenie efektywności produkcji rolniczej – wyjaśnia pojęcia: rośliny – charakteryzuje strukturę i poziom – wyjaśnia rozmieszczenie – wyjaśnia przyczyny i ocenia skutki alimentacyjne, przemysłowe, produkcji roślinnej w różnych produkcji roślinnej na świecie upowszechniania się upraw roślin pastewne, pseudoalimentacyjne regionach świata – wyjaśnia czynniki kształtujące genetycznie modyfikowanych, (w tym używki), rośliny – wskazuje główne rejony upraw strukturę i poziom produkcji wskazuje na mapie obszary ich roślinnej w różnych regionach genetycznie modyfikowane modyfikowanych genetycznie upraw, przedstawia argumenty za (transgeniczne) – charakteryzuje przyrodnicze i świata i przeciw żywności pozaprzyrodnicze warunki – wskazuje korzyści i zagrożenia – wskazuje czynniki warunkujące genetycznie modyfikowanej rozmieszczenia upraw zbóż, roślin oraz ocenia skutki rozwoju upraw rozmieszczenie produkcji (pochodzącej z roślin okopowych, cukrodajnych, modyfikowanych genetycznie roślinnej na świecie transgenicznych) oleistych, włóknodajnych, używek – analizuje dane statystyczne dotyczące zbiorów i plonów roślin – wskazuje na mapie główne uprawnych obszary upraw zbóż, roślin – odczytuje z zestawień okopowych, cukrodajnych, statystycznych głównych oleistych, włóknodajnych, używek producentów, eksporterów i importerów – na podstawie danych statystycznych oblicza wielkość plonów obszaru V. Działalność gospodarcza człowieka – wyjaśnia pojęcia: chów, hodowla – wymienia czynniki warunkujące rozmieszczenie hodowli na świecie – wymienia główne zwierzęta hodowlane i wskazuje na mapie ich rozmieszczenie – opisuje czynniki wpływające na rozmieszczenie bydła, trzody chlewnej i owiec – wyjaśnia wpływ dużej koncentracji ludności na rozwój chowu trzody chlewnej – omawia strukturę i poziom produkcji zwierzęcej w różnych regionach świata – charakteryzuje czynniki kształtujące strukturę i wielkość produkcji zwierzęcej w różnych regionach świata – wykazuje zależność między rozmieszczeniem zwierząt hodowlanych a religią (nakazami i zakazami żywieniowymi i zwyczajami religijnymi) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – analizuje przyczyny spadku pogłowia bydła w Europie oraz zwiększającej się koncentracji owiec w krajach muzułmańskich i formułuje wnioski 28. Typy rolnictwa na świecie – wyjaśnia pojęcia: rolnictwo samozaopatrzeniowe, monokultura, rolnictwo plantacyjne – podaje cechy rolnictwa w wybranych regionach świata 29. Możliwości rozwoju – wskazuje największe łowiska na świecie wykorzystania – wymienia sposoby i podaje zasobów oceanów i przykłady wykorzystania zasobów mórz oceanów i mórz – charakteryzuje typy rolnictwa na świecie – wskazuje na mapie przykłady państw z rolnictwem intensywnym i ekstensywnym – wykazuje związki pomiędzy cechami produkcji rolnej a typem rolnictwa – porównuje cechy rolnictwa intensywnego i ekstensywnego – analizuje prawidłowości rozmieszczenia poszczególnych typów rolnictwa – wyjaśnia różnice między rolnictwem towarowym a samozaopatrzeniowym i podaje przykłady – wskazuje na mapie obszary intensywnego rybołówstwa morskiego – wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące rozmieszczenie łowisk w morzach i oceanach – wyjaśnia znaczenie dostępu do morza dla gospodarki państw – korzystając z danych statystycznych i wykresów, opisuje strukturę połowów według gatunków – wymienia kraje o największych połowach morskich oraz słodkowodnych i lokalizuje je na mapie – ocenia stopień wykorzystania zasobów oceanów i mórz – przyporządkowuje rolnictwo w danym regionie świata do odpowiedniego typu – na podstawie wybranych wskaźników statystycznych rozpoznaje typ rolnictwa – ocenia wpływ rolnictwa intensywnego i ekstensywnego na środowisko geograficzne wybranych regionów – omawia przyczyny pustynnienia wybranych obszarów świata – wyjaśnia spadek połowów ryb u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej i wzrost w krajach Azji Południowo-Wschodniej – formułuje i wyjaśnia zależność między stopniem rozwoju gospodarczego a rozwojem rybołówstwa dalekomorskiego – prezentuje główne zalecenia Konwencji Prawa Morza – ocenia skutki wzrostu wykorzystania zasobów morskich 30. Przyczyny zróżnicowania poziomu i struktury wyżywienia ludności na świecie – wyjaśnia pojęcia: głód jawny, – opisuje przyczyny zróżnicowania – wyjaśnia przyczyny głód utajony, zielona rewolucja, poziomu i struktury wyżywienia nierównomiernego niedożywienie ludności na świecie rozmieszczenia produkcji żywności na świecie – wskazuje na mapie obszary – wymienia przyczyny – wyjaśnia różnice między głodem występowania głodu na świecie zróżnicowania poziomu i – wyjaśnia przyczyny głodu i jawnym a utajonym struktury wyżywienia ludności na niedożywienia ludności świata – wymienia organizacje o świecie – wymienia konsekwencje światowym zasięgu, które zróżnicowania poziomu i zajmują się diagnozowaniem i struktury wyżywienia ludności na rozwiązywaniem problemów świecie wyżywienia ludności oraz ich konsekwencjami – formułuje zależność między poziomem rozwoju gospodarczego a występowaniem zjawiska głodu i niedożywienia – charakteryzuje zróżnicowanie poziomu wyżywienia ludności na świecie na podstawie podziału norm żywieniowych FAO i WHO – proponuje sposoby walki z głodem oraz ocenia ich skuteczność Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 31. Konieczność – opisuje czynniki rozwoju leśnictwa – określa tendencje zmian w racjonalnego zalesieniu kontynentów gospodarowania zasobami leśnymi na świecie – wskazuje na mapie i wyjaśnia zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie – charakteryzuje zróżnicowanie sposobów gospodarowania zasobami leśnymi na świecie – ocenia racjonalność gospodarowania zasobami leśnymi na świecie – prezentuje ekologiczne i przyrodnicze funkcje lasów, ocenia rolę lasów w życiu i gospodarce człowieka – charakteryzuje przyczyny zróżnicowania wskaźnika lesistości na świecie – opisuje przyczyny wylesiania (deforestacji) oraz wskazuje obszary o największej intensywności tego zjawiska – ocenia globalne i regionalne skutki nadmiernego wycinania lasów – charakteryzuje założenia „zielonej rewolucji” i ocenia jej skutki – proponuje sposoby zwiększenia produkcji żywności w regionach głodu oraz jej racjonalnej dystrybucji na świecie – porównuje gospodarkę leśną obszaru Europy i Ameryki Północnej oraz Azji PołudniowoWschodniej, Afryki i Ameryki Południowej i formułuje wnioski – na podstawie analizy danych statystycznych identyfikuje głównych producentów drewna i papieru na świecie, podaje przyczyny zaobserwowanych różnic – uzasadnia konieczność racjonalnego (zgodnego z założeniami rozwoju zrównoważonego) gospodarowania zasobami leśnymi na świecie 32. Przyczyny i skutki wzrostu produkcji energii – wyjaśnia pojęcia: sprawność energetyczna, energetyka konwencjonalna, energetyka alternatywna – określa rolę energii w życiu gospodarczym 33. Zmiany w wielkości i strukturze zużycia źródeł energii – wyjaśnia pojęcia: energetyka, źródła energii pierwotnej, źródła odnawialne i nieodnawialne, bilans energetyczny – wymienia rodzaje źródeł energii – analizuje i charakteryzuje zmiany w wielkości produkcji energii na świecie i w wybranych krajach – klasyfikuje źródła energii pierwotnej, uwzględniając podział na źródła nieodnawialne i odnawialne – analizuje zmiany w strukturze zużycia źródeł energii – wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zużycia źródeł energii w wybranych krajach – wyjaśnia przyczyny wzrostu – wskazuje i ocenia konsekwencje produkowanej energii na świecie wzrostu produkcji energii w skali globalnej i w wybranych – na podstawie danych regionach statystycznych zapisanych w – uzasadnia lokalizację produkcji różnej postaci (np. tabel, energii elektrycznej w miejscach wykresów) wymienia głównych dużego jej zużycia producentów energii elektrycznej na świecie i wskazuje ich na mapie – przedstawia zmiany w bilansie – analizuje mapy lub zestawienia energetycznym świata na statystyczne dotyczące wielkości przestrzeni lat produkcji energii elektrycznej na – analizuje przyczyny spadku 1 mieszkańca w kWh i formułuje wykorzystania węgla i wzrostu wnioski znaczenia ropy naftowej, gazu – wyjaśnia zależność zużycia energii ziemnego oraz źródeł elektrycznej na jednego odnawialnych mieszkańca od rozwoju – charakteryzuje udział społeczno-gospodarczego poszczególnych źródeł energii regionu pierwotnej w ogólnej produkcji energii (mechanicznej, elektrycznej i cieplnej) Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – określa przyczyny zmian globalnej – charakteryzuje tendencje zmian produkcji energii elektrycznej od w strukturze produkcji energii lat 70. elektrycznej według typów elektrowni XX w. – ocenia sprawność energetyczną poszczególnych typów elektrowni, wymienia oraz charakteryzuje ich zalety i wady 34. Energetyka alternatywna 35. Czynniki kształtujące rozmieszczenie i rozwój wybranych gałęzi przemysłu 36. Zróżnicowanie produkcji przemysłowej na świecie – wymienia rodzaje alternatywnych źródeł energii – wyjaśnia pojęcia: przemysł, czynniki lokalizacji przemysłu, lokalizacja przymusowa, związana, swobodna – wymienia podstawowe gałęzie przemysłu – podaje wielkość i strukturę produkcji przemysłowej w wybranych krajach – charakteryzuje i podaje zalety i wady alternatywnych źródeł energii – uzasadnia konieczność pozyskiwania nowych źródeł energii – wymienia wady i zalety wykorzystania alternatywnych źródeł energii – wskazuje na mapie państwa wykorzystujące do produkcji energii elektrycznej źródła odnawialne – wyjaśnia przyczyny rosnącego znaczenia źródeł alternatywnych – wymienia alternatywne (niepochodzące ze spalania paliw kopalnych lub rozszczepiania jąder atomowych) źródła energii, wyjaśnia ich znaczenie dla współczesnej gospodarki – ocenia perspektywy rozwoju wykorzystania nowych źródeł energii – prezentuje branżowy podział – wyjaśnia przyczyny rozwoju – dobiera czynniki lokalizacji przemysłu wybranych gałęzi przemysłu przemysłu do wybranych gałęzi – charakteryzuje rozmieszczenie – charakteryzuje funkcje przemysłu przemysłu i uzasadnia swój wybór – wyjaśnia różnice między wybranych gałęzi przemysłu – wymienia i definiuje podstawowe lokalizacją przymusową, związaną czynniki lokalizacji przemysłu i swobodną – proponuje i uzasadnia lokalizację zakładów przemysłu wysokich technologii – porównuje wielkość i strukturę – ocenia zmiany w strukturze – wyjaśnia spadek produkcji przemysłowej w produkcji przemysłowej na zapotrzebowania na stal w regionach o różnym poziomie świecie i w miejscu zamieszkania krajach wysoko rozwiniętych rozwoju gospodarczego gospodarczo i wzrost znaczenia – charakteryzuje przeobrażenia hutnictwa metali w państwach strukturalne przemysłu, – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania dokonujące się wraz z rozwojem nowo uprzemysłowionych wielkości i struktury produkcji gospodarczym – charakteryzuje zmiany w przemysłowej w wybranych rozmieszczeniu przemysłu – porównuje i wyjaśnia krajach środków transportu geograficzne zróżnicowanie – wyjaśnia duże znaczenie Japonii zmian w przemyśle krajów o w wytwarzaniu statków i różnym stopniu rozwoju samochodów oraz produktów gospodarczego przemysłu elektronicznego – porównuje strukturę gałęziową państw wysoko rozwiniętych i rozwijających się Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry 37. Nowoczesne gałęzie przemysłu i ich wpływ na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka – charakteryzuje nowoczesne gałęzie przemysłu – podaje przykłady wpływu nowoczesnych gałęzi przemysłu na rozwój gospodarczy i jakość życia człowieka – ocenia wpływ nowoczesnych gałęzi przemysłu na rozwój gospodarczy – wyjaśnia związek pomiędzy rozwojem nowoczesnych gałęzi przemysłu a jakością życia człowieka – wymienia rodzaje usług – prezentuje podział usług według 38. Zróżnicowanie materialnych i niematerialnych różnych kryteriów zaspokojenia – przedstawia zróżnicowanie – wymienia czynniki wpływające na potrzeb na usługi w zakresu i poziomu usług w poziom rozwoju usług państwach o różnym państwach o różnym poziomie poziomie rozwoju rozwoju gospodarczego – omawia przyczyny dynamicznego gospodarczego rozwoju usług w KWR 39. Rozwój usług turystycznych na świecie – wyjaśnia pojęcia: turystyka, turystyka kwalifikowana, saldo gospodarki turystycznej – wymienia główne rodzaje usług turystycznych na świecie – przedstawia zróżnicowanie poziomu usług turystycznych na świecie – podaje przyczyny rozwoju usług turystycznych na świecie – omawia znaczenie rozwoju usług turystycznych w gospodarce wybranych krajów – na podstawie informacji statystycznych, opisów, map i wiedzy z mediów proponuje nowe miejsce lokalizacji technopolii na świecie oraz uzasadnia wybór – formułuje zależność wzrostu znaczenia przemysłu wysokiej technologii od poziomu rozwoju gospodarczego – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania – formułuje i uzasadnia zależność poziomu usług na przykładzie między rozwojem gospodarczym wybranych państw a wzrostem zatrudnienia w – wskazuje na mapie regiony, usługach państwa, obszary o najmniejszym – analizuje dane dotyczące i największym udziale usług w przestrzennego zróżnicowania gospodarce, wyjaśnia udziału usług w tworzeniu PKB dysproporcje – przedstawia dominujące rodzaje usług w poszczególnych etapach – przedstawia związek pomiędzy ich rozwoju zatrudnieniem w usługach a – wyjaśnia rolę usług w tworzeniu poziomem rozwoju PKB jako miernika poziomu gospodarczego w różnych krajach rozwoju społecznogospodarczego państwa – wyjaśnia przyczyny wzrostu – analizuje dane statystyczne znaczenia turystyki światowej, dotyczące salda gospodarki analizuje i prezentuje czynniki turystycznej wybranych krajów, wpływające na rozwój turystyki wyjaśnia zaobserwowane różnice (np. ujemne saldo w Niemczech i – wymienia i opisuje rodzaje Wielkiej Brytanii, dodatnie we turystyki ze względu na motywy Francji i Hiszpanii) wyjazdów – charakteryzuje wpływ turystyki – wymienia i wskazuje na mapie na organizację przestrzeni oraz państwa o największych zmianę w zagospodarowaniu wpływach z turystyki światowej przestrzennym obszarów oraz kraje o największych atrakcyjnych dla turystów wydatkach na wyjazdy – ocenia wpływ ruchu zagraniczne turystycznego na stan środowiska przyrodniczego, proponuje działania niwelujące zagrożenia ekologiczne – wymienia największe korporacje high-tech na świecie – opisuje czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej techniki Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – opisuje zróżnicowanie struktury 40, 41. Uwarunkowania – przedstawia rolę transportu w gospodarce transportu w wybranych rozwoju różnych regionach świata oraz wskazuje – wymienia czynniki wpływające na rodzajów transportu zachodzące w niej zmiany rozwój różnych rodzajów w wybranych – prezentuje wady i zalety różnych transportu w wybranych regionach świata środków transportu regionach świata 42. Nowoczesne systemy i środki łączności – korzystając z map wyjaśnia wpływ elementów środowiska przyrodniczego i czynników społeczno-ekonomicznych na kształt sieci transportowej poszczególnych kontynentów – opisuje wpływ środowiska przyrodniczego na rozwój wybranych rodzajów transportu – charakteryzuje wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na rozwój środków transportu – porównuje rozwój usług transportowych w różnych regionach świata – na podstawie danych statystycznych ocenia zróżnicowanie rozwoju transportu w wybranych państwach świata, analizuje mapę zróżnicowania rozwoju transportu na świecie – korzystając z różnych źródeł informacji porównuje gęstość sieci transportowej w wybranych wysoko i słabo rozwiniętych państwach świata oraz wyjaśnia zaobserwowane różnice – przedstawia i ocenia wpływ transportu na środowisko przyrodnicze – opisuje nowe systemy i środki – analizuje i porównuje rozwój – analizuje mapę zróżnicowania – ocenia wpływ zmian społecznołączności łączności w wybranych krajach dostępu do internetu na świecie i gospodarczych współczesnego wyjaśnia świata na tempo rozwoju – podaje zalety i wady korzystania z – omawia znaczenie nowoczesnych przyczyny zaobserwowanych nowoczesnych środków łączności internetu systemów oraz środków łączności dysproporcji – na podstawie zestawień w życiu społecznym i gospodarce statystycznych porównuje liczbę – charakteryzuje wady i zalety abonentów telefonii korzystania z internetu (stacjonarnej i komórkowej) w – wyjaśnia znaczenie poczty, radia, państwach wysoko i słabo telewizji i prasy w procesach rozwiniętych, wyjaśnia globalizacji zaobserwowane różnice – ocenia poziom rozwoju systemu – uzasadnia twierdzenie, że łączności w miejscu zamieszkania informacja stanowi najcenniejszy towar współczesnego świata – ocenia perspektywy rozwoju 43. Wpływ rozwoju – wymienia i charakteryzuje główne – przedstawia wpływ rozwoju usług – charakteryzuje wpływ usług na rodzaje usług w miejscu materialnych i niematerialnych na aktywizację i integrację usług na świecie i w miejscu usług materialnych i jakość życia człowieka zamieszkania gospodarczą regiozamieszkania niematerialnych na – wyjaśnia wzrost znaczenia usług – podaje przyczyny rozwoju – ocenia stopień rozwoju usług w nów jakość życia dla producenta oraz w ogólnym głównych rodzajów usług miejscu zamieszkania – wyjaśnia wpływ rozwoju usług na człowieka. Usługi w zatrudnieniu w danym kraju rozwój społeczno-gospodarczy i – przeprowadza badania terenowe miejscu jakość życia w swojej miejscowości na temat – opracowuje ankietę w swojej zamieszkania ucznia usług i dokonuje analizy miejscowości na temat usług jakościowej i ilościowej ich wyników – w badaniach korzysta z narzędzi TIK Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry – wyjaśnia wpływ społecznych, gospodarczych i politycznych czynników na rozwój, wielkość i kierunki handlu międzynarodowego państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego – wymienia grupy towarów, które obecnie stanowią przedmiot wymiany towarowej – wskazuje kierunki przemieszczania różnych grup towarów na świecie – wyjaśnia zmiany geograficznych kierunków handlu międzynarodowego na początku XXI w. – ocenia prawdziwość stwierdzenia, że geograficzne kierunki handlu międzynarodowego są odzwierciedleniem zróżnicowania rozwoju gospodarczego świata Uczeń: 44. Geograficzne kierunki handlu międzynarodowego – analizuje i przedstawia główne kierunki wymiany międzynarodowej – ukazuje zmiany kierunków handlu międzynarodowego – wyjaśnia przyczyny zmian kierunków handlu międzynarodowego – przedstawia wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój społecznogospodarczy państw 45. Zróżnicowanie struktury eksportu i importu w wybranych państwach świata – wyjaśnia pojęcie bilansu handlowego – wymienia składniki obrotu międzynarodowego – analizuje i charakteryzuje strukturę towarową handlu wybranych państw – wyjaśnia zmiany struktury towarowej handlu międzynarodowego – przedstawia konsekwencje odmiennej struktury eksportu i – importu w KWR i KSR – na podstawie danych statystycznych (tabel, wykresów) wymienia największych importerów i eksporterów na świecie – wskazuje na mapie przykłady państw o ujemnym i dodatnim bilansie handlowym ocenia znaczenie wartości bilansu handlowego dla rozwoju gospodarczego regionu – formułuje prawidłowości ukazujące związki między poziomem rozwoju gospodarczego a strukturą towarową eksportu i importu – wyjaśnia zmiany w wielkości eksportu i importu światowego w ciągu ostatnich 25 lat – ukazuje rolę globalizacji gospodarczej we wzroście znaczenia handlu międzynarodowego – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia urządzeń i maszyn opartych na wysokich technologiach w międzynarodowym obrocie handlowym – analizuje zestawienia statystyczne dotyczące struktury importu i eksportu wybranych państw świata według grup towarów – wyjaśnia wzrost znaczenia transferu kapitału w obrocie międzynarodowym VI. Problemy polityczne współczesnego świata 46. Procesy integracyjne na świecie – wskazuje przejawy integracji w wymiarze krajowym, regionalnym i lokalnym – podaje przykłady międzynarodowych organizacji gospodarczych i politycznowojskowych – charakteryzuje różne aspekty procesów integracji i dezintegracji w Europie i na świecie – lokalizuje członków poszczególnych organizacji międzynarodowych na mapie – wyjaśnia płaszczyzny integracji – wyjaśnia polityczne i gospodarcze państw oraz charakteryzuje aspekty procesu integracji Europy działania integracyjne – porównuje przebieg procesów – wskazuje na mapie i krótko integracyjnych i opisuje wybrane organizacje o dezintegracyjnych w różnych charakterze zrzeszeń regionach świata regionalnych oraz podaje cele ich działania Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry – wskazuje na mapie państwa należące do Unii Europejskiej „starej” i „nowej” 47. Skutki procesów integracyjnych 48, 49. Przejawy procesów globalizacji. Pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie – wskazuje na przykładach skutki procesów integracyjnych na świecie – przedstawia przyczyny i przykłady izolacji państw na świecie – wyjaśnia pojęcia: globalizacja, organizacje ponadnarodowe – podaje przykłady przejawów globalizacji – charakteryzuje cele, zadania, etapy i płaszczyzny integracji Unii Europejskiej – identyfikuje i wyjaśnia problemy rozwoju procesów integracji w Europie i na świecie – podaje przykłady izolacji oraz – charakteryzuje przyczyny i ocenia integracji i dezintegracji państw skutki zjawiska izolacji państw na świecie, a następnie wskazuje – opisuje korzyści z integracji europejskiej je na mapie – dokonuje oceny aktualnych – ocenia znaczenie Unii Europejskiej procesów integracyjnych w rozwiązywaniu problemów społecznych, gospodarczych, ekologicznych i bezpieczeństwa kontynentu europejskiego – charakteryzuje przejawy procesów globalizacji – wymienia oraz charakteryzuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji na świecie – podaje przykłady skutków globalizacji dla krajów o różnym – poziomie rozwoju – ocenia skutki globalizacji dla krajów o różnym poziomie rozwoju – uzasadnia wpływ procesów globalizacji na życie i gospodarkę poszczególnych krajów wyjaśnia rolę środków masowego przekazu w procesach globalizacyjnych współczesnego świata – ocenia wpływ globalizacji kulturowej (np. wzrost znaczenia języka angielskiego, swobodny przepływ informacji, nowy kształt rynku pracy, zmianę zachowań konsumpcyjnych, ujednolicenie wzorców kultury i rozrywki itp.) na środowisko społeczne państw świata – wykazuje wpływ procesu globalizacji (stale powiększających się zależności gospodarczych, politycznych i kulturowych) na działania integracyjne – na podstawie danych statystycznych, wykresów, informacji z mediów dokonuje analizy sytuacji społecznogospodarczej Unii Europejskiej na tle całej Europy i państw świata – ocenia szanse i zagrożenia wynikające z rozszerzania zasięgu Unii Europejskiej – identyfikuje i ocenia korzyści wynikające z integracji gospodarczej i politycznowojskowej na świecie – ocenia wpływ organizacji integracyjnych na rozwiązanie problemów globalnych, regionalnych i lokalnych – ocenia znaczenie procesów globalizacji w przemianach społecznych i gospodarczych wybranych regionów na świecie – wyjaśnia rolę globalizacji w tworzeniu wielkich międzynarodowych organizacji, przedsiębiorstw i korporacji oraz ich wpływ na sytuację społecznogospodarczą regionów – opisuje wpływ globalizacji na rozwiązanie problemów społecznych w skali globalnej i lokalnej (np. zagrożenia równowagi ekologicznej, głodu, ubóstwa, braku poszanowania swobód obywatelskich) – wyjaśnia wpływ globalizacji na proces tworzenia się nowego – identyfikuje pozytywne i negatywne skutki procesów globalizacji w miejscu swojego zamieszkania podziału społecznego Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 50. Czynniki stabilizujące i destabilizujące sytuację polityczną na świecie – wymienia czynniki stabilizujące i destabilizujące sytuację polityczną na świecie – charakteryzuje czynniki stabilizujące i destabilizujące sytuację polityczną na świecie – wykazuje i wyjaśnia zmiany czynników stabilizujących i destabilizujących sytuację polityczną w różnych regionach świata – dokonuje waloryzacji procesów globalizacyjnych, ocenia skutki globalizacji dla życia ludzi – uzasadnia tezę, że globalizacja sprzyja koncentracji produkcji, bogactwa i władzy – ocenia skutki działania czynników destabilizujących i stabilizujących na funkcjonowanie państw – charakteryzuje i ocenia działania organizacji międzynarodowych na rzecz stabilizacji sytuacji politycznej w różnych regionach świata 51. Główne obszary współczesnych konfliktów zbrojnych – wyjaśnia pojęcie: terroryzm – wyjaśnia przyczyny i przebieg oraz – wskazuje obszary współczesnych skutki konfliktów zbrojnych w konfliktów i napięć na świecie wybranych regionach współczesnego świata – charakteryzuje przyczyny oraz – wyjaśnia powody częstych wojen skutki konfliktów zbrojnych i domowych w Afryce – ocenia skuteczność i zasadność napięć w Europie, Azji, Afryce interwencji międzynarodowej w – wyjaśnia przyczyny i opisuje Iraku i Afganistanie formy współczesnego terroryzmu – ocenia skutki działań – wymienia strony konfliktów, terrorystycznych na świecie lokalizuje na mapie politycznej – uzasadnia konieczność obszary objęte konfliktami współpracy międzynarodowej w zwalczaniu terroryzmu światowego Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: I. Położenie i środowisko geograficzne Polski 1. Położenie Polski w Europie – określa współrzędne geograficzne skrajnie położonych punktów – zna i rozumie pojęcia: terytorium, obszar lądowy, morskie wody wewnętrzne 2, 3. Budowa geologiczna – wymienia i opisuje najważniejsze wydarzenia z przeszłości Polski geologicznej Polski w nawiązaniu do budowy geologicznej Europy – wymienia cechy budowy geologicznej Polski 4. Jednostki tektoniczne Polski – wymienia jednostki tektoniczne Polski – opisuje położenie Polski na tle głównych jednostek tektonicznych Europy 5. Surowce mineralne – wskazuje na mapie surowce mineralne występujące na platformie wschodnioeuropejskiej, zachodnioeuropejskiej i w obrębie alpejskich struktur fałdowych – podaje cechy położenia – opisuje zmiany terytorialne Polski – ocenia pozytywny i negatywny fizycznogeograficznego i w ujęciu historycznym wpływ położenia geopolitycznego Polski – oblicza rozciągłość południkową i geopolitycznego na środowisko i – wyjaśnia przyrodnicze i równoleżnikową Polski gospodarkę Polski pozaprzyrodnicze konsekwencje położenia Polski – omawia etapy rozwoju – analizuje i interpretuje mapy – wyjaśnia wpływ ruchów geologicznego Polski geologiczne górotwórczych na – charakteryzuje proces – odtwarza na podstawie ukształtowanie powierzchni powstawania gór zrębowych i przekrojów geologicznych kraju fałdowych przeszłość geologiczną – wyjaśnia sposób powstawania wybranych regionów Polski płaszczowin – wskazuje na mapie – porównuje cechy budowy – charakteryzuje poszczególne rozmieszczenie głównych platformy jednostki tektoniczne Polski struktur geologicznych Europy wschodnioeuropejskiej i – wskazuje na mapie zachodnioeuropejskiej rozmieszczenie głównych – rozpoznaje jednostki tektoniczne jednostek tektonicznych Polski na podstawie opisu ich Polski charakterystycznych cech – określa zasoby głównych – wykazuje związki między budową – ocenia znaczenie surowców surowców mineralnych w geologiczną Polski a mineralnych dla gospodarki i nawiązaniu do wydarzeń występowaniem poszczególnych rozwoju kraju geologicznych w poszczególnych surowców mineralnych erach – ocenia wpływ eksploatacji – wyjaśnia proces powstawania surowców mineralnych na stan surowców mineralnych na środowiska przyrodniczego obszarze Polski 6, 7. Wpływ zlodowaceń na rzeźbę powierzchni Polski – opisuje przebieg zlodowaceń czwartorzędowych w Polsce na tle zlodowaceń Europy – wymienia formy powstałe w wyniku działalności lądolodów i lodowców górskich – wskazuje na mapie zasięgi poszczególnych zlodowaceń plejstoceńskich – przedstawia wpływ lodowców na rzeźbę gór – opisuje cechy rzeźby staro- i młodoglacjalnej – lokalizuje na mapie obszary o – opisuje układ form rzeźby krajobrazie staro- i młodo polodowcowej w stosunku do glacjalnym czoła lądolodu – wymienia oraz charakteryzuje – porównuje cechy rzeźby staro- i formy powstałe w wyniku młodoglacjalnej działalności erozyjnej i – wskazuje wpływ przebiegu pradolin na układ współczesnej akumulacyjnej lodowców górskich i lądolodów sieci rzecznej – wyjaśnia wpływ zlodowaceń na – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania jeziorność Polski grubości osadów plejstoceńskich – wyjaśnia genezę pokryw na obszarze Polski lessowych w Polsce Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 8. Ukształtowanie powierzchni Polski 9. Czynniki kształtujące klimat Polski – wymienia cechy ukształtowania – charakteryzuje procesy powierzchni Polski rzeźbotwórcze, które wpłynęły na zróżnicowanie ukształtowania – wskazuje na mapie najwyżej i powierzchni kraju najniżej położone punkty w – wskazuje na mapie pasy rzeźby i Polsce wyjaśnia, na czym polega jej pasowy układ – wyjaśnia pojęcia: czynniki meteorologiczne i czynniki niemeteorologiczne – wymienia czynniki kształtujące klimat Polski – wyjaśnia wpływ czynników kształtujących klimat Polski na jego poszczególne elementy – podaje nazwy mas powietrza kształtujących klimat w Polsce oraz wskazuje ich obszary źródłowe – wyjaśnia przyczyny – ocenia wpływ działalności zróżnicowania ukształtowania człowieka na zmiany rzeźby Polski powierzchni Polski – rozpoznaje na fotografii typ – omawia wpływ zlodowaceń krajobrazu i charakteryzuje cechy rzeźby występujące w danym czwartorzędowych na ukształtowanie powierzchni krajobrazie kraju – interpretuje krzywą – wykazuje związki między budową hipsograficzną Polski geologiczną a ukształtowaniem powierzchni Polski – omawia wpływ położenia Polski – na podstawie opisu stanu pogody w Europie na klimat naszego rozpoznaje masy powietrza kraju napływające nad Polskę – charakteryzuje masy powietrza – wyjaśnia przyczyny częstych kształtujące klimat Polski zmian stanów pogody w Polsce 10. Cechy klimatu Polski – wyjaśnia pojęcie: termiczna pora roku – wymienia i charakteryzuje klimatyczne pory roku – podaje cechy klimatu występujące w wybranych regionach klimatycznych Polski 11. Zasoby wodne Polski 12. Sieć rzeczna Polski – wymienia elementy zasobów wodnych Polski – podaje składniki bilansu wodnego Polski – charakteryzuje przestrzenne zróżnicowanie wybranych elementów klimatu Polski – wymienia cechy klimatu Polski świadczące o jego przejściowości między klimatem morskim i kontynentalnym strefy umiarkowanej – porównuje cechy klimatu występujące w poszczególnych regionach klimatycznych Polski i wyjaśnia przyczyny – omawia wpływ czynników kształtujących klimat Polski na rozkład temperatury i opadów – uzasadnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski – określa przyczyny niskich zasobów wodnych Polski – ocenia zasoby wodne Polski na tle państw Unii Europejskiej – wskazuje na mapie obszary zagrożone deficytem wody – wymienia główne cechy układów – opisuje dorzecza głównych rzek – porównuje gęstość sieci rzecznej sieci rzecznej poszczególnych obszarów Polski Polski – wskazuje na mapie obszary – wyjaśnia różnice między – charakteryzuje ustroje polskich dorzeczy głównych rzek Polski gęstością sieci rzecznej obszarów rzek gór, wyżyn i nizin w Polsce – wyznacza działy wodne między Wisłą, Odrą a rzekami pobrzeży – analizuje i interpretuje mapy klimatyczne – dokonuje analizy i interpretuje dane zapisane w postaci tabel i wykresów – rozpoznaje stacje meteorologiczne na podstawie klimatogramów i danych statystycznych – wyjaśnia gospodarcze skutki zróżnicowania okresu wegetacyjnego w Polsce – wykazuje zależności między bilansem wodnym a warunkami klimatycznymi i hydrologicznymi Polski – przedstawia propozycje działań zmierzających do oszczędnego wykorzystania zasobów wodnych naszego kraju – na podstawie mapy, schematów i rycin rozpoznaje układy sieci rzecznych – wykazuje zależności między rodzajem zasilania a wahaniami stanów wody w rzekach w ciągu roku Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: – lokalizuje na mapie rzeki należące do zlewiska Morza Północnego i Czarnego – podaje przyczyny powodzi w Polsce i ocenia ich skutki – wyjaśnia asymetrię dorzeczy Wisły i Odry – proponuje działania zapobiegające skutkom powodzi lub zmniejszające skutki powodzi 13. Rozmieszczenie jezior – wyjaśnia pojęcia: jeziorność, typ – omawia rozmieszczenie jezior w genetyczny jezior Polsce i podaje przyczyny w Polsce – wymienia typy genetyczne jezior – wymienia i lokalizuje na mapie sztuczne zbiorniki wodne i kanały 14. Morze Bałtyckie 15, 16. Zróżnicowanie glebowe w Polsce Temat – lokalizuje na mapie Morze Bałtyckie – wymienia i wskazuje na mapie państwa nadbałtyckie – podaje cechy fizyczne i chemiczne wód Bałtyku – wymienia przyczyny zanieczyszczenia Bałtyku – omawia kolejne etapy rozwoju Morza Bałtyckiego – podaje przykłady działań międzynarodowych na rzecz ochrony wód Bałtyku – wymienia i opisuje genezę poszczególnych rodzajów wybrzeży morskich – wymienia typy gleb strefowych, – charakteryzuje rozmieszczenie śródstrefowych i astrefowych w gleb strefowych, śródstrefowych i Polsce astrefowych w kraju – podaje przykłady obszarów gleb – przedstawia zróżnicowanie zdegradowanych żyzności gleb – wymienia sposoby zapobiegania – omawia klasyfikację bonitacyjną degradacji gleb gleb w Polsce – omawia funkcje sztucznych zbiorników wodnych – wykazuje przyrodnicze i gospodarcze znaczenie jezior – na podstawie mapy, zdjęcia, rysunku lub opisu rozpoznaje rodzaje wybrzeży – omawia gospodarcze znaczenie Morza Bałtyckiego – wskazuje na mapie Morza Bałtyckiego: głębie, ławice oraz różne typy wybrzeży – szkierowe, fiordowe, klifowe, wyrównane i mierzejewo-zalewowe – proponuje działania zmierzające do zmniejszenia poziomu zanieczyszczenia wód Bałtyku – opisuje czynniki glebotwórcze decydujące o typie gleb w poszczególnych obszarach Polski – ocenia przydatność rolniczą polskich gleb – charakteryzuje przyrodnicze i antropogeniczne przyczyny degradacji gleb – przedstawia działania prowadzące do zwiększania przydatności gleb dla rolnictwa Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny – wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania jeziorności w Polsce – na podstawie opisu lub rysunku poziomicowego i batymetrycznego rozpoznaje typy genetyczne mis jeziornych – na podstawie schematów, animacji, rysunków, map opisuje fazy formowania się Morza Bałtyckiego – charakteryzuje cechy dna morskiego i linię brzegową Bałtyku – formułuje i wyjaśnia zależności między położeniem Morza Bałtyckiego oraz jego typem a wielkością zasolenia wód powierzchniowych – analizuje mapę izohalin i podaje wnioski – analizuje mapy rozkładu średniej rocznej temperatury wód powierzchniowych Bałtyku i podaje wnioski – na podstawie danych statystycznych ocenia wartość użytkową gleb w Polsce – na podstawie opisu lub profilu glebowego rozpoznaje typy genetyczne gleb w Polsce – wykazuje i uzasadnia związki między różnymi typami gleb a rodzajem upraw poszczególnych zbóż, roślin okopowych i pastewnych – ocenia wpływ zróżnicowania glebowego Polski na strukturę użytkowania gruntów ornych dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry – podaje przykłady gatunków charakterystycznych dla poszczególnych zbiorowisk – wymienia i lokalizuje na mapie zasięgi największych kompleksów leśnych w Polsce – na podstawie diagramów podaje skład gatunkowy lasów – wyjaśnia przyczyny zmniejszania się powierzchni lasów w Polsce – wymienia i wyjaśnia zależności między położeniem geograficznym Polski a granicą występowania drzew iglastych i liściastych – uzasadnia konieczność ochrony gatunkowej roślin – charakteryzuje rozmieszczenie obszarów chronionych w Polsce – lokalizuje na mapie różne formy ochrony przyrody w Polsce – przedstawia główne założenia i idee rozwoju zrównoważonego – podaje i charakteryzuje formy współpracy międzynarodowej na rzecz środowiska – charakteryzuje i ocenia skutki degradacji i dewastacji środowiska – wymienia główne problemy ekologiczne Polski i wyjaśnia ich przyczyny – proponuje działania mogące wpłynąć na poprawę stanu środowiska przyrodniczego w Polsce – omawia konieczność działań na rzecz restytucji i zachowania naturalnych elementów środowiska przyrodniczego w Polsce – uzasadnia stwierdzenie, że ochrona przyrody stanowi element zrównoważonego rozwoju przyrody, społeczeństw i gospodarki – ocenia znaczenie parków narodowych, rezerwatów przyrody i innych form ochrony przyrody dla zachowania naturalnych elementów środowiska Polski – uzasadnia konieczność współpracy państw w celu ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego Uczeń: 17. Naturalne zbiorowiska roślinne 18, 19. Ochrona środowiska przyrodniczego – wymienia i scharakteryzuje naturalne zbiorowiska roślinne w Polsce – wymienia piętra roślinne w górach – wyjaśnia pojęcia: endemit, relikt, grąd, łęg, bór – opisuje stan środowiska przyrodniczego w Polsce – lokalizuje na mapie obszary zagrożenia ekologicznego w kraju – wymienia i opisuje formy ochrony przyrody w Polsce – wymienia główne źródła zanieczyszczenia środowiska II. Procesy demograficzne i osadnicze w Polsce 20. Rozwój demograficzny – omawia zmiany liczby ludności po – wymienia okresy występowania II wojnie światowej Polski wyżów i niżów demograficznych – podaje aktualną liczbę ludności w Polsce Polski – na podstawie wykresów, tabel i map charakteryzuje zmiany liczby ludności w Polsce od zakończenia II wojny światowej – korzystając z rocznika statystycznego i internetu, porównuje liczbę ludności Polski z innymi państwami europejskimi – odczytuje z powyższych źródeł miejsce Polski w Europie i na świecie pod względem liczby ludności i przyrostu naturalnego – formułuje prawidłowości dotyczące kształtowania się przyrostu naturalnego Polski w okresie powojennym – wyjaśnia różnice w przyroście naturalnym między wsią a miastem – prognozuje tendencje zmian procesów demograficznych w Polsce wraz ze wzrostem społeczno-gospodarczym Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 21. Struktura demograficzna ludności Polski 22. Struktura zatrudnienia i wykształcenie ludności Polski – podaje główne cechy struktury wieku i płci ludności Polski – wymienia przyczyny i skutki starzenia się społeczeństwa polskiego – podaje zmiany w wykształceniu – wymienia problemy wynikające z ludności w ciągu ostatnich bezrobocia i podaje przykłady ich dziesięcioleci rozwiązania – opisuje strukturę zawodową – potrafi wskazać na mapie ludności Polski i zachodzące w województwa o wysokim niej zmiany zatrudnieniu w poszczególnych sektorach – na podstawie analizy piramidy wieku i płci ludności Polski wyjaśnia przyczyny zmiany jej kształtu – porównuje strukturę wieku i płci ludności Polski ze strukturą innych państw europejskich i pozaeuropejskich – ocenia zmiany w wykształceniu ludności i wyjaśnia wpływ wykształcenia na rozwój gospodarczy kraju – wyjaśnia przyczyny zmian w strukturze zatrudnienia ludności Polski – omawia przyczyny regionalnego zróżnicowania bezrobocia w Polsce – na podstawie piramidy płci i wieku z różnych lat formułuje wnioski o zmianach cech demograficznych i określa etap cyklu demograficznego – prognozuje zmiany struktury wiekowej ludności Polski do 2030 r. – wskazuje zależności między spadkiem przyrostu naturalnego a starzeniem się społeczeństwa – wyjaśnia przyczyny przestrzennego zróżnicowania struktury zawodowej ludności Polski – korzystając z danych statystycznych i internetu, analizuje zmiany stopy bezrobocia od 1989 r. i podaje wnioski – ocenia poziom wykształcenia ludności kraju na tle innych państw Unii Europejskiej 23. Rozmieszczenie ludności w Polsce 24. Migracje wewnętrzne i zewnętrzne 25. Sieć osadnicza w Polsce – podaje średnią gęstość zaludnienia – wskazuje na mapie obszary o najmniejszej i największej gęstości zaludnienia – opisuje przyczyny – dokonuje analizy mapy gęstości nierównomiernego zaludnienia i wyjaśnia przyczyny i rozmieszczenia ludności w Polsce skutki zaobserwowanych dysproporcji – wymienia oraz charakteryzuje związki między gęstością zaludnienia a warunkami przyrodniczymi i zagospodarowaniem kraju – wymienia przyczyny migracji – na wybranych przykładach – ocenia wpływ migracji – dokonuje analizy okresowych wewnętrznych i podaje ich wyjaśnia przyczyny wewnętrznych na gęstość zmian salda migracji główne kierunki wewnętrznych migracji ludności zaludnienia w różnych częściach wewnętrznych i podaje wnioski Polski – podaje główne przyczyny, – omawia społeczne i gospodarcze – ocenia pozytywne i negatywne – wyjaśnia wpływ salda migracji kierunki i wielkość skutki migracji Polaków skutki współczesnej migracji zewnętrznych na liczbę ludności współczesnych migracji Polaków do innych krajów Polski zewnętrznych – opisuje rozwój sieci osadniczej w – charakteryzuje układy – omawia czynniki wpływające na – wyjaśnia genezę miast w Polsce i Polsce urbanistyczne, typy fizjonomiczne zróżnicowanie cech osadnictwa zróżnicowanie układów w poszczególnych regionach urbanistycznych – wymienia główne cechy systemu miast w Polsce osadniczego w Polsce – opisuje układy przestrzenne i Polski – podaje i lokalizuje na mapie – analizuje diagramy funkcje wsi w Polsce – podaje przykłady miast przykłady miast – charakteryzuje największe przedstawiające strukturę pełniących określone funkcje średniowiecznych, wielkościową wsi w Polsce zespoły miejskie w Polsce renesansowych, barokowych, – podaje przykłady zmienności – wykazuje związki między przemysłowych funkcji miejskich w czasie czynnikami miastotwórczymi a rozmieszczeniem miast Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry – omawia związki między okresem powstania miasta a pełnioną przez nie funkcją – na podstawie diagramów, wykresów, danych statystycznych opisuje współczesną miejską sieć osadniczą, wskazuje przykłady aglomeracji i porównuje ich cechy – przedstawia zmiany zachodzące w przestrzeni miast, wsi i stref podmiejskich związane z rozwojem społecznogospodarczym kraju Uczeń: 26. Procesy urbanizacyjne – podaje główne cechy urbanizacji Polski – wymienia zmiany zachodzące współcześnie w procesach urbanizacji kraju – wskazuje na mapie obszary o najwyższym i najniższym poziomie urbanizacji – charakteryzuje zmiany zachodzące współcześnie w procesach urbanizacji kraju – przyporządkowuje zachodzące w Polsce procesy urbanizacyjne do odpowiedniego etapu urbanizacji – na podstawie danych statystycznych analizuje zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II wojnie światowej – analizuje regionalne zróżnicowanie poziomu urbanizacji w Polsce i wyjaśnia przyczyny dysproporcji – na podstawie danych statystycznych wyjaśnia zmiany wielkości wskaźnika urbanizacji w Polsce po II wojnie światowej – wskazuje przykłady wpływu zmian w gospodarce na tempo procesów urbanizacyjnych III. Gospodarka Polski 27. Warunki rozwoju rolnictwa 28., 29. Rozmieszczenie produkcji roślinnej i zwierzęcej – wyjaśnia pojęcie struktura agrarna – opisuje strukturę użytkowania ziem w Polsce – wymienia główne rośliny uprawne i zwierzęta hodowlane w Polsce – charakteryzuje przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa Polski – wyjaśnia wpływ struktury agrarnej na rozwój rolnictwa – wymienia i wskazuje na mapie główne obszary upraw zbóż, roślin przemysłowych, ziemniaków, warzyw i owoców – wskazuje na mapie obszary o – wyjaśnia dysproporcje w najkorzystniejszych i najmniej rozmieszczeniu głównych korzystnych warunkach dla obszarów o najlepszych i rozwoju rolnictwa najsłabszych warunkach dla – analizuje środowisko rozwoju w Polsce przyrodnicze pod kątem jego – korzystając z map, ocenia przydatności dla rozwoju przydatność środowiska rolnictwa przyrodniczego wybranej krainy – formułuje zależność między geograficznej dla rozwoju stopniem rozwoju rolnictwa gospodarczego a zmianami w strukturze agrarnej i poziomie zatrudnienia ludności w I sektorze gospodarki – analizuje dane przedstawiające – wyjaśnia wpływ czynników produkcję zwierzęcą w Polsce na przyrodniczych i tle państw Unii Europejskiej pozaprzyrodniczych na – proponuje działania, które mogą przestrzenne zróżnicowanie wpłynąć na zwiększenie upraw pszenicy, żyta, buraków produkcji roślinnej i zwierzęcej w cukrowych, ziemniaków, rzepaku Polsce oraz hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec w Polsce Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry – wymienia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze, które wpływają na przestrzenne zróżnicowanie upraw pszenicy, żyta, buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku oraz hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec w Polsce 30. Rolnictwo Polski w Unii Europejskiej – podaje podobieństwa i różnice między rolnictwem w Polsce i w krajach UE – wymienia zasady polityki rolnej w UE 31. Baza surowcowa dla – wymienia surowce energetyczne, metaliczne, chemiczne i skalne przemysłu występujące w Polsce – lokalizuje na mapie obszary wydobycia surowców mineralnych w Polsce 32. Produkcja energii – wymienia i wskazuje na mapie najważniejsze obszary hodowli bydła i trzody chlewnej – opisuje wpływ zasad polityki rolnej w UE na zmiany w polskim rolnictwie – porównuje wielkość plonów i zbiorów najważniejszych upraw oraz wielkość produkcji zwierzęcej w Polsce z innymi krajami europejskimi – charakteryzuje zasady i cele Wspólnej Polityki Rolnej w krajach Unii Europejskiej – na podstawie danych statystycznych porównuje cechy społeczno-ekonomiczne rolnictwa Polski na tle wybranych państw UE – na podstawie dostępnych źródeł informacji geograficznej wyjaśnia zmiany w wydobyciu niektórych surowców mineralnych w Polsce od lat 60. XX w. – wymienia i charakteryzuje stosowane w Polsce sposoby eksploatacji surowców – prezentuje przestrzenne rozmieszczenie surowców dla przemysłu przetwórczego i paliwowo-energetycznego – podaje zmiany wielkości eksploatacji podstawowych surowców – podaje przykłady zmian w środowisku naturalnym, wywołanych eksploatacją surowców mineralnych – charakteryzuje strukturę – na podstawie dostępnych źródeł – opisuje bilans energetyczny Polski produkcji energii elektrycznej w informacji ocenia strukturę – opisuje wielkość i strukturę Polsce i wybranych krajach produkcji energii elektrycznej produkcji energii elektrycznej w świata Polski Polsce i wybranych krajach świata – na podstawie dostępnych źródeł – wymienia czynniki wpływające – lokalizuje na mapie Polski informacji porównuje wielkość i na zmniejszenie zużycia energii elektrownie cieplne, wodne i strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce wiatrowe elektrycznej Polski z innymi krajami europejskimi – charakteryzuje czynniki decydujące o spadku zużycia energii elektrycznej w Polsce – korzystając z mapy i danych statystycznych, wyjaśnia – proponuje zmiany w polskim rolnictwie, prowadzące do wzrostu jego efektywności, konkurencyjności i intensywności – ocenia wpływ eksploatacji surowców mineralnych różnymi metodami (głębinową, odkrywkową, otworową) na stan środowiska przyrodniczego Polski – uzasadnia potrzebę dywersyfikacji źródeł energii, wyjaśnia konieczność poszukiwania nowych źródeł energii w kontekście bezpieczeństwa energetycznego kraju – ocenia stopień wykorzystania alternatywnych źródeł energii do produkcji energii elektrycznej i cieplnej – ocenia wpływ wykorzystania paliw kopalnych na środowisko przyrodnicze Polski przestrzenne zróżnicowanie produkcji energii elektrycznej na 1 mieszkańca w Polsce – ocenia zasoby złóż surowców energetycznych Polski Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 33. Zmiany w strukturze produkcji przemysłowej – charakteryzuje główne czynniki lokalizacji w rejonach koncentracji przemysłu – podaje przykłady zmian w strukturze produkcji i lokalizacji zakładów przemysłowych – opisuje zmiany zachodzące w polskim przemyśle po 1990 r. – podaje przyczyny zmian w strukturze produkcji i lokalizacji zakładów przemysłowych 34. Nowoczesne gałęzie przemysłu – wymienia gałęzie przemysłu rozwijające się najszybciej – podaje główne cechy rozmieszczenia przemysłu wysokich technologii – przedstawia przykłady świadczące o nowoczesności polskiego przemysłu – podaje przykłady nowoczesnych zakładów przemysłowych – wyjaśnia przyczyny – ocenia przemiany okresu nierównomiernego transformacji polskiej gospodarki rozmieszczenia przemysłu w – prezentuje zmiany w gospodarce Polsce i środowisku wynikające z – porównuje stan polskiego restrukturyzacji i modernizacji przemysłu z przemysłem przemysłu po 1990 r. wybranych krajów europejskich – porównuje obecną strukturę gałęziową produkcji globalnej w przemyśle ze strukturą sprzed lat 90. XX w. – przedstawia wpływ – ocenia poziom rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu nowoczesnych gałęzi przemysłu na inne działy gospodarki kraju w Polsce – opisuje wpływ przemysłu – wskazuje możliwość powstania zaawansowanej technologii na technopolii (wskazuje na mapie jakość życia przykłady parków technologicznych i przemysłowych) – wyjaśnia lokalizację wybranych zakładów przemysłu wysokich technologii w Polsce 35. Rozwój sektora usług w Polsce 36., 37. Badania terenowe – wymienia rodzaje usług rozwijających się w Polsce 38. Zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie usług – wskazuje na mapie regiony o różnym poziomie zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie podstawowych usług w Polsce – podaje przyczyny szybkiego – formułuje zależność poziomu rozwoju usług w Polsce po 1990 r. zatrudnienia w usługach od stopnia rozwoju gospodarczego – opisuje znaczenie usług dla – porównuje cechy usług w kraju ludności i gospodarki Polski i przed 1990 r. i w czasach innych krajów UE współczesnych – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia usług w Polsce – na podstawie map i danych statystycznych opisuje zróżnicowanie sektora usług w Polsce na tle państw Unii Europejskiej – na podstawie własnych obserwacji charakteryzuje rodzaje usług rozwijających się w miejscu jego zamieszkania – opisuje stopień zaspokojenia potrzeb ludności w zakresie podstawowych usług na różnych obszarach Polski – wyjaśnia zróżnicowanie stopnia zaspokojenia potrzeb ludności na różnorodne usługi w poszczególnych regionach kraju – wyjaśnia i ocenia poziom zróżnicowania usług w miejscu zamieszkania (prowadzi badania terenowe) – uzasadnia stwierdzenie, że wzrost znaczenia usług zaspokajających potrzeby wyższego rzędu uzależniony jest od tempa rozwoju społecznogospodarczego państwa – proponuje rodzaje usług, które można wprowadzić na obszarze zamieszkania i uzasadnia swój wybór – ocenia stopień rozwoju podstawowych usług w różnych regionach kraju, wyjaśnia szybszy rozwój usług w Polsce Zachodniej i województwie mazowieckim Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry Uczeń: bardzo dobry 39., 40. Komunikacja w Polsce 41. Zagospodarowanie turystyczne Polski 42. Inwestycje zagraniczne w polskiej gospodarce – wymienia podstawowe rodzaje komunikacji – wyjaśnia pojęcia: sieć transportowa, węzeł transportowy – podaje czynniki wpływające na rozwój środków transportu w Polsce – opisuje rodzaje łączności – wymienia i wskazuje na mapie główne szlaki i węzły transportowe – podaje przykłady walorów turystycznych – charakteryzuje infrastrukturę turystyczną różnych regionów Polski – wymienia gałęzie przemysłu, w które inwestuje kapitał zagraniczny – charakteryzuje wpływ inwestycji zagranicznych na rozwój społeczno-gospodarczy Polski – wyjaśnia różnice w przestrzennym zagospodarowaniu transportowym Polski – charakteryzuje czynniki wpływające na współczesne zróżnicowanie infrastruktury transportowej – analizuje przyczyny wzrostu znaczenia transportu lotniczego – wyjaśnia przyczyny wzrostu znaczenia dróg kołowych w sieci transportowej kraju i spadku długości linii kolejowych – charakteryzuje zmianę gęstości sieci transportu kolejowego w Polsce – analizuje wzrost znaczenia łączności we współczesnych powiązaniach komunikacyjnych – porównuje dostępność sieci internetowej w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej – przedstawia wpływ turystyki na rozwój gospodarczy regionu i kraju – proponuje przykłady regionów do rozwoju różnych rodzajów turystyki, uzasadnia swój wybór – charakteryzuje wpływ bezpośrednich i portfelowych (kapitałowych) inwestycji zagranicznych na zrównoważony rozwój (m.in. transfer innowacji i poprawa konkurencyjności gospodarczej) – korzystając z informacji zaczerpniętych z internetu i innych źródeł, wskazuje na – porównuje gęstość sieci transportowej Polski z innymi krajami Unii Europejskiej (korzysta z map, danych statystycznych, internetu) – ocenia stan sieci transportowej Polski – ocenia wpływ środków transportu na środowisko Polski – ocenia wpływ zmian społecznogospodarczych na tempo rozwoju nowoczesnych środków łączności – ocenia walory Polski z punktu widzenia rozwoju różnych rodzajów turystyki – ocenia zagospodarowanie turystyczne różnych obszarów kraju (w tym regionu, w którym mieszka) – korzystając z internetowych źródeł informacji, ocenia szanse rozwoju regionów Polski Wschodniej – wymienia i ocenia pozytywne i negatywne skutki zagranicznych inwestycji w Polsce mapie regiony atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 43. Struktura handlu zagranicznego – wyjaśnia pojęcia: bilans handlowy, bilans płatniczy, saldo bilansu handlowego i płatniczego – wymienia główne towary importowane i eksportowane, wskazuje najważniejszych partnerów Polski w handlu zagranicznym – opisuje zmiany geograficznych kierunków handlu zagranicznego Polski od lat 90. XX w. – podaje udział Polski w światowym obrocie towarowym – analizuje zmianę struktury towarowej importu i eksportu od końca lat 90. XX w. – wyjaśnia przyczyny ujemnego bilansu handlu zagranicznego Polski – wyjaśnia przyczyny zróżnicowania struktury towarowej handlu z poszczególnymi krajami – ocenia pozycję Polski w światowej wymianie towarów – ocenia znaczenie ujemnego bilansu handlu zagranicznego dla rozwoju gospodarczego kraju IV. Zróżnicowanie regionalne Polski 44. Dominanty w środowisku przyrodniczym krain geograficznych Polski 46. Pobrzeże Bałtyku – wskazuje na mapie regiony geograficzne w poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni – charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywidualności poszczególnych krain geograficznych – wskazuje na mapie położenie pasa pobrzeży – wymienia cechy środowiska naturalnego decydujące o odrębności krainy – charakteryzuje elementy środowiska świadczące o indywidualności poszczególnych krain geograficznych – opisuje dominujące cechy wybranych krain geograficznych (w pasie pobrzeży, pojezierzy, nizin, wyżyn i gór), charakteryzuje czynniki decydujące o ich powstaniu – korzystając z różnych źródeł informacji, wyjaśnia związki pomiędzy warunkami przyrodniczymi a gospodarką poszczególnych regionów Polski – opisuje walory turystyczne regionu – podaje przykłady zabytków kultury materialnej – wyjaśnia wpływ morza na modelowanie typów wybrzeży i cech klimatu – wyjaśnia związek między gospodarką obszaru a jego nadmorskim położeniem – ocenia walory przyrodnicze i zabytki z punktu widzenia rozwoju turystyki wypoczynkowej i krajoznawczej 47. Pojezierze Mazurskie – wskazuje na mapie położenie Pojezierza Mazurskiego 48. Nizina Mazowiecka – wymienia główne cechy środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem Kotliny Warszawskiej – wskazuje na mapie położenie Niziny Mazowieckiej 49. Wyżyna Lubelska – wskazuje na mapie położenie Wyżyny Lubelskiej – opisuje cechy krajobrazu młodoglacjalnego – wymienia walory turystyczne Pojezierza Mazurskiego – wyjaśnia problemy ochrony – ocenia środowisko przyrodnicze środowiska na terenie Pojezierza Pojezierza Mazurskiego z punktu Mazurskiego widzenia rozwoju turystyki – analizuje zależność gospodarki od środowiska – korzystając z map, charakteryzuje – uzasadnia dominującą rolę – podaje przykłady dominacji środowisko przyrodnicze krainy Warszawy w gospodarce Niziny gospodarczej i społecznej Mazowieckiej – omawia wpływ ukształtowania Warszawy nad pozostałą częścią – wykazuje różnice w poziomie powierzchni na sieć rzeczną krainy zagospodarowania aglomeracji warszawskiej i pozostałych obszarów regionu – opisuje główne cechy środowiska – wyjaśnia wpływ zlodowaceń na – ocenia wpływ środowiska przyrodniczego Wyżyny powstanie pokryw lessowych przyrodniczego Wyżyny Lubelskiej Lubelskiej na gospodarkę – uzasadnia twierdzenie, że regionu – wymienia przyrodnicze i Wyżyna Lubelska jest najbardziej – ocenia walory turystyczne i antropogeniczne walory rozwiniętym rolniczo regionem zabytki regionu pod kątem turystyczne regionu Polski rozwoju turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i uzdrowiskowej Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry Uczeń: 50. Wyżyna Śląska – wymienia gałęzie przemysłu rozwinięte na Górnym Śląsku – podaje przykłady degradacji środowiska 51. Karpaty – wskazuje na mapie Karpaty oraz krainy geograficzne wchodzące w skład łańcucha karpackiego: Beskidy, Pieniny, Podhale i Tary – charakteryzuje problemy górnictwa i przemysłu ciężkiego wynikające ze zmian w gospodarce po 1990 r. – wyjaśnia przyczyny koncentracji przemysłu i dużej gęstości zaludnienia – podaje główne cechy budowy – porównuje rzeźbę Tatr geologicznej Karpat Zachodnich i Tatr Wysokich – opisuje cechy rzeźby – wyjaśnia wpływ wysokości wysokogórskiej i przedstawia jej bezwzględnej na zróżnicowanie genezę klimatu i roślinności – opisuje przekształcenia środowiska w wyniku działalności gospodarczej – omawia wpływ budowy geologicznej na rozwój gospodarki – ocenia stan środowiska przyrodniczego na podstawie danych statystycznych – omawia wpływ budowy geologicznej na zróżnicowanie rzeźby Tatr, Pienin i Beskidów – ocenia wpływ turystyki na środowisko przyrodnicze Tatr
