Wzorzec artykułu do PiM WZ UG - The Journal of Management and

Roman Chorób*
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie
a procesy globalizacji1
Wstęp
Przeobrażenia w sferze gospodarczej, społecznej, politycznej i kulturowej
generują nowe mechanizmy swoistego porządku, który utożsamiany jest powszechnie z procesem globalizacji. Jednym z jego elementów jest zjawisko
integracji regionalnej, które w znacznej mierze określić może kształt światowego porządku, a z pewnością wpłynie na przebieg procesów rozwojowych wielu
krajów i regionów. Przekształcenia, mające miejsce w sferze gospodarczej, odznaczają się wyjątkową dynamiką. Szybkie, intensywne zmiany widoczne są
w większości gospodarek narodowych i regionów, a ich konsekwencją jest
kształt współczesnej gospodarki światowej [Gabryś, 2006, s. 11].
Zachodzące w agrobiznesie powiązania integracyjne determinują kształtowanie się rynkowych warunków działania gospodarstw rolnych, przedsiębiorstw i innych podmiotów gospodarczych. Prawidłowo funkcjonujące, jak
również tworzące się struktury integracyjne występujące w gospodarce stanowią jeden z istotnych elementów jej dynamicznej ekspansji, szczególnie
w dobie globalizacji. Wśród powiązań integracyjnych wymienić można m.in.
zarówno procesy zachodzące pomiędzy producentami rolnymi (integracja pozioma), rolnictwem a przemysłem spożywczym (integracja pionowa), jak również innowacyjne formy związków integracyjnych, których przykładem są klastry rolno-przemysłowe.
Zasadniczym celem niniejszego opracowania jest prezentacja teoretycznych podstaw, zasad funkcjonowania oraz korzyści płynących z efektywnie
funkcjonujących innowacyjnych powiązań integracyjnych, jakimi są struktury
klastrowe. Podjęto próbę wskazania uwarunkowań rozwoju w/w związków integracyjnych w obliczu zachodzących procesów globalizacji. Praca ma charakter teoretyczny i poznawczy, a prowadzone aktualnie dalsze badania pozwolą na
prezentację ich szczegółowych wyników w przyszłości.
1. Koncepcja innowacyjnych związków integracyjnych
Aksjomatem współczesnych koncepcji rozwoju regionalnego stało się założenie, iż rozwój jest funkcją konkurencyjności. Analizując doświadczenia
najwyżej rozwiniętych regionów na świecie można dostrzec kształtowanie się
w ich ramach specyficznych struktur społeczno-gospodarczych określanych
*
Dr inż., Zakład Metod Ilościowych, Wydział Ekonomii, Uniwersytet Rzeszowski,
[email protected]
1
Artykuł przygotowano w ramach realizacji projektu badawczego finansowanego ze środków
Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/
D/HS4/03911.
490
Roman Chorób
jako klastry czy grona, które w decydującym stopniu przyczyniają się do podnoszenia regionalnej konkurencyjności i w konsekwencji wysokiej dynamiki
wzrostu. Rozpatrywanie gospodarki regionalnej z perspektywy klastrów skupia
się na powstających powiązaniach pomiędzy przedsiębiorstwami, branżami,
sektorami oraz relacjach pomiędzy firmami i instytucjami otoczenia. w ramach
koncepcji rozwoju klastrów, przedsiębiorstwa i branże, postrzegane są jako
elementy większego systemu, a nie jako wyizolowane podmioty. To nowoczesne podejście implikuje zalecenia pod adresem polityki regionalnej i lokalnej,
która powinna obecnie być nastawiona na zwiększanie konkurencyjności regionów poprzez identyfikację najbardziej konkurencyjnych w skali międzynarodowej klastrów i kształtowanie warunków sprzyjających ich rozwojowi. Można
przyjąć, iż polityka promocji klastrów będzie stawała się najbardziej efektywną
formą prowadzenia regionalnej polityki rozwoju [Raport, 2007, s. 7].
Początki koncepcji klastrów sięgają ekonomii neoklasycznej i dzieła
Marshalla Zasady ekonomii z 1890 roku [Marshall, 1932]. Marshall posłużył się
pojęciem dystryktu przemysłowego (industrial district), który utożsamiał
z regionalnym skupiskiem przedsiębiorstw tej samej lub pokrewnej branży.
Przedsiębiorstwa te, zdaniem w/w autora, czerpały korzyści wynikające z faktu
funkcjonowania w geograficznej bliskości i wchodzenia w relacje zarówno kooperacyjne, jak i konfrontacyjne z innymi uczestnikami branży. Korzyści te
były niezamierzonym efektem zjawiska aglomeracji przedsiębiorstw. Marshallowska koncepcja dystryktu przemysłowego jako pierwsza w historii myśli
ekonomicznej wyjaśnia przyczyny tworzenia się klastrów i wskazuje na korzyści aglomeracji [Gorynia, Jankowska, 2008, s. 30-31].
Słowo klaster po raz pierwszy zostało użyte i zdefiniowane w 1990 roku
przez M. E. Portera. Według definicji tego autora, klaster to: „geograficzne
skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach
i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych
i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących
między sobą, ale również współpracujących” [Porter, 2001]. w literaturze
przedmiotu obok przedstawionych definicji funkcjonuje wiele innych określeń
klastra (np. grono, wiązka przemysłowa). Większość z nich wskazuje jednak na
trzy zasadnicze cechy wyróżniające klaster:
 koncentrację na określonym obszarze współpracujących i współzależnych
przedsiębiorstw działających w tym samym bądź pokrewnych sektorach
przemysłu lub usług,
 interakcje i funkcjonalne powiązania pomiędzy firmami,
 ponadsektorowy wymiar klastra obejmującego swym zasięgiem zarówno
poziome, jak i pionowe powiązania integracyjne.
W polskiej literaturze ekonomicznej wskazuje się na kilka zasadniczych
powodów warunkujących lepszą konkurencyjność firm funkcjonujących wewnątrz klastra. Wśród nich wymienia się głównie wzrost znaczenia: poziomu
rozwoju lokalnego, pracy w układach sieciowych oraz kapitału ludzkiego zwią-
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie …
491
zanego z szybkim postępem technologicznym [Kamycki, 2007, s. 25-26; Matlegiewicz, 2006, s. 415-422].
2. Funkcje i przykłady innowacyjnych struktur klastrowych
Innowacyjność ma kluczowe znaczenie dla klastrów - determinuje ich
międzynarodową konkurencyjność. Innowacyjne klastry różnią się od tradycyjnych lokalnych systemów produkcyjnych tym, że istotne jest tam partnerstwo
i współpraca nie tylko między firmami, ale także między firmami oraz światem
nauki i badań. Instytuty badawcze oraz uniwersytety są więc w takich klastrach
istotnymi podmiotami, które wchodzą w sieci powiązań i interakcje ze współpracującymi między sobą przedsiębiorstwami danego systemu produkcyjnego.
o takich klastrach często się mówi, że stanowią one lokalne systemy innowacyjne.
Klastry jako innowacyjne struktury powiązań mogą praktycznie powstawać w każdym sektorze gospodarki – zarówno w przemyśle, jak i w usługach,
w sektorach o zaawansowanej technologii, jak też w sektorach o technologii
tradycyjnej. Mogą odznaczać się zróżnicowanym poziomem innowacyjności
oraz postępu technologicznego, a jednocześnie stosować różne strategie
i odmiennie kształtować perspektywy własnego rozwoju.
Według M. Portera [Porter, 2001] do najważniejszych korzyści funkcjonowania klastrów należy zaliczyć:
 wyższą efektywność funkcjonowania firm wynikającą z możliwości dostępu do wyspecjalizowanych aktywów i dostawców, którzy mogą w ramach
struktur klastrowych reagować szybciej niż firmy działające oddzielnie,
 wyższy poziom innowacyjności, który mogą osiągnąć firmy i instytucje
działające w strukturach klastrowych dzięki występowaniu tzw. knowledge
spillover, czyli dyfuzji wiedzy,
 wzrost poziomu tzw. business formation, a w efekcie ogólnego poziomu
przedsiębiorczości w regionie.
Na gruncie nowoczesnej teorii aglomeracji wymienia się wewnętrzne korzyści skali jako czynnik wyjaśniający, dlaczego firmy koncentrują swoją aktywność w określonych lokalizacjach. Równolegle wskazuje się na tzw. zewnętrzne korzyści skali, których cechą charakterystyczną jest to, że są one zasobem branżowo-specyficznym, który może zostać wykreowany, gdy firmy
z tej samej branży będą lokować swoją działalność w tym samym regionie.
Rozmiar tych korzyści zależy od liczby firm z danej branży skoncentrowanych
w danej lokalizacji. Efektem występowania zewnętrznych korzyści skali są obniżki kosztów jednostkowych w każdej firmie z branży, gdy wzrasta liczba
przedsiębiorstw z tejże branży w regionie [Gorynia, Jankowska, 2008, s. 31].
Wskazując na przykłady takich powiązań, M.E. Porter zebrał informacje
dotyczące ponad 700 różnych struktur klastrowych zidentyfikowanych w wielu
krajach świata. Wnikliwe analizy poszczególnych klastrów wykazały, iż odznaczają się one wyższą konkurencyjnością i innowacyjnością. Do przykładów
efektywnie funkcjonujących klastrów wysokotechnologicznych i powszechnie
492
Roman Chorób
znanych należą: Dolina Krzemowa (półprzewodniki i technologie informatyczne), Lombardia (przemysł teleinformatyczny i chemiczny), Cambridge (biotechnologia, przemysł komputerowy i informatyczny), Austin, Montpellier (telekomunikacja, oprogramowanie komputerowe, biotechnologia). Natomiast
L. Mytelka i F. Farinelli podają przykłady klastrów działających w sektorach
niskich technologii wyróżniających się jednocześnie wysoką innowacyjnością –
należą do nich m.in.: klaster oprawek do okularów oraz przemysłu przetwórstwa wełny we Włoszech czy klaster meblowy w Danii [Mytelka, Farinelli,
2000].
W Polsce na podstawie prowadzonych badań zidentyfikowano około 50
struktur klastrowych (gron), choć faktycznie może ich istnieć znacznie więcej
[Bojar, Bis, 2006]. Niektóre z nich funkcjonują w sferze agrobiznesu. Natomiast przykładami znanych klastrów funkcjonujących na obszarze województwa podkarpackiego są:2
 Klaster „Dolina Lotnicza”,
 Klaster Producentów Komponentów Odlewniczych „KOM-CAST”,
 Wschodni Klaster Informatyczny,
 Podkarpacki Klaster Spawalniczy „KLASTAL”,
 Klaster „Podkarpacka Platforma Chemiczna”,
 Podkarpacki Klaster Energii Odnawialnej,
 Klaster „Podkarpackie Szkło”,
 Klaster Produktu Tradycyjnego i Regionalnego „Podkarpackie Smaki”,
 Regionalny Klaster Ekologicznej Żywności,
 Klaster Hotelarsko-Turystyczny,
 Klaster Rolno-Spożywczy.
Biorąc pod uwagę liczbę firm, które skupiają struktury klastrowe, jak również wielkość zatrudnienia, do czołowych polskich klastrów [Gazeta Prawna
17.03.2011 r.] można zaliczyć następujące:
 Dolina Lotnicza, woj. podkarpackie – komponenty i usługi związane
z produkcją samolotów (skupia 80 firm, zatrudnia 22,0 tys. osób),
 Life Science, woj. małopolskie – branża medyczno-farmaceutyczna (skupia
30 firm, zatrudnia 77,0 tys. osób),
 Neutribiomed, woj. dolnośląskie – branża farmaceutyczno-kosmetyczna
(skupia 35 firm, zatrudnia 3,5 tys. osób),
 Małopolski Klaster Technologii Informacyjnych, woj. małopolskie – branża
technologii informacyjnych (skupia 20 firm, zatrudnia 23,0 tys. osób).
2
Na podst. prezentacji: L. Woźniak, Analiza inicjatyw klastrowych w województwie podkarpackim, Konferencja Naukowa „Inicjatywa klastrowa jako przykład współpracy nauki z biznesem”,
RARR Rzeszów, 28.03.2011 r.
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie …
493
3. Uwarunkowania oraz wady i zalety funkcjonowania klastrów
Ch. Ketels [Ketels, 2004] akcentuje obecność czterech charakterystycznych cech klastra, do których zalicza: bliskość, powiązania, interakcje i tzw.
masę krytyczną. Bliskość oznacza, że firmy muszą być położone w takiej odległości, by mogły dzielić się zasobami oraz by pojawiły się pozytywne efekty
rozprzestrzeniania się wiedzy (spillover effect). Dodatkowo przestrzenne funkcjonowanie klastra jest ograniczone przez mobilność społeczeństwa, możliwości transportowe oraz mentalność i oczekiwania społeczne.
Warto zwrócić uwagę, iż pomimo postępującego procesu globalizacji, lokalizacja odgrywa bardzo duże znaczenie, szczególnie dla lokalnych gospodarek. Dzięki unikalności położenia lokalizacja jest jednym ze źródeł konkurencyjności przedsiębiorstw [Innowacyjność, 2006, s. 78]. Powiązania powinny
służyć realizacji wspólnych celów, na przykład zaspokojeniu popytu rynkowego. Bliskość i podejmowanie komplementarnych inicjatyw nie są jednak wystarczające. Aby wystąpiły pozytywne efekty istnienia klastra, musi zaistnieć
pewien poziom aktywnych interakcji między podmiotami funkcjonującymi
w jego ramach. Ponadto by interakcje miały znaczący wpływ na działanie
przedsiębiorstw, musi wystąpić wystarczająca liczba uczestników (ich odpowiednia masa krytyczna) [Mikołajczyk i in., 2009, s. 17].
Pomimo iż w literaturze przedmiotu dominuje obraz klastrów, w którym
przedstawia się ich same zalety, zarówno z perspektywy firmy, jak i całego regionu, pojawiają się również głosy krytyki. Najczęściej przytaczane zalety
i wady klastrów przytoczono w tablicy 1.
Tablica 1. Zalety i wady funkcjonowania podmiotów w klastrach
Zalety klastrów
Wady klastrów (zagrożenia)
Wyższy poziom innowacji
Technologiczny izomorfizm
Wyższe tempo wzrostu
Rosnące koszty pracy
Wyższa produktywność
Rosnące koszty ziemi i nieruchomości
Wyższa zyskowność
Rosnące zróżnicowanie dochodów
Wzmożona konkurencyjność
Zbyt wąska specjalizacja
Rosnąca liczba nowych firm
Naciski i presja otoczenia
Rosnąca liczba miejsc pracy
Źródło: [R. Martin, P. Sunley, 2003].
Wśród czynników wpływających na proces powstawania i kształtowania,
a następnie rozwój klastra można wymienić uwarunkowania geograficzne, historyczne, gospodarcze i polityczne. Powstanie klastrów jest zwykle rezultatem
dynamiki rozwoju rynku. Do podstawowych czynników ekonomicznych wpływających na powstawanie klastrów można zaliczyć [Mikołajczyk i in., 2009,
s. 27]:
 bliskość rynków – pomimo niskich kosztów transportu międzynarodowego,
bliskie położenie rynków jest wciąż istotnym czynnikiem ich rozwoju,
 obecność odpowiednio wyspecjalizowanej kadry pracowników (w sąsiedztwie uniwersytetów),
494





Roman Chorób
obecność dostawców towarów i kapitału,
bliskość naturalnych zasobów,
dostępność odpowiedniej infrastruktury,
niskie koszty transakcji – wyższa częstotliwość kontaktów między firmami
a ich dostawcami może wpływać na redukcje kosztów kontraktów,
szerszy dostęp do informacji, szczególnie gdy w otoczeniu mają swoje siedziby centra badawcze oraz uniwersytety.
4. Grona przemysłowe a procesy globalizacji
Funkcjonujące na rynku firmy są kształtowane przez ogólne środowisko
biznesowe, ale są one również w różny sposób powiązane z rynkiem globalnym. Obecnie rynki globalne większości branż oferują firmom wiele możliwości zwiększania efektywności poprzez usprawnienie wpływu ekonomii na różnych etapach łańcucha wartości; źródła materiałów, komponentów, sprzętu
i usług, produkcję o niskich kosztach oraz dostęp do większych rynków.
w zależności od stopnia jednolitości zapotrzebowania, ograniczeń handlowych,
kosztów transportu oraz ujednolicenia technologii, sprzedaż globalna może
w większym lub mniejszym stopniu obejmować adaptację i wzornictwo lokalne, podobnie jak rozproszenie procesów pakowania, montażu, testowania oraz
produkcji. Im bardziej firma wchodzi na jeden jednorodny rynek, z niewieloma
barierami handlowymi lub ich brakiem oraz im niższe są koszty transportu,
w tym większym stopniu można stosować jeden rodzaj globalnych środków na
rzecz rozwoju i produkcji. Jednakże, w wielu branżach wciąż przeważają czynniki sprzyjające fragmentacji, zmuszając korporacje międzynarodowe do prowadzenia działań rozproszonych, co często zmniejsza potencjalną przewagę
w skali globalnej.
Poza zwiększeniem ekonomii skali, rynki globalne pomagają uzyskać dostęp do zasobów ujednoliconej taniej siły roboczej (np. inżynierów oprogramowania lub platform eksportowych na nowopowstałych rynkach), skodyfikowanej technologii (w drodze licencjonowania oraz innych umów), kapitału finansowego oraz innych zasobów objętych handlem. Poprzez wystawy handlowe,
podróże i śledzenie nowości możliwe jest selektywne uszczelnienie rynku. Często kluczowe technologie z przyczyn konkurencyjnych nie są objęte handlem
o zasięgu globalnym, i nie mogą być pozyskane w prosty sposób, z powodu ich
zastosowania lub tajnego charakteru.
Firmy funkcjonujące w klastrach mają dostęp do wyspecjalizowanych oraz zaawansowanych parametrów produkcji. Proces usprawniania parametru jest,
w zasadzie, zależny od konkurencji oraz specjalistycznych wymagań istniejących wewnątrz klastra. Poza niniejszymi uwarunkowaniami lokalnymi, jeżeli
środowisko lokalne dąży do uniknięcia stagnacji, istotna jest swobodna
i znacząca mobilność pomiędzy klastrem a otaczającym światem. w celu osiągnięcia długoletniej witalności, lokalne klastry muszą mieć zdolność przyciągania firm, kapitału typu venture, umiejętności oraz innych zasobów z całego
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie …
495
świata, co nazwano „efektem Grety Garbo”3. Firmy wewnątrz klastra muszą
posiadać wystarczający dostęp do rynków światowych, aby móc utrzymać swą
efektywność oraz konkurencyjność. w związku z powyższym dynamiczny klaster charakteryzuje się trzema odmiennymi typami dynamik (patrz: rysunek 1):
dynamiką lokalną (1), atrakcyjnością w skali globalnej (2) oraz globalnym zasięgiem rynkowym (3). Ponieważ wiodące klastry charakteryzują się wysokimi
kosztami (pensje, grunty, itp.), podążają one w kierunku przeciwnym do konkurencyjności statycznej, ale pomimo to opierają się na zrównoważonej innowacyjności oraz modernizacji firm i zasobów [Sölvell, Lindqvist, Ketels, 2003,
2006, s. 29].
Rysunek 1. Lokalne struktury klastrowe a rynek globalny
Źródło: [Sölvell, Lindqvist, Ketels, 2003, 2006].
Mechanizm wpływu globalizacji na klastry wiąże się również z napływem
bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do tychże klastrów bądź podejmowaniem BIZ przez podmioty z klastrów. Odnosząc się do napływu BIZ, należy wskazać na kilka cech charakterystycznych zachowań korporacji międzynarodowych. Podmioty te, wchodząc na kolejne rynki, próbują niwelować ryzyko wynikające z braku znajomości lokalnych procedur biznesowych oraz
czynników charakterystycznych dla danej lokalizacji poprzez procesy uczenia
się [Petersen, Pedersen 2002, s. 339-350]. Konfrontują swoje oczekiwania
z zachowaniami i wyborami dokonanymi już przez inne korporacje. w ten sposób mogą umacniać się procesy napływu BIZ do danego klastra lub omijania
przez BIZ danego klastra, co ma znaczenie dla jego dynamiki. Korporacje międzynarodowe, podejmując aktywność w miejscach, gdzie istnieje przestrzenna
koncentracja firm z określonych branż, przyciągają do danej lokalizacji kolejne
podmioty z danej branży czy branż jej pokrewnych i ją wspierających, pobudzają tworzenie się firm odpryskowych [Agrawal, Cockburn, 2003, s. 1227–1253;
Feldman i in., 2005, s. 129-141]. Dzięki mechanizmom uruchamianym poprzez
wejścia firm zagranicznych tworzą się często klastry satelitarne.
3
Greta Gustafsson była młodą szwedzką aktorką, występującą w Hollywood, w wiodącym klastrze filmowym, gdzie stała się później znana jako Garbo.
496
Roman Chorób
Klastry rozpoznawalne w skali świata są bez wątpienia atrakcyjną lokalizacją dla inwestycji [Birkinshaw, Hood, 2000, s. 141-154]. Przytoczeni autorzy
podkreślają atut, jakim jest podniesienie wiarygodności firmy zlokalizowanej
w klastrze. Klastry to środowisko predysponowane do uruchomienia efektów
przenikania wiedzy i stwarzające szczególne możliwości do wzajemnego uczenia się firm od siebie [McCann, Mudambi, 2004, s. 491-524]. Zagraniczna ekspansja frm jest coraz częściej nakierowana na klastry, a nie na rynki-kraje
(Sölvell, 2003, s. 35). Klastry oferują specyficzne zasoby w postaci powiązań
między branżami oraz pomiędzy branżami a wyspecjalizowanymi instytucjami,
które oddziałują na klimat konkurencji w branży. Chęć pozyskania tych zasobów wiąże się z tym, że odgrywają one coraz większą rolę w procesie podnoszenia innowacyjności firm. Dlatego też konieczne jest zajęcie pozycji jednego
z członków klastra (insider) poprzez długookresowe inwestycje albo konsekwentne przejęcia firm lokalnych4. Egzemplifikacją dla tego stwierdzenia mogą
być wyniki badań, które znaleźć można również w polskiej literaturze. Badania
skoncentrowane na tym zagadnieniu przeprowadziła Goetz [2009], opierając sie
na doświadczeniach klastra NorCOM z Północnej Jutlandii w Danii oraz firm
zagranicznych prowadzących działalność B+R wokół Warszawy [Jankowska,
2011, s. 154].
Zakończenie
Główne motywy tworzenia klastrów to globalizacja rynków, internacjonalizacja działalności przedsiębiorstw, wzrost kosztów (funkcjonowania i rozwoju
przedsiębiorstw), gwałtowne zmiany techniczne i technologiczne, a w konsekwencji skrócenie cyklu życia produktów, a także czynniki polityczne
i regionalne. Umiędzynarodowienie działalności klastrów nabiera obecnie coraz
większego znaczenia, co jest związane z procesami globalizacji gospodarki
światowej i integracji europejskiej oraz związanymi z tym lepszymi warunkami
przepływu zasobów i zwiększoną specjalizacją łańcucha wartości ponad granicami krajowymi. Otwarcie nowych rynków spowodowało, że inicjatywy klastrowe powinny być otwarte również na partnerów zagranicznych i współpracę
w skali międzynarodowej. Przykładem działań Polski w tej dziedzinie jest aktywne uczestnictwo w Europejskim Aliansie Klastrów PRO INNO (PRO INNO
European Cluster Alliance), który ma za zadanie zintegrowanie wysiłków regionalnych, wzajemną wymianę doświadczeń, usuwanie barier stojących na
drodze do ściślejszej współpracy pomiędzy klastrami oraz wspieranie rozwoju
wspólnych działań pomiędzy regionami europejskimi.
Opierając się na dociekaniach licznych badaczy w literaturze przedmiotu,
można stwierdzić, że globalizacja nie zmniejszyła znaczenia czynnika lokalizacji i odległości geograficznej dla konkurencyjności firm, branż czy sieci branż,
jakimi są klastry [Jankowska, 2011, s. 162]. Globalizacja prowadzi wreszcie do
zmiany orientacji gron przemysłowych, która wiąże się z budowaniem relacji
4
W literaturze przedmiotu często podkreśla się, że właśnie klastry mogą stanowić czynnik przyciągający zagranicznych inwestorów.
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie …
497
z rynkami zagranicznymi na poziomie nie tylko firm-uczestników klastrów, ale
także całych struktur klastrowych. Proces ten jest bardzo klarowny
w odniesieniu do klastrów sformalizowanych, którym dedykowano inicjatywy
klastrowe. Ekspansji zagranicznej firm z klastrów i wchodzeniu firm zagranicznych do klastrów towarzyszy umiędzynarodowienie organizacji klastrowych,
które dokonuje się obok internacjonalizacji instytucji je koordynujących.
Literatura
1. Agrawal A., Cockburn I. (2003), The Anchor-tenant Hypothesis: Exploring
the Role of Large, Local, R&D-intensive Firms in Regional Innovation Systems, “International Journal of Industrial Organization”, Vol. 21, No. 9.
2. Birkinshaw J., Hood N. (2000), Characteristics of Foreign Subsidiaries in
Industry Clusters, “Journal of International Business Studies”, Vol. 31,
No. 1.
3. Bojar E., Bis J. (2006), Czynniki zagrażające klasteringowi, efektywnemu
kreowaniu i funkcjonowaniu klastrów gospodarczych w Polsce, Konkurencja i koegzystencja regionów w procesie integracji europejskiej, Politechnika Lubelska, Lublin.
4. Feldman M., Francis J., Bercovitz J. (2005), Creating a Cluster While
Building a Firm: Entrepreneurs and the Formation of Industrial Cluster,
“Regional Studies”, Vol. 39, No. 1.
5. Gabryś L. (2006), Integracja regionalna jako sposób i etap przejścia do globalizacji, w: Problemy integracji i globalizacji gospodarki światowej, Tendera-Właszczuk H. (red.), Wyd. Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania, Katowice.
6. Goetz M. (2009), Atrakcyjność klastra dla lokalizacji zagranicznych inwestycji bezpośrednich, Instytut Zachodni, Poznań.
7. Gorynia M., Jankowska B. (2008), Klastry a międzynarodowa konkurencyjność i internacjonalizacja przedsiębiorstwa, Wyd. Difin, Warszawa.
8. Innowacyjność 2006, Stan innowacyjności, metody wspierania, programy
badawcze (2006), Raport PARP, Warszawa.
9. Jankowska B. (2011), Konsekwencje globalizacji dla klastrów, Studia Ekonomiczne (Economic Studies), nr 2 (LXIX).
10. Kamycki J. (2007), Klastry – nowe powiązania w branży rolno-spożywczej,
„Biuletyn informacyjno-handlowy”, Wyd. PODR w Boguchwale, Boguchwała, nr 4.
11. Ketels Ch. (2004), European Clusters, Hagbarth Publications, USA.
12. Klastry dają firmom szanse na duże pieniądze z UE, Dziennik Gazeta
Prawna, 17.03.2011 r.
13. Marshall A. (1932), Elements of economics, Macmillan, London.
14. Martin R., Sunley P. (2003), Deconstructing clusters: chaotic concept or
policy panacea?, Journal of Economic Geography, vol. 3.
15. Matlegiewicz M. (2006), Klastry jako czynnik aktywizujący rynek lokalny
na obszarach wiejskich, w: Potencjał rozwojowy obszarów wiejskich
Roman Chorób
498
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
w aspekcie wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Tworzenie i poprawa
struktury agrarnej gospodarstw rodzinnych, Tom 2, Pałasz L. (red.), AR
w Szczecinie, Wyższa Szkoła Społeczno-Ekonomiczna w Ostrołęce, Szczecin.
McCann P., Mudambi R. (2004), The Location Behavior of the Multinational Enterprise: Some Analytical Issues, “Growth and Change”, Vol. 35,
No. 4.
Mikołajczyk B., Kurczewska A., Fila J. (2009), Klastry na świecie. Studia
przypadków, Wyd. Difin, Warszawa.
Mytelka L., Farinelli F. (2000), Local clusters, innovation systems and sustained competitiveness, Paper prepared for the meeting on Local Productive
Clusters and Innovation Systems in Brazil: new industrial and technological
policies for their development, The United Nations University, Institute for
New Technologies, Rio de Janeiro.
Petersen B., Pedersen T. (2002), Coping with Liability of Foreignness: Different Learning Engagements of Entrant Firms, “Journal of International
Management”, Vol. 8, No. 3.
Porter M. E. (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa.
Raport. Rozwój struktur klastrowych w Polsce Wschodniej (2007), Plawgo
B. (red.), Rozwój Polski Wschodniej NSS, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Warszawa.
Sölvell Ö. (2003), The Multi-home-based Multinational: Combining Global
Competitiveness and Local Innovativeness, w: The Future of the Multinational Company, Birkinshaw J., Ghoshal S., Markides C., Stopford J., Yip
G. (red.), John Wiley&Sons Ltd., Chichester.
Sölvell Ö., Lindqvist G., Ketels Ch. (2003, 2006), Zielona Księga Inicjatyw
Klastrowych. Inicjatywy Klastrowe w gospodarkach rozwijających się
i w fazie transformacji, Seria Innowacje, PARP, Warszawa.
Streszczenie
Prawidłowo funkcjonujące, jak również tworzące się struktury integracyjne występujące w gospodarce są jednym z istotnych warunków jej dynamicznej ekspansji.
Wśród głównych korzyści wynikających z funkcjonowania klastra można wymienić:
wyższą efektywność funkcjonowania firm, wyższy poziom innowacyjności oraz wzrost
poziomu przedsiębiorczości w regionie. Prawidłowo funkcjonujące klastry to również
gwarancja nowych miejsc pracy. Warunkiem rozwoju tego typu powiązań integracyjnych jest wielopłaszczyznowe wsparcie środowiska lokalnego. w opracowaniu podjęto
próbę wskazania uwarunkowań rozwoju struktur klastrowych w dobie globalizacji.
Funkcjonujące na rynku firmy są kształtowane przez ogólne środowisko biznesowe, ale
są one również w różny sposób powiązane z rynkiem globalnym. Poza zwiększeniem
ekonomii skali, rynki globalne pomagają uzyskać dostęp do zasobów ujednoliconej
taniej siły roboczej (np. inżynierów oprogramowania lub platform eksportowych na
nowopowstałych rynkach), skodyfikowanej technologii (w drodze licencjonowania oraz
innych umów), kapitału finansowego oraz innych zasobów objętych handlem. Firmy
funkcjonujące w klastrach mają dostęp do wyspecjalizowanych oraz zaawansowanych
parametrów produkcji. Wpływ globalizacji na klastry wiąże się również z napływem
Innowacyjne powiązania integracyjne w agrobiznesie …
499
bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do tychże klastrów bądź podejmowaniem BIZ przez podmioty z klastrów.
Słowa kluczowe
procesy integracyjne, innowacja, globalizacja
Innovative structures of integration in agribusiness in processes of globalization (Summary)
A proper functioning, including emerging integration systems in a given economy
serve as one of the essential conditions for its dynamic expansion. Greater performance
efficiency in companies, higher levels of innovation and increased entrepreneurial activity in the region are among the benefits accruing from the existence of a cluster here.
a properly managed cluster is also guarantee for creation of new jobs. The development
of integrative linkages is hinged on a multi-faceted support from the local environment.
Key words
integration processes, innovation, globalization