Dziecko trudne w przedszkolu - Szkoła Podstawowa Zawadka Osiecka

Dziecko trudne w przedszkolu
Każde dziecko miewa zachowania, które nam się podobają (np. siedzi spokojnie, układa
puzzle z zainteresowaniem i skupieniem, odkłada na miejsce zabawkę, którą się bawiło) i takie,
które nam przeszkadzają (np. krzyczy i biega, kiedy usiłujemy powiedzieć coś ważnego,
rozrzuca zabawki po całej sali).
Do przyczyn, które mogą powodować trudne zachowania małego dziecka można
zaliczyć:
1. brak znajomości zasad
2. trudności w komunikowaniu się
3. zachowania buntownicze
4. trudne zachowania wynikające z występowania u niego różnych zaburzeń, np.
ADHD, niedosłuch, alergie, lęki, choroby somatyczne, niepełnosprawność umysłowa, itp.
Analizując zachowanie dziecka, należy zadać sobie pytanie, „kiedy powinno się
interweniować?”. O trudnym dziecku wartko myśleć w kontekście trzech rodzajów zachowań:
1. Zachowania drażniące – adekwatne do wieku, sporadyczne
2. Zachowania niepożądane – niedopuszczalne do wieku i poziomu rozwoju dziecka,
powtarzające się dość często np. przy określonej sytuacji.
3. Zaburzenia – zbiór niepożądanych zachowań dziecka trwających co najmniej kilka
miesięcy, znacząco wpływa na funkcjonowanie dziecka
Omawiając trudne zachowania dziecka należy wspomnieć, że ich przyczyny mogą być
złożone. Możemy powiedzieć, że częściowo zależą od genów odziedziczonych po przodkach
(temperament), a częściowo od wychowania (charakter). Metody wychowawcze stosowane w
przypadku bardzo grzecznej dziewczynki nie będą odpowiednie dla ruchliwego i ciągle
buntującego się chłopca dlatego tak bardzo ważne jest obserwowanie dzieci, dobieranie do nich
odpowiedniego sposobu postępowania. Warto też wspomnieć, że w postępowaniu dorosłych
wobec dzieci zdarzają się zachowania zwiększające ryzyko pojawienia się problemów (to
czynniki ryzyka) oraz zachowania zmniejszające to ryzyko nazywane zachowaniami
protekcyjnymi.
Czynniki ryzyka, które mogą mieć niekorzystny wpływ na kształtowanie się niepokojących
zachowań i zaburzeń u dzieci.
Związane z dzieckiem
 Geny, żywy
temperament (trudności
z zapanowaniem nad
emocjami, łatwe
wpadanie w złość,
impulsywność),
 Przewlekła choroba
Związane z rodziną




Związane z zachowaniami
dorosłych
(rodziców,
nauczycieli)
Samotne rodzicielstwo,
 Brak właściwej reakcji
na sygnały wysyłane do
Konflikty pomiędzy
nich przez dziecko, (nie
rodzicami,
reagują na płacz dziecka,
Choroby psychiczne
smutek),
występujące u rodziców,
 Nieokazywanie dziecku
Sprzeczne poglądy
ciepła i zaangażowania,
rodziców związane z
dziecka,
 Trudności w uczeniu się,
 Opóźniony lub
nieharmonijny rozwój,
 Słabo wykształcone
umiejętności społeczne




wychowaniem dziecka,
Niskie wykształcenie
rodziców,
Bezrobocie lub
nadmierne pochłonięcie
pracą,
Problemy finansowe,
Brak pomocy innych
członków rodziny w
opiece nad dzieckiem
 Zwracanie uwagi w
szczególności na porażki
dziecka,
 Brak chwalenia,
 Zbyt surowe lub zbyt
pobłażliwe metody
wychowawcze,
 Niewłaściwe
oczekiwania wobec
możliwości rozwoju
dziecka (nadmierne
oczekiwania)
Czynniki protekcyjne, które mogą mieć ochronny wpływ na kształtowanie niepokojących
zachowań i zaburzeń u dzieci
Związane z dzieckiem
 Wczesne osiągnięcie przez dziecko
umiejętności samoregulacji zachowania i
emocji
 Rozwinięte umiejętności społeczne
 Rozwinięte umiejętności i zdolności
uczenia się - odnoszenie sukcesów w
nauce
Związane z rodzicami i rodziną
 Dobra stabilna relacja przynajmniej z
jednym opiekunem,
 Wspierający i posiadający autorytet
rodzice,
 Niezmienny i przewidywalny styl życia
rodziny, stałe przyzwyczajenia
 Pozytywne
interakcje
pomiędzy
dzieckiem i rodzicem,
 Stabilna sytuacja rodzinna
Związane z grupą społeczną
 Akceptacja przez rówieśników mających
dobry wpływ na zachowanie dziecka,
 Utrzymywanie kontaktów z dziećmi
Dobrze się zachowującymi
Związane z otoczeniem
 Nauka w dobrym przedszkolu lub szkole,
 Bezpieczne podwórko i zorganizowany
czas po lekcjach,
 Wpływ wartościowego środowiska,
 Kontakt z mediami prezentującymi
ograniczoną
ilość
przemocy
i
okrucieństwa
Rodzaje zaburzeń zachowania
1.
Dzieci trudne do współdziałania. Dzieci te najczęściej rozwijają się prawidłowo
zarówno pod względem fizycznym jak i umysłowym. Trudno jest im jednak w grupie
rówieśniczej przystosować się i podporządkować ustalonym zasadom i regułom. Narzucanie
wszystkim swej woli bądź niechęć do wspólnej zabawy, w której obowiązują konkretne reguły
stwarzają problem często nie do pokonania. U dzieci 6 – letnich, które funkcjonują w grupie
rówieśniczej, podczas wspólnych zabaw postawa egocentryczna, która wyraża się niechęcią do
wspólnych zabaw może też wskazywać na niedojrzałość społeczno – emocjonalną. Takim
dzieciom brakuje wytrwałości podczas wykonywania różnych działań – coś zaczynają lecz już
nie kończą. Problemem staje się podporządkowanie regułom i wykonywanie poleceń. Praca z
takim dzieckiem jest bardzo trudna i wymaga wielkiej cierpliwości nauczyciela, gdyż
utrudniony jest przekaz i kontakt z takim dzieckiem. W pełni nie można wykorzystać
możliwości umysłowych i drzemiącego w nim potencjału.
Brak wiedzy na temat prawidłowego postępowania z dzieckiem sprawiającym problemy może
stać się przyczyną pogłębiania zaburzeń. Narasta to poprzez „przymykanie oka” na wiele
sytuacji mających miejsce w codziennym postępowaniu. Wiele nieprawidłowych zachowań jest
akceptowanych przez otoczenie. Rodzice i coraz częściej nauczyciele pozwalają na co raz
więcej, nie egzekwują wykonywania poleceń, często tylko mówią, a w postępowaniu są
niekonsekwentni, a dzieci taką postawę dorosłych bardzo chętnie wykorzystują, często na
przekór, celowo łamiąc przyjęte normy. Zdarza się również niestety tak, że dziecko zna i
pamięta jakie są zasady i normy postępowania ale sprawdza na ile może sobie pozwolić, bądź
chce coś wymusić, osiągnąć. Takie działania i zachowania są świadomym działaniem dziecka.
Jednak przeciwnie nie możemy mówić o świadomym działaniu dziecka, kiedy zachowanie jego
wynika z objawów – lęku, zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) itp.
2.
Dzieci nieśmiałe To dzieci, które mają trudności w kontaktach z innymi ludźmi,
są nieśmiałe i lękliwe, mówimy że są zahamowane psychoruchowo. Nie zauważymy u nich
samodzielności, często są bierne i brak im zaradności. Każda trudna sytuacja i doświadczanie
czy przeżywanie negatywnych uczuć powoduje ograniczenie aktywności. Nowe sytuacje i
osoby budzą w nich lęk, dziecko staje się ciche i wycofane. Bywa jednak tak, że zmieniają
swoje zachowanie w zależności od sytuacji, w jakiej się znajdują. Niska samoocena powoduje,
że, są zrezygnowane, niepewne swoich umiejętności i możliwości. Boją się odrzucenia
uczuciowego. Napotykając jakąkolwiek trudność szybko porzucają rozpoczęte zadanie, często
płaczą. Wszelkie zadania jakie przed nimi stają są trudne do samodzielnego pokonania, boją się
samodzielnie podjąć jego rozwiązania – proszą o pomoc innych, nie wierząc we własne siły i
możliwości. Dzieci nieśmiałe są na ogół grzeczne i małomówne czy powściągliwe. Stronią od
towarzystwa innych dzieci. Raczej nie sprawiają kłopotów wychowawczych.
Powierzone zadania powinny być dostosowane do ich możliwości. Należy takim dzieciom
zapewnić poczucie bezpieczeństwa i akceptacji. Zdecydowanie nie można porównywać ich z
innymi dziećmi, czy publicznie zawstydzać, dlatego, że dziecko może zupełnie wycofać się z i
tak niewielkiej aktywności. Dzieci nieśmiałe pozbawione są pewności siebie, rosną w ciągłym
poczuciu mniejszej wartości najczęściej brak im zaufania do własnej osoby. Dzieci te trudno
nawiązują przyjazne kontakty z rówieśnikami, czują się osamotnione, myślą o sobie, że są
gorsze. Narażone są na krytykę, wyśmiewanie, obawiają się kompromitacji. Powierzone im
role, czynności i zadania wykonują na wysokim poziomie popychane presją sprostania
wymaganiom dorosłych. Ciągły lęk pogłębia w dziecku nieśmiałość, co ogranicza próby
podejmowania samodzielnych działań, hamuje aktywność, która jest potrzebna do
prawidłowego rozwoju. Stojąc ciągle w oddali dzieci zaczynają myśleć, że są gorsze przez to
mniej lubiane. Ich potrzeba i dążenie do kontaktów z innymi dziećmi jest bardzo silna, lecz
trudno jest im się przełamać i chętnie uczestniczyć w zajęciach grupowych inspirowanych lub
koordynowanych przez dorosłych.
3. Dzieci z zachowaniami nerwicowymi. Wszelkie zachowania nerwicowe mogą wynikać
z chorobliwego lęku przed przystosowaniem się do warunków i wymagań otoczenia. Ciągły
stres staje się przyczyną zaburzeń zachowania. Mogą na to wpływać nagłe i ostre sytuacje
stresowe, przewlekłe i często powtarzające się sytuacje w życiu dziecka, które to niekorzystnie
wpływają na jego psychikę. Główną przyczyną powstawania nerwicy jak też jej objawem jest
lęk, określany jako bardzo silny stan napięcia w sytuacjach zagrażających podstawowym
wartościom osobowości. Charakteryzuje się to ciągłym poczuciem zagrożenia, bezradnością,
niepokojem i bezsilnością. Dziecko często nie jest w pełni świadome źródła i przyczyny
wywołującej taki stan zagrożenia. W sytuacjach, które wzbudzają lęk organizm ludzki
uruchamia cały szereg mechanizmów tzw. obronnych, które są ochroną przed bezpośrednim
przeżywaniem lęku. Dziecko na przykład często boi się pójść do przedszkola, czy też boi się
ciemności lub jakiegoś zjawiska przyrody wówczas może objawić się to bólami brzucha,
wymiotami, bólami głowy itp. Są to sytuacje trudne, z którymi dziecko nie potrafi poradzić
sobie samo. Często zdarza się, że przyczyną tych lęków może być jakiś konflikt, trudna
sytuacja rodzinna czy też strach przed karą. Dzieci, które to spotyka stają się nieufne do ludzi
oraz zjawisk. W ten właśnie sposób dzieci próbują nam coś powiedzieć, zwrócić na siebie
uwagę, chcą abyśmy poświęcali im więcej uwagi, miłości i czasu.
4.
Dzieci z zachowaniami nadpobudliwymi. Są to dzieci, które cechuje wzmożona
aktywność i impulsywność połączona z uporem w działaniu. Dzieci skore do bójek,
dokuczające innym dzieciom i trudno współpracujące z rówieśnikami. Szybko męczy je praca
umysłowa i zniechęcają się do wszelkich zajęć. Skupienie uwagi na wykonywanym zadaniu
wymaga ich dużego wysiłku przez co zainteresowanie nową sytuacją szybko mija. Stają się
nieuważne, robią dużo zamieszania, są rozbiegane, krzykliwe i pobudzone. Potrzebna jest im
ciągła zmiana i nowe zabawy pobudzające ciekawość i zainteresowanie. Zachowania
nadpobudliwości mają także ogromny wpływ na sferę poznawczą dziecka. Takim dzieciom
trudniej jest przyswajać materiał, gdyż na dłużej nie mogą skupić uwagi. Wykonanie jakiegoś
zadania staje się powodem złości, rezygnacji, niekontrolowanych zachowań, podczas gdy u
innych dzieci nie wywołują one tak gwałtownych reakcji. Dzieci są niewytrwałe w działaniu i
szybko się nudzą. Ogromny wpływ na taką postawę ma postępowanie rodziców. Może to
powodować, że relacje dziecka z dorosłym stają się nieprawidłowe. Często zdarzające się
krzyki, nieodpowiednie zachowanie, upór i brak cierpliwości, powodują utrudniony kontakt z
dorosłymi. Wówczas dorosły powinien zachować spokój i cierpliwość, gdyż zniecierpliwienie i
surowe postępowanie wzmaga negatywną postawę dziecka. Rodzic czy nauczyciel musi
panować nad swoimi emocjami, powinien być cierpliwy i spokojny. Każdy dzień powinien być
zorganizowany w podobny sposób, powinien mieć wypracowany i przestrzegany schemat dnia.
Posiłki, czas na naukę i zabawę, odpoczynek powinien odbywać się o tych samych porach dnia.
do dalszego niedopuszczania rozwoju czy nasilenia nadpobudliwości ważne zatem jest
konsekwentne postępowanie cierpliwość,, opanowanie oraz spokój.
5.
Dzieci agresywne. Często są nieufne i wrogo nastawione do innych. Jako
pierwsze atakują nie mając większego powodu, zdarza się zadawanie bólu innym sprawia mu
przyjemność. Przyjęte normy społeczne przyswajają z trudnością, są niewytrwałe w zabawie i
nauce. Codzienne sytuacje sprawiają u dziecka nagromadzenie się negatywnych emocji, przez
co ujawniają się one w psychice dziecka często pod postacią lęków, zaburzeń snu lub
nadpobudliwości. Nagromadzenie się negatywnych uczuć i niemożność ich rozładowania,
zaburza zachowanie dziecka. Rzutuje to, na jego kontakty społeczne. Dziecko staje się bierne,
skoncentrowane na własnej osobie, zachowuje się nieadekwatnie do zaistniałej sytuacji. Swoim
zachowaniem wywołuje konflikty, naśmiewa się i dokucza rówieśnikom, niszczy i psuje
przedmioty, dochodzi nawet do tego, że dręczy zwierzęta. Narzuca swoje zdanie lub formy
zabawy. Agresywne zachowania nie zawsze są skierowane na osobę, która wywołała agresję
lecz cechują się one uszkadzaniem lub wyrządzeniem komuś krzywdy, w rezultacie powodując
szkody, cierpienie i ból.
Należy pamiętać, że nie każde dziecko, które na co dzień sprawia trudności należy
postrzegać jako „przypadek zaburzeń zachowania”. Niewłaściwe funkcjonująca rodzina staje się
przyczyną wielu nieprawidłowych zachowań dziecka. Istotnym elementem środowiska
rodzinnego jest jego struktura oraz warunki bytowe. Aby dziecko miało zapewniony prawidłowy
rozwój emocjonalny musi mieć poczucie akceptacji i miłości. Bardzo duże znaczenie ma też
środowisko przedszkolne, a w późniejszym czasie także szkolne. Stymulują one rozwój dziecka
oraz ukierunkowują go.. Czasami zdarza się, że przedszkole czy szkoła może stać się również
przyczyną nieprawidłowości rozwojowych. Zależy to od cech osobowości oraz warunków natury
psychicznej, rozwijanych przez te instytucje. Względem każdego dziecka zaburzonego
emocjonalnie po rozpoznaniu przyczyn należy przy ścisłej współpracy z najbliższą rodziną
zastosować odrębne i indywidualnie dostosowane metody wychowawcze.
Podsumowując, można stwierdzić, że rozwoju zaburzeń zachowania u dziecka możemy
dopatrywać się we rodzonych i społecznych czynnikach, które są nierozerwalnie połączone ze
sobą. Reakcje rodziców na negatywne zachowanie dziecka są często niewłaściwe, tym samym
powodując u dziecka stan zagrożenia i lęku co z kolei skutkuje nieprawidłowym zachowaniem
dziecka. Tworzy się więc błędne koło, które polega na wzajemnym wzmacnianiu obopólnych
nieprawidłowych kontaktów. Aby zlikwidować trudne zachowania dzieci możemy zastosować
także techniki behawioralne. Służą one zapobieganiu pojawiania się niepożądanych zachowań,
zlikwidować trudne zachowania lub ukształtować nowe, bardziej pożądane. Ich skuteczność
może być znacznie większa, jeśli będziemy pamiętać, że:
1.
Ważna jest kolejność wprowadzania technik. Zawsze staramy się wybrać metodę, która
jest mniej awersyjna (przykra) i jednocześnie bardziej skuteczna. Przykładowo, jeśli
mogę wykształcić poprawne zachowanie, chwaląc – dostrzegając sytuacje, w których
pojawia się ono spontanicznie – to raczej powinno się wybierać tę metodę niż na
przykład zacząć stosować konsekwencje.
2.
Zawsze gdy chcemy wyeliminować trudne zachowanie, na jego miejsce powinniśmy
wprowadzić nowe zachowanie.
Wcześnie wykryte objawy i przyczyny zaburzonego zachowania dzieci oraz
odpowiednio wcześnie podjęta terapia i praca zwiększają szansę na częściowe lub całkowite
wyeliminowanie trudnych zachowań.
Literatura:
1. A. Kołakowski, A. Pisuła, Sposób na trudne dziecko przyjazna terapia behawioralna,
Sopot 2011.
2. W. Pomykało, Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1997.
3. J. Formański, Psychologia, Warszawa 1998.
4. D. Siemek, Problemy wychowawcze wieku przedszkolnego, Warszawa 1987.
5. M. Bogdanowicz, Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa
1985.