Bosch Autospec nr 1/2014
Transkrypt
Bosch Autospec nr 1/2014
Bosch Autospec Nr 1/51 | wiosna | 2014 | www.motobosch.pl | www.bosch-service.pl Nowy program świec zapłonowych Regenerowane wtryskiwacze Common Rail Obróbka spalin w pojazdach użytkowych Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | spis treści Od redakcji Serwisowanie samochodów bywa układu hamulcowego, a zastosowanie pełne niespodzianek. Nie chroni taniego regenerowanego wtryskiwa- przed nimi nawet wykonanie zdawało- cza – doprowadzić nawet do uszkodze- by się wszystkich niezbędnych nia silnika. W programie Bosch czynności, o czym przekonuje artykuł eXchange są części zamienne regene- „Francuska niespodzianka”. Dopiero rowane fabrycznie – równie dobre jak przestudiowanie dokumentacji nowe, a przy tym tańsze, co znacznie fabrycznej pozwoliło naprawić obniża koszt naprawy. W ofercie zacierającą się turbosprężarkę części zamiennych Boscha występuje klimatyzacji i zestawy podkładek w Citroënie. Trzeba też bardzo uważać ponad 900 referencji. regulacyjnych potrzebnych podczas przy montowaniu części zamiennych, Serwisowanie samochodów Klocek hamulcowy składa się z kilku warstw naprawy wtryskiwaczy. Przy wykorzy- bo nawet na oko identyczne podze- ułatwiają też urządzenia firmy Bosch. stywaniu specjalistycznych urządzeń społy mogą mieć różne właściwości W tym numerze prezentujemy nowe niezbędna jest fachowa wiedza. Taką i zamontowanie np. nieodpowiednich montażownice opon oraz automatycz- właśnie przekazuje program warszta- klocków może spowodować awarię ne urządzenia do serwisowania towy Bosch Układy Hamulcowe. Spis treści Aktualności 1 Nowy program świec Przemysł 7 Innowacje Boscha zapłonowych Boscha w BMW 4 Coupe 1 Spoza motoryzacji: Junkers systemem grzewczym 8 Regenerowane wtryskiwacze wymianie opon Układy i komponenty Boscha 16 Bosch S6 AGM: akumulatory do Common Rail do samochodow osobowych i dostawczych – BX Porady 2 Francuska niespodzianka ale nie te same 5 Czujniki kąta skrętu kierownicy 6 Sukces programu warsztatowego Bosch Układy Hamulcowe do serwisowania klimatyzacji kryteria zwrotu 18 Iveco Stralis i Bosch Bosch Service w Polsce Szkolenia pojazdów z systemem Start/Stop 17 Stacje ACS 652 i ACS 752 10 Bosch eXchange. Podstawowe 4 Klocki hamulcowe takie same, do wtryskiwaczy 15 Nowy standard w profesjonalnej rozszerza zdalne zarządzanie Produkty 14 Podkładki regulacyjne 12 To klient jest premium, Technika 19 Obróbka spalin w pojazdach a nie samochód użytkowych 13 Zapraszamy do współpracy w sieci AutoCrew Magazyn Bosch Autospec redaguje dział Części Samochodowych i Wyposażenia Warsztatowego firmy Robert Bosch Sp. z o.o. ul. Jutrzenki 105, 02-231 Warszawa, tel. (022) 715 40 00, fax (022) 715 45 98, www.motobosch.pl, www.bosch-service.pl Zespół redakcyjny: Anna Borsukiewicz, Artur Chrust, Marcin Dynarek, Robert Dzierżanowski, Łukasz Kałucki, Mateusz Kaim, Marcin Kiełczewski, Sławomir Kosek, Tomasz Kraczko, Tomasz Maciejasz, Tomasz Miluski, Tomasz Nowak, Ewa Peresada, Zbigniew Pilewski, Jacek Pochopień, Ryszard Polit, Jacek Pudło, Iwona Rokicka, Marta Surowiec. Nadzór redakcyjny i techniczny: KOZIER MEDIA PRESS Opracowanie graficzne: studio CARRY aktualności | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 1 Nowy program świec zapłonowych Boscha Każdy silnik samochodowy jest odmienny i wymaga optymalnie dopasowanej świecy zapłonowej. Aby sprostać tym wymaganiom, Bosch oferuje odpowiednie rozwiązania, wykorzystując specjalne dodatki stopowe. W nowym programie świec zapłonowych nazwa świecy zawiera informację o materiale elektrod decydującym o trwałości świecy oraz o jakości zapłonu. Nowe nazwy świec Boscha to: u Bosch Platinum, u Bosch Double-Platinum, u Bosch Iridium, u Bosch Double-Iridium, u Bosch Silver. Świece Bosch Platinium mają elektrodę środkową z dodatkiem odpornej na zużycie platyny, a w świecach Bosch Double-Platinum obie elektrody są platynowe. Świece z maksymalnie wytrzymałą elektrodą zawierającą QR umożliwia pobranie instrukcji montażu na smartfona. dodatek irydu to Bosch Iridium, a z obydwoma elektroda- Na każdym opakowaniu znajduje się duże zdjęcie świecy mi z irydem – Bosch Double-Iridium. Świece Bosch Silver zapłonowej, co ułatwia identyfikację produktu. z elektrodą ze srebra są odpowiednie do wysokoobroto- Bez zmian pozostały numery zamówieniowe i skróco- wych silników motocyklowych. Pozostałe świece, z mie- ne, formuły typu, zastosowania produktów oraz kody dzianą elektrodą masową, bez szlachetnych dodatków, EAN. Świece są, tak jak dotychczas, dostępne w opakowa- funkcjonują pod nazwą Bosch (poprzednio Bosch Super niach pojedynczych i zbiorczych – po 4 i 10 sztuk. Oznacza oraz Bosch Super plus). to, iż sprzedaż nowego programu nie wiąże się z żadnymi Wraz z wprowadzeniem nowego programu zmieniona zmianami w systemach zamówieniowych lub magazyno- została kolorystyka opakowań na niebieski. Umieszczony wych. Jest nawet ułatwiona dzięki czytelnemu rozróżnie- na nich biały pasek z logo Boscha ułatwia odróżnienie niu poszczególnych grup produktów. wyrobu od produktów konkurencji, a nadrukowany kod Jacek Pudło Spoza motoryzacji: Junkers rozszerza zdalne zarządzanie systemem grzewczym Junkers jako pierwszy wprowadził na oraz komunikacji w języku polskim polski rynek JunkersHome – aplikację aplikacja jest bardzo prosta w obsłu- na urządzenia mobilne do zdalnego dze. Dostęp do niej jest chroniony zarządzania domowym systemem hasłem, więc tylko znające je osoby grzewczym. Współpracuje ona z mogą zmieniać ustawienia systemu systemem operacyjnym Android. grzewczego. Aplikacja JunkersHome umożliwia Oprogramowanie współpracuje z zarządzanie wszystkimi zamontowa- kotłami marki Junkers wyposażonymi nymi w budynku obiegami grzewczy- w automatykę Bosch Heatronic® 3 lub danych między systemem grzewczym mi. Pozwala zdalnie kontrolować, 4, regulatory pokojowe FR120 lub a urządzeniem mobilnym. Aplikację regulować i programować pracę pogodowe serii FW oraz moduł JunkersHome można pobrać za po- systemu grzewczego. Dzięki dotyko- MB100-LAN, który pozwala na średnictwem strony www.junkers.pl wemu ekranowi i intuicyjnej nawigacji przetwarzanie i przekazywanie lub z AppStore i GooglePlay. 2 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | porady Francuska niespodzianka Problem z turbosprężarką Po demontażu rury doprowadzającej powietrze do turbosprężarki stwierdzono, że wałek wirnika był ustawiony poprzecznie, pęknięty i zablokowany. Następnie zauważono zanieczyszczony, częściowo niedrożny smok pompy oleju. Uznano to więc za klasyczny przypadek turbosprężarki zatartej w wyniku braku smarowania. Działania naprawcze Przed montażem kolejnej turbosprężarki: u sprawdzono, czy w układzie dolotowym lub wydechowym nie znajdują się ciała obce, u usunięto olej znajdujący się w intercoolerze i przewodach doprowadzających powietrze Citroën C4 do układu dolotowego, Przedstawiamy kolejny również kontrolka ciśnienia oleju. u starannie wyczyszczono smok z technicznych przypadków, Klient sprawdził poziom oleju – nie oraz przewody doprowadzające który trafił na naszą „gorącą linię”. było odchyleń. Ponownie uruchomił i odprowadzające olej więc silnik, by kontynuować jazdę – z turbosprężarki, u wymieniono olej, zamontowano Problem dotyczył Citroëna model C4 kontrolka ciśnienia oleju zgasła. z silnikiem o oznaczeniu 9HX (90 KM) Po niepokojących dźwiękach nie było i pojemności 1.6 HDI. Samochód był ani śladu, mocy jednak również nie wyprodukowany w 2010 roku i miał było. Klient przejechał kilka kilome- przebieg 98 000 km. Z dodatkowych trów, po czym kontrolka ponownie się informacji wynikało, że pojazd był zapaliła. Zapadła decyzja o dostar- i przetestowaniu układu doładowania regularnie serwisowany, bez DPF, czenia pojazdu do serwisu. pojazd wydano klientowi. nowy filtr, u sprawdzono ciśnienie oleju na wyjściu z korpusu silnika. Po montażu nowej turbosprężarki a przebiegi pomiędzy wymianami oleju wynosiły maksymalnie 15 000 km (częściej niż zaleca producent przy tym sposobie eksploatacji). Relacje klienta Podczas jazdy klient zaobserwował niepokojące dźwięki dochodzące z komory silnika, narastające proporcjonalnie do prędkości obrotowej silnika. Po kilku kilometrach efekty dźwiękowe nasilały się i wyciszały, by za chwilę przerodzić się w wyraźny spadek mocy silnika. Pojawiający się ponownie pisk można było powiązać z odzyskiwaniem mocy przez silnik. Sytuacja powtórzyła się kilkukrotnie. Nieco później doszło do trwałego spadku mocy silnika, zapaliła się Citroën Xsara Picasso porady | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 3 Rys. 1 Citroën C4 – elementy składowe przyłączy turbosprężarki Wspomniany niewydolny filtr, ukryty się w śrubie przewodu doprowadzającego olej, jest częstą przyczyną zatarć turbosprężarki, prowadzących przecież niejednokrotnie do znacznie bardziej rozległych uszkodzeń silnika. Jeśli filtr siatkowy jest zamontowany – procedura nakazuje jego usunięcie wkrętakiem. Nieco później producent wydał biuletyn, który to dopiero podczas wymiany/demontażu turbosprężarki(!) nakazuje zamianę wspomnianej śruby na zmodyfikowaną z wymiennym filtrem o większej powierzchni/ zwiększonej wydajności (rys. 3). Rys. 3 Śruba drążona po modyfikacji 4000 km później stwierdzono przycieranie się wałka Po pewnym czasie do serwisu znów turbosprężarki. zawitał znany nam klient. Relacjonował, że ponownie obserwuje objawy Co na to dokumentacja fabryczna dźwiękowe zbliżone do poprzednich. producenta? Będąc jednak bardziej na nie wyczu- Zgodnie z procedurą, podczas lonym, zgłosił się natychmiast. wymiany turbosprężarki powinno się Zmodyfikowana śruba drążona sprawdzić obecność sita umieszczoW serwisie stwierdzono nego w dolnej, drążonej śrubie Po demontażu rury doprowadzającej przewodu olejowego zasilającego powietrze, a następnie całej sprężarki turbosprężarkę (ozn. 4, rys. 2) Rys. 2 Umiejscowienie drążonej śruby przewodu olejowego Podkładki uszczelniające Filtr siatkowy o zwiększonej wydajności Silniki, których dotyczy ten problem: u silniki DV4 wszystkich typów, u silniki DV6 wszystkich typów. Artur Chrust Rys. 4 Silnik DV6 4 1. Przewód zasilający 3. Podkładki uszczelniające 2. Śruba drążona 4. Filtr siatkowy 4 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | porady Klocki hamulcowe takie same, ale nie te same Układ hamulcowy to jeden z kluczowych elementów bezpieczeństwa każdego pojazdu. Dlatego jest on projektowany indywidualnie do każdego powstającego pojazdu. W zależności od rodzaju, typu czy nawet masy samochodu układ ten musi spełniać inne wymagania. Przy naprawie układu hamulcowego bardzo ważny jest więc dobór poszczególnych jego elementów. Jednym z nich jest klocek hamulcowy. Do produkcji klocków wykorzystuje się ponad 160 mieszanek materiałów ciernych. Mimo że klocki często wyglądają identycznie, są wyprodukowane z materiałów ciernych o innych właściwościach. Dla przykładu – obok przedstawione są dwa klocki hamulcowe o identycznym numerze WVA (numer określa kształt oraz wymiary klocka) oraz o takiej samej grubości, jednak o innych zastosowaniach. Klocki te wyglądają tak samo i często zdarza się, iż są stosowane zamiennie. Jest to jednak niedopuszczalne ze względu na wykonanie ich z różnych mieszanek, charakteryzujących się innymi właściwościami. Marcin Kiełczewski Warstwy klocka hamulcowego Porównanie klocków o różnych właściwościach n materiał cierny n warstwa pośrednia n klej n płyta nośna szkolenia | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 5 Czujniki kąta skrętu kierownicy Prezentowany materiał stanowi fragment szkolenia Inicjalizacja tego czujnika wykonywana jest nie „Układy ABS, ASR, ESP, SBC, elektryczny hamulec z poziomu programu ESP, tylko przy wykorzystaniu postojowy oraz wspomaganie układów kierowniczych”. programu „wspomagania układu kierowniczego” (rys. 3). Rozbudowa pojazdu o elektroniczne systemy powoduje, Pojazdy, w których znajdują się układy ESP muszą być że skorzystanie z prostego programu przy obsłudze wyposażone w czujniki kąta skrętu kierownicy rejestrujące serwisowej pojazdu może być kłopotliwe. Dlatego szybciej czynności kierowcy związane z kierunkiem jazdy. Czujniki można odszukać program do inicjalizacji czujnika kąta te mogą się znajdować w różnych miejscach samochodu skrętu kierownicy, wykorzystując w KTS zakładkę „Zada- (rys. 1). Najczęściej montowano je w okolicach kolumny nia serwisu” (rys. 4). kierownicy jako osobny komponent. Po wymianie lub Jacek Pochopień odłączeniu akumulatora pojazdu wymagane jest przeprowadzenie przez diagnostę inicjalizacji takich czujników. Jest ona możliwa przy wykorzystaniu testera diagnostycznego KTS lub w nielicznych przypadkach procedur opisanych w dokumentacji serwisowej ESI[tronic]. W pojazdach wyposażonych w elektryczne wspomaganie układu kierowniczego czujnik kąta skrętu kierownicy może być zintegrowany z tym układem (rys. 2). Wówczas czujnik ten nie jest częścią wymienną osobno. Jego usterka jest kosztowna. Wymaga bowiem wymiany kompletnego elektrycznego wspomagania układu kierowniczego. Rys. 2 Rys. 1 Rys. 3 Rys. 4 6 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | szkolenia Sukces programu warsztatowego Bosch Układy Hamulcowe Firma Bosch uruchomiła w zeszłym roku nowy program warsztatowy – Bosch Układy Hamulcowe. Po roku jego funkcjonowania na rynku można śmiało powiedzieć, że jest to wspólny sukces trzech stron będących partnerami programu: serwisów oferujących naprawy układów hamulcowych, dystrybutorów części Boscha oraz samej firmy Robert Bosch. Potwierdzeniem tego jest liczba Jak zostać uczestnikiem programu warsztatowego? Zadzwoń do dystrybutora części lub zasięgnij informacji na stronie www.modulybosch.pl Krok pierwszy: u Wypełniasz list intencyjny, określając gotowość przystąpienia do programu Krok drugi: u Zgłaszasz się na jedno ze szkoleń wprowadzających u Informacja na stronie www.szkoleniabosch.pl w zakładce „Zakres szkoleń” i w menu „Szkolenia dla serwisów z programów warsztatowych” u Inwestujesz w profesjonalne narzędzia specjalistyczne KTS + ESI[tronic] u Osiągasz określony próg minimalny zakupów części Boscha (grupa produktowa hamulce) ponad 60 warsztatów, które przystąpiły do programu Krok trzeci: w ciągu pierwszego roku jego działania. u Podpisujesz umowę partnerską Bosch Układy Hamulcowe Uruchomienie tego programu było naturalną konse- z dystrybutorem i firmą Bosch kwencją rozwoju układów hamulcowych – coraz większego u Otrzymujesz certyfikat przystąpienia do programu ich skomplikowania (układy ABS, ESP) oraz konieczności u Otrzymujesz szyld programu Bosch Układy Hamulcowe zaawansowanej diagnostyki z użyciem profesjonalnych u Mając opłaconą licencję ESI[tronic] Cx rejestrujesz się przyrządów. Nikogo nie powinien dziwić fakt, że taki program warsztatowy stworzył jeden z największych na świecie producentów układów hamulcowych. Firma w systemie wsparcia technicznego (hotline) u Otrzymujesz dostęp do praktycznych porad firmy Bosch na stronie www.modulybosch.pl Bosch ma bardzo duże kompetencje w tym zakresie – dostarcza na rynek podzespoły (również na pierwsze wyposażenie), części zamienne i wyposażenie diagnostyczne. Z drugiej strony dostęp do specjalistycznej wiedzy dotyczącej diagnostyki i napraw jest jednym z podstawo- Więcej szczegółów o programie można uzyskać na stronie www.modulybosch.pl oraz u partnerów firmy Bosch – dystrybutorów części zamiennych. Zapraszamy serwisy z całej Polski do współpracy w ramach programu. wych warunków sukcesu rynkowego warsztatów mecha- Tomasz Kraczko nicznych. Uczestnictwo w programie to bez wątpienia potwierdzenie wobec klientów ich profesjonalizmu i kompetencji. Dystrybutor zapewnia z kolei szybki i wygodny dostęp do wszelkich niezbędnych części i wyposażenia. Program jest skierowany zarówno do warsztatów, które chcą się rozwijać i doskonalić w zakresie naprawy układów hamulcowych jak też do tych, które planują poszerzenie zakresu oferowanych usług. Warunki przystąpienia do programu Bosch Układy Hamulcowe u Aby móc diagnozować elektroniczne układy hamulcowe, niezbędne są odpowiednie urządzenia diagnostyczne. Dlatego też ich posiadanie jest jednym z podstawowych wymogów uczestnictwa w tym programie. Przystępujący do niego warsztat powinien mieć tester usterek KTS (minimum podstawowy model KTS 200). W przypadku większego Zalety programu warsztatowego Boscha u Otrzymujesz oznakowanie – szyld Bosch (zewnętrzne) i certyfikat (wewnętrzne). u Korzystasz z wiedzy uznanego producenta części. u Oryginalne produkty Boscha do układów hamulcowych gwarantują niezawodność i jakość identyczne jak w przypadku fabrycznego wyposażenia samochodów. u ESI[tronic] 2.0 – system informacji serwisowej zaawansowania warsztatu warto rozważyć zakup wyższych modeli KTS (np. 340 lub 540/570), o większym zakresie zastosowań. Nieodzownym uzupełnieniem testera KTS jest posiadanie aktualnej licencji programu diagnostycznego Bosch ESI[tronic], najlepiej w wersji 2.0. Jego niewątpliwą zaletą jest bardzo duża baza pojazdów, pokrywająca większość marek i modeli samochodów. Kolejny niezbędny przyrząd to tester płynu hamulcowego, np. Bosch BFT 100. u Wymagane jest również uczestnictwo w co najmniej jednym do szybkiej i precyzyjnej diagnozy plus instrukcje naprawy szkoleniu z zakresu układów hamulcowych. Firma Bosch z praktycznymi poradami. oferuje również szeroki pakiet szkoleń – dzięki nim warsztaty u Aktualne porady praktyczne i informacje techniczne. u Hotline – wsparcie techniczne w rozwiązywaniu problemów technicznych. są doskonale przygotowane do diagnostyki i naprawy układów hamulcowych, również w najnowszych modelach samochodów. przemysł | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 7 Innowacje Boscha w BMW 4 Coupe Nowe BMW 4 Coupe naszpikowane jest nowoczesną techniką, Fot.: BMW na którą składają się również liczne rozwiązania Boscha. Bosch w nowym BMW 4 Coupe: u Wtrysk bezpośredni benzyny u Wtrysk Diesla – Common Rail u Zbiornik paliwa u Sondy lambda u Sterownik silnika u Asystent parkowania u Rozrusznik Start/Stop u Świece zapłonowe u Świece żarowe u Przepływomierz z gorącą warstwą u Wzmacniacz siły hamowania u Sterowanie poduszek powietrznych Nawet najdrobniejsze szczegóły wpasowuje go w lukę. Kierowca może techniczne BMW 4 Coupe robią w dowolnej chwili przerwać manewr wrażenie. Dlatego warto przyjrzeć – wystarczy, że chwyci za kierownicę. mu się z bliska. System parkowania i kontroli odstępu wspiera kierowcę również wtedy, gdy Ułatwione parkowanie nie korzysta on z asystenta parkowa- Zmieści się na wolnym miejscu nia. Czujniki zainstalowane z przodu parkingowym czy nie? To pytanie i z tyłu pojazdu wykrywają potencjal- zadaje sobie każdy kierowca. Asystent ne przeszkody, a intensywność parkowania jest elementem stworzo- sygnału dźwiękowego informuje nego przez Boscha systemu wspoma- kierowcę o malejącej przestrzeni. gającego parkowanie i kontrolującego Na wyświetlaczu umieszczonym odstęp. System wykrywa miejsca na pulpicie jest również prezentowany parkingowe i zgłasza to kierowcy. Gdy schemat wzajemnego położenia aktywuje on asystenta parkowania, samochodu i przeszkód. Dzięki temu elektronika przejmuje kontrolę szczególnie ułatwione jest parkowanie nad samochodem i automatycznie tyłem. Świece zapłonowe Bosch z podwójną platyną Rzędowe, 6-cylindrowe silniki są wyposażone w specjalne, produkowane przez Boscha, świece zapłonowe z podwójną platyną (typ ZR5 TPP 33-S). Elektrodom wykonanym ze stopu platyny zawdzięczają odporność na zużycie i długowieczność. Jest to szczególnie istotne we współczesnych silnikach spalinowych ze względu na wysokie temperatury i ciśnienia spalania. Przepływomierz Bosch HFM7 z gorącą warstwą Przepływomierz Bosch HFM7 z gorącą warstwą bazuje na innowacyjnej technologii i najnowocześniejszej mikroelektronice, do której należy zintegrowany czujnik temperatury, wilgotności i ciśnienia. Nawet w trudnych warunkach pracuje on precyzyjnie i niezawodnie, ponieważ jest niewrażliwy na zabrudzenie. Mierząc ilość zasysanego powietrza i jego temperaturę, przepływomierz określa masę powietrza i przekazuje dane do sterownika silnika, który stosownie do masy powietrza oblicza optymalną dawkę paliwa. Zapewnia to maksymalną efektywność pracy silnika. Mniejsze zużycie paliwa i niższa emisja spalin Niewielkie zużycie paliwa i niski poziom emisji spalin należą do najważniejszych wymogów, jakim muszą sprostać producenci samochodów – również w segmencie premium. W BMW serii 4 przepływomierz Bosch z gorącą warstwą stanowi istotny element układu sterowania pracą silnika. Jego zastosowanie ma znaczenie dla niskiego zużycia paliwa. 8 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | układy i komponenty Boscha Regenerowane wtryskiwacze Common Rail do samochodów osobowych i dostawczych – BX Elektrycznie sterowane wtryskiwacze są jednymi Kryteria techniczne przemawiające za zastosowaniem wtryskiwacza BX z najważniejszych elementów systemu wtryskowego Diesla typu CR. u duży przebieg samochodu na danym wtryskiwaczu – powyżej 300 tys. km To one, wykonując polecenia sterownika, podają paliwo u wtryskiwacz był już poprzednio naprawiany w odpowiednim czasie i w określonej ilości. Decydują tym – można go naprawiać tylko raz u ślady uszkodzeń mechanicznych, które nastąpiły samym zarówno o osiągach, zużyciu paliwa jak i właściwo- w czasie utrudnionego demontażu* ściach ekologicznych nowoczesnych silników Diesla. u głęboka korozja korpusu* u uszkodzenie elektryczne cewki wtryskiwacza u typ wtryskiwacza – piezoelektryczne nie mają Jak wiadomo, Bosch jest największym dostawcą systemów zasilania do nowo produkowanych pojazdów. Obecnie technologii naprawy na polskim rynku użytkowanych jest około 3,5 mln samochodów osobowych i dostawczych z silnikami wysokopręż- *tego typu uszkodzenia dyskwalifikują zwrot zużytej części i otrzymanie zwrotu kaucji nymi. Stanowi to więc duży potencjał do naprawy szczególnie, że wiele z nich to samochody używane, sprowadzone Jedną z omówionych tu możliwości naprawy samocho- z przebiegiem przekraczającym 200 tys. km. Samochody z napędem Diesla mają dużo większe roczne przebiegi niż dów jest zastosowanie regenerowanych fabrycznie wtryski- z układami benzynowymi. waczy Bosch eXchange, będących w ofercie firmy Bosch. Regeneracja prowadzona przez Boscha obejmuje Wtryskiwacze podczas eksploatacji poddawane są ogromnym obciążeniom wynikającym z bardzo wysokiego wymianę wszystkich zużywających się części wtryskiwa- ciśnienia oraz dużej szybkości przepływu paliwa, a także wysokich temperatur spalania występujących w obrębie Kryteria ekonomiczne przemawiające za zastosowaniem wtryskiwacza BX dyszy rozpylającej. Elementami najbardziej narażonymi na zużycie są więc końcówka wtrysku oraz zaworek sterujący. Poza tym, podczas eksploatacji w wyniku drgań u krótszy czas przestoju auta (istotne w przypadku flot, i naprężeń deformują się korpus i nakrętka. Im dłuższy jest u możliwość wykonania naprawy samochodu w ciągu 1 dnia u znaczne obniżenie kosztów naprawy w stosunku samochodów służbowych i dostawczych) okres eksploatacji, tym większy jest stopień zużycia do zastosowania produktu nowego elementów. Często korpus ulega głębokiej korozji międzykrystalicznej, w wyniku czego znacznie się osłabia. Dlatego u wtryskiwacze BX są stale dostępne u dystrybutorów też przy naprawie samochodu użytkownik powinien u pełna gwarancja, jak na produkt nowy u niskie zużycie paliwa u niezawodność dalszej eksploatacji i w magazynie centralnym dokonać właściwego wyboru metody naprawy niesprawnych wtryskiwaczy CR, zależnego od kilku kryteriów. n Bosch eXchange: wtryskiwacz Common Rail n R ozpylacz z nakrętką n n Zespół sterujący S prężyny n n E lementy wymienione na oryginalne części Boscha n E lementy poddane testom i zamontowane ponownie, w razie potrzeby naprawione lub wymienione Elektromagnes n n K róciec przyłączeniowy K orpus wtryskiwacza n Zespół zaworu P ierścień uszczelniający komorę wysokociśnieniową układy i komponenty Boscha | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 9 Ryzyka wynikające z niezastosowania wtryskiwaczy Bosch eXchange Przyczyna Prawdopodobny skutek Dodatkowe ryzyka Pozostawienie starego rozpylacza i nakrętki Nieszczelność rozpylacza lub nakrętki, niewłaściwy przebieg wtrysku Obniżenie mocy silnika, zwiększenie emisji zanieczyszczeń lub uszkodzenie silnika Wymiana zespołu zaworu na nieoryginalny Zmiana precyzyjnej co do milisekundy chwili wzniosu iglicy i nadmierny wzrost przelewu paliwa Twarda praca silnika, obniżenie mocy, wzrost zużycia paliwa Pozostawienie starego króćca przyłączeniowego Wyciek paliwa, uszkodzenie filtra w króćcu, niewłaściwy przepływ paliwa Obniżenie mocy silnika, negatywny wpływ na emisje, nawet uszkodzenie silnika Uszkodzenie mechaniczne lub korozyjne korpusu wtryskiwacza Wyciek paliwa Obniżenie mocy silnika, możliwe zapalenie się silnika Popularne wtryskiwacze elektromagnetyczne BX Numer części BX Typ Numer nowej części Bosch Przykładowe zastosowania Cena katalogowa (zł) 0 986 435 163 BX CRI 2-16 0 445 110 248 Fiat Ducato, Multijet 3.0, Hyundai HD78, Iveco Daily, od 2006 r. 920 1 010 0 986 435 055 BX CRI 1 0 445 110 189 Jeep Grand Cherokee 2.8, Mercedes Sprinter, OM611, OM612, 2.1 l, 2.2 l, 2.7 l, lata 2000-2012 0 986 435 149 BX CRI 1-13 0 445 110 059 Chrysler Voyager 2.5 l, 2.8 l, Jeep Cherokee 2.5 l, 2.8 l, LDV Maxus 2.5, lata 2000-2007 1 050 0 986 435 091 BX CRI 2 0 445 110 216 BMW 120d, 320d, 330d, 520d, 530d, X3, X5, 2.0, 3.0, lata 20012008 1 087 0 986 435 102 BX CRI 2 0 445 110 183 Alfa Romeo MiTo 1.3 JTD, Fiat 500, Doblò, Grande Punto, 1.3 JTD, Ford Ka 1.3 TDCi, Lancia Ypsilon 1.3 Multijet, Opel Agila, Astra, Combo, Corsa, 1.3 CDTI, od 2004 r. 830 0 986 435 063 BX CRI 1 0 445 110 201 Mercedes Vito, ML, OM611 2.2, OM612 2.7 l, lata 1999-2005 964 0 986 435 084 BX CRI 2 0 445 110 131 BMW 320d, 330d, 530d, 730d, X5, 3.0 l, lata 2001-2006 930 1 030 0 986 435 007 BX CRI 1 0 445 110 146 Renault Espace IV, Laguna II, Megane, Scenic, Trafic, 1.9DCI, lata 1999-2007 0 986 435 004 BX CRI 1 0 445 110 011 Mercedes Vito, C200, C220, E200, E220, OM611 2.1 l, 2.2 l, lata 1997-2003 960 0 986 435 063 BX CRI 1 0 445 110 201 Mercedes Vito, MK260, OM611 2.2, OM612 2.7 l, lata 1999-2005 964 Popularne wtryskiwacze piezoelektryczne BX Numer części BX Typ Numer nowej części Bosch Przykładowe zastosowania Cena katalogowa (zł) 0 986 435 358 BX CRI 3 0 445 115 078 Audi A4, A6, A8, Q7, 3.0TDI, lata 2003-2010 1 200 0 986 435 352 BX CRI 3 0 445 115 028 VW Crafter, 2.5TDI, od 2006 r. 1 150 0 986 435 355 BX CRI 3 0 445 115 063 Chrysler 300C 3.0CRD, Mercedes C320, C350, E280, E320, G320, ML280, R320, S320, Sprinter, OM 642 3.0 l, od 2005 r., Jeep Commander i Grand Cherokee 1 125 0 986 435 356 BX CRI 3 0 445 115 068 Mercedes Sprinter, Vito, OM 646 2.1 l, lata 2006-2011 1 120 0 986 435 350 BX CRI 3 0 445 115 007 Opel Vivaro 2.0 l, Renault Laguna II i III, Espace IV, Megane II, Scenic II, Trafic, Vel Satis, 2.0DCI, od 2004 r. 1 100 0 986 435 357 BX CRI 3.2 0 445 116 022 Audi A4, A5, A6, VW Touareg, 2.7TDI, 3.0TDI, od 2007 r. 1 125 0 986 435 354 BX CRI 3 0 445 115 070 BMW 330d, 530d, 730d, X3, X5, 3.0 l, lata 2005-2009 1100 1 107 0 986 435 394 BX CRI 3 0 445 116 024 BMW 120d, 320d, 325d, 330d, 520d, 525d, 530d, 730d, X1, X3, X5, X6, 2.0 l, 3.0 l, od 2007 r. 0 986 435 398 BX CRI 3 0 445 115 061 Mercedes Sprinter, OM 642 3.0 l, od 2009 r. 1 092 0 986 435 402 BX CRI 3 0 445 115 067 Chrysler Voyager, Dodge Nitro, Jeep Wrangler, 2.8 l, od 2006 r. 1 100 *Sugerowana cena detaliczna netto na dzień: 10-02-2014 cza. Wysoka precyzja standardów produkcyjnych wraz naprawiony wtryskiwacz może spowodować problemy z restrykcyjną kontrolą jakości gwarantują maksymalną w eksploatacji samochodu, doprowadzając nawet do uszko- niezawodność eksploatacji. dzenia silnika. Konsekwencje wynikające z rozszczelnienia Przy naprawie samochodu warto skorzystać z programu Bosch eXchange, bo dzięki niemu zostanie znacznie obniżony koszt naprawy. Niesprawny, czasem niefachowo układu Common Rail o ciśnieniu do 2500 barów mogą być dość kosztowne. Zbigniew Pilewski Bosch eXchange Bosch oferuje najwyższej jakości produkty regenerowane fabrycznie. Ważnym warunkiem wymiany jest zwrot używanego towaru nadającego się do regeneracji. Brak zwrotu: Zwracane używane części nie mogą mieć uszkodzeń pokazanych na poniższym zestawieniu. Zawiera ono jedynie najczęstsze przypadki uszkodzeń. silna i głęboka korozja Podstawowe warunki zwrotu części: części znajdują się w wykazie (BX, ESI) części mają czytelny numer produktu części są spakowane w oryginalne opakowanie otrzymanego produktu BX podzespół rozmontowany Rozruszniki/alternatory Silna i głęboka korozja obudowy lub korpusu Podzespół niekompletny lub rozmontowany Uszkodzenia mechaniczne (pęknięcia, zgniecenia, nadłamania) Niebieski nalot na osi, świadczący o przegrzaniu rozrusznika Sterowniki Masowy przepływomierz powietrza z gorącą powłoką Klapowy przepływomierz powietrza Uszkodzenie czujnika i przyłączy, obudowy przepływomierza lub kratki Uszkodzenie potencjometru, czujnika temperatury lub obudowy elektroniki (bez pokrywy). Uszkodzenia mechaniczne (deformacje, pęknięcia) Masowy przepływomierz powietrza z gorącym drutem Silna korozja korpusu Obsada wtryskiwacza niekompletna lub rozmontowana Uszkodzenie gwintu powierzchni przylegania uszczelnień lub rurki nadmiarowej Silne zakoksowanie/przegrzanie korpusu lub cewki. Brak możliwości identyfikacji produktu. Pompa niekompletna lub rozmontowana Uszkodzenie złączy elektrycznych Uszkodzenia mechaniczne korpusu, króćców, gwintów Uszkodzenie przewodów elektrycznych w pompach VP30, VP44 oraz VE-EDC Silna korozja korpusu Część niekompletna lub rozmontowana Uszkodzenie mechaniczne korpusu, ważnych powierzchni Uszkodzenie mechaniczne cewki sterujacej Widoczny numer nie jest zgodny z numerem artykułu na opakowaniu Uszkodzenie mechaniczne oraz głęboka korozja części odlewanych/odkuwanych Silna korozja zacisku oraz uszkodzenia mechaniczne uchwytu linki, dźwigienek Zacisk niekompletny, brak tłoczka. Odłamane odpowietrzniki i króćce przyłączeniowe Wtrysk benzyny/zapłon Uszkodzenie obudowy, złączy gwintowanych, wtyków lub listwy, szkody spowodowane wodą lub otwarta obudowa Uszkodzenie czujnika temperatury, obudowy przepływomierza lub uszkodzenie przyłączy Wtryskiwacze konwencjonalne / CR Pompy wtryskowe Diesla / pompy CR CP 1/3 Pompowtryskiwacze UIS/UPS Zaciski hamulcowe Podstawowe kryteria zwrotu Uproszczona obsługa zwrotu zużytych części: przejrzysta, niewielka liczba kategorii kosztu wymiany jednoznaczne kryteria oceny części prosty i bezpieczny sposób przesyłki Back in Box szybkie procedury dzięki szerokiej sieci dystrybucji podzespół niekompletny uszkodzenia mechaniczne Back in Box Brak osłony i/lub regulatora napięcia Masowy przepływomierz powietrza z gorącą powłoką Brak lub nieoryginalne śruby mocujące czujnik (wystające, wykręcone), ślady demontażu czujnika z obudowy Silna i głęboka korozja obudowy lub korpusu Rozdzielacz paliwa Poważne uszkodzenie obudowy (np. odkształcenie lub rysy) Podzespół niekompletny lub rozmontowany Centralny moduł wtryskowy (górna część/dolna część) Uszkodzenie obudowy, powierzchni stycznych uszczelnień, brak gwintu, przepustnicy, dźwigni sterującej, regulatora lub potencjometru Uszkodzenia mechaniczne (pęknięcia, zgniecenia, nadłamania) Rozdzielacz zapłonu Uszkodzenie puszki podciśnieniowej, płytki mocującej, modułu zapłonowego, wałka lub kopułki rozdzielacza, brak kopułki rozdzielacza lub wtyku Silna, głęboka korozja korpusu wtryskiwacza. Uszkodzenia mechaniczne korpusu wtryskiwacza. Uszkodzenie korpusu, gwintów lub przyłącza elektrycznego Część niekompletna lub rozmontowana Silna, głęboka korozja korpusu pompy oraz uszkodzenia przyłącza elektrycznego Silna korozja korpusu Uszkodzenie kołnierza lub wału napędowego Część niekompletna lub rozmontowana 1. Dostawa regenerowanego produktu Otrzymujesz od firmy Bosch regenerowany produkt. Płacisz za produkt oraz dodatkowy koszt wymiany. 2. Wymiana części zamiennych w samochodzie Wymieniasz uszkodzoną część używaną na regenerowaną. 3. Wysyłka Back-in-Box Odsyłasz zużyty produkt w oryginalnym opakowaniu otrzymanej części. 4. Zwrot kosztu wymiany Bosch zwraca koszt wymiany produktu po zakwalifikowaniu produktu do zwrotu w oparciu o kryteria techniczne. Zwrot zużytych części w systemie Back in Box daje następujące korzyści: Gwarancja zwrotu kosztu wymiany dzięki wysyłce części w opakowaniu ochronnym Szybsza obsługa zwrotu części dzięki łatwej identyfikacji produktu Brak konieczności utylizacji zużytych części oraz opakowań przez klienta Pompowtryskiwacz niekompletny i/lub uszkodzony mechanicznie Silna korozja Część niekompletna lub rozmontowana Uszkodzenie obudowy lub powierzchni montażu uszczelnień Dodatkowe kryteria oceny oraz przygotowanie części do zwrotu: Produkt powinien być czysty, bez pozostałości smarów, ropy lub oleju itp. Produkt nie może być piaskowany, szlifowany lub szczotkowany Produkt powinien być kompletny, złożony i niemodyfikowany, powinien mieć wszystkie części orygi- nalne lub identyczne (np. śruby). Nie powinien posiadać śladów rozbierania. Zużyte części należy dostarczyć w opakowaniu BX (zabezpieczony elementami usztywniającymi, chroniącymi przed uszkodzeniem transportowym). Na króćcach przyłączeniowych powinny być założone zaślepki z tworzywa (pompy diesla, wtryskiwacze konwencjonalne oraz CRI, zaciski hamulcowe). Jeżeli zachodzi ryzyko wycieku płynów eksploatacyjnych produkt należy umieścić w worku foliowym. W przypadku zacisków hamulcowych dopuszcza się głęboką korozję wewnętrznej powierzchni tłoczka oraz brak oznaczeń (pod warunkiem, że produkt wygląda identycznie jak dostarczony produkt BX). 12 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | Bosch Service w Polsce To klient jest premium, a nie samochód Bosch Service Modzelewscy mieści się Cars zaproponował nam umowę z siecią AutoCrew (byliśmy w Chotomowie przy ul. Partyzantów 29. tam jednym z pierwszych warsztatów), która przed kilkoma laty weszła w struktury Boscha. Firma istnieje w tym miejscu już od 1987 roku. Założył ją i prowadzi do tej pory Witold Modzelewski. – Dlaczego więc na szyldzie widnieje napis „Modzelewscy”? – Bo jest to firma rodzinna. Pracują w niej moja żona Do wstąpienia w szeregi Bosch Service przekonał mnie syn Krzysztof. Argumentował, że są tu dobre szkolenia, nowoczesne formy obsługi klientów, procedury, które porządkują działanie warsztatu. A współcześni klienci cenią nie tylko fachową naprawę, ale i otoczkę z nią związa- Marzena, syn Krzysztof, a w przyszłości dołączy nasz ną: wypełnianie zleceń, sposób przyjmowania samochodu młodszy syn Przemek, kończący teraz technikum samocho- do serwisu i jego oddawania, określoną dokumentację, dowe. Żona, choć z wykształcenia jest magistrem biologii, sposób rozmowy. Dlatego wszyscy sukcesywnie uczestni- od dawna mi pomagała, a w 1997 r. przeszła do firmy czymy w szkoleniach prowadzonych przez Boscha, a teraz na pełny etat. Zajmuje się w niej administracją, rachunko- jesteśmy w trakcie wdrażania normy ISO 9001: 2008. wością, a także częściami zamiennymi. Krzysztof, absolwent WAT, rządzi serwisem. Przemek też włącza się w sprawy warsztatu. – Do sieci Bosch Car Service firma Modzelewscy należy od niedawna… – Umowę autoryzacyjną podpisaliśmy 21 marca 2013 r., – Warsztat jest duży, oprócz stanowisk naprawczych ma też stację kontroli pojazdów… – Rozwijał się „przez pączkowanie”. Na początku miał jedno stanowisko. Po dwóch latach zatrudniłem dwie osoby. W latach 1989-90 dobudowałem kolejne 3 stanowiska naprawcze, zaplecze dla pracowników i pomieszczenie traktując ją jako kolejny etap rozwoju naszej firmy, bo biurowe, w 1998 r. powstała hala przeznaczona na naprawy Bosch to marka z najwyższej półki. Ale związki z Boschem samochodów dostawczych, a w 2008 r. stacja kontroli mamy od lat. Należeliśmy do sieci Q-Service, potem Inter pojazdów. Teraz powierzchnia pod dachem to 700 m². Zakład z zewnątrz, jest po remoncie, ale na lato zaplanowany jest już kolejny – we wnętrzach. Obecnie pracuje u nas 5 mechaników, elektryk, 2 diagnostów, jest też 9 uczniów. Najdłuższy, 25-letni staż ma Robert Chodorowski, mechanik, nasz specjalista od silników. Mogę się pochwalić tym, że wszyscy pracownicy to moi dawni uczniowie. Przez lata wykształciłem ich ponad 30, licząc tylko tych, którzy praktyki zakończyli egzaminami. Pracują we wszystkich okolicznych warsztatach. Kilku ma swoje firmy. Można więc powiedzieć, że sam sobie narobiłem konkurencji. Ale na rynku jest tyle samo- Bosch Service w Polsce | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 13 należących do osób prywatnych i małych, lokalnych firm z Chotomowa, Jabłonny czy Legionowa. Bywa u nas też wielu warszawiaków, bo tu mają swoje letnie domki. Niektórzy z klientów to już starsi państwo, którzy przyjeżdżają do naszego warsztatu od 20 lat, a także ich dzieci czy wnuki. To oni są klasy „premium”, a nie ich pojazdy. Przyjmujemy do serwisu samochody wszystkich marek, zwykle w wieku od 3 do 10 lat, ale bywają starsze, a nawet bardzo stare. – W Pana biurze wisi motocyklowa kamizelka, przed chwilą oglądaliśmy motocykl, Kawasaki Vulcan. chodów, że pracy przy nich starczy dla mnie i dla innych. Zresztą nie konku- Jazda na nim to Pana hobby? – Motocykle kocham od dzieciń- wa – to przejaw naszego lokalnego patriotyzmu). Dla warsztatu mam cały rujemy. Raczej świadczymy usługi stwa. Pierwszym moim pojazdem był tydzień, weekendy dla motocykla, ale innym warsztatom, gdy mają proble- Komar, jeszcze taki z pedałami. Vulcan to także ma wpływ na moją pracę. my. Przyjeżdżają też do nas na prze- to 2-litrowy motocykl, którym podró- Podczas takiej jazdy odpoczywa głowa glądy rejestracyjne. żujemy z żoną już piąty rok. Należymy i potem inaczej się podchodzi do co- – Kim są klienci serwisu? do klubu Vulcaneria, jeździmy dziennych problemów. Bo najważniej- – W warsztacie obsługujemy na zloty (zawsze z umieszczoną szą rzeczą jest kochać to, co się robi. rocznie ponad 3 tysiące samochodów na motorze flagą z herbem Chotomo- Anna Borsukiewicz Zapraszamy do współpracy w sieci AutoCrew Warsztaty samochodowe stają dziś w obliczu ogromnych wyzwań. obsługa klientów gwarantuje dziś dotarcie do dużej grupy klientów oraz Pracownicy serwisów samochodowych muszą nieustannie mierzyć się zapewnia serwisowi przyszłość i stabilność. pod względem swoich umiejętności z wyzwaniami, jakie stawia przed nimi rozwój technologii i dynamiczny rynek. Montaż części zamiennych coraz które mają aspiracje rozwoju, postępu i osiągnięcia pozycji lidera na rynku częściej wymaga zastosowania wyspecjalizowanych urządzeń diagnostycz- lokalnym. nych, a dla klientów coraz większe znaczenie ma jakość i poziom świadczo- nych usług oraz kompetencje pracowników punktu obsługi klienta. www.auto-crew.pl. Zainteresowanym proponujemy również spotkanie Oferta sieci AutoCrew skierowana jest do wielomarkowych serwisów, Zachęcamy do zapoznania się z ofertą sieci na stronach Proponujemy Państwu zainteresowanie się ofertą autoryzacji w Państwa firmie, by bezpośrednio zaprezentować ofertę sieci AutoCrew. AutoCrew, w sieci administrowanej przez firmę Bosch. W jej ramach W tym celu prosimy o wypełnienie formularza zgłoszeniowego znajdujące- za korzystną cenę oferowana jest klientom jakość i kompleksowość obsługi go się na stronie internetowej www.auto-crew.pl w zakładce samochodów wszystkich marek. Tylko kompleksowa i profesjonalna „Dołącz do nas”. 14 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | produkty prawidłowo, skoki sprężyn muszą być ustawione z dokładnością do setnych części milimetra. W innym przypadku iglica rozpylacza unosi się zbyt wcześnie lub zbyt późno, przez co wtrysk jest zakłócony. Dla użytkownika samochodu oznacza to nadmierne zużycie paliwa, spadek mocy silnika oraz wzrost zadymienia spalin. Podkładki i trzpienie regulacyjne do wtryskiwaczy konwencjonalnych i pompowtryskiwaczy dzielą się na rzędy wielkościowe 1, 3, 4, 5, 6, 15, 16, 17 oraz A, B i C. We wtryskiwaczach Common Rail regulacji wymaga nie tylko skok iglicy, ale i szczelina powietrzna oraz siła sprężyny zaworu elektromagnetycznego. Oznacza to co najmniej 5 punktów, które wymagają precyzyjnej regulacji. Niektóre podkładki charakteryzują się bardzo niewielkim skokiem, wynoszącym jedną setną milimetra. Podkładki do wtryskiwaczy Common Rail są pogrupowane w rzędy wielkościowe, którym przyporządkowano kolory. Każdy rząd wielkościowy ma konkretne zastosowanie, a kolor wprowadzony na opcjonalnych sorterach Podkładki regulacyjne do wtryskiwaczy ułatwia wybór odpowiedniego elementu regulacyjnego. Rzędy tworzą razem zestawy: u rzędy podstawowe A, B i C do CRI i CRIN; u zestaw dodatkowy do CRI – rzędy wielkościowe D, E, F, G, H i J, numer zamówieniowy zestawu F 00Z C99 009; u zestaw dodatkowy do CRIN – rzędy wielkościowe K, L, M, N, i P, numer zamówieniowy zestawu F 00R J02 760. Profesjonalna naprawa wtryskiwaczy przywraca Aby naprawić wtryskiwacz do samochodu osobowego CRI, potrzebne są podkładki z rzędów podstawowych oraz im fabrycznie parametry. zestaw do CRI, a do naprawy wtryskiwacza do pojazdu Dzięki temu w samochodzie zapewnione jest niskie zużycia paliwa, a także dynamika jazdy oraz niewielka użytkowego – rzędy podstawowe i zestaw do CRIN. Zakupując narzędzia do 3 etapu naprawy wtryskiwa- emisja zanieczyszczeń. Uzyskanie tego zapewnia stosowa- czy, otrzymuje się specjalne walizki z podkładkami nie kalibrowanych podkładek regulacyjnych. posortowanymi w plastikowych pojemnikach. Walizki Wtryskiwacze i pompowtryskiwacze to podzespoły o wysokiej precyzji wykonania. Aby funkcjonowały można też zakupić oddzielnie: u walizka do naprawy wtryskiwaczy CRI – numer zamówieniowy 0 986 610 940; u walizka do naprawy wtryskiwaczy CRIN – numer Zalety podkładek Boscha zamówieniowy 0 986 610 950. Aby ułatwić pracę, przygotowano specjalny katalog u precyzyjnie wykonana podkładek regulacyjnych do wtryskiwaczy Common Rail, płaska powierzchnia konwencjonalnych i pompowtryskiwaczy. Obejmuje on u wysoka twardość u idealna równoległość informacje o zestawach podkładek, miejsca zastosowań przedstawione na rysunkach oraz wykaz podkładek powierzchni z wymiarami i numerami zamówieniowymi. Podzielono go kontaktowych na część dotyczącą wtryskiwaczy Common Rail oraz część u duża trwałość odnoszącą się do wtryskiwaczy konwencjonalnych i pompowtryskiwaczy. Uzupełnieniem katalogu jest Katalog podkładek do wtryskiwaczy Common Rail, konwencjonalnych oraz pompowtryskiwaczy zestawienie przekładek pomiędzy korpusem a rozpylaczem, podkładek termicznych izolujących wtryskiwacz od głowicy oraz trzpieni naciskowych. Jacek Pudło produkty | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 15 Nowy standard w profesjonalnej wymianie opon ułatwia zaś mocowanie koła. Przekonstruowano również aluminiowe szczęki zaciskowe. Łyżkę monterską można szybko i łatwo odkładać do specjalnie ukształtowanej wnęki. Zintegrowany system pompowania kół w TCE 4435 jest sterowany bocznym pedałem i działa o 25% szybciej, niż w porównywalnych urządzeniach. Firma Bosch, dopraco- Firma Bosch skonstruowała nowe montażownice wując konstrukcję, pomyślała o wszystkich szczegółach, o oznaczeniach TCE 4430/TCE 4435 (z inflatorem). nawet o przestawianym uchwycie na pojemnik z pastą monterską. Nowością jest nie tylko nowa konstrukcja, ale także fakt, W najbliższym czasie pojawią się na rynku kolejne iż obie wersje montażownic są dostępne w dwóch warian- maszyny – np. TCE 4430 S44 oraz TCE 4435 S44, które tach zasilania: o napięciu 400 V (prąd 3-fazowy), bądź dodatkowo będą wyposażone w ramiona pomocnicze o napięciu 230 V (1 faza) z funkcją łagodnego rozruchu. TCE 320. Kolejne wersje urządzeń pojawią się jeszcze w tym roku. Tomasz Nowak Nowe montażownice opon Bosch TCE 4430 i TCE 4435 oferują warsztatom szereg innowacyjnych rozwiązań. Zostały one stworzone pod kątem zapewnienia maksymalnej szybkości, wydajności oraz trwałości. Stanowią optymalny wybór również do obsługi ogumienia typu UHP i RTF, używanego w samochodach osobowych oraz opon do lekkich pojazdów ciężarowych. Przy zastosowaniu odpowiedniego wyposażenia dodatkowego nadają się też do opon motocyklowych. Nowością jest wyjątkowa koncepcja korpusu montażownic – tzw. G-frame, opracowana przez firmę Bosch. Zaawansowana konstrukcja zapewnia zwiększoną sztywność urządzenia. Ponadto osiągnięto optymalizację przebiegu występujących sił, a co za tym idzie – ich równomierne rozłożenie w ramach struktury maszyny. W rezultacie proces montażu nie powoduje uszkodzeń obręczy koła i opony. Dzięki temu oponę można wymienić szybciej, co sprawia, że nowe montażownice nadają się idealnie dla serwisów opon o dużej przepustowości. Zmodyfikowana i czterostopniowo regulowana łopata do odrywania przyspiesza pracę aż o 40%. Specjalny kształt łopaty gwarantuje, że nie dojdzie do uszkodzenia obręczy podczas odrywania opony. Krótszy skok siłownika redukuje zapotrzebowanie na sprężone powietrze i tym samym ogranicza zużycie energii przez sprężarkę. Jednocześnie podwyższona sztywność ramy zmniejsza konieczność ręcznego prowadzenia głowicy. Pneumatycznie odchylana kolumna montażowa została wzmocniona tak, aby zwiększyć sztywność najbardziej obciążonych zespołów urządzenia. Z kolei głowica montażowa jest teraz osadzona na wzmocnionym ramieniu sześciokątnym. Upraszcza to montaż i demontaż koła. Zmieniony design stołu obrotowego Montażownica opon TCE 4435 z wyposażeniem dodatkowym 16 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | produkty tora, przez co jest on odporny na cykliczne ładowanie i rozładowywanie. Dodatkowo dzięki temu, że elektrolit nie ma postaci płynnej akumulator jest niezwykle odporny na wstrząsy oraz daje możliwość montażu w dowolnej pozycji i miejscu pojazdu (np. w kabinie). W przypadku wymiany akumulatora AGM w wielu pojazdach wyposażonych w system Start/Stop wymagane jest zastosowanie testera diagnostycznego (np. Bosch KTS), umożliwiającego zaprogramowanie nowego akumulatora w pojeździe. AGM są szczelnie zamknięte. Uszczelnione zawory odgazowujące utrzymują nadciśnienie zapewniające przebieg procesu rekombinacji gazów, uniemożliwiając wyschnięcie Bosch S6 AGM: akumulatory do pojazdów z systemem Start/Stop i uszkodzenie ogniw. Do ładowania tych akumulatorów należy używać ładowarek elektronicznych wyposażonych w specjalny tryb ładowania (np. C3/C7 Bosch). W trybie ładowania AGM ładowarka odczytuje wzrost prądu ładowania i spadek napięcia ładowanego akumulatora jako wzrost Coraz bardziej restrykcyjne normy emisji CO2 sprawiają, że w samochodach temperatury elektrolitu. Pozwala to pojawiają się rozwiązania ograniczające zużycie paliwa, a co za tym idzie zapobiec naprężeniom akumulatora, redukujące emisję szkodliwych substancji. wynikającym ze wzrostu temperatury wewnątrz akumulatora. Wzrost Jednym z takich rozwiązań jest stosowanie tutaj akumulatora Bosch temperatury wewnątrz może prowa- system Start/Stop, połączony często S6 AGM. dzić do opuchnięcia akumulatora lub z układem odzyskiwania energii z siły Skrót AGM pochodzi od angiel- hamowania. System Start/Stop skiej nazwy Absorbent Glass Mat, wyłącza silnik pojazdu podczas oznaczającej elektrolit związany postoju, np. na światłach czy w korku, w matach z włókna szklanego. przerzucając odpowiedzialność Umieszczone pomiędzy ołowianymi za dostawy energii do pracujących płytami akumulatora maty minimali- urządzeń z alternatora na akumula- zują utratę masy czynnej przy jedno- tor. Układ odzyskiwania energii czesnym zachowaniu bardzo niskiej zamienia siły powstające podczas oporności wewnętrznej. Powoduje to hamowania w energię elektryczną przyśpieszenie reakcji zachodzących dostarczaną bezpośrednio do akumu- pomiędzy elektrolitem i masą czynną. latora. W pojazdach, w których Dzięki temu, w przypadku zwiększo- występują te rozwiązania konieczne nego zapotrzebowania na energię jest stosowanie akumulatora odpor- elektryczną zapewniony jest szybszy nego na częste cykle ładowania transfer większej ilości energii. (odzysk energii) oraz rozładowania W sytuacji dużych obciążeń oraz (pobór prądu z akumulatora przy wy- głębokiego rozładowania masa łączonym silniku). Właściwe jest więc czynna pozostaje na kratce akumula- nawet jego wybuchu. Marcin Dynarek Zalety technologii Bosch S6 AGM u Dłuższa żywotność w porównaniu z akumulatorami konwencjonalnymi u Stała moc także przy jeździe na krótkich odcinkach oraz przy zwiększonym zużyciu energii w trakcie postoju u Nawet 4-krotnie większa odporność na pracę cykliczną w porównaniu z akumulatorami konwencjonalnymi u Możliwość montażu akumulatora w każdej pozycji, stuprocentowa ochrona przed wyciekiem u Absolutna bezobsługowość u Jakość oryginalnego wyposażenia produkty | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 17 Stacje ACS 652 i ACS 752 do serwisowania klimatyzacji Bosch oferuje warsztatom serwisującym układy klimatyzacyjne w pełni automatyczne urządzenia do serwisowania klimatyzacji, bez zaworów ręcznych, kompatybilne także z pojazdami hybrydowymi i elektrycznymi. W dzisiejszych czasach klimatyzacje trend dotyczy zarówno samochodów stają się standardowym wyposaże- osobowych jak i ciężarowych. niem pojazdów, które podnosi W większości małych aut klimatyza- komfort jazdy i bezpieczeństwo cja jest dostępna także jako opcja. Cechy charakterystyczne urządzeń ACS 752 i ACS 652 u brak ręcznych zaworów, skuteczność odzyskiwania czynnika > 95 % (patent USA), u wydajna, dwustopniowa pompa podciśnieniowa (170 l/min.), u duży zbiornik czynnika chłodniczego (20 kg), u automatyczne spuszczanie nieskondensowanych gazów, z elektroniczną kontrolą. standardem SAE J-2788. Duża dokładność i szybkość napełniania na drodze. Bardzo wysokie i niskie Regularne kontrole układu temperatury we wnętrzu pojazdu klimatyzacji sprawiają, że awarie oraz odzyskiwania zapewniają stanowią obciążenie dla kierowcy mogą być wcześniej wykryte. W ten wysoką czystość czynnika chłodni- i negatywnie wpływają na jego sposób zapobiega się wyciekom czego. Dwa pojemniki do podawania zdolność do reagowania. Serwisowa- czynnika chłodniczego, które są oleju PAG i POE, a także automatycz- ny regularnie układ klimatyzacji szkodliwe dla środowiska. Wysokie ne przepłukiwanie węży serwiso- zapewnia, że temperatura jest koszty naprawy klimatyzacji są wych sprawiają, że urządzenia właściwie regulowana i kierowca zwykle wynikiem nieregularnie oprócz pojazdów spalinowych może się koncentrować na samej przeprowadzanej obsługi okresowej obsługują również układy A/C jeździe. lub jej braku. Regularne kontrole w pojazdach hybrydowych i elektrycznych. Obecnie klimatyzację ma po- układu klimatyzacji wykluczają nad 60% samochodów małych oraz potrzebę kosztownych napraw, ponad 90% modeli klasy średniej przynosząc oszczędności w użytko- obejmuje: odsysanie i recykling i premium. I liczby te stale rosną. Ten waniu pojazdu. czynnika chłodniczego, usuwanie Przy takich trendach, które obecnie obserwujemy na naszym rynku, serwis klimatyzacji stanowi Proces serwisowania klimatyzacji starego oleju, opróżnianie z końcowym sprawdzaniem szczelności, napełnianie świeżym olejem (PAG/ bardzo intratną usługę dla warsz- POE) i środkiem kontrastowym oraz tatów samochodowych. Sukces precyzyjne napełnianie czynnikiem odnoszą serwisy dysponujące fachową wiedzą i właściwymi, chłodniczym. Podobnie jak wszystkie urządze- nowoczesnymi urządzeniami, nia firmy Bosch, także ACS 752 takimi jak na przykład nowe i ACS 652 są wyposażone w bazy urządzenia ACS 652 oraz danych, które dysponują informacja- ACS 752 wprowadzone na ry- mi na temat ilości oleju i czynnika nek przez firmę Bosch. potrzebnych w konkretnym pojeź- ACS 752 i ACS 652 to dzie. Tego typu dane, np. dla nowego w pełni automatyczne urzą- modelu pojazdu, możliwe są do wpro- dzenia do serwisowania wadzenia, a następnie do zapamięta- klimatyzacji, bez zaworów nia w urządzeniu. Obie stacje dyspo- ręcznych, kompatybilne także nują również wbudowanymi z pojazdami hybrydowymi drukarkami do tworzenia szczegóło- i elektrycznymi. Oba urządze- wych raportów. ACS 752 jest wyposa- nia zapewniają przyjazne żony w duży, kolorowy wyświetlacz środowisku naturalnemu VGA, natomiast ACS 652 ma intuicyj- serwisowanie klimatyzacji ny panel sterowania oraz czytel- w pojazdach osobowych ny, 4-wierszowy, 80-znakowy pod- i ciężarowych. Nowy ACS 752 spełnia wymagania narzucone świetlany wyświetlacz. Tomasz Nowak 18 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | produkty Iveco Stralis i Bosch Firma Bosch jest dostawcą podzespołów od kwietnia 2007 r. do grudnia 2012 r., z silnikiem do kilkudziesięciu marek samochodów produkowanych Cursor 10 typu F3AE3681A*... o pojemności 10,3 l w Europie. Są wśród nich praktycznie wszystkie marki i mocy 331 kW – wraz z wykazem niektórych części samochodów osobowych. Ale produkty z logo Bosch są zamiennych produkowanych do niego przez firmę Bosch. także montowane w pojazdach ciężarowych. W naszym Obok nazw produktów umieszczamy numery katalogowe. cyklu były już: Scania R500, Mercedes-Benz Actros 1846 W przypadku niektórych elementów są to tylko przykłady, BleueTec, MAN/TGX 18.480. gdyż producent dokonywał zmian konstrukcyjnych, a wraz z nimi zmieniały się numery katalogowe. Dlatego W tym numerze Autospeca prezentujemy samochód dobór odpowiednich części możliwy jest przy użyciu ciężarowy Iveco Stralis L440 S 45 produkowany katalogu Boscha. 18 10 19 1 2 3 9 11 15 13 5 12 8 4 17 7 20 6 14 1 P ompowtryskiwacz (UIS/PDE) l (PDE100S4007) Nr 0 414 703 008 2 P ompowtryskiwacz – wyrób regenerowany BX Nr 0 986 441 026 3 K ońcówka wtryskiwacza – rozpylacz Nr 0 433 171 946 4 R ozrusznik – wyrób regenerowany BX Nr 986 023 430 5 M oduł tłoczący DENOX 2.1 (DNX2/ PM/24/S) Nr 0 444 022 021 6 M oduł dozujący DENOX 2.1 (DNX2/ PM/24/S) Nr 0 444 011 025 l l l l l 7 Zestaw naprawczy – pompa membral nowa AdBlue Nr F 00B H40 204 8 Czujnik wału korbowego (DG-6-S) l Nr 0 281 002 315 9 Czujnik wałka rozrządu (DG-6-S) l Nr 0 281 002 315 10 Czujnik ciśnienia w kolektorze ssącym l (DS-S3-TF) 14 Wkład filtra oleju (P 7048) l Nr F 026 407 048 15 Wkład filtra powietrza, silnik (S 0080) l Nr F 026 400 080 16 Filtr kabinowy l Nr 1 987 431 166 17 Zestaw serwisowy filtra DENOX 2.1, l filtr cieczy AdBlue Nr 1 457 436 006 18 Pióro wycieraczki Twin, 650 mm Nr 3 397 018 963 19 Pasek klinowy wielorowkowy (12 PK 1815) Nr 1 987 947 042 20 Żarówka H7 o przedłużonej trwałości Trucklight Maxlife 24V 70W Nr 1 987 302 772 l l l l l Nr 0 281 006 102 11 Czujnik temperatury, woda chłodząca (TF-W) Nr 0 281 002 209 12 Czujnik ciśnienia/temperatury, olej (DS-K-TF) Nr 0 281 006 123 13 Wymienna kaseta filtra paliwa Nr F 026 402 087 l Fot.: IVECO 16 technika | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 19 Obróbka spalin w pojazdach użytkowych Od 2014 roku, w związku z wej- Z początkiem 2014 roku norma czystości spalin Euro 6 stała się obowiązkowa dla pojazdów użytkowych. Dlatego w każdym nowym ściem normy Euro 6, wszystkie pojeździe użytkowym znajduje się system SCR. Układy te są stosowane pojazdy użytkowe posiadają układ od 2004 r. i coraz częściej pojawiają się w warsztatach. SCR. Wielu producentów wykorzystuje też recyrkulację spalin EGR oraz Norma czystości spalin Euro 4, wprowadził układ Denoxtronic. wprowadzona w 2005 r., wiązała się turbosprężarkę – o zmiennej geome- Układ EGR zmniejsza z kolei trii lub doładowanie dwustopniowe z koniecznością wydatnej redukcji emisję tlenków azotu poprzez emisji tlenków azotu. Aby to uzyskać, obniżenie temperatury spalania. producenci silników zastosowali Wysoka temperatura w komorze początkowo układy selektywnej spalania sprzyja bowiem powstawa- u modułu tłoczącego, redukcji katalitycznej SCR lub układy niu szkodliwych tlenków azotu. u modułu dozującego, recyrkulacji spalin EGR. (twin turbo). Wprowadzony na rynek w 2004 r. system Denoxtronic 1 składał się z: u przyłącza sprężonego Norma Euro 5, obowiązująca W systemach SCR do układu powietrza, od 2008 r., wiązała się z jeszcze u rozpylacza, wydechowego dozowany jest wodny szerszym zastosowaniem układów roztwór mocznika – AdBlue – z którego SCR. Bosch przygotował do pojazdów u zbiornika czynnika. w skutek reakcji termolizy powstaje użytkowych nowy układ Denoxtro- Cechą charakterystyczną układu amoniak. Ten z kolei reaguje w katali- nic 2.1, który dokładniej dozuje było wykorzystanie sprężonego zatorze SCR z tlenkami azotu, reduku- AdBlue, co zmniejszyło zużycie powietrza do dawkowania AdBlue, jąc je do azotu i wody. Pozostałe czynnika i umożliwiło poprawę jak również do opróżniania układu niewielkie ilości nieprzereagowanego czystości spalin. Następnie pojawił z płynu po wyłączeniu systemu. amoniaku są wychwytywane w katali- się również układ Denoxtronic 2.2, zatorze blokującym. Aby możliwe było który jest kompaktową wersją układu oczyszczanie spalin w pojazdach dokładne dozowanie Adblue, Bosch Denox 2.1. użytkowych takich jak: ciągniki Układ Denoxtronic 1 umożliwił Układ Denoxtronic 2.2 moduł tłoczący przewód powrotny zbiornik AdBlue czujnik temperatury przewód dopływowy przewód ciśnieniowy przyłącza płynu chłodzącego z silnika czujnik temperatury sterownik DCU (opcjonalny) przewody płynu chłodzącego z silnika czujniki CAN – silnik moduł dozujący czujnik poziomu CAN – diagnostyka katalizator SCR czujnik temperatury czujnik tlenków azotu u 20 | Bosch Autospec | nr 1/51 | 2014 | technika Do modułów tłoczących pierwszej Zestaw filtra Denoxtronic 1 generacji układu Denoxtronic dostępny jest szereg części zamiennych, z których do najważniejszych należą: u pompa membranowa, u uszczelki, u regulator ciśnienia, u zawór wyrównawczy ciśnienia, u wtryskiwacz, u komora mieszająca, u przewody. Wprowadzony na rynek w 2006 r. wstępny filtr siatkowy system Denoxtronic 2.1 odróżniał się brakiem przyłączy sprężonego powietrza. Uproszczono też budowę modułu tłoczącego. W rezultacie do głównych komponentów układu należały: u moduł tłoczący, u moduł dozujący, Walizka z narzędziami do testów układu Denoxtronic 1 u zbiornik. Układ Denoxtronic 2.1 zastosowano w pojazdach użytkowych takich jak: ciągniki siodłowe Renault Premium II i pojazdy dystrybucyjne Midlum II, ciężarówki Volvo FH, FM i FMX oraz ciężarówki dystrybucyjne FL, a także pojazdy dystrybucyjne Iveco EuroCargo i ciągniki siodłowe Stralis. Podzespoły Denoxtronic 2.1 również można testować w stanie zamontowanym w pojeździe za pomocą narzędzi z walizki Denoxtronic 2 (numer zamówieniowy 0 986 610 450) oraz testera KTS. Stanowisko testowe i naprawcze (0 986 613 880) również w tym wypadku znajduje zastosowanie w połączeniu z zestawem narzędzi siodłowe Iveco Stralis, DAF XF 105 komponentów oraz opcjonalnie i CF 85, ciężarówki MAN TGA (opcjo- na pomiar ciśnienia z wykorzysta- nalnie) oraz znane z ulic polskich niem dodatkowego manometru Denoxtronic 2.2, wyróżniający się miast autobusy Solaris Urbino 12. (manometr – 0 986 613 103 w połą- włączeniem modułu dozującego Podzespoły Denoxtronic 1 można do Denoxtronic 2 (0 986 610 870). W 2009 r. wprowadzono układ czeniu z przewodem – 0 986 613 078). w układ chłodzenia silnika. W tym testować w stanie zamontowanym Demontaż modułu i profesjonalna układzie nie ma przewodu powrotne- w pojeździe za pomocą narzędzi naprawa jest możliwa z wykorzysta- go z modułu dozującego do modułu z walizki Denoxtronic 1 (numer niem stanowiska testowego firmy tłoczącego. Moduł tłoczący może być zamówieniowy 0 986 610 800) oraz Bosch (0 986 613 880) uzupełnionego podgrzewany za pomocą płynu testera usterek Bosch KTS. Przyrządy o zestaw narzędzi do Denoxtronic 1 z układu chłodzącego silnika lub te pozwalają na testy funkcjonalne (0 986 610 860). z wykorzystaniem elektrycznej technika | nr 1/51 | 2014 | Bosch Autospec | 21 grzałki. Denoxtronic 2.2, zmniejszając emisję tlenków azotu o 95%, Moduły tłoczące i dozujące pozwala na uzyskanie norm czystości spalin Euro 5 oraz Euro 6, przy czym pozwala również na zwiększenie efektywności silnika o 3%. Układ Denoxtronic 2.2 zastosowa- Denoxtronic 2.1 no między innymi w pojazdach użytkowych marek Deutz, Iveco i Volvo oraz w pojazdach z silnikami Cummins. Istnieją trzy drogi naprawy modułów Denoxtronic: Denoxtronic 1 u diagnoza uszkodzonego komponentu za pomocą narzędzi ze specjalistycznych walizek i naprawa na stanowisku testowym Bosch, u wymiana na nowy moduł, u wymiana na moduł regenerowany fabrycznie w ramach programu wymiany części BX. Należy pamiętać, iż po dokonaniu naprawy lub wymianie należy moduł tłoczący zawsze odpowiednio zaprogramować w sterowniku pojazdu. Układy oczyszczania spalin poza systemami SCR to również systemy filtracji cząstek stałych. Bosch w 2006 r. wprowadził na rynek pierwszą generację układu regeneracji filtra cząstek stałych – Departronic, a w 2010 r. – drugą generację. System składa się z modułu dozującego i wtryskiwacza paliwa, który w razie potrzeby wypalenia sadzy zgromadzonej w filtrze wtryskuje paliwo do układu wydechowego. Paliwo jest wtryskiwane przed filtrem cząstek stałych, zwiększając temperaturę filtra i oczyszczając go. Działaniem układu kieruje elektroniczny sterownik. Bosch Departronic jest stosowany między innymi w samochodach ciężarowych Mercedes-Benz Actros i Antos. Rozwiązania Boscha pozwalają na obniżenie szkodliwości transportu dla środowiska. Dzięki dostępności technologii naprawy zaawansowane rozwiązania są korzystne również dla warsztatów, które mogą uzyskać dodatkowe przychody z napraw. techniczne w Centrum Szkoleniowym Specjalistom zainteresowanym Bosch przy ul. Jutrzenki 105 poszerzeniem wiedzy o układach w Warszawie. Denoxtronic polecamy szkolenia Stanowisko naprawcze układów Denoxtronic (0 986 613 880) Jacek Pudło Centrum szkoleniowe Bosch Wiedza dla profesjonalistów W Centrum szkoleniowym Bosch nieustannie poszerzamy naszą ofertę i dopasowujemy ją do dynamicznych potrzeb rynku. W tym roku proponujemy: ▶ Nowy typ szkoleń – 100% praktyka! Aż 7 tematów do wyboru! ▶ Nowe tematy szkoleń – np.: Układy klimatyzacji. ▶ Nowe samochody szkoleniowe – BMW 320, E91 oraz Citroën C5 2.0 HDi. ▶ Atrakcyjne ceny – kursy już od 360 PLN. Zachęcamy do rejestracji na stronie www.szkoleniabosch.pl Liczba miejsc ograniczona! Do zobaczenia w Centrum Szkoleniowym!