Ja osobiście uważam to samo, co wszyscy
Transkrypt
Ja osobiście uważam to samo, co wszyscy
Temat lekcji: „Ja osobiście uważam to samo, co wszyscy” - rozważania o postawach współczesnej młodzieży w świetle filmu Trzeba zabić tę miłość Janusza Morgensterna. Opracowanie: Wiktor Figiel Etap edukacyjny: Liceum Przedmiot: Etyka, Wiedza o Społeczeństwie, Koło filmowe Czas: 2 godziny lekcyjne (bez projekcji filmu) Cele zajęć: cel ogólny • (Auto)refleksja nad postawami i wartościami młodzieży • Doskonalenie kompetencji filmoznawczych • Doskonalenie umiejętności dyskusji cele szczegółowe • Refleksja i dyskusja nad konformizmem w kontekście dążenia do stabilizacji (społecznej, ekonomicznej); • Badanie relacji miedzy postawami konformizmu, buntu i autonomii moralnej; • Doskonalenie kompetencji filmoznawczych – analizy inscenizacji filmowej, umiejętności myślenia i opowiadania „językiem filmu”; Metody pracy: praca twórcza, praca w grupach, burza mózgów, heureza, analiza filmu, dyskusja. Materiały dydaktyczne: • Karta pracy; • Film Trzeba zabić tę miłość J. Morgensterna (scena do analizy zamieszczona na portalu Filmoteki). Pojęcia kluczowe: konformizm, autonomia, mise-en-scène (inscenizacja filmowa), temat filmu (story outline). Uwagi: Scenariusz lekcji nie wymaga, ani nie odrzuca projekcji całego filmu (punkt 3. lekcji), aczkolwiek opiera się głównie na możliwościach zawartych w scenie do analizy zamieszczonej na portalu Filmoteki. W przypadku lektury całego filmu, analiza i dyskusja w drugiej części zajęć (punkt 5. zajęć) mogą zostać wzbogacone o dodatkowe pytania i wnioski, jakie uczniowie wypracują z innych scen dzieła. Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie. Przedstaw temat lekcji. Zadaj pytanie na pierwszy rzut oka niezwiązane z tematem: Z czym zmaga się współczesny maturzysta/absolwent szkoły średniej, który NIE dostaje się na wybrane studia? www.filmotekaszkolna.pl Poproś uczniów o podanie konkretnych problemów. Zapiszcie je na tablicy. Poinformuj, że mogą się one przydać w dalszej części lekcji. 2. Ćwiczenie w grupach. Ćwiczenie ma na celu wprowadzenie uczniów w myślenie filmem. Prawdopodobnie pomysły na dany element będą wynikać z założonego obrazu bohatera/bohaterów. Kwestia bohatera będzie osią drugiej części zajęć. W karcie pracy obecne są dodatkowe pytania pomocnicze – mogą okazać się przydatne dla uczniów nie zaznajomionych z terminologią, budową filmu. W grupach „zaawansowanych” można te pytania pominąć. Podziel uczniów na 3-4 osobowe grupy. Rozdaj i omów Karty pracy. Wskaż element wyjściowy dla każdej grupy. Poinformuj uczniów, iż przy opracowywaniu (opisywaniu) danego elementu inscenizacji nie jest konieczne operowanie specjalistycznym językiem i terminów stricte filmowych. Podstawowe kryterium to komunikowalność swojego zamysłu. Warto jednak mieć do dyspozycji słownik terminów filmowych z zaznaczonymi pojęciami obecnymi w karcie pracy. Po zrealizowaniu zadania poinformuj uczniów, że pomysły zostaną omówione po prezentacji sceny filmu. 3. Projekcja. Odtwórz scenę z filmu J. Morgensterna dostępną na portalu Filmoteki. Poproś uczniów, by przyjrzeli się scenie zwłaszcza w kontekście elementu opracowywanego w swojej karcie pracy. 4. Przedstawienie pomysłów, analiza filmu, dyskusja. Poproś kolejne grupy o przedstawienie i uzasadnienie swoich pomysłów dla danego elementu inscenizacji filmowej. Porównajcie je i przedyskutujcie z rozwiązaniami obecnymi w dziele J. Morgensterna1. Pytania kieruj do wszystkich uczniów. Pomocnicze pytania do analizy i dyskusji nad sceną*: Elementy filmu: • Dialogi/Język 1 Z oczywistych względów wybrana scena nie zawiera wszystkich elementów filmu, lokalizacji, rekwizytów, rozwiązań narracyjnych; w takiej sytuacji należałoby się skupić tylko na elementach tam obecnych i rozwinąć z nich dyskusję nad okresem lat 70. i czasami współczesnymi, ich różnicami i elementami łączącymi. W przypadku trudności obejrzenia filmu w ramach zajęć, zachęć uczniów do indywidualnego obejrzenia całego filmu. Możesz wspomóc się opinią polskiego filmoznawcy, dra Rafała Syski: „Trzeba zabić tę miłość” to [wówczas – W.F.] najnowocześniejszy film polskiej kinematografii, pełen nowatorskich środków filmowego wyrazu, nowoczesny, kontestacyjny typ realizmu. Nowatorskość widoczna jest chociażby w sposobie wykorzystania intro-, retro- i futurospekcji. www.filmotekaszkolna.pl Scena w szopie dozorcy przedstawia rozmowę pary młodych. O czym rozmawiają? Jakiego używają języka? Jak mogłaby wyglądać ta sama rozmowa dzisiaj, jakie słowa byłyby użyte, by uzyskać wiarygodność, autentyczność bohaterów? • Rekwizyty: Czy bohaterowie filmu Morgensterna posiadają/doświadczają braku jakichś ważnych dla nich przedmiotów? Czy można ocenić postawę, charakter bohaterów na podstawie używanych rekwizytów, sposobu myślenia o nich? W filmie Morgensterna bohaterowie, w konkretnych sytuacjach, „robią”, piją „herbatkę”. Jaką funkcję społeczną mogą pełnić takie rekwizyty, praktyki? • Lokalizacja/Miejsce akcji: Z jednej strony, bohaterowie wchodzą do szopy przypadkowo, z drugiej, szopa „użyta” jest przez reżysera świadomie, funkcjonuje jako naturalny element ówczesnej rzeczywistości (rozwój sektora mieszkaniowego okresu „prosperity” i boomu konsumpcyjnego lat 70.). Gdzie w takiej sytuacji (ulewa, „zajęte” mieszkanie) skierowaliby się współcześni młodzi? Dlaczego? • Narracja Czy pokazana scena filmu Morgensterna ma charakter linearny? Kto jest narratorem? Jak interpretujecie obecność krótkiego ujęcia rzucenia pieniędzy na stole? Jaką funkcję pełni waszym zdaniem to ujęcie? • Montaż/Plany filmowe Czy montaż, sposób prowadzenia kamery oddaje w jakiś sposób postawę bohaterów Waszych i Morgensterna? Czy scena zrealizowana jest statycznie, dynamicznie? Co o tym świadczy? Czy bohaterowie są całkowicie widoczni, a ujęcia są całkowicie czytelne dla odbiorcy? Dlaczego zastosowano takie, a nie inne rozwiązanie? 5. Między konformizmem, buntem i autonomią – dyskusja. Przejdź do dyskusji nad bohaterami w kontekście postaw konformizmu i autonomii. Uwaga: W przypadku projekcji całego filmu, poproś, by uczniowie podali przykłady zachowań bohaterów, które były dla nich - niezrozumiałe, - których nie akceptują Poproś uczniów o intepretację tych zachowań. Jeśli obejrzeliście jedną scenę, przejdź do pytania: Jakie wartości są dla bohaterów ważne? Zapisz na tablicy trzy postawy: bunt konformizm autonomia Gdzie, w jakiej postawie ulokowalibyście bohaterów filmu Morgensterna? Jakie stoją za tym argumenty, przypuszczenia? Gdzie ulokowaliby ich dzisiejszych modelowych rówieśników? Czy realizują i propagują te same wartości? www.filmotekaszkolna.pl W zależności od decyzji uczniów, dyskusję można kontynuować, wychodząc od jednej z trzech postaw: Aktualne badania socjologiczne wskazują, iż młodzi Polacy nie buntują się, choć w większości wydają się niezadowoleni z sytuacji w kraju. Dlaczego tak jest? Zawsze uważaliśmy się za naród buntowników, bunt był istotnym elementem życia. Coś się zmieniło? Czy bunt jest doświadczeniem koniecznym w życiu? Dlaczego tak/nie? Czy brak buntu to konformizm/ Czy konformizm to brak buntu? „Osobiście uważam to samo, co wszyscy” - czym właściwie jest konformizm? Skąd czerpiemy wzorce zachowań konformistycznych? Jakie motywy kierują ludzi ku takiej postawie? Czy jest to postawa z gruntu zła? Czy można mówić o konformizmie „koniecznym”? Na czym polegałaby różnica między konformizmem koniecznym a „szkodliwym moralnie”? Kiedy działamy autonomicznie? Czy autonomia to „złoty środek” między dwoma pozostałymi postawami? Jeżeli tak, jak należałoby taki środek rozumieć – czy chodzi o „umiejętne” wykorzystywanie obu postaw, czy o coś innego? Jeśli „złoty środek” nie jest ujęciem adekwatnym, to jak rozumieć postawę autonomiczną? 6. Podsumowanie. Podziękuj uczniom za pracę i dyskusję. Jeśli uczniowie obejrzeli cały film, zaproponuj im lekturę „Dwóch dyskusji o filmie” D. Karcz i B. Mruklik i porównanie ich refleksji i wniosków z uwagami widzów – uczestników klubów filmowych, żyjących w rzeczywistości przedstawionej w filmie Morgensterna. Wnioski: Konformizm jako postawa społeczna umożliwia sprawnie funkcjonowanie państwa, społeczności. Nie jest postawą jednoznacznie negatywną. Staje się nią po spełnieniu określonych warunków, na które składają się m.in. stosunek danej osoby do własnych poglądów oraz waga, jaką jednostka przywiązuje do wartości, opinii i postaw większości społeczeństwa. Konformizm możemy rozumieć jako dopasowanie się do innych. Ulegamy innym pod wpływem pragnienia uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Stopień ulegania zależy od władzy, jaką inni mają nad nami. Inna odsłona konformizmu to identyfikacja z innymi. Wywoływana jest ona pragnieniem, by stać się osobą podobną do tej, która ma na nas wpływ. Podzielamy czyjeś poglądy nie z powodu ich wartości, słuszności czy prawdziwości, ale dlatego, że wyznaje je osoba uznawana przez nas za autorytet lub którą uważamy (z różnych względów) za atrakcyjną2. Motywy zachowań konformistycznych zależą nierzadko od sytuacji historycznej, kulturowej. Konformizm może być rezultatem wiary w ideologię, efektem instynktu samozachowawczego w obliczu represji, asekuracyjnej ostrożności z jednoczesnym przekonaniem, że sprzeciw jest bezsensowny i nie przyniesie efektu, wreszcie nawyków wynikających z codziennych schematów, przyzwyczajeń, i uznania (aktualnej) rzeczywistości społecznej za konieczną i naturalną3 (ową koniunkcję należałoby uczniom podkreślić). 2 Za: M. Środa, rozdz. Autonomia moralna, w: M. Środa, Etyka dla myślących, Warszawa 2011, s. 200-204. 3 Zob.: H. Świda-Ziemba, Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Warszawa 2010, s. 53. www.filmotekaszkolna.pl Praca domowa: Do wyboru: 1. Spróbuj odróżnić zachowania konformistyczne, które z moralnego punktu widzenia zasługują na uznanie, oraz zachowania konformistyczne, które mają charakter neutralny, od tych zachowań konformistycznych, które są przedmiotem potępienia moralnego. Przedstaw efekty swojej pracy w postaci graficznej. Owe zachowania możesz rozmieścić np. na diagramie Venna. 2. Przygotuj prezentację multimedialną „Konformizm w polskim kinie”. Wskaż współczesne polskie filmy, w których poruszane jest zagadnienie konformizmu. Czy konformizm jest w nich ukazywany w świetle pozytywnym czy negatywnym? 3. Zastanów się nad pozytywną rolą zachowań konformistycznych. Mając wiedzę o takiej roli konformizmu, spróbuj określić pojęcie autonomii rozumianej jako niezależność. Bibliografia: Bordwell, D., Thompson, K., Film art. Sztuka filmowa, Warszawa 2010. Karcz, D., Mruklik, B. (opr.), Dwie dyskusje o filmie "Trzeba zabić tę miłość", „Kino” 1973, nr 3, s. 18-22 Karpiński, M. Niedoskonałe odbicie. Warsztat scenarzysty filmowego, Warszawa 2006. Syska, R., (red.), Słownik filmu, Kraków 2010. Syska, R., Janusz Morgenstern – w pułapce teraźniejszości, w: Autorzy kina polskiego, red. G. Stachówna, J. Wojnicka, Kraków 2004, s. 27-45. Środa, M., Etyka dla myślących, Warszawa 2011 (rozdział Autonomia moralna). Świda-Ziemba, H., Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii, Kraków 2010. www.filmotekaszkolna.pl