J_Kurycyn_Komety- archeologia

„Komety
- kosmiczna archeologia”
prelekcja dr Tomasza Rożka
02.03.2016r.
Archeologia to nauka badająca na podstawie wykopalisk dzieje i kulturę
dawnych społeczeństw, zajmuje się nią archeolog. Co więc ma to
wspólnego z kometami, a więc i z astronomią?
Po pierwsze - o archeologii
Co robi archeolog?
- „Odkopuje”, po czym bada i opisuje pozostałości z dawnych lat.
Po co to robi?
- Robi to, by zrozumieć przeszłość, a na jej podstawie - również teraźniejszość.
Badając przeszłość odkrywamy przecież teraźniejszość. Dowiadujemy się, jak
i dlaczego żyjemy. Odkrywając przeszłość możemy nawet przewidywać, jak będzie
wyglądała przyszłość.
O powstaniu wszechświata
Wielki wybuch miał miejsce 14 miliardów lat temu. Moment ten uważamy za początek
czasu i przestrzeni. Wtedy cała materia skupiona była w jednym punkcie (materia
znana to 4%, a resztę stanowi tzw. ciemna materia). Przed końcem 1. sekundy
zbudowane zostały protony, antyprotony i neutrony. W ciągu następnych 17 minut
powstały najlżejsze atomy. Reszta zaczęła powstawać setki lat później i powstaje w
gwiazdach do dziś.
Lekkie pierwiastki łączą się w tworzącej się gwieździe. Powstają tak pierwiastki
lżejsze od żelaza i żelazo. Cięższe zaś tworzą się w wyniku wybuchu supernowej.
Zdanie „jesteśmy dziećmi gwiazd” może być prawdziwsze niż nam się z początku
wydaje - to gwiazdy przecież tworzą atomy tworzące nas.
A jak powstaje układ planetarny?
Jednym z pierwszych atomów był wodór. W mgławicy złożonej z wodoru są miejsca
gęstsze i rzadsze. Po pewnym czasie te gęstsze zaczynają wchłaniać te rzadsze
z powodu grawitacji. W końcu dochodzimy do sytuacji, w której skupisko wodoru jest
tak gęste i ma tak silną grawitację, że wokół zaczynają krążyć różne kawałki materii.
Trochę o gwiazdach
Nasze Słońce jest małą gwiazdą, jedną z mniejszych nam znanych. Ale dla nas to
dobrze. Im większe są gwiazdy tym krócej żyją, więc wokół tych dużych nie zdąży się
wytworzyć życie. Żyją one tylko po 2 miliardy lat, podczas gdy Słońce żyje już
4 miliardy lat i pożyje drugie tyle.
Po co nam komety i czym one w ogóle są?
Na Ziemi nie znajdziemy skały sprzed 40 milionów lat, ponieważ skały się zlepiają
i rozszczepiają. Tu z pomocą przychodzą nam komety. Kometa jest ciągle taka
sama od ponad 40 milionów lat, więc jest w stanie powiedzieć nam więcej o czasach
tak dawnych, że już skały na naszej planecie ich nie pamiętają.
Komety powstają w Obłoku Oorta (w odległości 105 jednostek astronomicznych od
Słońca). Wbrew stereotypom nie są wygładzane. Owszem, kiedy lecą w stroną
Słońca topią się i przez to mamy wrażenie, że mają gładki kształt. Są złożone z lodu
i skał przez lód trzymanych. Nie mają atmosfery, bo są na to za małe. Są twardsze
niż diament.
3 miliardy lat temu komety często uderzały w naszą planetę. Teraz jest to o wiele
rzadsze zjawisko. Przez to, że dużo wody przybyło na Ziemię w kometach, możliwe
jest nawet, że pierwsze aminokwasy (a więc białka) przybyły waśnie w nich. Gdyby
ta teoria okazała się prawdziwa, oznaczałoby to, że życie na Ziemi pochodzi
z kosmosu.
W 2014 r. sonda kosmiczna Rosetta dotarła do komety 67P/CzuriumowGierasimienko i weszła na orbitę wokół niej. Po raz pierwszy w historii ludzkości na
komecie wylądował lądownik (Philae), który niestety, nie mógł przytwierdzić się do
bardzo twardej powierzchni i przewrócił się. Wpadł w zagłębienie terenu i znalazł się
w cieniu, przez co zbyt szybko przestały działać jego baterie słoneczne.
Co chcieli wiedzieć uczniowie?
Czarna dziura - duża gwiazda (co najmniej 2,5 razy większa od Słońca) z powodu
dużego ciśnienia sprawia, że materia zapada się, tzn. zagęszcza się coraz bardziej.
Jej środek ma tak silną grawitację, że nawet światło nie jest w stanie oderwać się od
niego. Dlatego czarnych dziur nie widać. W Układzie Słonecznym są czarne dziury,
największa – stanowi centrum Układu Słonecznego.
Supernowa – gdy masywna gwiazda wygasa, tzn. przestają zachodzić w niej reakcje
termojądrowe, następuje eksplozja supernowej. Z ogromną siłą wyrzucana jest
w przestrzeń większość lub całość materii gwiazdy. Emitowane jest wtedy więcej
energii niż wysyła 10-20 najbliższych gwiazd razem wziętych.
Kometa raczej nie rozerwie Ziemi na kawałki - jest zbyt mała.
Pulsary - kule neutronów wysyłające w regularnych odstępach czasu impulsy
promieniowania elektromagnetycznego. W Gdańsku znajduje się największy zegar
pulsarowy na świecie.
Kwazary - aktywne centra dalekich galaktyk emitujące ciągle promieniowanie
elektromagnetyczne.
Julianna Kurycyn 3g