PSZENICA

PSZENICA
Właściwości biologiczne pszenicy
Rodzaj pszenica (Triticum) należy do rodziny traw (Gramineae). Obejmuje wiele gatunków
różniących się cechami morfologicznymi i genetycznymi. Można wyróżnić w sumie około
dwudziestu odmian tej rośliny. Pszenice dzielimy na dwie grupy:
Gatunki wymłacające się:
Pszenica twarda (Triticum durum)
Pszenica angielska-pękata (Triticum
turgidum)
Pszenica perska (Triticum persicum)
Pszenica polska (Triticum polonicum)
Pszenica zwyczajna (Triticum aestivum)
Pszenica zbita (Triticum compaktum)
Gatunki nie wymłacające się o łamliwej osadce
kłosowej:
Pszenica samopsza (Triticum monococcum)
Pszenica płaskurka (Triticum dicoccum)
Pszenica orkisz (Triticum pelta)
Z wymienionych gatunków jedynie dwa mają poważne znaczenie w uprawie: pszenica
zwyczajna i pszenica twarda ceniona za wysoka wartość technologiczną ziarna. Pszenica
twarda (odmiany tej pszenicy są zazwyczaj jare) ma dużą zawartość glutenu i jest szczególne
przydatne do wyrobu makaronów. Formy ozime pszenicy zwyczajnej różnią się między sobą
właściwościami fizjologicznymi, co przejawia się w różnej reakcji na czynniki klimatyczne.
Właściwości te służą za podstawę podziału odmian pszenicy ozimej na grupy:



Proles hygrofilum- zachodnioeuropejskie o długim okresie wegetacji i o małej
odporności na wymarzanie.
Proles silvaticum- środkowoeuropejskie (leśne)- charakterystyczna dla Europy
Środkowej, odporna na wymarzanie i susze.
Proles hugaricum- stepowe. Charakterystyczne dla klimatu stepowego i południowowschodniej Europy. Mąka z tej pszenicy ma wysokie wartości technologiczne.
Uprawa zbóż w Polsce
W polskim rolnictwie zboża w ostatnich latach stanowią około 70-75% zasiewów. Jesteśmy
trzecim pod względem powierzchni zasiewów producentem zbóż w UE, największym na
świecie producentem pszenżyta i drugim na świecie producentem żyta. Udział polskiej
produkcji ziarna zbóż w UE stanowi około 9,5%, zaś w produkcji światowej około 1,2%.
Zboża w 2008 roku uprawiano w naszym kraju na 8,6 milionów hektarów, co stanowi około
1,31% światowej produkcji powierzchni uprawy zbóż. Na świecie uprawia się zboża na
powierzchni ok. 650-700 milionów hektarów. W 2008 roku powierzchnia uprawy
poszczególnych zbóż wynosiła: pszenicy- 2278 tysięcy hektarów, żyta- 1396 tysięcy
hektarów, pszenżyta- 1333 tysięcy hektarów, kukurydzy na ziarno- 317 tysięcy hektarów,
jęczmienia- 1206 tysięcy hektarów, owsa- 550 tysięcy hektarów, mieszanek zbożowych- 1444
tysięcy hektarów, prosa- 6 tysięcy hektarów, pozostałych zbożowych- 1,9 tysięcy hektarów,
oraz gryki 64 tysięcy hektarów. Zboża ozime razem z mieszankami uprawiano na
powierzchni około 4,8 milionów hektarów, a zboża jare na powierzchni około 3,4 milionów
hektarów.
Wymagania klimatyczne pszenicy
Klimat ma istotny wpływ na wahania plonów pszenicy. Plony pszenicy ozimej uzależnione są
od warunków klimatycznych na jesieni i w czasie zimy. Słoneczna pogoda na jesieni
uodparnia rośliny na niskie temperatury w zimie. Wczesne mrozy na jesieni bez okrywy
śnieżnej są przyczyną poważnych strat w wyniku wymarzania. Odmiany w Polsce
wytrzymują temperatury do -25°C pod okrywą śnieżną. Przeciwdziałać wymarzaniu możemy
poprzez odpowiednie nawożenie na jesieni przede wszystkim fosforem i potasem, oraz
ostrożnym stosowaniu azotu. Pszenica szczególnie niekorzystnie reaguje na brak i nadmiar
wody w okresie krzewienia i strzelania w źdźbło. Nadmiar wody spowoduje przedłużenie
wegetacji i opóźni dojrzewanie, a także zwiększy ilość chorób. Nadmiar opadów przy zbiorze
może spowodować porastanie. Upały spowodują niedostateczne wypełnienie ziarna, tak
zwany poślad. Wymagania pszenicy jarej w okresie od kiełkowania do zbiorów są podobne.
Wymagania glebowe pszenicy
Pszenicę powinno się uprawiać tylko na glebach dobrych i bardzo dobrych, gdyż tylko na
tych glebach uzyskamy pożądany efekt produkcyjny. Gleby powinny posiadać dużą zdolność
do magazynowania wody i nie mniejszy odczyn niż pH 6,2. Wszystkie pszenice mają
podobne, bardzo wysokie wymagania uprawowe. Na pogorszenie stanowiska reagują dużym
spadkiem plonu. Najlepszymi stanowiskami pod uprawę pszenicy są stanowiska: motylkowe,
okopowe, strączkowe, rzepak i kukurydza. Przy uprawie pszenicy po pszenicy należy wybrać
odmiany odporne na choroby, zwłaszcza choroby podstawy źdźbła.
Siew pszenicy
Termin siewu jest czynnikiem jest czynnikiem bardzo silnie wpływającym na plonowanie
pszenicy ozimej i jarej. Opóźnienie siewu powoduje niekorzystne zmiany w rozkrzewieniu się
co ma negatywny wpływ na architekturę łanu, skrócenie źdźbeł oraz liczbę wielkość ziaren w
kłosie. Przy zbyt dużym opóźnieniu terminu siewu otrzymuje się plony niższe nawet o 40%.
Szczególnie wrażliwa na opóźnienie terminu siewu jest pszenica jara. Nasiona przeznaczone
do siewu powinny odznaczać się dobrym wyrównaniem, czystością nie mniejszą jak 98%,
zdolnością kiełkowania nie mniejszą jak 90%, masą 1000 ziaren 40-45 g i wilgotnością
poniżej 15%. Niezbędnym zabiegiem agrotechnicznym jest zaprawianie ziarna siewnego,
który to zabieg ogranicza lub eliminuje wiele chorób grzybowych. Należy pamiętać o
zwiększeniu zalecanej normy wysiewu na hektar w przypadku opóźnień (im większe
opóźnienie tym większa dawka wysiewu). Pszenicę ozimą siejemy na głębokość ok. 3-4cm
przy rozstawie rzędów 10-12 cm, co średnio wynosi ok. 300-350kg/ha. Pszenicę jarą siejemy
prawie identycznie, tylko norma wysiewu wynosi średnio 200-250kg/ha.
Uwaga!!! Na glebach mniej zasobnych w próchnice i substancje odżywcze stosujemy
mniejsze normy wysiewu. Podstawowa zasada im gorsze warunki wegetacji, tym mniej roślin
mających lepszy dostęp do światła, wody i składników mineralnych.
Fazy rozwoju pszenicy
Kiełkowanie i wschody. Kiełkowanie poprzedzone jest pęcznieniem nasion, które
pochłaniają ilości wody 40-50% ich ciężaru. Optymalna temperatura kiełkowania to 1220°C. Minimalna temperatura kiełkowania 4°C. Po pojawieniu się pierwszego listka nad
powierzchnią ziemi nazywamy wschodami.
Krzewienie się. Krzewienie zaczyna się po pojawieniu się węzła krzewnego i wyrastających
z węzła pączków bocznych. U pszenicy ozimej zazwyczaj zaczyna się na jesieni, a kończy na
wiosnę. Zazwyczaj pszenice jare krzewią się znacznie gorzej. Przebieg krzewienie zależy
głównie od odmiany, gęstości wysiewu, agrotechniki i środowiska (wilgotności, temperatury,
naświetlenia). Optymalna temperatura krzewienia to 13-18°C.
Strzelanie w źdźbło. Faza krzewienia kończy okres wegetatywny rośliny. Początkiem
generatywnym jest wydłużanie się łodygi zwane fazą strzelania w źdźbło. U form ozimych
dla rozpoczęcia tej fazy niezbędny jest bodziec świetlny w postaci długości dnia i okres
jarowizacji. Strzelanie w źdźbło zaczyna się poprzez wytworzenie się pierwszego
międzywęźla. Im więcej światła i wilgotności tym większe międzywęźle- zjawisko to ma
silny związek z wyleganiem. Wzrost każdego międzywęźla trwa kilka dni. W czasie
wydłużania się czwartego międzywęźla pochwa liściowa otwiera się i u jej szczytu otwiera się
kłos. Bezpośrednio po wykłoszeniu się zaczyna rosnąć piąte międzywęźle-zwykle ostatnie.
Rośnie ono bardzo szybko i osiąga ono najwyższą długość ze wszystkich wytworzonych
przez roślinę.
Kwitnienie. W kilka dni po wykłoszeniu się- jeszcze przed zakończeniem się wzrostu
międzywęźli zaczyna się kwitnienie pszenicy. Najpierw kwitną kwiatki środkowego kłosa, a
następnie dolna i górna część kłosa. Kłos przekwita w ciągu 2-5 dni- sprzyja temu ciepła
temp. 13-25°C i sucha pogoda.
Dojrzewanie. Zapłodnienie następuje w ciągu 1-1,5 dnia od momentu zapylenia i następuje
ostatnia faza rozwoju tworzenie i dojrzewanie ziarniaków. Ziarniaki we wczesnych stadiach
mają dużą zdolność do kiełkowania, co może mieć wpływ na porastanie ziarna na pniu.
Optymalna temperatura na dojrzewanie to 16-20°C.
Nawożenie pszenicy azotem
Nawożenie azotem jest najtrudniejsze. Powinno być stosowane w kilku dawkach. Z
nawożenia jesiennego można zrezygnować, gdy pszenica ozima jest posiana wcześnie i na
dobrym stanowisku. Wiosenne nawożenie azotem powinno być zastosowane jak najwcześniej
pod bronowanie nawozem w formie azotanowej lub amonowej. Stosując nawożenie azotem
w odmianach wysokich i niskich obserwujemy przede wszystkim kolor plantacji jak i
prognozy pogodowe. Przy dużych opadach nawożenie azotem ograniczamy nawet o 30%,
gdyż zakładane korzyści z wysokiego nawożenia mogą przynieść nam klęskę w postaci
wylęgnięcia łanu. Także przy dużym porażeniu pszenicy chorobami podstawy źdźbła
nawożenie azotem ograniczamy nawet do 30%. Podobnie ostrożnie azotem nawozimy
pszenicę jarą.
Odmiany pszenicy
Pszenica jara
Obecnie krajowy rejestr liczy 28 odmian, do grupy technologicznej- (E) należą 3 odmiany, do
jakościowej (A)- 19, do chlebowej (B)- 5, do grupy C- jedna odmiana (Pasteur). Krajowe
odmiany Bryza i Zadra wyróżniają się ościstym kłosem. Udział odmian zagranicznych nie
przekracza 25%.
Pszenica twarda ozima
W Polsce jest tylko jedna odmiana zarejestrowana w krajowym rejestrze w 2009 roku jako
Komnata. Przeznaczona do produkcji makaronu i innych przetworów zbożowych. Plenność
tej odmiany na poziomie 70% pszenicy zwyczajnej bez względu na intensywność odmiany.
Mrozoodporność mała, ale zasięg uprawy dość duży. Odporność na choroby raczej mała, za
wyjątkiem mączniaka prawdziwego. Rośliny niskie mało podatne na wyleganie. Masa 1000
ziaren dość duża. Odporność na porastanie dość duża, ale odmiana mało odporna na opadanie
ziarna. Zawartość glutenu w ziarnie dość duża. Termin wysiewu wcześniejszy od pszenic
zwyczajnych o około 10 dni.
Pszenica zwyczajna ozima
W 2009 roku do krajowego rejestru wpisano 12 nowych odmian. Trzy odmiany (Bamberka,
Natula, Kampana) są krajowej hodowli, natomiast pozostałe są wyhodowane za granicą.
Krajowy rejestr pszenicy zwyczajnej wzbogacił się o sześć odmian jakościowych (grupa A),
trzy chlebowe (grupa B), jedna na ciastka (grupa K) i dwie grupy C (pozostałe, w tym
paszowe). Ocena wartości wypiekowej dla tych nowych odmian jakościowych i chlebowych
nie jest jeszcze znana z wyjątkiem odmian Beletka i Look.
Źródło: www.pszenica.uprawy.info