Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci z zespo³em

Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci z zespo³em

Machura E. i wsp. Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci z zespo³em atopowego zapalenia skóry
205
ARTYKU£Y ORYGINALNE
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci
z zespo³em atopowego zapalenia skóry
Lymphocyte subpopulations in peripheral blood in children with
atopic dermatitis
EDYTA MACHURA 1/, F RANCISZEK HALKIEWICZ 1/, B OGDAN M AZUR2/, K RYSTYNA KARCZEWSKA1/ ,
EWA GOLENIEC1/
1/
Klinika Gastroenterologii, Alergologii i Zaburzeñ Rozwoju Wieku Dzieciêcego Œl¹skiej Akademii Medycznej, ul. 3 Maja 13/15,
41-800 Zabrze
2/
Klinika Endokrynologii i Patofizjologii Œl¹skiej Akademii Medycznej, ul. 3 Maja 13/15, 41-800 Zabrze
Wprowadzenie. Zespó³ atopowego zapalenia skóry (ZAZS) jest
przewlek³¹ dermatoz¹ zapaln¹, w której kluczow¹ rolê odgrywaj¹
zaburzenia immunologiczne. Nieprawid³owoœci immunologiczne
w ZAZS to przede wszystkim wysokie stê¿enie IgE i eozynofilia,
a tak¿e zaburzenia iloœciowe i funkcjonalne limfocytów T. We krwi
obwodowej stwierdza siê zwiêkszony odsetek limfocytów CD4+
i podwy¿szony stosunek CD4+/CD8+.
Cel pracy. Ocena subpopulacji limfocytów krwi obwodowej u dzieci
z ZAZS w zale¿noœci od ciê¿koœci choroby.
Materia³ i metody. Badaniem objêto 57 dzieci (œrednia wieku 8,5 lat),
w tym 16 – z ³agodn¹, 23 – œredni¹ i 30 – ciê¿k¹ postaci¹ ZAZS.
Grupê kontrol¹ stanowi³o 30 zdrowych dzieci (œrednia wieku 8,2 lat).
Populacje limfocytów oceniano metod¹ cytometrii przep³ywowej
z zastosowaniem przeciwcia³ monoklonalnych.
Wyniki. U dzieci z ZAZS stwierdzono istotnie wy¿sz¹ liczbê
limfocytów CD4+. Zarówno odsetek limfocytów CD3+HLA-DR+,
CD25+, jak i liczba CD3+HLA-DR+ i CD25+ by³y znamiennie wy¿sze
w grupie badanej. Stwierdzono istotn¹ korelacjê pomiêdzy stopniem
ciê¿koœci ZAZS a odsetkiem (p<0,005, R:0,38) i liczb¹ limfocytów
CD4+ (p<0,01, R:0,34) oraz aktywnych limfocytów T HLA-DR+
(p<0,01, R:0,33) i wzrostem CD4+/CD8+ (p<0,004, R:0,038).
Wykazano ujemn¹ korelacjê pomiêdzy odsetkiem komórek NK
(p<0,01, R:-0,34) i CD8+ (p<0,006, R:-0,37) a stopniem ciê¿koœci
ZAZS. Pomiêdzy badanymi grupami nie stwierdzono istotnych ró¿nic
w odsetku i liczbie limfocytów z markerami CD3+, CD8+, CD19+
i NK. Ekspresja TCRa/b i TCRg/d by³y podobne w obu grupach.
Wnioski. Uzyskane wyniki potwierdzaj¹ udzia³ limfocytów T
w patogenezie ZAZS zale¿ny od stopnia ciê¿koœci choroby.
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
S³owa kluczowe: ZAZS, subpopulacje limfocytów, cytometria
przep³ywowa
Background. Atopic egzema dermatitis syndrome (AEDS) is
a chronic inflammatory skin disorder, with the key role of immunological dysregulation. Elevated serum IgE, and eosinophilia are the
major immunoregulatory abnormalities observed in patients with
AEDS. Numerous studies pointed the role of activated CD4+
lymphocytes in AEDS.
Aim of study. The aim of the study was to analyse selected populations
of peripheral blood lymphocytes in AEDS children.
Material and methods. The study involved 57 children (the average
age was 8.5) including 16 with mild, 23 with moderate and 18 with
severe AEDS. The control group consisted of 30 healthy children of
the same average age. The study was performed using flow cytometry
with monoclonal antibodies.
Results. A significantly higher number of CD4+ lymphocytes (p<0.02)
was observed in children with AEDS. The percentage of CD3+ HLADR+ (p<0.05), CD25+ (p<0.001) as well as the number of CD3+
HLA-DR+ (p<0.01) and CD25+ lymphocytes (p<0.008) were
increased in AEDS children.
The study revealed a positive correlation between a significantly higher
severity of AEDS and the percentage (p<0.005, R:0,38), the absolute
counts of CD4+ lymphocytes (p<0.01, R:0,34) and CD3+ HLADR+ (p<0.01, R:0.33), as well as CD4+/CD8+ (p<0.004, R:0.38).
Severity of AEDS was negatively correlated with the percentage of
CD8+ (p<0.006, R:-0.37), NK (p<0.01, R:-0.34). There was no
significant difference in the percentage and absolute counts of CD3+,
CD8+, NK and CD19 lymphocytes between AEDS and control group
The expression of TCRa/b and TRCg/d was similar in both groups.
Conclusions. The results of the study confirmed the contribution of
activated T lymphocytes to the pathomechanism of AEDS related to
the severity of AEDS.
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
Key words: atopic egzema dermatitis syndrome, lymphocyte
subpopulations, flow cytometry
206
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
Zespó³ atopowego zapalenia skóry (ZAZS)* zwykle
ujawnia siê w niemowlêctwie lub wczesnym dzieciñstwie
i cechuje siê œwi¹dem, typowym umiejscowieniem zmian
skórnych oraz przewlek³ym i nawrotowym przebiegiem.
ZAZS po raz pierwszy zosta³o wyodrêbnione jako jednostka chorobowa w 1933 przez Wise i Sulzberga i od
tego czasu istnieje wiele kontrowersji odnoœnie terminologii, etiologii, kliniki, patofizjologii i leczenia tej choroby.
Etiopatogeneza ZAZS, choæ nie jest do koñca jasna, obejmuje wp³yw czynników genetycznych, immunologicznych
i œrodowiskowych oraz nieprawid³ow¹ funkcjê skóry.
ZAZS jest z³o¿onym procesem zapalnym zwi¹zanym
z miejscow¹ aktywacj¹ limfocytów, monocytów/makrofagów, eozynofilów i komórek tucznych [1,2,3]. Istnieje
wiele dowodów, ¿e zaburzenia iloœciowe i funkcjonalne
limfocytów T s¹ odpowiedzialne za objawy chorobowe.
Niektórzy sugeruj¹ wrêcz, ¿e ZAZS jest wynikiem pierwotnego defektu limfocytów T. Stwierdzono bowiem, ¿e
w chorobie Wiskott-Aldricha, w której istotny jest niedobór odpornoœci komórkowej, obecne s¹ wysokie stê¿enia
IgE, eozynofilia i wysypka trudna do zró¿nicowania
z ZAZS. Po udanym przeszczepie szpiku u chorych z t¹
chorob¹ ca³kowicie ustêpuj¹ zmiany skórne [4]. Obok
wysokiego stê¿enia IgE i eozynofilii we krwi obwodowej
u chorych na ZAZS stwierdzono równie¿ zwiêkszon¹ liczbê aktywnych limfocytów CD4+ wykazuj¹cych ekspresjê cz¹steczek HLA-DR+, CD25+ i zwiêkszony stosunek CD4+/CD8+. Ponadto wykazano os³abienie reakcji
immunologicznej typu opóŸnionego, a w badaniach in vitro upoœledzenie transformacji blastycznej limfocytów T
w obecnoœci mitogenów, takich jak: PHA i przeciwcia³a
anty-CD3 [2,5,6,7].
Celem pracy by³a analiza subpopulacji limfocytów krwi
obwodowej u dzieci chorych na atopowe zapalenie skóry
(ZAZS) w porównaniu do grupy dzieci zdrowych oraz
w zale¿noœci od ciê¿koœci choroby.
PACJENCI I METODY
Pacjenci
Grupê badan¹ stanowi³o 57 dzieci (œrednia wieku
8,5±4,4 lata), które spe³nia³y kryteria diagnostyczne ZAZS
w/g Hanifina i Rajki [8]. Stopieñ ciê¿koœci choroby oceniono na podstawie skali punktowej (SCORAD index) [9].
U 16 dzieci rozpoznano ³agodn¹, u 23 dzieci œredni¹, a u 18
dzieci ciê¿k¹ postaæ ZAZS. U 23 dzieci stwierdzono kolonizacjê skóry przez Staphylococcus aureus (40,35%).
Œrednia wieku dzieci z grupy badanej i kontrolnej by³a
podobna (tzn. 8,5 i 8,2 lata). SCORAD index (punktowa
ocena nasilenia i rozleg³oœci zmian skórnych oraz objawów subiektywnych w grupie badanej) wynosi³ odpowied* Nowe mianownictwo alergologiczne wg stanowiska EAACI
– wed³ug starej nomenklatury – atopowe zapalenie skóry (AAI,
2002; 7: 1-12)
nio: u dzieci z ³agodn¹ postaci¹ ZAZS – 12,6±4,2 punkty,
u dzieci o œrednim przebiegu choroby – 23,7±2,5 oraz
55,5±4,9 w ciê¿kiej postaci choroby. Grupê kontroln¹ stanowi³o 30 zdrowych dzieci (œrednia wieku 8,2±4,2 lata),
nie obci¹¿onych chorobami atopowymi i z ujemnymi wynikami punktowych testów skórnych z alergenami roztoczy i py³ków.
Metody
U wszystkich dzieci dokonano oceny morfologii krwi
obwodowej. Oznaczenia markerów powierzchniowych limfocytów we krwi obwodowej dokonano metod¹ cytometrii
przep³ywowej oznaczaj¹c ekspresjê cz¹steczek: CD3+ (LT),
TCRα/β, TCR γ/δ, CD4+ (LTh – pomocnicze), CD8+
(LT s/c supresorowo-cytotoksyczne), CD25+ (receptor
IL-2), HLA-DR+ (aktywne LT), CD3+/CD56+/
CD16+(NK), CD19+(LB). Zastosowano standardow¹
technikê immunofluorescencyjnego znakowania komórek
zgodnie z wymogami podanymi przez producenta. Pe³n¹
krew ¿yln¹ inkubowano przez 30 minut z odpowiednim
i przeciwcia³ami monoklonalnymi, a nastêpnie przez 10
minut z p³ynem lizuj¹cym FACSLysis (Becton Dickinson)
w celu usuniêcia erytrocytów. Po dwukrotnym przep³ukaniu w buforze PBS, znakowane komórki wprowadzono do cytofluorometru przep³ywowego (Becton Dickinson), rejestruj¹c 10000 komórek w ka¿dej próbce. Próbkê kontroln¹ stanowi³a zawiesina Ig1+Ig2 mysich immunoglobulin odpowiednio wyznakowanych. Analizê uzyskanych parametrów morfologicznych i fluorescencji przeprowadzono z u¿yciem programu CellQuest.
Analiza statystyczna
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. Obliczano œrednie i odchylenia standardowe (SD). Porównania œrednich wykonano testem t-Studenta przyjmuj¹c
poziom istotnoœci statystycznej p<0,05. Korelacje wybranych parametrów przeprowadzono testem Spearmana.
WYNIKI
Subpopulacje limfocytów
U dzieci z ZAZS we krwi obwodowej stwierdzono
znamiennie wy¿sz¹ liczbê leukocytów (grupa badana:
7094±1778, grupa kontrolna: 6166,6±1244; p<0,014) oraz
istotnie wy¿szy odsetek eozynofilów (grupa badana:
9,1±5,8 grupa kontrolna: 2,06±1,4; p<0,001). Nie stwierdzono ró¿nic wartoœci odsetkowej i bezwzglêdnej liczby
limfocytów, ale liczba limfocytów by³a nieco wy¿sza w grupie badanej (tab. I). U dzieci z ZAZS stwierdzono znamiennie wy¿sz¹ bezwzglêdn¹ liczbê limfocytów CD4+
(p<0,02) (ryc. 1). Odsetek aktywnych limfocytów T posiadaj¹cych ekspresjê cz¹steczki HLA-DR+ (p<0,05)
i CD25+ (p<0,001) by³y wy¿sze u dzieci z ZAZS. Równie¿ liczba limfocytów T HLA-DR+ (p<0,01) i CD25+
Machura E. i wsp. Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci z zespo³em atopowego zapalenia skóry
Tabela I. Wartoœci odsetkowe i liczby bezwzglêdne markerów
powierzchniowych limfocytów u dzieci z AZS i zdrowych
Zmienna:
Poziom
p
43,2±10,8
3079±1114
65,9±6,8
2040,1±809
16,8±6,1
529,1±312
11,3±5,1
340,1±186
40,2±7,6
1241±508
28,4±6,4
865,3±375
1,5±0,6
8,2±3,4
43,5±10,6
2659±734
66,7±7,3
1762,1±480
18,2±7,2
504,3±288
12,1±5,4
315,1±158
38,1±7,0
1008±321
30,1±6,4
787,4±238
1,3±0,4
6,2±3,4
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
ns
<0,02
ns
ns
ns
<0,05
255,6±163
175,6±108
<0,01
11,1±2,6
320,2±137
60,5±7,4
1830,8±787
6,3±3,8
191,1±143
8,9±2,7
239,4±112
60,9±8,0
1613,2±468
6,8±4,0
179,5±113
<0,001
<0,008
ns
ns
ns
ns
280
240
L_TAKT
% limfocyt
Limfocyty
% CD3+
CD3+
%CD19+
CD19+
%NK
NK
%CD4+
CD4+
%CD8+
CD8+
CD4+/CD8+
%CD3+ HLA-DR+
(CD56+CD16+)
CD3+ HLA-DR+
(CD56+CD16+)
%CD25+
CD25+
%TRC α/β
TRCα/β
%TRC/γ/δ
TRC/γ/δ
Grupa badana Grupa kontrolna
(AZS)
(dzieci zdrowe)
Wykres ramkowy dla grup
320
*
200
160
120
B
ZAZS
K
kontrolna
±1.96*B³¹d std.
±1.00*B³¹d std..
Œrednia
GRUPA
* p < 0,008; test t-studenta
b.
Wykres ramkowy dla grup
Zmienna:
380
340
300
L_CD25
Zmienna
a.
207
*
260
220
180
B
ZAZS
K
kontrolna
±1.96*B³¹d std.
±1.00*B³¹d std..
Œrednia
GRUPA
* p < 0,01; test t-studenta
Ryc. 2. Porównanie liczby aktywnych limfocytów T HLA-DR+
(a) i CD25+ (b) w badanych grupach
stwierdzono znamiennych ró¿nic odnoœnie liczby i odsetka
limfocytów CD3+ i CD8+, CD19+, NK, ale odsetek tych
komórek by³ ni¿szy w grupie badanej. Ekspresja TCRα/β,
TCRγ/δ by³y podobne w obu grupach (tab. I).
1450
1350
L_CD4
1250
1150
*
Zwi¹zek ciê¿koœci choroby z ekspresj¹ markerów
limfocytowych
Stwierdziliœmy istotn¹ korelacje pomiêdzy stopniem
ciê¿koœci
ZAZS, a liczb¹ leukocytów (p<0,01, R:0,34),
950
±1.96*B³¹d std.
eozynofilów
(p<0,004, R:0,39), odsetkiem CD4+ (p<0,005,
±1.00*B³¹d std..
850
Œrednia
R:0,38), liczb¹ CD4+ (p<0,01, R:0,34) i CD3+HLA-DR+
ZAZS
B
K
kontrolna
GRUPA
(p<0,01, R:0,33) oraz wzrostem CD4+/CD8+ (p<0,004,
R:0,38). Wykazaliœmy ujemn¹ korelacje pomiêdzy odset* p < 0,02; test t-studenta
Ryc. 1. Porównanie liczby limfocytów T CD4+ w badanych kiem limfocytów CD8+ (p<0,006, R:-0,37) i NK (p<0,01,
R:-0,34), a ciê¿koœci¹ ZAZS, co zosta³o przestawione na
grupach
ryc. 3. U dzieci w grupie badanej, u których stwierdzono
kolonizacje skóry przez Staphylococcus aureus wyka(p<0,008) by³a wy¿sza w grupie badanej (ryc. 2). Stosu- zano, ¿e ekspresja cz¹steczek CD3+ (p<0,04), CD4+
nek CD4+/CD8+ by³ wy¿szy w grupie badanej, ale nie (p<0,04) oraz CD3+ HLA-DR+ (p<0,05) by³a istotnie
by³o to ró¿nica znamienna statystycznie w stosunku do wy¿sza ni¿ u dzieci z AZS bez kolonizacji skóry przez
grupy kontrolnej. Pomiêdzy badanymi grupami nie gronkowca (tab. II).
1050
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
208
Zmiany skórne vs. NK%
*
NK% = 16,926 - 2,725Zmiany
skórne
Wsp. korelacji: Rs = -0,3497; (p = 0,0110)
28
24
20
NK%
16
12
8
4
0
1
2
3
Regresja
95% p.ufnoœc
Zmiany skórne
Zmiany skórne vs. CD8%
*
CD8% = 34,892 - 3,118Zmiany
skórne
Wsp. korelacji: Rs = -0,3796; (p = 0,0055)
44
38
CD8%
32
26
20
14
1
2
3
Regresja
95% p.ufnoœc
Zmiany skórne
Ryc. 3. Wykres zale¿noœci wartoœci odsetkowych limfocytów
NK i CD8+ od nasilenia zmian skórnych (1-postaæ lekka, 2-postaæ œrednia, 3-postaæ ciê¿ka) w grupie dzieci z AZS. Test korelacji rang Spearmana
Tabela II. Ekspresja CD3+, CD4+, HLA-DR+ u dzieci z AZS
i kolonizacj¹ skóry przez Staphyloccocus aureus (+) i dzieci
z AZS bez kolonizacji bakterii (-)
Staphyloccocus
aureus (+)
(n-23)
Staphyloccocus
aureus (-)
(n-34)
P*
68,13±5,8
43,5±5,1
9,8±3,1
64,0±5
38,0±8,1
7,0±3,4
<0,04
<0,04
<0,05
%CD3+
%CD4+
%CD3 +
HLA-DR+
* ró¿nica miêdzy grupami – test t-studenta
DYSKUSJA
Liczne badania wskazuj¹ na rolê aktywnych komórek CD4+ w chorobach atopowych, w tym w ZAZS. Komórki te s¹ g³ównym Ÿród³em cytokin o profilu Th2, tj.
IL-4, IL-5, IL-10, IL-13, których zwiêkszone stê¿enie odpowiada za eozynofiliê i wysokie stê¿enie IgE u wiêkszoœci pacjentów z ZAZS [10,11,12,13]. U chorych na ZAZS
stwierdza siê wprawdzie obecnoœæ swoistych przeciwcia³ dla alergenów powietrznopochodnych lub pokarmowych, ale obraz kliniczny nie odpowiada reakcji nadwra¿liwoœci typu natychmiastowego, a zmiany skórne przypominaj¹ bardziej wyprysk kontaktowy, który jest prototypem nadwra¿liwoœci skórnej zale¿nej od limfocytów Th1.
Dodatkowo wykazano, ¿e alergenowo-swoiste limfocyty
T, uzyskane z krwi obwodowej chorych na ZAZS w obecnoœci alergenu produkuj¹ profil cytokin typowy dla limfocytów Th1 i Th2 [7,14]. Równoczeœnie kilka badañ wskazuje, ¿e w rozwoju ZAZS istotny jest udzia³ limfocytów
Th1, czego ma dowodziæ obecnoœæ wzmo¿onej ekspresji
INF-γ w skórze, który dodatkowo koresponduje z ciê¿koœci¹ ZAZS [14,15]. Obecnie zak³ada siê, ¿e w fazie ostrej
stanu zapalnego rolê odgrywa sekwencyjna aktywacja limfocytów Th2, natomiast subpopulacja Th1/Th2 odpowiada za przewlekanie siê odpowiedzi zapalnej [14,16].
Badania histologiczne skóry w ZAZS maj¹ ró¿ny charakter, zale¿y od nasilenia procesu zapalnego. Nawet skóra pozornie zdrowa w badaniu histologicznym wykazuje
³agodn¹ hyperkeratozê, oraz niewielkie nacieki oko³onaczyniowe z³o¿one g³ównie z limfocytów T. W fazie ostrej
zapalenia obecne s¹ w skórze w³aœciwej nacieki komórkowe sk³adaj¹ce siê z limfocytów CD4+ wykazuj¹cych
ekspresjê cz¹steczki 45RO+ (œwiadczy to o uprzednim
kontakcie z alergenem), oraz skórnego antygenu limfocytarnego (CLA – cutaneus lymphocyte antigen,) pe³ni¹cego funkcjê skórnego receptora zasiedlania (skin homing receptor) dla limfocytów T. W skórze w³aœciwej
obecne s¹ równie¿ pojedyncze makrofagi, neutrofile, eozynofile i komórki tuczne. W przewlek³ym stanie zapalnym
skóry w przebiegu AZS stwierdza siê zwiêkszon¹ liczbê
komórek Langerhansa, makrofagów, komórek tucznych
i eozynofilów [10,17]. Limfocyty CD4+45RO+ wykazuj¹ce ekspresjê antygenu skórnego limfocytów – CLA (cutaneus lymphocyte antigen) stanowi¹ oko³o 10-20% kr¹¿¹cych CD4 i CD8. Badania przeprowadzone u chorych
na ZAZS wykaza³y, ¿e wœród kr¹¿¹cych efektorowych
komórek pamiêci antygeno – swoista odpowiedŸ immunologiczna ograniczona jest do limfocytów T CLA+, co
udowodniono dla antygenu roztoczy (Der p1). OdpowiedŸ
immunologiczna w stosunku antygenów ustrojowych (np.
toksoid b³oniczy) dotyczy limfocytów T CLA+ i TCLA[18,19]. Badania z zastosowaniem metody hybrydyzacji
in situ w wycinkach z ostro-zapalnych zmian skórnych
w ZAZS, potwierdzaj¹ zwiêkszon¹ ekspresjê cytokin –
IL-4, IL-13, a wiêc cytokin uwalnianych z limfocytów Th2,
natomiast w przewlek³ych zmianach skórnych zwiêkszona jest ekspresja: IL-5, IL-12, GM-SC i INF-γ. Dwufazowy profil wydzielanych cytokin udowodniono równie¿
w przypadku dodatnich atopowych testów p³atkowych
(atopy patch test – APT) [10].
Wyniki naszych badañ potwierdzaj¹ udzia³ limfocytów
CD4+ w rozwoju zmian chorobowych w grupie badanej.
Wykazaliœmy, ¿e liczba limfocytów CD4+ by³a znamiennie
Machura E. i wsp. Subpopulacje limfocytów krwi obwodowej u dzieci z zespo³em atopowego zapalenia skóry
wy¿sza u dzieci z ZAZS, ni¿ w grupie dzieci zdrowych.
Dodatkowo u chorych dzieci odsetek i liczba aktywnych
limfocytów T (CD3+HLA-DR+, CD25+) by³y istotnie
wy¿sze. Stwierdziliœmy te¿, ¿e odsetek i liczba CD4+ oraz
liczba CD3+ HLA-DR+ by³a istotnie wy¿sza u dzieci
z ciê¿kim przebiegiem ZAZS. Wyniki naszych badañ s¹
zgodne z wczeœniejszymi obserwacjami innych autorów
[20].
Udzia³ limfocytów CD8+ w patogenezie ZAZS jest
rozwa¿any g³ównie w aspekcie obni¿enia funkcji cytotoksycznych i zwi¹zanej z tym sk³onnoœci do zaka¿eñ skóry.
Badania histologiczne ujawni³y, ¿e w nacieku zapalnym
CD8+ stanowi¹ ponad 20% [21]. Obecnie wiadomo, ¿e
wœród limfocytów CD8+ (supresorowo-cytotoksycznych)
mo¿na wyró¿niæ dwie subpopulacje Tc1 (profil cytokin
jak w Th1) i Tc2 (profil cytokin jak w Th2). Wiadomo, ¿e
komórki CD8+ s¹ Ÿród³em INF-γ, którego niedobór obserwowany jest w ZAZS [22]. Ostatnie badania wykaza³y, ¿e spadek INF-γ jest zwi¹zany z redukcj¹ produkcji
zarówno przez subpopulacje Th1 i Tc2 [23]. Przewaga
limfocytówTc2 nad Tc1 wzmaga produkcjê IgE, a tak¿e
t³umaczy wy¿sz¹ sk³onnoœæ do infekcji skóry u chorych
z ZAZS, spowodowan¹ niedoborem INF-γ. Zaburzenia iloœciowe i funkcjonalne limfocytów CD8+ i komórek NK
opisywane s¹ czêsto u chorych na ZAZS [24,25]. Niedawno przeprowadzone badania u doros³ych chorych na
ZAZS wykaza³y jednak, ¿e stres psychiczny powoduje
wzrost liczby kr¹¿¹cych limfocytów CD8+ i NK znamiennie
wy¿szy ni¿ u zdrowych. Wydaje siê to interesuj¹ce, jeœli
rozwa¿a siê udzia³ INF-γ w postaciach przewlek³ych
ZAZS [26,27].
W naszym badaniu odsetek limfocytów CD8+ by³
wprawdzie ni¿szy u dzieci z ZAZS, ale nie by³a to ró¿nica
istotna statystycznie w porównaniu do zdrowych dzieci.
Stwierdziliœmy natomiast, znamienne obni¿enie wartoœci
odsetkowej CD8+ w ZAZS o ciê¿kim przebiegu. Znalaz³o to równie¿ odzwierciedlenie we wzroœcie stosunku
Piœmiennictwo
1. Eigenmann PA. Clinical features and diagnostic criteria of atopic
dermatitis in relation to age. Pediatr Allergy Immunol 2001; 12
(Suppl 14): 69-74.
2. Leung DYM. Pathogenesis of atopic dermatitis. J Allergy Clin
Immunol 1999; 104: 99-108.
3. Silny W, Czarnecka-Operacz M. Atopowe zapalenie skóry –
udzia³ limfocytów T i komórek Langerhansa w rozwoju zmian
skórnych. Alergia Astma Immunologia 2000; 5 (Suppl 2): 15-20.
4. Saurat JH. Eczema in primary immune-deficiences clues to the
pathogenesis of atopic dermatitis with special reference to the
Wiskott-Aldrich syndrome. Acta Derm Venereol (Stockh) 1985;
114: 125-128.
5. Leug DYM. Atopic dermatitis: new insights and opportunities
for therapeutic intervention. J Allergy Clin Immunology 2000;
105: 860-876.
209
CD4+/CD8+. Nasilenie procesu chorobowego u badanych dzieci chorych na ZAZS korelowa³o ponadto ze
wzrostem liczby leukocytów, eozynofilów oraz jak wspomniano wzrostem odsetka i liczby limfocytów T CD4+
oraz liczby CD3+ HLA-DR+ we krwi obwodowej. Wartoœci odsetkowe i liczby NK by³y podobne w obu grupach, ale u dzieci z ZAZS o ciê¿kim przebiegu stwierdzono istotnie ni¿szy odsetek NK. Ciê¿ki przebieg ZAZS
w badanej grupie dzieci mo¿na zatem przynajmniej czêœciowo wi¹zaæ z obni¿eniem zdolnoœci cytolitycznej i wiêksz¹ sk³onnoœci¹ do zaka¿eñ skóry.
Wykazaliœmy równie¿, ¿e kolonizacja skóry przez Staphylococcus aureus u dzieci z ZAZS jest skorelowana
ze znamiennie wy¿sz¹ ekspresjê cz¹steczek CD3+, CD4+,
CD3+ HLA-DR+, co mo¿e œwiadczyæ o zaanga¿owaniu
limfocytów T w odpowiedŸ immunologiczn¹ na antygeny
gronkowca. Jak wiadomo kolonizacja zmian skórnych
przez Staphylococcus aureus jest czêsta przebiegu
ZAZS i zwykle ³¹czy siê z ciê¿kim przebiegiem choroby
i wysokim stê¿eniem IgE [28,29]. Liczne badania wykaza³y, ¿e enterotoksyny gronkowca powoduj¹ poliklonaln¹
aktywacjê limfocytów B oraz pobudzaj¹ w specyficzny
sposób limfocyty T poprzez powinowactwo do okreœlonych regionów V ³añcucha β receptora TCR, czyli s¹ klasycznymi superantygenami, odpowiedzialnymi za zaostrzenie stanu zapalnego skóry u chorych na ZAZS [30].
Uzyskane przez nas wyniki badañ potwierdzaj¹ udzia³
limfocytów T w odpowiedzi immunologicznej u chorych
na ZAZS. W krwi obwodowej dzieci z ZAZS stwierdza
siê znamiennie wy¿sz¹ liczbê limfocytów CD4+. Zarówno odsetek jak i liczba aktywnych limfocytów T HLADR+ i CD25+ jest istotnie wy¿sza u dzieci z ZAZS ni¿
u dzieci zdrowych. Stopieñ ciê¿koœci choroby wp³ywa na
sk³ad populacji limfocytów krwi obwodowej. W ZAZS
o ciê¿kim przebiegu istotnie wzrasta odsetek i liczba limfocytów CD4+ oraz liczba limfocytów CD3+ HLA-DR+
i spada znamiennie odsetek limfocytów CD8+ i NK.
6. Jenmalm MC, Aniansson-Zdolsek H, Holt PG i wsp. Expression
of and responses to CD2 and CD3 in 18-month-old children
with and without atopic children. Pediatr Allergy Immunol 2000;
11: 175-182.
7. Werfel T, Wedi B, Wittman M i wsp. Atopic dermatitis – trigger
factors and pathophysiology. ACI International 2001; 13: 85-90.
8. Hanifin JM, Rajka G. Diagnostic features of atopic dermatitis.
Acta Derm Venereol Suppl (Stockh) 1980; 92: 44-47.
9. European Task Force on Atopic Dermatitis. Severity scoring of
atopic dermatitis: the SCORAD index. Dermatology 1993; 186:
23-31.
10. Sampson HA. Atopic dermatitis: immunological mechanisms in
relation to phenotype. Pediatr Allergy Immunol 2001; 12 (Suppl
14): 62-68.
210
Alergia Astma Immunologia, 2002, 7(4), 205-210
11. Nakagawa S, Aiba S, Tagami H. Decreased frequency of
interferon-γ – producing CD4+ cells in the peripheral blood of
patients with atopic dermatitis. Exp Dermatol 1998; 7: 112-118.
12. Akdis M, Akdis CA, Weigl i wsp. In vivo activated skin homing
(CLA+) T cells in atopic dermatitis spontaneously secrete an
IL-5, IL-13 dominated Th2 cytokine pattern., help eozynophil
survival and induce IgE production. J Allergy Clin Immunol 1988;
101-164.
13. Sato A, Tsuji K, Yamamura M i wsp. Increased type 2 cytokine
expression by both CD4+ CD45 RO+ T cells and CD8+CD45RO+
T cells in blood circulation is associated with high serum IgE but
not with atopic dermatitis. J Invest Dermatol 1998; 11: 1079-1084.
14. Grewe M, Bruijnzeel-Koomen CA, Schoepf E i wsp. A role for
Th1 and Th2 cells in the immunopathogenesis of atopic dermatitis.
Immunol Today 1998; 19: 395-361.
15. Tang M, Kemp A. Production and secretion of interferon-gamma
(INF-g) in children with atopic dermatitis. Clin Exp Immunol
1994; 95: 66-72.
16. Werfel T, Morita A, Grewe M i wsp. Allergen specificity of skin
–infiltrating T cells is not restricted to a 2-type cytokine pattern
in chronic skin lesions of atopic dermatitis. J Invest Dematol
1996; 107: 871-876.
17. Garman EM, Gollnick HP. Immunophenotyping of the cellular
infiltrate in the early elicitation phase of contact dermatitis in the
skin of presensitized atopic individuals. Arch Dermatol Res 1995;
287: 129-136.
18. Akdis CA, Akdis M, Simon HU i wsp. Regulation of alergic
inflammation by skin homing T-cells in allergic eczema. Int Arch
Allergy Immunol 1999; 118: 140-144.
19. Santamaria Babi LF, Perez Soler MT, Hauser CW i wsp. Skin
homing T cells in human cutaneus allergic inflammation. Immunol
Res 1995; 14: 317-324.
20. Piletta PA, Wirth S, Hommel L i wsp. Circulating skin-homing T
cells in atopic dermatitis. Selective up-regulation of HLA-DR, and
interleukin-2R, and CD30 and decrease after combined UV-A and
UV-B phototherapy. Arch Dermatol 1996; 132: 1171-1176.
21. DePanfilis G. CD8+cytolytic T lymphocytes and the skin. Exp
Dermatol 1998; 7: 121-131.
22. Nakagawa S, Aiba S, Tagami H. Decreased frequency of
interferon-γ-producing CD4+ cells in the peripheral blood of
patients with atopic dermatitis. Exp Dermatol 1998; 7:112-118.
23. Lonati A, Licenziati S, Canaris AD i wsp. Reduced production
of both Th1 and Tc1 lymphocyte subsets in atopic dermatitis
(AD). Clin Exp Immunol 1999; 115: 1-5.
24. Jensen JR. Reduction of active natural killer cells in patients
with atopic dermatitis estimated at the single cells level. Acta
Derm Venereol Suppl 1985; 114: 105-108.
25. Mcoy JP, Hanley-Yanez K, McCaslin D i wsp. Detection of
decreased of cytotoxic effector CD8+ T lymphocytes and atopic
dermatitis by flow cytometry. J Allergy Clin Immunol 1992, 89:
688-690.
26. Schmidt-Ott G, Jaeger B, Meyer S i wsp. Different expression
of cytokine and membrane molecules by circulating lymphocytes
on acute mental stress in patients with atopic dermatitis in
comparison with healthy controls. J Allergy Clin Immunol 2001;
108: 455-462.
27. Schmid-Ott G, Jaeger B, Adamek C i wsp. Levels of circulating
CD8+ T lymphocytes, natural killers cells, and eosinophils
increase upon acute psychosocial stress in patients with atopic
dermatitis. J Allergy Clin Immunol 2001; 107: 171-177.
28. Zollner TM, Wichelhaus TA, Hartung A i wsp. Colonization
with superantigen-producing Staphylococcus aureus is associated
with increased severity of atopic dermatitis. Clin Exp Allergy
2000; 30: 994-1000.
29. Hofer MF, Harbeck RJ, Schlievert PM i wsp. Staphylococcal
toxins augment specific IgE responses by atopic patients exposed
to allergen. J Invest Dermatol 1999; 112: 171-176.
30. Torres MJ, Gonzales FJ, Corzo JL i wsp. Circulating CLA+
lymphocytes from children with atopic dermatitis contain an
increased percentage of cells bearing staphylococcal related T-cell
variable receptor segments. Clin Exp Allergy 1998; 28: 1264-1272.