czytaj publikację - Piramida Zdrowia Intymnego

prof. dr hab. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz, prof. dr hab. Jerzy Chudek, prof. dr hab. Violetta Skrzypulec-Plinta
Wskazania do zastosowania
preparatu prOVag® w populacji
polskich pacjentek zgłaszających
się do poradni ginekologicznych
C
Streszczenie
elem prezentowanego badania było określenie wskazań
do zastosowania preparatu prOVag®, czasu jego stosowania
i ocena efektów terapeutycznych przez lekarzy ginekologów
i pacjentki leczone w warunkach ambulatoryjnych w Polsce.
Materiał i metody
Badanie zostało przeprowadzone przez ginekologów z terenu całego kraju, w czasie dwóch kolejnych wizyt w poradniach ginekologicznych, z udziałem 3716 kobiet leczonych preparatem prOVag®.
Wyniki
Głównym wskazaniem do zastosowania preparatu prOVag® było przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego (61,7%). Najczęściej preparat ten stosowano przez 20 dni (50,6%).
W ocenie lekarzy w całej badanej grupie zastosowanie preparatu
prOVag® spowodowało normalizację mikroflory pochwy u 71,3%,
obniżenie pH pochwy u 73,4% i poprawę nawilżenia u 75,3%. Częstość normalizacji mikroflory pochwy i poprawa nawilżenia były
niezależne od podstawowej diagnozy. Obniżenie pH pochwy było istotnie częściej obserwowane w podgrupie ze zdiagnozowanym bakteryjnym niż z grzybiczym zapaleniem pochwy oraz zakażeniem układu moczowego. Pacjentki obserwowały zmniejszenie
dyskomfortu w okolicach intymnych (82,6%), poprawę nawilżenia
pochwy (57%), zmniejszenie zaparć (34%), poprawę pasażu jelitowego (25,2%). Zmniejszenie zaparć i poprawę pasażu jelitowego częściej zgłaszały kobiety ciężarne niż nieciężarne.
Wnioski
1. Głównym wskazaniem do zastosowania preparatu prOVag® było przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego.
2. Preparat prOVag® najczęściej stosowano przez 20 dni.
3. Zarówno lekarze, jak i pacjentki dobrze ocenili efekty terapeutyczne stosowania preparatu prOVag®, związane z normalizacją mikroflory, obniżeniem pH, brakiem stanów zapalnych i poprawą
nawilżenia pochwy.
6
Forum Po ł ożnic t wa i Ginekologii
4. Preparat prOVag® był skuteczny również u kobiet ciężarnych,
u których obserwowano zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych, poprawę nawilżenia i czynności jelit.
Wstęp
Rola bakterii komensalnych w ludzkim organizmie obejmuje tworzenie bariery zapobiegającej zakażeniom cewki moczowej, zewnętrznych narządów płciowych i pochwy,
górnych dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, przewodu słuchowego zewnętrznego i gałki ocznej. Mają wpływ
na układ immunologiczny i pH środowiska, w którym występują, co jest również mechanizmem chroniącym przed patogenami [1].
Fizjologiczna mikroflora pochwy zawiera około 100 typów
bakterii tlenowych i beztlenowych. W fizjologicznej mikroflorze pochwy dorosłych kobiet zachowana jest równowaga
między bakteriami tlenowymi oraz beztlenowymi i dominują
w niej pałeczki wytwarzające kwas mlekowy, przede wszystkim: Lactobacillus brevis, Lactobacillus jenseni, Lactobacillus
casei, Lactobacillus catenaforme, Lactobacillus debrueckii, Lactobacillus salivarius i Lactobacillus crispatus. Te bakterie wytwarzają nadtlenek wodoru i kwas mlekowy, które odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowej mikroflory pochwy
i ograniczają nadmierny wzrost innych bakterii. Adhezja pałeczek kwasu mlekowego do nabłonka układu moczowo-płciowego blokuje również dostęp do niego bakterii chorobotwórczych [2].
Liczne miejscowe i ogólnoustrojowe czynniki mogą zaburzać prawidłową równowagę składu mikroflory pochwy
(zwiększony wzrost jednego szczepu bakteryjnego lub kilku
szczepów bakteryjnych). Taki stan nazywany jest dysbiozą.
Głównymi czynnikami wpływającymi na rozwój dysbiozy
w środowisku pochwy są: stosowanie antybiotyku, pogarszanie się z wiekiem funkcji układu immunologicznego, stosowanie leków immunosupresyjnych, choroby układowe powodujące upośledzenie funkcji układu immunologicznego, zmiany
hormonalne w okresie menopauzy, zaburzenia miesiączko-
wania spowodowane chorobami endokrynologicznymi, stosowanie dopochwowych leków przeciwzapalnych i doustnej
antykoncepcji, zabiegi chirurgiczne na narządzie rodnym, dieta
wysokotłuszczowa zawierająca nadmierne ilości węglowodanów prostych, nieprawidłowe nawyki higieniczne, aktywność
seksualna (szczególnie częste zmiany partnerów), ciąża i połóg,
a także inne czynniki środowiskowe, takie jak częste podróże,
korzystanie z basenu, życie w środowisku o niskim standardzie
sanitarno-higienicznym [3, 4].
Szczepy Lactobacillus, zwłaszcza te wytwarzające nadtlenek wodoru, odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowej mikroflory pochwy. Zarówno dopochwowe, jak
i doustne probiotyki ginekologiczne zawierające szczepy Lactobacillus są stosowane w leczeniu dysbiozy pochwy [4-7].
Należy jednak podkreślić, że zgodnie z rekomendacjami ekspertów z Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) szczepy bakteryjne zawarte w probiotykach
ginekologicznych muszą spełniać następujące kryteria:
1) pochodzić z nabłonka pochwy, 2) posiadać potwierdzoną przynależność gatunkową i określenie szczepu,
3) charakteryzować się silną adherencją do nabłonka pochwy, 4) wykazywać działanie antagonistyczne w stosunku do mikroorganizmów chorobotwórczych, poprzez
wytwarzanie kwasu mlekowego i bakteriocyn oraz 5) posiadać odporność na antybiotyki swoiste dla gatunku [8, 9].
Dodatkowo, zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), doustne probiotyki powinny kolonizować przewód pokarmowy i pochwę, wykaz ywać odporność na działanie soku żołądkowego
i żółci oraz zawierać co najmniej dwa szczepy występujące
w fizjologicznej mikroflorze pochwy populacji, w której probiotyk ma być stosowany [10].
Obserwowano, że stosowanie probiotyków zapobiega bezobjawowemu i objawowemu bakteryjnemu zapaleniu pochwy
i wspomaga jego leczenie. Sugeruje się również, że doustne
stosowanie szczepów Lactobacillus może zmniejszać ryzyko
nawracających zakażeń grzybiczych pochwy i częstość występowania zakażeń dróg moczowych [12-22].
Mikroflora pochwy różni się między populacjami kobiet
w różnych krajach. U Polek dominują bakterie z rodzaju Lactobacillus, takie jak: L. acidophilus (35%), L. gasseri, L. fermentum (30%), L. plantarum (30%), L. delbrueckii, L. rhamnosus (5%)
i w niewielkich ilościach występuje także L. casei [23]. Zatem
zgodnie z opinią PTG wybór probiotyku do stosowania w ginekologii i położnictwie powinien uwzględniać zawartość powyższych szczepów.
Na rynku polskim dostępne są szczepy wyizolowane
z pochw zdrowych Polek, które spełniają kryteria WHO i PTG:
Lactobacillus gasseri 57C, Lactobacillus fermentum 57A, Lactobacillus plantarum 57B do stosowania doustnego (prOVag®), dopochwowego (inVag®).
Preparat prOVag® jest probiotykiem doustnym zawierającym liofilizowane pałeczki kwasu mlekowego (50% Lactobacillus gasseri 57C, 25% Lactobacillus fermentum 57A, 25% Lactobacillus plantarum 57B) pochodzące od zdrowych kobiet z polskiej populacji. Bakterie po podaniu doustnym kolonizują nie
tylko przewód pokarmowy (w tym odbyt), ale również pochwę [25]. Ta podwójna kolonizacja zapewnia długotrwały efekt i zapobiega kolonizacji krzyżowej (ang. cross-colonization), czyli migracji patogenów pomiędzy odbytem i pochwą
(szczególnie uropatogennych szczepów E. coli i Candida spp.);
a przez to przeciwdziała nawracającym zakażeniom pochwy,
sromu, a także dróg moczowych wywoływanym przez uropatogenne szczepy Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Streptococcus agalactiae, Gardnerella vaginalis, Prevotella bivia, Candida
albicans, Staphylococcus aureus, Trichomonas vaginalis. W badaniach in vitro potwierdzono antagonizm szczepów Lactobacillus gasseri 57C, Lactobacillus fermentum 57A, Lactobacillus plantarum 57B do wymienionych patogenów, hamowanie adhezji
patogenów do nabłonka pochwy oraz adherencję szczepów
do nabłonka pochwy i układu pokarmowego. Ponadto obecność szczepów Lactobacillus w pochwie i odbycie obniża również częstość występowania bakteryjnego zapalenia pochwy.
Zaletą prOVag®, wynikającą z drogi doustnej podania tego probiotyku, jest komfort stosowania w trakcie menstruacji.
Eksperci PTG rekomendują rozważenie zastosowania preparatu prOVag® w takich sytuacjach, jak: antybiotykoterapia
(i po antybiotykoterapii), leczenie wspomagające miejscowego
zakażeń pochwy (i po zakończeniu tego leczenia), wtórne bakteryjne i grzybicze zakażenia układu moczowo-płciowego, nawracające bakteryjne i grzybicze zakażenia układu moczowo-płciowego, po porodzie, w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym, przed operacjami na układzie moczowo-płciowym i po nich, oraz u kobiet często korzystających z basenu, sauny lub jacuzzi, a także często podróżujących [10].
Wyniki otwartego, nierandomizowanego badania wykazały, że stosowanie preparatu prOVag® przez 60 dni powodowało wzrost liczby szczepów Lactobacillus w odbycie i pochwie, obniżenie pH pochwy i korzystne zmiany wartości skali
Nugenta. Preparat prOVag® był dobrze tolerowany i akceptowany przez pacjentki, a zwiększona liczba Lactobacillus utrzymywała się pomimo miesiączki, zaś odbyt był rezerwuarem dla kolonizacji pochwy [24, 25].
Celem prezentowanego badania było określenie wskazań
do zastosowania preparatu prOVag®, czasu jego stosowania
i ocena efektów terapeutycznych przez lekarzy ginekologów
i pacjentki leczone w warunkach ambulatoryjnych w Polsce.
Materiał i metody
Polscy ginekolodzy włączyli do badania (od 2014 do 2015 r.)
3716 pacjentek leczonych ambulatoryjnie preparatem
prOVag®, w tym 1446 ciężarnych. Badanie zostało przeprowadzone w czasie dwóch rutynowych wizyt kontrolnych,
Forum Po ł ożnic t wa i Ginekologii
7
z uwzględnieniem danych z historii choroby z wizyty, na której
zalecono stosowanie preparatu prOVag® i wywiadu z pacjentką na następnej wizycie w czasie lub po zakończeniu leczenia. Ocena efektów leczenia była rutynowym elementem terapii prowadzonej przez ginekologów.
Ankieta użyta w badaniu obejmowała dane demograficzne (wiek) i kliniczne [ciężarna/nieciężarna, diagnoza przed zastosowaniem preparatu prOVag® (brak objawów zakażenia/
/bakteryjne zapalenie pochwy/grzybicze zapalenie pochwy/
/zakażenie układu moczowego), skłonność do nawracających
zakażeń, wskazanie, z powodu którego zastosowano preparat
prOVag® (zapobieganie zakażeniom w czasie ciąży/zapobieganie nawracającym zakażeniom/stosowanie antybiotyków/
/przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego), czas stosowania preparatu prOVag®, efekty leczenia preparatem prOVag® w opinii lekarzy (brak objawów zakażenia układu moczowo-płciowego/przywrócenie prawidłowej
mikroflory pochwy/obniżenie pH pochwy/poprawa nawilżenia), efekty leczenia preparatem prOVag® w opinii pacjentek
(zmniejszenie zaparć/poprawa pasażu jelit/poprawa nawilżenia/zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych)].
Analiza statystyczna
Ankiety wypełnione przez lekarzy zostały wprowadzone
do bazy danych. Analiza danych objęła ocenę wskazań do stosowania preparatu prOVag®, czas stosowania leczenia i ocenę
jego skuteczności przez lekarzy i pacjentki.
Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą programu STATISTICA 10,0 (Kraków, Polska). Dane jakościowe przedstawiono jako odsetki struktury, ilościowe jako średnie ± SD.
Różnice między podgrupami analizowano z zastosowaniem
testów χ2 i χ2 dla trendu. Za istotną statystycznie przyjęto wartość p < 0,05.
Wyniki
Charakterystykę badanej grupy przedstawiono w tabeli 1.
Najczęstszym wskazaniem do zastosowania preparatu prOVag®
było przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego (61,7%), rzadziej zapobieganie nawracającym zakażeniom (44,4%) i stosowanie antybiotyków (38,6%), oraz
zapobieganie zakażeniom w czasie ciąży (32,9%) – tabela 2.
U 50,6% badanych zalecano stosowanie preparatu prOVag®
przez 20 dni (tabela 2).
W ocenie lekarzy stosowanie preparatu prOVag® w całej grupie badanej spowodowało przywrócenie prawidłowej
mikroflory pochwy u 71,3% pacjentek, obniżenie pH pochwy
u 73,4%, a poprawę nawilżenia pochwy u 75,3% (tabela 2).
Porównywalny wpływ stosowania preparatu prOVag®
na przywrócenie prawidłowej mikroflory pochwy i poprawę nawilżenia pochwy lekarze obserwowali w podgrupach
z rozpoznaniami bakteryjnego zapalenia pochwy, grzybiczego zapalenia pochwy i zakażeniem układu moczowego
(ryc. 1) – podczas gdy obniżenie pH pochwy znacznie czę-
8
Forum Po ł ożnic t wa i Ginekologii
ściej obserwowali w podgrupie z rozpoznaniem bakteryjnego
zapalenia pochwy niż w podgrupach z rozpoznaniem grzybiczego zapalenia pochwy i zakażenia układu moczowego
(p < 0,05) – ryc. 1.
Częstość przywrócenia prawidłowej mikroflory pochwy
i zmniejszenie częstości zakażeń układu moczowego obserwowana przez lekarzy była najniższa wśród pacjentek, u których preparat prOVag® został zastosowany w celu zapobiegania zakażeniom w czasie ciąży (ryc. 2). Natomiast poprawa
nawilżenia pochwy była podobna wśród pacjentek, u których
wskazaniami do stosowania preparatu były zapobieganie nawracającym zakażeniom, stosowanie antybiotyków i przywrócenie prawidłowej mikroflory pochwy, a także zapobieganie
zakażeniom w czasie ciąży (ryc. 2). Podczas stosowania preparatu prOVag® stanu zapalnego pochwy i sromu nie stwierdzono u 65,6% pacjentek, w tym u 72,6% ciężarnych i 61,1% nieciężarnych (p < 0,001). Obniżenie pH stwierdzono z podobną
częstością u ciężarnych (65,3%) i nieciężarnych (67,3%).
Pacjentki najczęściej obserwowały zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych (82,6%), rzadziej poprawę nawilżenia pochwy (57%), zmniejszenie częstości zaparć (34%) czy poprawę pasażu jelitowego (25,2%) – tabela 2.
Zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych i poprawa nawilżenia pochwy były obserwowane z podobną częstością przez pacjentki z rozpoznaniem bakteryjnego zapalenia
pochwy, grzybiczego zapalenia pochwy i zakażenia układu
moczowego. Zmniejszenie częstości zaparć i poprawa pasażu
jelitowego były natomiast najczęściej obserwowane przez pacjentki z rozpoznaniem zakażenia układu moczowego (ryc. 3).
Poprawa pasażu jelitowego była najczęściej obserwowanym korzystnym działaniem wśród ciężarnych stosujących
profilaktycznie preparat prOVag® oraz wśród kobiet stosujących ten preparat w celu przywrócenia prawidłowej mikroflory. Natomiast zmniejszenie częstości zaparć było najczęściej
obserwowanym działaniem przez kobiety leczone w celu zapobiegania nawracającym zakażeniom (ryc. 4).
Kobiety ciężarne rzadziej niż nieciężarne obserwowały
zmniejszenie dyskomfortu w miejscach intymnych (78,2%
vs 85,5%), a częściej poprawę pasażu jelitowego (32,5%
vs 20,4%) i zmniejszenie zaparć (45,6% vs 26,4%), przy podobnej poprawie nawilżenia pochwy – ryc. 5.
Dyskusja
Głównym wskazaniem do zastosowania preparatu prOVag®
było przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego, podobniej jak we wcześniej przeprowadzonym
otwartym, nierandomizowanym badaniu, które potwierdziło
skuteczność stosowania preparatu prOVag® w leczeniu dysbiozy [24, 25]. Należy jednak podkreślić, że wyniki prezentowanego badania nie pozwalają na szczegółową ocenę przyczyn
dysbiozy. Stosunkowo częstym wskazaniem do zastosowania
preparatu prOVag® były również zapobieganie nawracającym
zakażeniom, zwłaszcza w ciąży i odbudowa mikroflory po antybiotykoterapii lub w jej trakcie. Stosowanie prOVag® przez
ginekologów było zgodne z rekomendacjami ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego [10].
Warto podkreślić przydatność stosowania prOVag® u kobiet
ciężarnych, które stanowiły 40,0% badanej grupy. I chociaż ciąża zwiększa ryzyko występowania stanów zapalnych pochwy
i sromu, podczas stosowania preparatu prOVag® u 72,6% ciężarnych nie obserwowano stanów zapalnych, co można wiązać z obniżeniem pH (u 65,3% ciężarnych).
Preparat prOVag® najczęściej stosowano przez okres
20 dni, który jest najkrótszym zalecanym czasem leczenia. W opinii lekarzy leczenie spowodowało przywrócenie
prawidłowej mikroflory pochwy u 71,3% pacjentek, obniżenie
pH pochwy u 75,3%, a poprawę nawilżenia u 73,4%. Te efekty są zgodne z wynikami wcześniej opublikowanego badania, w którym oceniano 60-dniową kurację z zastosowaniem
preparatu prOVag® [24]. Ponadto lekarze obserwowali takie same efekty w normalizacji mikroflory pochwy i poprawie nawilżenia w podgrupach z rozpoznaniem bakteryjnego zapalenia pochwy, grzybiczego zapalenia pochwy i zakażenia
układu moczowego. Te wyniki sugerują, że stosowanie preparatu prOVag® jest skuteczne niezależnie od rozpoznania podstawowego i wskazania powodu, z którego został on zastosowany.
Niezależnie od rozpoznania podstawowego pacjentki
najczęściej zgłaszały zmniejszenie dyskomfortu w okolicach
intymnych i poprawę nawilżenia pochwy. Zmniejszenie zaparć i poprawa pasażu jelit były natomiast częściej obserwowane przez pacjentki, u których preparat prOVag® był stosowany profilaktycznie w czasie ciąży.
Tabela 1. Charakterystyka grupy badanej (N = 3716)
Wiek [lata]
34,2 ± 12,4
W tym ciężarne [n/%]
1446/40,0
Rozpoznanie przed zastosowaniem preparatu prOVag® [n/%]*
y
brak objawów zakażenia
762/20,5
y
bakteryjne zapalenie pochwy
1305/35,1
y
grzybicze zapalenie pochwy
1400/37,7
y
zakażenie układu moczowego 1010/27,2
y
inne
64/1,8
* u 749 pacjentek podano 2 lub 3 rozpoznania
Tabela 2. Wskazania, czas i efekty terapeutyczne stosowania preparatu prOVag® (N = 3716)
Wskazania do zastosowania preparatu prOVag® [n/%]
y
przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego
2291/61,7
y
zapobieganie nawracającym zakażeniom
1649/44,4
y
stosowanie antybiotyku
1434/38,6
y
zapobieganie zakażeniom w czasie ciąży
1224/32,9
y
inne
28/0,8
Czas stosowania preparatu prOVag® [n/%]
y
20 dni
1880/50,6
y
30 dni
1082/29,2
y
dłużej niż 30 dni
754/20,2
Efekty stosowania preparatu prOVag® w opinii lekarzy [n/%]
y
przywrócenie prawidłowej mikroflory pochwy
2413/71,3*
y
obniżenie pH pochwy
2472/73,4*
y
poprawa nawilżenia
2642/75,3*
Efekty stosowania preparatu prOVag® w opinii pacjentek [n/%]
y
zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych
y
3070/82,6
poprawa nawilżenia
2118/57,0
y
zmniejszenie zaparć
1263/34,0
y
poprawa pasażu jelitowego
936/25,2
y
inne
4/0,1
*wśród tych, u których oceniono
Forum Po ł ożnic t wa i Ginekologii
9
69,5
Kobiety ciężarne nieznacznie rzadziej obserwowały zmniejszenie dyskomfortu w miejscach intymnych, natomiast częściej zmniejszenie zaparć i poprawę pasażu jelit.
Głównymi ograniczeniami prezentowanego badania były
krótki czas obserwacji i duża heterogenność badanej grupy.
Wnioski
ruŒ‹‰uॕ1;mb;ru-‰b7jo‰;f
lbhuoYou‹ro1_‰‹
bakteryjne zapalenie pochwy
roru-‰b;mb;m-‰bѴ৵;mb-ro1_‰‹
grzybicze zapalenie pochwy
o0mb৵;mb;rro1_‰‹
Œ-h-৵;mb;†hj-7†lo1Œo‰;]o
Ryc. 1. Efekty stosowania preparatu prOVag® w zależności
od rozpoznania podstawowego w opinii lekarzy
1. Głównym wskazaniem do zastosowania preparatu prOVag®
przez ginekologów było przywrócenie prawidłowej mikroflory układu moczowo-płciowego.
2. Preparat prOVag® najczęściej stosowano przez 20 dni.
3. Zarówno lekarze, jak i pacjentki dobrze oceniali efekty terapeutyczne stosowania preparatu prOVag®, związane z normalizacją mikroflory, obniżeniem pH, brakiem stanów zapalnych i poprawą nawilżenia pochwy.
4. Preparat prOVag® był skuteczny również u kobiet ciężarnych, u których obserwowano zmniejszenie dyskomfortu
w okolicach intymnych, zmniejszenie zaparć i poprawę pasażu jelitowego.
Bibliografia dostępna w redakcji wydawnictwa.
zmniejszenie dyskomfortu
w okolicach intymnych
bakteryjne zapalenie pochwy
poprawa nawilżenia
zmniejszenie zaparć
grzybicze zapalenie pochwy
poprawa pasażu jelit
Œ-h-৵;mb;†hj-7†lo1Œo‰;]o
Ryc. 2. Efekty stosowania preparatu prOVag® w zależności
od wskazania do jego zastosowania w opinii lekarzy
Œlmb;fvŒ;mb;Œ-r-uࣀ
roru-‰-r-v-৵†
jelitowego
roru-‰-m-‰bѴ৵;mbpochwy
zmniejszenie
7‹vhol=ou|†‰ohoѴb1-1_
intymnych
Ryc. 5. Efekty stosowania preparatu prOVag® u kobiet
ruŒ‹‰uॕ1;mb;ru-‰b7jo‰;f
lbhuoYou‹ro1_‰‹
roru-‰b;mb;m-‰bѴ৵;mb-ro1_‰‹
o0mb৵;mb;rro1_‰‹
Œ-ro0b;]-mb;m-‰u-1-f.1‹lŒ-h-৵;mbol
v|ovo‰-mb;-m|‹0bo|‹h†
ruŒ‹‰uॕ1;mb;ru-‰b7jo‰;flbhuoYou‹
Œ-ro0b;]-mb;Œ-h-৵;mbol‰1Œ-vb;1b.৵‹
ciężarnych i nieciężarnych w opinii pacjentek
Ryc. 3. Efekty stosowania preparatu prOVag® w zależności
od rozpoznania podstawowego w opinii pacjentek
prof. dr hab. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz
Zakład Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości, Katedry Patofizjologii, Wydział
Lekarski w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
prof. dr hab. Jerzy Chudek
Zakład Patofizjologii, Katedry Patofizjologii, Wydział Lekarski w Katowicach
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
prof. dr hab. Violetta Skrzypulec-Plinta
Katedra Zdrowia Kobiety, Wydział Nauk o Zdrowiu Śląskiego Uniwersytetu
Œ-ro0b;]-mb;m-‰u-1-f.1‹l
Œ-h-৵;mbol
stosowanie antybiotyku
ruŒ‹‰uॕ1;mb;ru-‰b7jo‰;f
lbhuoYou‹ro1_‰‹
zmniejszenie dyskomfortu w okolicach intymnych
roru-‰-m-‰bѴ৵;mb-ro1_‰‹
Œlmb;fvŒ;mb;Œ-r-uࣀ
roru-‰-r-v-৵†f;Ѵb|o‰;]o
Œ-ro0b;]-mb;Œ-h-৵;mbol
‰1Œ-vb;1b.৵‹
Medycznego w Katowicach
Autor do korespondencji:
Ryc. 4. Efekty stosowania preparatu prOVag® w zależności
prof. dr hab. Magdalena Olszanecka-Glinianowicz
od wskazania do jego zastosowania w opinii pacjentek
Zakład Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości, Katedry Patofizjologii
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
ul. Medyków 18, 40–752 Katowice, tel./fax 32 252 60 91
e-mail: [email protected]
10
Forum Po ł ożnic t wa i Ginekologii