Panel Ekspertów „ORGANIZACJA” WIZJA LEŚNICTWA W POLSCE

Panel Ekspertów „ORGANIZACJA”
WIZJA LEŚNICTWA W POLSCE
Termin: 18 listopada 2014 r.
SESJA 2
WSPÓŁPRACA PGL LP Z SAMORZĄDEM I ADMINISTRACJĄ PAŃSTWOWĄ
NA PRZYKŁADACH RDLP W OLSZTYNIE
Małgorzata BŁYSKUN, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Olsztynie
Robert KRAWCZYK, Nadleśnictwo Wielbark
Podziały
Podział administracyjny jest zasadniczym poddziałem terytorium państwa na mniejsze
obszary, którego celem jest m.in. usprawnienie realizacji zadań przez organy administracji
publicznej.
W Polsce funkcjonuje trójstopniowy podział terytorialny państwa, a jego jednostkami
są: gminy, powiaty i województwa (Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu
zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa), którym odpowiadają trzy
stopnie samorządu terytorialnego.
Samorząd w strukturze państwa oznacza powierzenie przez państwo realizacji różnego
rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej zrzeszeniom osób, których dotyczą skutki
wykonywania tych zadań.
Idea samorządności terytorialnej sprowadza się do przyznania wspólnotom lokalnym
prawa decydowania o najistotniejszych dla nich sprawach. Dla mieszkańców miast,
miasteczek i wsi najważniejsze są przecież te kwestie, które dotyczą ich bezpośrednio: drogi,
kanalizacja, komunikacja, oświetlenie ulic itp. Są to zarazem te problemy, których nigdy nie
widać dobrze z perspektywy urzędów centralnych. Kompetencja wspólnot lokalnych dotyczy
nie tylko identyfikacji problemów, ale i sposobów działania oraz pozyskiwania i wydawania
pieniędzy.
Pojęcie samorządu wywodzi się z niem: Selbstverwaltung, (samodzielny zarząd,
samorząd), używanego dla określenia lokalnej administracji publicznej niesprawowanej przez
państwo.
Lasy, podobnie jak każde inne tereny, są częścią gmin, powiatów i województw.
Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 9177,2 tys. ha, co odpowiada lesistości
29,4%. W strukturze własnościowej dominują lasy publiczne – 81,2%, w tym pozostające w
zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe – 77,2% (Raport o stanie
lasu 2013). Stąd ogromna rola i odpowiedzialność Lasów Państwowych.
Lasy Państwowe działają na podstawie Ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach,
jako państwowa jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej.
Od początku swego istnienia przyjęły trójstopniowy model organizacyjny. Lasami
Państwowymi zarządza Dyrekcja Generalna kierowana przez dyrektora generalnego Lasów
Państwowych, którego powołuje i odwołuje minister środowiska.
Drugim
szczeblem organizacyjnym
jest
17
Regionalnych Dyrekcji
Lasów
Państwowych. Ich siedziby znajdują się w następujących miastach:

Białystok

Łódź

Szczecinek

Gdańsk

Olsztyn

Toruń

Katowice

Piła

Warszawa

Kraków

Poznań

Wrocław

Krosno

Radom

Zielona Góra

Lublin

Szczecin
Trzecim szczeblem w hierarchii administracji leśnej jest 430 nadleśnictw, na czele
których stoją nadleśniczowie powoływani przez dyrektorów regionalnych dyrekcji.
Gmina a nadleśnictwo
W Polsce wydzielono 2479 gmin, z tego gmin wiejskich – 1566, gmin miejskowiejskich – 608 i gmin miejskich – 305). 33 nadleśnictwa nadzorowane przez Regionalną
Dyrekcję Lasów Państwowych w Olsztynie działają na terenie 204 gmin i 26 starostw
powiatowych.
2
Mieszkańcy gminy z mocy prawa tworzą wspólnotę samorządową (art. 1 Ustawy z
dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym)
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym,
niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów (art. 6
Ustawy o samorządzie
gminnym).
Zaspakajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy (art. 7
Ustawy o samorządzie gminnym).
Nadleśniczy prowadzi samodzielnie gospodarkę leśną w nadleśnictwie w oparciu o
plan urządzenia lasu i odpowiada za stan lasu (art. 35 Ustawy o lasach)
Współpraca czy konflikt?
W relacji do trójstopniowego, samorządowego, podziału administracyjnego kraju
znajduje się trójstopniowa, hierarchiczny struktura LP, gdzie naturalnym partnerem gminy
jest nadleśnictwo.
Wójt reprezentuje interesy mieszkańców gminy, a nadleśniczy reprezentuje interesy
Skarbu Państwa. Warto tu zaznaczyć, że nadleśniczy, podobnie jak pozostali pracownicy
nadleśnictw, są członkami wspólnoty samorządowej gminy.
Konflikt jest czymś naturalnym dla każdej społeczności, a taką bez wątpienia jest
gminna wspólnota samorządowa, do której też przynależą pracownicy LP.
Wiele zależy od tego na ile taka lokalna struktura społeczna jest elastyczna. Ponieważ
w strukturach bardziej elastycznych konflikty krzyżują się ze sobą, co zapobiega kumulacji
wokół jednej osi i w konsekwencji rozpadowi tej struktury. Natomiast w strukturach bardziej
sztywnych konflikty kumulują się wokół jednej osi, często skutkując rozpadem lub
gwałtowną zmianą tych struktur.
Zależy to przede wszystkim od zdolność poszczególnych członków wspólnoty do
tworzenia więzi i współdziałania z innymi, umiejętności pracy w grupie na rzecz osiągania
wspólnych celów, umiejętności wspólnego rozwiązywania problemów, czyli od tzw.
kompetencji społecznych, które warunkują jakość relacji z innymi ludźmi. Najprościej rzecz
ujmując: są warunkiem współpracy.
Jak wygląda współpraca LP z samorządem w konkretnej gminie? Czego dotyczy?
Czego brakuje w tej relacji i co jest przedmiotem konfliktu?
Czy ma rację Wojciech Marchlewski – niezależny konsultant zajmujący się rozwojem
lokalnym, że „las jest balastem w rozwoju lokalnym i przeszkodą w rozwoju społeczności
lokalnych, a Lasy Państwowe w opinii samorządów to państwo w państwie”?
3
Taką konkretną gminą jest gmina Wielbark w województwie warmińsko-mazurskim
w powiecie szczycieńskim, w regionie o dużej lesistości i wysokim bezrobociu. Jej
powierzchnia wynosi 34 789 ha, z tego aż 58% zajmują lasy.
Gminę Wielbark zamieszkuje 6760 osób, z tego 44% w samym Wielbarku.
Liczebność pozostałych 35 miejscowości, nie przekracza 300 osób. Największe z nich to:
Kucbork (275 osób), Przeździęk Wielki (242 osoby) i Szymanki (202 osoby).
Na terenie gminy funkcjonuje 5 jednostek oświatowych: 3 szkoły podstawowe
(Wielbark, Łatana Wielka i Zabiele), gimnazjum (Wielbark) i przedszkole (Wielbark).
Łączna długość dróg publicznych w gminie wynosi ok. 270 km i obejmuje drogi krajowe,
wojewódzkie, powiatowe, gminne.
Obszary Natura 2000 zajmują 40% powierzchni gminy Wielbark. Są to: Ostoja
Napiwodzko-Ramucka PLH280004, Puszcza Napiwodzko-Ramucka PLB280007, Dolina
Omulwi i Płodownicy PLB14005.
Las jako dobro publiczne
„Wartości, które prezentują lasy są wyjątkowe i nieprzemijające i nie dają się
zastąpić innymi tworami przyrody ani osiągnięciami techniki. Są najbogatszą i najważniejszą
strukturą przyrodniczą na lądzie, której wartość i funkcje daleko wykraczają poza materialne
dobra i usługi, stanowią bowiem niezbędny element podtrzymujący życie w biosferze.
Wchodząc przez to w sferę wartości obiektywnych, dla człowieka bezcennych – wartości
samych w sobie. Dlatego las i gospodarka leśna jest trwale niedowartościowana zarówno w
rachunkach gospodarczych (0,5% PKB), jak i w strukturach państwa, a las jako dobro
publiczne nigdy dotychczas nie został wyceniony. Jakkolwiek o ekonomicznej sile gospodarki
leśnej decyduje dzisiaj sprzedaż drewna, to jednak siłą leśnictwa XXI wieku będzie
umiejętność posługiwania się lasem jako narzędziem ochrony środowiska, klimatu,
różnorodności biologicznej, a najogólniej – narzędziem tworzenia i ochrony warunków
podtrzymujących życie.”(Rekomendacje NPL Panel WARTOŚĆ)
3+1=4
Niezależnie od właściciela gruntu czy rodzaju jego użytkowania, drogi (1), sieci
przesyłowe (2), infrastruktura turystyczna (3) łączą wszystkie obszary gminy w jeden
„organizm”, wymuszając niejako współpracę. Czwarty element, równie ważny to edukacja,
która rozwija poczucie wspólnoty, wzajemnych zależności i wrażliwości na potrzeby innych.
O ile drogi i sieci to wymiar gospodarczy, to infrastruktura turystyczna wraz z
edukacją tworzą wymiar społeczny współpracy.
4
Społeczny wymiar współpracy
Jako społeczeństwo coraz więcej czerpiemy z lasu i coraz bardziej sobie to
uświadamiamy. Szczególnie dotyczy to społecznych i środowiskowych korzyści czerpanych z
lasu. Oprócz tego, że w lesie, coraz liczniej, odnajdujemy przestrzeń do szeroko rozumianej
rekreacji, zaczynamy także doceniać rolę lasu w pochłanianiu CO2 i bilansie wodnym. Coraz
częściej zachwyca nas różnorodność biologiczna jako wartość sama w sobie.
Art. 8 Ustawy o lasach
Gospodarkę leśną prowadzi się według następujących zasad:
1) powszechnej ochrony lasów;
2) trwałości utrzymania lasów;
3) ciągłości i zrównoważonego wykorzystania wszystkich funkcji lasów;
4) powiększania zasobów leśnych.
Lasy są dostępne dla ludności na zasadach określonych w Ustawie o lasach
(Rozdział 5, art. 26-31 Zasady udostępniania lasów),
W celu kanalizowania ruchu turystycznego Nadleśnictwo Wielbark wyznaczyło trasy
rowerowe o łącznej długości 54 km oraz ścieżkę do nordic walking o długości 5 km. Ponadto
przy drogach publicznych, graniczących z lasem, wybudowało miejsca postoju pojazdów.
Wydało także mapę turystyczną Nadleśnictwa Wielbark wraz z przewodnikiem ułatwiającą
poruszanie się po terenach leśnych.
Udostępnianie lasu wiąże się z kosztami, z których największe dotyczą utrzymania
czystości na terenach leśnych, a szczególnie wzdłuż szlaków komunikacyjnych. W skali roku
jest to wydatek rzędu ok. 100 tys. zł
Największą atrakcją turystyczną wielbarskich lasów jest bogactwo grzybów. Stąd
pomysł Festiwalu Grzybów „Grzybowanie”, który już po raz siódmy odbył się w Wielbarku.
W tym roku Nadleśnictwo Wielbark i Gmina Wielbark współorganizowały to wydarzenie
wraz ze Stowarzyszeniem Miłośników Ziemi Wielbarskiej.
Kolejnym przykładem współpracy Nadleśnictwa z samorządem jest projekt:
„Zwiększanie świadomości ekologicznej, edukacji w zakresie ochrony środowiska oraz
poprawy zdrowia i samopoczucia przez aktywny wypoczynek w latach 2015-2018”
Zaangażowane podmioty: IKEA Industry Wielbark, WPZ „Lemany” Oddział
Kołodziejowy Grad, AGROTIM sp. z o.o., Nadleśnictwo Wielbark.
5
Celem projektu jest wspólna budowa terenu rekreacyjnego nad rzeką Sawicą, budowa
ścieżek rowerowych przy udziale Nadleśnictwa Wielbark w 80% biegnących przez tereny
leśne.
Z myślą o mieszkańcach gminy prowadzona jest całoroczna detaliczna sprzedaż
drewna oraz
choinek w okresie przedświątecznym. Część powierzchni leśnych, po
wykonaniu pozyskania drewna, udostępniana jest ludności pod samowyrób drobnicy
opałowej. Jest to wciąż dla wielu mieszkańców gminy jedyny sposób zaopatrzenia się w opał.
Odrębnym zagadnieniem jest nadzór nad lasami niepaństwowymi, który w świetle
prawa prowadzi starosta, jednak zazwyczaj przekazuje to właściwemu terytorialnie
nadleśnictwu w drodze porozumienia. Tak jest również w gminie Wielbark. Nadleśnictwo
Wielbark w ramach zawartego porozumienia ze starostą szczycieńskim nadzoruje w gminie
Wielbark gospodarkę leśną w lasach niepaństwowych na powierzchni 679 ha. Z uwagi na
wysokość stawek za nadzór 1 ha lasu jest to zdecydowanie praca na rzecz lokalnej
społeczności.
Przy omawianiu wymiaru społecznego współpracy warto wspomnieć o darowiznach
przekazywanych
przez
Nadleśnictwo
lokalnym
organizacjom
i
stowarzyszeniom,
umożliwiając im w ten sposób wiele działań.
Jednym z ważnych zadań realizowanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy
Państwowe jest edukacja leśna społeczeństwa. Zadanie to wynika z przyjętych w 1997 roku
przez polski Rząd założeń „Polityki Leśnej Państwa” oraz „Wytycznych prowadzenia
edukacji leśnej społeczeństwa…” zawartych w Zarządzeniu nr 57 Dyrektora Generalnego
Lasów Państwowych z 9 maja 2003 roku.
Edukacja leśna prowadzona przez Lasy Państwowe ma na celu upowszechnianie w
społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym i zrównoważonej gospodarce leśnej,
podnoszenie świadomości w zakresie racjonalnego i odpowiedzialnego korzystania z darów
lasu oraz budowania zaufania społecznego do działalności zawodowej leśników.
W Nadleśnictwie Wielbark wybudowano infrastrukturę w postaci leśnej ścieżki
dydaktycznej położonej w pobliżu Wielbarka oraz wiatę „Zielona Szkoła” na terenie Szkółki
Leśnej. Są to podstawowe obiekty służące edukacji leśnej. Jednak oferta Nadleśnictwa nie
ogranicza się tylko do nich i zawiera propozycję lekcji terenowych w dowolnych miejscach,
zależnie od potrzeb, również w szkołach i przedszkolach, oraz pomoc przy wszelkich
wydarzeniach o tematyce przyrodniczo-leśnej.
W zajęciach z edukacji leśnej uczestniczą przede wszystkim
uczniowie szkół
podstawowych, ale nie brakuje w nich także przedszkolaków, czy studentów. Najliczniej
6
dzieci pojawiały się na akcjach i imprezach okolicznościowych takich jak: „Dzień Ziemi”,
„Sprzątanie Świata” oraz spotkaniach z leśnikiem w szkołach. Organizowano też wystawy
fotograficzne podsumowujące Rajd Rowerowy czy warsztaty „Wywołaj wilka z lasu”.
Konieczność ciągłego prowadzenia edukacji przyrodniczo-leśnej potwierdza wciąż,
dość powszechne, choć niemające pokrycia w rzeczywistości, przekonanie mieszkańców
gminy nt. ilości i zasad pozyskiwanego drewna czy stanu lasów. W społeczeństwie niestety
pokutuje przeświadczenie, że lasów w Polsce ubywa.
W ramach ubiegłorocznej ogólnopolskiej kampanii „Lasy Państwowe. Zapraszamy”
Nadleśnictwo Wielbark zorganizowało wspólnie z lokalnymi społecznościami i organizacjami
Rajd Rowerowy „Rowerem po lasach Nadleśnictwa Wielbark” i „Bieg Leśnika”. Obie
imprezy oprócz popularyzacji aktywnego wypoczynku w lesie były okazją do
zaprezentowania walorów przyrodniczych gminy i stworzyły płaszczyznę spotkania dla wielu
osób, przyczyniając się w ten sposób do budowania lokalnych wspólnot.
Gospodarczy wymiar współpracy
Bolączką gmin leśnych, a taką bez wątpienia jest gmina Wielbark, są utracone
dochody z tytułu wysokiej lesistości. Dochód gminy Wielbark z tytułu podatku leśnego
wynosi 400 tys. zł, co stanowi niecałe 4% całego dochodu gminy, który wynosi obecnie ok.
10 mln zł.
Wyższy dochód daje surowiec drzewny przerabiany na miejscu. W chwili obecnej na
terenie gminy Wielbark działa 20 podmiotów gospodarczych przerabiających surowiec
drzewny, z których największy to IKEA Industry. Łącznie zatrudniają one ok. 2 tys. osób i
generują dochód dla gminy w wysokości 5 mln zł. Są to zakłady nastawione przede
wszystkim na przerób surowca wielkowymiarowego. Natomiast surowiec średniowymiarowy,
pozyskiwany w wielbarskich lasach w znacznych ilościach trafia do zakładów położonych
poza terenem województwa warmińsko-mazurskiego, takich jak Stora Enso w Ostorołęce, IP
Kwidzyń, Mondi Świecie. W tym przypadku samorządy ponoszą tylko koszty utrzymania
dróg lokalnych.
Oczekiwania Samorządowców dotyczą zmiany systemu opodatkowania Lasów
Państwowych, polegającego na pozostawieniu większej, niż dotychczas, części podatków w
gminie.
Na przykład gmina Kleszczów licząca ok. 5000 mieszkańców otrzymuje od kopalni i
elektrowni Bełchatów podatek w wysokości przekraczającej kwotę podatku od lasów
wszystkich gmin w kraju, tj. ok. 167 mln zł rocznie. Dlaczego gmina Kleszczów może dostać
7
cały podatek (poza „janosikowym”) dla siebie i być najbogatszą gminą w Polsce z budżetem
10 razy większym niż budżet gminy Wielbark, a pieniądze wypracowane na terenach gmin,
gdzie znajdują są lasy trafiają do kasy wspólnej? To pytanie zadawane przez
samorządowców.
Dla wielu małych, biednych gmin, zwiększenie dochodu od terenów leśnych do
poziomu ok. 1 mln zł otworzyłoby nowe perspektywy rozwoju, ponieważ jest to tyle, ile
potrzeba co roku jako wkład własny do dotacji unijnych.
Przykłady współpracy Lasów Państwowych z samorządami i administracją państwową
na terenie RDLP w Olsztynie
W latach 2007-2014 szesnaście spośród 33 nadleśnictw nadzorowanych przez Regionalną
Dyrekcję Lasów Państwowych w Olsztynie zrealizowało 33 zadania wspólnie z samorządami
i innymi partnerami zewnętrznymi na łączna wartość 5 891 763,25 zł. Prawie wszystkie
zadania wymagały wkładu finansowego ze strony nadleśnictwa, którego średnia wysokość
wyniosła 34%. W rozbiciu na typy inwestycji i średnie zaangażowanie finansowe nadleśnictw
prezentowało się następująco:
 inwestycje drogowe – średni udział nadleśnictw w finansowaniu – 32%
 inwestycje sieciowe (wodociągi) – średni udział nadleśnictw w finansowaniu – 67%
 inwestycje w infrastrukturę turystyczną – średni udział nadleśnictw w finansowaniu –
18%
 pozostałe zadania (plenery artystyczne, warsztaty rzeźbiarskie, rajdy itp.) – 42%
Oto niektóre z nich:
Nadleśnictwo Susz
Remont połączony z modernizacją drogi gruntowej gminnej położonej w gminie Susz – rok
2008
Podstawa prawna: umowa przyznania pomocy z ARiMR oraz porozumienie z Gminą Susz
Inwestycja zrealizowana w 100% ze środków ARiMR
Nadleśnictwo Lidzbark
Budowa drogi żwirowej, bitej Wąpiersk-Kiełpiny – rok 2008
Koszt – 210 tys. zł,
Udział gminy Lidzbark: 65%, udział Nadleśnictwa Lidzbark: 35%
8
Nadleśnictwo Kudypy
Budowa wodociągu do leśnego arboretum w Kudypach – rok 2011.
Koszt – 8369 zł,
Udział Nadleśnictwa Kudypy: 50%, udział Gminy Gietrzwałd: 50%
Nadleśnictwo Spychowo
Szlak rowerowy Juranda – rok 2007.
Koszt inwestycji – 522 tys. zł.
Udział Gminy Świętajno: 75%, udział Nadleśnictwa Spychowo: 25%
Nadleśnictwo Parciaki
Budowa ścieżki przyrodniczo–edukacyjnej „Z lasem za pan brat” – rok 2013
Koszt – 122 tys. zł
W 93% inwestycję sfinansował Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej w Warszawie. Wniosek o dofinansowanie napisała Gmina Krasnosielc.
Nadleśnictwo Bartoszyce
Uporządkowanie cmentarza jeńców wojennych z I wojny światowej w Markajmach – rok
2014. Wspólne przedsięwzięcie Nadleśnictwa Bartoszyce, Gminy Lidzbark Warmiński i
Aresztu Śledczego w Bartoszycach – akcja bez zaangażowania finansowego.
Nadleśnictwo Myszyniec
Renowacja Pomnika Poległych Powstańców Styczniowych koło wsi Charciabałda – rok 2013.
Koszt – 120 tys. zł
Udział Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego: 42%, udział Gminy Myszyniec: 35%, udział
Rady Ochrony Pamięci Walki i Męczeństwa: 17%, udział Nadleśnictwa Myszyniec: 4%,
udział Banku Spółdzielczego: 2%
Nadleśnictwo Wielbark
Rajd rowerowy „Rowerem po lasach Nadleśnictwa” – rok 2013
Wspólne przedsięwzięcie Nadleśnictwa Wielbark, Gminnego Ośrodka Kultury w Wielbarku,
Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Wielbarskiej, Ochotniczej Straży Pożarnej w Wielbarku,
Mieszkańców Kucborka, Kipar i Przeździęku Wielkiego.
Koszt – 5537 zł
9
Udział Nadleśnictwa Wielbark 64%, Udział Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej w Olsztynie: 36%
Podsumowanie
Rekompensata za utracone dochody z tytułu dużych powierzchni leśnych jest
zasadniczą osią konfliktu samorządu i Lasów Państwowych, wymagającą jednak
systemowego rozwiązania.
Czy leśnicy powinni być w samorządach? Tak, bo należą do tej samej wspólnoty
samorządowej co inni.
Uczestniczenie w życiu gminy, poprzez eksponowanie funkcji społecznych i
środowiskowych lasu należy niewątpliwie do atutów Lasów Państwowych.
Konsultacje planów urządzenia lasu są fikcją zdaniem Marchlewskiego… Jest to
zapewne po części prawda, choć trudno powiedzieć w chwili obecnej, czego miałyby one
dotyczyć w gminie takiej jak Wielbark. Prawdopodobnie większe uwzględnienie powiązań
funkcjonalnych pomiędzy gospodarką człowieka a środowiskiem przyrodniczym w planach
urządzenia lasu i planach zagospodarowania przestrzennego stworzyłoby płaszczyznę do
rzeczywistych konsultacji społecznych.
Opiniowanie inwestycji liniowych przebiegających przez tereny zarządzane przez
PGL LP – wydaje się, że samo przestrzeganie prawa i min dobrej woli wystarczają.
Koszty utrzymania dróg – oczekiwania gmin dot. partycypacji LP w kosztach
utrzymania dróg. Potrzeba rozwiązań systemowych.
W opinii samorządowców z Wielbarka Lasy Państwowe to nie państwo w państwie,
może dlatego, że są wśród nich leśnicy.
Na zakończenie warto zaznaczyć, że części planowanych inwestycji, mimo dobrej
woli, nie udało się zrealizować wspólnie z samorządami. Zdarzały się sytuacje, że
nadleśnictwo ponosiło ciężar finansowy, np. na projekt dotyczący zadania inwestycyjnego, a
lokalny samorząd nie był w stanie sfinansować tego zadania. Powodem często nie była zła
wola, ale niedostatki kadrowe w jednostkach samorządowych, co skutkowało brakiem
skutecznego pozyskania środków zewnętrznych na wykonanie inwestycji.
10