Zagadnienia na egzamin dyplomowy LICENCJACKI Zasady wyboru

Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej
Wydział Humanistyczny
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach
ul. Żytnia 39, 08-110 Siedlce, III piętro; e-mail: [email protected]
Zagadnienia na egzamin dyplomowy LICENCJACKI
Zasady wyboru
Zagadnienia obejmują kilka dyscyplin naukowych. Są to działy zagadnień:
I. Historia literatury polskiej,
II. Poetyka i teoria literatury,
III. Językoznawstwo,
IV. Dydaktyka przedmiotowa,
V. Historyczna i teoretyczna wiedza o kulturze.
Jest to panorama wiedzy z zakresu filologii polskiej jako kierunku. Na egzamin dyplomowy
dokona się wyboru - promotor prowadzący seminarium licencjackie przed egzaminem
dyplomowym wskaże poszczególnym studentom wybraną dyscyplinę i numery 2 zagadnień.
Tego będą dotyczyły pytanie pierwsze i drugie na egzaminie.
Egzamin dyplomowy licencjacki będzie też ściśle pojętą obroną pracy dyplomowej,
podejmując tematykę z jej zakresu Tego będzie dotyczyło pytanie trzecie na egzaminie.
I. Historia literatury polskiej (47)
A. Literatura dawna
1. Poezja religijna epoki średniowiecza - od tropu (Bogurodzica) po sekwencję (Posłuchajcie,
bracia miła). Pierwsi znani autorzy: Gertruda Mieszkówna (i łacińskie modlitwy) - Władysław
z Gielniowa (i Żołtarz Jezusow). Średniowieczne przekłady Biblii - Psałterz floriański i Psałterz
puławski. Intelektualizm, poezja emocji, kunsztowny styl. Wiersz zdaniowy jako system.
2. Mistrz Wincenty jako kronikarz i absolwent uniwersytetu. Jego łacińska Kronika Polaków:
traktat, esej i zabawa literacka. Uniwersytet z ducha personalizmu jako wytwór średniowiecza.
Powstanie, odnowa i znaczenie Akademii Krakowskiej (dziś: Uniwersytet Jagielloński).
Inteligencja (intelektualiści) - warstwa społeczna w średniowieczu. Mnich benedyktyn Gall i
jego łacińska kronika.
3. Formowanie renesansu. Poezja polska: Biernat z Lublina: Żywot Ezopa i bajki. „Filozofia”
błazna. Poezja łacińska: Jan Dantyszek i Andrzej Krzycki. Liryka egzystencji: Klemens Janicki
i łacińskie Tristia. Jego klasycyzm (Owidiusz uobecniony) i topika (Chrystus lekarz).
Autobiograficzna Elegia VII Janickiego jako quasi-romantyczny autoportret duchowy.
4. Mikołaj Rej i dojrzałość odrodzenia. Rej poeta (Figliki i epicki obraz świata, Wizerunk
własny jako poemat inicjacyjny). Rej prozaik (Żywot człowieka poczciwego jako epicki obraz
ładu bytu). Sztuka pisarska Reja. Andrzej Frycz-Modrzewski, prozaik łaciński: O poprawie...
jako esej o potrzebie rozwoju Polski. Jego humanizm chrześcijański. Piotr Skarga i Kazania
sejmowe: tok retoryczny, stylizacja biblijna. Cyceronianizm renesansu. Erazmianizm Frycza.
5. Jan Kochanowski: renesansowy klasycysta. Duchowa confessio w Psałterzu Dawidów.
Epicka varietas we Fraszkach. Pieśni jako dziennik liryczny: ich horacjanizm, echa folkloru.
Treny jako liryka egzystencji. Odprawa posłów greckich - eksperyment moralisty. Sylabizm
jako system wiersza fundamentalny dla poezji nowożytnej.
1
6. Barok egzystencjalny, sensualny, wizjonerski, konceptualny. Wczesna liryka metafizyczna:
Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sebastian Grabowiecki. Inne indywidualności: Kasper Miaskowski,
Morsztynowie (Hieronim, Jan Andrzej, Zbigniew), Daniel Naborowski, Samuel Twardowski,
Stanisław Herakliusz Lubomirski, ksiądz Józef Baka - wybrane portrety. Kreacyjna teoria poezji
Macieja Kazimierza Sarbiewskiego. Konceptyzm jako styl.
7. Między idyllą a małą ojczyzną. Idylla: Teokryt i Wergiliusz a tradycja gatunku. Od „marzeń
renesansu” (Jean Delumeau) po barokowy opis swojskiego świata. Od klasycyzmu do folkloru.
Wieś: Jan Kochanowski (Pieśń o Sobótce) i Szymon Szymonowic (Sielanki). Żegluga Wisłą i
morzem: Sebastian Klonowic (Flis), Marcin Borzymowski (Morska nawigacyja). Warszawa:
Adam Jarzębski (Gościniec). Praca górnika i hutnika: Walenty Roździeński (Officina ferraria).
Ukraina i bracia Zimorowice: Szymon (Roksolanki), Bartłomiej (Sielanki nowe ruskie). Podlasie
ziemiańskie: Stanisław Samuel Szemiot.
8. Sarmatyzm jako prąd kulturowy polskiego baroku. Średniowieczne korzenie - Wincenty i
Kronika: naród a virtus. Renesansowy ideał ziemiański - Rej. Barokowa gleba - Piotr
Kochanowski: Gofred jako rycerz Boży. Wacław Potocki i Ogród nie plewiony: epicki obraz
bytu. Wespazjan Kochowski i Psalmodia polska: mesjanizm sarmacki. Sztuka sarmacka: portret
trumienny. Spór o sarmatyzm.
9. Pośród prądów oświecenia. Warsztat klasycysty: Adam Naruszewicz, Ignacy Krasicki (bajki,
Wiersze różne, prozaiczne Rozmowy zmarłych), Stanisław Trembecki. Sentymentalizm:
Franciszek Karpiński, Franciszek Dionizy Kniaźnin. Rokoko: Tomasz Kajetan Węgierski.
Poetki XVIII wieku: Elżbieta Drużbacka, Konstancja Benisławska. Podlaskie oświecenie:
mecenat księżnej Aleksandry Ogińskiej.
10. Polskość i europejskość późnego oświecenia. Klasycyzm wobec bytu, natury, namiętności:
Kajetan Koźmian (poemat opisowy Ziemiaństwo), Alojzy Feliński (tragedia Barbara
Radziwiłłówna). Jan Paweł Woronicz i mesjanizm narodu cierpiącego. „Sentymentalne”
studium uczuć: powieść Malwina Marii Wirtemberskiej. Rokoko metafizyczne i powieść
„szkatułkowa”: Jan Potocki. Parady Potockiego.
B. Wiek XIX
11. Dwa początki romantyzmu: Adam Mickiewicz - Antoni Malczewski. Mickiewicz: poetycka
wizja Litwy. Mickiewicza Przemowa do Poezyj jako manifest estetyczny. Nieoczywista
Romantyczność. Malczewski: poezja egzystencji. Interpretacje Marii. „Szkoła ukraińska”:
Seweryn Goszczyński i Zamek kaniowski: frenezja rewolucji, barokowy styl. Maurycy
Mochnacki i krytyka literacka okresu romantyzmu.
12. Adam Mickiewicz jako liryk. Od pierwszego tomu Poezyj po Zdania i uwagi. Idee, gatunki,
styl. Nowatorstwo a empatia dla tradycji. Asymilacja folkloru a petrarkizm. Pejzaż egzystencji:
Sonety krymskie. Liryka doświadczeń wewnętrznych: Hymn na dzień Zwiastowania NPM i
Arcy-mistrz. Wobec mistyki baroku (Jakob Boehme, Anioł Ślązak).
13. Mickiewicz jako epik, dramaturg, prozaik: Konrad Wallenrod - Pan Tadeusz. Wallenrodyzm
jako postawa. Klasycyzm arcypoematu. Interpretacje Dziadów. Poglądy estetyczne. Mickiewicz
jako krytyk literacki i historyk literatury. Esej O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych.
Wobec towianizmu.
14. Juliusz Słowacki jako liryk, epik i prozaik. Barok twórczo ponowiony - malarskie
unaocznienia. Estetyka poezji wczesnej: plastyczny styl. Zachwycenie i nadrealna liryka późna.
Poemat dygresyjny Beniowski. Ironia Słowackiego. Epos mistyczny Król-Duch. Proza
arcypoety: Preliminaria peregrynacji [...], Genezis z ducha, Przypowieści i epigramaty. Listy
do matki.
15. Słowacki jako dramaturg. Historia i tragizm: Od wyobraźni i wizji po studium
psychologiczne. Kordian jako studium inicjacji egzystencjalnej, Balladyna i zabawa w
Shakespeare’a, Horsztyński jako obraz uczuć. Dramat mistyczny: Ksiądz Marek, Sen srebrny
2
Salomei. Forma otwarta: Samuel Zborowski. Słowacki mistyczny i genezyjski. Wobec
towianizmu.
16. Zygmunt Krasiński i historyzm Od kolorytu epoki po historiozofię. Barokowa ekspresja:
powieść Agaj-Han. Jednostka a historia, Chrystus a zło w dziejach: Nie-Boska komedia. Pytanie
o tragizm chrześcijański: Irydion. Pośród tematów: Bóg, sztuka, obłęd. Korespondencja poety:
listy do ojca, do Delfiny Potockiej.
17. Cyprian Kamil Norwid - artysta wszechstronny. Liryczny nowator i myśliciel: cykl wierszy
Vade-mecum1. Symbolizm poety. „Biała-tragedia” jako forma sceniczna i model tragizmu:
Pierścien Wielkiej-Damy2. Ironia Norwida. Opowiadania. Eseje (Czarne kwiaty, Milczenie).
Estetyka: teologia sztuki. Prace plastyczne: obraz olejny Zjawa, akwarele, szkice piórkiem.
18. Romantyzm krajowy. Aleksander Fredro i komedie: Śluby panieńskie, Zemsta. Henryk
Rzewuski i Pamiątki Soplicy. Narcyza Żmichowska i Poganka. Józef Ignacy Kraszewski,
artysta wszechstronny: powieści historyczne (Stara baśń, Hrabina Cosel), obyczajowe
(Szalona), eseje krytycznoliterackie, prace plastyczne. Teofil Lenartowicz w kraju i na
emigracji: liryka pod urokiem folkloru Mazowsza. Znaczenie romantyzmu krajowego dla
polskiej kultury literackiej.
19. Bolesław Prus i Eliza Orzeszkowa - realizm w prozie pozytywizmu. Studium społeczności i
portret psychologiczny jednostki. Eliza Orzeszkowa: Cham - Nad Niemnem. Jej Dziurdziowie:
studium antropologiczne. Bolesław Prus: powieść Emancypantki. Lalka Prusa jako nowatorska
powieść psychologiczna. Temat żydowski: Meir Ezofowicz Orzeszkowej. Nowele obojga.
20. XIX-wieczna powieść historyczna. Od kolorytu epoki po historiozofię. Zygmunt Krasiński i
wizja pogranicza kultur w XVII wieku: Agaj-Han. Powieści historyczne Józefa Ignacego
Kraszewskiego i Henryka Sienkiewicza. Epoka baroku odmalowana w powieści XIX-wiecznej.
Faraon Bolesława Prusa jako studium etno-historyczne.
21. Dramat i teatr okresu pozytywizmu. Studium obyczajów i postaw: Józef Bliziński (Rozbitki).
Między komedią a farsą: Michał Bałucki (Grube ryby, Dom otwarty). Helena Modrzejewska sztuka aktorska i znaczenie dla teatru światowego.
22. Maria Konopnicka i poezja pozytywistów. Felicjan Faleński i kunszt liryki opisowej: pejzaż
gór. Adam Asnyk i próba poezji filozoficznej. Liryka Konopnickiej: tropy kulturowe, rola
pejzażu, muzyczność. Psychologizm nowel Konopnickiej. Jej feminizm.
C. Wiek XX i XXI
23. Liryka Młodej Polski: idee, formy, konteksty. Indywidualności: Kazimierz Tetmajer, Jan
Kasprowicz, Leopold Staff, Wacław Rolicz-Lieder. Tadeusz Miciński i tom W mroku gwiazd.
Poetki: Maryla Wolska, Bronisława Ostrowska, Kazimiera Zawistowska, Maria Komornicka.
Proza poetycka Komornickiej: Biesy. Estetyka syntezy sztuk w liryce epoki.
24. Proza fabularna młodopolska. Realizm i naturalizm: Stefan Żeromski i Władysław Reymont.
Wacław Berent: powieść polifoniczna (Próchno, Ozimina) i historyczna (Żywe kamienie). Karol
Irzykowski i Pałuba: anty-powieść. Groteska Romana Jaworskiego: Historie maniaków.
Władysław Orkan i wizyjne Drzewiej.
25. Niefabularna proza pisarzy młodopolskich - sztuka eseju. Tom Forpoczty. Stanisław
Brzozowski: Legenda Młodej Polski - Idee - Pamiętnik. Stanisław Przybyszewski: legenda
biograficzna i teksty. Tadeusz Miciński i Walka o Chrystusa. Stefan Żeromski: Snobizm i
postęp. Karol Irzykowski jako krytyk literacki. Wacław Berent i Opowieści biograficzne.
1
Taki jest oryginalny, autorski zapis tytułu zbioru - z kreseczką. Podajemy go za wydaniem: Cyprian Kamil Norwid:
Vade-mecum. Oprac. Józef Fert. Wrocław, Ossolineum, 1999, seria „Biblioteka Narodowa”.
2
Taki jest oryginalny, autorski zapis tytułu utworu - z kreseczką między przymiotnikiem a rzeczownikiem oraz z
wielkimi literami w tytule. Podajemy to za edycją: Cyprian Kamil Norwid: Pierścień Wielkiej-Damy. Oprac. Sławomir
Świontek. Wrocław, Ossolineum, 1990, seria „Biblioteka Narodowa”. Wcześniej w zagadnieniach podano stosowany
przez Norwida zapis nazwy gatunku: biała-tragedia (z kreseczką).
3
26. Mistrzowie Młodej Polski: Stanisław Wyspiański - Tadeusz Miciński. Wyspiańskiego
koncepcja „teatru ogromnego”. Dramaty: Klątwa, Wesele, Wyzwolenie, Noc listopadowa,
Warszawianka, Akropolis. Wyspiański jako artysta wszechstronny: pastele, projekty witraży.
Miciński: wizjoner i filozof. Jego liryka i poematy prozą. Powieści: Nietota - Xiądz Faust.
Tragedie Kniaź Patiomkin i Bazylissa Teofanu. Lucyferyzm Micińskiego. Synteza sztuk w ich
twórczości.
27. Dramaturgia pisarzy młodopolskich. Naturalizm oraz pasja moralna i psychologiczna:
Gabriela Zapolska (Moralność pani Dulskiej, Skiz), Karol Hubert Rostworowski
(Niespodzianka, Judasz z Kariothu). Studium obyczajów i charakterów: Jan August Kisielewski
(W sieci), Włodzimierz Perzyński (Lekkomyślna siostra, Szczęście Frania). Stefan Żeromski
jako dramaturg (Róża, Uciekła mi przepióreczka).
28. Liryka dwudziestolecia międzywojennego - futuryści i formiści. Futuryzm. Bruno Jasieński:
wiersze i manifesty. Stanisław Młodożeniec: cywilizacja techniczna i folklor w poezji.
Aleksander Wat i nadrealna proza poetycka: JA z jednej i JA z drugiej strony mego
mopzożelaznego piecyka. Powojenna liryka Wata i proza wspomnieniowa (świadectwo
totalitaryzmu: Mój wiek). Tytus Czyżewski i formizm: Zielone oko - Pastorałki - Lajkonik w
chmurach. Wiersze wizualne (intermedialne).
29. Poeci Skamandra i satelici. Julian Tuwim: ewolucja poety - od ekspresjonizmu po
klasycyzm. Wiersze o problematyce społecznej. Poemat dygresyjny Kwiaty polskie. Kazimierz
Wierzyński: Laur olipijski - liryka powojenna. Jan Lechoń i Jarosław Iwaszkiewicz.
Lechonia barok i romantyzm. Tomy Karmazynowy poemat oraz Srebrne i czarne: poezja
egzystencji. Temat namiętności i śmierci. Iwaszkiewicza modernizm, klasycyzm i związki liryki
z muzyką. Proza poetycka (Zenobia. Palmura) i psychologiczna (Brzezina, Panny z Wilka).
Dzieła twórczej starości: wiersze (Mapa pogody), proza fabularna (Sny), eseje (Petersburg).
Dzienniki obu. Jerzy Liebert. Jego liryka doznań duchowych. Lieberta Listy do Agnieszki.
Władysław Broniewski: bard proletariatu. Jego tom Anka, poemat Mazowsze.
30. Liryka międzywojenna - dwie awangardy. Awangarda Krakowska. Julian Przyboś: wiersze i
eseje. Tadeusz Peiper: praktyka a teoria poetycka. Jego dramaty (Skoro go nie ma). Druga
Awangarda lubelska i wileńska - Józef Czechowicz: wiersze, eseje, dramaty (Czasu
jutrzennego), wczesna twórczość Czesława Miłosza. Od kultu miasta, masy, maszyny po
katastrofizm. Inni nowatorzy: nadrealista i klasyk Władysław Sebyła, mistrz groteski Konstanty
Ildefons Gałczyński.
31. Liryka międzywojenna - dwie poetki. Kazimiera Iłłakowiczówna - wizyjność, muzyczność,
groteska. Tom osobny: Rymy dziecięce. Późny tom Szeptem. Proza „Iłły”: Niewczesne
wynurzenia. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska: tematy i styl. Erotyzm Pawlikowskiej. Jej
proza: Szkicownik poetycki.
32. Samotny mistrz - Bolesław Leśmian. Młodopolski rodowód symbolisty. Nadrealny styl
wizyjny. Tematy egzystencjalne. Tomy liryczne: Sad rozstajny - Łąka - Napój cienisty.
Dramaty: Dziejba leśna - Zdziczenie obyczajów pośmiertnych. Proza fabularna: powieść
Przygody Sindbada żeglarza, Klechdy polskie. Eseje (Znaczenie pośrednictwa w metafizyce
życia zbiorowego. inne).
33. Witkacy - wszechstronny wizjoner. Legenda biograficzna Stanisława Ignacego Witkiewicza.
Filozofia i historiozofia: „dziwność istnienia”, katastrofizm. Estetyka: teoria Czystej Formy.
Dramaty: Kurka wodna - Matka - Szewcy. Powieści: 622 upadki Bunga - Pożegnanie jesieni Nienasycenie. Eseje (Niemyte dusze). Twórczość plastyczna: formizm, kompozycje olejne,
portrety pastelowe. Firma portretowa. Jego fotografie.
34. Dwaj nowatorzy - Bruno Schulz, Witold Gombrowicz. Styl nadrealny i tematy metafizyczne
Schulza. Opowiadania: Sklepy cynamonowe - Sanatorium pod klepsydrą. Esej Mityzacja
rzeczywistości. Jego grafika: Xięga bałwochwalcza. Proza Gombrowicza: opowiadania
Pamiętnik z okresu dojrzewania (Bakakaj), powieść Ferdydurke, powieści powojenne (TransAtlantyk, Pornografia, Kosmos). Dramaty: Iwona księżniczka Burgunda, Ślub, Operetka.
4
Gombrowicza koncepcja jednostki wobec kultury: temat Formy. Jego Dziennik, Kronos
(dziennik intymny). eseje.
35. Wielka epika kobiet: Maria Dąbrowska - Zofia Nałkowska - Maria Kuncewiczowa.
Dąbrowskiej opowiadania Ludzie stamtąd oraz powieść Noce i dnie - epickie unaocznienia bytu.
Powieści psychologiczne Nałkowskiej (Granica, Romans Teresy Hennert, Niecierpliwi). Jej
Charaktery i Medaliony. Nałkowska jako dramaturg: Dom kobiet. Dzienniki obu pisarek.
Kuncewiczowej powieść psychologiczna: Cudzoziemka - Leśnik. Jej autobiografizm (Fantomy).
36. Proza polityczna i społeczna. Stefan Żeromski: Charitas, Przedwiośnie, Inter arma. Juliusz
Kaden-Bandrowski: Generał Barcz, Czarne skrzydła, Mateusz Bigda. Andrzej Strug: Odznaka
za wierną służbę, Pokolenie Marka Świdy. Helena Boguszewska; Całe życie Sabiny. Pola
Gojawiczyńska: Dziewczęta z Nowolipek. Czesław Miłosz: Zniewolony umysł i Zdobycie
władzy,
37. Proza fabularna i nowa narracja. Roman Jaworski i Wesele hrabiego Orgaza. Michał
Choromański (Zazdrość i medycyna, Kotły beethovenowskie). Jerzy Andrzejewski (Bramy raju,
Idzie skacząc po górach, Miazga). Jego dziennik Z dnia na dzień. Leopold Buczkowski (Czarny
potok, Uroda na czasie). Stanisław Lem (Solaris). Edward Stachura (Się). Marek Hłasko
(Następny do raju, Piękni dwudziestoletni).
38. Proza fabularna wobec historii i kultury dawnej i najnowszej. Zofia Kossak-Szczucka:
Krzyżowcy, Pożoga. Antoni Gołubiew: Bolesław Chrobry. Hanna Malewska: Przemija postać
świata. Roman Brandstaetter: Jezus z Nazarethu. Jego eseje. Julian Stryjkowski: Austeria, Głosy
w ciemności, Odpowiedź. Teodor Parnicki i nowy model powieści historycznej (Tylko
Beatrycze, I u możnych dziwny). Koncepcja kulturowego „mieszańca” (Historia w literaturę
przekuwana). Jego dziennik. Melchior Wańkowicz: Na tropach Smętka, Dzieje rodziny
Korzeniewskich. Powieści nurtu chłopskiego: Wiesław Myśliwski (Kamień na kamieniu, inne).
39. Literatura obozowa, czasu zagłady. Zofia Kossak-Szczucka: Z otchłani. Zofia Nałkowska:
Medaliony. Tadeusz Borowski: opowiadania. Gustaw Herling-Grudziński: Inny świat. Relacje:
Marek Edelman, Dawid Rubinowicz, Seweryna Szmaglewska, Krystyna Żywulska, inne. Janusz
Korczak i jego dziennik.
40. Proza niefabularna. Esej: Bolesław Miciński (Podróże do piekieł), Tadeusz Żeleński (Boy;
Brązownicy), Józef Czapski, Paweł Hertz, Mieczysław Jastrun (Mit śródziemnomorski), Andrzej
Kijowski, Zygmunt Kubiak, Maria Kuncewiczowa (Fantasia alla polacca), Artur Sandauer,
Jerzy Stempowski, Stanisław Vincenz, Józef Wittlin (Orfeusz w piekle XX wieku). Dziennik:
Karol Ludwik Koniński (Uwagi), Faustyna Kowalska (Dzienniczek), Andrzej Bobkowski
(Szkice piórkiem), Anna Kowalska, Stefan Kisielewski, Jerzy Zawieyski, Krzysztof Mętrak.
Reportaż: Hanna Krall, Ryszard Kapuściński. Reportaż literacki: Barbara Wachowicz, Joanna
Siedlecka.
41. Poezja od roku 1939 po dziś. II wojna: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Borowski,
Tadeusz Gajcy (liryka i dramat Homer i Orchidea), Andrzej Trzebiński (liryka i dramat Aby
podnieść różę). Andrzej Bursa. Stanisław Grochowiak. Rafał Wojaczek. Miron Białoszewski:
poezja (Obroty rzeczy), proza (Pamiętnik z powstania warszawskiego), dramat (Teatr osobny).
Ks. Jan Twardowski. Karol Wojtyła: poezja (Pieśń o Bogu ukrytym, Tryptyk rzymski), dramat
(Przed sklepem jubilera, Promieniowanie ojcostwa). Inni poeci: Stanisław Barańczak, Adam
Zagajewski, Marcin Świetlicki, Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki.
42. Czesław Miłosz, wszechstronny świadek stulecia. Przemiany liryki: przedwojenny
katastrofizm - Ocalenie - dojrzałe tomy późne. Traktaty wierszem: ...moralny, ...poetycki,
...teologiczny. Styl poetycki Miłosza. Powieść Dolina Issy. Mistrz eseju: Zniewolony umysł,
Rodzinna Europa, Ziemia Ulro, Ogród nauk. Miłosz jako tłumacz.
43. Tadeusz Różewicz i estetyka ponowoczesna. Przemiany liryki: Niepokój, Płaskorzeźba, Nożyk
profesora, inne tomy. Styl poetycki i wersyfikacja (mistrz wiersza wolnego). Różewicz jako
dramaturg: Kartoteka, Stara kobieta wysiaduje, Rzeźnia, Białe małżeństwo. Jego proza ( Śmierć
w starych dekoracjach, Próba rekonstrukcji). Temat kryzysu kultury.
5
44. Zbigniew Herbert i klasycyzm. Ponowiona twórczo estetyka klasycyzmu: Struna światła,
Studium przedmiotu, Pan Cogito, inne tomy. Styl poetycki i wersyfikacja (mistrz wiersza
wolnego). Mistrz eseju: Barbarzyńca w ogrodzie, Martwa natura z wędzidłem. Herbert
dramaturg (Jaskinia filozofów). Herbert moralista: temat kultury ocalającej. Jarosław Marek
Rymkiewicz jako poeta (Metafizyka, Thema regium, inne). Jego eseje (Czym jest klasycyzm,
inne).
45. Poetki współczesne - indywidualności. Liryka sensualna: Halina Poświatowska, Anna
Świrszczyńska. Liryka egzystencji: Anna Kamieńska. Jej proza (Notatnik, Na progu słowa).
Poezja paradoksu: Wisława Szymborska. Wiersz i wizja: Urszula Kozioł. Jej powieści (Ptaki
dla myśli). Wiersz i refleksja: Julia Hartwig. Ewa Lipska.
46. Współczesny dramat groteski i absurdu. Wczesne zjawiska powojenne: Konstanty Ildefons
Gałczyński (Teatrzyk „Zielona Gęś”), Miron Białoszewski (Teatr osobny), Tadeusz Różewicz.
Sławomir Mrożek: Tango, Indyk, Emigranci. Mrożek prozaik: opowiadania, dziennik. Janusz
Głowacki: Antygona w Nowym Jorku, Kopciuch. Opowiadania Głowackiego. Między
realizmem a wyobraźnią: Jerzy Szaniawski (Dwa teatry). Jego opowiadania: Profesor Tutka.
47. Najnowsza proza polska. Powieść: Manuela Gretkowska (Kabaret metafizyczny, Polka), Olgi
Tokarczuk (Prawiek i inne czasy, Dom dzienny, dom nocny). Nurt „małych ojczyzn” w
literaturze współczesnej (Paweł Huelle, Stefan Chwin, inni). .
II. Poetyka i teoria literatury (26)
48. Poetyka jako wstęp do wiedzy o dziele literackim. Teoria literatury jako podstawowa
dyscyplina literaturoznawcza.
49. Poetyka Arystotelesa jako fundament nowożytnej refleksji o literaturze. Sens terminu
techne poietike. Pojęcie mimesis. Co to katharsis? Platońskie pojmowanie mimesis (w
Państwie). Modalność poezji, prawda lub kłamstwo poety - w ujęciu Arystotelesa i Platona.
Romana Ingardena Uwagi na marginesie Poetyki Arystotelesa.
50. Antyczne koncepcje poezji: Plato i dialog Ion (mania; furor), Arystoteles i Poetyka (techne;
ars), Horacy i List do Pizonów (ingenium). Renesansowe ponowienia: platonizm (poeta vates wieszcz), arystotelizm (poeta artufex - rzemieślnik, sztukmistrz), horacjanizm (wrodzony genius
- psychologiczna koncepcja talentu). Renesansowa gleba romantycznego kultu poety wieszcza.
51. Imitatio jako zasada estetyki klasycyzmu (renesans, barok, oświecenie). Imitacja natury a
imitacja tekstu. Intertekstualność klasycyzmu i nowszej myśli estetycznej. Naśladowanie a
twórczość. Maciej Kazimierz Sarbiewski i romantyczna w baroku teoria twórczości: dzieło
poety quasi de novo creari (jakby od nowa stworzone).
52. Literatura a literackość - teorie dzieła literackiego. Stefania Skwarczyńska: dzieło jako
sensowny twór słowny (Wstęp do nauki o literaturze, t. I). Jej koncepcja literatury stosowane.
Monografia Teoria listu. Modele dzieła: warstwowy (Roman Ingarden), komunikacyjny
(Aleksandra Okopień-Sławińska), performatywny (Richard Ohmann). Funkcja poetycka tekstu
(Roman Jakobsin). Literatura jako wtórny system modelujący (Jurij Łotman i moskiewskotartuska szkoła semiotyczna).
53. Roman Ingarden: dzieło jako przedmiot intencjonalny i jego interpretacja (O dziele
literackim). Warstwy utworu. Koncepcja quasi-sądów. Ingardenowska teoria obioru (O
poznawaniu dzieła literackiego). Znaczenie. Pojęcie miejsc niedookreślenia. Miejsce Ingardena
w europejskiej estetyce. Zagadnienia interpretacji obiektywnej (Eric Hirsch).
54. Aksjologia a interpretacja tekstu. Kryteria wartościowania literatury a kontekst
historycznoliteracki i estetyczny. Horyzont oczekiwań odbiorcy. Wartości estetyczne. Wartości
sytuacyjne i naczelne. Teorie interpretacji. Hermeneutyczny model obcowania z dziełem
literackim.
6
55. Dzieło literackie a rzeczywistość pozatekstowa. Arystoteles o poecie i o historyku. Roman
Ingarden o „tzw. prawdzie w literaturze”. Biografizm a ergocentryzm. Sytuacja tekstu literatury
stosowanej. Literatura a świat idei. Pojęcie „reprezentacji”.
56. Instrumentacja – sposoby organizowania brzmieniowej sfery utworu literackiego.
57. Tropy stylistyczne jako narzędzia stylu i języka poetyckiego.
58. Systemy wiersza polskiego: intonacyjno-zdaniowy, sylabizm, sylabotonizm, tonizm. Maria
Dłuska i jej teoria wiersza polskiego. Historycznoliterackie konteksty rozwoju systemów
weryfikacyjnych.
59. Poza systemem wersyfikacji? Wiersz nieregularny i wolny. Zagadnienie prozy poetyckiej.
60. Strofika poezji polskiej na przestrzeni wieków. Strofa saficka. Od strofy do gatunku: sonet.
Sekstyna. Oktawa. Dystych. Strofa stanisławowska.
61. Metafora jako kumulacja znaczeń. Renesansowe koncepcje metafory jako poznawczej
własności umysłu. Konceptyzm barokowy jako idea i praktyka mnożącej znaczenia metafory:
esej Sarbiewskiego De acuto et arguto. Główne nowożytne teorie metafory.
62. Styl i stylizacje. Cechy oryginału a cechy kopii. Kontrafaktura.
63. Liryka, epika i dramat – podział literatury na rodzaje. Wyznanie, narracja i dialog jako
formy podawcze. Zjawiska spoza klasycznego systemu rodzajów: literatura stosowana, faktu,
publicystyka.
64. Genologia - dział teorii literatury. Stefania Skwarczyńska i jej teoria (Wstęp do nauki o
literaturze, tom III): przedmiot genologiczny - pojęcie genologiczne - nazwa genologiczna.
Aglutynacje - synkretyzm literacki. Inne teorie genologiczne (w tym: Ireneusz Opacki).
65. Genologia praktyczna. Gatunki literatury pięknej: liryki, epiki i dramatu. Gatunki literatury
stosowanej: użytkowe, publicystyczne i ich przeznaczenie.
66. Kto i jak mówi? Podmiot czynności twórczych. Podmiot liryczny. Narrator w epice. Typy
narratora i odmiany narracji. Kategoria podmiotu w dramacie - różne spojrzenia na problem.
67. Rola kompozycji w utworze literackim. Kompozycja a fabuła.
68. Proces historycznoliteracki. Zygmunt Łempicki i koncepcja polifonii okresu (Kultura, epoka,
styl). Pojęcie prądu literackiego. Komponenty procesu historycznoliterackiego. Synchronia i
diachronia. Epoka jako rzeczywisty segment procesu przemian literackich. Pojęcie
paradygmatu: model okresu. Jurij Tynianow o ewolucji literackiej. Odbiorca literatury..
69. Od filologii do hermeneutyki. Filologia aleksandryjska. Wilhelm Dilthey o powstaniu
hermeneutyki. Rozumienie jako wczucie. Egzegeza biblijna. Paul Ricoeur. hermeneutyka jako
sztuka interpretacji. „Koło hermeneutyczne”. Martin Heidegger i myśl egzystencjalna: tekst
jako ślad bycia. Fernand Braudel i longue durée (długie trwanie).
70. Strukturalizm i semiotyka w badaniach literackich. Roman Jakobson i rosyjska szkoła
formalna. Jan Mukařovsky i praska szkoła strukturalna. Ergocentryzm: dzieło jako struktura.
Roland Barthes: tekst a znak. Barthes o percepcji: przyjemność tekstu (plaisir du texte).
Semiotyka kultury a semiotyka literacka. Jurij Łotman i semiotyczne badania nad tekstem.
Stefan Żółkiewski i pojęcie tekstu kultury.
71. Psychoanaliza, wyobraźnia, dekonstrukcja. Genetyzm w badaniach literackich: marksizm,
freudyzm. Siegmund Freud i koncepcja fantazmatu. Carl Gustav Jung: poeta wizjoner i jego
archetypiczne wizje. Gaston Bachelard i wyobraźnia: francuska krytyka tematyczna, szkoła
genewska. Jacques Derrida i neologizm différance (‘różnia’). Dekonstrukcjonizm.
72. Antropologia literatury i antropologia literacka. Tekst literacki a tekst kultury. Świat
wewnętrzny dzieła a przestrzeń społeczna i kulturowa. Interpretacje dzieła: estetyczna,
egzystencjalna a kulturowa. Dzieło: ślad egzystencji. Literatura jako źródło wiedzy o
człowieku: swoistość a relacje tekstu. Literatura a płeć kulturowa: badania w kręgu gender i
queer.
73. Komparatystyka literacka. Renesansowy klasycyzm i pojęcie aemulatio. Barokowy
klasycyzm: Charles Perrault i Paralele. Johann Wolfgang Goethe i koncepcja Weltliteratur.
Istota, metody i narzędzia badań porównawczych. Wpływy a analogie. Literatura narodowa
7
wobec obcych. Literatura
dekonstruktywistyczna.
a
folklor.
Kategorie
komparatystyki.
Komparatystyka
III. Językoznawstwo (80)
A. Językoznawstwo współczesne
§1. Językoznawstwo opisowe
74. Problem jednostek języka: fonem, morfem, derywat, leksem, wypowiedzenie składniowe (grupa i
składnik), tekstem.
75. Charakterystyka współczesnego języka polskiego od strony fonetycznej.
76. Podział leksemów na części mowy wedle kryterium składniowego, morfologicznego i
semantycznego.
77. Polszczyzna XXI wieku jako język fleksyjny. Strefy afleksyjności wyrazów.
78. Systemowo-strukturalne tendencje rozwojowe w słowotwórstwie języka polskiego przełomu
XX i XXI stulecia (dynamika ekspresywnych środków potocznych, uniwerbizacja, wzrost
liczby złożeń, aktywność derywacji hybrydalnej).
79. Definicja wyrazu, jego typy morfologiczne i aspekty funkcjonowania w dzisiejszej
polszczyźnie.
80. Tendencje rozwojowe współczesnego słownictwa – przyczyny i skutki wybranych zjawisk.
81. Sposoby wzbogacania zasobu słownikowego współczesnej polszczyzny ogólnej.
82. System leksykalny – relacje znaczeniowe między wyrazami. Synonimia, opozycyjność, relacje
hierarchiczne.
83. Rodzaje słowników oraz ich rola wobec języka i społeczeństwa.
84. Tekstologiczna definicja tekstu i dyskursu.
85. Teksty prymarnie mówione wobec prymarnie pisanych. Oralność i piśmienność dziś, w
polskiej sytuacji komunikacyjnej początku XXI stulecia.
86. Tekst językowy a gatunek tekstu.
87. Tekst a styl.
88. Kryteria tekstowości.
§2. Językoznawstwo normatywne
89. Kultura języka ojczystego Polaków na początku XXI wieku.
90. Kryteria poprawności językowej – wewnątrzjęzykowe i zewnątrzjęzykowe.
91. Kategoria błędu językowego. Typologia błędów językowych.
92. Puryzm i liberalizm językowy – dwie skrajne postawy wobec języka oraz ich konsekwencje dla
stanu współczesnej polszczyzny ogólnej.
93. System – norma – uzus. Relacje między nimi, przykłady językowe obrazujące różnice.
94. Współczesny język polski wobec zewnętrznych i wewnętrznych pożyczek językowych.
95. Moda językowa – szansa czy zagrożenie dla polszczyzny XXI wieku?
96. Ekspansja potoczności językowej i jej współczesne funkcje komunikacyjne.
97. Język polski w dobie integracji z Unią Europejską. Czy polszczyźnie coś zagraża? Funkcja
statusowa języka.
98. Tendencja do skrótu i jej rezultaty we współczesnej polskiej komunikacji językowej.
B. Językoznawstwo historyczne
8
§1. Gramatyka historyczna języka polskiego
99. Język polski na tle języków słowiańskich. Językowe wyznaczniki podziałów słowiańszczyzny.
100. Najdawniejsze rękopiśmienne zabytki języka polskiego. Ich znaczenie w badaniach nad
dawną polszczyzną.
101. Przegłos polski a apofonia praindoeuropejska.
102. Pochodzenie i rozwój jerów, ich wokalizacja i zanik na gruncie języka polskiego.
103. Wzdłużenie zastępcze po zaniku jerów – mechanizm procesu, chronologia, przyczyny i
skutki.
104. Geneza i rozwój sonantów, ich przeobrażenia w języku polskim.
105. Samogłoski nosowe w polszczyźnie – geneza i chronologia zmian.
106. Źródła samogłosek długich w polszczyźnie. Zanik iloczasu – przyczyny i konsekwencje.
107. Prasłowiańskie i polskie palatalizacje spółgłosek tylnojęzykowych.
108. Mechanizm przekształceń dawnej deklinacji tematowej w deklinację rodzajową.
109. Historyczna interpretacja oboczności tematów i końcówek w deklinacji rzeczowników.
110. Pierwotne formy przymiotnika w języku polskim. Prosta i złożona odmiana przymiotników w
dawnej polszczyźnie.
111. Archaizmy fleksyjne w odmianie polskich zaimków.
112. Archaizmy liczebnikowe.
113. Prasłowiańskie i polskie kryteria podziału czasowników na koniugacje.
114. Analiza słowotwórcza a analiza morfemowa.
115. Różnice między derywacją a kompozycją.
116. Przyczyny leksykalizacji wyrazów.
117. Historyczny proces repartycji znaczeń.
118. Archaiczne struktury składniowe w tekstach staropolskich.
§2. Historia języka polskiego
119. Przedmiot i metody badawcze historii języka. Historia języka a gramatyka historyczna.
Historia zewnętrzna i wewnętrzna.
120. Źródła do badania dziejów języka polskiego.
121. Periodyzacja historii języka polskiego. Różne koncepcje: Antoni Kalina, Aleksander
Brückner, Jan Baudouin de Courtenay, Stanisław Słoński, Tadeusz Lehr-Spławiński, Zenon
Klemensiewicz, Stanisław Urbańczyk, Stanisław Borawski.
122. Podstawowe stanowiska w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka literackiego.
123. Najważniejsze czynniki sprawcze rozwoju języka polskiego w poszczególnych okresach.
124. Charakterystyka słownictwa kolejnych okresów – doby przedpiśmiennej, okresu
staropolskiego, średniopolskiego i nowopolskiego.
125. Najstarsze zapożyczenia leksykalne w języku polskim w dobie przedpiśmiennej.
126. Najstarsza polska terminologia chrześcijańska.
127. Historia pożyczek leksykalnych w języku polskim (zapożyczenia czeskie, łacińskie,
niemieckie, włoskie, francuskie, angielskie, ruskie, rosyjskie, tureckie, węgierskie, rumuńskie).
128. Historyczne słowniki języka polskiego.
129. Słowniki i gramatyki doby nowopolskiej.
130. Dzieje polskiej ortografii – traktaty oraz reformy ortograficzne. Zmiany pisowni po roku
1936.
131. Działalność kulturalnojęzykowa w dziejach polszczyzny – pierwsze teorie kultury języka,
poradniki językowe, towarzystwa miłośników polszczyzny.
132. Charakterystyka językowa najważniejszych zabytków języka polskiego XII-XIV wieku. Ich
zróżnicowanie dialektalne oraz znaczenie dla badań historycznojęzykowych.
133. Język i styl Jana Kochanowskiego na tle polszczyzny XVI-wiecznej.
9
134. Język Pamiętników Jana Chryzostoma Paska jako przykład języka polskiego XVII stulecia.
135. Kultura oświecenia i jej znaczenie dla polszczyzny.
136. Język i styl literatury oświecenia do roku 1795.
137. Język artystyczny epoki romantyzmu na przykładzie utworów Adama Mickiewicza, Juliusza
Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, także Cypriana Kamila Norwida lub innego poety.
138. Cechy językowe prozy pozytywistycznej (Henryk Sienkiewicz, Bolesław Prus, Eliza
Orzeszkowa, inni).
139. Język i styl twórczości poetyckiej okresu Młodej Polski (Jan Kasprowicz, Kazimierz PrzerwaTetmajer, Leopold Staff, inni).
140. Artyzm językowy Stefana Żeromskiego.
141. Język poezji i prozy dwudziestolecia międzywojennego (na wybranych przykładach).
142. Stylizacja językowa w twórczości Henryka Sienkiewicza, Władysława Reymonta, Stanisława
Wyspiańskiego, innych.
143. Polszczyzna Kresów Wschodnich w literaturze XIX i XX wieku.
§3. Dialektologia
144. Przedmiot i zakres dialektologii.
145. Związek dialektologii z językoznawstwem historycznym i innymi dyscyplinami naukowymi.
146. Terytorium języka polskiego a ugrupowanie polskich dialektów.
147. Polszczyzna regionalna a polszczyzna dialektalna, regionalizmy a dialektyzmy.
148. Metody badań dialektologicznych.
149. Tekst gwarowy jako przedmiot badań dialektologicznych i tekstologicznych.
150. Typy opracowań gwarowych (słowniki i atlasy gwarowe, wybory tekstów gwarowych,
monografie dialektów, gwar i właściwości gwarowych – rodzaj opracowania do wyboru przez
studenta).
151. Główne dialekty i ich podstawowe cechy językowe (dialekt do wyboru przez studenta).
152. Dialektologia a socjolingwistyka.
153. Charakterystyka socjolingwistyczna współczesnych gwar polskich (dialekt lub określona
gwara do wyboru przez studenta).
IV. Dydaktyka przedmiotowa (język polski) (38)
154. Dydaktyka – określenie pojęcia, postacie wielkich twórców teorii kształcenia. Podstawowe
reguły dydaktyczne.
155. Koncepcje edukacyjne w porządku filozofii i historii idei (idealizm, realizm, naturalizm,
progresywizm, pajdocentryzm, aksjocentryzm, komunizm, liberalizm, neoliberalizm).
156. Podstawowe dokumenty prawa oświatowego odnoszące się do dydaktyki i wynikające z nich
zobowiązania oraz prawa nauczyciela.
157. Etapy szkolnego kształcenia z pozycji rozwoju ucznia: wczesny wiek szkolny, szkoła
podstawowa, gimnazjum, liceum.
158. Podstawowe umiejętności polonistyczne (czytanie, pisanie, mówienie, rozumienie tekstu)
oraz kształtowanie ich na różnych etapach edukacji.
159. Metody dydaktyczne: charakterystyka i ocena. Ich zastosowania praktyczne.
160. Podstawy programowe: ich założenia na różnych etapach kształcenia. Konstrukcja, cele
edukacyjne, lektury, kształcenie językowe, teoria literatury, umiejętności ucznia, aksjologiczny
aspekt kształcenia. Ocena podstaw programowych. Planowanie pracy dydaktycznej.
161. Wymagania programowe (według starej i nowej podstawy) a organizacja procesu
dydaktycznego z języka polskiego w gimnazjum.
162. Znajomość lektur szkolnych dla poszczególnych etapów edukacji.
163. Rola podręcznika w nauczaniu języka polskiego. Ocena wybranych podręczników.
10
164. Cele lekcji języka polskiego i sposoby ich osiągania. Formy integrowania treści na lekcjach
języka polskiego (np. językowych i literackich).
165. Podstawowe zasady komunikacji podczas lekcji języka polskiego, w tym dotyczące uczniów
z dysfunkcjami i zaburzeniami (np. nadpobudliwość).
166. Budowa i funkcje konspektu lekcyjnego z języka polskiego na różnych etapach kształcenia.
167. Kształtowanie poprawności ortograficznej i interpunkcyjnej Praca nauczyciela na lekcjach
języka polskiego z uczniem z dysleksją i dysgrafią.
168. Kształcenie twórczej aktywności ucznia na lekcjach języka polskiego. Działania dydaktyczne
w celu poprawy efektów kształcenia z języka polskiego.
169. Świat wewnętrzny dzieła, wartości estetyczne, a rola kontekstów podczas pracy z utworem z
listy lektur.
170. Praca z tekstem poetyckim.
171. Metody pracy z obszernymi utworami epickimi.
172. Utwory literackie dla dzieci.
173. Praca z fragmentem utworu.
174. Treści teoretycznoliterackie na lekcjach języka polskiego.
175. Zabawy dydaktyczne i ich rola.
176. Wykorzystanie i ocena roli komputera oraz internetu podczas lekcji języka polskiego. Media
w edukacji polonistycznej.
177. Obecność malarskich dzieł sztuki na lekcjach języka polskiego (cele i metody pracy).
178. Formy oraz teksty dramatyczne na lekcjach języka polskiego.
179. Edukacja filmowa i teatralna w gimnazjum.
180. Metody i formy organizacyjne na lekcjach języka polskiego w drugim etapie kształcenia.
181. Metoda projektu w nauczaniu języka polskiego (w świetle dowolnie wybranego przykładu).
182. Metody integrujące treści językowe z literackimi i kulturowymi na lekcjach języka polskiego.
183. Diagnoza edukacyjna osiągnięć uczniów z języka polskiego w szkole podstawowej i
gimnazjum (podobieństwa i różnice).
184. Formy wypowiedzi pisemnych (szkoła podstawowa i gimnazjum oraz liceum) i ćwiczenia z
nimi związane.
185. Kształtowanie umiejętności oralnych na różnych etapach edukacji.
186. Formy sprawdzania wiadomości ucznia.
187. Rola i rodzaje prac domowych.
188. Funkcja oceny. Konstruowanie przedmiotowego systemu oceniania.
189. Test sprawdzający dla uczniów klasy 6. szkoły podstawowej – propozycja dotycząca języka,
literatury i kultury.
190. Projekt testu dla uczniów kończących nauczanie w gimnazjum.
191. Wychowawczy aspekt edukacji polonistycznej – przekaz wartości.
V. Historyczna i teoretyczna wiedza o kulturze (28)
192. Monastycyzm średniowiecza. Kultura duchowa i materialna klasztorów benedyktynów i
cystersów. Reguła Benedykta jako fundament kultury średniowiecznej Europy. Muzyka, liryka,
biblioteka, scriptorium, lectorium, nawyk analizy tekstu (lectio divina) jako wkład mnichów do
cywilizacji Zachodu. Rola kulturowa książki rękopiśmiennej.
193. Kultura intelektualna średniowiecza. Uniwersytet jako personalistyczny model wspólnoty
badawczej dla prawdy. Autonomia i humanizm uniwersytetu. Tomasz z Akwinu jako
chrześcijański racjonalista epoki i lectio jako metoda pracy analitycznej. Inteligencja
akademicka jako warstwa społeczna. Renesansowy rozwój uniwersytetu.
Polska
średniowieczna uczelnia: Akademia Krakowska. Kronikarz Wincenty jako inteligent, magister,
absolwent uniwersytetu.
11
194. Humanizm jako afirmacja człowieka w kulturze Zachodu. Humanizmy różnych epok.
Personalizm Tomasza z Akwinu jako intelektualne odkrycie osoby ludzkiej. Francesco Petrarca,
Erazm z Rotterdamu i renesansowy humanizm filologów. Humanizm chrześcijański Ignacego
Loyoli. Barokowy tragizm świadomości: Blaise Pascal. Optymizm oświecenia: Friedruch
Schiller i Oda do wolności. Søren Kierkegaard, Karl Marx, Friedrich Nietzsche, Simone Weil.
Karol Wojtyła jako humanista.
195. Sawantki, sufrażystki, feministki: kobieta w kulturze. Twórcze miejsce kobiet w kulturze
średniowiecza, renesansu i baroku. Hildegarda z Bingen, Gertruda Mieszkówna, królowe:
Jadwiga, Bona, Ludwika Maria. Mecenaski oświecenia: Izabela Czartoryska, Aleksandra
Ogińska w Siedlcach. Kobieta w romantyzmie: Narcyza Żmichowska, idea femme insoiratrice.
Maria Konopnicka i Eliza Orzeszkowa. Zofia Nałkowska, Edyta Stein i Simone Weil.
Feminizm XX wieku.
196. Dawna i nowa książka jako dzieło sztuki. Iluminacje średniowiecznych ksiąg
rękopiśmiennych. Drukowane inkunabuły i starodruki. Grafika książkowa: drzeworyty,
miedzioryty. Michał Andriolli: ilustrowany Pan Tadeusz. Stanisław Wyspiański: artysta książki.
Aubrey Beardsley: ilustracje do Salome Oscara Wilde’a. Sztuka książki w Polsce: wydawcy (tu
Jakub Mortkowicz), ilustratorzy (Zofia Stryjeńska, Jan Marcin Szancer, Antoni Uniechowski i
Lalka Bolesława Prusa, Maja Berezowska).
197. Kultura średniowiecznego islamu w zestawieniu z kulturą starogrecką i bizantyjską.
Znaczenie muzułmańskich uczonych w Hiszpanii dla kultury średniowiecza: teksty
Arystotelesa. Islam nowożytny wobec współczesnej kultury Zachodu. Miedzy radykalizmem,
tolerancją a inkulturacją. Radykalne a mistyczne rozumienie dżihadu.
198. Polska epoki renesansu jako model tolerancji dla Europy. Mocarstwo Jagiellonów otwarte
na dialog kultur. Państwo bez stosów: polityka wewnętrzna Zygmunta Augusta. Konfederacja
warszawska (1573): nowatorskie prawo duchowej wolności. Zalążek wielokulturowości.
Swoboda innowierców. Kultura ludności żydowskiej. Andrzej Frycz-Modrzewski jako
uczestnik renesansowej debaty obywatelskiej. Akademia Rakowska ariańska, Akademia
Zamojska.
199. Dialog kultur i otwarta koncepcja narodu w epoce baroku - Rzeczypospolitej Obojga
Narodów. Wielokulturowość i wieloetniczność Polski barokowej: między Zachodem a
Wschodem. Jezuici: inkulturacja antyku w edukacji a model syntezy kulturowej. Metoda
medytacji Ćwiczeń duchowych Ignacego Loyoli a wyobraźnia jako poznanie w kulturze epoki.
Wyobraźnia i swoboda artysty: rozkwit poezji i rozrost kultury literackiej jako cecha polskiego
baroku.
200. Sarmatyzm jako prąd kulturowy epoki baroku w Polsce. Etos sarmacki: rycerz
chrześcijański, dom rodzinny, ład ziemiański, duchowa moc narodu. Teatralizacja życia.
Mesjanizm sarmacki: Wespazjan Kochowski i jego tom Psalmodia polska. Związki idei
sarmatyzmu z literaturą i sztuką. Portret trumienny. Romantyczna recepcja baroku sarmackiego.
Mesjanizm Jana Pawła Woronicza i romantyków wobec sarmackiego. Spór o sarmatyzm: od
oświecenia po wiek XX.
201. Intelektualizm oświecenia. Fascynacja umysłem jako gleba epoki. Niemiecki kult Auklärung
(z ducha Augustyna) a francuskie umiłowanie lumière (za barokowym Kartezjuszem) - dwie
artykulacje stosunku oświecenia do tradycji. Rewolucja francuska: chrześcijańska gleba
Deklaracji praw człowieka i obywatela a Maximilien Robespierre i jego terror totalitarny. Spór
o rewolucję. Johann Wolfgang Goethe i synteza tradycji: idea Bildung. Goethe a grecka paideia
i rzymska humanitas.
202. Spór o genezę rozbiorów Polski. Dyskusja wokół ostatniego króla. Michał Bobrzyński Władysław Konopczyński - Jerzy Łojek. Miejsce Polski w cywilizacji oświecenia. Europejskie
znaczenie Konstytucji 3 maja. Reformatorzy, intelektualiści: Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj.
Przemiany koncepcji narodu: w stronę idei kulturowej wspólnoty mimo braku państwa.
Początki nowożytnej kultury naukowej. Wacław Berent o duchowej mocy epoki (Opowieści
biograficzne).
12
203. Sztuka polska od średniowiecza po oświecenie. Architektura: katedra i Zamek na Wawelu,
pałac w Wilanowie, Zamek Królewski w Warszawie, Pałac na Wodzie w Łazienkach.
Klasycystyczny Pałac Ogińskich w Siedlcach. Malarstwo: Stanisław Samostrzelnik, malarz
gdański Herman Han, Jerzy Eleuter Siemiginowski, bernardyn Walenty Żebrowski, Marcello
Bacciarelli, Canaletto. Muzyka: Mikołaj Gomółka, Grzegorz Gorczycki, Bartłomiej Pękiel.
Opera Władysława IV.
204. Straty kulturalne Polski w wyniku II wojny światowej. Dzieła zniszczone a zatracone.
Dokumentacja niemieckich i sowieckich zniszczeń. Joseph Goebbels: pomysł „równania z
ziemią”. Artyści. Uczeni. Eksterminacje profesorów. Architektura i sztuki plastyczne.
Biblioteki. Świadectwa wydarzeń: Aleksander Wat i Mój wiek, Ola Watowa, Stefania
Skwarczyńska
205. Wielka sztuka obca w zbiorach polskich dziś. Straty: „potop” szwedzki (1655), II wojna.
Hans Memling (Sąd ostateczny, Muz. Narodowe, Gdańsk). Leonardo da Vinci (Dama z
łasiczką, Muz. Czartoryskich). Sandro Botticelli (Madonna, Muz. Narodowe, Warszawa)
Albrecht Dűrer (grafika w różnych zbiorach). El Greco (Ekstaza św. Franciszka, Muz.
Diecezjalne, Siedlce). Rembrandt (Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem, Muz. Czartoryskich).
Sztuka starożytnego Egiptu (z polskich wykopalisk, Muz. Narodowe, Warszawa).
206. Wzory kultury. Ruth Benedict: człowiek jako jednostka w kulturze. Norma a indywidualne
uczestnictwo w kulturze. Różnorodność i historyczna zmienność kultur. Cechy kultur
tradycyjnych. Folklor. Typy przekazu kultury: ustny a pismo. Typy kultur: apollińska,
dionizyjska, inne. Friedrich Nietzsche o typach kultur (Narodziny tragedii).
207. Kultura śródziemnomorska. Cywilizacja (i kolonizacja) grecka i rzymska. Egipt i
Aleksandria (jej Biblioteka). Szlaki kontaktów kulturowych na styku Europy i Azji. Kulturowe
koncepcje Południa i Północy. Renesans północny: Albrecht Dürer. Romantyzm i „estetyka
średniowiecznej Północy”.
208. Cywilizacja - ocalenie czy opresja? Klasycystyczne koncepcje kultury ocalającej. Grecka
paideia, rzymska humanitas i oświeceniowa koncepcja Bildung (Johann Wolfgang Goethe,
Friedrich Schiller): kultura jako warunek pełni człowieczeństwa. Koncepcje przedkulturowej
szczęśliwości pierwotnej i kultury jako źródła cierpień: Jean-Jacques Rousseau, Siegmund
Freud.
209. Antropologia filozoficzna a antropologia kultury. Myśl o człowieku grecka (Plato:
dualizm, Arystoteles: hylemorfizm) a biblijna (Rdz 1,27 i osoba ludzka). Personalizm i
humanizm: od średniowiecza po wiek XX. Myśl egzystencjalna: od renesansu i baroku po wiek
XX. Badania kulturowych aspektów egzystencji. Etnologia. Różnorodność a dyfuzja kultur.
Osobowość a wzory kultury. Rozumienie inności.
210. Antropologia kultury a antropologia literatury i literacka. Badania kulturowych aspektów
egzystencji. Jednostka a kultura. Interdyscyplinarność kulturoznawstwa i teoria literatury. Tekst
literacki jako tekst kultury. Świat wewnętrzny dzieła a przestrzeń społeczna i kulturowa.
Interpretacja estetyczna, egzystencjalna a kulturowa dzieła. Literatura jako źródło wiedzy o
człowieku: swoistość a relacje tekstu.
211. Funkcjonalizm i strukturalizm w myśleniu o kulturze. Bronisław Malinowski - Claude
Lévi-Strauss. Inne teorie kultury. Johann Herder i badania kultury Słowian. Kazimierz
Moszyński i badania kultury ludowej. Semiotyka kultury. Antropologia kultury.
212. Kultura masowa, konwergencja, mcdonaldyzacja. Kultura masowa jako typ przekazu
kultury. Antonina Kłoskowska, Henry Jenkins, Georg Ritzer. Zjawisko globalizacji kultury:
zakres, ocena. Globalizm a kultura „małych ojczyzn”. Polskie koncepcje „małej ojczyzny”
(Stanisław Vincenz) i wielokulturowej „republiki mieszańców” (Teodor Parnicki). Empatia
wobec odmienności a zderzenie kultur.
213. Totalitaryzm polityczny - fundamentalizm religijny. Utopia pomyślana a spełniona
(Leszek Kołakowski i Główne nurty marksizmu). Komunizm. Faszyzm. Nazizm. Stalinizm i
hitleryzm jako systemy opresyjne. Zjawisko fanatyzmu religijnego. Dawna i nowa opresja
religii dominującej (chrześcijaństwo, islam).
13
214. Ponowoczesność. Postmodernizm jako model kultury współczesnej. Dekonstrukcja: metoda
poznania. Jacques Derrida i różnicowanie myślenia, różnorodność kultury. Sztuka
postmodernistyczna: architektura, muzyka, sztuka użytkowa. Między relatywizmem a wielością
idei. Ponowoczesność a globalizacja kultury. Tradycja śródziemnomorska a europejska
ponowoczesność.
215. Współczesna kultura multimedialna. Modele komunikacyjne i ich przemiany.
Transformacje tekstów kultury. Druk a posttypografia. Technika elektroniczna a
audiowizualność. Media - przedłużenie człowieka: Marshall McLuhan. Rewolucja
informacyjna: Paul Levinson. Przyszłość kultury zinformatyzowanej: Jean Lohisse. (technopol).
Cyberprzestrzeń jako typ przekazu kultury..
216. Społeczeństwo obywatelskie. Demokracja a spełniona wolność. Bezpośrednia a
parlamentarna demokracja. Polska tradycja demokracji parlamentarnej: Rzeczpospolita Obojga
Narodów. Osoba ludzka jako obywatel: Grecja, Rzym (civis), renesans. Karl Popper i
koncepcja
społeczeństwa otwartego. Amerykanie (w USA) jako model wspólnoty
obywatelskiej. Liberalizm, konserwatyzm, lewica. Autorytaryzm polityczny i kulturowy,
imperatyw „poprawności politycznej”.
217. Społeczeństwo informacyjne. Rozwój kultury a techniczne narzędzia komunikacji.
Komputerowa sieć: internet a kultura. Cyfryzacja: przekraczanie barier. Nierówność cyfrowa
(digital divide) jako wykluczenie kulturowe. Transgresja a kultura: Józef Kozielecki i
społeczeństwo transgresyjne Przeciwko społecznemu wykluczeniu: idea integracji. Integracja
osób niepełnosprawnych: siedlecka tradycja edukacji akademickiej w Uniwersytecie
Przyrodniczo-Humanistycznym.
218. Unia Europejska jako projekt kultury. Idea Europy dawniej i dziś. Zachód i Wschód jako
kategorie kulturowe. Korzenie kulturowe Unii: dorobek Europy. Centralizm a indywidualizm decyzji
i działań. Koncepcje europejskiej wspólnoty. Naród: wolność, zniewolenie, fantazmat? Tożsamość
narodowa: między otwartym patriotyzmem a izolującym nacjonalizmem.
219. Etniczność i wielokulturowość a cechy współczesnego świata. Kolizja czy współbycie? Modele
kultur etnicznych. Otwarcie a izolacjonizm. Koncepcje narodu. Kulturowa tożsamość i otwarcie
społeczności. Świadomość narodowa w toku dialogu kultur. Adam Jelonek: sytuacja Bliskiego i
Dalekiego Wschodu.
Zagadnienia opracowali:
1. prof. UPH dr hab. Antoni Czyż (historia literatury polskiej, poetyka i teoria literatury,
historyczna i teoretyczna wiedza o kulturze)
2. prof. UPH dr hab. Janina Gardzińska (językoznawstwo historyczne)
3. prof. UPH dr hab. Elena Koriakowcewa (językoznawstwo współczesne)
4. prof. UPH dr hab. Violetta Machnicka (językoznawstwo historyczne)
5. prof. UPH dr hab. Sławomir Sobieraj (historia literatury polskiej)
6. prof. UPH dr hab. Krystyna Wojtczuk (językoznawstwo współczesne)
7. dr Roman Bobryk (poetyka i teoria literatury)
8. dr Elżbieta M. Kur (dydaktyka przedmiotowa)
9. dr Jolanta Sawicka-Jurek (dydaktyka przedmiotowa)
10. dr Beata Walęciuk-Dejneka (historyczna i teoretyczna wiedza o kulturze)
Siedlce, 20 maja 2013 r.
14