Częstość wypadków przy pracy a wiek i sta¿ poszkodowanych

mgr SZYMON ORDYSIÑSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
– Pañstwowy Instytut Badawczy
Kontakt: [email protected]
Fot. Andres Rodriguez/Bigstockphoto
Czêstoļæ wypadków przy pracy
a wiek i sta¿ poszkodowanych
W artykule przedstawiono i poddano analizie dane statystyczne, dotycz¹ce wieku i sta¿u poszkodowanych w wypadkach przy pracy, które zosta³y zarejestrowane przez G³ówny Urz¹d Statystyczny, za
pomoc¹ formularza „Statystycznej Karty Wypadków przy Pracy Z-KW”. Opisano rozk³ad i wskaŚnik
czêstoļci wystêpowania wypadków przy pracy wed³ug wieku i sta¿u poszkodowanych. Przeprowadzono równie¿ analizê przyczyn, przebiegów i ciê¿koļci wypadków przy pracy w poszczególnych
grupach wiekowych.
S³owa kluczowe: wypadki przy pracy, statystyki, wiek, sta¿, wskaŚnik czêstoļci, skutki, przyczyny,
przebiegi, rodzaj dzia³alnoļci gospodarczej.
Accidents at work by victims' age and tenure
In this article statistical data, concerning age and tenure of persons injured in accidents at work, which were
registered by Polish Central Statistical Office (GUS) with the use of “Accident Statistical Card”, have been
presented and analyzed. The frequency distribution of accidents at work and incidence rate were analysed
regarding persons’ injured age and tenure. Causes, courses and consequences of accidents at work in particular
age groups were also analyzed.
Key words: accidents at work, statistics, age, tenure, incidence rate, consequences, causes, courses,
sections of economic activates.
Wstêp
Od wielu lat specjaliļci zwracaj¹ uwagê
na zwi¹zek pomiêdzy wiekiem pracownika
i wystêpowaniem wypadków przy pracy [1].
Niemniej jednak, w literaturze przedmiotu
wp³yw wieku na wypadki przy pracy okreļla
siê niejednoznacznie: z jednej strony wiek
22
07/2013
pracownika jest przedstawiany jako czynnik
obni¿aj¹cy zagro¿enie powstawania wypadku
przy pracy, z drugiej jest ³¹czony z wiêksz¹
czêstoļci¹ wystêpowania oraz powa¿niejszymi
skutkami wypadków przy pracy [1, 2]. Badacze
podkreļlaj¹ równie¿ siln¹ zale¿noļæ pomiêdzy
doļwiadczeniem i d³ugoļci¹ sta¿u oraz praw-
dopodobieñstwem wyst¹pienia wypadku przy
pracy [3, 4, 5]. Wed³ug badañ, wraz ze zdobywaniem doļwiadczenia, pracownik nabywa
odpowiednie umiejêtnoļci i wiedzê na temat
bezpieczeñstwa pracy, dziêki którym wzrasta
jego ļwiadomoļæ i umiejêtnoļæ radzenia sobie
z niespodziewanymi sytuacjami oraz dostrzegania i odpowiedniego reagowania na zagro¿enia
[4, 6, 7]. Doļwiadczeni pracownicy postrzegaj¹ siebie jako dysponuj¹cych odpowiedni¹
wiedz¹ na temat zasad bezpieczeñstwa oraz
czuj¹ siê odpowiedzialni za wdra¿anie zak³adowej polityki bezpieczeñstwa pracy i jako tacy
s¹ dodatkowo zmotywowani do przyk³adnego
przestrzegania obowi¹zuj¹cych w miejscu
pracy procedur bezpieczeñstwa [4, 8, 9,
10]. Natomiast niedoļwiadczeni pracownicy,
nierzadko nie znaj¹cy zasad bezpieczeñstwa
oraz warunków pracy, czêļciej dopuszczaj¹ siê
nieodpowiednich zachowañ i, w konsekwencji,
czêļciej ulegaj¹ wypadkom [4].
Badania wykaza³y, ¿e nie tylko wiêksza wiedza i doļwiadczenie starszych sta¿em i wiekiem
pracowników mog¹ mieæ wp³yw na powstawanie wypadków. Du¿¹ rolê odgrywaj¹ równie¿
„korzyļci”, które nabywaj¹ pracownicy maj¹cy
d³u¿szy sta¿ pracy, którzy w wielu przypadkach
wykorzystuj¹ swoj¹ uprzywilejowan¹ pozycjê,
¿eby unikaæ pracy na stanowiskach wi¹¿¹cych
siê z wy¿szym ryzykiem zawodowym. Co wiêcej,
niedoļwiadczeni pracownicy czêsto zgadzaj¹ siê
na pracê w warunkach zagro¿enia i wykonywanie zadañ zwi¹zanych z wysokim poziomem
prawdopodobieñstwa powstania wypadku,
a jednoczeļnie maj¹ ograniczone mo¿liwoļci
zmiany organizacji pracy lub obowi¹zuj¹cych
zasad bezpieczeñstwa [1, 4]. Nie bez znaczenia wydaje siê równie¿ tzw. efekt zdrowego
pracownika, zw³aszcza w przypadku urazów
zwi¹zanych z obci¹¿eniem uk³adu miêļniowo-szkieletowego [1].
W niniejszym artykule zostan¹ przedstawione i poddane analizie statystyki wypadków
przy pracy wed³ug wieku i sta¿u poszkodowanych, na podstawie danych zarejestrowanych
przez G³ówny Urz¹d Statystyczny, za pomoc¹
Opracowanie w³asne na podstawie danych GUS (rys.1.- rys. 8.)
ZARZ¥DZANIE I EKONOMIA
Rys. 1. Liczba wypadków przy pracy wed³ug wieku poszkodowanych (dane zarejestrowane
w latach 2005-2010)
Fig. 1. The number of accidents at work, by age (data for 2005-2010)
„Statystycznej Karty Wypadków przy Pracy
Z-KW”, w latach 2005-2010.
Rys. 2. Liczba wypadków przy pracy wed³ug d³ugoļci sta¿u poszkodowanego na zajmowanym stanowisku pracy (dane zarejestrowane w latach 2005-2010)
Fig. 2. The number of accidents at work, by tenure (data for 2005-2010)
8
7,1
Wiek i sta¿ poszkodowanych
w wypadkach przy pracy
Wiêkszoļæ badañ naukowych wykazuje,
¿e czêstoļæ wystêpowania wypadków przy
pracy maleje wraz ze wzrostem wieku pracowników, znacznie rzadziej, ¿e zwi¹zek ten
ma charakter krzywoliniowy i przybiera kszta³t
litery „U” [1]. Analiza danych GUS dotycz¹cych
wypadków przy pracy [12] wykaza³a, ¿e rozk³ad
wystêpowania wypadków przy pracy wed³ug
wieku poszkodowanego jest rozk³adem dwumodalnym, nieznacznie prawostronnie asymetrycznym (rys. 1. kurtoza = -1,02; skoļnoļæ =
0,15). Oznacza to, ¿e ma kszta³t nieco zbli¿ony
do litery „U”, z tym ¿e pracownicy najczêļciej
poszkodowani w wypadkach nie znajduj¹ siê
na samych brzegach rozk³adu. Do najwiêkszej
liczby wypadków przy pracy dochodzi wļród
pracowników m³odych, ale nie najm³odszych
(21-34 lat, najczêļciej w wieku 26 lat) oraz
niewiele mniej czêsto wļród pracowników
starszych, ale nie najstarszych (46-54 lat, najczêļciej w wieku 49 lat). W latach 2005-2010
ponad 1/4 poszkodowanych w wypadkach
przy pracy mia³a mniej ni¿ 30 lat, a ponad
po³owa mniej ni¿ 40 lat. Ļredni wiek poszkodowanego w wypadku przy pracy to oko³o 39 lat.
Zazwyczaj proporcjonalnie do wieku
pracownika roļnie jego doļwiadczenie [3],
a wraz z nim wiedza i umiejêtnoļci, które u³atwiaj¹ reagowanie na niespodziewane sytuacje
i zagro¿enia [4]. Analiza danych dotycz¹cych
wypadków przy pracy wykaza³a, ¿e istnieje
umiarkowanie silna dodatnia korelacja pomiêdzy wiekiem poszkodowanego a d³ugoļci¹ jego
sta¿u na danym stanowisku pracy (r-Pearso-
wskaźnik częstości wypadków
7
6,1
5,9
6
6,1
6,2
5
4
3,6
3
2
1,2
1
0
19 lat i mniej
20-29
30-39
40-49
50-59
60-64
65 lat i więcej
Rys. 3. WskaŚnik czêstoļci wypadków przy pracy na 1000 pracuj¹cych, w poszczególnych grupach wiekowych, ļrednia
dla lat 2005-2010
Fig. 3. The accident ratio per 1000 of the persons employed in individual age groups, mean for years 2005-2010
na = 0,5; p < 0,011). Zwi¹zek ten jest silniejszy
wļród m³odszych pracowników, nie oznacza
to jednak, ¿e wļród starszych pracowników
nie wystêpuj¹ poszkodowani o krótkim sta¿u
pracy, ale ¿e poszkodowani w tej grupie wystêpuj¹ znacznie rzadziej.
Analiza danych GUS dotycz¹cych wypadków przy pracy [12] potwierdzi³a, ¿e pracownicy o krótszym sta¿u na zajmowanym
stanowisku pracy w zak³adzie pracy znacznie
czêļciej ulegaj¹ wypadkom przy pracy (wyraŚnie prawostronnie asymetryczny rozk³ad
– skoļnoļæ = 1,55). A¿ jeden na trzech poszkodowanych posiada³ mniej ni¿ dwa lata sta¿u,
a ponad po³owa poszkodowanych nie wiêcej
ni¿ 3 lata (rys. 2.). Najczêļciej poszkodowani
w wypadkach przy pracy posiadali co najwy¿ej
rok sta¿u pracy, jednak ze wzglêdu na znaczne
1
Obliczenia w³asne na podstawie danych GUS z lat 20052008, wynik uzyskano po odrzuceniu przypadków skrajnie
odstaj¹cych, które silnie zak³óca³y wyniki analiz.
zró¿nicowanie (najwiêcej 60 lat) ļrednia d³ugoļæ sta¿u poszkodowanego w wypadku przy
pracy wynosi³a 7 lat.
Analiza wskaŚnika czêstoļci wypadków przy
pracy na 1000 pracuj¹cych w poszczególnych
przedzia³ach wiekowych2, wykaza³a ¿e liczba
wypadków przy pracy, po uwzglêdnieniu liczby
pracuj¹cych, jest niemal taka sama w ka¿dej
grupie wiekowej, z wyj¹tkiem m³odych pracowników (w wieku 20-29 lat), wļród których
wskaŚnik ten jest wyraŚnie wy¿szy oraz pracowników starszych (powy¿ej 59 lat), u których
wskaŚnik ewidentnie maleje (rys. 3.).
Ļrednia dla wyników wskaŚnika z okresu 2005-2008.
Przedzia³y wiekowe wynikaj¹ z koniecznoļci opierania siê
w obliczeniach na przetworzonych danych dotycz¹cych
liczby pracuj¹cych [13]. Ró¿nice w porównaniu z liczbami
bezwzglêdnymi wypadków przy pracy wynikaj¹ z ró¿nej
liczby pracuj¹cych w poszczególnych grupach wiekowych:
22% wszystkich pracuj¹cych stanowi¹ osoby w wieku 2029 lat, a oko³o 9% w wieku 19 lat i mniej, w porównaniu
do oko³o 29% pracuj¹cych w wieku 30-39 lat.
2
BP 07/2013
23
WYPADKI ŚMIERTELNE
0,09
Tabela. Statystyki opisowe liczby dni niezdolnoļci do pracy w poszczególnych grupach wiekowych poszkodowanych w wypadkach przy pracy (dane zarejestrowane w latach 2005-2010)
Table. Descriptive statistics on number of days of incapacity to work due to accidents at work,
by age groups (data for 2005-2010)
WYPADKI CIĘŻKIE
0,082
wskaźnik częstośći wypadków
0,08
0,07
0,07
0,061
0,058
0,06
0,05
0,048
0,05
0,04
0,051
0,046
<25
0,033
0,03
0,021
0,023
0,021
0,016
0,02 0,014
0,01
0
19 lat
i mniej
20-29
30-39
40-49
50-59
60-64
65 lat
i więcej
Rys. 4. WskaŚnik czêstoļci ļmiertelnych i ciê¿kich wypadków przy pracy na 1000
pracuj¹cych, w poszczególnych grupach wiekowych, ļrednia dla lat 2005-2010
Fig. 4. The incidence rate of fatal and serious accidents at work per 1000 persons
employed, by age groups, mean for years 2005-2010
Pomimo, ¿e prawdopodobieñstwo powstania wypadku przy pracy jest wy¿sze
wļród m³odych pracowników, to wypadki
przy pracy, które maj¹ miejsce wļród starszych
pracowników czêļciej maj¹ bardziej powa¿ne
konsekwencje.
Przede wszystkim wraz z wiekiem pracownika wzrasta prawdopodobieñstwo ļmierci
w wyniku wypadku przy pracy. Odmiennie ni¿
w przypadku wskaŚnika czêstoļci wypadków
ogó³em, wskaŚnik ļmiertelnych wypadków
przy pracy na 1000 pracuj¹cych jest najni¿szy
wļród m³odych pracowników, nastêpnie roļnie
niemal liniowo wraz z podnoszeniem siê wieku
poszkodowanych, i osi¹ga najwy¿sz¹ wartoļæ
wļród pracowników pomiêdzy 60 a 64 rokiem
¿ycia, a nastêpnie maleje w najstarszej grupie
wiekowej (rys. 4.). Odmiennym rozk³adem
charakteryzuje siê wskaŚnik czêstoļci ciê¿kich
wypadków przy pracy, który jest najwy¿szy
wļród m³odych pracowników (zw³aszcza
poni¿ej 19 lat) oraz bardzo wysoki w grupie
wiekowej 40-59 lat, natomiast relatywnie niski
wļród pracowników w ļrednim wieku (30-39
lat) oraz wļród najstarszych, czyli powy¿ej 60
roku ¿ycia (rys. 4.).
Równie¿ czas, którego potrzebuje poszkodowany ¿eby odzyskaæ sprawnoļæ
po wypadku przy pracy roļnie wraz z wiekiem
pracownika. Starsi pracownicy (powy¿ej 50
lat) potrzebowali ļrednio ponad 50 dni, ¿eby
powróciæ do pracy po wypadku, czyli o 15
dni d³u¿ej ni¿ m³odzi pracownicy (poni¿ej 30
roku ¿ycia; tabela). Wraz z wiekiem poszkodowanego roļnie tak¿e mediana (wartoļæ
ļrodkowa) liczby dni niezdolnoļci do pracy
oraz ich zró¿nicowanie wyra¿one odchyleniem
standardowym. Dodatkowo w najstarszych
grupach wiekowych (50+) nieznacznie rzadziej dochodzi³o do wypadków przy pracy,
które zwi¹zane by³y z bardzo d³ugim okresem
leczenia (ni¿sza maksymalna liczba dni niezdolnoļci do pracy). Oznacza to, ¿e wy¿sza ļrednia
liczba dni niezdolnoļci do pracy w starszych
grupach wiekowych wynika przede wszystkim
z wysokiego udzia³u wypadków skutkuj¹cych
24
07/2013
Wiek w latach
25-30 31-35 36-40 41-45
46-50 51-55 >55
Ļrednia aryt31,8
35,03
39
42,56
45,75
47,67
50
53,09
metyczna
Mediana
(wartoļæ
20
22
25
28
29
30
31
33
ļrodkowa)
Odchylenie
standardowe 36,532 39,450 42,741 45,180 47,459 49,194 50,733 53,037
Wartoļæ
579
542
550
472
547
483
447
482
maksymalna
Opracowanie w³asne na podstawie danych GUS
niezdolnoļci¹ do pracy powy¿ej miesi¹ca,
jednak trwaj¹c¹ nie d³u¿ej ni¿ oko³o pó³ roku.
Zale¿noļæ pomiêdzy wiekiem i powstawaniem wypadków przy pracy ma z³o¿ony
charakter. Wydaje siê, ¿e brak ¿yciowego i zawodowego doļwiadczenia charakterystyczny
dla m³odych pracowników stanowi jeden
z podstawowych czynników zwiêkszaj¹cych
ich nara¿enie na wypadki przy pracy [3-5].
Istotny wp³yw na podejmowanie niebezpiecznych zachowañ m³odych pracowników
ma równie¿ ich w³asna postawa wobec bezpieczeñstwa pracy (zinternalizowane normy
i wartoļci), motywacje, temperament oraz
cechy osobowoļci, które równie¿ zmieniaj¹
siê wraz z wiekiem. Rosn¹ce wraz z wiekiem doļwiadczenie oraz zwi¹zana z nim
wiedza i umiejêtnoļci radzenia sobie z niespodziewanymi sytuacjami i zagro¿eniami
bezpieczeñstwa pracy przestaj¹ jednak mieæ
przewa¿aj¹ce znaczenie wļród zaawansowanych wiekiem pracowników, dla których
wa¿niejszym czynnikiem zagro¿enia zaczyna
byæ obni¿ona sprawnoļæ fizyczna oraz problemy zdrowotne, które powoduj¹ zwiêkszon¹
podatnoļæ na specyficzne rodzaje wypadków
przy pracy [1, 2, 14]. Dodatkowo ró¿nice
w czêstoļci wystêpowania wypadków przy
pracy w poszczególnych grupach wiekowych
mog¹ wynikaæ tak¿e z odmiennego poziomu
nara¿enia na powstawanie wypadków przy
pracy wļród pracowników o ró¿nym wieku
[1, 2, 3]. W celu zweryfikowania powy¿szych
twierdzeñ w kolejnej czêļci artyku³u zosta³a
przedstawiona porównawcza analiza przebiegu najczêļciej wystêpuj¹cych wypadków przy
pracy wļród m³odych i starszych pracowników.
Przyczyny wypadków przy pracy
wļród m³odych i starszych pracowników
Analiza porównawcza zarejestrowanych
w statystykach GUS przyczyn ļmiertelnych
wypadków przy pracy poszkodowanych poni¿ej 30 roku ¿ycia oraz powy¿ej 49 roku ¿ycia
potwierdzi³a, ¿e m³odzi pracownicy czêļciej
ulegali wypadkom z powodu braku wiedzy
oraz odpowiedniego doļwiadczenia na temat
zagro¿eñ, wykonywania czynnoļci zwi¹zanych
z prac¹ oraz bezpieczeñstwa i higieny pracy.
Braki w wiedzy i doļwiadczeniu m³odych ludzi
czêsto przek³adaj¹ siê na brak ļwiadomoļci
potencjalnych skutków niebezpiecznych
zachowañ [15], na co wskazuj¹ przyczyny
wypadków przy pracy, które czêļciej wystêpuj¹
wļród m³odych pracowników – „zbyt szybka
jazda”, „u¿ycie czynnika materialnego podczas przebywania osób w strefie zagro¿enia”,
„nieu¿ywanie przez pracownika urz¹dzeñ
zabezpieczaj¹cych” (rys. 5.). Jednym z podstawowych ļrodków prewencji wypadkowej,
który jest stosowany wobec braków w doļwiadczeniu i wiedzy m³odego pracownika
jest nadzór sprawowany przez pracowników
o wy¿szym sta¿u pracy lub zwierzchników,
bardzo wa¿ne jest równie¿ prowadzenie
wļród m³odych pracowników odpowiednich
(uwzglêdniaj¹cych wszystkie zagro¿enia
wystêpuj¹ce na stanowiskach pracy) szkoleñ
bhp oraz instrukta¿y stanowiskowych [15].
Brak zastosowania takich ļrodków profilaktyki
równie¿ czêļciej by³ wskazywany jako jedna
z przyczyn ļmiertelnych wypadków przy pracy
wļród pracowników poni¿ej 30 roku ¿ycia.3
Badania dowodz¹, ¿e w wyniku naturalnych
procesów starzenia siê maleje wydolnoļæ
funkcjonalna pracownika, a w szczególnoļci
jego sprawnoļæ fizyczna i sensoryczna [16].
Wed³ug niektórych badaczy pogarszanie siê
wraz z wiekiem wzroku, s³uchu, si³y fizycznej
i zrêcznoļci pracownika mo¿e mieæ bezpoļredni wp³yw na jego bezpieczeñstwo pracy,
poprzez podwy¿szanie podatnoļci starszych
pracowników na specyficzne rodzaje wypadków przy pracy, m.in.: upadki z wysokoļci, potkniêcia i poļlizgniêcia oraz wypadki skutkuj¹ce
urazami pleców i ramion [1, 2, 14]. Analiza zarejestrowanych w statystykach GUS przyczyn
ļmiertelnych wypadków przy pracy wykaza³a,
¿e pracownicy, których wiek przekroczy³ 49 lat
czêļciej ulegali wypadkom z powodu nag³ego
3
Analiza okolicznoļci wypadków przy pracy m³odych pracowników przeprowadzona przez Pañstwow¹ Inspekcjê
Pracy wykaza³a analogiczne przyczyny wypadków [15].
ZARZ¥DZANIE I EKONOMIA
Nagłe zachorowanie, niedyspozycja fizyczna
Podawanie/odbieranie materiałów,
półwyrobów, wyrobów itp.
Zdenerwowanie
Prace narzędziami niezmechanizowanymi
Spożycie alkoholu, środków odurzających
lub substancji psychotropowych
Branie do rąk, chwytanie, trzymanie,
umieszczanie – w poziomie
Stan psychofizyczny pracownika, nie zapewniający
bezpiecznego wykonywania pracy spowodowany
innymi przyczynami
Transport w pionie – podnoszenie,
opuszczanie
Zmęczenie
Prace narzędziami zmechanizowanymi
Wykonywanie czynności bez usunięcia zagrożenia
(np. niewyłączenie maszyny, niewyłączenie napięcia)
Inne, niewymienione lub nieznane
czynności w grupie Obsługiwanie maszyn
Lekceważenie poleceń przełożonych
Dopuszczenie do pracy czynnika materialnego
bez wymaganych kontroli, przeglądów
Przenoszenie
50 lat i więcej
mniej niż 30 lat
Brak lub niewłaściwe przeszkolenie
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
55 lat i więcej
36-54 lata
Ruchy w miejscu, np. podczas mycia,
ubierania/rozbierania się itp.
Brak instrukcji posługiwania się
czynnikiem materialnym
Wstawanie, siadanie
Nieużywanie przez pracownika urządzeń
zabezpieczających
Otwieranie lub zamykanie szuflady, drzwi itp.
Użycie czynnika materialnego podczas przebywania
osób w strefie zagrożenia
35 lat i mniej
Inne, niewymienione lub nieznane
czynności w grupie Poruszanie się
Nieznajomość zagrożenia
Inna czynność
Brak nadzoru
Wchodzenie do / wychodzenie z
Zbyt szybka jazda
Chodzenie, bieganie, wchodzenie na,
schodzenie z itp.
Brak doświadczenia
0%
0%
1%
2%
3%
4%
Rys. 5. Wybrane przyczyny ļmiertelnych wypadków przy pracy wļród starszych i m³odszych
poszkodowanych (dane zarejestrowane w latach 2005-2010)
Fig. 5. The chosen causes of fatal accidents at work among older and younger persons
(data for 2005-2010)
zachorowania, niedyspozycji fizycznej oraz
zmêczenia, a tak¿e nieprzestrzegania poleceñ
prze³o¿onych, zalecanych kontroli i procedur
bhp (rys. 5.).
Analiza porównawcza ļredniej wieku
poszkodowanych w wypadkach przy pracy
wykaza³a, ¿e podczas poruszania siê czêļciej
dochodzi do wypadków wļród starszych pracowników (ļrednia wieku 41 lat), ni¿ podczas
obs³ugiwania maszyn (ļrednia 36 lat) lub prac
narzêdziami rêcznymi (ļrednia 37 lat). Wy¿sza
jest równie¿ ļrednia wieku poszkodowanych
w wypadkach, do których dosz³o w wyniku
poļlizgniêcia siê, potkniêcia siê lub upadku
osoby (ļrednia 41 lat), ni¿ w wyniku utraty
kontroli nad: maszyn¹, ļrodkami transportu,
transportowanym ³adunkiem, narzêdziem,
obiektem lub zwierzêciem (ļrednia 36 lat).
Analiza czêstoļci wystêpowania przebiegów
wypadków przy pracy w podziale na wiek
poszkodowanego wykaza³a ¿e wļród pracowników powy¿ej 55. roku ¿ycia czêļciej dochodzi
do urazów zwi¹zanych z utrat¹ równowagi
(wypadki podczas przemieszczania siê – rys. 6.,
do których dochodzi w wyniku poļlizgniêcia,
potkniêcia i upadki na tym samym poziomie
oraz na ni¿szy poziom lub z³ego st¹pniêcia
[12]). Poniewa¿ tego typu wypadki przy pracy
czêsto maj¹ ļmiertelny skutek [17] mo¿na
przypuszczaæ, ¿e czêstsze wystêpowanie
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
5%
Rys. 6. Wybrane czynnoļci wykonywane przez poszkodowanego w chwili wypadku wed³ug
wieku poszkodowanych (dane zarejestrowane w latach 2005-2010)
Fig. 6. The chosen specific physical activities carried out by the victim during the accident,
by age (data for 2005-2010)
wļród starszych pracowników zmêczenia i niedyspozycji fizycznej jako przyczyn ļmiertelnych
wypadków przy pracy mo¿e byæ spowodowane m.in. pogarszaj¹c¹ siê wraz z wiekiem
sprawnoļci¹ fizyczn¹.
Literatura przedmiotu wskazuje, ¿e ró¿nice
w czêstoļci wystêpowania wypadków przy
pracy w poszczególnych grupach wiekowych
mog¹ wynikaæ z ró¿nego poziomu zagro¿enia
powstawaniem wypadków przy pracy [2, 3].
Analiza danych dotycz¹cych wypadków przy
pracy wykaza³a, ¿e w sekcjach dzia³alnoļci gospodarczej, które charakteryzuj¹ siê wysokim
wskaŚnikiem czêstoļci wypadków przy pracy
(na przyk³ad w: górnictwie, rybactwie, ochronie
zdrowia) poszkodowani w wypadkach przy
pracy mieli istotnie wy¿szy ļredni sta¿ na danym stanowisku pracy, w porównaniu do sekcji
charakteryzuj¹cych siê relatywnie niewielkim
zagro¿eniem wypadku (na przyk³ad: organizacje i zespo³y eksterytorialne, handel hurtowy
i detaliczny, hotele i restauracje; rys. 7.).
Jednoczeļnie w takich sekcjach dzia³alnoļci
gospodarczej, jak budownictwo i przetwórstwo przemys³owe, pomimo wysokiego
prawdopodobieñstwa powstania wypadku
przy pracy, ļrednia sta¿u pracy jest relatywnie
niska. Prawdopodobn¹ przyczyn¹ takiego
stanu rzeczy jest, specyficzna dla tych dwóch
rodzajów dzia³alnoļci gospodarczych, ci¹g³a
presja na redukcjê kosztów oraz jednoczeļnie
wysokie wymagania co do jakoļci us³ug –
zw³aszcza w budownictwie nierzadko zdarza
siê, ¿e osi¹ganie zysku jest przek³adane nad
bezpieczeñstwem pracy (task orientation)
[18]. Przy takiej polityce bezpieczeñstwa du¿e
znaczenie mo¿e mieæ wykazana w niektórych
badaniach uprzywilejowana pozycja pracowników o d³u¿szym sta¿u pracy [1, 4]. Oczywiļcie
znaczny wp³yw na przedstawione statystyki
wypadków przy pracy ma proporcja osób
pracuj¹cych wed³ug wieku i sta¿u w poszczególnych rodzajach dzia³alnoļci.
Zbli¿on¹ sytuacjê wykaza³a analiza wieku
poszkodowanych w wypadkach przy pracy
w poszczególnych sekcjach dzia³alnoļci gospodarczej (rys. 8.), jednak ze wzglêdu na ró¿n¹
proporcjê starszych pracowników w poszczególnych rodzajach dzia³alnoļci gospodarczej
konieczne by³o porównanie ļredniej wieku
poszkodowanych w ciê¿kich wypadkach przy
pracy dla pracowników poni¿ej 35 roku ¿ycia.
Podsumowanie
Statystyczna analiza danych dotycz¹cych
wypadków przy pracy potwierdzi³a istnienie
zwi¹zku pomiêdzy wystêpowaniem wypadków przy pracy a wiekiem oraz sta¿em pracownika. Analiza wykaza³a, ¿e do najwiêkszej
liczby wypadków przy pracy dochodzi wļród
BP 07/2013
25
Handel hurtowy i detaliczny
Hotele i restauracje
Hotele i restauracje
Obs³uga nieruchomoļci, wynajem i us³ugi zwi¹zane
z prowadzeniem dzia³alnoļci gospodarczej
Budownictwo
Handel hurtowy i detaliczny
Gospodarstwa domowe zatrudniaj¹ce pracowników
Dzia³alnoļæ us³ugowa komunalna, spo³eczna
i indywidualna, pozosta³a
Obs³uga nieruchomoļci, wynajem i us³ugi zwi¹zane
z prowadzeniem dzia³alnoļci gospodarczej
Przetwórstwo przemys³owe
Dzia³alnoļæ us³ugowa komunalna, spo³eczna
i indywidualna, pozosta³a
Poļrednictwo Ðnansowe
Przetwórstwo przemys³owe
Rolnictwo, ³owiectwo i leļnictwo
Budownictwo
Administracja publiczna i obrona narodowa
Poļrednictwo Ðnansowe
Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoļæ
Administracja publiczna i obrona narodowa
Rolnictwo, ³owiectwo i leļnictwo
Transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoļæ
Edukacja
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz, wodê
Ochrona zdrowia i pomoc spo³eczna
Ochrona zdrowia i pomoc spo³eczna
Górnictwo
Rybactwo
Edukacja
Górnictwo
Wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz, wodê
3
5
7
9
11
13
24
ļrednia sta¿u pracy poszkodowanych
26
07/2013
28
30
32
34
ļrednia wieku poszkodowanych
Rys. 7. Ļredni sta¿ na danym stanowisku pracy poszkodowanych w wypadkach przy pracy
wed³ug rodzaju dzia³alnoļci gospodarczej (dane zarejestrowane w latach 2005-2008)
Fig. 7. The mean tenure of persons’ injured in accidents at work, by sections of the Polish
Classification of Economic Activities (data for 2005-2010)
m³odych i niedoļwiadczonych pracowników
oraz, niewiele rzadziej, wļród starszych pracowników.
M³odzi pracownicy znacznie czêļciej ni¿
starsi ulegali wypadkom przy pracy z powodu
braku odpowiedniej wiedzy i doļwiadczenia
oraz podejmowania niebezpiecznych i nieodpowiedzialnych dzia³añ.
Wypadki przy pracy, które maj¹ miejsce
wļród starszych pracowników czêļciej maj¹
powa¿ne konsekwencje. Z wiekiem pracownika
wzrasta prawdopodobieñstwo ļmierci w wyniku
wypadku przy pracy oraz liczba dni niezdolnoļci
do pracy. Wypadki przy pracy starszych pracowników, czêļciej ni¿ m³odszych, s¹ spowodowane:
zmêczeniem oraz niedyspozycj¹ fizyczn¹, a tak¿e
nieprzestrzeganiem poleceñ prze³o¿onych, zalecanych kontroli i procedur bhp.
Powa¿niejsze konsekwencje wypadków
przy pracy wļród starszych pracowników
mog¹ m.in. wynikaæ z ró¿nego nara¿enia
na powstawanie wypadków przy pracy w poszczególnych grupach wiekowych, a tak¿e
z wiêkszego nara¿enia starszych pracowników
na specyficzne rodzaje wypadków przy pracy
(zwi¹zane z utrat¹ równowagi, np. upadki
z wysokoļci).
Analiza wykaza³a równie¿, ¿e w sekcjach
dzia³alnoļci, które charakteryzuj¹ siê wysokim zagro¿eniem powstawania wypadków
przy pracy wystêpuje relatywnie niska liczba
wypadków przy pracy osób o najkrótszym
sta¿u, z regu³y odwrotna sytuacja wystêpuje
natomiast w sekcjach charakteryzuj¹cych siê
niskim prawdopodobieñstwem wyst¹pienia
wypadku przy pracy (z wyj¹tkiem sekcji budownictwa i przetwórstwa przemys³owego).
Wyniki analiz wykaza³y, ¿e wraz z wiekiem
zmienia siê prawdopodobieñstwo powstania
wypadku przy pracy oraz rodzaj wypadków
26
Rys. 8. Ļredni wiek poszkodowanych (poni¿ej 35 roku ¿ycia) w ciê¿kich wypadkach przy
pracy wed³ug rodzaju dzia³alnoļci gospodarczej (dane zarejestrowane w latach 2005-2008)
Fig. 8. The mean age of persons’ (under 35 years old) injured in serious accidents at work,
by sections of the Polish Classification of Economic Activities (data for 2005-2010)
przy pracy, na które jest najbardziej nara¿ony
pracownik, dlatego planuj¹c dzia³ania prewencyjne nale¿y uwzglêdniæ indywidualne cechy,
mo¿liwoļci i czynniki zwiêkszaj¹ce prawdopodobieñstwo powstania wypadku ka¿dego
pracownika. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ
na wypadki przy pracy wļród osób m³odych,
ze wzglêdu na wysokie koszty spo³eczne, które
s¹ z nimi zwi¹zane (d³ugi okres pobierania
renty, wysokie koszty utraconych mo¿liwoļci).
PIĻMIENNICTWO
[1] Laflamme L., Menckel E. Aging and occupational accidents. A review of the literature of the last three decades,
ELSEVIER Safety Science 21 (1995) 145-161
[2] Chi C., Wu M. Fatal occupational injuries in Taiwan – a
relationship between fatality rate and age. Saf Sci 1997;
27:1-17
[3] Sawacha E., Naoum S., & Fong D. Factors Affecting
Safety Performance on Construction Sites. International
Journal of Project Management 17(5), 1999, 309-315
[4] S. A. Gyekye, S. Salminen Organizational Safety
Climate and Work Experience, International Journal of
Occupational Safety and Ergonomics (JOSE) 2010, Vol.
16, No.4
[5] Cellier J.M., Eyrolle H., Bertrand A. Effects of age and
level of work experience on occurrence of accidents.
Percept Mot Skills. 1995;80:931-40. Za: S. A. Gyekye,
S. Salminen Organizational Safety Climate and Work
Experience, “International Journal of Occupational Safety
and Ergonomics” (JOSE) 2010, Vol. 16, No. 4
[6] Fabiano B., Currò F., Reverberi AP., Pastorino R. A statistical study on temporary work and occupational accidents:
specific risk factors and risk management strategies.
Safety Science. 2008;46(3):535-544
[7] Kecojevic V., Komljenovic D., Groves W., Radomsky
M. An analysis of equipment related fatal accidents in
U.S. mining operations: 1995-2005. Safety Science. 2007;
45(8):864-74
[8] Zohar D. Modifying supervisory practices to improve
sub-unit safety: a leadership-based intervention model.
J. Appl. Psychol. 2002;87, 156-63. Za: S. A. Gyekye, S.
Salminen Organizational Safety Climate and Work
Experience, International Journal of Occupational Safety
and Ergonomics (JOSE) 2010, Vol. 16, No. 4
[9] Zohar D., Luria G. The use of supervisory practices as
leverage to improve safety behavior: a cross-level intervention model. J Safe Res. 2003;34:567-77. Za: S. A. Gyekye,
S. Salminen Organizational Safety Climate and Work
Experience, International Journal of Occupational Safety
and Ergonomics (JOSE) 2010, Vol. 16, No. 4
[10] Zohar D. The effects of leadership dimensions, safety
climate, and assigned priorities on minor injuries in work
groups. J Organ Behav. 2002;23:75-92. Za: S. A. Gyekye,
S. Salminen Organizational Safety Climate and Work
Experience, International Journal of Occupational Safety
and Ergonomics (JOSE) 2010, Vol. 16, No. 4
[11] Wypadki przy pracy w 2005 roku, Wypadki przy pracy
w 2006 roku, Wypadki przy pracy w 2007 roku, Wypadki
przy pracy w 2008 roku, Wypadki przy pracy w 2009
roku, Wypadki przy pracy w 2010 roku, G³ówny Urz¹d
Statystyczny, Warszawa 2006-2011
[12] Ordysiñski Sz. Pog³êbione analizy wypadków przy pracy w ramach Centrum Analiz Wypadkowych, sprawozdanie z realizacji zadania 07.A.04, CIOP-PIB, etap 2, 2012 rok
[13] Badanie Aktywnoļci Ekonomicznej Ludnoļci Polski
2005-2012, publikacja GUS Warszawa. Aktywnoļæ
ekonomiczna ludnoļci Polski I kwarta³ 2012 r. Aktywnoļæ
ekonomiczna ludnoļci Polski II kwarta³ 2012 r. Aktywnoļæ
ekonomiczna ludnoļci Polski III kwarta³ 2012 r. Aktywnoļæ
ekonomiczna ludnoļci Polski IV kwarta³ 2012 r. GUS,
Warszawa 2012
[14] Chi C., Chang T.-C., Ting H.-I. Accident patterns and
prevention measures for fatal occupational falls in the
construction industry, ELSEVIER, Applied Ergonomics 36
(2005) 391-400
[15] E. Balasiñska-Ļwitkowska M³odzi w wypadkach przy
pracy – dzia³ania prewencyjne potrzebne natychmiast!
„Bezpieczeñstwo Pracy” 5(416)2006
[16] http://osha.europa.eu/pl/priority_groups/ageingworkers
[17] Ordysiñski Sz. Analizy wybranych danych statystycznych dotycz¹cych wypadków przy pracy.
„Bezpieczeñstwo Pracy” 12(483)2011
[18] Kines P., Andersen L.P.S., Spangnberg S., Mikkelsen K.
L., Dyreborg J. Improving construction site safety through
leader-based verbal safety communication „Journal of
Safety Research” 41 (2010), s. 399-406
Publikacja opracowana na podstawie wyników
II etapu programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeñstwa i warunków pracy”, finansowanego
w latach 2011-2013 w zakresie zadañ s³u¿b pañstwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej. Koordynator programu: Centralny Instytut
Ochrony Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy.