docPobierz - mikroekonomia.net
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz - mikroekonomia.net
Łukasz Kubicki Studenckie Koło Naukowe Polityki Gospodarczej Szkoła Główna Handlowa w Warszawie WIEDZA I INNOWACYJNOŚĆ – CZYLI JAK WYGRAĆ W DOBIE GLOBALIZACJI 1. Wprowadzenie Wiek XX i początek wieku XXI to ogromne zmiany w gospodarce światowej. Nowa faza rewolucji technicznej, daleko idąca globalizacja rynków, umiędzynarodowienie produkcji to tylko niektóre przykłady owych zmian.1 Procesy globalizacji zdobywają coraz większe znaczenie. Oddziaływają one na sposób funkcjonowania firm. Każde przedsiębiorstwo chcące odnieść sukces rynkowy, musi uwzględniać w swojej strategii globalne otoczenie, w którym funkcjonuje. Gospodarka międzynarodowa to forum wzmożonej walki konkurencyjnej, w której sukces odniosą wyłącznie te firmy, które najlepiej dostosują się do nowej rzeczywistości. Obecnie, w XXI wieku nastąpiła degradacja triady tradycyjnych czynników produkcji: ziemi, kapitału i pracy. Okazuje się, że dostęp do nich nie może zagwarantować firmie rynkowego sukcesu. Decydującym, czwartym czynnikiem produkcji stała się wiedza. Dzięki światowej literaturze, internetowi i innym środkom przekazu dostęp do niej stał się niemal powszechny. Ograniczona jest natomiast szansa tworzenia wiedzy technicznej, technologicznej, ekonomicznej, organizacyjnej i przetwarzania jej w innowacje.2 To właśnie ta umiejętność stała się kluczem do sukcesu w dobie globalizacji procesów gospodarowania. 2. Globalne otoczenie procesów gospodarowania Globalizacja to termin wieloznaczny. W literaturze ekonomicznej nie ma powszechnie akceptowanej definicji. Dla jednych globlalizacja to rozległa sieć ekonomicznych i informacyjnych powiązań łączących różne części świata.3 Niektórzy rozumieją pod tym pojęciem najbardziej zaawansowaną formę umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, realizowaną na płaszczyźnie rynków, sektorów i przedsiębiorstw.4 Globalizacja rynków oznacza zrastanie się różnych i początkowo niezależnych rynków w ponadnarodowe. Powoduje ona zacieśnianie wzajemnych powiązań handlowych i inwestycyjnych między gospodarkami. Globalizacja rynków w dużym stopniu ułatwia ujednolicenie światowej podaży, w mniejszym natomiast, światowego popytu. 1 G. W. Kołodko, Globalization and Catching-up. From Recession to growth in Transition Economies", IMF Working Paper, International Monetary Fund, Washington 2000, ss. 4-5. W. Janasz, K. Janasz, M. Prozorowicz, A. Świadek, J. Wiśniewska, Determinanty innowacyjności przedsiębiorstw, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2002, ss. 10-11. 3 L.R. Brown, Ch. Flavin, H. French, Raport o stanie świata, U progu nowego tysiąclecia, Książka i wiedza, Warszawa 2000, s.18. 4 B. Fischer, Globalisation and the competitivness of regional blocs, „Intereconomics” nr 4/1998, ss. 164-165. 2 64 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Globalizacja branż lub sektorów ma miejsce wówczas, gdy pozycja konkurencyjna firm w jednym kraju uzależniona jest od pozycji konkurencyjnej w innych państwach. Globalizacja poszczególnych branż wymusza proces globalizacji firm. Globalizację określa się również często, jako proces scalania gospodarek narodowych przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych. Jest ona efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.5 Globalizacja nast•puje dlatego, •e mened•erowie w konkretnych firmach podejmuj• decyzje, których efektem jest zwi•kszony przep•yw kapita•u, towaru, know-how, a tak•e ludzi. Podejmuj• oni takie decyzje coraz cz••ciej, bowiem globalizacja staje si• zarówno •atwiejsza, jak i bardziej po••dana. Zatem, co sprzyja przyspieszeniu globalizacji? Po pierwsze, coraz wi•cej krajów zaczyna wdra•a• zasady gospodarki wolnorynkowej. Przej•cie od mentalno•ci „planowanej” do „rynkowej” nie tylko u•atwia procesy globalizacji, ale powoduje, •e swobodny przep•yw towarów, us•ug, ludzi i know-how jest w ogóle mo•liwy. Od czasu zako•czenia drugiej wojny •wiatowej rosn•ca fala ideologii wolnorynkowej, która mia•a swój pocz•tek w krajach rozwini•tych, obj••a Kore• Po•udniow•, Tajwan, Singapur, kolejne „tygrysy” Azji Po•udniowo-Wschodniej, a obecnie ogarnia Chiny, Indie, Ameryk• •aci•sk•, cz••• Afryki, kraje Europy •rodkowo-Wschodniej, w tym Rosj•. Liczba krajów prowadz•cych liberaln• polityk• inwestycyjn• przekracza obecnie 120.6 Po drugie, globalizacja post•puje, bowiem ekonomiczny •rodek ci••ko•ci przesuwa si• z krajów rozwini•tych na kraje rozwijaj•ce si•. Liberalizacja gospodarcza promuje konkurencj•, innowacyjno••, nowe inwestycje kapita•owe i szybszy rozwój gospodarczy. Oznacza to, •e mened•erowie wielkich korporacji my•l•cy o rozwoju swoich przedsi•biorstw, musz• uwzgl•dni• w strategiach nie tylko kraje rozwini•te, ale tak•e te rozwijaj•ce si• i b•d•ce w trakcie procesu transformacji. Trzecim, bardzo istotnym czynnikiem, maj•cym wp•yw na globalizacj• procesu gospodarowania jest rewolucja informatyczna obejmuj•ca skokowy post•p w gromadzeniu, przetwarzaniu i przesy•aniu informacji. Tabela 1 Ceny komputerów w latach 1960-1990 5 A. Budnikowski, Zagrożenia związane z globalizacją procesu gospodarowania i możliwości ich pokonywania ze szczególnym uwzględnieniem Polski, w: Globalizacja w gospodarce światowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 2000, s. 39. 6 World Economic Outlook 2000, Chapter III: Transition – Experience and Policy Issues”, International Monetary Fund, Washington, DC 2000, ss. 127-201. Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... Rok 1960 1970 1980 1990 65 Cena komputerów 1990=1,00 125,0 19,47 3,62 1,0 •ród•o: Der Fischer Weltalmanach 1998, Frankfurt am Main 1997, s. 999. Aktualna rewolucja internetowa zwi•zana z tzw. czwart• rewolucj• przemys•ow•, czyli rozpowszechnianiem si• technik informatycznych i komputeryzacj• naszego •ycia ogarnia ca•okszta•t procesów spo•eczno-gospodarczych i politycznych. Jest ona jedn• z decyduj•cych determinant procesu globalizacji. E-business pozwala na osi•gni•cie przewagi konkurencyjnej nad partnerami nie wykorzystuj•cymi tego •rodka promocji gospodarczej, marketingu czy handlu. Dzi•ki nowej technologii prze•amywane s• dotychczasowe bariery odleg•o•ci, a tak•e bariery czasowe. Handel on-line mo•e odbywa• si• w rzeczywistym czasie pomi•dzy partnerami znajduj•cymi si• w ró•nych krajach. Internet zmienia sposób edukacji, prowadzenia bada• naukowych, wp•ywa na funkcjonowanie administracji i niemal wszystkich sektorów gospodarki. Rewolucja internetowa to ogromna szansa przyspieszenia tempa wzrostu gospodarczego. Powy•sze osi•gni•cia techniczne i organizacyjne pozwoli•y znacznie zintensyfikowa• istniej•ce wi•zi gospodarcze mi•dzy krajami, a tak•e wi•zi handlowe mi•dzy firmami. Kolejnym, czwartym czynnikiem determinuj•cym pr•dko•• procesów globalnych jest otwarcie granic dla handlu, inwestycji i transferów technologii. Stwarza to nie tylko nowe mo•liwo•ci rynkowe, ale tak•e pozwala konkurencji zagranicznej wej•• na nowe rynki. W rezultacie globalizacja fundamentalnie zmienia otoczenie funkcjonowania firm, czyni•c je globalnym. Jakie szanse stawia zatem globalizacja przed menadżerami i przedsiębiorstwami? Globalizacja oznacza uruchomienie tego samego mechanizmu ekonomicznego, który wymusza wzrost produktywności w skali rynku lokalnego czy krajowego, również w skali globalnej, światowej, wychodzącej poza dwa wymienione pojedyncze rynki. Narzędziem wzrostu tej produktywności jest przepływ kapitału z gospodarek gorszych do lepszych i odpowiednio z przedsiębiorstw i przedsięwzięć, które gwarantują lepsze od innych wykorzystanie powierzonych im kapitałów. Dlatego też zjawiska o charakterze globalnym oddziaływają na procesy decyzyjne nie tylko poszczególnych rządów, ale także menadżerów w konkretnych firmach. Warto jednak zauważyć, iż globalizacja nie dąży do pełnej integracji wszystkich gospodarek krajowych i wszystkich przedsiębiorstw. Bowiem w pęd globalizacji zostają włączone tylko najbardziej innowacyjne i elastyczne organizacje i to właśnie one są jej głównymi beneficjantami. Przykładem, potwierdzającym powyższą tezę jest struktura wydatków na badania i rozwój. Okazuje się, iż kraje triady (Azja Wschodnia, Ameryka Północna i Europa Zachodnia) tworzą 97% globalnych wydatków na badania i rozwój. Biorąc pod uwagę, iż to właśnie te kraje posiadają obecnie przewagę konkurencyjną i 66 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych najsilniejsze gospodarki na świecie, można wnioskować, iż m.in. wielkość wydatków na badania i rozwój jest jednym z czynników decydujących o konkurencyjności państw. Azja Wschodnia 20% Inne kraje 3% Ameryka Północna 47% Europa Zachodnia 30% Wykres 1. Udział grup krajów (bez Europy Środkowo-Wschodniej) w wydatkach na badania i rozwój Źródło: A. Zorska, Ku globalizacji?, PWN, Warszawa 2002, s. 28. Globalizacja stwarza ogromne szanse i korzyści zarówno dla krajów, jak i dla przedsiębiorstw. Wymusza ona bowiem innowacyjność, a ta oznacza nowocześniejsze produkty, mniejsze koszty, lepsze, przyjazne środowisku i ludziom, energooszczędne technologie. Bez innowacyjności, nowych produktów, procesów, technologii firma nie miałaby szans przetrwać na globalnym rynku. 3. Gospodarka oparta na wiedzy Globalizacja procesów gospodarowania wymusiła głębokie zmiany, które zachodzą w wymiarze międzynarodowym, a dotyczą kwestii zarówno społecznych, gospodarczych, jak i politycznych. Do najbardziej widocznych można zaliczyć wpływ, jakie na przedsiębiorstwa i inne instytucje wywiera postęp w zakresie nowoczesnych technologii. Obecnie to nie trzy tradycyjne czynniki produkcji są podstawą przewag konkurencyjnych przedsiębiorstw. Stanowi ją natomiast wiedza, a ściślej umiejętność jej właściwego wykorzystania. Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... 67 Coraz więcej osób pracuje w dziedzinach związanych z gromadzeniem, przetwarzaniem, czy też przesyłaniem informacji. Następuje zmiana struktur gospodarek. Co więcej, prowadzenie działalności w „tradycyjnych” branżach wymaga również uwzględnienia najnowszych rozwiązań technologicznych oraz aktywnego wykorzystania informacji. Tempo i znaczenie tych zmian spowodowały, iż współczesna gospodarka często określana jest mianem gospodarka oparta na wiedzy (the knowledge-based economy). Powszechnie uważa się, iż wiedza stała się podstawową przyczyną rozwoju i wzrostu gospodarczego. Wiążą się z tym szanse postępowych zmian podnoszących jakość życia ludzi. W krajach najwyżej rozwiniętych gospodarczo, chcących utrzymać swe czołowe pozycje na światowych rynkach wiedza jest atutem pomocnym w osiąganiu nowoczesności i dobrobytu. Tezę tą potwierdza poniższy wykres przedstawiający udział grup krajów w liczbie studentów. Z krajów triady (Azji Wschodniej, Ameryki Północnej i Europy Zachodniej) pochodzi przeszło 72% wszystkich studentów. Inne kraje 18% Ameryka Północna 36% Europa ŚrodkowoWschodnia 10% Azja Wschodnia 20% Europa Zachodnia 16% Wykres 2. Udział grup krajów w liczbie studentów szkół wyższych Źródło: A. Zorska, Ku globalizacji?, PWN, Warszawa 2002, s. 28. W gospodarce opartej na wiedzy powstaje społeczeństwo informacyjne, to znaczy takie, które uznaje zasadę konkurencji, jako fundamentalny mechanizm organizacji zarówno społeczeństwa, jak i gospodarki. Społeczeństwo to jest innowacyjne, co oznacza, iż klimat przez nie wytwarzany sprzyja wprowadzaniu zmian. Wyróżniamy zatem społeczeństwa chętne lub mające awersje do innowacji. (innovation prone and innovation averse societies). Szczególnie negatywny jest przypadek, w którym elity polityczne danego społeczeństwa mają awersję do innowacji.7 7 A. Kukliński, Konkurencyjne społeczeństwo permanentnej edukacji jako twórca gospodarki opartej na wiedzy w: Gospodarka oparta na wiedzy jako wyzwania dla Polski XXI wieku, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa 2001, s. 2. 68 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych Społeczeństwo informacyjne jest społeczeństwem permanentnie kształcącym się. Okazuje się bowiem, iż gospodarka oparta na wiedzy jest tworzona przez ludzi, którzy rozumieją konieczność ustawicznego kształcenia i odnawiania zasobów swojej wiedzy i umiejętności. W erze tworzenia się społeczeństwa informacyjnego bardzo dynamicznie przebiega rozwój technologii informacyjnej (IT). Mówi się wręcz, iż rewolucja informacyjna, w którą wchodzi obecnie rozwinięty świat stwarza niezwykłe szanse dla jednostek i społeczeństw. Szanse te zależą głównie od ich przedsiębiorczości i innowacyjności. Rozwój technologii informacyjnej implikuje tworzenie gospodarki elektronicznej. Pod jej pojęciem należy rozumieć tę część gospodarki krajowej i międzynarodowej, w której są stosowane narzędzia współczesnej technologii. W skład tej gospodarki zalicza się podmioty (przedsiębiorstwa), zasoby informacyjne (w tym również zasoby wiedzy), środki techniczne (komputery, oprogramowanie, sieci teleinformatyczne), procedury.8 Podstawowym elementem gospodarki informacyjnej jest tworzenie przestrzeni informacyjnej, co wymaga przeznaczania znacznych środków na technologię informacyjną. Tempo kształtowania przestrzeni informacyjnej staje się decydującym czynnikiem świadczącym o konkurencyjności, zarówno danej gospodarki jak i podmiotów gospodarczych w niej działających. Pomimo tego, że żyjemy w erze komputerowej, to według wskaźnika ISI9 tylko 55 najwyżej rozwiniętych krajów na świecie tworzy 99,5% globalnych nakładów na technologie informatyczne. Pozostałe 150 państw z około 2 miliardami ludności inwestuje w IT zaledwie 0,5%.10 70000 60000 50000 40000 30000 20000 8 Niemcy Wielka Brytania Hiszpania Rosja Czechy Węgry Słowacja Polska 0 Włochy 10000 Nowa gospodarka i jej implikacje dla długofalowego wzrostu w krajach postsocjalistycznych, materiały pokonferencyjne, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, materiały konferencyjne, Warszawa 2001, ss. 1-5. 9 ISI - Indeks Społeczeństwa Ery Komputerowej opracowywany przez World Times. Przez jego pryzmat oceniany jest stan i tendencje rozwojowe potencjału informatycznego, decydującego o zdolnościach rozwojowych i konkurencyjnych gospodarki. 10 G. W. Kołodko, Moja Globalizacja, Gospodarka ery komputerowej, Dom Organizatora, Toruń 2001, ss. 132133. Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... 69 Wykres 3. Wydatki w krajach Europy Środkowo-Wschodniej na technologię informacyjną w 2000 r. (w mln Euro) w porównaniu z wybranymi krajami Unii Europejskiej Źródło: European Information Technology, Observatory 2000 – Millenium Edition. Analiza powyższych danych jednoznacznie wskazuje, iż wydatki na technologię informacyjną ponoszone zarówno w Polsce, jak i w krajach Europy ŚrodkowoWschodniej są relatywnie niskie. Przykładowo Wielka Brytania, której PKB jest prawie dziewięciokrotnie większe, niż w Polsce, wydaje na technologię informacyjną ponad dwadzieścia razy więcej. Tak ogromne dysproporcje w wydatkach na kluczowy czynnik budowy gospodarki elektronicznej powoduje, iż konkurencyjność naszej gospodarki, jak i przedsiębiorstw w niej działających jest poważnie zagrożona. O stanie rozwoju infrastruktury informatycznej świadczy ilość użytkowników internetu w danym kraju. Tabela 2 Użytkownicy internetu w Europie, procent populacji (dane z 1998 roku) Kraj Polska Rosja Anglia Dania Francja Holandia Niemcy Szwecja Turcja % całej populacji Źródło danych 2,9 Nua est 0,7 Russian Centre for Internet Technologies 9 NOP Research Group 16 Poltkien 6 NOP Research Group 8,4 Nipo 8,7 GfK 27 Sifo Interactive Med. 1 Nua est Źródło: Nowa gospodarka i jej implikacje dla długofalowego wzrostu w krajach postsocjalistycznych, materiały pokonferencyjne, Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2001, s. 20. 4. Zarządzanie wiedzą – wyzwanie dla firm w realiach nowej ekonomii Globalizacja procesów gospodarowania, powstanie gospodarki opartej na wiedzy, zmienność warunków funkcjonowania biznesu, a także wzrost konkurencji spowodowały, iż wiedza jest kluczowym zasobem firmy, a jej właściwe wykorzystanie sposobem myślenia i działania w nowej ekonomii. Elementy wiedzy odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu rozwoju przedsiębiorstwa. Dlatego też menedżerowie współczesnych firm coraz częściej doceniają znaczenie wiedzy, jako elementu zarządzania biznesem. Coraz częściej wskazuje się wręcz na konieczność zarządzania wiedzą, które ma na celu zwiększenie i kreowanie wartości firmy poprzez bardziej efektywne wykorzystanie know-how i doświadczenia. Wiedza staje się ważnym zasobem przedsiębiorstwa, zaliczamy do niej nieuchwytne części (intangible assets) firmy: • patenty, 70 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych • • • • • posiadana i opanowane technologie, bazy danych wiedzę na temat sfery publicznej, know-how, którym dysponują pracownicy firmy, doradcy, dostawcy i dystrybutorzy, kulturę przetwarzania informacji, reagowanie na nowości.11 Należy jednak zaznaczyć, iż jest to zasób wyjątkowy, bowiem jest on przywiązany do konkretnych osób, nie jest łatwy do przekazania, im bardziej jest wykorzystany, tym bardziej zyskuje na wartości, a niewykorzystany znika. Szczególny charakter wiedzy powoduje, iż zarządzanie nią staje się nowym wyzwaniem zarządzania.12 Nie przypadkowa jest pionierska i wiodąca rola firm konsultingowych w rozwoju zarządzania wiedzą. Firmy te bazują na umiejętnościach, wiedzy i zdolnościach swoich konsultantów, a ich głównym produktem jest „produkt intelektualny”. Obecnie każda firma konsultingowa posiada system zarządzania wiedzą. Najbardziej zaawansowane są duże, wiodące firmy o zasięgu międzynarodowym: McKinsey&Co, Ernst&Young, KPMG. U podstaw sukcesu tych korporacji leży umiejętne zarządzanie wiedzą. Przedsiębiorstwo, w której stosuje się zarządzanie wiedzą określamy, jako organizację uczącą się. Model takiej organizacji jest odpowiedzią na dynamiczne i złożone otoczenie. Liczne współzależności pomiędzy organizacją, a otoczeniem pozwalają zespołom ludzi uczyć się i w ten sposób tworzyć organizację uczącą się. W jaki zatem sposób zarządzanie wiedzą może stać się źródłem przewagi konkurencyjnej? Zaznaczono już, że zmienia się charakter konkurowania przedsiębiorstw. Coraz mniejszą wagę odgrywa sam produkt, co wynika z faktu, iż cechy jakościowe produktu są bardzo łatwe do skopiowania i nie mogą stanowić trwałego źródła przewagi konkurencyjnej. Znacznie większego znaczenia nabierają zatem czynniki niematerialne, które umożliwiają lepsze wykorzystanie potencjału danej firmy. Zarządzanie wiedzą to umiejętność efektywnego wykorzystania dostępnych zasobów wiedzy przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia przez nie przewagi konkurencyjnej. Pozwala ono osiągnąć założone cele strategiczne dzięki usprawnieniu funkcjonowania organizacji, bardziej efektywnemu wykorzystaniu zasobów, umiejętności, zdolności, doświadczenia, wypracowanych zasad i procedur, a także możliwości technologicznych organizacji.13 Na proces zarządzania wiedzą składają się: • ustalenie celów, • identyfikacja wiedzy, • pozyskanie wiedzy, • rozwój wiedzy, • transfer wiedzy, • wykorzystanie wiedzy, • zachowanie wiedzy, • pomiar efektów.14 11 A. Koźmiński, Zarządzanie wiedzą warunkiem konkurencyjności firmy. Referat na VII Kongres Ekonomistów Polskich, PTE, Warszawa 2001, ss. 2-5. 12 S. Barnes, Knowledge management systems. Theory and practice, Thomson Learning, London 2002, ss.15-18. 13 G. Probst, Zarządzanie wiedzą w organizacji, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002, s. 25. 14 Ibidem. 71 Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... Philips jest przykładem firmy, która wprowadziła system zarządzania wiedzą. Według menedżerów Philipsa wiedza to ten zasób firmy, który pozwala na mądre prowadzenie biznesu. Wiedza pozwala pracować sprytniej. Zarządzanie wiedzą polega na zapewnieniu dostępności zarówno informacji jak i ekspertyzy w określonym miejscu i określonym czasie zgodnie z wymaganiami biznesowymi. Informacje to wszystko to, co można przenieść w postaci nośnika fizycznego. Ekspertyza to umysły ludzki. W zarządzaniu wiedzą istotne jest, aby mieć dostęp zarówno do informacji, jak i do ekspertyzy w pożądanym miejscu i czasie. W Philipsie, który zatrudnia 192000 ludzi w ponad 60 krajach, jest to bardzo istotne, ponieważ firma musi być szybsza, niż konkurencja jeśli chodzi o dostarczanie nowych rozwiązań.15 Jak proces zarządzania wiedzą wygląda w innych polskich przedsiębiorstwach? Wyniki badań przeprowadzonych pośród 500 największych polskich przedsiębiorstw wskazują, iż w Polsce to klient jest w centrum uwagi menedżerów. Przedstawiciele firm uznali markę i korzystne relacje z klientami za najważniejsze źródło przewagi konkurencyjnej. Bardzo niepokojące jest niedocenianie przez menedżerów zarządzania wiedzą i innowacji. A zatem tych czynników, które wydają się być decydujące w konkurencji na globalnym rynku. Sprawnoœæ wewnêtrznych procesów Innowacyjnoœæ K orzystne relacje z dostawcam i Pracownicy W iedza/kapita³intelektualny firm y M arka K orzystne relacje z klientam i 0 najm niejwa¿ne 1 2 3 4 5 6 najwa¿niesze Wykres 4. Najważniejsze źródła przewag konkurencyjnych wg menedżerów polskich firm Źródło: Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych pośród 500 polskich przedsiębiorstw, zaprezentowanych podczas Konferencji: Zarządzanie Wiedzą, Strategia Sukcesu, Pałac Staszica PAN, Warszawa 2002. Obiecujące są natomiast wyniki badań dotyczące przyszłości. Wskazują bowiem one jednoznacznie, iż koncepcja zarządzania wiedzą staje się coraz bardziej popularna, także pośród polskich przedsiębiorstw. Taki trend ukazuje rosnącą rolę wiedzy w procesie gospodarowania. 15 8. Zarządzanie Wiedzą, Strategia Sukcesu, materiały pokonferencyjne, Pałac Staszica PAN, Warszawa 2002, s. 72 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych W ³¹czenie zarz¹dzania wiedz¹ w system m otywowania Powo³anie osób odpowiedzialnych za zarz¹dzanie wiedz¹ Rozbudowa/tworzenie infrastruktury zwi¹zanej z zarz¹dzaniem wiedz¹ Szkolenia w zakresie zarz¹dzania wiedz¹ D oradztwo przy wdra¿aniu zarz¹dzania wiedz¹ 0 10 20 obecnie 30 40 50 60 planowane Wykres 5. Procent firm, w których są lub będą ponoszone koszty na inwestycje związane z zarządzaniem wiedzą Źródło: Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych pośród 500 polskich przedsiębiorstw, zaprezentowanych podczas Konferencji: Zarządzanie Wiedzą, Strategia Sukcesu, Pałac Staszica PAN, Warszawa 2002. 5. Innowacyjność – klucz do sukcesu w biznesie Rzeczywistość, w jakiej funkcjonują przedsiębiorstwa i rozwija się współczesne zarządzanie, ulega przemianom w zakresie techniki i technologii, w sferze finansowania i własności. Wraz z tymi zmianami, ulegają przeobrażeniu wyzwania stojące przed firmami. Jeszcze 10 lat temu była nim restrukturyzacja, obniżenie kosztów czy też podnoszenie jakości produktów. Obecnie zadania te nie gwarantują sukcesu. Okazuje się, iż przetrwanie i rozwój organizacji zależą od jej zdolności do bycia elastyczną i umiejętności dostosowania się do zmian zarówno na jej poziomie, jak i w jej otoczeniu.16 Niespotykane dotychczas przyspieszenie zmian w otoczeniu przedsiębiorstw wymaga od zarządów firm umiejętnego działania, rozpoznawania szans i zagrożeń. Innowacyjność określana jest jako zdolność do poszukiwania i wykorzystywania w praktyce wyników badań naukowych, nowych koncepcji i wynalazków. Zatem za innowacyjne można uznać te firmy, które tworzą nowe produkty (innowacja produktu) 16 V. Kisfalvi, The Threat of Failure, the Perils of Success and CEO Character: Sources of Strategic Persistence, “Organisation Studies”, nr 3/2000, s. 611. Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... 73 oraz te, które charakteryzuje zdolność do ciągłego adaptowania się do zmian zachodzących w ich otoczeniu (innowacja procesu).17 Istotną rolę pełnią również innowacje: finansowe, marketingowe, innowacje w sferze zarządzania zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie, jak i innowacje w zarządzaniu i organizacji. Znaczne zwiększenie zainteresowania innowacjami jest konsekwencją zarówno rozwoju wiedzy dotyczącej procesów innowacyjnych, jak i rozpoznania siły ich wpływu na sukces firmy. Na globalnym rynku liczą się bowiem, te przedsiębiorstwa, które w umiejętny sposób adaptują się do ciągle zmieniającej się rzeczywistości, poprzez wprowadzanie innowacji we wszystkich sferach swego działania. Już prawie wszędzie kreatywność, innowacyjność technologiczna i organizacyjna, parcie do przodu daje szanse nie tylko na przetrwanie, ale także na rozwój. Model rozwojowy zorientowany na wzrost produktywności i innowacyjności, oparty na zarządzaniu wiedzą i kapitale ludzkim, wykazuje zdecydowaną przewagę wobec postaw zachowawczych. Jakie czynniki zatem decydują o innowacyjności? Można je podzielić na wewnętrzne, zależne od danego przedsiębiorstwa, jak i zewnętrzne, wynikające z polityki gospodarczej państwa. Do czynników wewnętrznych należy zaliczyć przede wszystkim: • czynniki demograficzne (dostępność wykwalifikowanych fachowców, posiadających wiedzę z zakresu zarządzania), • czynniki finansowe (dostępność źródeł finansowania działalności gospodarczej). Czynniki zewnętrzne stanowią natomiast: • czynniki stanowiące o ogólnym rozwoju nauki i techniki, • funkcjonalne uregulowania prawne, • lokalne rozwiązania podatkowe wspierające innowacyjność, • politykę społeczną państwa, która powinna wspierać rozwój jednostek, umożliwiać kształcenie się, ale także gwarantować wykształconym kadrom możliwość efektywnej pracy dla rozwoju firm i branż.18 W polskich realiach negatywnie na innowacyjność wpływają istniejące uregulowania prawne. Uzyskanie patentu zajmuje 4 lata, a część firm w ogóle nie patentuje swych rozwiązań, ponieważ z powodu szybkiego rozwoju techniki, patent po 4 latach nie ma żadnej wartości. Takie uregulowania prawne powodują, iż począwszy od roku 1990 liczba zarejestrowanych, jak i zgłaszanych patentów stale maleje. W tym samym czasie rośnie liczba zarejestrowanych wynalazków zagranicznych. 17 S. Gomułka, Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, CASE, Warszawa 1998, s. 18. A. Żołnierski, Środowisko innowacyjności, Biuletyn Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, nr 17/2001, s. 2. 18 74 Przedsiębiorczość kluczem do sukcesu młodych wynalazki zagraniczne zarejestrowane wynalazki zagraniczne zg³oszone patenty krajowe zarejestrowane 1990 1999 patenty krajowe zg³oszone 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 Wykres 6. Liczba zgłoszonych i zarejestrowanych w Urzędzie Patentowym patentów krajowych i wynalazków zagranicznych Źródło: Polska Statystyka publiczna w www.stat.gov.pl, dnia 25 listopada 2002. Kolejnym aspektem wymagającym komentarza jest finansowanie innowacji. Powszechnie uważa się, że brak wystarczających kapitałów jest główną przyczyną niskiej innowacyjności polskich firm. Okazuje się jednak, iż kapitał, który może wspierać innowacyjne przedsiębiorstwa nie jest całkowicie wykorzystany. W ocenie przedstawicieli funduszy inwestycyjnych brakuje w Polsce odpowiednio przygotowanych projektów.19 Co więcej w Polsce fundusze inwestycyjne zainwestowały w branże innowacyjne (łączność, internet, IT, elektronika, medycyna, biotechnologie) jedynie 31 mln euro z kwoty 7,4 mld euro, jaką w ubiegłym roku zainwestowano w Europie.20 Tabela 3 Inwestycje funduszy venture capital w branże innowacyjne w 2001 r. Kraj Czechy Portugalia Polska Grecja Węgry Austria Niemcy Wielka Brytania 19 20 Kwota inwestycji (mln euro) 18 22 31 35 60 68 1556 1897 Z. Zwierzchowski, Jest kapitał, nie ma innowacji, Rzeczpospolita z dnia 07 listopada 2002. Ibidem. 75 Ł.Kubicki, Wiedza i innowacyjność – czyli jak wygrać ... Źródło: Money for Growth PricewaterhauseCoopers. – the European Technology Investment Report 2001, Wprowadzając innowacje przedsiębiorstwa zwiększają wydajność i jakość pracy oraz unowocześniają procesy wytwórcze. Poprzez innowacje ulega poprawie jakość i konkurencyjność oferty produktowej, a co bezpośrednio zwiększa potencjał eksportowy przedsiębiorstwa i szanse realizacji celów strategicznych. Innowacje umożliwiają również poprawę sprawności i efektywności działania poprzez lepsze wykorzystanie zasobów. Należy zwrócić uwagę, iż strategia innowacyjna nie jest pozbawiona niepewności i ryzyka. Każdy przedsiębiorca, działający w sektorze nowych technologii, musi uwzględniać nie tylko ryzyko handlowe, ale również ryzyko technologiczne. Wiąże się ono m.in. z koniecznością znalezienia i utrzymania zespołu wysoko wykwalifikowanych pracowników. Przykład firmy Philips, pokazuje jak istotna w biznesie staje się innowacyjność: Przedsiębiorstwo ma być liderem pod względem innowacji i najnowszych technologii. Jest to obszar biznesowy podlegający nieustannym zmianom. Nieustanna zmiana to jedyna stała rzecz. Rynki światowe są coraz bardziej otwarte, co oznacza, że firma ma konkurentów na całym świecie. Usystematyzowane zarządzanie wiedzą wynika z dążenia do sprostania tej konkurencji. Zakończył się okres, kiedy zgromadzony kapitał i wiedza oraz pozyskanie udziały w rynku pozwalają na bezpieczne przetrwanie firmy przez następne lata.21 6. Zakończenie Wiek XXI to czas kształtowania się nowej gospodarki, w której kluczowymi czynnikami, decydującymi o sukcesie organizacji stają się wiedza i innowacja. Działanie w turbulentnym otoczeniu biznesowym, którego jedyną stałą cechą jest zmiana a pewną niepewność, jest trudne i wymaga umiejętności szybkiego podejmowania decyzji, których efektem są zmiany i innowacje. W takiej rzeczywistości motorem działania staje się szeroko rozumiana przedsiębiorczość, której istota tkwi w kreatywności, elastyczności i gotowości do podejmowania ryzyka. Wyróżnikiem przedsiębiorczości jest jej unikatowość, wyjątkowość. Oznacza bowiem ona tworzenie czegoś nowego, niesprawdzonego i niepowtarzalnego, różnych rzeczy w różnych kombinacjach.22 21 8. Zarządzanie Wiedzą, Strategia Sukcesu, materiały pokonferencyjne, Pałac Staszica PAN, Warszawa 2002, s. 22 B. Nooteboom, Learning and Innovation in Organizations and Economies, Oxford University Press, Oxford 2000, s. 78.
