atypowy rozwój mózgu

Etyczny kontekst wykluczania
„trudnych przypadków” z
postępowania diagnostycznego na
przykładzie dysleksji rozwojowej.
Dr Dorota Bednarek
Katedra Neurorehabilitacji
SWPS, Warszawa
Kodeks
Etyczno - Zawodowy Psychologa, PTP
Psycholog ustosunkowuje się twórczo do
zastanego dorobku swojej dyscypliny.
Założenie: istnieją „trudne przypadki”
(nietypowy wzór objawów;
zaburzenia sprzężone).
Ethical Principles of Psychologists and
Code of Conduct, APA
Wszyscy mają prawo do dostępu i korzyści
płynących z zastosowania psychologii, w
równym stopniu, równej jakości usług.
Teza:
W diagnostyce w kierunku dysleksji „trudne
przypadki” są wykluczane systemowo.
Kryteria wykluczające w praktyce:
•
•
•
•
IQ poniżej 70 (upośledzenie umysłowe);
Poważne wady narządów zmysłów;
Niekorzystne środowisko;
Poważne problemy zdrowotne (np.
neurologiczne).
Dysleksja
specyficzne zaburzenia
czytania
Specyficzne i znaczące upośledzenie
umiejętności czytania, za które nie są
odpowiedzialne wyłącznie: wiek umysłowy
dziecka, problemy ostrości wzroku lub
nieadekwatny proces nauczania.
Specyficzne zaburzenia czytania
Należą do specyficznych zaburzeń rozwoju
umiejętności szkolnych i do zaburzeń rozwoju
psychicznego:
Zaburzenie lub opóźnienie tych funkcji, które są
ściśle związane z procesem biologicznego
dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego.
Teza:
kryteria wykluczające diagnozę w kierunku
dysleksji w „trudnych przypadkach” NIE
wynikają ze współczesnych standardów WHO.
Brak kryteriów wykluczających
w ICD-10:
• Takie trudności w uczeniu się nie są
bezpośrednim rezultatem innych zaburzeń
(jak: upośledzenie umysłowe, duże deficyty
neurologiczne, niewyrównane problemy
wzroku i słuchu lub zaburzenia emocjonalne)
chociaż mogą one występować w tych
zaburzeniach (ICD-10, 2000, s. 202).
Dlaczego nadal w praktyce obowiązują
kryteria wykluczające?
Dostępne narzędzia diagnostyczne nie pozwalają
na rozstrzygnięcie czy obserwowane trudności
w czytaniu (i pisaniu) wynikają bezpośrednio
ze sprzężonego zaburzenia.
• Trudność diagnostyczna zostaje „rozwiązana”
przez wykluczenie „trudnych przypadków”…
Konkluzja:
• Należy zadbać o prawo „trudnych
przypadków” do rzetelnej diagnozy
psychologicznej. ☺
• Przypadek Zosi:
- 10 lat, diagnoza dysleksji, opinia
psychologiczna, dostosowanie
systemu oceny i egzaminowania;
- 15 lat, zaczynają się napady padaczkowe.
Cud: zaburzenia neurologiczne wyleczyły Zosię
z dysleksji.
W związku z chorobą neurologiczną odebrano
dziecku uprawnienia do dostosowania
systemu oceny i egzaminowania!
Specyficzne zaburzenia czytania
– podłoże biologiczne;
- początek zawsze w niemowlęctwie lub w
dzieciństwie;
– atypowy rozwój mózgu (Gilger i Kaplan,
2001).
Neurorozwojowe „markery” dysleksji.
percepcja
uwaga
czytanie
pamięć
Funkcje
wykonawcze
pisanie
język
Co wiadomo o dysleksji u Głuchych?
Co wiadomo o dysleksji u Głuchych
• Zaburzenie narządu słuchu (w okresie
przedjęzykwym) prowadzi bezpośrednio do
znacznego obniżenia zdolności czytania i
pisania.
• Czy osoby głuche od wczesnego dzieciństwa
mogą cierpieć na specyficzne zaburzenia
czytania?
• Jakich neurorozwojowych markerów można
szukać?
Atypowy rozwój mózgu:
•
•
•
•
Anomalie percepcji wzrokowej;
Zaburzenia uwagi wzrokowej;
Zaburzenia pamięci wzrokowej;
Zaburzenia szybkiego przetwarzania
wzrokowego;
• Problemy z automatyzacją czynności (funkcje
móżdżku);
• Dysleksja rodzinna…
• W populacji Głuchych, podobnie jak wśród
słyszących, około 10% może cierpieć na
dysleksję.
Samar, V.J. i Parasnis, I. (2005). Dorsal stream
deficits suggest hidden dyslexia among deaf
poor readers: Correlated evidence from
reduced perceptual speed and elevated
coherent motion detection thresholds. Brain
and Cognition, 58, 300–311.
Reading & Dyslexia in Deaf Children
• City University w Londynie, dr Rosalind Herman.
• opracowanie narzędzi do diagnozy czytania u
dzieci głuchych.
• Normy są zbierane oddzielnie w populacji dzieci
niesłyszących mówiących językiem oralnym, a
oddzielnie u dzieci posługujących się naturalnym
językiem migowym.
• Prace mają na celu identyfikację dysleksji wśród
dzieci głuchych, aby umożliwić im korzystanie na
równi z uczniami słyszącymi z programów dla
osób z dysleksją
(http://www.staff.city.ac.uk/~sbbg125/).
Miller, 2007.
6
5
4
słyszący
3
dysleksja
2
głusi
1
0
kategoryzacja
dźwiękowa
kategoryzacja
wzrokow
Dysleksja w czytaniu alfabetem
Braille’a
Atypowy rozwój mózgu:
• Zaburzenia słuchu fonematycznego;
• Zaburzenia świadomości fonologicznej;
• Zaburzenia szybkiego przetwarzania bodźców
słuchowych;
• Centralne zaburzenia słuchu;
• Problemy z automatyzacją czynności (funkcje
móżdżku);
• Dysleksja rodzinna…
• Arter, C. (1998). Braille Dyslexia: Does it Exist?
British Journal of Visual Impairment, 16(2).
• Coppins, N. i Barlow-Brown, F. (2006). Reading
difficulties in blind, braille-reading children.
British Journal of Visual Impairment, 24(1).
• Greaney, R. i Reason, R. (2000). Braille Reading
by Children: Is there a Phonological
Explanation for their Difficulties? Journal of
Visual Impairment, 18(1).
• Veispak, A. i Ghesquière, P. (2010). Could
Specific Braille Reading Difficulties
Result from Developmental Dyslexia? Journal
of Visual Impairment & Blindness, 10(4).
• Uczeń niewidomy z dysleksją:
http://pedagogikaspecjalna.tripod.com/notes/bl
inddyslexia.htm
W Polsce:
• 150 tys. niewidomych i słabowidzących;
10% -> 15 tys. osób;
• Milion głuchych i niedosłyszących;
10% -> 100 tys. osób;
Problem etyczny i merytoryczny:
• Jak zapewnić grupom szczególnie wrażliwym
dostęp do diagnozy dysleksji?
Głusi
Niewidomi
Chorzy
neurologicznie
Należy:
• Opracować specyficzne, znormalizowane
narzędzia diagnozy deficytów czytania i
pisania;
• Opracować narzędzia diagnozy
neurorozwojowych markerów atypowego
rozwoju mózgu.
Na początek:
• Opracować narzędzia diagnozy czytania i
pisania z normami dla wieku i inteligencji.
IQ< 85
10 lat
11 lat
12 lat
IQ <85;115>
IQ> 115
Narzędzia psychologiczne nie spadają z
nieba.
Za ich zaprojektowanie, opracowanie,
znormalizowanie, wdrożenie a także za ich
brak, odpowiedzialność ponoszą
psychologowie.
Tam gdzie wola, znajdzie się i sposób.