Nazwy owoców

Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
Nazwy owoców
Pachn ce, soczyste owoce: gruszki, czere nie, porzeczki, poziomki, arbuzy, pomara cze
lubimy je
nie tylko jesieni . Nie zastanawiamy si nad etymologi ich nazw, a niektóre maj
ciekaw histori . Nazwy owoców w j zyku polskim pojawiały si w ró nych wiekach. Jedne s
rdzennie polskie, inne zostały wcze niej lub pó niej zapo yczone.
Porzeczka i poziomka
Ustalenie pochodzenia nazw: porzeczka i poziomka nie stanowi trudno ci, poniewa słowo
porzeczka wywodzi si odporzecze teren poło ony nad rzek , zapoziomka ‒ od wyra enia
po ziemi. A zatem ‒ obie nazwy wskazywały na miejsce, gdzie te owoce rosły.
Gruszka
Słowo gruszka pojawiło si w polszczy nie ju w XIII w. na oznaczenie gatunku drzewa. Wyraz
pochodzi od prasłowia skiego rzeczownika*grušьka (krušьka)
, który jest zdrobnieniem od
postaci gruša (kruša). Prawdopodobnie słowo gruša stanowiło po yczk bałtosłowia sk .
Etymolodzy doszukuj si tu wpływu j zyka ira skiego i zestawiaj słowia skie i bałtyckie formy
z kurdyjskimi korêši, kurêši.
Co ciekawe, ju na etapie prasłowia skim zdrobnienie wyparło słowo podstawowe i dlatego
najpierw w j zyku polskim drzewo (na którym rosły gruszki) było nazywane gruszka (a nie
grusza), a dopiero od XVIII w. zacz to stosowa nazwgrusza.
Czere
nia
Słowo czere niastosowane na oznaczenie drzewa owocowego pojawiło si w polszczy nie w
XVII w., ale ‒ zanim si utrwaliło ‒ miało bogat histori . Najpierw Prasłowianie przej li słowo
eršaz j zyka łaci skiegocerasus
(
czere nia ), dok d trafiło ono z grekikērasos
(
). W wyniku
kontaminacji (skrzy owania) pierwotnych form *psł. eršaczere nia višьnja
i
wi nia powstał
wyraz psł. * eršь czere
a
nia. Od tego wyrazu powstały staropolskie (w XIV w.) formy:
czrzeszna/czrze nia/trzeszna/traszna.W tym momencie mo na by si spodziewa
stwierdzenia, e od tych form pochodzi obecne słowo:czere nia
. Niestety, nie ‒ j zyk rz dzi si
swoimi prawami ‒ staropolskie formy w XVII w. wyparła ruska po yczka (nawiasem mówi c,
tak e wywodz ca si z prasłowia szczyzny) i to od niej pochodzi współczesna forma
czere nia.
Arbuz
Wyraz arbuz funkcjonował w dawnej polszczy nie tak e w formach obocznych:
karbuz, garbuz,
harbuz, a w XV w. przyjmował równie posta karbusz. Co ciekawe, rzeczownik ten wchodził do
systemu j zyka polskiego na drodze dwóch, odległych w czasie, zapo ycze : najpierw ‒ z
j zyka tureckiego, gdzie istniał rzeczownikkarpuz (pochodz cy od perskiego słowa:charbūza),
a pó niej ‒ z ukrai skiego
harbūz.
1/2
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
Pomara
cza
Po raz pierwszy w polszczy nie pisanej słowopomara czapojawiło si w pocz tkach XVII
stulecia i do tej pory funkcjonuje jako nazwa drzewa i owocu. Obok ogólnopolskiego wyrazu
pomara czai wymarłego ju pomora cza, w gwarach owoc ten nazywano: podmurajec,
podmuraniec, pomazaniec i pomeraniec. Wszystkie polskie formy pochodz od włoskiego
wyra eniapomo d Arancio znacz cego pomara cza .
Przy okazji
Owoce i warzywa z apetytem jedli tak e nasi przodkowie. O tym, co jadł Mikołaj Rej z Nagłowic,
pisał w XVI w. Józef Wereszczy ski: „...zaw dy, kiedy przyjechał, pudło liw jako korzec
krakowski, miodu pra nego pół r czki, ogórków surowych wielkie niecułki, grochu w str czkach
cztery magierki, na ka dy dzie na czco to zaw dy zjadał. A potem z chlebem garniec mleka
zjadłwszy, jabłek z kop ... *)
Barbara Ellwart
*)
• korzec krakowski ‒ miara: 43,7 litra
•r
czka‒ miara miodu (ponad 10 garnków)
• niecułka ‒ drewniane, podłu
ne naczynie wydr
one w jednym kawałku drewna
• magierka ‒ czapka bez daszka
2/2
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)