Ostre regulacje obniżają innowacyjnośĆ banków

sug
OSTRE REGULACJE
OBNIŻAJĄ
INNOWACYJNOŚĆ
BANKÓW
OSTRE REGULACJE OBNIŻAJĄ
INNOWACYJNOŚĆ BANKÓW
Sławomir Lachowski
RYNEK FINANSOWY
Regulacje wprowadzane po 2008 r. w systemie finansowym
w wielu obszarach są hamulcem dla innowacyjnego rozwoju
banków.
2
Tymczasem źródeł kryzysowej sytuacji należy upatrywać
w braku odpowiedniego nacisku na „corporate governance”
banków, opartego na podstawowych wartościach etycznych.
Sławomir Lachowski
finansista, bankowiec,
twórca mBanku.
Wieloletni członek
zarządów polskich
banków, m.in. prezes
zarządu BRE Bank SA,
wiceprezes zarządu PKO
Banku Polskiego SA i PBG
SA w Łodzi. Autor licznych
publikacji z dziedziny
zarządzania.
2016
Głównym źródłem
ostatniego kryzysu
finansowego było
zakorzenione w
3 kulturze
korporacyjnej
największych
instytucji
finansowych dążenie
do maksymalizacji
zysku bez zwracania
uwagi na etyczne
i moralne aspekty
działania
Sprawa oceny jakości i potrzebnego zakresu
kapitałowe, znacznie ogranicza użycie
regulacji w systemie bankowym jest niezwykle
dźwigni finansowej oraz bardziej
ważna. Zarazem wrażliwość tego tematu jest
restrykcyjnie podchodzi do zarządzania
wysoka – polityczny i społeczny odbiór tezy
ryzykiem we wszystkich jego
poluzowania regulacji, nie mówiąc o deregulacji
aspektach. Tymczasem część banków
zazwyczaj jest negatywny. Powszechnie uważa
ma w chwili obecnej potencjalny
się bowiem, że banki i bankierów powinno się
problem z osiągnięciem wymaganych
jak najmocniej kontrolować. Regulacje takie jak
przez te regulacje poziomów
Basel I/II/III/IV, CRD IV / CRR, MiFid, MiFidII,
kapitałowych. Wprowadzenie
EBA, FSB, EMIR, FATCA, FTT (których to skrótów
wyższego współczynnika wypłacalności
nie warto tu nawet rozwijać) oraz liczne
wymusi znaczące podniesienie
rodzime regulacje w postaci rekomendacji,
funduszy własnych banków,
zaleceń, listów „pasterskich” (komunikatów,
co powoduje znaczące zwiększenie
stanowisk, informacji) przyprawiają o migrenę
kosztów pozyskania kapitału
bankowców na wszystkich szczeblach.
bankowego. Banki mogą przenieść tę
Tymczasem podobnie jak w każdej innej
zwyżkę kosztów na kredytobiorców,
dziedzinie przesada może mieć skutki odwrotne
co zmniejsza dostępność kredytów
od zamierzonych. Sądzę, że to właśnie
w całej gospodarce. Co więcej,
obserwujemy w odniesieniu do zakresu
nadmierne regulacje ograniczają
i szczegółowości regulacji w sektorze
możliwość wprowadzania innowacji
finansowym. Przyznają to nawet prominentni
– procesowych i produktowych.
przedstawiciele Komisji Nadzoru Finansowego
Efekt? Rentowność banków mierzona
(nie odnosząc tego bynajmniej do siebie).
zwrotem z kapitału kształtuje się na
Argumentują bowiem w publicznych
granicy 10% i jest mniejsza, niż
dyskusjach, że wezbrany strumień regulacji
w innych branżach. Medialna dyskusja
międzynarodowych instytucji może prowadzić
o nadmiernych zyskach banków jest
do poważnych utrudnień w ich terminowym
pozbawiona sensu, bowiem dotyczy
wdrażaniu i stanowi widoczną uciążliwość
wymiaru bezwzględnej nadwyżki
w działalności operacyjnej. Pokłosiem kryzysu
finansowej, a nie - relacji do
finansowego 2008 roku był zwrot w kierunku
zatrudnionego kapitału. Krótko
regulacji wszystkiego, co możliwe, a nie tego, co
mówiąc, jak na organizację takiej
naprawdę konieczne. Takie podejście było
wielkości, zyski banku nie są wcale
skutkiem wygodnej i uproszczonej interpretacji
pokaźne. Zmiany dotyczyły prawie
źródeł kryzysu, mówiącej o braku
wszystkiego, ale największy
odpowiednich regulacji działalności instytucji
i najważniejszy problem „banków za
finansowych.
dużych, żeby upaść” nie został
Nowe regulacje: nie rozwiązują problemów
rozwiązany. Miała go rozwiązać unia
bankowa, poprzez stworzenie
Na czym polegały te zmiany? Nowy zestaw
w pierwszym rzędzie jednolitego
przepisów wprowadzający standardy w zakresie
nadzoru bankowego (Jednolity
zarządzania ryzykiem i zasady wyznaczania
Mechanizm Nadzorczy), a następnie
wymogów kapitałowych znanych jako Bazylea III
Mechanizmu Uporządkowanej
oraz CRD IV / CRR, drastycznie zwiększa wymogi
Likwidacji i Jednolitego Mechanizmu
Gwarantowania Depozytów. Kluczowa dla unii
„Wall Street”: „Chciwość jest dobra,
bankowej Instytucja Jednolitego Mechanizmu
chciwość jest słuszna, chciwość działa.”
Nadzorczego funkcjonuje w praktyce od dnia
Tymczasem w efekcie diagnozy, że to
4 listopada 2014 r., kiedy Europejski Bank
braki regulacji stanowiły źródło
Centralny przejął odpowiedzialność za nadzór
wszelkiego zła oraz były główną
bankowy w strefie euro. Jednak Mechanizm
i jedyną przyczyną kryzysu
Uporządkowanej Likwidacji, umożliwiający
finansowego, przedstawiona terapia
rozwiązanie problemu upadłości dużych
wydawała się oczywista i co ważne
banków, jest dopiero w trakcie tworzenia
– łatwa do zastosowania. Obostrzenia
i ma funkcjonować od 2016 roku, a trzeci filar
zostały przyjęte z entuzjazmem przed
– system gwarancji depozytów istnieje dopiero
instytucje nadzorujące. Fala nowych
w stadium koncepcyjnym. Te regulacje nadal nie
regulacji zalała rynek finansowy.
stanowią remedium na nasze problemy.
Hamulec innowacyjności
Powiem więcej – to, co obserwujemy
4
w rzeczywistości jest zaprzeczeniem chęci
Dlaczego organy nadzorujące były tak
rozwiązania problemu banków, które nie mogą
przychylne zaostrzeniu prawnych
upaść. Koncentracja sektora bankowego
obostrzeń? Wzrost zakresu
wzrasta za zgodą i poparciem regulatorów
i szczegółowości regulacji to więcej
w większości krajów europejskich i w Stanach
pracy dla „regulatorów” – instytucji
Zjednoczonych. Banki są niejednokrotnie
nadzoru finansowego, ale także więcej
monstrualnie wielkie, mają przewagę nad
władzy, która dla instytucji publicznych
państwem, nie mówiąc o klientach. Na przykład
i ludzi nimi kierujących nie jest bez
w banku BNP Paribas wielkość aktywów
znaczenia. W mojej jednak opinii fala
przewyższa PKB Francji. Zarazem warunki
nowych regulacji i zmian istniejących
do rozwoju nowych inicjatyw bankowych
przepisów, wprowadzanych na
poprzez powstawanie innowacyjnych start-
szczeblu międzynarodowym
up’ów są coraz gorsze ze względu na rosnące
i narodowym uruchomiła lawinę, która
bariery regulacyjne i kapitałowe.
skutecznie ogranicza przedsiębiorczość
Prawdziwe źródła kryzysu
i innowacyjność sektora. Nie mam
tutaj na myśli innowacji produktów
Moim zdaniem, głównym źródłem ostatniego
bankowości inwestycyjnej, czyli
kryzysu finansowego było zakorzenione
najbardziej kontrowersyjnych
w kulturze korporacyjnej największych instytucji
instrumentów, które stały za
finansowych dążenie do maksymalizacji zysku
globalnym kryzysem finansowych.
bez zwracania uwagi na etyczne i moralne
Chodzi mi o „zwykłe" innowacje
aspekty działania. Do katastrofy doprowadziła
procesowe i produktowe dostosowane
chciwość, którą powszechnie obserwujemy jako
do zmieniających się potrzeb klientów
dążenie do maksymalizacji zysku w myśl zasady,
i ich stylu życia, takie jak na przykład
że cel uświęca środki. Bez żadnej granicy
wymogi udzielania kredytów
i żadnego „dość”. Działanie, które ma w dalszym
konsumpcyjnych o małych
ciągu akceptację społeczną, bynajmniej nie
wolumenach znanych jako
tylko ze względu na wielce popularną maksymę
mikropożyczki. Regulacje szczegółowe
Gordona Gekko, bohatera znanego z filmu
dotyczące oceny zdolności kredytowej
5
de facto wykluczyły banki z rynku
standardu interpretacji. Koszty
mikropożyczek. Wymagania regulatora
dostosowania do obowiązujących
określające tradycyjne zasady oceny zdolności
i rosnących masowo regulacji są
kredytowej nie przystają do zaawanasowanych
podobne dla wszystkich, niezależnie od
metod stosowanych przez wyspecjalizowane
wielkości instytucji. Utrzymanie
firmy mikropożyczkowe. Te, nie podlegając
oddziałów bankowych to blisko
sztywnym i przestarzałym regulacjom lepiej
60% kosztów działania banków
zaspokajają więc potrzeby klientów. Tymczasem
detalicznych. Ich przydatność jest
poziom niespłaconych kredytów nie odbiega
w erze gospodarki cyfrowej
w bankach od podobnych wskaźników
kwestionowana przez zwolenników
(dla podobnej klasy kredytów) w firmach
bankowości internetowej i mobilnej –
pożyczkowych. Czyli zupełnie bezpodstawnie
w tym przeze mnie. Współczesny klient
wykluczamy z wyścigu konkurencyjnego banki,
banku, coraz bardziej samodzielny
faworyzując zarazem nieobjęte regulacjami
i świadomy swoich potrzeb, może się
firmy pożyczkowe. Innym, jeszcze bardziej
obejść bez oddziału. Już teraz ponad
interesującym przykładem jest zakaz tzw.
90% wszystkich transakcji bankowych
„screen scrapingu" – czyli wykluczenie
klienci wykonują przez Internet.
stosowania przenoszenia danych między
Tymczasem regulator, przynajmniej
bankami przy użyciu zaawansowanych metod
w Polsce, trwa w przekonaniu, że
cyfrowych. Tworzy to bariery dla konkurencji,
pewne czynności wymagają przyjścia
a w efekcie zmniejsza dostępność do kredytów.
do oddziału i konfrontacji osobistej.
Szczególnie tych konsolidacyjnych oraz
Dla przykładu, kluczowym problemem
kredytów przyznawanych w oparciu o ocenę
dla otwarcia konta bankowego jest
relacji klienta z bankiem. Utrudnia także
potwierdzenie tożsamości klienta. Od
przenoszenie kont osobistych i rachunków
pewnego czasu stosuje się w tym celu
bieżących między bankami, wraz z historią
metodę tzw. „wideoweryfikacji", która
i zdefiniowanymi przelewami.
umożliwia potwierdzenie tożsamości
Regulacje, które generują koszty
klienta przy pomocy rozmowy wideo
i weryfikacji dokumentu tożsamości
Regulacje to bowiem nic innego jak
przy wykorzystaniu zaawansowanego
wprowadzenie standardu, wzorca w sposobie
technologicznie procesu. Rozwiązanie
działania. Problem zaczyna się, gdy tak
dopuszczalne i preferowane
rozumiany standard, dodatkowo nazywany
w Niemczech jest niedozwolone
dobrymi praktykami, utrwala status quo,
w Polsce, która jednocześnie ma
definiuje szczegółowe rozwiązania i sposób
ambicje i z wielkim trudem walczy
działania, co wtedy w efekcie uniemożliwia
o miano najbardziej nowoczesnego
odmienny model funkcjonowania. Nie można
rynku bankowego na świecie.
zapomnieć, że innowacja to nowy, inny od
Wprowadzanie nowych regulacji wiąże
istniejącego proces, produkt, model biznesowy
się prawie zawsze ze wzrostem
i operacyjny. W warunkach przeregulowania
kosztów i komplikacji w działaniu
rozwój innowacji staje się walką z regulatorem
operacyjnym. Można sobie jednak
o zmianę istniejących regulacji, a w najlepszym
wyobrazić przepisy, których wdrożenie
przypadku ich odmiennej od obowiązującego
upraszcza, zwiększa przejrzystość
6
działania i zmniejsza koszty. Do takich należy
swoich funkcjonariuszy”. Uważam, że
właśnie zniesienie ograniczeń transferu danych
poprawy bezpieczeństwa sektora
bankowych i akceptacja wideoweryfikacji jako
finansowego nie należy upatrywać
sposobu potwierdzenia tożsamości klienta.
w dążeniu do regulowania
Wzrost kosztów jako rezultat fali nowych
wszystkiego, co możliwe. Wzrost
regulacji stanowi poważne obciążenie nawet dla
zakresu regulacji i szczegółowości
największych banków, nie mówiąc o średnich
wbrew pozorom może być
i małych, dla których to jest poważny problem
przeciwskuteczny dla poziomu
i tworzy sztuczną barierę konkurencyjności.
bezpieczeństwa sektora bankowego.
Skuteczność nadmiernych regulacji jest
Luka w przepisach, a taka zawsze się
wątpliwa. Po przekroczeniu pewnego poziomu
znajdzie, umiejętnie wykorzystana
regulacje stają się przeciwskuteczne w ujęciu
przez dążących do realizacji korzyści
ekonomicznym. Znana nam wszystkim jest tzw.
ad hoc, może prowadzić do głębokiego
„Krzywa Laffera", koncepcja obrazująca
kryzysu. Regulacje nie mogą służyć
zależność pomiędzy stawką opodatkowania
wyłącznie rozwiązywaniu aktualnych
a dochodami budżetu państwa – od pewnego
problemów, ale musza brać pod uwagę
punktu, czym wyższa stawka, tym więcej osób
długoterminowe skutki.
ucieka w szarą strefę, co obniża wpływy
Po pierwsze: wartości!
państwa. Analogiczna sytuacja jest w przypadku
regulacji bankowych. Przerost regulacji hamuje
W mojej opinii należy zatem położyć
rozwój sektora.
nacisk na kształtowanie fundamentów
Kiedy lekarstwo staje się trucizną
„corporate governance" opartych na
podstawowych wartościach etycznych
Wprowadzenie w 2000 roku Sarbanes-Oxley Act
działania gospodarczego. Przykładowo,
w odpowiedzi na aferę Enron było świętowane
statystyki mówią, że menedżerowie
jako szybka odpowiedź regulatora na
największych amerykańskich
machinacje na rynku kapitałowym i miała służyć
przedsiębiorstw jeszcze w latach 70.
poprawie „corporate governance" w firmach
zarabiali 28 razy więcej niż ich
amerykańskich. Niewątpliwie – zaostrzenie
pracownicy. Tymczasem w 2007 r.,
zasad audytu i zakresu udostępnianych
w przededniu kryzysu finansowego,
informacji przez firmy notowane na giełdzie
wskaźnik ten osiągnął astronomiczny
było słusznym posunięciem. Krytycy wskazują
poziom: 344. Dodatkowo, jak pokazuje
jednakże, że ich zdaniem nadmierna
praktyka, niezwykle wysokie
szczegółowość, nowe obowiązki i wzrost
wynagrodzenia otrzymują również ci,
kosztów doprowadził do spadku ofert
których firmy przynoszą straty. Moim
publicznych w Stanach Zjednoczonych
zdaniem to nieetyczne, a zarazem
z 67% w 2002 roku do 16% w 2012.
zachęcające do chciwości
Tymczasem to, co najistotniejsze najlepiej
i nieodpowiedzialnego obracania
określa francuski polityk i prawnik Marcel
pieniędzmi. W instytucji chwalącej się
Gaudet pisząc w XVIII wieku, że „można
wysokim poziomem ładu
ustanawiać wszelkie możliwe prawa, ale nawet
korporacyjnego – nie do pomyślenia.
założywszy, że będą przestrzegane, państwo
A oto jeszcze bardziej ekstremalny
może działać wyłącznie dzięki moralności
przykład. Richard Fuld, szef banku
inwestycyjnego Lehman Brothers, zarobił 522
mln dol. w okresie 8 lat przed upadkiem tej
instytucji w 2008 r. Akcjonariusze stracili
wszystko – suma roszczeń wierzycieli
przekroczyła 300 mld dolarów. Tymczasem
wynagrodzenia zarządu spółki
we wspomnianym okresie przekroczyły
1 mld dol. Fuld, pytany o tak wysokie zarobki
upadającej instytucji, odpowiadał: wszystko
działo się w ramach obowiązującego prawa,
a on nie ma sobie nic do zarzucenia.
Do nieetycznych działań skłoniła go toksyczna
kultura organizacji, w której pracował,
a nie: brak odpowiednich regulacji. To właśnie
tę kulturę należy zmieniać, za pomocą
wprowadzania zasad i norm na poziomie
organizacji. Takich jak przykładowo zarządzanie
przez wartości (ang. Managing by Values
7
– MBV), na temat którego wielokrotnie się
wypowiadałem. Nie jest to proces ani łatwy, ani
szybki, ale warty trudu i przynoszący
długofalowe efekty uzdrawiające cały sektor
finansowy.
Sukcesu w walce z nadużyciami należy
szukać nie w regulowaniu wszystkich
obszarów sektora bankowego, a w budowaniu
fundamentów dobrych praktyk „corporate
governance”, opartego na uniwersalnych
wartościach etycznych działania
gospodarczego.
Warto promować w instytucjach
finansowych zarządzanie przez wartości oraz
przywództwo przez wartości, które budują
trwałą kulturę organizacji opartą o etyczne
i moralne aspekty.
THINKTANK, ośrodek dialogu i analiz, powstał w 2009 roku. Inspiruje i wzmacnia debatę
publiczną w Polsce, tworzy platformę refleksji i wymiany wiedzy między liderami biznesu i
administracji. Prowadzi badania, wydaje raporty i analizy, w których opisuje najważniejsze trendy
z zakresu zarządzania, przywództwa i polityki państwowej. Działania THINKTANK, obejmują takie
sfery
jak zwiększanie szans polskich firm w środowisku globalnym, promowanie dobrych praktyk
w obszarze administracji czy poprawa kompetencji przywódczych liderów biznesu.
THINKTANK spaja sieć ekspertów i wybitne osobistości polskiego i międzynarodowego
życia publicznego. W Radzie Strategicznej ośrodka zasiadają m.in.: laureat Pokojowej Nagrody
Nobla Muhammad Yunus, wieloletni wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Günter
Verheugen. THINKTANK Society skupia liderów biznesu i administracji publicznej,
zainteresowanych dzieleniem się doświadczeniami, rozwijaniem wiedzy oraz umiejętności
zarządczych.
www.mttp.pl