Publikacja darmowa - pobierz

„Rejent" • rok 6 • nr 4-5(60-61)
kwiecień-maj 1996 r.
Romuald
Sztyk
Zasady ustalania siedzib i ilości kancelarii notarialnych
I. Wstęp
Zasady ustalania i rozmieszczania ilości kancelarii notarialnych
uznaje się za podstawową kwestię właściwej działalności notariatu 1 . Występuje ona w różnych aspektach, dominuje zaś przy powoływaniu notariusza i wyznaczaniu mu siedziby kancelarii. Jest związana z tą sytuacją, chociaż może występować jako samodzielna czynność,
mająca na celu opracowanie planu rozmieszczenia sieci kancelarii notarialnych.
Nie została odpowiednio i szczegółowo uregulowana w aktualnym prawie o notariacie2. Ustawodawca ograniczył się do wskazania w art. 10, że notariusza powołuje i wyznacza siedzibę jego kancelarii Minister Sprawiedliwości na wniosek osoby zainteresowanej
i po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej. W tych warunkach wykładnia poszła w kierunku samodzielnego opracowania
planu rozmieszczenia kancelarii, a odpowiednie działania podjęły samorządy notarialne. Opracowano na podstawie analizy przesłanek
demograficznych, warunków ekonomicznych, ilości sporządzanych
czynności oraz osiąganych przychodów plan sieci geograficznej
kancelarii w poszczególnych izbach notarialnych. Prace były koordynowane przez Krajową Radę Notarialną, a materiały przedłożono Mi1
2
Zwrócił na to uwagę K. Budnik przy rozpatrywaniu projektu zmiany prawa o notariacie, bliżej: Diariusz Sejmowy z 60. posiedzenia Sejmu w dniu 20 września 1995 r.
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie, Dz.U. Nr 22, poz. 91.
114
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
nisterstwu Sprawiedliwości. Projekty te spotkały się z krytyczną oceną,
jako że nie przedłożono materiałów źródłowych, które były podstawą
dokonanych ustaleń. W większości przypadków dotyczyły one najbliższych lat, z możliwością weryfikacji. Uwzględniono istniejące
rezerwy kadrowe - asesorów i aplikantów notarialnych. Na podstawie tych badań dokonano naboru aplikantów notarialnych jako naturalnego zaplecza notariuszy. Opracowania te obejmowały zatem wszystkie elementy, które są wykorzystywane przez notariaty Europy
Zachodniej przy opracowaniu planu rozmieszczania kancelarii notarialnych.
Przy okazji zajmowania stanowiska w zakresie powoływania
notariuszy uzasadniono swoje opinie danymi wynikającymi z tego
planu. W przypadkach drastycznych, a szczególnie wtedy, gdy argumentacja nie była uwzględniona, samorządy notarialne w imię
samoobrony swojej pozycji stosowały środki, które zostały uznane
za nie znajdujące oparcia w pozytywnych normach prawnych. Polegały na podejmowaniu uchwał o wstrzymaniu opiniowania kandydatów
na notariuszy do czasu opracowania planu sieci kancelarii notarialnych.
Inny przypadek omawia art. 22 prawa o notariacie, postanawiając, że w razie zaprzestania prowadzenia kancelarii notarialnej przez
notariusza lub zawieszenia go w czynnościach, rada właściwej izby
notarialnej wyznacza czasowo do pełnienia obowiązku notariusza
zastępcę spośród asesorów danej izby. Powołane przepisy nie regulują szeregów problemów stąd wynikających. Trudno za nie uznać
postanowienie § 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości3 w
sprawie nadzoru, w którym w pkt 4 określa się, że czynności nadzorcze Ministerstwa Sprawiedliwości polegają m.in. na ustalaniu
planu siedzib kancelarii notarialnych. Przepis ten nie znajduje uzasadnienia w delegacji ustawowej, jako że został wydany na podstawie art. 42 § 2 prawa o notariacie mówiącego o trybie wykonywania
nadzoru nad działalnością notariuszy i organami samorządu notarialnego.
3
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 kwietnia 1991 r. w sprawie
trybu wykonywania nadzoru nad działalnością notariuszy i organów samorządu
notarialnego, Dz.U. Nr 42, poz. 188.
115
Romuald
Sztyk
Prawodawca całą uwagę skoncentrował w tym przedmiocie na
przepisach wprowadzających. Jak można domniemywać, sądził, iż
będą one wystarczające, zaś wykładnia przepisów prawa o notariacie
wykształci odpowiednią praktykę. Artykuł 7 § 2 przepisów wprowadzających4 przewidywał zasady wyznaczania siedzib kancelarii notarialnych na podstawie wniosków złożonych przez notariuszy zatrudnionych w państwowych biurach notarialnych. Przewidziano
także możliwość wyznaczenia notariuszowi siedziby kancelarii notarialnej w innej, pobliskiej miejscowości w tym samym województwie,
o ile wniosek taki w tej samej miejscowości złożyło kilku notariuszy.
Wyznaczenie siedziby następowało po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej.
Jak z tego wynika, przepisy w sposób ogólnikowy regulują ten
problem. W tych warunkach należy przypomnieć, że był on dokładniej omówiony w poprzednich regulacjach prawa o notariacie i w sposób wyczerpujący przewidywał wszystkie sytuacje, które mogą wystąpić w praktyce.
II. Poprzednie regulacje prawne
Prawo o notariacie z 1933 r.5 w art. 2 stwierdzało, że liczbę notariuszy oraz ich siedziby w okręgu każdego sądu okręgowego określa
Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzeń.
Notariusz wykonywał swe czynności w okręgu sądu okręgowego, w którym miał siedzibę, bez względu na miejsce zamieszkania
stron i położenie miejscowości, których dana czynność dotyczyła.
Czynności dokonane przez notariusza poza okręgiem tegoż sądu nie
miały mocy notarialnej. Klauzula ta w sposób kategoryczny zakreślała właściwość miejscową i skutki prawne jej przekroczenia. Dotyczyła wszystkich czynności dokonanych przez notariusza w formie notarialnej 6 .
4
5
6
Ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo o
notariacie oraz o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego i ustawy o księgach wieczystych, Dz.U. Nr 22, poz. 92.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Prawo o notariacie, Dz.U.R.P. Nr 29, poz. 249.
Bliżej E. Drozd, Forma aktu notarialnego, |w:] Księga pamiątkowa. I Kongres
Notariuszy RP, Kluczbork, s. 28.
116
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
Kolejne przepisy szczegółowo ustosunkowywały się do innych
przypadków związanych z istnieniem kancelarii notarialnych. I tak,
w razie „zwinięcia" stanowiska notariusza w określonej miejscowości,
Minister Sprawiedliwości przenosił go do innej miejscowości (art.
11 § 1). W przypadku zaś zmniejszenia liczby stanowisk notariuszy,
przenosił na inne miejsce ilość notariuszy przekraczającą ustaloną
normę stanowisk notarialnych dla danej miejscowości. Notariusz
mógł mieć tylko jedną kancelarię w swej siedzibie „urzędowej". Przewidywano możliwość utworzenia „roków notarialnych" na podstawie
zarządzenia prezesa sądu okręgowego, o ile zaistniała taka potrzeba.
Wówczas notariusz pełnił czynności w określonej miejscowości, położonej poza jego siedzibą.
Wydanie zarządzenia poprzedzone było opinią rady notarialnej.
W wyjątkowych sytuacjach, nie cierpiących zwłoki, notariusz mógł
dokonywać także czynności w godzinach pozaurzędowych oraz w dni
niedzielne i świąteczne. Stosownie do art. 4 § 1 prawa o notariacie, w
przypadku zwolnienia się stanowiska notariusza lub zawieszenia notariusza w czynnościach, prezes sądu apelacyjnego wyznaczał czasowo do pełnienia obowiązków notariusza zastępcę spośród asesorów
notarialnych okręgu apelacyjnego. Zastępca ów, wyznaczony czasowo
na podstawie cytowanego przepisu, wykonywał czynności na swój rachunek i używał własnej pieczęci.
Ze zrozumiałych względów tryb ten został uproszczony w ustawie
w z dnia 25 maja 1951 r. - Prawo o notariacie7. W myśl art. 2 cyt.
ustawy Minister Sprawiedliwości ustalał ilość państwowych biur notarialnych oraz plan ich rozmieszczenia.
Czynności były wykonywane w lokalu biura, a poza nim - jeżeli
tego wymagał charakter czynności albo jeżeli strona z usprawiedliwionych przyczyn nie mogła stawić się w lokalu biura.
Przepis wykonawczy określał zasady ustalania ilości i rozmieszczenia państwowych biur notarialnych8. Z kolei w art. 2 ustawy z dnia
7
8
Dz.U. z 1963 r. Nr 19, poz. 106 z późn. zm.
Minister Sprawiedliwości wydał dnia 31 października 1951 r. zarządzenie w sprawie
ustalenia ilości i rozmieszczenia państwowych biur notarialnych, Dz.Urz.Wym.
Spraw. Nr 4, poz. 29. Na dzień 1 stycznia 1952 r. było 288 pbn, zagadnienie to omawia W. Natanson, Zarys prawa o notariacie, s. 15.
117
Romuald
Sztyk
24 maja 1989 r. - Prawo o notariacie9 postanowiono, że Minister
Sprawiedliwości zarządzeniem tworzy i znosi państwowe biura notarialne oraz ich oddziały, a także ustala ich siedziby. Podlegało to ogłoszeniu w „Monitorze Polskim". Minister mógł również tworzyć i znosić indywidualne kancelarie notarialne prowadzone przez notariuszy.
Natomiast decyzję o zniesieniu kancelarii podejmował po zasięgnięciu
opinii kolegium notariuszy (art. 5 § 1).
III. Zasady obowiązujące według porządku łacińskiego
Podejmując rozważania w tej materii, należy odwołać się do podstawowych aktów prawnych Międzynarodowej Unii Notariatu Łacińskiego10. W dziale III aneksu I Podstaw i zasad działania notariatu,
łacińskiego postanowiono, że ustawa (krajowa) określa ilość notariuszy
i obszar ich działania. Ilość notariuszy powinna zapewnić należytą
obsługę notarialną i uniknąć powstawania monopolu. Zaleca się przy
tym ustalenie ilości notariuszy w takiej liczbie, by objęli swym działaniem obszar całego kraju. Ustawa ma też określić siedzibę notariusza. Nadaje się w ten sposób bardzo dużą wagę określeniu ilości i siedzib kancelarii notarialnych11.
Analizowane zagadnienie zostało praktycznie uregulowane we
wszystkich notariatach państw Europy Zachodniej. Najwięcej uwagi
poświęca mu ustawodawstwo francuskie. Występowały w nim różne
regulacje prawne, powodujące określone stany faktyczne. Precyzyjna regulacja prawna i historia tej instytucji prawa notarialnego upoważniają do przedstawienia rozwiązania przyjętego w tym państwie. Na wstępie należy stwierdzić, że w czasach Ancien Regime
liczba notariuszy powiększyła się do 40 tys. Przed samą zaś rewolucją wynosiła jeszcze 20 tys. Było to konsekwencją odstępstwa od usta-
9
Dz.U. Nr 33, poz. 176; zm.: Dz.U. Nr 73, poz. 436.
Opublikowany w wydaniu: Statut i regulamin. Międzynarodowa Unia Notariatu
Łacińskiego, Kluczbork, s. 51
11
Takie stanowisko reprezentuje także S. Zimmermann, notariusz z Kolonii, patrz:
Organizowanie wolnego notariatu, „Rejent" 1993, nr 6/26, s. 82. Uważa on, że
„państwo powinno ustanowić taką ilość notariuszy, która gwarantuje właściwą obsługę ludności" i dalej stwierdza: „Kancelarie należy rozmieścić w terenie zgodnie z
tym wymogiem", w takiej ilości, na jaką istnieje zapotrzebowanie społeczne.
10
118
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
lania planu rozmieszczania kancelarii. Dopiero ustawa z ventose'a wprowadziła ograniczenia ilościowe według liczby mieszkańców.
Rozwiązania współczesne12 przyjęły zasadę, że liczba i siedziby
kancelarii notarialnych będą ustalone dla każdego okręgu właściwości sądu pierwszej instancji dekretem Ministra Sprawiedliwości,
na podstawie przedstawionego raportu o stanie rozmieszczenia kancelarii w kraju. Dane te są aktualizowane, począwszy od roku 1816.
Weryfikacje zostają dokonane na podstawie dokładnej analizy, w wyniku zniesienia, przeniesienia lub utworzenia nowej kancelarii. W latach osiemdziesiątych obecnego wieku rozważano możliwość swobody
wyboru siedziby przez notariusza, jednakże od tej propozycji odstąpiono i utworzono przy Ministrze Sprawiedliwości13 Komisję rozmieszczania kancelarii notarialnych (CLON). W jej skład wchodzą notariusze, przedstawiciele aplikantów notarialnych (klerków), urzędników
państwowych oraz jeden przedstawiciel Ministerstwa Gospodarki i
Finansów. Przedstawia ona wskazania lokalizacyjne w oparciu o
aktualne potrzeby społeczne i demograficzne. Zniesiony został obowiązek zamieszkiwania przez notariusza w miejscu siedziby jego
kancelarii. Przyjmuje się jednak zwyczajowo, że notariusz nie może
przyjmować klientów w innym miejscu14. Bardzo dokładnie określono zasady tworzenia, zniesienia i likwidacji kancelarii.
W myśl tych zasad, przy tworzeniu uwzględnia się przede wszystkim warunek ludnościowy. W literaturze i praktyce notarialnej uznaje się ten problem za delikatną materię. Dekrety o tworzeniu nowych
kancelarii są podejmowane kompleksowo i po dogłębnych analizach.
Przy zniesieniu uwzględnia się opinię Komisji, która ma możliwość
12
13
14
Dekret z dnia 22 grudnia 1958 r. reguluje zasady ustalania liczby i siedzib notariuszy. Powstała konieczność zmiany art. 31 ustawy z ventose'a, ograniczającej ilość kancelarii. Redystrybucja uwzględnia bieżące potrzeby społeczne.
Dekret nr 71 - 942 z dnia 26 listopada 1971 r. oraz nr 86 - 728 z dnia 29 kwietnia
1986 r. ustalają ilość i rozmieszczenie kancelarii. Na dzień 1 stycznia 1990 r. istniało 4.941 kancelarii, w których swe zadanie wykonywało 7.458 notariuszy, a w
tym 4.481 w zespołach zawodowych. Dopiero od 20 marca 1948 r. notariuszami
mogą być kobiety, których było we wskazanym terminie 426, czyli 6% ogólnej liczby
notariuszy.
Dekret z dnia 12 lipca 1988 r. zniósł obowiązek zamieszkiwania w miejscu siedziby kancelarii.
119
Romuald
Sztyk
odwołania się w przeciągu sześciu miesięcy. Uprawnienia te przysługują również samorządowi notarialnemu.
Likwidacja może nastąpić jedynie w następstwie zgonu notariusza, jego dymisji lub usunięcia z funkcji albo ze spółki notarialnej,
uprawnionej do prowadzenia określonej kancelarii. Nie można zmusić notariusza do rezygnacji z pełnionej funkcji. Należy to do jego suwerennych praw.
W razie zniesienia kancelarii notariuszowi przysługuje odszkodowanie od notariuszy, którzy odnieśli z tego tytułu korzyści. W przypadku zaistnienia sporu między nimi co do wysokości odszkodowania, Komisja proponuje wielkość i rozdział odszkodowania. Propozycję
w tej mierze przedstawia ona Ministrowi Sprawiedliwości, którego
decyzja jest ostateczna. Odszkodowanie w niektórych sytuacjach
jest znaczne i dlatego stworzono instytucję przejmowania części tych
obciążeń przez samorząd notarialny. Wykazuje on troskę o rozmieszczenie kancelarii, a wyrazem tego jest dyspozycja zawarta w art.
21 ustawy z dnia 25 czerwca 1973 r. Przewiduje się tam powołanie
specjalnej kasy, finansowanej ze składek notariuszy, w celu przyznawania pożyczek i subwencji dla zapewnienia poprawy warunków rekrutacji, wykonywania zawodu względnie przy ustalaniu nowego rozmieszczania kancelarii.
Ponadto istnieje możliwość przeniesienia kancelarii z jednej miejscowości do drugiej. Można jej dokonać tylko w obrębie właściwości tego samego sądu pierwszej instancji albo w granicach dwóch sąsiednich
kantonów.
Mianowanie notariusza do kancelarii istniejącej dokonuje się w
drodze konkursu.
Minister Sprawiedliwości na wniosek notariusza może zezwolić
mu na otwarcie jednego lub kilku biur pomocniczych. Są one powiązane z kancelarią notarialną, ale mogą być przekształcone w odrębną
jednostkę na wniosek mianowanego notariusza z kancelarii lub kandydata na nowo utworzoną w ten sposób kancelarię. Wyznaczenie
siedziby kancelarii następuje decyzją Ministra Sprawiedliwości.
W doktrynie prawniczej rozważa się możliwość żądania odszkodowania przez notariuszy, którzy ponieśli straty w wyniku nieuczciwej konkurencji innego notariusza, wobec którego można również
zastosować sankcje dyscyplinarne.
120
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
Wskazać przy tym można, że dekretem nr 86 z dnia 29 kwietnia
1986 r. zniesiono właściwość miejscową i notariusze mogą działać
na całym terytorium metropolii i w departamentach zamorskich.
Jednakże niektóre akty notarialne, mające znaczącą pozycję w
praktyce notarialnej, powinny być sporządzane według właściwości
miejscowej15.
IV. Rozmieszczenie kancelarii notarialnych w Polsce
Na dzień 1 stycznia 1996 r. zostało utworzonych 1048 kancelarii
notarialnych, w których swe czynności wykonywało 1123 notariuszy16. Wśród nich było 729 kobiet i 394 mężczyzn. Kobiety stanowią 65% ogółu notariuszy.
Rozmieszczenie kobiet-notariuszy jest bardzo zróżnicowane i
w niektórych województwach wynosi aż 90% (legnickie, elbląskie),
natomiast w innych zaledwie 38% (konińskie).
Notariusze wykonywali swe czynności w 977 jednoosobowych
kancelariach, w 67 dwuosobowych i 4 trzyosobowych, zorganizowanych w formie spółek prawa cywilnego. Znaczna ich część znajduje
się w miastach wojewódzkich - od 2 w Chełmie do 71 w Warszawie.
Łącznie działa tam 428 kancelarii, w których czynności wykonuje
466 notariuszy, co stanowi 41,5 % wszystkich notariuszy. W 144 miastach utworzono po 1 kancelarii. Rozmieszczenie ich jest nieproporcjonalne (zob. tabela nr 2). W ośmiu województwach nie występują
przypadki utworzenia co najmniej jednej kancelarii w siedzibie już
istniejących.
W formie spółek prawa cywilnego działa 71 kancelarii, co stanowi 7% ogólnej ilości. Czynności wykonuje w nich 146 notariuszy (13%
ogólnej liczby). Obsada notariuszy według liczby zamieszkałej ludności w poszczególnych województwach wskazuje, że najmniej wynosi ona w województwie warszawskim (23,2 tys.), a najwięcej w
województwie wałbrzyskim (57 tys.). Przeciętna krajowa wynosi 34,3
tys. mieszkańców na 1 notariusza.
15
16
Dotyczy pierwszego odpłatnego przeniesienia własności nieruchomości lub
zbycia udziałów w spółkach.
Według obwieszczenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 marca 1966 r. w sprawie ogłoszenia wykazu zarejestrowanych kancelarii notarialnych na dzień 1
kwietnia 1996 r., M.P. Nr 23, poz. 249.
121
Romuald
Sztyk
Bliższa analiza rozmieszczenia kancelarii, uwidoczniona w przedstawionej tabeli nr 2, wskazuje na brak jakichkolwiek kryteriów przy
ich tworzeniu. Istnieje bowiem 63 kancelarii notarialnych w miastach, w których zamieszkuje poniżej 10 tys. mieszkańców, a ponadto
na 88 kancelarii przypada mniej niż 10 tys. Drastyczność tego problemu obrazuje zestawienie siedzib poszczególnych kancelarii w województwach. Występuje anomalia, jako że zostały utworzone kancelarie w miastach poniżej 10 tys. mieszkańców, a jednocześnie nie
obsadzono miast o wyższej liczbie ludności.
Znaczne dysproporcje występują w 25 województwach, a mianowicie w:
1) bialskopodlaskim utworzono kancelarie w Łosicach i Terespolu, a ponadto 2 w Radzyniu Podlaskim (16,6 tys. ludności),
2) bielskim: w Kalwarii Zebrzydowskiej, Makowie Podhalańskim, Milówce oraz 2 w Suchej Beskidzkiej, a z drugiej strony Wisła (11,6 tys.) bez kancelarii,
3) bydgoskim: w Czersku, Sępólnie Krajeńskim i Szubinie. Nie
ma jej natomiast w Solcu Kujawskim (14,4 tys. mieszkańców),
4) jeleniogórskim: 3 kancelarie w Lwówku Śląskim, odstąpiono
zaś od tego w Bogatyni (19,8 tys.) i w Kowarach (13 tys. mieszkańców),
5) katowickim: w Bieruniu i Siewierzu, chociaż istnieje 14
miast - liczących od 10,3 tys. ludności w Wojkowicach do 59,7 tys.
w Świętochłowicach - bez kancelarii; województwo to posiada swoją specyfikę, gdyż praktycznie stanowi jedną wielką aglomerację
miejską, a granice administracyjne wynikają jedynie z przepisów,
6) kieleckim: w Kazimierzy Wielkiej 2 notariuszy, a ponadto 2
w Miechowie (11,9 tys. ludności),
7) konińskim: w Kłodawie,
8) krośnieńskim: 3 kancelarie w Brzozowie i Lesku, a ponadto 5 w Jaśle (38,8 tys. ludności) i 6 w Krośnie (49,4 tys.),
9) lubelskim: w Bełżycach, Piaskach, Opolu Lubelskim i Bychowie, a nie ma w Poniatowej (10,8 tys. mieszkańców),
10) łomżyńskim: 3 kancelarie w Wysokiem Mazowieckiem, a
ponadto w Grajewie (22,3 tys.) i 3 w Zambrowie (23,6 tys. mieszkańców),
122
Zasady ustalania siedzib i ilości kancelarii notarialnych
11) nowosądeckim: w pięciu miastach, a to w Grabowie, Krościenku, Mszanie Dolnej, Muszynie i Starym Sączu. Niezależnie od
tego utworzono 5 kancelarii w Nowym Targu (39 tys. mieszkańców) i
2 w Limanowej (14,3 tys.), a nie uczyniono tego w Krynicy (13,1 tys.),
12) olsztyńskim: w Barczewie i Olsztynku, odstąpiono od tego
w Dobrym Mieście (11,1 tys. mieszkańców),
13) opolskim: w Niemodlinie, a ponadto 2 w Namysłowie (16,5
tys. mieszkańców), chociaż istnieją miejscowości o większej liczbie
mieszkańców, jak Głuchołazy (15,8 tys.), Zdzieszowice (13,7 tys.) i
Ozimek (11 tys. mieszkańców) bez kancelarii,
14) radomskim: Białobrzegi, Iłża, Kozienice, Lipsko, Nowe
Miasto n/Pilicą, Przysucha i Zwoleń, czyli łącznie 7 kancelarii; nie
ma natomiast w Warcie (11,3 tys. mieszkańców),
15) rzeszowskim: w Kolbuszowej, Sędziszowie Małopolskim i
2 kancelarie w Strzyżowie,
16) siedleckim: w Żelechowie oraz 5 kancelarii w Garwolinie
(16,3 tys. mieszkańców),
17) sieradzkim: 2 kancelarie w Poddębicach, a nadto 4 w Wieluniu (25,5 tys. mieszkańców),
18) suwalskim: w Sejnach, chociaż istnieją miejscowości o większej liczbie mieszkańców, jak Olecko (17,2 tys.) 1 Gołdap (13,8 tys.},
gdzie nie ma kancelarii,
19) szczecińskim: w Chojnej i Kamieniu Pomorskim, odstępując od tego w stosunku do Polic (34,4 tys. mieszkańców),
20) tarnobrzeskim: w Opatowie, a także 3 w Niskiem (15,1
tys.), odstępując od tego w Nowej Dębie (12,1 tys. mieszkańców),
21) tarnowskim: w Szczucinie i Tuchowie,
22) warszawskim: w Magdalence, Radzyminie i Raszynie, nie
czyniąc tego w 12 miejscowościach liczących od 14 tys. do 16 tys.
mieszkańców. Podobnie jak w województwie katowickim, jest to
praktycznie jedna infrastruktura miejska, posiadająca wspólne rozwiązania komunikacyjne i gospodarcze,
23) włocławskim: w Radziejowie, nie dokonując tego w stosunku do Ciechocinka (11,2 tys. mieszkańców),
24) wrocławskim: w Środzie Śląskiej, natomiast w Trzebnicy
utworzono 2 kancelarie (12,1 tys. mieszkańców),
123
Romuald
Sztyk
25) zamojskim: 2 kancelarie w Szczebrzeszynie, a niezależnie od
tego utworzono 3 kancelarie w Biłgoraju (26,3 tys.), 3 w Hrubieszowie
(20,2 tys.) i 4 w Tomaszowie Lubelskim (21,2 tys. mieszkańców).
Jak wynika z powyższego zestawienia, w tych województwach
utworzono łącznie 63 kancelarie w miejscowościach poniżej 10 tys.
mieszkańców. Dane te odnoszą się do miejscowości - siedzib kancelarii i nie obejmują ludności sąsiadujących gmin, obsługiwanych
przez tych notariuszy. Mimo wszystko można wysunąć generalny
wniosek o braku jakiegokolwiek planu rozmieszczenia kancelarii w
kraju. Zostały one utworzone w większości przypadków z inicjatywy
osób ubiegających się o powołanie na notariuszy. Decydowały więc
przesłanki subiektywne, a nie autentyczne potrzeby uzasadnione warunkami demograficznymi i ekonomicznymi. Wysoce niepokojącym zjawiskiem jest stworzenie po 3 kancelarie w tych miejscowościach, a mianowicie: w Wysokiem Mazowieckiem, Lwówku Śląskim
i Brzozowie oraz po 2 w Suchej Beskidzkiej, Strzyżowie i Poddębicy.
Ponadto występują miejscowości, w których przypada mniej niż
10 tys. mieszkańców na jednego notariusza, chociaż siedziby kancelarii znajdują się w miejscowościach o większej liczbie mieszkańców. Zjawisko to charakteryzuje kolejne zestawienie poszczególnych województw, w których ono wystąpiło, a mianowicie w:
1) białostockim: w Białymstoku utworzono 15 kancelarii (fc)9l
tys. mieszkańców), w Mońkach - 2 (10,9 tys.) w Siemiatyczach - 2
(16,2 tys.), w Bielsku Podlaskim - 3 (27,5 tys.) i w Łapach 2 kancelarie (17,4 tys. mieszkańców)
2) częstochowskim: w Oleśnie 2 kancelarie o trzech notariuszach (10,7 tys. mieszkańców),
3) kaliskim: w Jarocinie 2 kancelarie (14 tys.), w Kępnie 1 kancelaria o 2 notariuszach (14,9 tys.) i w Ostrzeszowie 2 kancelarie (14,6
tys.),
4) koszalińskim: 3 kancelarie w Szczecinku (14,2 tys. mieszkańców).
Łącznie w wymienionych miastach 88 notariuszy wykonuje swe
czynności w miejscowościach, w któiych przypada na nich mniej niż
10 tys. mieszkańców, bez uwzględnienia ludności sąsiadujących
gmin.
124
Zasady ustalania siedzib i ilości kancelarii notarialnych
Należy przy tym stwierdzić, że w 151 przypadkach notariusze
wykonują swe czynności w opisanych wyżej warunkach względnie
w kancelariach wieloosobowych, zorganizowanych według zasad prawa cywilnego. Problem ten odnosi się do 13,5 % notariuszy w stosunku do ogólnej ich ilości w kraju.
Kancelarie notarialne mieszczą się nie tylko w miastach stanowiących siedzibę dawniejszych powiatów, ale również w tych, które
nimi nie były. Rozmieszczenie ich jest zróżnicowane i w większym
rozmiarze zagęszczone, niż to przewidują wariantowe projekty nowego podziału administracyjnego kraju.
Analiza wariantu pierwszego, o istnieniu 12 województw i około
300 powiatów, pozwala stwierdzić, że w każdym mieście mającym
być ewentualnie jego siedzibą znajduje się przynajmniej jedna kancelaria notarialna. Ma to decydujące znaczenie przy planowaniu rozmieszczenia kancelarii w kontekście zmiany podziału administracyjnego państwa.
Sieć geograficzna kancelarii w kraju jest wysoce urozmaicona.
Występują województwa, w których istnieje do 10 kancelarii (bialskopodlaskie - 10, elbląskie - 10 i 11 notariuszy, chełmskie - 5 i 6
notariuszy, leszczyńskie - 9, włocławskie 9 i 10 notariuszy), które zaspokajają aktualne potrzeby i osiągają przy tym średniej wysokości
dochody. Ale istnieją również województwa o większej ilości kancelarii, jak zamojskie - 18, przemyskie - 11, (13 notariuszy), krośnieńskie - 18 (19 notariuszy) i kieleckie - 28 (30 notariuszy), nie uzyskujących średniej przychodowości z wynagrodzenia za czynności notarialne.
Wystąpiła zatem nadmienia ilość kancelarii i w najbliższym czasie można tę sytuację złagodzić wstrzymaniem tworzenia nowych i
niepowoływaniem dalszych notariuszy. Nie wydaje się prawdopodobne, by którakolwiek kancelaria, wobec braku właściwości miejscowej i
umownego wynagrodzenia, została doprowadzona przez notariusza do
upadłości. Okoliczność ta wyzwala jedynie negatywne zjawiska na
pograniczu łamania zasad deontologii zawodowej, których do chwili
obecnej nie ustalono.
Przy tej okazji występuje problem zapewnienia tym notariuszom,
jak również pozostałym, którzy wykonują swe funkcje publicznie
125
Romuald
Sztyk
użyteczne w mało atrakcyjnych zawodowo i finansowo miejscowościach, pomocy przez samorząd notarialny.
Zagadnienie niniejsze zrodzić się może w najbliższym czasie i na
samorządzie notarialnym, zarówno na izbach notarialnych, jak i
Krajowej Radzie Notarialnej, ciąży ustawowy obowiązek, w ramach
przypisanej im funkcji publicznej, podejmowania określonych działań dla zapewnienia dostępności sporządzenia czynności notarialnej.
Jest to podstawowy wymóg państwa demokratycznego, przy istnieniu przymusu notarialnego niektórych czynności cywilnoprawnych.
Notariusze, którzy wykonują czynności w tych miejscowościach, posiadając taki sam status zawodowy, jak pozostali i z przyczyn niezależnych
nie uzyskując dochodów gwarantujących im poprawne prowadzenie kancelarii, powinni zostać otoczeni opieką samorządu notarialnego. Dotyczy to sytuacji, gdy wystąpiły one niezależnie od nich, oni zaś obowiązki wykonują poprawnie, a kancelaria została utworzona zgodnie z
planem rozmieszczenia. Przy zachowaniu zatem odpowiednich kryteriów można wyrównać finansową różnicę przychodowości w stosunku
do przeciętnej uzyskiwanej w kraju.
Forma gratyfikacji może być różna, polegająca na określonych
dopłatach finansowych, jako redystrybucja składek na cele samorządowe. Istnieją również inne formy pomocy, jak zwolnienia ze składek
czy uiszczenia opłat z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych i na życie w TUW „Rejent-Life". Zagadnienie niniejsze występowało również w okresie przedwojennym i było przedmiotem dyskusji.
Nie wypracowano w tej mierze konkretnego stanowiska. Uczyniono
to natomiast w krajach Europy Zachodniej, jak np. we Włoszech.
W myśl art. 10 prawa o notariacie, powołanie notariusza następuje jednocześnie z wyznaczeniem siedziby jego kancelarii.
Istnieją zatem dwie przesłanki:
- podmiotowa - kandydat na notariusza i
- przedmiotowa - kancelaria ze wskazaniem jej siedziby.
Obie muszą spełnić się jednocześnie, bez względu na to, czy notariusz będzie wykonywał swoje obowiązki w kancelarii własnej, czy
też wspólnie z innym notariuszem w formie spółki cywilnej. W obu
przypadkach obowiązuje podstawowa i nie kwestionowana zasada, że
notariusz prowadzi lub dokonuje czynności notarialnej w jednej kancelarii. Wynika ona z wykładni gramatycznej art. 4 prawa o notaria-
126
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
cie. Próby odmiennej interpretacji nie znajdują żadnego logicznego
wyjaśnienia w pozytywnych normach prawnych17. Naruszają one w
sposób ewidentny wszystkie zasady struktury modelowej notariatu,
a w szczególności właściwą obsługę prawną i podstawy bytu finansowego działalności notariatu.
Kancelaria stanowi zatem miejsce wykonywania czynności przez
notariusza (art. 3 § 1 pr. o not.), przy pomocy dobranego przez niego personelu pracowniczego. Dlatego nie jest obojętne dla powagi i sprawności wykonywania obsługi, w jakim lokalu - budynku są one wykonywane. W kompetencji samorządu notarialnego mieści się ocena
wyznaczonej siedziby kancelarii pod względem spełniania warunków
funkcjonalności i estetyczności zaproponowanego lokalu. Opinia negatywna powinna być honorowana i stanowić podstawę do podejmowania decyzji. W przypadku zaś jego dyskwalifikacji, samorząd może
wskazać inny lokal, który te warunki spełni.
W przeciwnym razie nie powinno nastąpić wydanie decyzji o powołaniu notariusza.
Przepisy nie przewidują możliwości wskazania określonego lokalu na siedzibę pod warunkiem. Posiada ona charakter bezwarunkowy, a dwumiesięczny termin na uruchomienie kancelarii ma być
przeznaczony na załatwienie spraw organizacyjnych (uzyskania pieczęci i innych, art. 14 § 1 prawa o notariacie).
Kancelaria notarialna jest zatem zakładem pracy w rozumieniu
art. 3 kodeksu pracy i przepisów związkowych18.
Powyższe stwierdzenia odnoszą się tak do kancelarii jednoosobowej, jak i wieloosobowej. Nie może notariusz wykonywać czynno17
18
W § 18 projektu zasad etyki zawodowej notariusza, w wersji z dnia 27 lutego
1996 r., stwierdzono wprost, że: „Notariuszowi wolno prowadzić kancelarię w
więcej niż w jednym lokalu tylko za zgodą Rady Izby Notarialnej. Przepis ten
stosuje się odpowiednio do spółki notariuszy". Wynika stąd, że kancelaria może
składać się z „kilku" lokali, w których praktycznie istnieją samodzielne kancelarie. Niniejsze rozumowanie prowadzi do wniosku idem per idem.
Kancelaria spełnia definicję zakładu pracy, co nie zmienia faktu wykonywania
przez notariusza wolnego zawodu. Do niej stosują się przepisy tyczące zakładu
pracy, jak np. ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych, Dz.U. Nr 43, poz. 163 z późn. zm. Także wyjaśnienie Ministerstwa
Finansów Departamentu Rachunkowości z dnia 30 kwietnia 1996 r. DR. 4/MW
- 80/96.
127
Romuald
Sztyk
ści poza nią, chyba że wynika to z postanowień ustawy. W przypadku więc niewyznaczenia siedziby lub jej utraty, jak np. odejścia
ze spółki prawa cywilnego i nieuzyskania wskazania nowej siedziby, notariusz powinien być odwołany ze stanowiska. Z tym zagadnieniem wiąże się wykonywanie czynności notarialnej w kancelarii zorganizowanej na zasadach spółki cywilnej.
Jest to odrębny problem19, jednakże dla niniejszych rozważań ma
znaczenie to, że oba warunki, a więc akt powołania na notariusza i
wyznaczenie siedziby kancelarii muszą być spełnione i wystąpić
jednocześnie.
Przy ustalaniu liczby kancelarii należy mieć na uwadze dalsze
elementy, jak zbieżność działania terytorialnego z właściwością wydziałów ksiąg wieczystych i zaspokojenie potrzeb społecznych obsługi prawnej. Duże znaczenie będzie miała opinia miejscowego organu samorządu terytorialnego20, chociaż, jak dowiodła praktyka,
posiada ona niekiedy charakter ambicjonalny, a mniej rzeczowy.
Aspiracje posiadania w każdej gminie siedziby kancelarii nie znajdują żadnego uzasadnienia. Nie należy jednak nie uwzględniać tych
opinii zarówno przy opracowywaniu planu rozmieszczenia siedzib
kancelarii, jak również przy powoływaniu konkretnego kandydata na
notariusza i wyznaczeniu mu siedziby kancelarii21.
Następną zasadniczą przesłanką, decydującą o celowości utworzenia kancelarii notarialnej, jest liczba czynności notarialnych dokonywanych przez istniejące w danej miejscowości kancelarie lub prognozowana przy tworzeniu siedziby kancelarii notarialnej w danej
19
20
21
Bliżej A.Oleszko, Kancelaria notarialna działająca na zasadzie spółki prawa
cywilnego, „Rejent" 1991, nr 2, s. 67-87.
Art. 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (jednolity
tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74) postanawia, że do zakresu działania gminy
należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, co jest zbieżne z wypełnieniem iunkcji publicznej notariatu.
W nielicznych przypadkach orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego
przy rozpatrywaniu skarg na powołanie notariusza i wyznaczenia siedziby jego kancelarii ząjmuje się ich rozmieszczeniem. Wyjątek stanowi wyrok NSA w
Warszawie z dnia 16 lutego 1994 r. II SA 1297/93, w którym w uzasadnieniu
stwierdzono między innymi, że rady właściwych izb notarialnych mają prawo
i obowiązek opiniowania wniosków o powołaniu notariusza i wyznaczeniu siedziby jego kancelarii.
128
Zasady
ustalania
siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
miejscowości. Istnieje w tym zakresie zgodność poglądów samorządu
notarialnego i Ministerstwa Sprawiedliwości, z tym zastrzeżeniem, że
samorząd notarialny ocenia ją kompleksowo, natomiast druga strona ogranicza się do bezwzględnej liczby czynności, która upoważnia
do utworzenia kolejnej kancelarii22.
W roku 1995 sporządzono łącznie 1.019.767 aktów wobec 948.591
w 1994 r. Wzrost wynosi zatem 7% i w tej samej wysokości wzrosła
ilość notariuszy, jako że w 1994 r. swe obowiązki wykonywało 1045
notariuszy, natomiast w 1995 r. już 1123.
Ilość sporządzonych czynności obrazuje tabela nr 3. Z danych tam
zawartych można wywieść szereg wniosków. Przedmiotem rozważań
jest obciążenie notariuszy. Dokonując bliższej oceny tego zjawiska,
należy stwierdzić, że w 31 województwach miesięcznie na 1 notariusza przypadało w granicach 70 aktów notarialnych. Natomiast w
trzech województwach sporządzono jedynie poniżej 60 aktów, a w
ośmiu województwach przekroczono liczbę 100 aktów miesięcznie.
Zakładając, że czynności swe notariusz wykonuje przeciętnie 20
dni w miesiącu, ilość wykonanych aktów notarialnych dziennie
kształtuje się w większości przypadków w granicach 4. Występują
jednak województwa, gdzie obciążenie jest mniejsze, a tylko w nielicznych przypadkach przekracza tę liczbę.
Odniesienie tych danych do czynności rodzajowych pozwala stwierdzić, że akty notarialne dotyczące obrotu nieruchomościami rolnymi
stanowią -19,71%, a sporządzone przez Skarb Państwa i gminy-13,49%.
Liczną grupę stanowią testamenty - 7,38% i umowy zbycia nieruchomości, w wyniku których następuje wypłacanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego-rolniczego - 4,51% w stosunku do ogólnej liczby
sporządzonych aktów notarialnych.
22
Ministerstwo Sprawiedliwości w piśmie z dnia 19 marca 1992 r. L.dz. S/CWIII
5010/49/92 zwróciło uwagę na tę okoliczność, przesyłając jednocześnie propozycje
dotyczące planu rozmieszczenia kancelarii notarialnych. Przyjmuje się, że norma sporządzanych aktów notarialnych wynosi około 70 miesięcznie i 850 rocznie. Nie powinna być jednak niższa niż 40 aktów miesięcznie. Stanowisko
samorządu zawarte jest między innymi w uchwale Rady Izby Notarialnej w
Katowicach z dnia 3 sierpnia 1993 r. w sprawie trybu postępowania przy powoływaniu notariuszu. Podkreśla się w niej potrzebę analizy wszystkich okoliczności warunkujących utworzenie nowej kancelarii.
129
Romuald
Sztyk
Znaczącą liczbę stanowią inne akty notarialne nie objęte podziałem rodzajowym w przyjętych zasadach sprawozdania notariusza z
czynności notarialnej. Wykazano ich w 1995 roku 274.911, co stanowi
26,59% ogólnej liczby sporządzonych aktów notarialnych.
Można jeszcze dla ilustracji ilości sporządzonych czynności dodać, że Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa od chwili podjęcia swej działalności sporządziła 173.226 aktów notarialnych sprzedaży lokali mieszkalnych. Charakterystyka poszczególnych rodzajów
czynności notarialnych i ich dynamika w niektórych województwach
wskazują, że są następstwem realizacji określonych, epizodycznych
przepisów, jak np. sprzedaży nieruchomości przez Agencję Własności
Rolnej Skarbu Państwa. Wzrost aktów notarialnych nastąpił w tych
województwach, w których czynności te stały się dominującymi.
W skali kraju notariusze miesięcznie sporządzali 75,67 aktów notarialnych, zaś dziennie 3,78.
Przedstawione wyniki liczbowe podlegają korekcie z tytułu przyjętych zasad sporządzania sprawozdania. Od wielu lat przyjmuje się, iż
w pozycji „inne czynności w formie aktu notarialnego" (26,59%) mieszczą się te, które nie zostały rodzajowo wymienione.
Niewłaściwa interpretacja powoduje, iż niektóre czynności uboczne lub mające bezpośredni związek z czynnością są zaliczane jako odrębne. Dotyczy to czynności łączonych, jak np. oddania gruntu w
użytkowanie wieczyste i sprzedaży budynku względnie ujawnienia w
tej pozycji wniosków o ujawnienie praw w księdze wieczystej. Nie
jest to zjawisko powszechne, jednakże oddziaływuje na ilość sporządzonych czynności. Jest ona zawyżona także przez sporządzanie czynności dotyczących jednego zestawu przedmiotów, jak sprzedaży lokali
mieszkalnych wraz z ogródkami przydomowymi, w odrębnych aktach
notarialnych. Odstąpiono od sporządzania czynności zawierających
więcej jak jedną prawnie ze sobą związaną i dotyczących tych samych
podmiotów względnie różnych, ale posiadających wzajemne powiązania prawne w jednym akcie notarialnym.
Podobne zjawisko występuje przy czynnościach poświadczeniowych. W niektórych województwach są wykazywane wypisy aktów
notarialnych jako odrębne czynności, a nie związane bezpośrednio ze
sporządzonym aktem notarialnym jako czynnością główną. Do takiego wniosku można dojść w wyniku analizy danych zawartych w tej
130
Zasady
ustalania siedzib
i ilości kancelarii
notarialnych
części tabeli. To wszystko powoduje, że liczba aktów notarialnych,
względnie innych czynności, wykazanych w sprawozdaniach nie może być jedyną z zasadniczych przesłanek przy ustalaniu rozmieszczenia ilości kancelarii notarialnych. Decyduje przede wszystkim zapotrzebowanie społeczne oraz sprawność działania kancelarii. Jest ona
większa niż w latach ubiegłych z powodu wprowadzenia nowoczesnych
form pracy biurowej (komputeryzacji), lepszej organizacji pracy oraz
wysokich kwalifikacji notariuszy i personelu pracowniczego.
Brak właściwości miejscowej i dążenie do osiągania przynajmniej
przeciętnej dochodowości w skali regionu lub kraju powodują, iż w
niektórych okresach poszczególne kancelarie, a w konsekwencji i województwa, osiągają obciążenie większe od przeciętnej. Z tego też powodu analiza musi obejmować dłuższy okres, a ponadto uwzględniać
przesłanki ekonomiczne występujące w danym regionie.
W tych warunkach wyznaczanie normy ilości sporządzanych przez
notariusza czynności jest chybione i nie poparte jakąkolwiek analizą
ekonomiczną. Występują bowiem czynności proste, o niższej wysokości wynagrodzenia, oraz bardziej złożone, w innej skali wynagrodzenia. Rodzaj czynności nie zawsze uzależniony jest od notariusza. Występują niekiedy uwarunkowania obiektywne, jak np. przy prywatyzacji
podstawowe czynności wykonuje organ założycielski w miejscach
swego urzędowania, a więc w wybranych miejscowościach. Rywalizacja między notariuszami o sporządzanie czynności o wysokich wynagrodzeniach przybiera niekiedy charakter nieuczciwej konkurencji i powszechnie oceniana jest krytycznie. I w ten sposób dochodzi
się do wzajemnej łączności między ilością aktów notarialnych i pobranych od nich wynagrodzeń. W przeszłości prowadzono badania porównawcze ilości aktów notarialnych i pobranych od nich opłat. W tej chwili nie czyni się tego. Miernikiem oceny kancelarii jest
jej sprawność postępowania, wyposażenie techniczne, zwane również
zapleczem logistycznym.
Przychodowość kancelarii jest tematem wstydliwym, delikatnej
materii. Zostało to spowodowane niewłaściwą atmosferą tworzoną
przez różne media, a także poglądy wyrażane w różnych sytuacjach.
Nie trafiają do przekonania podstawowe i obiektywne racje ekonomiczne związane z prowadzeniem firmy, jaką jest kancelaria. W każdej firmie występują dochody i wydatki, proces inwestowania, ryzyka go-
131
Romuald
Sztyk
spodarczego i akumulacji pewnych środków jako rezerwy finansowej, bilansującej okresy mniejszej dochodowości. Funkcje publiczne
notariatu nakładają ściśle określone obowiązki w zakresie utrzymania lokali kancelarii pod względem estetycznym, a nakazy sprawności
niosą za sobą potrzebę systematycznego jej unowocześniania. Powoduje
to w konsekwencji określone wydatki. Można tę analizę prowadzić dalej
i wykazywać wydatki tak bieżące, jak i przyszłe.
Do tych ostatnich zaliczyć trzeba wzrastające świadczenia na utrzymanie korporacji zawodowej. Liczyć można, że w przyszłości będą one
znacznie wyższe niż obecnie. Nie wszystkie bowiem zadania są spełniane przez samorząd notarialny w takim rozmiarze, w jakim występują
w Europie Zachodniej. Szereg spraw nie zostało podjętych, a do nich zaliczyć trzeba bardzo kosztowne utrzymanie archiwów notarialnych.
Nie wydaje się możliwe utrzymanie w przyszłości aktualnego rozwiązania. Godzi ono w podstawy funkcjonowania notariatu. Przychody są nierówne, i o tym powszechnie wiadomo. Nie znaleziono na razie
w warunkach polskich modus vivendi na rozwiązanie tego problemu.
Jest on odkładany na przyszłość, i ta metoda przynosi ujemny efekt. Przyjmowana jest norma przychodów23 jako jedno z kryteriów zwiększania liczby kancelarii.
Metoda ta jest niebezpieczna, jako że prowadzi do pewnego rodzaju obniżenia powagi zawodu notariusza i jego funkcji publicznej.
Rzeczą samorządu jest doprowadzenie do unormowania sytuacji,
jednakże nie drogą bezkrytycznego zwiększenia ilości kancelarii notarialnych, ale ich właściwego rozmieszczenia.
Bardzo dużą rolę powinny tu spełniać zasady etyczne zawodu notariusza, wynikające z przepisów ustawowych i zwyczajów odnoszących się do tego zawodu.
V. Podsumowanie
Dotychczasowe starania samorządu notarialnego o uznanie przez
Ministerstwo Sprawiedliwości opracowanego planu dot. liczby i
miejsc siedzib kancelarii nie odniosły żadnego skutku.
23
Uwagi dot. planu rozmieszczenia kancelarii notarialnych Ministerstwa Sprawiedliwości S/C VI 5010/92/95.
132
Zasady
ustalania siedzib
i
ilości
kancelarii
notarialnych
Wszelkie propozycje spotykają się z dezaprobatą, a działania samorządu ograniczają się do wskazania tej okoliczności w opinii przy
powoływaniu notariusza i ustaleniu siedziby jego kancelarii. Jak dowodzi przedstawiona w niniejszych rozważaniach analiza, nie są one
honorowane. Jest to konsekwencją braku regulacji ustawowej o ustalaniu sieci geograficznej kancelarii24. Wykładnia zaś obowiązujących
przepisów nie jest w orzecznictwie ugruntowana25.
Badania prawnoporównawcze dowodzą, że do czasu reprywatyzacji notariatu Minister Sprawiedliwości ustalał liczbę notariuszy i
siedzib kancelarii na podstawie delegacji ustawowej. Jak już wspomniano, obecna ustawa nie zawiera takiego postanowienia. Do czasu
nowelizacji prawa o notariacie można w większym rozmiarze skorzystać z interpretacji przepisu wykonawczego o nadzorze notarialnym
i powołać komisję do spraw rozmieszczania kancelarii. W jej skład
wchodziliby przedstawiciele Ministerstwa Sprawiedliwości, samorządu notarialnego, Centralnego Urzędu Planowania i Ministerstwa
Finansów.
Komisja ta byłaby upoważniona do przedstawiania Ministrowi
Sprawiedliwości do zatwierdzenia planu rozmieszczenia kancelarii
notarialnych, opracowanego na podstawie kryteriów powszechnie
stosowanych w Europie Zachodniej. Plan zostałby natomiast opracowany na podstawie danych poszczególnych izb notarialnych, uzgodnionych z prezesami sądów apelacyjnych. W chwili obecnej można
uznać, że jest to jedyna forma gwarantująca przestrzeganie sprawiedliwych i obiektywnych przesłanek przy wykonywaniu tego zadania.
Obecny stan faktyczny należy uznać za anormalny i wymagający
szybkiej interwencji ustawodawcy.
24
25
Wyznaczenie siedziby adwokatów może nastąpić tylko w ramach limitu ustalonego w planie rozmieszczenia dla danej miejscowości, stosownie do art. 58
pkt 7 ustawy - Prawo o adwokaturze.
Od uchwały siedmiu sędziów SN z dnia 6 lutego 1996 r. III AZP 26/95 stwierdząjącej, że „izbie notarialnej przysługuje skarga do NSA na decyzje Ministra
Sprawiedliwości o powołaniu na stanowisku notariusza i wyznaczeniu siedziby jego kancelarii" do tezy wyroku NSA z dnia 25 marca 1996 r. mówiącej o
tym, że: „1. Decyzja o powołaniu notariusza ma charakter uznaniowy wyłącznie w
części dotyczącej przesłanki nieskazitelności charakteru (art. 11 pkt 2 pr. o not).
2. Każdy kandydat, który spełnia przesłanki określone w art. 11-12 prawa o notariacie ma prawo do powołania na notariusza".
133
co
Nazwa
województwa
Lp.
Liczba mieszk.
Podział administracyjny
Ilość
notar.
w wojew.
na 1
notar.
gminy
(ogółem)
tab. 1
Przypada na 1 notariusza
N
miasta
wsie
gmin
miast
2
3
4
5
6
7
8
9
10
U
1
bialskopodlaskie
10
309,7
30,9
40
6
689
4,0
0,6
68,9
2
białostockie
28
700,1
25,0
55
19
1885
1,96
0,67
67,3
3
bielskie
30
915,1
30,5
59
18
679
1,96
0,6
22,6
4
bydgoskie
27
1.130,0
41,8
59
28
1827
2,18
1,0
67,6
5
chełmskie
6
250,1
41,7
30
4
667
5,0
0,6
111.1
6
ciechanowskie
13
436,2
33,5
51
11
1573
3,9
0,8
121.0
7
częstochowskie
20
782,7
39,1
58
17
1289
2,9
0,8
64,4
8
elbląskie
11
490,4
44,6
42
18
1039
3,8
1,6
94,4
9
gdańskie
42
1.450,1
34,5
63
21
1306
1,5
0,5
31,0
10
gorzowskie
14
509,5
36,4
40
21
1071
2,9
1,5
76,5
11 jeleniogórskie
17
524,2
30,8
40
25
404
2,3
1,4
23,7
12 kaliskie
21
721,5
34,3
58
20
1346
2,7
0,9
64,0
13
77
3.936,3
51,1
91
50
614
1,1
0,6
7,9
,
<315"
tab. 1
ciąg dalszy
2
14 kieleckie
3
30
4
5
7
6
11
8
9
10
0,6
69,8
1,3
108,9
1.137,2
37,9
78
20
2096
2,6
47
18
1416
3,6
41
18
1261
2,2
1,0
70,0
677
0,8
0,2
14,7
15
konińskie
13
478,8
36,8
16
koszalińskie
18
520,1
28,9
jr
17
krakowskie
46
1.239,5
26,9
39
12
18
krośnieńskie
19
505,3
26,6
43
12
582
2,2
0,6
30,6
19
legnickie
11
522,6
47,5
37
11
576
3,3
1.0
52,3
20
leszczyńskie
9
395,8
43,9
32
20
825
3,5
2,2
91,6
K
co
s
R
3
S'
21
lubelskie
35
1.025,1
29,3
69
17
1264
1,9
0,5
36,1
co
1477
3,5
0,9
113,6
łomżyńskie
13
353,7
27,2
46
12
23
łódzkie
34
1.121,2
33,0
17
8
352
0,5
0,2
10,3
24
nowosądeckie
22
728,1
33,1
55
14
636
2,5
0,6
28,9
58
22
2027
1,9
0,7
69,0
65
30
1366
2,6
1,2
54,6
3,6
0,8
124,7
22
W
Ul
wsi
1
katowickie
to
3
K
O
o
Wyliczenie obsady notariuszy według ludności i podziału administracyjnego
25
olsztyńskie
30
769,2
25,6
26
opolskie
25
1.027,4
41,1
27
ostrołęckie
12
407,5
33,9
44
10
1497
28
pilskie
13
492,1
37,8
43
24
833
3,3
1,8
64,0
29
piotrkowskie
15
644,6
43,0
56
11
1811
3,7
0,7
120,7
1556
3,4
0,7
111,1
1538
1,5
0,8
39,4
30
płockie
14
521,9
37,3
48
10
31
poznańskie
39
1.351,0
34,6
62
34
§"
O-
o
£
Sr
a
(5
3.
3O
R
2
r>
S-
I-1
ciąg dalszy
co
<35
tab. 1
2
1
3
4
5
6
7
8
9
10
11
32
przemyskie
13
414,1
31,8
41
10
579
3,1
0,7
44,5
33
radomskie
20
763,0
38,1
63
16
2063
3,1
0,8
103,1
34
rzeszowskie
23
743,9
32,3
47
13
546
2,0
0,5
23,7
35
siedleckie
26
661,5
25,4
74
13
2042
2,8
0,5
78,5
36
sieradzkie
15
412,6
27,5
42
10
1418
2,8
0,6
94,5
37
skierniewickie
16
423,8
26,5
43
8
1072
2,6
0,5
67,0
38
słupskie
10
424,9
42,5
37
11
1046
3,7
1.1
104,6
39
suwalskie
16
484,7
30,3
48
15
1787
3,0
0,9
111,6
40
szczecińskie
27
989,2
36,6
54
31
1315
2,0
1,1
48,7
41
tarnobrzeskie
14
609,2
43,5
55
16
1236
3,9
1.1
88,2
42
tarnowskie
19
690,7
36,3
47
9
633
2,4
0,4
33,3
43
toruńskie
18
669,8
37,2
49
13
932
2,7
0,7
51,7
44
wałbrzyskie
13
741,2
57,0
45
31
568
3,4
2,3
43,6
45
warszawskie
104
2416,5
23,2
57
28
860
0,5
0,2
8,2
46
włocławskie
10
435,0
43,5
46
14
1178
4,6
1,4
117,8
47
wrocławskie
33
1137,3
34,5
40
17
1186
1,2
0,5
35,9
48
zamojskie
18
494
27,4
57
9
1138
3,1
0,5
63,2
49
zielonogórskie
14
672,2
48,0
57
28
1027
4,0
2,0
73,3
1.123
38.580,6
34,3
2468
853
56805
2,19
0,75
50,5
Razem
tab. 2
Struktura podziału kancelarii notarialnych
O g ó l n a i l o ś ć notariuszy
Lp.
Nazwa
województwa
3
1
bialskopodlaskie Lublin
2
białostockie
3
bielskie
Białystok
Katowice
%
Rozmieszczenie
P o d z i a ł kancelarii
w formie spół. cyw. w miastach woj.
jednotrzydwunotar.
o s o b o w e osobowe osobowe kancel.
Kancel.
jedna
w
siedzib.
4
5
6
7
8
9
10
U
12
13
10
5
5
50
10
-
-
4
4
4
28
16
12
58
28
-
-
15
15
-
-
8
8
7
-
11
12
8
-
2
3
1
30
18
12
60
26
2
4
bydgoskie
Gdańsk
27
18
9
63
25
5
chełmskie
Lublin
6
3
3
50
4
1
1
6
ciechanowskie
Warszawa
13
9
4
69
9
2
-
3
4
2
7
częstochowskie
Katowice
20
16
4
80
18
1
-
11
U
1
8
elbląskie
Gdańsk
U
10
1
90
9
1
-
4
5
2
9
gdańskie
Gdańsk
42
30
12
71
38
2
-
13
14
2
10
gorzowskie
Poznań
14
8
6
57
11
-
1
2
4
10
Wrocław
17
U
6
64
15
1
-
6
6
2
11 jeleniogórskie
o
w woIzby Not. j e w ó d z - k o b i e t y m ę z c z y źni
twie
2
1
co
Okręg
12
kaliskie
Łódź
21
13
8
62
19
1
-
6
6
1
13
katowickie
Katowice
77
50
27
65
55
6
-
5
6
7
00
oo
ciąg dalszy
1
2
3
14
kieleckie
15
4
5
6
7
8
9
Kraków
30
21
9
70
26
2
-
konińskie
Poznań
13
5
8
38
9
2
16
koszalińskie
Gdańsk
18
9
9
50
18
-
17
krakowskie
Kraków
46
28
18
58
38
4
18
krośnieńskie
Rzeszów
19
13
6
68
17
1
-
19
legnickie
Wrocław
11
10
1
90
11
-
-
20
leszczyńskie
Poznań
9
6
3
66
9
-
-
21
lubelskie
Lublin
35
22
13
63
33
1
22
łomżyńskie
Białystok
13
10
3
77
13
23
łódzkie
Łódź
34
23
U
68
24
nowosądeckie
Kraków
22
12
10
55
25
olsztyńskie
Warszawa
30
26
4
26
opolskie
Wrocław
25
19
27
ostrołęckie
Warszawa
12
28
pilskie
Poznań
29
piotrkowskie
Łódź
30
płockie
Warszawa
14
31
poznańskie
Poznań
39
4
5
10
,,
tab. 2
,
12
13
8
9
2
-
5
6
6
6
3
-
28
29
5
6
6
2
4
4
3
3
3
1
-
17
17
6
-
-
3
3
1
34
-
-
28
28
_
20
1
-
5
5
6
87
20
5
-
10
10
4
6
76
21
2
-
8
8
3
7
5
58
12
-
-
3
3
1
13
7
6
54
11
1
-
3
3
4
15
12
3
80
15
-
-
4
4
_
U
3
79
12
1
-
4
4
-
22
17
56
37
1
-
26
27
5
12
13
ciąg dalszy
1
32
3
2
przemyskie
Rzeszów
'
6
7
8
9
10
11
13
9
4
69
9
2
-
4
4
-
6
70
16
2
-
7
9
8
U
52
19
2
-
9
10
3
5
1
33
radomskie
Warszawa
20
14
34
rzeszowskie
Rzeszów
23
12
35
siedleckie
Lublin
26
16
10
62
16
5
-
5
36
sieradzkie
Łódź
15
10
5
66
15
-
-
4
4
-
37
skierniewickie
Łódź
16
11
5
69
16
-
-
2
2
-
6
2
4
•
38
słupskie
Gdańsk
10
7
3
70
-
3
39
suwalskie
Białystok
16
8
8
50
14
1
-
2
2
3
40
szczecińskie
Poznań
27
19
8
70
27
-
-
13
13
6
41
tarnobrzeskie
Rzeszów
14
7
7
50
14
-
-
3
3
2
42
tarnowskie
Kraków
19
12
7
63
14
1
1
6
8
3
18
-
-
9
9
4
9
2
-
43
toruńskie
Gdańsk
18
13
5
72
44
wałbrzyskie
Wrocław
13
8
5
62
45
warszawskie
Warszawa
3
4
1
71
80
6
104
63
41
61
87
7
1
6
4
60
8
1
-
4
5
3
22
U
67
26
2
1
19
21
3
6
-
46
włocławskie
Gdańsk
10
47
wrocławskie
Wrocław
33
48
zamojskie
Lublin
18
11
7
61
18
-
-
6
49
zielonogórskie
Poznań
14
11
3
79
12
1
-
4
4
6
428
466
144
Razem
1123
729
394
65
977
67
4
Romuald
Sztyk
Zestawienie czynności
Lp.
Nazwa
województwa
Ilość
notar.
Akty
ogółem
4
miesięcz. dziennie* sprzedaż nieruch, roln.
na 1 notar na 1 notar. SP, gmina inne podm.
5
6
7
8
1
2
3
1
bialskopodlaskie
10
8143
67,85
3,39
530
1801
2
białostockie
28
20567
61,21
3,06
429
2412
3
bielskie
30
34163
94,89
4,74
80
707
4
bydgoskie
27
23916
73,81
3,69
445
1836
5
chełmskie
6
7824
108,66
5,43
670
1319
6
ciechanowskie
13
9808
62,87
3,14
255
1682
7
częstochowskie
20
18014
75,05
3,75
307
780
8
elbląskie
11
15791
119,62
5,98
462
914
9
gdańskie
42
45651
90,57
4,52
478
1848
10
gorzowskie
14
14693
87,45
4,37
997
708
11
jeleniogórskie
17
13773
67,51
3,37
585
482
12
kaliskie
21
13091
51,94
2,59
275
1270
13
katowickie
77
58132
62,91
3,14
245
509
14
kieleckie
30
25464
70,73
3,53
993
2433
15
konińskie
13
11639
74,60
3,73
155
1488
16
koszalińskie
18
17419
80,64
4,03
598
707
17
krakowskie
46
42516
77,02
3,85
224
1479
18
krośnieńskie
19
13592
59,61
2,98
507
464
19
legnickie
11
13663
103,50
5,17
392
735
20
leszczyńskie
9
8347
77,28
3,86
71
699
21
lubelskie
35
31749
75,59
3,77
566
4791
22
łomżyńskie
13
10274
65,85
3,29
71
2540
23
łódzkie
34
29305
71,82
3,59
148
269
24
nowosądeckie
22
17567
66,54
3,32
144
838
25
olsztyńskie
30
28405
78,90
3,94
1064
1567
26
opolskie
25
26911
89,70
4,48
1053
2113
27
ostrołęckie
12
9694
67,31
3,36
34
1706
28
pilskie
13
13641
87,44
4,37
754
866
140
Zasady ustalania siedzib i ilości kancelarii notarialnych
notarialnych w roku 1995
tab. 3
notarialne
Lp.
sprzed, nier. nierol.
SP, gmina inne podm.
9
10
darowizny
użytk.
zaopat.
rolne nierolne cii i ci yl roi. wiecz.
11
12
13
14
testamenty
15
Poświadczenia
na
ogółem 1 notar.
16
17
1
201
1190
1094
699
980
97
275
13213
110
2
507
4071
1548
1738
1755
258
1605
87301
259
3
300
6456
1177
4321
710
314
1835
59101
164
4
3287
4893
669
1361
673
1451
1948
58850
181
5
570
1343
746
656
765
84
348
5922
82
6
1113
1887
675
821
854
85
710
26220
168
7
626
4342
1193
2276
725
95
1517
66797
278
8
3482
2390
247
593
245
1320
2290
40050
303
9
2667
9961
796
3737
407
2639
3926
150379
298
10
2286
2441
355
955
156
1323
861
9873
58
U
1059
2346
376
873
91
1329
1149
18459
73
12
965
2941
995
1343
747
93
1015
41480
164
13
806
10814
970
7644
694
1021
5596
264958
286
14
863
4421
3066
3076
2311
479
1341
40271
Ul
15
333
3050
826
962
798
101
698
7286
46
16
4162
2711
273
791
123
1158
1247
57488
266
17
1869
6572
1954
3978
1813
738
2556
69518
125
18
981
2189
1027
2186
1146
32
623
24470
100
19
2135
2516
394
689
197
943
822
23678
179
20
1334
1931
217
682
474
49
588
11295
104
21
879
5705
3074
2235
2166
876
1477
62552
148
22
325
1427
1313
596
908
78
377
35554
227
23
1334
6886
347
2541
177
2914
4374
120762
295
24
206
3077
1488
3119
1943
170
969
30294
114
25
3823
4043
491
1195
474
2395
2814
19331
53
26
3487
6565
806
1649
759
762
2006
38435
128
27
464
1902
1217
1003
924
50
619
18178
126
1790
306
896
328
875
1445
11853
75
28
2690
141
Romuald
Sztyk
ciąg dalszy
Lp
Nazwa
województwa
2
1
29
piotrkowskie
30
płockie
31
poznańskie
Ilość
notar.
3
Akty
ogółem
4
15
miesięcz. dziennie* sprzedaż nieruch, roln.
na 1 notar na 1 notar SP, gmina inne podm
5
7
8
6
15246
84,7
4,23
386
1210
14
12914
76,86
39
35469
75,78
3,84
194
1708
3,78
325
1331
32
przemyskie
13
12234
78,42
3,92
781
959
33
radomskie
20
19365
80,68
4,03
518
2250
34
rzeszowskie
23
19688
71,33
3,56
896
1419
35
siedleckie
26
20088
64,38
3,21
605
4063
36
sieradzkie
15
9987
55,48
2,77
165
1391
37
skierniewickie
16
10550
54,94
2,74
251
1121
38
słupskie
10
12345
102,87
5,14
512
506
39
suwalskie
16
14835
77,26
3,86
506
1051
40
szczecińskie
27
30023
92,66
4,63
919
1190
41
tarnobrzeskie
14
16886
100.51
5,02
294
2858
42
tarnowskie
19
15011
65,83
3,29
351
1088
43
toruńskie
18
19162
88,71
4,43
774
1822
44
wałbrzyskie
13
17548
112,48
5,62
704
838
45
warszawskie
104
69878
55,99
2,79
593
1008
46
włocławskie
10
18632
155,26
7,76
172
1149
47
wrocławskie
33
29088
73,45
3,67
1199
1491
48
zamojskie
18
15795
73,12
3,65
764
3752
49
zielonogórskie
14
21271
126,61
6.33
579
456
1.019767
75,67
3,78
24020
71624
Razem
1.123
* przyjęto 20-dniowy czas pracy w miesiącu
142
Zasady ustalania siedzib
i ilości kancelarii notarialnych
tab. 3
notarialne
Ip
29
sprzed, nier. nierol.
SP, gmina inne podm.
9
10
darowizny
zaopat.
użytk.
rolne nierolne emeryt, roi. wiecz.
14
11
12
13
16
17
14714
81
736
1059
23136
137
722
2198
53456
342
1427
126
578
69377
289
2523
297
954
26813
97
1754
320
888
48319
154
2247
197
795
31819
101
1218
162
676
814
1037
393
3092
581
3708
1397
30
483
2402
31
3112
9255
32
1724
1474
1263
1137
33
772
3082
2752
1854
34
737
2869
2609
2920
35
505
3743
2800
1879
36
448
2181
773
37
413
38
2447
Poświadczenia
na
ogółem 1 notar.
877
1737
874
testamenty
15
1023
1415
138
578
31318
173
1875
807
1020
927
320
647
12886
67
2062
303
527
161
807
1214
41443
345
715
1441
32044
166
2449
3304
29129
89
206
39
1662
3285
708
891
578
40
4865
4208
448
1103
305
41
316
2423
2641
1700
2273
439
781
34634
42
343
3166
1361
2480
1706
82
583
27618
121
43
2930
3296
451
818
574
269
1970
51595
238
44
2152
3273
418
882
229
1683
1737
19978
128
894
5380
505
2693
5589
191185
153
610
869
77
1001
25858
215
45
1523
14351
46
675
2665
47
3842
4495
715
1402
502
1432
2184
51587
130'
48
672
2007
2461
957
1668
191
478
22767
105
49
2505
4394
303
1442
245
2260
1364
19117
113
75754
190074
52310
86283
46087
37844
75261
2244
339
447
143