Pełny tekst

WRO 2011 Reader
14 Media Art Biennale
WRO 2011 ALTERNATIVE NOW
wro2011.wrocenter.pl
Akiko Kasuya
Sztuka alternatywna w Japonii: dziś
Od dawna już wróżono nadejście trudnych czasów dla muzeów. W Japonii, podczas gdy
budżet na wydarzenia kulturalne kurczy się, a muzea i galerie muszą liczyć sie z perspektywą
zamknięcia, alternatywne działania artystyczne wydają się rozkwitać. W tym eseju
chciałabym prześledzić kilka aktualnych trendów i zastanowić się nad potencjałem
alternatywnych zasobów kultury.
Na początku proponuję przyjrzeć się twórczości Misako Ichimury, urodzonej w Amagasaki w
1971 roku. Należy ona do grona artystów zmuszających nas do ponownego przemyślenia roli
sztuki w społeczeństwie. Ichimura, określana „artystką bezdomną”, mieszka w tak zwanej
„wiosce niebieskich namiotów” - w parku zamieszkałym przez bezdomnych. Po ukończeniu
studiów na Uniwesytecie Kyoto Seika w 1994 roku, Ichimura podjęła studia magisterskie na
Tokijskim Narodowym Uniwersytecie Sztuk Pięknych i Muzyki, gdzie w 1996 roku uzyskała
dyplom z grafiki. Jak sama mówi, na wycieczki połączone z nocowaniem na dworze zaczęła
chadzać już podczas studiów. W tokijskim Parku Yoyogi mieszka od 2003 roku, wraz z
Tetsuą Ogawa prowadząc mieszczącą się przed jej namiotem Cafe Enoir. Żyje w ten sposób
od prawie 9 lat. Niebieskie namioty i kartony, używane jako schronienie przez bezdomnych,
są osobliwym i wcale nierzadkim widokiem w japońskich parkach. W takich miejscach
handel wymienny zastępuje pieniądz. Stwierdzając, iż „sposób, w jaki żyje, jest sztuką samą
w sobie”, Ichimura „wprowadziła” się do parku dowiedziawszy się, że zaprzyjaźniony z nią
Ogawa już wcześniej rozbił tam swój namiot.
Wówczas mieszkało tam już ponad trzysta osób, a „w wiosce namiotów rozwinęła się swoista
kultura. Widząc to zdecydowałam, że też chcę tam zamieszkać i stworzyć miejsce dla sztuki.
Zaprosiłam więc mężczyznę, który był swego rodzaju liderem wioski, na wystawę fotografii
do Ebisu (dzielnica Tokio, w której znajduje sie Stołeczne Muzeum Fotografii / Metropolitan
Museum of Photography). Obydwoje wzięliśmy ze sobą aparaty i po drodze robiliśmy
zdjęcia rzeczom, które uznaliśmy za ciekawe, i tym, które przyciągnęły nasz wzrok. Okazało
się, że bardzo dobrze się bawiliśmy, co sprawiło, że zaczęłam myśleć, iż naprawdę byłabym
w stanie to zrobić. [powołać miejsce dla tworzenia sztuki].”1
Zaczęła więc organizować weekendowy klub malarski, którego efektem były wystawy w
Cafe Enoir (gra słów, nawiązanie do japońskiego wyrażenia „mieć obrazy”), dzięki czemu,
jak sama mówi, „była w stanie nawiązać kontakt z ludźmi reprezentującymi kompletnie
odmienne style życia”. Ichimura zorganizowała również grupę gastronomiczną o nazwie
Kuchnia 246, mieszczącą się pod torami kolejowymi w dzielnicy Shibuya. Jej zdaniem,
„wszystko, łącznie z pracą i ekonomią, łaczy się z uprawianiem sztuki” oraz, „sztuka jest
niezbędna, by ominąć regułę społeczną, która skazuje cię na śmierć, jeśli nie masz
pieniędzy”. Innymi słowy, sztuka nie jest przeznaczona do podziwiania w muzeach czy w
galeriach, lecz jest czymś o wiele bliższym i zaufanym, czymś, co wypełnia niezastępowalną
funkcję łączenia ludzi.”2
Inny artysta, Ichiro Endo, zamiast mieszkać w jednym miejscu, podróżuje po kraju
minibusem i poprzez przeróżne działania - performansy, aktywność didżejską, wideo czy
malarstwo, usiłuje całkowicie odmienić sposób, w jaki pojmujemy „sztukę”. Używając
wobec siebie epitetu „artysta przyszłości”, Endo mieszka w swoim samochodzie i, głosząc
hasło: ”Go for the future!”, kieruje się ku przyszłości, unosząc ze sobą marzenia ludzi
napotykanych na swej drodze.
Prócz zaprezentowanych tu trendów odchodzenia od muzeów w stronę przestrzeni
publicznej, kolejną zauważalną tendencją jest powstawanie alternatywnych miejsc służących
artystom do tworzenia i wystawiania. Przykładami są takie inicjatywy, jak Gura, Katsura no
Katsura Studio, Untoko Studio, Uzumasa Light Studio, Uzuichi Studio oraz Uzumaki Studio,
mieszczące się w magazynach dzielnicy Fushimi w Kioto. Artyści wynajmują tam
przestrzenie opuszczonych składów i fabryk, aby, po ich rearanżacji, zamienić je w
pracownie, miejsca produkcji, a czasem też zamieszkania. Kilka razy do roku publicznie
prezentują swoje prace, organizując wydarzenia w rodzaju „open atelier”. Dla zwiedzających
jest to niecodzienna szansa, by zobaczyć zarówno dzieła, jak i otoczenie, w którym powstają.
To sprawia, że artysta jest dużo bliższy odbiorcy niż w muzeum czy galerii. Szczególnie
wśród młodych artystów, dla których znalezienie miejsca do tworzenia i prezentacji swoich
dzieł jest naglącym problemem, takie rozwiązanie staje się coraz bardziej popularne, również
z powodu możliwości zbudowania relacji z lokalnym środowiskiem i publicznością. Również
dla właścicieli budynków jest to zjawisko pożądane i rozwojowe, gdyż ożywia i reaktywuje
przestrzenne nieużytki. Podczas gdy taki system oferuje zwiększoną możliwość niedrogiego
korzystania z przestrzeni, przynosi także znaczące korzyści wszystkim zaangażowanym
(artystom, widzom i właścicielom), składając im obietnicę większej atencji w przyszłości.
Mieszczący się również w rejonie Inari (część dzielnicy Fushimi w Kioto) Sandwich, to
nawet bardziej interesujący przykład pokrewnych działań tego typu. Jest to stara fabryka
kanapek położona na nabrzeżu rzeki Uji, która we współpracy z grupą architektów została
odrestaurowana przez działającego na scenie międzynarodowej artystę Kohei Nawę
(urodzonego w 1975 roku). Szereg przestrzeni sukcesywnie otwieranych od początku 2010
roku tworzy na dwóch piętrach powierzchnię ok. 500m2. Według Nawy jest to „platforma
kreatywności (…) W budynku mieszczącym pracownię, biuro i przestrzeń wielofunkcyjną,
kuchnię i miejsca do spania, liczni twórcy różnych dziedzin zebrali się wokół niego [Nawy],
by wziąć udział w ożywionej współpracy. Młodzi artyści, zarówno z Japonii jak i zza granicy,
przybywają tam, by przy wsparciu silnej grupy produkcyjnej, złożonej ze specjalistów od
sztuki, designu i konstrukcji, dzień po dniu nawzajem na siebie wpływając, rozwijać
inspirujące projekty wypełnione duchem eksperymentu.”3. Mimo istnienia zespołu
produkcyjnego, Sandwich na bieżąco przyjmuje aplikacje od kandydatów na
współpracowników i stażystów, co przyciąga wielu młodych ludzi, mających nadzieję na
zajęcie się sztuką w przyszłości. Miejsce to oferuje również program rezydencyjny oraz
angażuje się w wymianę międzynarodową. Cykl rozmów Sandwich Talk również służy jako
miejsce dla żywych dyskusji.
Te energiczne starania, początkowo prowadzone raczej przez młodszych ludzi, realizowane
są w całym kraju, a jako aktywności o charakterze artystycznym wprowadzone do
codziennego życia, pomagają zredefiniować przestarzałe koncepcje pojmowania sztuki i
ukazać potencjał jej dalszego rozwoju w przyszłości. Nadal z zainteresowaniem będę
obeserwować i uczestniczyć w takiej właśnie koncepcji sztuki, pojmowanej jako narzędzie
komunikacji, czy też podwalina dla tworzenia podstawowych warunków nieodzownych dla
zachowania ciągłości naszej egzystencji.
Przypisy:
1. "Hito: Ichimura Misako-san" (Ludzie: Pani Ichimura Misako), _Take Art Eazy!_ website:
http://takearteazy.wordpress.com/2009/10/05/ひと★いちむらみさこ%E3%80%80 さん/
2._Jibun wo kirihiraku art – Iwakan ga katachi ni naru toki_ (Art That Opens You Up –When
A Sense of Strangeness Assumes a Form), ed. by Takahashi Mizuki, Film Art-sha,2010.
3. Ze strony internetowej Sandwich: http://sandwich-cpca.net/about/index.html#01
Kasuya Akiko jest profesorem nadzwyczajnm Miejskiego Uniwersytetu Sztuki w Kyoto
i niezależna kuratorką.
1