Załącznik 9

Wildlife Consulting
• Adres: Twardorzeczka 229, 34-324 Lipowa •Telefon: 788 795 353•
• E-mail: [email protected] • www.wildlifeconsulting.pl •
Ekspertyza przyrodnicza w zakresie wilka Canis lupus
na potrzeby projektu planu zadań ochronnych
dla obszaru Natura 2000 Jezioro Kubek PLH300006
Etap I
Autorzy
Dr Sabina Pierużek-Nowak
Dr inż. Robert W. Mysłajek
Ekspertyza wykonana zgodnie z umową nr WOF.261.1.18.2012
Twardorzeczka 2012
Spis treści
Wstęp ………………………………………………………………………………………………………….
3
1. Charakterystyka populacji wilka w obszarze ……..……………………………………
1.1.
Liczebność i rozmieszczenie ……………………………………………………………
1.2.
Opis gatunku ………………………………………………………………………………….
1.3.
Ranga gatunku w obszarze …………………………………………………………….
1.4.
Stan zachowania w obszarze …………………………………………………………
1.4.1.
Ocena stanu ochrony: populacja ……………………………………………………
1.4.2.
Ocena stanu ochrony: siedlisko ……………………………………………………..
1.4.3.
Ocena stanu ochrony: perspektywy zachowania …………………………..
1.4.4.
Ogólna ocena stanu ochrony ………………………………………………………..
1.5.
Zagrożenia ……………………………………………………………………………………..
4
4
6
12
13
14
15
17
18
19
2. Karta informacyjna zgodna z metodyką GIOŚ ..……………………………………….
28
Literatura …………………………………………………………………………………………………….
32
2|
Wstęp
Ekspertyza przyrodnicza w zakresie wilka Canis lupus – została wykonana na
potrzeby sporządzenia projektu planu zadań ochronnych dla specjalnego obszaru ochrony
siedlisk Natura 2000 „Jezioro Kubek” (kod obszaru PLH300006), zwanego dalej SOO
„Jezioro Kubek”.
W opisie dotyczącym etapu pierwszego zawarto charakterystykę populacji wilka w
obszarze obejmującą: liczebność i rozmieszczenie, opis gatunku, rangę gatunku w
obszarze, stan zachowania gatunku w obszarze oraz zagrożenia. Przedstawiono również
kartę informacyjną zgodną z metodyką GIOŚ (Jędrzejewski i in. 2010).
3|
1. Charakterystyka populacji wilka w obszarze
1.1. Rozmieszczenie i liczebność
SOO „Jezioro Kubek” jest fragmentem terytorium grupy rodzinnej wilków (tzw.
watahy) zamieszkującej środkową część Puszczy Noteckiej. Tropienia oraz analiza
materiału genetycznego ekstrahowanego z odchodów wilków (S. Nowak, R. Mysłajek, P.
Tomczak, niepubl.) pozwoliły potwierdzić, że wataha ta użytkuje obszar położony
pomiędzy drogą dk 160 z Międzychodu do Drezdenka przez Sowią Górę (na zachodzie) a
linią kolejową E-59 z Krzyża Wielkopolskiego do Wronek przez Miały (na wschodzie). Bez
zastosowania telemetrii nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie powierzchni
terytorium watahy. Można jednak przyjąć założenie, że nie odbiega ona zasadniczo od
przeciętnych wartości tego parametru uzyskanych w trakcie badań radiotelemetrycznych
nad wilkami w Puszczy Białowieskiej. Powierzchnie terytoriów wilczych grup rodzinnych,
oceniane metodą najmniejszego wielokąta wypukłego (minimum convex polygon),
wynosiła tam od 162 do 350 km2 , średnio 250 km2 (Jędrzejewski i in. 2007). Przyjmując za
punkt odniesienia średnią powierzchnię terytorium (250 km2) można założyć, że SOO
„Jezioro Kubek”, mający powierzchnię 10,48 km2, stanowi jedynie około 4% terytorium
żyjącej na tym obszarze watahy wilków.
W trakcie badań terenowych, prowadzonych w latach 2010–2012, regularnie
stwierdzano obecność wilków w SOO „Jezioro Kubek”. Wilki rejestrowano najczęściej
pomiędzy północną granicą SOO a źródliskami jeziora Kubek (oddziały leśne nr 267–271,
259–262 i 252–254 w Nadleśnictwie Sieraków oraz oddziały leśne nr 238–241, 267–269,
278–280 i 294–295 w Nadleśnictwie Wronki). Na terenie SOO „Jezioro Kubek”
4|
stwierdzono również miejsce wychowu młodych. W lipcu 2012 roku, szczenięta
rejestrowano w oddziałach nr 267, 268, 238 i 239 w Nadleśnictwie Wronki. W połowie
wrześniu 2012 roku jedno martwe szczenię, samicę, odnaleziono w oddziale 267a w
Nadleśnictwie Wronki.
Liczebność wilczej grupy rodzinnej zajmującej terytorium, w skład którego wchodzi
SOO „Jezioro Kubek”, oceniono w latach 2010–2012 na 4–6 dorosłych osobników. Zimą
2012 r. wynosiła ona 5 dorosłych osobników. Liczebność szczeniąt w lipcu 2012 r.
wynosiła 5 osobników, w tym jedno szczenię kulejące, jednak we wrześniu 2012 r. po
odnalezieniu martwej samicy, liczba zmniejszyła się przynajmniej do czterech. Wysoka
śmiertelność młodych wilków, wynikająca zarówno z oddziaływania czynników
naturalnych, jak i antropogenicznych, była obserwowana zarówno w nizinnych
(Jędrzejewska i in. 1996), jak i górskich (Nowak i in. 2008) populacjach zamieszkujących
Polskę. Opierając się na wynikach tych badań można założyć, że do zimy dożywają w
badanej grupie wilków średnio tylko 2 szczenięta. Dyspersja osobników dorastających w
grupie, które osiągają dojrzałość płciową, stabilizuje liczebność watahy na wykazywanym
w trakcie tropień zimowych poziomie 4–6 osobników. Biorąc pod uwagę wspomnianą
średnią wielkość terytorium wilków na niżu Polski wynoszącą 250 km2 oraz wskazaną
wcześniej liczebność tutejszej watahy można przyjąć, że średnie zagęszczenie populacji
wynosi zimą 2 osobniki/100 km2 (zakres od 1,6 do 2,4 osobników/100 km2).
5|
1.2. Opis gatunku
Wilk Canis lupus Linnaeus, 1758 (Fot. 1 i 2), jest ssakiem należącym do rzędu
drapieżnych Carnivora i rodziny psowatych Canidae. Wilk ma sylwetkę najbardziej
zbliżoną do owczarka niemieckiego, jednak linia jego grzbietu jest prosta, równoległa do
podłoża i nie obniża się w okolicach zadu. Jego kończyny są dłuższe i smuklejsze,
ustawione blisko siebie. Łokcie łap przednich skierowane są do wewnątrz, a stopy lekko
na zewnątrz. Klatka piersiowa jest wąska, klinowata, zad jest również wąski. Na
muskularnej szyi osadzona jest duża głowa, z szerokim czołem, długim pyskiem, skośnie
ustawionymi miodowymi oczami i stosunkowo krótkimi, sterczącymi uszami. Ogon jest
najczęściej puszysty i zakończony ciemnymi włosami. Swobodnie zwieszony sięga do lub
poniżej stawu skokowego kończyn tylnych, ustawiony w linii prostej z grzbietem, stanowi
1/3 jego długości. U wilków na pierwszy rzut oka brak jest wyraźnego dymorfizmu
płciowego, jednak dorosłe samce są z reguły większe od samic o około 10–20%. Średnia
długość ciała (bez ogona) dorosłych samców wynosi ok. 120 cm, samic ok. 110 cm.
Wysokość w kłębie wynosi 70–90 cm (samce) oraz 60–80 cm (samice). Masa ciała
dorosłych samców waha się od 35 do 65 kg (najczęściej 40–50 kg), dorosłych samic – 30–
50 kg (najczęściej ok. 35 kg) (Nowak i Mysłajek 2000, Jędrzejewski i in. 2010). Wygląd tego
samego osobnika znacząco różni się w zimie i w lecie. Zimą z uwagi na grubą zimową
sierść, wilki wydają się znacznie większe i cięższe, a ich kończyny i uszy krótsze.
Ubarwienie poszczególnych osobników jest bardzo zróżnicowane. Dominują kolory: szarorudy, szaro-brązowy i szary. Zdarzają się wilki bardzo jasno ubarwione lub bardzo ciemne,
nie ma jednak w naszym kraju wilków jednolicie czarnych i białych. Sierść tych
drapieżników składa się z włosów o różnej długości i kilku barwach: dłuższych
6|
Fot. 1. Wilk (© Robert W. Mysłajek)
Fot. 2. Szczenię wilka w SOO „Jezioro Kubek” – kadr z filmu wideo wykonanego za pomocą
fotopułapki (© Sabina Pierużek-Nowak i Robert Mysłajek)
7|
trójkolorowych o końcach czarnych, szarych, brązowych oraz krótkich białych
(puchowych). Długie, ciemne włosy na grzbiecie tworzą grzywę, która rozszerza się na
barkach, a potem węższym pasem sięga zadu. Łapy przednie mogą mieć podłużną ciemną
pręgę. Charakterystyczne dla wilków jest wyraźnie rude zabarwienie sierści na tylnej część
głowy i uszu. Czoło jest w szaro-żółtym, szarym, rudobrązowym, szarobrązowym lub
brązowym kolorze podobnie jak sierść wokół oczu i grzbiet pyska. Policzki są jasne
(kremowe lub jasnoszare), czasami poniżej oczu widoczne jest na nich trójkątne lub
podłużne zaciemnienie. Pysk od spodu jest jasnoszary lub biały, wargi są czarne. Brzuch
jest jasnoszary lub jasnobeżowy. Na grzbietowej części ogona, ok. 10 cm od jego nasady,
znajduje się czarna plamka, tzw. gruczoł fiołkowy. Opuszki łap oraz pazury są czarne.
Młode, kilkumiesięczne osobniki są zwykle ciemniejsze od dorosłych. Szczenięta w
pierwszym miesiącu życia są niemal czarne, jedynie górna i tylna część głowy jest u nich
wyraźnie jaśniejsza, szaro-brązowa lub rudo-brązowa (Nowak i Mysłajek 2000,
Jędrzejewski i Sidarowicz 2010).
Wilk jest gatunkiem socjalnym. Żyje w grupach rodzinnych, zwanych potocznie
watahami. Każda grupa składa się z jednej pary rodzicielskiej oraz jej potomstwa z
ostatnich dwóch lub trzech sezonów. Do grupy może się przyłączyć obcy osobnik, ale nie
jest to zjawisko częste (Mech i Boitani 2003). Do rui wilki przystępują w lutym, a
szczenięta rodzą się na przełomie kwietnia i maja (Nowak i in. 2008). Samice zwykle
szczenią się w wykopanych norach, ale także pod wykrotami drzew, a nawet w dobrze
osłoniętych legowiskach na ziemi (Jędrzejewska i in. 1996, Nowak i in. 2008). W
pierwszym okresie wychowu szczeniąt (od maja do lipca) wilki mogą wykorzystywać jedną
do kilku nor, co jakiś czas przenosząc lub przeprowadzając szczenięta. Zwykle młode
8|
przestają korzystać z nor w lipcu (Theuerkauf i in. 2003b, Schmidt i in. 2008). Najczęściej
rodzi się 5–6 szczeniąt, ale śmiertelność jest wysoka i w pierwszym okresie dochodzi do
50%. Do zimy średnio dożywają 2–3 szczenięta (Jędrzejewska i in. 1996, Jędrzejewski i in.
2002, Nowak i in. 2008). Wszyscy dorośli członkowie grupy uczestniczą w wychowie
szczeniąt, robią to jednak z różnym zaangażowaniem, największe wykazuje para
rodzicielska. Młode osobniki opuszczają grupę rodzinną zwykle w drugim roku życia, ale
niektóre mogą pozostawać w grupie macierzystej dłużej lub nawet na stałe. W warunkach
polskich średnia wielkość grupy rodzinnej wynosi od 4 do 6 osobników, ale może się
wahać w zależności od sezonu od 2 do nawet 12 wilków (z młodymi), jest to jednak stan
krótkotrwały (Jędrzejewski i in. 2002). Wilcze grupy rodzinne są ściśle terytorialne, każda z
nich aktywnie broni swojego terytorium przed wilkami z innych watah. Na nizinach
wielkość terytorium jednej grupy wynosi ok. od 162 do 350 km2 (Okarma i in. 1998,
Jędrzejewski i in. 2007) w górach terytoria mogą być nieco mniejsze (Śmietana i Wajda
1997, Finďo i Chovancová 2004, Nowak i in. 2008), zależy to od zagęszczenia ofiar i
dostępności dogodnych miejsc do wychowu młodych. Terytoria sąsiadujących ze sobą
grup zwykle w bardzo niewielkim procencie nakładają się na siebie (Okarma i in. 1998,
Jędrzejewski i in. 2007). Wilki, przede wszystkim para rodzicielska, znakują swoje
terytorium moczem, odchodami oraz drapaniem ziemi. Znaki te pozostawiane są na
drogach i na skrzyżowaniach dróg leśnych, na kępach roślin, krzewach i pniach drzew,
najczęściej w centrum terytorium, lecz także w pobliżu jego granic (Zub i in. 2003).
Swoistym znakowaniem terytorium może też być wycie, służy ono jednak głównie do
komunikacji między osobnikami wewnątrz watahy (Nowak i in. 2007). Grupa rodzinna
użytkuje swoje terytorium nierównomiernie. Najwięcej czasu (75%) wilki spędzają w
obszarach najbardziej odległych od ludzkich osad i dróg, zwykle jest to centrum ich
9|
terytorium, obejmujące zaledwie 20–30% kontrolowanego przez grupę areału.
Zlokalizowane są tam nory (lub legowiska) rozrodcze, miejsca odpoczynku oraz część
zasobnych w potencjalne ofiary łowisk. Peryferyjne części terytorium wataha odwiedza
(zwykle w celach łowieckich lub oznakowania) rzadziej, co 7–10 dni i tam wilki mogą być
mylnie traktowane jako “przechodnie” lub nawet jako inna wataha. W pierwszych 2
miesiącach po urodzeniu szczeniąt aktywność watahy jeszcze silniej koncentruje się
pobliżu nory rozrodczej, z uwagi na konieczność dokarmiania samicy, a następnie
podrośniętych szczeniąt (Theuerkauf i in. 2003a, 2003b). Średnia dobowa marszruta
watahy wynosi ok. 23 km. Wilki mogą jednak przebiec ponad 60 km w ciągu doby
(Musiani i in. 1998, Jędrzejewski i in. 2001). Nie zawsze cała wataha przebywa lub poluje
razem. Często wilki polują pojedynczo lub w mniejszych podgrupach, szczególnie gdy
znajdują się w centrum areału. W okresie rozrodczym, 1–2 wilki pozostają ze
szczeniętami, podczas gdy reszta watahy zdobywa pokarm. Zimą, szczególnie przed i
podczas rui, para rodzicielska może wędrować sama w celu kopulacji i znakowania granic
terytorium, wówczas może pojawić się mylne przekonanie o obecności w obszarze dwóch
odrębnych watah (Jędrzejewski i in. 2001, Theuerkauf i in. 2003c).
Wilki polują głównie wieczorem (po zmierzchu) i nad ranem. Ma to związek z ze
wzrostem aktywności dzikich zwierząt kopytnych i spadkiem aktywności ludzi. Zimą
najczęściej kończą polowanie ok. 8 rano, jednak zdarzają się dalekie przejścia również w
ciągu dnia. Zasięg dyspersji (migracji) młodych wilków waha się od kilku do kilkuset
kilometrów, może jednak dochodzić do ponad tysiąca kilometrów. Drapieżniki zwykle
wędrują pojedynczo lub w parach. Poszukując miejsca na osiedlenie się, wybierają
obszary podobne do terenów, gdzie się wychowały, a więc rozległe obszary leśne z
możliwie małą antropopresją. Jednak podczas wędrówki mogą pokonywać mozaikę
10 |
polno-leśną, tereny rolnicze, ruchliwe drogi, duże rzeki a nawet okolice słabiej
zurbanizowane (Jędrzejewski i in. 2001, Theuerkauf i in. 2003a, 2003c).
Podstawowy pokarm wilków w Polsce stanowią dzikie ssaki kopytne (85-97%
biomasy zjedzonego pokarmu, przy czym w zachodniej Polsce 93%). W Polsce wschodniej
i w Karpatach gatunkiem ofiary najczęściej wybieranym i preferowanym przez te
drapieżniki jest jeleń (Jędrzejewski i in. 1992, 2000). Natomiast w typowych nizinnych
lasach gospodarczych wilki polują bardzo chętnie na sarny, których jest tam najwięcej. W
zachodniej Polsce sarna stanowi 43% biomasy ich pokarmu. Dziki, a szczególnie warchlaki
są też często zabijane przez wilki, a ich udział w diecie drapieżników wynika z dostępności
w danym kompleksie leśnym. W zachodniej Polsce 23% biomasy stanowią właśnie dziki.
Uzupełniającym pokarmem są zające oraz bobry, które w obszarach o większych
zagęszczeniu mogą nabierać znaczenia jako ofiara wilków, tak jak w Lasach Wałeckich (do
5% biomasy) czy w Puszczy Drawskiej. Ofiarami wilków padają też lisy, borsuki oraz psy i
koty penetrujące kompleksy leśne (Nowak i in. 2011). W warunkach mozaiki lasów i
pastwisk wilki mogą atakować zwierzęta hodowlane, szczególnie krowy, owce i kozy, a ich
udział w diecie może osiągać 3% biomasy. W zachodniej Polsce wilki częściej jednak
atakują daniele i inne zwierzęta kopytne hodowane na fermach (Jędrzejewski i in., w
druku).
Obecnie populacja wilka w Polsce szacowana jest na 800–900 osobników (Nowak i
Mysłajek 2011). Zagęszczenie populacji w kraju, w warunkach ochrony gatunkowej i
wysokich liczebności ofiar waha się od 1,5 do 4 osobników/100 km 2 (Śmietana i Wajda
1997, Nowak i in. 2008). W zachodniej Polsce bytuje około 100–110 osobników, żyjących
w co najmniej 20 osiadłych, rozmnażających się grupach rodzinnych. W połowie 2012 r.
11 |
stałą obecność wilków stwierdzano w Puszczy Goleniowskiej, Lasach Cedyńskich, Lasach
Wałeckich, Puszczy Drawskiej, Puszczy Bydgoskiej, Borach Tucholskich, Puszczy Noteckiej,
Puszczy Rzepińskiej, Lasach Lubskich i Borach Dolnośląskich (Nowak i Mysłajek 2011, S.
Nowak i R. Mysłajek, niepubl.).
1.3. Ranga gatunku w obszarze
Ocenę rangi występowania gatunku w SOO „Jezioro Kubek” wykonano w oparciu o
wskazówki zawarte w Decyzji Wykonawczej Komisji z dnia 11 lipca 2011 r. w sprawie
formularza zawierającego informacje o terenach Natura 2000 (notyfikowana jako
dokument nr C(2011) 4892) (2011/484/EU). Syntetyczny opis zawarto w tabeli 2.
Wilki, ze względu na ogromne wymagania przestrzenne (Jędrzejewski i in. 2007)
oraz wpływ szeregu mechanizmów limitujących liczbę osobników w obrębie grup
rodzinnych (MacNulty i in. 2012), nie osiągają wysokich zagęszczeń populacji (Śmietana i
Wajda 1997, Okarma i in. 1998, Nowak i in. 2008). Z tego względu jego kategorię
występowania można określić jako gatunek rzadki. Ze względu na fakt rejestrowania w
obrębie SOO „Jezioro Kubek” szczeniąt wilków, w ocenie syntetycznej (Tabela 3) w
kolumnie „rodzaj” podano kategorię „wydające potomstwo (w)”, czyli gatunki
wykorzystujące teren do wychowu młodych.
Bardzo mała, w stosunku do wymagań przestrzennych gatunku, powierzchnia SOO
„Jezioro Kubek” nie pozwala na występowanie na jego obszarze znaczącej liczby wilków. Z
tego powodu w ocenie znaczenia obszaru, w dziale „Populacja”, podano kategorię C, co
odzwierciedla udział procentowy, wynikający ze stosunku populacji w SOO „Jezioro
Kubek” do populacji krajowej, na poziomie 2%≥p≥0%. Stan zachowania populacji
oceniono na dobry (kategoria B), co wynika z częściowo zdegradowanego lecz łatwego do
12 |
odtworzenia stanu siedlisk, związanego z ogromną dominacją (91%) monokultur sosny
zwyczajnej o uproszczonej strukturze wiekowej i wysokościowej drzewostanów. Stopień
izolacji populacji oceniono na kategorię (B) – populacja nieizolowana, ale występująca na
peryferiach zasięgu gatunku. Ogólnie oceniono stan populacji na dobrą.
1.4. Stan zachowania w obszarze
Ocenę stanu zachowania gatunku w SOO „Jezioro Kubek” wykonano zgodnie z
Przewodnikiem Metodycznym wydanym przez Inspekcję Ochrony Środowiska, w części
poświęconej wilkowi (Jędrzejewski i in. 2010). Do obliczeń parametrów środowiskowych
wykorzystano mapy topograficzne w skali 1: 50 000 oraz mapę pokrycia terenu CORINE
Land Cover 2006 o minimalnej wielkości płatu siedliska 25 ha, dla której dokonano
przekształcenia (tzw. gridding) do siatki o rozdzielczości 10 × 10 m. Do analiz zastosowano
oprogramowanie ArcMap (ArcInfo Version 10.0), SAGA (Version: 2.0.6) i Fragstats
(Version: 3.3).
Na ogólną ocenę stanu ochrony wilka w SOO „Jezioro Kubek” składały się trzy oceny
cząstkowe wykonane odrębnie dla populacji, siedliska oraz perspektyw zachowania
populacji. Wskaźniki referencyjne podano w Tabeli 1. Ocena dla populacji zawierała
wskaźniki dotyczące zagęszczenia populacji oraz liczbę watah. Przy ocenie siedliska wzięto
pod uwagę lesistość obszaru, fragmentację powierzchni leśnej, dostępność bazy
pokarmowej (łącznie jeleń, sarna i dzik, kg/km2), gęstość sieci drogowej (km/km2) oraz
stopień izolacji siedlisk. Dla oceny perspektyw zachowania brano pod uwagę: możliwość
rozwoju populacji gatunku w obrębie ostoi; łączność z sąsiednimi kompleksami leśnymi,
możliwość migracji osobników i zagrożenia dla drożności korytarzy ekologicznych;
obecność i stan populacji wilka w sąsiednich kompleksach leśnych; planowane inwestycje
13 |
mające wpływ na populacje wilka; inne zagrożenia (kłusownictwo, antropopresja,
transmisja chorób od gatunków domowych; śmiertelność); zagrożenia dla populacji
dzikich kopytnych.
Tabela 1. Wskaźniki referencyjne stanu ochrony wilka w ostojach Natura 2000 (Jędrzejewski i in.
2010).
Wskaźnik
Zagęszczenie populacji (n/100 km2)
Liczba watah (n/100 km2)
Zalesienie (%)
Fragmentacja siedliska
(km/km2)
Dostępność bazy pokarmowej
(jeleń, sarna i dzik) (kg/km2)
Zagęszczenie dróg (km/km2)
Stopień izolacji siedlisk
Ocena
U1 stan
niezadawalający
U2
stan zły
1,5–2,5
0,3–0,5
<1,5
<0,3
20–40
3–5
<20
>5
>100
50–100
<50
<0,1
1
0,1–0,2
2
>0,2
3
FV stan
właściwy
Populacja
>2,5
>0,5
Siedlisko
>40
<3
1.4.1. Ocena stanu ochrony: populacja
Do oceny zagęszczenia populacji wykorzystano dane o liczbie dorosłych osobników
obserwowanych w wilczej grupie rodzinnej zamieszkującej terytorium, w skład którego
wchodzi SOO „Jezioro Kubek”, zebrane w sezonach zimowych w latach 2010–2012 (4–6
osobników), a także informacje o średniej powierzchni terytorium watahy wilków w
lasach nizinnych Polski (250 km2, Jędrzejewski i in. 2007). Dało to zagęszczenia zimowe na
poziomie od 1,6 do 2,4 dorosłych osobników na 100 km 2. Wartości te mieszczą się w
przedziale U1 (stan niezadowalający) waloryzacji wskaźników oceny stanu populacji
(Jędrzejewski i in. 2010).
Przy ocenie wskaźnika liczby watah wzięto pod uwagę powierzchnię leśną Puszczy
Noteckiej (1350 km2) oraz liczbę grup rodzinnych zamieszkującą ten kompleks leśny,
14 |
stwierdzonych zimą 2012 roku (3 watahy, S. Nowak, R. Mysłajek i P. Tomczak, niepubl.), a
także średnią wielkość terytorium watahy w lasach nizinnych Polski (250 km 2,
Jędrzejewski i in. 2007). Wskaźnik ten wyniósł 0,3 watahy na 100 km2, co mieści się w
przedziale U1 (stan niezadowalający) waloryzacji wskaźników oceny stanu populacji
(Jędrzejewski i in. 2010).
Łączna ocena stanu populacji, będąca rezultatem uśrednienia ocen cząstkowych z
obu parametrów, to U1 (stan niezadawalający).
1.4.2. Ocena stanu ochrony: siedlisko
Lesistość SOO „Jezioro Kubek” wynosi 93%. Dominują tu monokultury sosny
zwyczajnej (Pinus sylvestris), o uproszczonej strukturze wiekowej i wysokościowej, które
zajmują 90% obszaru. Znacznie mniejszy udział mają lasy liściaste (2%), położone przede
wszystkim w sąsiedztwie jeziora Kubek. Wysoka lesistość pozwala na wysoką ocenę
jakości tego parametru (FV – stan właściwy).
Fragmentacja lasu w SOO „Jezioro Kubek”, definiowana jako długość linii brzegowej
lasu (km) w przeliczeniu na 1 km2 lasu, jest bardzo niewielka i wynosi 2,1 km/km2. Obszar
ten stanowi zwarty kompleks leśny, a długość linii brzegowej lasu jest wydłużona z
przyczyn naturalnych, ze względu na obecność jeziora. Ocena tego parametru jest zatem
wysoka (FV – stan właściwy).
Aby ocenić dostępność bazy pokarmowej dla wilków, przeanalizowano liczebność
jelenia Cervus elaphus, sarny Capreolus capreolus i dzika Sus scrofa w dwóch obwodach
łowieckich, w skład których wchodzą fragmenty SOO „Jezioro Kubek”. Były to: obwód nr
120 w Nadleśnictwie Wronki dzierżawiony przez Koło Łowieckie „Jar” w Warszawie, a
także obwód nr 138 w Nadleśnictwie Sieraków dzierżawiony przez Koło Łowieckie
15 |
„Ratusz” w Warszawie. Do obliczeń wykorzystano dane z rocznych planów łowieckich na
rok gospodarczy 2012/2013 oraz sprawozdania z wykonania planu roku gospodarczego
2011/2012. Do obliczeń wykorzystano stan ssaków kopytnych wykazany na marzec 2012.
Średnią masę zwierząt (jeleń – 100 kg, sarna – 20 kg i dzik – 80 kg) przyjęto za
opracowaniem Jędrzejewskiej i Jędrzejewskiego (2001). Biomasę ssaków kopytnych
przeliczono uwzględniając całkowitą ogólną powierzchnię obu obwodów łowieckich
(50,09 km2). W obu obwodach wykazano w marcu 2012 r. 128 jeleni, 125 saren i 67
dzików, co dało łączną biomasę 20 660 kg. Dostępność bazy pokarmowej wyniosła więc
394 kg/km2, co pozwoliło na wysoką ocenę badanego parametru (FV – stan właściwy).
Do obliczeń zagęszczenia dróg wykorzystano mapy topograficzne w skali 1:50000
oraz dane o powierzchni obszaru (10,48 km2). Przez obszar przechodzi odcinek drogi
wojewódzkiej nr 133 o długości 3,95 km, co przy małej powierzchni daje wysoką wielkość
parametru zagęszczenia dróg (0,4 km/km2). Ponadto, granicę obszaru stanowią odcinki
dróg krajowych nr 133 i 150 o łącznej długości 2,16 km, co dodatkowo obniża wartość
tego parametru do 0,7 km/km2. Nawet przy nie uwzględnieniu długości odcinków dróg
biegnących po granicy obszaru wartość uzyskanego wskaźnika wskazuje na stan zły (U2).
Wyniki generalnego pomiaru ruchu pojazdów silnikowych na drogach krajowych i
wojewódzkich w 2010 r. (http://www.gddkia.gov.pl/pl/987/gpr-2010) wykazały, że na
odcinku drogi nr 133 biegnącej przez SOO „Jezioro Kubek” średni dobowy ruch pojazdów
wynosi 453 pojazdy/dobę, natomiast ruch na odcinku drogi nr 150 wynosił 173
pojazdy/dobę. Przez SOO „Jezioro Kubek” biegną także nieutwardzone drogi
nieudostępnione dla ruchu publicznego pozostające w zarządzie Nadleśnictwa Sieraków i
Nadleśnictwa Wronki. Drogi te są użytkowane przez pojazdy przede wszystkim podczas
prowadzenia gospodarki leśnej i łowieckiej, obserwowane są jednak także przejazdy
16 |
pojazdów nieuprawnionych, w tym motocykli crossowych. Drogi leśne ułatwiają dostęp
do obszaru pieszym i rowerzystom. Po nich poprowadzono także odcinek zielonego szlaku
turystycznego łączącego Sieraków z Kobuszem i Smolarnią oraz dalszymi fragmentami
Puszczy Noteckiej.
SOO „Jezioro Kubek” jest bezpośrednio połączony z pozostałymi fragmentami
Puszczy Noteckiej, które również są zasiedlone przez wilki. Wartość tego parametru
wynosi 1 (brak izolacji), co odpowiada stanowi właściwemu (FV).
1.4.3. Ocena stanu ochrony: perspektywy zachowania
SOO „Jezioro Kubek” ma zbyt małą powierzchnię, by samodzielnie zapewnić
przetrwanie lokalnej populacji wilków. Żyjąca na tym obszarze wilcza grupa rodzinna
wykorzystuje areał o powierzchni ok. 250 km2, więc aby zapewnić utrzymanie wilków,
będących przedmiotem ochrony SOO „Jezioro Kubek”, konieczne jest rozpatrywanie
perspektyw ich zachowania w całej Puszczy Noteckiej. Zamieszkująca Puszczę Notecką
niewielka populacja tego gatunku (3 rodziny) jest dopiero w fazie rekolonizacji i w dalszym
ciągu zależy od dopływu osobników spoza całego kompleksu leśnego. Świadczy o tym np.
pochodzenie dwóch rozmnażających się samic z watah obecnie zamieszkujących
zachodnią i centralną część Puszczy Noteckiej, w tym watahy z obszaru SOO Jezioro
Kubek. Badania genetyczne pokazały, że obie samice przybyły z położonego w Niemczech
regionu Łużyc (S. Nowak, R. Mysłajek, niepubl.).
Istotne zagrożenia dla tutejszej populacji wilka, opisane dokładniej w rozdziale 1.5,
to: śmiertelność wywoływana kolizjami z pojazdami, niepokojenie szczeniąt w miejscach
wychowu młodych, zmiana struktury lasu w miejscach wychowu młodych, a także
choroby i pasożyty, których źródłem mogą być zwierzęta domowe, zwłaszcza psy. W
17 |
połączeniu z długą listą innych istniejących i potencjalnych zagrożeń, daje to podstawę do
oceny perspektyw rozwoju na poziomie niezadawalającym (U1).
1.4.4. Ogólna ocena stanu ochrony
Ogólnie stan ochrony oceniono jako niezadawalający (U1), co wynika z uśrednienia
ocen dotyczących populacji (U1), siedliska (FV) i perspektyw zachowania (U1). Ocena
dotycząca siedliska jest osłabiona bardzo niską (U2) oceną parametru dotyczącego
zagęszczenia dróg.
18 |
1.5. Zagrożenia
Omówienie najważniejszych bezpośrednich zagrożeń.
a. Kolizje z pojazdami
Istotnym czynnikiem śmiertelności dla wilków w Puszczy Noteckiej są kolizje z
pojazdami. Dotychczas stwierdzono dwa takie przypadki: w listopadzie 2009 r. dorosły
samiec zginął na drodze wojewódzkiej nr 160 (Międzychód-Drezdenko) w okolicach
Sowiej Góry, a pod koniec września 2012 r. kolejny samiec zginął na drodze pomiędzy
Zieloną Górą a Tarnówkiem. Nie ma jednak pewności, czy są to wszystkie przypadki, gdyż
część takich zdarzeń mogła nie zostać zgłoszona. Bezpośrednim zagrożeniem dla wilków w
SOO „Jezioro Kubek” może być zatem ruch pojazdów na biegnącym przez ten obszar
odcinku drogi wojewódzkiej nr 133, a także przylegającym do jego granic odcinku drogi
wojewódzkiej nr 150. Obecnie, z uwagi na złą nawierzchnię obu dróg, ruch jest
stosunkowo niewielki a prędkość pojazdów bardzo mała, co zapobiega kolizjom ze
zwierzętami. Istotną zmianą, zwiększającą ryzyko wypadków z udziałem wilków, byłaby
modernizacja nawierzchni obu dróg (szczególnie drogi nr 133), ponieważ prowadziłoby to
zarówno do intensyfikacji ruchu pojazdów, jak też do zwiększenia ich prędkości.
b. Niepokojenie w miejscach rozrodu i wychowu szczeniąt.
Poza pojazdami poruszającymi się po drogach udostępnionych do ruchu, w SOO
Jezioro Kubek zarejestrowano znaczny ruch motocykli crossowych i quadów na drogach
leśnych i liniach oddziałowych, tuż przy młodnikach, gdzie przebywały szczenięta. Jest to
szczególnie niebezpieczne, gdyż hałas i obecność pojazdów blisko nory lub legowisk może
powodować pośpieszne przenoszenie lub przeprowadzanie szczeniąt w inne, mniej
19 |
dogodne miejsce. Takie zdarzenia niosą ryzyko większej śmiertelności wśród szczeniąt
oraz unikania w następnych latach skądinąd dobrego do rozrodu obszaru. Podobny efekt
może wywoływać obserwowana w obszarze nasilona penetracja młodników przez
grzybiarzy, szczególnie we wczesnym okresie wychowu szczeniąt (czerwiec-sierpień).
Ponadto obserwuje się tam spacerowiczów i zbieraczy grzybów, którym towarzyszą psy
puszczane luzem, penetrujące odległe od dróg obszary leśne. Poza problemem
wynikającym z możliwości pozostawienia odchodów zawierających pasożyty (omówienie
problemu poniżej), większe psy stanowią bezpośrednie zagrożenie dla wilczych szczeniąt,
które w czerwcu, lipcu i sierpniu często bawią się na drogach leśnych i liniach
oddziałowych, przy młodnikach, w których odpoczywa reszta grupy rodzinnej.
c. Zmiana struktury i dostępności miejsc wychowu szczeniąt
W
SOO
Jezioro
Kubek
stwierdzono
kilkukrotnie
wychów
szczeniąt
w
kilkunastoletnich młodnikach sosnowych. Młodniki te są na tyle gęste, iż łatwo się w nich
ukryć, a w razie pojawienia się człowieka, niepostrzeżenie wycofać się do sąsiedniego
oddziału. We wnętrzu tych młodników rosną drzewa nasienniki, czyli pojedyncze stare
sosny lub ich grupy. Pod nimi znajdują się niewielkie polanki, gdzie są dogodne warunki
dla przebywania szczeniąt i dorosłych wilków. Młodniki te spełniają dobrze swoją funkcję,
jako miejsce wychowu młodych pod warunkiem zachowania ich zwartości i możliwości
swobodnego poruszania się w nich szczeniąt. Niestety w okresie letnim prowadzone są w
tych młodnikach zabiegi pielęgnacyjne tzw. czyszczenia polegające na wycięciu części
sosen i pozostawiania ich w dnie lasu. W rezultacie wilki wraz z młodymi są przepłaszane
przez robotników leśnych z powierzchni, w których trwają aktualnie prace oraz z
oddziałów sąsiednich. Jest to jednak sytuacja krótkotrwała, pod warunkiem, że termin
20 |
prac przypada na czas gdy szczenięta są już mobilne i nie jest to młodnik z norą, a w
pobliżu znajdują się alternatywne miejsca do ukrycia się. Jednak zabiegi te powodują, iż
młodniki rozgęszczają się, co zwiększa możliwość dostrzeżenia z zewnątrz ukrywających
się we młodniku zwierząt, a zatem zmniejsza ich bezpieczeństwo. Jednocześnie leżące
ścięte sosny utrudniają mniejszym zwierzętom, w tym szczeniętom poruszanie się w
młodniku i szybką ucieczkę w razie zagrożenia. Powoduje to porzucanie takich
młodników, przez do mniejsza się powierzchnia obszaru dogodnego do wychowu
młodych.
d. Pasożyty wewnętrzne oraz inne choroby
Ważnym zagrożeniem dla wilków w Puszczy Noteckiej są pasożyty wewnętrzne.
Dotychczasowe badania, polegające na analizie prób koproskopowych, wykazały
obecność w odchodach wilków sześciu taksonów nicieni Nematoda (Ancylostoma
caninum/Uncinaria stenocephala, Physaloptera spp., Toxascaris leonina, Toxocara canis,
Capillariidae oraz Trichuris vulpis), jednego gatunku przywr Trematoda (Alaria alata),
tasiemców Cestoda z rodziny Teaniidae oraz pasożytniczych pierwotniaków z rzędu
Coccidiida (Piróg 2011). Źródłem zarażenia wilków pasożytami mogą być zwierzęta
domowe, w szczególności psy. W trakcie badań terenowych, w lipcu 2012 r.,
obserwowano w SOO „Jezioro Kubek” wałęsającego się psa zarażonego pasożytami
wewnętrznymi. Pozostawiał on pasożyty wydalane z odchodami wewnątrz obszaru, w
bezpośrednim sąsiedztwie miejsca, gdzie zarejestrowano obecność szczeniąt wilków (R.
Mysłajek, obserwacja bezpośrednia). Właścicielem psa okazał się jeden z mieszkańców
osady śródleśnej oddalonej o ok. 10 km od SOO „Jezioro Kubek”, co pokazuje, że
transmisja pasożytów może odbywać się z miejsc znacznie oddalonych od SOO.
21 |
Odnalezienie w połowie września 2012 r. martwego, tegorocznego szczenięcia w
obrębie SOO Jezioro Kubek, bez ewidentnych objawów chorobowych z wyjątkiem
skrajnego wychudzenia wskazuje, że istnieje szereg innych czynników śmiertelności, które
mogą wpływać na liczebność populacji, a które wymagają dalszego badania i monitoringu.
Istniejące i potencjalne zagrożenia dla zachowania we właściwym stanie populacji wilka
Tabela 2. Lista istniejących i potencjalnych zagrożeń dla zachowania we właściwym
populacji wilka. Intensywność oddziaływania: H – duże oddziaływanie: duży bezpośredni
lub natychmiastowy wpływ lub oddziaływanie na dużej powierzchni; M – średnie
oddziaływanie: średni bezpośredni lub natychmiastowy wpływ, głównie wpływ pośredni
lub oddziaływanie na średnią część obszaru/wyłącznie regionalne; L – niskie znaczenie –
niski bezpośredni lub natychmiastowy wpływ, wpływ pośredni lub oddziaływanie na
niewielką część obszaru/wyłącznie lokalne.
Kod
Nazwa
działalności
140
Wypas
160
Gospodarka
leśna
164
Wycinka lasu
(czyszczenia
w
młodnikach)
IntenSyntetyczny opis
Rodzaj
sywzagrożenia
ność
L
Brak lub słaba ochrona zwierząt
Potencjalne
gospodarskich podczas wypasu na
obrzeżach Puszczy Noteckiej może
prowokować powstawanie szkód w
inwentarzu, co prowadzi do negatywnego
nastawienia społeczności lokalnej do wilka i
zasadności jego ochrony.
H
Budowa nowych i modernizacja istniejących Istniejące
dróg leśnych oraz budowa miejsc
postojowych dla turystów we wnętrzu
Puszczy Noteckiej, a także udostępnianie
takich dróg do użytku publicznego zwiększa
fragmentację środowiska i ułatwia ludziom i
psom dostęp do ostoi wilków. Ponadto
zwiększa dostęp do odpadków
pozostawionych przez ludzi, powodując złe
nawyki i zagrożenie dla zdrowia i życia
szczeniąt.
H
Prowadzone w SOO Jezioro Kubek w
Istniejące
miesiącach letnich czyszczenia w
młodnikach wykorzystywanych przez wilki
jako miejsca wychowu młodych powodują
przepłaszanie wilków i prowokuje
przenoszenie lub przeprowadzanie szczeniąt
22 |
H
230
Polowanie
M
243
Chwytanie,
trucie,
kłusownictw
o
Pozyskiwanie
/Usuwanie
roślin ogólnie
M
Inne formy
kolekcjonowa
nia
niewymienio
ne powyżej
L
250
290
H
w inne, mniej dogodne miejsca, co może
zwiększać śmiertelność szczeniąt. Ponadto
czyszczenia zmniejszają osłonę oferowaną
wilkom przez młodniki, a pozostawiane w
dnie lasu wycięte sosny utrudniają
poruszanie się szczeniętom. Młodniki takie
stają się nieprzydatne dla rozrodu i ukrycia
się wilków. Wszystkie te elementy mogą
prowadzić do wycofania się wilków z
obszaru (przynajmniej czasowego).
Wycinka drzew na znacznej powierzchni
leśnej w SOO Jezioro Kubek może
spowodować pogorszenie się warunków
wodnych w obszarze, a tym samym
dostępności wody w ciekach zasilających
jezioro, stanowiących źródło wody dla
dorosłych i dla szczeniąt.
Nadmierne polowania na dzikie zwierzęta
kopytne w SOO Jezioro Kubek oraz w
reszcie terytorium watahy może prowadzić
do zmniejszenia zasobności bazy
pokarmowej wilków.
Polowania, szczególnie polowania zbiorowe
z naganką, na terenie SOO Jezioro Kubek
mogą prowadzić do płoszenia wilków oraz
do ich nielegalnych lub pomyłkowych
odstrzałów.
Wilki mogą stawać się ofiarami
kłusowników. Dotychczas nie
zarejestrowano takiego przypadku, lecz jest
niewykluczone, iż problem istnieje.
Powszechne w Puszczy Noteckiej, także w
SOO Jezioro Kubek intensywne
poszukiwanie i zbieranie grzybów,
szczególnie w młodnikach powoduje
przepłaszanie wilków i prowokuje
przenoszenie lub przeprowadzanie szczeniąt
w inne, mniej dogodne miejsca, co może
zwiększać śmiertelność szczeniąt.
Przeczesywanie młodników powoduje też
wypłaszanie wilków na drogi publiczne i
kolizje z pojazdami.
Poszukiwanie poroży jeleni pod koniec zimy
może powodować niepokojenie i
przepłaszanie wilków z legowisk.
Potencjalne
Potencjalne
Potencjalne
Istniejące
Istniejące
23 |
403
Zabudowa
rozproszona
M
420
Odpady,
ścieki
M
501
Ścieżki, szlaki
piesze, szlaki
rowerowe
H
502
Drogi,
autostrady
H
Zabudowa enklaw śródleśnych oraz
obszarów sąsiadujących z lasem, a także
grodzenie parcel prowadzi do ograniczania
możliwości przemieszczania się wilków,
zwiększenia aktywności ludzi wewnątrz
obszaru i intensywniejszej penetracji ostoi
przez psy i koty.
Pozostawianie odpadków, w tym
pojemników po olejach, smarach i paliwie
przez robotników leśnych, a także
odpadków w koszach na śmieci na
parkingach leśnych może prowadzić do
zatrucia wilków, zwłaszcza młodych
osobników, które wykorzystują je do
zabawy. Zjedzenie plastikowych worków z
porzuconą żywnością może prowadzić do
śmierci zwierzęcia. Zachowania takie u
watahy z SOO Jezioro Kubek były
obserwowane podczas badan terenowych.
Przechodzenie przez SOO Jezioro Kubek
zielonego szlaku turystycznego oraz
funkcjonowanie w oddz. 260 (Nadl.
Sieraków) parkingu leśnego dla pojazdów
powoduje zwiększoną penetrację ostoi
przez ludzi, szczególnie w okresie
grzybobrania. Szlak zielony przebiega w
bezpośrednim sąsiedztwie miejsc wychowu
młodych.
Przez obszar przechodzi fragment drogi
wojewódzkiej nr 133, natomiast do jego
granic przylega odcinek drogi wojewódzkiej
nr 150. Obecnie, z uwagi na złą
nawierzchnię obu dróg, ruch jest
stosunkowo niewielki a prędkość pojazdów
bardzo mała, co zapobiega kolizjom ze
zwierzętami. Istotną zmianą, zwiększającą
ryzyko wypadków z udziałem wilków,
byłaby modernizacja nawierzchni obu dróg
(szczególnie drogi nr 133), ponieważ
prowadziłoby to zarówno do intensyfikacji
ruchu pojazdów, jak też do zwiększenia ich
prędkości.
Zwiększający się ruch i prędkość pojazdów
na drogach przecinających Puszczę Notecką
(160, 182) oraz na drogach idących na
skraju Puszczy (181, 182), stanowi
zagrożenie dla watahy z SOO Jezioro Kubek
Istniejące
Istniejące
Istniejące
Potencjalne
Istniejące
24 |
503
Linie
kolejowe
L
608
Kempingi i
karawaning
M
622
Turystyka
piesza, jazda
konna i jazda
na pojazdach
niezmotoryzo
wanych
M
623
Pojazdy
zmotoryzowa
ne
H
kolizjami z samochodami, oraz zagrożenie
wzrostu izolacji od reszty lokalnej populacji
zarówno w Puszczy Noteckiej, jak i
sąsiednich kompleksach leśnych.
Rozwijająca się sieć dróg ekspresowych i
autostrad w centralnej i zachodniej Polsce
może spowodować przerwanie korytarza
ekologicznego tzw. Północno-Centralnego
oraz Zachodniego, co może zahamować
dopływ do Puszczy Noteckiej wilków z
populacji źródłowych w Polsce PółnocnoWschodniej, we wschodnich Niemczech
oraz innych kompleksach leśnych
zachodniej Polski. Warunkiem zachowania
drożności tych korytarzy jest budowa
odpowiednich przejść dla zwierząt na tych
drogach.
Przez SOO Jezioro Kubek nie przebiega linia
kolejowa, natomiast wataha użytkująca ten
obszar ma terytorium sięgające linii
kolejowej E-59 Poznań-Szczecin. Linia ta
została zmodernizowana, a ruch pociągów
jest duży. Może to prowadzić do kolizji
wilków z pociągami.
Wg informacji umieszczonej na stronie
nadleśnictwa Sieraków, w SOO Jezioro
Kubek w oddz. 240 a znajduje się pole
namiotowe nadleśnictwa. Obecność
turystów obozujących w obszarze w nocy
może zwiększać hałas oraz presję na miejsca
wychowu szczeniąt.
Przez SOO Jezioro Kubek przechodzi zielony
szlak turystyczny. Jego obecność powoduje
zwiększoną penetrację ostoi przez
korzystających z niego turystów. Jest to
szczególnie istotne późną wiosną i w lecie,
gdyż szlak przebiega w bezpośrednim
sąsiedztwie miejsc wychowu młodych oraz
trasy dojścia do źródeł wody. Gęsta sieć
dróg leśnych powoduje użytkowanie ich
także przez rowerzystów i jeźdźców na
koniach, co może też powodować
zagrożenie dla wilków w ostoi.
W całej ostoi, w tym szczególnie w
miejscach wychowu młodych, regularnie
obserwuje się nielegalne przejazdy
motocyklami crossowymi i quadami. Jest to
Potencjalne
Potencjalne
Istniejące
Istniejące
25 |
626
Narciarstwo,
w tym poza
trasami
L
963
Zawleczenie
choroby
H
szczególnie niebezpieczne, gdyż hałas i
obecność pojazdów blisko nory lub legowisk
może powodować pośpieszne przenoszenie
lub przeprowadzanie szczeniąt w inne,
mniej dogodne miejsce. Takie zdarzenia
niosą ryzyko większej śmiertelności wśród
szczeniąt oraz unikania w następnych latach
tego obszaru.
Narciarstwo biegowe nie jest szczególnie
intensywnie uprawiane w Puszczy
Noteckiej. W takiej formie nie ma ono
większego wpływu na wilki w okresie
zimowym.
Penetracja kompleksów leśnych przez
zwierzęta domowe, szczególnie przez
wałęsające się psy oraz psy towarzyszące
grzybiarzom, myśliwym i turystom prowadzi
do rozprzestrzeniania chorób i pasożytów.
Wilki mogą też zarażać się świerzbowcem
od lisów.
Potencjalne
w
miejscach
planowany
ch szlaków
narciarskich
Istniejące
26 |
Tabela. 3. Syntetyczny opis statusu wilka na terenie specjalnego obszaru ochrony siedlisk „Jezioro Kubek” PLH300006. Opis wykonany zgodnie z
Decyzją Wykonawczą Komisji z dnia 11 lipca 2011 r. w sprawie formularza zawierającego informacje o terenach Natura 2000 (notyfikowana
jako dokument nr C(2011) 4892) (2011/484/EU).
Gatunek
Grupa
M
Populacja
Kod
Nazwa
naukowa
S
1352
Canis
lupus
-
NP
-
Rodzaj
w
Wielkość
Min
Max
4
6
Ocena znaczenia obszaru
Jednostka
Kategoria
występowania
C‫׀‬R‫׀‬V‫׀‬P
Jakość
danych
Populacja
Stan
zachowania
Izolacja
Ocena
ogólna
i
R
G
C
B
B
B
Objaśnienia użytych symboli:
Gatunek
 Grupa: M – ssaki.
Populacja
 Rodzaj: w – gatunki wykorzystujące teren do wychowu młodych.
 Jednostka: i – osobniki.
 Kategoria występowania: R – gatunek rzadki.
 Jakość danych: G – wysoka (np. na podstawie badań).
Ocena znaczenia obszaru
 Populacja (udział procentowy, wynikający ze stosunku populacji w SOO „Jezioro Kubek” do populacji krajowej: C – 2%≥p≥0%.
 Stan zachowania: B (dobry stan zachowania) – elementy dobrze zachowane, niezależnie od klasyfikacji możliwości odtworzenia lub elementy w średnim lub
częściowo zdegradowanym stanie oraz łatwe do odtworzenia.
 Izolacja: B – populacja nieizolowana, ale występująca na peryferiach zasięgu gatunku.
 Ocena ogólna: B – dobra.
27 |
2. Karta informacyjna zgodna z metodyką GIOŚ
Tabela 4. Karta informacyjna gatunku dla SOO „Jezioro Kubek”
Kod gatunku
1352
Nazwa gatunku
Wilk Canis lupus Linnaeus, 1758
Kod obszaru
PLH300006
Nazwa obszaru
Jezioro Kubek
Kod stanowiska
Wypełnia instytucja koordynująca
Nazwa stanowiska
SOO Jezioro Kubek
Obszary chronione, na
których występuje
gatunek na tym obszarze
Sierakowski Park Krajobrazowy
OSO PLB300015 Puszcza Notecka
Współrzędne geograficzne Długość geograficzna:
Szerokość geograficzna:
16.070556
52.701111
Wysokość m n. p. m.
41–65
Ogólna charakterystyka
obszaru
Obszar leży na pograniczu wysokiej i środkowej terasy Obornickiej Doliny Warty oraz pól wydmowych
Międzyrzecza Warty i Noteci, na północ od Sierakowa. W skład ostoi wchodzi jezioro Kubek (pow. 67,3 ha)
otoczone niemal ze wszystkich stron lasami. W bezpośrednim otoczeniu jeziora z wąskim pasem szuwarów
dominują kompleksy lasów bagienno-łęgowych (olsy i łęgi olszowe). Bardzo interesującym elementem przyrody
obszaru jest kompleks roślinności związanej z cyrkiem źródliskowym niewielkiego strumienia zasilającego jezioro
Kubek, a wypływającego spod wału wydm przy jego północnych brzegach. W płytkich, bardzo czystych wodach
częste są płaty Cardamino-Beruletum i Beruletum submersae, a na stromych skarpach potoków zbiorowisko
mszaków o charakterze źródliskowym Pellio-Conocephaletum. W miejscach gdzie woda sączy się wolniej i
dochodzi do zabagnień pojawiają się płaty Chrysosplenio-Cardaminetum i Caricetum remotae. Zbiorowiska te
otoczone są olszynami, także o charakterze źródliskowym. Stwierdzono tu zarówno płaty olsu porzeczkowego, jak
i łęgu olszowego. Kompleks lasów olszowych otoczony jest przez bory sosnowe Puszczy Noteckiej.
Charakterystyka siedlisk
gatunku w obszarze
Wilki użytkują kompleks leśny wchodzący w skład SOO „Jezioro Kubek”. Dominują tu drzewostany iglaste (90%) –
głównie monokultury sosnowe, natomiast drzewostany liściaste mają niewielką powierzchnię (2%) i są skupione
wokół jeziora Kubek.
Informacje o gatunku w
obszarze
SOO „Jezioro Kubek” jest fragmentem terytorium grupy rodzinnej wilków zamieszkującej środkową część Puszczy
Noteckiej. Przyjmując za punkt odniesienia średnią powierzchnię terytorium wilczej grupy rodzinnej w lasach
nizinnych Polski, która wynosi 250 km2 (Jędrzejewski i in. 2007) można założyć, że SOO „Jezioro Kubek”, mający
powierzchnię 10,48 km2, stanowi jedynie około 4% terytorium żyjącej na tym obszarze watahy wilków. Jednakże,
jak wykazały badania terenowe, prowadzone w latach 2008–2012, wilki regularnie są obecne w SOO „Jezioro
Kubek”, a obszar pomiędzy północną granicą SOO a źródliskami jeziora Kubek intensywnie wykorzystują jako
teren wychowu szczeniąt. Jest to zatem fragment tzw. strefy centralnej ich terytorium, gdzie wilki spędzają około
75% czasu. Latem 2012 roku szczenięta rejestrowano w oddziałach nr 267, 268, 238 i 239 w Nadleśnictwie
Wronki. Liczebność wilczej grupy rodzinnej zajmującej terytorium, w skład którego wchodzi SOO „Jezioro Kubek”,
oceniono w latach 2010-2012 na 4–6 dorosłych osobników. Zimą 2012 r. wynosiła ona 5 dorosłych osobników.
Liczebność szczeniąt w lipcu 2012 r. wynosiła 5 osobników, jednak we wrześniu 2012 r. odnaleziono jedną martwą
samicę z tegorocznego miotu.
Ostatnia weryfikacja w
terenie
Monitoring ciągły od 2008 r.
Obserwator
dr Sabina Pierużek-Nowak, dr inż. Robert W. Mysłajek, dr Patrycja Tomczak
Daty obserwacji
21.03.2008 – 25.09.2012
Data wypełnienia
30.09.2012.
Data wpisania
Data wpisania do bazy danych – wypełnia instytucja koordynująca
Data zatwierdzenia
Data zatwierdzenia przez osobę upoważnioną – wypełnia instytucja koordynująca
29 |
Tabela 5. Ocena stanu ochrony wilka w obszarze Natura 2000 „Jezioro Kubek” PLH300006. Metodyka oceny wg Jędrzejewski i in. 2010.
Parametr
Populacja
Siedlisko
Wskaźniki
Zagęszczenie populacji
[n/100 km2]
Liczba watah [n/100 km2]
Lesistość [%]
Fragmentacja siedliska
[km/km2]
Dostępność bazy
pokarmowej (jeleń, sarna i
dzik)[kg/km2]
Zagęszczenie dróg
[km/km2]
Stopień izolacji siedlisk
Wartość wskaźnika i komentarz
1,6–2,4 osobników dorosłych/100 km2
Średnie zagęszczenie populacji.
0,3 watahy/100 km2
W całej Puszczy Noteckiej stwierdzono dotychczas 3 grupy rodzinne
wilków (S. Nowak, R. Mysłajek, P. Tomczak, niepubl.) co w
odniesieniu do powierzchni kompleksu leśnego daje stosunkowo
niską wielkość analizowanego parametru.
93%
Obszar o wysokiej lesistości. Dominują monokultury sosnowe (90%),
niewielki udział mają drzewostany liściaste (2%).
2,1 km/km2
Obszar stanowi zwarty kompleks leśny. Długość linii brzegowej lasu
jest wydłużona z przyczyn naturalnych, ze względu na obecność
jezior.
394 kg/km2
Obszar charakteryzujący się wysoką biomasą dużych ssaków
kopytnych. Dominującymi gatunkami są sarna i jeleń.
0,4 km/km2 (0,7 km/km2)
Przez obszar przechodzi odcinek drogi wojewódzkiej nr 133 o
długości 3,95 km, co przy małej powierzchni obszaru (10,48 km2)
daje wysoką wielkość parametru zagęszczenia dróg (0,4 km/km2).
Ponadto, granicę obszaru stanowią odcinki dróg krajowych nr 133 i
150 o łącznej długości 2,16 km, co dodatkowo obniża wartość tego
parametru do 0,7 km/km2.
1
Obszar bezpośrednio połączony z sąsiednimi fragmentami Puszczy
Ocena
U1
U1
U1
FV
FV
FV
FV
U2
FV
30 |
Perspektywy zachowania
Ocena ogólna
Noteckiej.
Objaśnienia w tekście.
U1
U1
FV – stan właściwy, U1 – stan niezadowalający, U2 – stan zły
31 |
Literatura
Finďo S., Chovancová B. 2004. Home ranges of two wolf packs in the Slovak Carpathians.
Folia Zoologica 53: 17-26.
Jędrzejewska B., Jędrzejewski W., Bunevich A. N, Miłkowski L., Okarma H. 1996.
Population dynamics of wolves Canis lupus in Białowieża Primeval Forest (Poland
and Bielarus) in relation to hunting by humans, 1847 - 1993. Mammal Review 26:
103-126.
Jędrzejewski W., Sidarowicz W. 2010. Sztuka tropienia zwierząt. Zakład Badania Ssaków
PAN, Białowieża.
Jędrzejewski W., Jędrzejewska B., Okarma H., Ruprecht A. L. 1992. Wolf predation and
snow cover as mortality factors in the ungulate community of the Białowieża
National Park, Poland. Oecologia 90: 27-36.
Jędrzejewski W., Jędrzejewska B., Okarma H., Schmidt K., Zub K., Musiani M. 2000. Prey
selection, and predation by wolves in Białowieża Primeval Forest (Poland). Journal
of Mammalogy 81: 197-212.
Jędrzejewski W., Nowak S., Schmidt K., Jędrzejewska B. 2002. Wilk i ryś w Polsce – wyniki
inwentaryzacji w 2001 roku. Kosmos 51: 491-499.
Jędrzejewski W., Schmidt K., Theuerkauf J., Jędrzejewska B., Okarma H. 2001. Daily
movements and territory use by radio-collared wolves (Canis lupus) in Białowieża
Primeval Forest in Poland. Canadian Journal of Zoology 79: 1993-2004.
Jędrzejewski W, Schmidt K, Theuerkauf J, Jędrzejewska B, Kowalczyk R. 2007. Territory
size of wolves Canis lupus: linking local (Białowieża Primeval Forest, Poland) and
Holarctic-scale patterns. Ecography 30: 66-76.
Jędrzejewski W., Borowik T., Nowak S. 2010. Wilk Canis lupus. W: Makomska-Juchiewicz
M. (red.). Monitoring gatunków zwierząt. Przewodnik metodyczny. Część I. Główny
Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa: 297-318.
Jędrzejewski W., Niedziałkowska M., Hayward M. W., Goszczyński J., Jędrzejewska B.,
Borowik T., Bartoń K. A., Nowak S., Harmuszkiewicz J., Juszczyk A., Kałamarz T.,
Kloch A., Koniuch J., Kotiuk K., Mysłajek R. W., Nędzyńska M., Olczyk A., Teleon M.,
Wojtulewicz M. (w druku). Prey choice and diet in wolves related to differentiation
of ungulate communities and corresponding wolf subpopulations in Poland. Journal
of Mammalogy.
MacNulty D. R., Smith D. W., Mech L. D., Vucetich J. A., Packer C. 2012. Nonlinear effects
of group size on the success of wolves hunting elk. Behavioural Ecology 23: 75-82.
Mech L. D., Boitani L. (red.). 2003. Wolves: behavior, ecology, and conservation. The
University of Chicago Press, Chicago-London.
Musiani M., Okarma H., Jędrzejewski W. 1998. Speed and actual distances travelled by
radiocollared wolves in Białowieża Primeval Forest (Poland). Acta Theriologica 43:
409-416.
Nowak S., Mysłajek R. W. 2000. Tropem wilka. Stowarzyszenie dla Natury "Wilk",
Godziszka.
32 |
Nowak S., Mysłajek R. W., Jędrzejewska B. 2008. Density and demography of wolf Canis
lupus population in the western-most part of the Polish Carpathian Mountains,
1996-2003. Folia Zoologica 57: 392-402.
Nowak S., Jędrzejewski W., Schmidt K., Theuerkauf J., Mysłajek R. W., Jędrzejewska B.
2007. Howling activity of free-ranging wolves (Canis lupus) in the Białowieża
Primeval Forest and the Western Beskidy Mountains (Poland). Journal of Ethology
25: 231-237.
Nowak S., Mysłajek R. W., Kłosińska A., Gabryś G. 2011. Diet and prey selection of wolves
Canis lupus recolonising Western and Central Poland. Mammalian Biology 76: 709715.
Okarma H., Jędrzejewski W., Schmidt K., Śnieżko S., Bunevich A. N., Jędrzejewska B. 1998.
Home ranges of wolves in Białowieża Primeval Forest, Poland, compared with other
Eurasian populations. Journal of Mammalogy 79: 842-852.
Piróg A. 2011. Helmintofauna wilka Canis lupus L. z północno-zachodniej Polski. Praca
magisterska. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Biologii i Hodowli
Zwierząt, Wrocław.
Śmietana W., Wajda J. 1997. Wolf number changes in Bieszczady National Park, Poland.
Acta Theriologica 42: 241-253.
Theuerkauf J, Rouys S, Jędrzejewski W. 2003a. Selection of den, rendezvous, and resting
sites by wolves in the Białowieża Forest, Poland. Canadian Journal of Zoology 81:
163-167.
Theuerkauf J, Jędrzejewski W, Schmidt K, Gula R. 2003b. Spatiotemporal segregation of
wolves from humans in the Białowieża Forest (Poland). Journal of Wildlife
Management 67: 706-716.
Theuerkauf J, Jędrzejewski W, Schmidt K, Okarma H, Ruczyński I, Śnieżko S, Gula R. 2003c.
Daily patterns and duration of wolf activity in the Białowieża Forest, Poland. Journal
of Mammalogy 84: 243-253.
Zub K, Theuerkauf J, Jędrzejewski W, Jędrzejewska B, Schmidt K, Kowalczyk R. 2003. Wolf
pack territory marking in the Białowieża Primeval Forest (Poland). Behaviour 140:
635-648.
33 |