Inwentaryzacja i ocena oddziaływania na nietoperze wzdłuż

strona 0
Inwentaryzacja i ocena oddziaływania na
nietoperze wzdłuż wariantów projektowanej
obwodnicy Sanoka
do Raportu o oddziaływaniu na środowisko
Lokalizacja: województwo podkarpackie, powiat
sanocki
Zlecający:
Ove Arup & Partners International Ltd Sp.
z o. o. Oddział w Polsce
ul. Królewska 16, 00-103 Warszawa
Wykonawca: Pracownia Badań Ekologicznych
„NATURA” Marek Wierzba
ul. Starowiejska 60a lok. 23, 08-110 Siedlce
Opracowali:
dr Krzysztof Piksa
dr Marek Wierzba
Siedlce, październik 2012
strona 1
Spis treści
1
WSTĘP ...................................................................................................................................... 2
1.1
WYKORZYSTANE MATERIAŁY I AKTY PRAWNE ................................................................................ 2
2
PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA ................................................................................. 2
3
WYNIKI INWENTARYZACJI ............................................................................................... 2
3.1
3.2
METODYKA...................................................................................................................................... 3
INWENTARYZACJA ........................................................................................................................... 4
4
OCENA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA NIETOPERZE............................................. 4
5
WNIOSKI.................................................................................................................................. 7
Spis załączników
Załącznik nr 1. Obecność poszczególnych taksonów nietoperzy i ich indeks aktywności na poszczególnych
punktach nasłuchowych.
Załącznik nr 2. Rozmieszczenie punktów, w których prowadzono nasłuchy detektorowe nietoperzy.
strona 2
1
WSTĘP
Niniejsze opracowanie wykonano dla potrzeb
Raportu o oddziaływaniu
na środowisko
przedsięwzięcia pn. „budowie obwodnicy Sanoka”. Pracę wykonano na zlecenie Ove Arup &
Partners International Ltd Sp. z o. o. Oddział w Polsce z siedzibą przy ul. Królewskiej 16 w
Warszawie.
Na potrzeby opracowania sporządzono mapę (załącznik nr 1), prezentującą rozmieszczenie badanych
stanowisk nietoperzy.
1.1
Wykorzystane materiały i akty prawne
Herbich J. (red.) 2004. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 - podręcznik
metodyczny. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. T. 1-5. LokalizacjaWWW:
<http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/poradnik.php>
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN. Warszawa.
Standardowe Formularze Danych (SFD) dla obszarów Natura 2000
http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/dane/pdf/pl/
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych
oraz dzikiej fauny i flory(z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt (Dz.U. nr 237 poz. 1419).
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220, z
późn. zm.)
Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie,
udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.
U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zmianami).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13
kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty a także
kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura
2000 (Dz. U. Nr 77, poz. 510)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w
sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania
Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia
jako obszary Natura 2000 (Dz.U. 2012 nr 0 poz. 1041)
2
PRZEDMIOT I CEL OPRACOWANIA
Przedmiotem opracowania jest rozpoznanie występowania nietoperzy, określenie ich tras migracji oraz
miejsc ich letniego i zimowego przebywania wzdłuż proponowanych wariantów projektowanego
przedsięwzięcia.
3
WYNIKI INWENTARYZACJI
strona 3
3.1
Metodyka
W ramach oceny wpływ planowanej inwestycji na faunę nietoperzy prowadzono:
[1] nasłuchy detektorowe nocnej aktywności nietoperzy.
Inwentaryzację nietoperzy prowadzono kilkakrotnie w okresach: 09-11, 16-18 sierpnia, 8-9 oraz 27-29
września 2012 roku. Łącznie wykonano 4 nocne kontrole (2 całonocne, dwie obejmująca pierwszą
część nocy). Obserwacje polegały na nocnych nasłuchach i rejestracji aktywności nietoperzy przy
użyciu detektora D1000 (Pettersson Electronic AB, Szwecja). Punkty nasłuchowe zlokalizowane były
w miejscach możliwego oddziaływania inwestycji (na etapie budowy jak i eksploatacji) na nietoperze:
przy kompleksach leśnych i w ich obrębie, miejsc przecięcia cieków wodnych, zadrzewieniach przy
niewielkich osiedlach i starych domach, nad rzekami. Zarejestrowane na kartach pamięci sekwencje
sygnałów echolokacyjnych przegrywano do komputera i analizowano za pomocą programu Batsound
Pro 3.31b (Pettersson Elektronik AB, Szwecja), co umożliwiło rozpoznanie poszczególnych gatunków
lub grup gatunków i określenie indeksu aktywności.
[2] poszukiwanie miejsc formowania kolonii rozrodczych, miejsc hibernacji i rojenia.
Prace polegały na poszukiwaniu w sąsiedztwie inwestycji miejsc, które mogą być wykorzystywane
przez nietoperze jako miejsca formowania kolonii rozrodczych, miejsc rojenia i hibernacji (piwnice,
jaskinie, poddasza budynków, itp.).
[3] kwerenda i analiza danych literaturowych i niepublikowanych.
Dokonano analizy danych literaturowych i niepublikowanych zawartych w bazach danych
monitoringowych prowadzonych w ramach badań naukowych i inwentaryzacji chiropterologicznych
(m.in. PTPP „pro Natura”, CIC PAN Kraków, Instytut Biologii UP Kraków).
strona 4
3.2
Inwentaryzacja
W strefie przewidywanego oddziaływania inwestycji analizowanego przedsięwzięcia w oparciu o
nasłuchy detektorowe stwierdzono występowanie następujących taksonów nietoperzy:
1. Nocek rudy Myotis daubentonii,
2. Nocek species indeterminate Myotis sp.,
3. Borowiec Nyctalus noctula,
4. Karlik species indeterminate Pipistrellus sp.,
5. Mroczek species indeterminate Eptesicus sp..
Stwierdzone taksony są objęte ochroną ścisła, załącznikiem II Konwencji Berneńskiej, zapisami
Konwencji Bońskiej, załącznikiem IV Dyrektywy Siedliskowej oraz Porozumieniem o Ochronie
Nietoperzy w Europie (EUROBATS). Nie stwierdzono nietoperzy z załącznika II Dyrektywy
Siedliskowej (gatunki „naturowe”). Wszystkie stwierdzone gatunki/grupy gatunków należą do
taksonów pospolitych w wymiarze lokalnym jak i w skali kraju.
Aktywność nietoperzy była bardzo niska. W 8 z 16 punktów, w których prowadzono nasłuchy
detektorowe rejestrowano wokalizację nietoperzy. Nieobecność nietoperzy lub ich niska aktywność
wynika w dużej mierze z parametrów siedliska. Tereny przez które przebiegają wszystkie planowane
warianty obwodnicy to przede wszystkim teren otwarty lub zabudowany, charakteryzujący się
niewielkim udziałem terenów leśnych i niewielką powierzchnią terenów zadrzewionych –
optymalnych żerowisk nietoperzy.
Lokalizację punktów nasłuchowych, stwierdzone taksony nietoperzy i ich indeks aktywności
przedstawiono w załączniku (Załącznik 1) i naniesiono na mapę (Załącznik 2).
W trakcie prac poszukiwawczych kolonii rozrodczych, zimowisk i miejsc rojenia nie stwierdzono
obecności obiektów, które mogłyby być wykorzystywane przez nietoperze jako miejsca formowania
kolonii rozrodczych miejsc hibernacji i rojenia. Również w dostępnych danych literaturowych i
bazach danych brak jest informacji o obecności tego typu schronień nietoperzy w obrębie terenu
planowanego pod inwestycję i w jej najbliższym sąsiedztwie.
4
OCENA WPŁYWU PRZEDSIĘWZIĘCIA NA NIETOPERZE.
Do potencjalnych zagrożeń chiropterofauny na etapie realizacji i eksploatacji inwestycji należą:
[1] niszczenie schronień letnich (miejsc formowania kolonii rozrodczych i kwater przejściowych)
i/lub pogorszenie stanu ich siedlisk,
[2] uszczuplenie i fragmentacja areału potencjalnych żerowisk,
[3] przerwanie ciągłości szlaków migracyjnych,
[4] zabijanie nietoperzy w wyniku kolizji z samochodami.
Ad. [1].
Taksony nietoperzy stwierdzone w trakcie prac terenowych wykorzystują w okresie letnim jako
kryjówki dzienne dziuple drzew (e.g. Nyctalus noctula, Myotis daubentoni), niektóre także,
niewykorzystywane przez człowieka wielkokubarowe poddasza budynków (część gatunków z rodzaju
strona 5
Myotis). Na obszarze inwestycji jak i w jej sąsiedztwie w trakcie dotychczasowych badań
prowadzonych zarówno przez autora niniejszego opracowania, inwentaryzacji kolonii rozrodczych
prowadzonych przez PTPP „pro Natura”, CIC PAN w Krakowie nie stwierdzono obecności kolonii
rozrodczych nietoperzy. Tylko na niewielkim odcinku planowane warianty drogi przebiegają przez
tereny zalesione. Charakter tego terenu (brak starych dziuplastych drzew lub nieliczna ich obecność)
wskazuje, że tereny leśne sąsiadujące z planowaną inwestycją nie zapewniają nietoperzom dogodnych
schronień letnich. W związku z niestwierdzeniem przedmiotowym terenie kolonii rozrodczych
nietoperzy, brakiem potencjalnych schronień na terenach leśnych sąsiadujących z inwestycją,
dominacją terenów otwartych i zabudowanych można stwierdzić, że wpływ planowanej inwestycji nie
pogorszy stanu siedlisk kolonii rozrodczych nietoperzy.
Ad. [2].
Większość gatunków nietoperzy w tym również taksony stwierdzone w trakcie niniejszych badań
polują przede wszystkim w lasach, zadrzewieniach i na ich obrzeżach oraz nad ciekami wodnymi
(optymalne żerowiska) większość ze względu na mniejszą koncentrację owadów, trudności z
orientacją w przestrzeni, większą labilnością warunków klimatycznych i presję drapieżników unika
terenów otwartych (żerowiska suboptymalne).
Analizowane warianty drogi przebiegają przede
wszystkim przez tereny otwarte lub częściowo pokryte zabudową, nie nastąpi, więc istotne
uszczuplenie powierzchni optymalnych żerowisk nietoperzy czy też ich istotna fragmentacja. W
zachodniej i wschodniej części we wszystkich proponowanych wariantach obwodnica przecina
niewielkie areały terenów leśnych. Powierzchnia tych obszarów jest bardzo mała (odpowiednio ok. 30
i 90 ha). Tereny te ze względu na zbyt małą powierzchnię nie mogą w pełni zapewniać zasobów
pokarmowych nawet dla małej populacji nietoperzy. Uszczuplenie tych powierzchni o areał pasa
drogowego nie pogorszy zatem stanu żerowisk nietoperzy (Tabela 1). Lokalizacja drogi powoduje
także w obrębie tych obszarów ich fragmentację. Zakres tych fragmentacji jest jednak niewielki, a
powierzchnia zalesień „odcięta” od zasadniczego areału leśnego jest znikoma.
Biorąc pod uwagę dużą mobilność nietoperzy w trakcie żerowania, szeroki zasięg lotu w jakim mogą
polować stwierdzone w trakcie monitoringu nietoperze (Nyctalus noctula niektóre gatunki z rodzaju
Myotis, Eptesicus mogą polować w promieniu do kilku, kilkunastu, a nawet ponad 20 kilometrów od
schronień letnich) oraz obecność optymalnych żerowisk o znacznie większym areale usytuowanych w
bliskim sąsiedztwie (tereny leśne Góry Granickiej od strony północnej i Góry Durbaskiej i Lasu
Stóżowskiego) powoduje, że niewielka utrata areału żerowisk i ich fragmentacja jaka nastąpi w trakcie
realizacji i eksploatacji drogi będzie znikoma i nie będzie miała wpływu na stan siedlisk nietoperzy
(Tabela 1).
Ad. [3].
W związku z tym, że nietoperze w trakcie lotu posługują się echolokacją, a zasięg sonaru jest
niewielki istotną rolę w orientacji przestrzennej nietoperzy odgrywa obecność w środowisku dużej
ilości elementów krajobrazu o charakterze liniowym ułatwiających orientację: koryta rzek i strumieni,
zadrzewienia, aleje i szpalery drzew, lasy i ich obrzeża, luki w drzewostanach o charakterze liniowym
strona 6
itp. Istotne uszczuplenie tych elementów może pogorszyć warunki bytowania lokalnych populacji i
utrudnić migrację nietoperzy spoza obszaru. Planowana inwestycja (1) nie ogranicza możliwości
przelotu nietoperzy wzdłuż cieków wodnych (mosty nie stanowią tu przeszkody, ich wewnętrzne
powierzchnie mają charakter linearny), (2) nie następuje również istotne uszczuplenie areału terenów
leśnych (3) czy istotne skurczenie się powierzchni zadrzewień, alei i szpalerów drzew. Nie nastąpi
więc pogorszenie warunków przelotu nietoperzy w sąsiedztwie planowanej inwestycji (Tabela 1).
Ad. [4].
Podstawowym negatywnym, potencjalnym oddziaływaniem związanym z realizacją inwestycji
drogowych są kolizje nietoperzy z samochodami. Z dotychczasowych opracowań naukowych (Kerth
& Melber 2009: Species-specific barrier effects of a motorway on the habitat use of two threatened
forest-living bat species. Biol Conserv; Lesiński i in. 2011: Bat casualties on a road crossing a mosaic
landscape. Eur J Wild Res; Lesiński 2007: Bat road casualties and factors determining their level.
Mammalia; Lesiński 2008: Linear landscape elements and bat casualties on roads—an example. Ann
Zool Fenn i wielu innych) wynika, że do kolizji takich dochodzi przede wszystkim w miejscach gdzie
drogi przebiegają przez tereny leśne, bądź silnie zadrzewione. W przypadku realizacji każdej
inwestycji drogowej takich kolizji nie można wykluczyć. W związku z faktem, że planowana
obwodnica we wszystkich wariantach przebiega przede wszystkim przez tereny otwarte i przecina
niewielkie areały terenów leśnych i zadrzewionych, w których jak pokazują wyniki niniejszego
opracowania aktywność nietoperzy jest niska prawdopodobieństwo kolizji nietoperzy z samochodami
będzie bardzo niskie i nie będzie miało istotnego negatywnego wpływu na lokalne jak i ponadlokalne
populacje nietoperzy (Tabela 1).
strona 7
Tabela 1. Matryca wpływu przedsięwzięcia na stwierdzone taksony nietoperzy.
Nazwa
Taksonu
Potencjalne główne zagrożenia
Myotis sp.
Myotis
daubentonii
Nyctalus
noctula
Pipistrellus sp.
Eptesicus sp.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
uszczuplenie areałów żerowania
fragmentacja żerowisk
likwidacja tras przelotu
kolizja z samochodami
uszczuplenie areałów żerowania
fragmentacja żerowisk
likwidacja tras przelotu
kolizja z samochodami
uszczuplenie areałów żerowania
fragmentacja żerowisk
likwidacja tras przelotu
kolizja z samochodami
uszczuplenie areałów żerowania
fragmentacja żerowisk
likwidacja tras przelotu
kolizja z samochodami
uszczuplenie areałów żerowania
fragmentacja żerowisk
likwidacja tras przelotu
kolizja z samochodami
Ocena wpływu
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
oddziaływanie negatywne niskie
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
oddziaływanie negatywne niskie
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
oddziaływanie negatywne niskie lub znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
brak negatywnego oddziaływania lub oddziaływanie znikome
oddziaływanie negatywne niskie lub znikome
Biorąc pod uwagę wyżej przedstawioną argumentację należy stwierdzić, że realizacja przedsięwzięcia
polegającego na wybudowaniu obwodnicy Sanoka nie będzie miała, zarówno na etapie budowy jak i
eksploatacji, negatywnego wpływu (lub wpływ ten będzie pomijalny) na faunę nietoperzy rejonu na
którym prowadzone będą prace oraz na obszarach sąsiednich. Żaden z przedstawionych do oceny
wariantów obwodnicy Sanoka nie przyczynia się do zmniejszenia areału żerowisk, fragmentacji
terenów zadrzewionych i leśnych, przerwania ciągłości elementów środowiska mogących być
fragmentem szlaków migracyjnych czy wzrostem stopnia narażenia nietoperzy na kolizję z
samochodami w stopniu skutkującym istotnym spadkiem liczebności lokalnych populacji nietoperzy i
pogorszeniem stanu ich siedlisk.
5
WNIOSKI
Żaden z przedstawionych do oceny wariantów obwodnicy Sanoka (zarówno na etapie realizacji i
eksploatacji inwestycji) nie pogorszy stanu populacji nietoperzy i ich siedlisk w stopniu, w którym
należałoby go odrzucić (różnice w obecności i aktywności nietoperzy oraz w zmianach stanu siedlisk
nietoperzy jakie nastąpią w wyniku realizacji inwestycji są bardzo niewielkie).
strona 8
ZAŁĄCZNIKI
Załącznik 1. Obecność poszczególnych taksonów nietoperzy i ich indeks aktywności na
poszczególnych punktach nasłuchowych.
Nr punktu
zaobserwowane gatunki/ rodzaje/grupy Indeks aktywności(dla całej nocy, dla
nasłuchowego gatunków
punktu)
1
Nyctalus noctula
Inyn=0,23; Inyn=4; 0,76 Inyn=6
2
Myotis sp.
Imyo=1,1; Imym=2,4
3
0
4
Nyctalus noctula
Inyn=0,32; Inyn=5,4
5
0
6
0
7
Myotis sp.
Imyo=0,41; Imyo=2,5
8
0
9
Myotis sp.
Imym=0,74, Imym=4
10
0
11
Eptesicus sp., Pipistrellus sp.
Iept=0,36, Iept=4; Ipip=0,36, Ipip=4
12
0
13
0
14
0
15
Myotis daubentonii, Myotis sp.
Imda=1,2; Imda=6; Imyo=0,12; I=0,6
16
Myotis daubentonii, Nyctalus noctula
Imda=0,5; Imda=2; Inyc=1,5; Inyc=6