Warszawa dn

Wirus brodawczaka ludzkiego (ang.: HPV – human papillomavirus)
W przeciwieństwie do kilku procent przypadków raka piersi i jajnika, rak szyjki macicy nie jest chorobą
uwarunkowaną dziedzicznie. Wywołują go długotrwałe zakażenia niektórymi typami wirusa brodawczaka
ludzkiego (HPV) przenoszone drogą kontaktów intymnych. Spośród ponad 100 typów HPV, zakażenia ok. 40 z
nich dotyczą narządów płciowych kobiet jak i mężczyzn. Typy HPV: 16, 18, 45, 31 wywołują ponad 80%
zachorowań na raka szyjki macicy na świecie jak i w Polsce. Udział typów HPV 18 i 45 jest większy w rozwoju
rzadkiej, ale trudnej do wykrycia w badaniach cytologicznych postaci gruczołowej raka szyjki macicy. Za odkrycie
związku pomiędzy zakażeniami HPV a rakiem szyjki macicy w 2008 roku przyznano Nagrodę Nobla w dziedzinie
fizjologii i medycyny.
Rak szyjki macicy zajmuje 3 miejsce (po raku piersi i jelita grubego) pod względem zachorowań na
nowotwory złośliwe u kobiet na świecie. Zapadalność na ten nowotwór w Polsce spada, ale liczba kobiet
umierających z powodu raka szyjki macicy jest nadal relatywnie wysoka w stosunku do najbardziej rozwiniętych
krajów Unii Europejskiej. W Europie rak szyjki macicy zajmuje drugie miejsce pod względem zachorowań na
nowotwory u kobiet młodych, przed 45 rokiem życia.
Na zakażenie wirusem HPV jest narażona każda aktywna seksualnie kobieta, nawet ta, która posiadała
tylko jednego partnera seksualnego. Wirus brodawczaka ludzkiego jest przekazywany w trakcie stosunku
seksualnego jednak, aby kobieta stała się jego nosicielką wystarczy tylko kontakt pomiędzy skórą narządów
płciowych partnerów. Zakażenia HPV są bardzo częste szczególnie u kobiet pomiędzy 16-30 rokiem życia, ale w
ponad 80-90% samoistnie ustępują pod wpływem układu immunologicznego (odpornościowego). Najgroźniejsze
są tzw. zakażenia przetrwałe, które utrzymują się latami – mogą one doprowadzić do rozwoju raka szyjki macicy
(HPV odpowiada za prawie 100% przypadków tej choroby) oraz części przypadków raka pochwy czy sromu,
które są rzadkimi nowotworami u kobiet. Znaczna część przypadków rzadkiego nowotworu, jakim jest rak prącia
u mężczyzn także jest związana z HPV. Kilka do kilkudziesięciu procent nowotworów odbytu, oraz tzw. głowy i
szyi u obu płci jest także wywoływanych przez HPV. Typy HPV 6 i 11 wywołują natomiast kłykciny kończyste, czyli
brodawki okolic płciowych u kobiet i mężczyzn.
Zakażenia HPV w obrębie szyjki macicy są zupełnie bezobjawowe a stany przedrakowe poprzedzające
powstanie raka szyjki macicy rozwijają się przez wiele lat i mogą być wykrywane w badaniu cytologicznym,
kolposkopowym oraz przy pomocy testów HPV. Stany przedrakowe (tzw. dysplazja szyjki macicy) nie dają
żadnych objawów natomiast zaawansowane postacie raka szyjki macicy mogą powodować ból w podbrzuszu,
nieprawidłowe krwawienia z narządu płciowego oraz cuchnące upławy. Profilaktyka raka szyjki macicy opiera się
nadal głównie na regularnym wykonywaniu badań cytologicznych. Ponadto u kobiet po 30-35 roku życia w
niektórych krajach wprowadza się coraz częściej także testy molekularne wykrywające zakażenia HPV w
materiale komórkowym pobranym jak do badania cytologicznego z szyjki macicy. Połączenie cytologii i testu
HPV wg zaleceń amerykańskich zwiększa możliwość wczesnego wykrywania zmian szyjki macicy i umożliwia
wydłużenie odstępów pomiędzy badaniami nawet do 5 lat w przypadku prawidłowych wyników. Testy HPV nie
powinny być stosowane u kobiet młodych przed 30 rokiem życia, gdyż kobiety w tym wieku są bardzo często
nosicielkami krótkotrwałych zakażeń, które samoistnie ustępują. Dodatnie wyniki testów w tym wieku powodują
duże obciążenie psychologiczne oraz często wdrażanie niepotrzebnych badań.
To, czy przebycie zakażenia HPV chroni przed kolejnym zakażeniem i w jakim stopniu, jest nadal zagadką
dla naukowców. Po naturalnym zakażeniu HPV tylko u niecałej połowy młodych kobiet pojawiają się
przeciwciała odpornościowe we krwi a ich poziomy są niewielkie. Dużym postępem w profilaktyce raka szyjki
macicy są wprowadzone od 2006 roku szczepienia przeciwko HPV, które po podaniu domięśniowym blisko u
100% osób powodują pojawienie się przeciwciał odpornościowych w wysokich stężeniach, które chronią przed
zakażeniem. Szczepionki są już zarejestrowane w ponad 100 a refundowane w ok. 40 krajach na świecie w tym
w ok. 20 państwach Europy. W Polsce, głównie ze względu na koszty, szczepienia przeciwko HPV nadal nie są
zaliczane do szczepień obowiązkowych (refundowanych przez Ministerstwo Zdrowia). Największą skuteczność
mają szczepienia wykonane u nastoletnich dziewcząt, ale można także szczepić kobiety starsze. Wprowadzenia
w chwili obecnej powszechnych szczepień przeciwko HPV w ramach Programu Szczepień Ochronnych
umożliwiłoby zmniejszenie zapadalności na raka szyjki macicy w Polsce nawet o 70% za kilkadziesiąt lat.
Konsultacja medyczna: dr n. med. Andrzej Nowakowski, członek Kapituły Ekspertów Ogólnopolskiej Kampanii
Społecznej „Piękna bo Zdrowa”, specjalista z zakresu ginekologii i położnictwa, doświadczenie medyczne
zdobywał w wielu placówkach polskich i zagranicznych. Obecnie uzyskuje specjalizację w dziedzinie
ginekologii onkologicznej. Pracuje m.in. w Klinice Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej Wojskowego
Instytutu Medycznego w Warszawie.