Możliwości ograniczania mikotoksyn

Możliwości ograniczania
mikotoksyn
Prof. dr hab. Marek Korbas
Zakład Mikologii
Instytut Ochrony Roślin – PIB
Poznań
Mikotoksyny są wytwarzane przez wiele różnych
rodzajów grzybów, jednakże większość z nich
pochodzi z rodzajów Fusarium, Aspergillus i
Penicillium.
Nie każdy z w/w grzybów wytwarza mikotoksyny,
zaś jeden z grzybów może być źródłem
rożnych metabolitów, co powoduje, że trudno
jest ocenić ich wpływ na zdrowie człowieka.
1
Zatrucia ludzi przez metabolity grzybów
trapią ludzkość od wieków
 Biblia - mowa o rojnicy (zatrucia sporyszem, ergotyzm)
 Przypuszcza się, że Etruskowie wyginęli poprzez spożywanie toksyn
grzybów z rodzaju Fusarium (toksyna T-2 i zearalanon)
 Ateny V wiek p.n.e. – pomór od T-2 i zearalenonu
 Śmiertelność w średniowiecznej Europie – Fusarium spp., Claviceps
purpurea
 Zgony archeologów po otwarciu grobów w piramidach egipskich
(Ochratoksyna A)
 Koniec XIX w. - masowa śmierć ludności w Rosji po zjedzeniu chleba z
mąki ziarna zebranego po zimie
 Podczas II Wojny Światowej aż do 1947 roku zmarło w okręgu
Oranienburg (obecny Orsk – Rosja) tysiące ludzi na „pokarmową
toksyczną aleukie” OTA
Powstawanie mikotoksyn
2
Czynniki wpływające na tworzenie toksyn
Genotyp
grzyba
Potencjał
Potencjał grzyba
Tworzenie
toksyn
Interakcja
mikrobiologiczna
Warunki
środowiskowe
(wilgotność
(wilgotność,, temperatura)
Reakcja gospodarza
3
Od zbioru do przechowania…
1. Proces czyszczenia


Aspiracje
Wialnia wstępna
2. Suszenie

Wilgotność końcowa
3. Leżakowanie
4. Schładzanie
5. Magazynowanie



Przygotowanie gleby



Silosy
Magazyny płaskie
zbiór
magazynowanie
Przerób

Czyszczenie wstępne pozwala pozbyć się
zanieczyszczeń lekkich, poprawia się parametr
wilgotności ziarna
(separator ,respirator)
4
Wpływ zawartości wody w ziarnie lub paszy
oraz czasu przechowywania na tworzenie się
ochratoksyny A
Czas przechowywania (tygodnie)
18
15
NIEBEZPIECZEŃSTWO
TWORZENIA
MIKOTOKSYN
12
9
6
3
OBSZAR
BEZPIECZNEGO
SKŁADOWANIA
ZIARNA I PASZ
0
12
15
18
21
24
27
30
Wilgotność ziarna (%)
Czas przechowania po zbiorze

Bezpośrednio po zbiorze ziarno może być
przechowywane:




Czas
24 h
36 h
48 h

wilgotność ziarna
37%
35%
32%
4°C – 18% wilgotności – 6 miesięcy można przechowywać
ziarno!!!
5
Wilgotność ziarna a ryzyko tworzenia mikotoksyn
w trakcie przechowywania



24% - 2 tygodnie
18% - 10 tygodni
15% - wiele miesięcy
w temperaturze
150C
Oddychanie ziarna…

Oddychanie ziarna przy 20°C:




Wzrost wilgotności ziarna o:
16% oddychanie rośnie 10x
18% oddychanie większe 60x
Wydziela się ciepło i woda
6
Zagrożenie mikotoksyn




Biologiczne i agrotechniczne
Odporność odmian
Ochrona w trakcie wegetacji
Cechy ziarna
 Temperatura i wilgotność
 Poziom zanieczyszczenia
 Poziom uszkodzeń chemicznych
 Warunki zewnętrzne
 Temperatura i wilgotność powietrza
 Rozwój szkodników
 Czystość urządzeń w przechowalni
Warto wiedzieć…



Zagrożenie mikrobiologiczne, drożdże, salmonella
Ziarno schładzane może być bezpiecznie
przechowywane poniżej 4-5°C do 20% zawartości
wody, w takim przypadku nie następuje rozwój
mikroorganizmów, ziarno jest bezpieczne
Przenośniki pneumatyczne najbardziej uszkadzają
ziarno!
7
Czynniki ograniczające występowanie fuzarioz









uprawa odmian tolerancyjnych
uprawa odmian szybko przekwitających
unikanie uprawy bezorkowej
urozmaicony płodozmian
(np. buraki, ziemniaki)
zdrowy materiał siewny
zaprawianie ziarna
zwalczanie chwastów
stosowanie fungicydów
wczesny zbiór
Obrona przed zanieczyszczeniem zbóż
toksynami Fusarium:
Obrona przed zanieczyszczeniem zbóż toksynami
Fusarium:
- dobra praktyka rolnicza (GAP – „good agricultural practices”)
- dobra praktyka wytwarzania (GMP – „good manufacturing
practices”)
Jednak dobre praktyki nie umożliwiają opanowanie
wszystkich czynników wpływających na rozwój grzybów
z rodzaju Fusarium np. warunków pogodowych.
8
Główne grupy mikotoksyn
Mikotoksyny
Główne gatunki grzybów wytwarzające
mikotoksyny
Aflatoksyny
B1, B2, G1, M1
Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus,
Aspergillus nomius
Ochratoksyna A
Penicillium verrucosum, Aspergillus alutaceus
Patulina
Penicillium expansum, Aspergillus clavatus,
Byssochlamys nivea
Fumonizyny
Fusarium moniliforme, Fusarium proliferatum
Deoksyniwalenol
Fusarium graminearum, Fusarium culmorum,
Fusarium crookwellense,
Fusarium sporotrichoides,
Fusarium poae, Fusarium acuminatum
Zearalenon
Fusarium graminearum, Fusarium culmorum,
Fusarium crookwellense
WNIOSKI

Ze względu na stałe zagrożenie obecności mikotoksyn należy stosować
działania w celu zmniejszenia ich obecności w zbożach i produktach
zbożowych.

Dobra praktyka rolnicza jest jednym z etapów zapewnienia
bezpieczeństwa żywności (zmniejszenie obecności Fusarium spp. w
czasie wegetacji zboża w tym kukurydzy).

Oflatoksyna i ochratoksyna są mikotoksynami, które powstają w wyniku
obecności grzybów rodzaju Penicillium i Aspergillus w czasie
przechowywania ziarna i po konfekcjonowaniu paszy

Deoksynivalenol, zearalenon, fumonizyny, alkaloidy sporyszu
spożywane przez ludzi i zwierzęta są niebezpieczne dla zdrowia.

Maksymalne dopuszczalne zawartości wyznaczone przez UE pozwalają
na uzyskanie produktów, których spożycie jest bezpieczne.
9
Dziękuję za uwagę
10