EKONOMICZNY ASPEKT ZDROWIA I OPIEKI

Nowiny Lekarskie 2007, 76, 2, 155-160
IZABELA RYDLEWSKA-LISZKOWSKA
EKONOMICZNY ASPEKT ZDROWIA I OPIEKI ZDROWOTNEJ NAD PRACUJĄCYMI
ECONOMIC APPROACH TO HEALTH AND OCCUPATIONAL HEALTH SERVICES
Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dra J. Nofera w Łodzi
Dyrektor: prof. dr hab. Konrad Rydzyński
Streszczenie
Wstęp. Ekonomiczny aspekt zdrowia pracujących i opieki zdrowotnej nad pracującymi są zasadniczym elementem kreowania polityki zdrowotnej
i polityki zatrudnienia. Zagadnienia te odzwierciedlone są w dokumentach Unii Europejskiej i stanowią przedmiot prac WHO, OECD, EUROSTAT,
ILO.
Cel pracy. Celem pracy jest zaprezentowanie roli instrumentów ekonomicznych w ustalaniu priorytetów i alokacji zasobów w zakresie działań na
rzecz zdrowia pracujących, poparte przykładem zastosowania Narodowego Rachunku Zdrowia.
Metodyka. Analizę przeprowadzono w oparciu o oficjalne dokumenty Unii Europejskiej oraz innych organizacji międzynarodowych
odzwierciedlających wpływ warunków rynkowych kształtujących rolę kryteriów ekonomicznych w procesach decyzyjnych w zakresie zdrowia.
Wykorzystano wyniki Narodowego Rachunku Zdrowia (www.mz.gov.pl), wstępnie wdrożonego w Polsce.
Wyniki. Wyniki analizy dotyczą systemu finansowania opieki zdrowotnej nad pracującymi; relacji między źródłami i strukturą finansowania
a jej funkcjami; relacji rynkowych między dostawcami opieki zdrowotnej sektora publicznego i prywatnego; identyfikacji przepływu strumieni
pieniężnych; barier informacyjnych oraz monitorowania skutków ekonomicznych prowadzonej polityki.
Wnioski. Rola informacji i instrumentów ekonomicznych powinna być jasno określona i ponownie zdefiniowana w gospodarce narodowej.
Konieczna jest wiedza, jakie zasoby przeznaczane są na opiekę zdrowotną nad pracującymi, jaka jest skuteczność i efektywność działań.
SŁOWA KLUCZOWE: zdrowie pracujących, ochrona zdrowia, gospodarka narodowa, Narodowy Rachunek Zdrowia.
Summary
Introduction. Considerations on economic aspect of occupational health and occupational health services (OHS) are critical in health policy and
employment policy. It is visible in EU documents and is developed by international organizations like WHO, OECD, EUROSTAT, ILO.
Objective. The objective of the paper is presentation of the role of economic tools in the process of priorities setting and resources allocation in the
occupational health area, using the example of National Health Account for Poland.
Method. The analysis has been carried out basing on the official documents of EU and other international organizations reflecting market – oriented
economy influence on the approach to the economic criteria and their role in decision making processes. The results have been used of National
Health Account (www.mz.gov.pl), preliminarily implemented in Poland.
Results. The results refer to present state of OHS financing, relations between the sources and structure of funding and OHS functions, OHS providers market – relations between public and private sectors, identifying financial flows, informational barriers, monitoring economic consequences
of OHS policy.
Conclusions. The role of economic information and tools in the national economy has to be newly defined. It is necessary to know what resources
are spent on occupational health services and what is the effectiveness and efficiency of the activities and programs.
KEYWORDS: employees health, health care, national economy, National Health Account.
Wprowadzenie
Z perspektywy gospodarki narodowej, zdrowie nie jest
traktowane jako bezcenna kategoria, a działania związane
z ochroną zdrowia przybierają konkretną wartość
ekonomiczną. Zdrowie pracujących i relacje zachodzące
między nim a środowiskiem pracy, z ekonomicznego punktu
widzenia, posiadają dwa wymiary. Pierwszy z nich dotyczy
skuteczności i efektywności wykorzystania nakładów
ponoszonych na zdrowie pracujących i poszukiwania
optymalnej alokacji środków, która pozwoliłaby na
uzyskanie najlepszych możliwych efektów zdrowotnych.
Drugi, związany jest z określeniem wpływu stanu zdrowia
pracujących na gospodarkę narodową. Rozważania te odnoszą
się do różnych jej szczebli, począwszy od indywidualnego
pracownika, poprzez poszczególne podmioty gospodarcze,
kończąc na gospodarce jako całości.
Podejmując zagadnienia zdrowia pracujących jako
inwestycji, warto przypomnieć kilka podstawowych,
istotnych dla podejmowanego zagadnienia, pojęć w ich
międzynarodowym rozumieniu. Realizatorzy działań
na rzecz zdrowia pracujących są bowiem odbiorcami
środków finansowych, które można traktować jako ekonomiczną wartość inwestycji w tej sferze. Zgodnie z definicją
Światowej Organizacji Pracy (ILO), działania na rzecz
zdrowia pracujących ukierunkowane są na: promocję
i utrzymanie fizycznego, psychicznego i społecznego
dobrostanu pracowników, ochronę pracowników przed
czynnikami narażenia w miejscu pracy, zatrudnianie
pracowników zgodnie z ich fizycznymi i psychologicznymi
możliwościami. Wiąże się to z przystosowaniem
warunków pracy do możliwości pracowników i doborem
pracowników do wykonywanej pracy. Działania w
156
Izabela Rydlewska-Liszkowska
zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracujących
(occupational health and safety) posiadają trzy cele:
utrzymywanie i promowanie zdrowia pracowników i
możliwości wykonywania pracy, doskonalenie warunków
pracy i sposobu wykonywania pracy pod kątem
zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego, rozwijanie
organizacji pracy i kultury pracy (system zarządzania,
polityka zatrudnienia, szkolenia i zarządzania jakością w
firmie) wspierających zdrowie i bezpieczeństwo pracy,
a także promowanie pozytywnego społecznego klimatu,
co może wpływać na produktywność przedsiębiorstwa.
Opieka zdrowotna nad pracującymi (occupational
health care) odnosi się z kolei do profilaktycznej opieki
zdrowotnej, promocji zdrowia, opieki leczniczej, pierwszej
pomocy, rehabilitacji i rekompensat, jak również działań
związanych z powrotem do zdrowia i do pracy.
Usługi zdrowotne na rzecz pracujących (occupational
health services) to z kolei świadczenia zdrowotne
ukierunkowane na zdrowie jednostki w środowisku
pracy, z uwzględnieniem warunków wykonywania przez
pracownika konkretnej pracy. Pojęcie to obejmuje nie
tylko biologiczne aspekty zdrowia pracujących, ale – jako
uwzględnienie koncepcji zdrowia Światowej Organizacji
Pracy (WHO) – także i satysfakcję z wykonywanej
pracy [8]. W Polsce, pojęciu bezpieczeństwo i zdrowie
pracujących należy przypisać obowiązki nałożone
na pracodawców i pracowników, kontrolowane co
do realizacji przez inspekcje państwowe i działowe,
wspierane przez sektor medyczny – służbę medycyny
pracy.
Służba medycyny pracy, stworzona w Polsce na mocy
Ustawy o służbie medycyny pracy z dnia 27 czerwca 1997
r., ukierunkowała swój zakres kompetencji na działania
związane z ochroną zdrowia pracujących przed wpływem
niekorzystnych warunków w środowisku pracy i sposobu
jej wykonywania, oceną ryzyka zdrowotnego oraz ze
sprawowaniem opieki zdrowotnej nad pracującymi. Z
przeglądu przytoczonych określeń wynika, że spektrum
działań na rzecz zdrowia pracujących jest szerokie. Niemniej
jednak stawiany cel jest taki sam, choć realizowane zadania
i użyte metody różnią się między sobą.
Zdrowie pracujących a gospodarka narodowa
w dokumentach Unii Europejskiej
Analiza bazy oficjalnych dokumentów Unii
Europejskiej (EU) EUR-LEX zawiera „wiele” dokumentów
związanych z relacjami między zdrowiem a gospodarką,
przy czym ponad 380 dokumentów odpowiada słowom
kluczowym: zdrowie i gospodarka.
Podstawowym z nich jest przyjęta przez kraje UE
strategia “Adapting to change in work and society: a
new Community strategy on health and safety at work
2002-2006”. Zgodnie z nią, zdrowie pracujących to jeden
z najważniejszych kierunków działań w zakresie polityki
społecznej EU. Prezentuje ona całościowe podejście
do zdrowia w miejscu pracy, kładzie nacisk na jakość
pracy uznając, iż bezpieczeństwo i zdrowie to jedna z
podstawowych determinant jakości pracy. Strategia bazuje
m.in. na łączeniu różnych działań w obszarze prawa,
dialogu społecznego, najlepszej praktyki („best practice”),
odpowiedzialności społecznej i bodźców ekonomicznych
oraz budowaniu współpracy między różnymi podmiotami
w zakresie zdrowia i bezpieczeństwa. W Strategii wyraźnie
podkreślono, że zaniechanie działań w wymienionym
zakresie wywołuje koszty obciążające gospodarki
i społeczeństwa, ma negatywny wpływ na postrzeganie
firmy w społeczeństwie, przez klientów, konsumentów,
opinię publiczną, obniża jej konkurencyjność i mierzalne
efekty działalności (produktywność). Połączenie różnych
instrumentów w oddziaływaniu na rzecz profilaktyki
w środowisku pracy traktowane jest jako działanie
priorytetowe. Ponadto, zaleca się zaangażowanie wszystkich
partnerów społecznych (przedsiębiorstw, ubezpieczycieli,
władz) oraz oparcie gospodarek narodowych na naukowych
podstawach („knowledge – based economy”). Zaleca się
ograniczenie liczby wypadków przy pracy, rozpoznanych
chorób zawodowych, liczby utraconych dni absencji.
Zgodnie z zapisami zawartymi w Strategii, pogłębiana
powinna być wiedza o ewentualnych kosztach zaniechania
działań w zakresie jakości pracy (ekonomiczne i społeczne
koszty wypadków przy pracy i chorób zawodowych) oraz
prowadzenie prac związanych z gromadzeniem danych
i innych informacji w tym zakresie.
W innych dokumentach „unijnych”, wśród których
najważniejszymi są: Council Resolution of 3 June 2002
on a new Community strategy on health and safety at work
(2002–2006), Council Recommendation of 21 June on the
broad guideliness of the economic policies of the Member
States and the Community, Commission Regulation of 27
July 1999 implementing Council Regulation concerning
structural statistics on earnings and on labour costs as regards the definition and transmission of information on
labour costs, Proposal for Council Decision adopting a
programm of non-legislative measures to improve health
and safety at work, Future Occupational Safety and Health
Research Needs and Priorities in the Member States of
the European Union, podkreśla się konieczność poprawy
warunków pracy, zwiększenie nacisku na profilaktykę,
integrację zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy z
zarządzaniem firmą jako całością, warunki posiadające
pozytywny wpływ na koszty podmiotów gospodarczych i
gospodarki narodowej jako całości. Podkreśla się również,
że głównym wyzwaniem krajów członkowskich jest
m.in. wzmacnianie warunków wzrostu produktywności
oraz wykorzystanie instrumentów ekonomicznych
m.in. w zakresie inwestycji, zatrudnienia, ograniczenie
zjawiska internalizacji „zewnętrznych” kosztów (external
costs) i uwzględniania ich w cenach produktów oraz
wprowadzenie zasady koszt-korzyść do procesów
oceniających. Związek między sukcesami firmy a dobrym
Ekonomiczny aspekt zdrowia i opieki zdrowotnej nad pracującymi
zdrowiem i bezpieczeństwem w pracy uznany więc został
oficjalnie za oczywisty. Wskazuje się, że regulacja prawna
musi być uzupełniona nielegislacyjnymi działaniami
ukierunkowanymi na bezpieczeństwo i zdrowie w miejscu
pracy, m.in. w postaci poradników i wytycznych w zakresie
wprowadzania praktycznych rozwiązań w obszarze zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy.
Także eksperci WHO, w kilku ostatnich publikacjach
wypowiedzieli się na temat wzajemnych, ścisłych relacji
między zdrowiem a gospodarką narodową [3]. Sformułowane
tezy poparte przykładami głoszą, iż zdrowie stanowi
podstawowy czynnik produktywności w perspektywie
długofalowej oraz jest fundamentem kapitału ludzkiego,
który z kolei gwarantuje rozwój społeczeństw.
Ryc. 1. Miejsce zdrowia pracujących w gospodarce narodowej.
Źródło: Macroeconomics and Health: Investing in Health for Economic Development. Report of the Commission on Macroeconomics and
Health, WHO 2001
Istota i wyniki Narodowego Rachunku Zdrowia w
zakresie kosztów związanych z ochroną zdrowia
pracujących
Wykonanie jakichkolwiek całościowych analiz
ekonomicznych z obszaru zdrowia i gospodarki
uzależnione jest od dostępu do danych statystycznych.
Z tego względu w wielu krajach, w tym w krajach
Unii Europejskiej rozwijany jest system gromadzenia i
przetwarzania ekonomicznych danych statystycznych o
systemach opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach.
Przyczynami podjęcia międzynarodowych działań na
rzecz stworzenia ujednoliconego systemu był brak
dostatecznych danych finansowych o systemach, potrzeba
międzynarodowych porównań, diagnozy systemów opieki
zdrowotnej. Punktem wyjścia była teza, iż nie wszystkie
zasoby, którymi dysponują systemy opieki zdrowotnej są
znane i rejestrowane. Oczekiwano, iż dzięki Narodowym
Rachunkom Zdrowia (NHA) możliwe będzie udzielenie
odpowiedzi na trzy podstawowe pytania:
• Jakie wydatki ponoszone są na ochronę zdrowia wg
kryterium rodzajowego podejmowanych działań?
• Jakie istnieją źródła finansowania ochrony zdrowia
i w jakim stopniu poszczególne z nich partycypują
w finansowaniu sytemu?
• Jaka jest struktura wydatków na ochronę zdrowia
wg odbiorców środków finansowych (dostawców
świadczeń)?
Cele NHA różnicowane są w zależności od tego czy
157
dotyczą poziomu krajowego czy międzynarodowego.
W pierwszym ujęciu NHA jest postrzegany jako narzędzie
wspomagające prowadzenie polityki zdrowotnej poprzez:
• Pomiar wydatków na ochronę zdrowia, określenie
ich determinant i trendów.
• Dostarczenie informacji dla potrzeb planowania,
monitorowania i ewaluacji systemu ochrony zdrowia (ocena technicznej i alokacyjnej efektywności;
określenie relacji między popytem a podażą, ocena
dostępności do opieki zdrowotnej, wytyczne dla
tworzenia mechanizmów motywacyjnych).
• Dostarczenie informacji wspierających działania
reformatorskie w przekroju regionalnym i
czasowym (ocena ekonomicznych skutków reform);
informacje te o charakterze strukturalnym mogą
dotyczyć: relacji między wydatkami publicznymi
i prywatnymi, bieżącymi i inwestycyjnymi,
wydatkami na poszczególne funkcje systemu
ochrony zdrowia, m.in. na cele administrowania
systemem i pozostałe.
Dane gromadzone w ramach NHA umożliwiają
budowanie różnych wskaźników ekonomicznych
pozwalających na analizę wzajemnych relacji między
zdrowiem a gospodarką narodową. Wśród zalecanych
wskaźników znajdują się, np. wydatki na 1 mieszkańca,
udział wydatków w PKB, wydatki wg grup dochodowych
ludności, wydatki instytucji publicznych i prywatnych,
wskaźniki zadłużenia czy analiza wartości dodanej oraz
analiza równości w dostępie do ochrony zdrowia [1].
Pierwszą, względnie całościową analizę wydatków
ponoszonych na opiekę zdrowotną nad pracującymi w
Polsce wykonano w ramach projektu finansowanego przez
Bank Światowy (IBRD Rozwój służby zdrowia w Polsce.
Nr 3466-POL). [6] Opracowanie koncepcji NHA dla Polski,
zgodnej ze standardami OECD i EUROSTAT, wiązało się z
poddaniem analizie wydatków na opiekę zdrowotną według
źródeł finansowania, dostawców świadczeń i realizowanych
przez nich funkcji. W odniesieniu do opieki zdrowotnej
nad pracującymi, która w finansowej sprawozdawczości publicznej występuje pod hasłem medycyna
pracy, zidentyfikowano trzy wymienione wymiary
jej funkcjonowania oraz wskazano luki w statystyce
publicznej uniemożliwiające identyfikację pełnych środków
finansowych przekazywanych na służbę medycyny pracy.
Z oficjalnych sprawozdań nie wynika bowiem pełna kwota,
jaką przeznacza się w Polsce na zdrowie, w tym zdrowie
pracujących. Przeprowadzona wstępna analiza obejmowała
dane za 1999 r. Wykazała, że wg oficjalnych danych na
zdrowie pracujących (medycynę pracy) przeznaczane są
następujące kwoty:
Wydatki budżetu państwa
Wydatki budżetów wojewodów
(dotacje)
Instytucje samorządowe
– 4 428 tys. zł
– 37 806 tys. zł
– 37 627 tys. zł
158
Izabela Rydlewska-Liszkowska
Wymienione grupy wydatków nie wyczerpują jednak
wydatków ponoszonych na zdrowie pracujących. Oficjalna
sprawozdawczość nie daje odpowiedzi na pytanie w
jakim stopniu w finansowaniu zdrowia pracujących
partycypują pracodawcy. Zgodnie z cytowaną wcześniej
Ustawą oraz Kodeksem Pracy mają oni obowiązek
pokrywania kosztów badań profilaktycznych oraz
wybranych przez siebie świadczeń na rzecz pracowników.
Wobec tego w ramach prac wdrożeniowych NHA zaszła
potrzeba oszacowania brakujących kwot. W procedurze
szacowania kosztów pracodawców wykorzystano dane
z projektów badawczych realizowanych w Instytucie
Medycyny Pracy w Łodzi dotyczących finansowania
służby medycyny pracy i kosztów realizowanych przez
nią zadań. W wyniku prac oszacowano, że pracodawcy
ponieśli koszt usług zakupionych w publicznych i
niepublicznych ZOZ w wysokości 205 414 tys. zł.
Należy zdawać sobie jednak sprawę, że jest to kwota
niedoszacowana z uwagi na fakt, że pracodawcy
odszkodowania
świadczenia
i dodatki wyrównawcze
zasiłki wyrównawcze z tytułu
rehabilitacji
świadczenia rentowe
powypadkowe
– 111,62 mln zł
– 23,15 mln zł
– 0,82 mln zł)
– 4, 814 mln zł
Ponadto, pracodawcy ponoszą koszty świadczeń z tytułu
pracy w warunkach szkodliwych i uciążliwych związane ze
skróconym czasem pracy, dodatkowymi urlopami, środkami
odżywczymi, dodatkowymi uprawnieniami emerytalnymi,
posiłkami profilaktycznymi i regeneracyjnymi, dodatkami
pieniężnymi, napojami itp. Poza wymienionymi grupami
kosztów, pracodawcy finansują też przedsięwzięcia
inwestycyjne o charakterze doraźnym, związane z poprawą
warunków pracy i ograniczaniem ryzyka zawodowego,
których koszty wliczają do kosztów produkcji. Nie jest znana
skala tych nakładów.
Tab. 1. Źródła finansowania wojewódzkich ośrodków medycyny pracy
Źródło finansowania
Samorząd terytorialny
Centralne
organy
administracji rządowej
Wydatki za 2000 r. (w zł)
Wydatki za 2001 r. (w zł)
40 774 232
41 252 204
4 225 270
3 518 050
Pracodawcy
20 271 538
19 459 233
Kasy Chorych
11 355 648
11 143 851
Dotacje budżetowe
5 875 686
7 314 025
Pozostałe
6 735 762
4 831 910
89 238 136
87 519 273
Razem
Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych F-01/z
zakupują świadczenia profilaktyczne w ramach pakietów
świadczeń, najczęściej w niepublicznych ZOZ-ach. Stąd,
nie jest możliwe w oparciu o istniejącą sprawozdawczość
sektora niepublicznego wyodrębnienie tych kwot.
Podjęta w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi
pierwsza w Polsce całościowa analiza źródeł
finansowania instytucji służby medycyny pracy szczebla
wojewódzkiego za lata 2000–2001, wykonana w oparciu
o sprawozdania finansowe, pozwoliła na pogłębienie
danych o finansowaniu służby medycyny pracy (tab. 1.).
Wyniki wskazują, że około 25% kosztów wojewódzkich
ośrodków medycyny pracy pokrywają pracodawcy.
Koszty związane ze zdrowiem pracujących to nie
tylko nakłady na opiekę zdrowotną i poprawę warunków
pracy, ale również świadczenia, w tym pieniężne, będące
skutkiem negatywnych zjawisk dotyczących stanu
zdrowia pracowników. Dowodem tego są następujące,
wybrane pozycje kosztów poniesionych w 2000 r. na
świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych:
Wypłacane są także – ze środków ubezpieczenia
społecznego – renty z tytułu niezdolności do pracy jako
skutku wypadków przy pracy, chorób zawodowych oraz
wypadków w drodze do i z pracy. Faktyczna skala wypłat
z tego tytułu nie jest znana ze względu na łączne liczenie
wydatków rentowych przez ZUS.
Zestawienie tych danych nie daje jednak możliwości
dokonania całościowej oceny. Gdyby nawet doprowadzić
do sytuacji, że dane finansowe o wydatkach związanych
ze zdrowiem pracujących są danymi spójnymi i porównywalnymi, powstaje kolejne ograniczenie w postaci pomiaru efektów inwestowania w zdrowie.
Jakie informacje o efektach finansowania zdrowia
pracujących są w Polsce dostępne?
W większości mówią o tym opracowania ministerialne
dotyczące oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.
A oto niektóre z nich: liczba osób poszkodowanych w
wypadkach przy pracy, liczba przyznanych rent z tyt.
wypadków przy pracy, główne wydarzenia powodujące
wypadki przy pracy, przyczyny wypadków, dane o
Ekonomiczny aspekt zdrowia i opieki zdrowotnej nad pracującymi
częstości wypadków w określonych grupach zawodowych.
Ponadto informacje dotyczą: skali narażenia zawodowego w grupie wybranych zakładów pracy,
czynników zagrożenia, liczby osób korzystających z
dodatków pieniężnych przyznawanych ze względu na
pracę w warunkach szkodliwych. Dane o chorobach
zawodowych obejmują: liczbę przypadków chorób
zawodowych, liczbę przyznanych rent z tyt. niezdolności
do pracy, strukturę rodzajów chorób zawodowych.
Informacje o tym, jak pracodawcy wypełniają
obowiązki w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
określone w Kodeksie pracy w jednym z ostatnich
opracowań ministerialnych przedstawiono następująco:
„Zakres podejmowanych przez przedsiębiorstwa
działań na rzecz sukcesywnego eliminowania zagrożeń
zawodowych oraz poprawy stanu bhp jest w dalszym ciągu
niewspółmierny do potrzeb. Jednakże sytuacja finansowa
większości państwowych zakładów ogranicza realizację
kosztownych przedsięwzięć inwestycyjnych. MPiPS nie
dysponuje szczegółowymi informacjami dotyczącymi
przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy
przez pracodawców sektora prywatnego ... na podstawie
zapytań i problemów zgłaszanych przez pracowników
zakładów pracy tego sektora można wnioskować, że stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w wielu z tych zakładów
jest niewłaściwy” [5].
Dane te pochodzą z różnych źródeł, dotyczą w
związku z tym różnych grup podmiotów gospodarczych
i różnych grup pracujących poddanych analizie. Dane
o
wypadkach
przy
pracy
i
stwierdzonych
chorobach
zawodowych
dotyczą
wszystkich
przypadków
podlegających
obowiązkowej
rejestracji,
natomiast
dane
o
pracownikach
pracujących w warunkach narażenia zawodowego
zbierane są jedynie od pracodawców zatrudniających co najmniej 10 pracowników. Eliminuje to dane
o ponad połowie zakładów pracy, nie mówiąc już o
warunkach pracy osób samozatrudniających się.
Kto wobec tego powinien być zainteresowany oceną
efektywności inwestowania w zdrowie? Pytanie to
można przedstawić w innej wersji: kto inwestuje, a kto
korzysta? Gdyby chcieć odpowiedzieć najprościej, od
strony teoretycznej i bez głębszej analizy zagadnienia, to
należałoby odpowiedzieć, że zainteresowanymi stronami
są: profesjonaliści w dziedzinie bezpieczeństwa i zdrowia
w miejscu pracy, kadra kierownicza różnych szczebli
zarządzania podmiotami gospodarczymi i organizacji
grupujących pracodawców, decydenci wszystkich szczebli
gospodarki narodowej, instytucji ubezpieczeniowych,
instytucji świadczeniodawców opieki zdrowotnej,
pracownicy i organizacje grupujące pracowników
(związki zawodowe, korporacje zawodowe).
Faktyczna odpowiedź jest jednak bardziej
skomplikowana. Wiadomo bowiem, że podmiot
finansujący przedsięwzięcia w dziedzinie bezpieczeństwa
159
i ochrony zdrowia w miejscu pracy nie zawsze jest tym,
który jako jedyny czerpie z tego korzyści finansowe.
Podmioty ponoszące koszty z tytułu złego stanu zdrowia
pracujących często nie mają wpływu na warunki pracy.
Podobnie kształtuje się zależność między zaniechaniem
przez dany podmiot inwestowania w zdrowie pracujących
i tymi, którzy ponoszą konsekwencje tego zjawiska
(pracownicy i ich rodziny, instytucje ubezpieczeniowe,
fundusze publiczne). Dla przykładu, wydatki po stronie
pracodawcy (zakładu pracy) są w dużym stopniu uchwytne
w czasie bieżącym, a efekty ekonomiczne zmian w stanie
zdrowia pracujących są najczęściej przesunięte w czasie.
Konsekwencje ekonomiczne strat w zdrowiu pracujących
w postaci kosztów odczuwane są przez inne podmioty,
takie jak: ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie
zdrowotne, indywidualni pracownicy, ale również po tej
stronie znajdują się beneficjenci zmian pozytywnych [2].
Problem sprowadza się więc nie tylko do oceny
opłacalności inwestowania w zdrowie, ale także do
zagadnienia społecznego podziału kosztów i korzyści
ekonomicznych z tego wynikających, między różne
podmioty w gospodarce narodowej.
Podsumowanie – wyzwania dla Polski
W oparciu o istniejący system sprawozdawczości w
Polsce, w zakresie finansowania zdrowia pracujących, brak
jest informacji (bądź są to dane szacunkowe) o pełnych
wydatkach na ochronę zdrowia pracujących, o skutkach
finansowych stanu zdrowia pracujących wynikających
z wypadków czy chorób zawodowych oraz o pozytywnych
efektach zdrowotnych inwestowania w zdrowie.
Reasumując, jawi się pytanie, jakie są podstawy oceny
systemu finansowania ochrony zdrowia pracujących skoro
istnieje w nim tyle niewiadomych.
Wśród istniejących uwarunkowań, uwarunkowania
gospodarcze
wymuszają
podejmowanie
analiz
wspierających alokację zasobów przeznaczanych na
ochronę zdrowia pracujących. Są one tym bardziej
uzasadnione, że wszelkie nieracjonalne oszczędności
wydatków przeznaczanych na zdrowie pracujących,
czynione przez różnych partnerów społecznych, mogą
okazać się działaniami krótkowzrocznymi, które w
perspektywie obrócą się przeciwko społeczeństwu.
Nieakceptowalne są decyzje, które nie uwzględniają
wpływu stanu zdrowia populacji na długofalową
kondycję gospodarki narodowej. Dlatego też, tak
jak wskazują doświadczenia europejskie, rzetelne
przygotowanie podstaw decyzyjnych dotyczących
inwestowania w zdrowie i pomiaru jego efektów
powinno spoczywać nie tylko na instytucjach publicznych, ale także na innych podmiotach, takich jak
pracodawcy, inspektorzy bhp, jednostki służby medycyny
pracy. Wyzwaniem dla Polski w omawianym zakresie,
powinny być analizy ukierunkowane przede wszystkim
na grupy o wysokim ryzyku zawodowym, małe
160
Izabela Rydlewska-Liszkowska
i średnie przedsiębiorstwa, wzajemne relacje między
zdrowiem pracujących a konkretnymi wskaźnikami
ekonomicznymi, takimi jak produktywność, zyskowność,
społeczne koszty rent czy absencji chorobowej. Jako
działania wymagające szczególnie rozważnych decyzji wymienia się sposoby organizowania profilaktyki
na rzecz pracujących w aspekcie oceny korelacji między
nakładami przeznaczanymi na ten cel a wskaźnikami
ekonomicznymi firm. [4] W związku z powyższymi
uwagami pojawia się kolejne wyzwanie w zakresie
rozwijania metodyki podejmowania decyzji dotyczących
wzajemnych relacji między zdrowiem a dobrobytem
społeczeństwa oraz jako kolejne wyzwanie, konieczność
edukacji w zakresie racjonalnej gospodarki zasobami w
gospodarce narodowej przeznaczanymi na zdrowie [7].
Piśmiennictwo
1. A System of Health Accounts. Version 1.0. OECD 2000. 1119.
2. Dawydzik L.T.: Strategy for further reforming the workers health protection in Poland. Referat przedstawiony na Konferencji ICOH. Łódź 2001.
3. Macroeconomics and Health: Investing in Health for Economic
Development. Report of the Commission on Macroeconomics
and Health, WHO 2001, 21-108.
4. Workplace Health in the Public Health Perspective. Policy Requirements and Performance Indicators for Good Practice in
Health, Environment, Safety and Social Management in Enterprises (GP HESME). WHO Regional Office for Europe. WHO
2003, 20-22.
5. Ocena stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w 2000 roku.
MPiPS, Warszawa, 2001r., 35-36.
6. Polish System of Health Accounts. Version 1.0. Warsaw 2002,
9-23.
7. Rydlewska-Liszkowska I.: Financing occupational health services in Poland. Int. Arch. Occup. Environ. Health, 2002, 75,
Suppl. 10-13.
8. www.academyhealth.org/publications/glossary.
Adres do korespondencji:
Izabela Rydlewska-Liszkowska
Instytut Medycyny Pracy
Zakład Organizacji Ochrony Zdrowia
90-950 Łódź, ul. Św. Teresy 8
tel. (42) 63 14 683