Literatura tybetańska

Literatura tybetańska
(Poniższe materiały nie wyczerpują zagadnień, jakie mogą się pojawić na egzaminie!
Znajomość terminów tybetańskich zapisanych kursywą nie będzie wymagana)
26.02.2009 Europejskie vs. tybetańskie pojęcie literatury i gatunków literackich.
Periodyzacja
•Znaczenie wynoszone, znajduje się w tekście
•Znaczenie wnoszone, interpretacja jako konstruowanie, nie objaśnianie (Zygmunt Bauman,
Pierre-Felix Bourdieu, Stanley Fish) postawa antyhermeneutyczna
Postmodernistyczny perspektywizm
•Interpretacja/wiedza zależy od przyjętej perspektywy
•Niewspółmierność, ale i równa wartość różnych interpretacji
•Niewyczerpywalność odczytań
Piśmiennictwo tybetańskie
•VII w. n.e. pierwsze zabytki pisane – inskrypcje na filarach w Jokhangu w Lhasie
•Manuskrypty zmagazynowane w grotach Mogao (k. Dunhuangu)
•Odbitki ksylograficzne (gr. xýlon „drewno”, gráphō „piszę”), od XIV w. – nadal
Badania
•I udokumentowane kontakty XIII w.
- franciszkanie Giovanni de Piano Carpine, Rubruk, Odoryk de Pordenone
- kupcy: Marco Polo
•Misjonarze XVII i XVIII w. (jezuici)
-Antonio de Andrade
-Ippolito Desideri
Pierwsi badacze literatury tybetańskiej
•Alexander Csoma de Körös (1784 – 1842)
•Laurence A. Waddell (1854 – 1938)
•Andrei I. Vostrikov (1904 – 1937)
•Giuseppe Tucci (1894 – 1984)
Europejskie definicje literatury
•Etymologia: łac. littera = litera, później litteratura = pismo, gramatyka, kultura
•Dzieła pisane lub ustne, oparte na języku, o walorze estetycznym
•Tworzenie i studiowanie ww. dzieł
•Korpus opublikowanych tekstów dot. jakiegoś zagadnienia
Tybetańskie odpowiedniki
•tsom rig „umiejętność kompozycji”
•rig gnas kyi bzhung, rig gnas (sanskr. vidyāsthāna) „oficjalne miejsca/źródła wiedzy”,
„kultura”
cel zapoznawania się z tekstami: doskonalenie duchowe i moralne
Działy tsom rig (wg Sakja Pandity XIII w.)
•Gramatyka (sgra)
•Poetyka (snyan ngag)
1
•Metryka (nauka o miarach wierszowych) (sdeb sbyor)
•Sztuka dramatyczna (zlos gar)
•Leksykografia (mngon brjod)
Działy rig gnas (wg Sakja Pandity XIII w.)
1.Sztuka i rzemiosło (bzo rig pa)
2.Medycyna (gso ba rig pa)
3.Językoznawstwo (sgra rig pa)
- gramatyka (sgra)
- poetyka (snyan ngag)
- metryka (sdeb sbyor)
- sztuka dramatyczna (zlos gar)
- leksykografia (mngon brjod)
4.Logika (gtan tshig rig pa)
5.Filozofia/buddyzm (nang don rig pa)
Gatunki literackie na Zachodzie (od Arystotelesa, IV w. p.n.e.)
•Epika (bajka, legenda, baśń, ballada, opowiadanie, powieść, nowela)
•Liryka (satyra, hymn, oda, pieśń, sonet, fraszka, elegia, tren)
•Dramat (tragedia, komedia, dramat właściwy)
Współczesna propozycja anglosaska (Paul Hernadi)
•Poezja
•Fikcja
•Dramat
Tybetańskie słownictwo typologiczne
•rigs – rodzaj
•sde – klasa
•rnam pa – aspekt
Tłumaczenia
1.Kangyur
•Tantra (rgyud) - wadżrajana
•Pradżniāpāramitā (sher phyin) - temat
•Ratnakuta (dkon brtsegs) - objętość
•Awatamsaka (phal chen) – j.w.
•Sutra (mdo) - mahajana
•Vinaya (‘dul ba) – reguły monastyczne
2.Tengyur
•Hymny i pochwały (bstod tshogs)
•Komentarze do tantr (rgyud ‘grel)
•Komentarze do sutr (mdo ‘grel): pradżniaparamity (sher phyin), traktaty mādhyamaki (dbu
ma), traktaty cittamātry (sems tsam)
- pozostałe
•vinaya komentarze i traktaty
•bajki i dramaty (skyes rabs)
•traktaty techniczne (thun mong dang ngo mtshar bstan bcos)
- logika (gtan tshig)
2
- gramatyka (sgra rig)
- leksykografia i poetyka (mngon brjod, snyan ngag)
- medycyna (sman)
- alchemia (gser ‘gyur)
- dodatki
Literatura rodzima
1.Bu ston (1290-1364), sakja:
•Komentarze do tantr
•Ogólnie o tantrach
•Linie guru
•Mantry i dharani do recytacji
•Budowanie mandali
•Komentarze do pism filozoficznych
•Komentarze do vinayi
•Biografie
•Teksty dot logiki
•Historia
•Pamiętniki
•Odpowiedzi na prośby, listy, rady
•Katalogi
2.Tsongkhapa (1357-1419)
•Biografie Ts. napisane przez uczniów
•Sekretne instrukcje do jogi guru
•Spis otrzymanych nauk
•Wykłady Ts. spisane przez uczniów
•Hymny, hołdy, listy, krótkie mowy, modlitwy, wiersze, inwokacje, prośby
•Prace dot. tantr
•Traktat o stopniowej ścieżce
•Wyjaśnienia, egzegezy pism
•Komentarze filozoficzne i logiczne
3.Pema Karpo (1527-1592)
Nauki zewnętrzne:
•- medycyna, astronomia, poezja
•- historia buddyzmu
•- biografie
•- przewodniki do miejsc pielgrzymek
Nauki wewnętrzne:
•- pisma dot. ślubowań i reguł moralnych
•- pisma dot. tekstów Maitrei
•- opis stopni na ścieżce
•- abhidharma
Nauki sekretne:
•- jak uzyskać błogosławieństwo guru
•- opisy bóstw medytacyjnych i ich praktyk
•- praktyki żeńskich bóstw
•- strażników dharmy
Nauki wielce sekretne:
3
•- o ciele subtelnym
•- pogląd, medytacja i działanie
Pozostałe:
•- hymny
•- dyskusje
•- piesni
•- ikonografia
Prace polemiczne
4.Współczesne klasyfikacje (Tulku Thondrub)
I. Literatura sakralna
A. Wg pochodzenia
1. Tłumaczenia
-Kangur
-Tengjur
2. Tybetańska
- pisma poszczeg. szkół
B. Wg tematyki
1. Religia
pogląd
medytacja
działanie
2. Historia, biografie
3. Wiersze i pieśni mistyczne
4. Muzyka, taniec, sztuka, architektura
II. Literatura świecka
•Historia
•Gramatyka
•Poetyka, słowniki
•Logika
•Astrologia
•Matematyka
•Medycyna
•Geografia i kosmologia
•Prawo
•Dramaty
•Sztuka i rzemiosło
Periodyzacja
•Okres przedliteracki (? – VI w. n.e.)
(sgrung, lde’u, bon)
•Literatura starożytna (VII-X w.) edykty, inskrypcje na filarach, stele :
-767 r. Zhol
-780 bSams yas
-822 przy Jo khang
-manuskrypty z Dunhuangu VIII - X w: pieśni, poezja, mity, legendy, teksty rytualne bonu i
buddyzmu, teksty dywinacyjne, plansze dot. anatomii
•Literatura klasyczna (XI-XVIII w.)
4
-historiografia
-hagiografie, pieśni mistyczne
-poezja ozdobna
-opera
-tłumaczenia
•Literatura nowożytna (XIX w. – lata 40. XX w.)
•Nowa literatura (gsar rtsom) (1983 - )
12.03 Okres przedliteracki i literatura starożytna (do IX w.)
Główne cykle narracyjne; struktura modułowa w epice
Okres przedliteracki (? – VI w. n.e.)
gtam rgyud – tradycja ustnych opowieści
•glu – pieśni
•gtam dpe – mity założycielskie (dosł. opowieści-przykłady)
•lde’u – zagadki
•sgrung – baśnie, opowieści
•bon – rytuały
Najbardziej znane cykle sgrung
•O starym ojcu Księżyca (zla ba’i pha rgan)
•O stryju Tynpie (a khu rton pa)
•Opowieści trupa (ro sgrung)
Baśń
•gatunek epicki, niewielkich rozmiarów
•elementy fantastyki, występowanie sił nadprzyrodzonych
•odwołanie do folkloru
•ukazuje problem egzystencjalny
•zawiera ludową mądrość
•nieokreślony czas i miejsce akcji
•odszczegółowienie fabuły
•typowy, schematyczny bohater
•optymizm
Motywy baśniowe
•Walka dobra ze złem
•Zwycięstwo dobra, miłości, sprawiedliwości
•Zwycięstwo dobra jest okupione startą
•Przenikanie się świata nadprzyrodzonego z realnym
•Motyw mędrca
•Motyw wędrówki, drogi
Wersje sanskryckie Opowieści trupa
Vetālapañcavimśatikā (25 opowieści vetāli)
tyb. bam, ro langs; sanskr. vetāla
autorzy:
-Somadeva, Kathāsaritsāgara (Ocean strumieni opowieści)
5
-Kshemenda
-Śivadāsa
-Dzambhaladatta
Opowieści trupa bam sgrung / mi ro rtse sgrung
19.03 Psychodynamiczna interpretacja Opowieści trupa (bam sgrung) i innych zabytków
literatury ludowej
„baśnie to pudełka: dzieci oglądają opakowanie,
a dorośli mogą zajrzeć do wnętrza” (Hans Christian Andersen, 1835 r.)
•R. Rorty
•M. Patzerowa – baśń schematy, by poznać siebie + zaspokoić niemożliwe do realizacji
potrzeby
•C.G. Jung – baśń jako forma symbolizacji i personifikacji doświadczeń; przejaw
nieświadomości zbiorowej
• B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, 1975 (pl 1985)
•B. Brun, E. W. Pedersen, M. Runberg, Symbole duszy, 1992
26.03 Rodzaje i zakresy intertekstów (hipotekstów) w baśniach
„tekst jest tkanką cytatów wywodzących się z tysięcy źródeł kultury” Roland Barthes déjà-lu
Barthes (Écrire : verbe intransitif)
•lektura odtwarzająca drogę kreacji tekstu (wyrażoną formułą „pisania”, écriture)
•„rozgwieżdżanie tekstu”: nieograniczanie bogactwa znaczeniowego przez :
-porządkowanie znaczeń,
-szukanie zasady scalającej tekst
•1968 r. – „śmierć autora” jako instytucjonalnego poręczyciela „właściwej” interpretacji
•śmierć interpretacji – przymusu rozszyfrowywania, eskplikacji tekstu
Intertekstualność
•Julia Kristeva
•Gérard Genette
•Ślady tekstów* w innych tekstach
*/
tekst = wzorzec gatunkowy (architekst)
tekst = dzieło, do którego coś się odnosi (hipotekst)
Rodzaje intertekstów
za: S. Balbus, Między stylami, Kraków 1996
•Relacja: tekst – tekst (zbiór konkretnych tekstów)
•Tekst – system (styl, gatunek, tradycja)
•Tekst – nieograniczony i labilny horyzont kultury
Książka Siostry i ich Kopciuszek
C.G. Jung – baśń jako forma symbolizacji i personifikacji doświadczeń; przejaw
nieświadomości zbiorowej
Indywiduacja
6
02.04 Epos bohaterski ludów koczowniczych. Porządek fabularny i porządek
dydaktyczny Gesariady
Epos – cechy gatunku
•Etymologia: gr. έπος (epos) – opowieść, pieśń
•Gatunek epicki (podstawowa forma wypowiedzi: narracja)
•Podstawa fabularna: mity, wyobrażenia nt. wydarzeń historycznych, wyznawane zbiorowo
wartości
•Utwór rozbudowany, zwykle wierszowany
-epizodyczność fabuły
-szczegółowe opisy
-narrator trzecioosobowy
•Inwokacja
•Patetyczny styl
•Występowanie stałych epitetów oraz obrazowych porównań
•Niezmienna miara wierszowa (trochej-trochej-daktyl)
•Treść skupiona wokół głównego bohatera
•Ścieranie się przeciwstawnych sił
•Zwycięstwo dobra
(Gling ge sar rgyal po’i sgrung) Gesariada – bohaterski epos narodowy
Monomit - Joseph Campbell, Bohater o tysiącu twarzy, Poznań 1997 (New York 1949)
Fabuła Gesariady
•Boskie pochodzenie, dzieciństwo Jo ru, banicja, knujący stryj Khro thung
•Ujrzenie Padmasambhawy w wizji, przemiana, przejęcie tronu i zmiana imienia na Ge sar
•Walka z Klu btsan, demonem północy
•Kolejne bitwy
Fabuła – główne bitwy
•Walka z Klu btsan, demonem północy
•Walka z Gur dkar, królem krainy Hor (Mongolia) wschód
•Walka z Sa dam, demonem zachodu z 'Jang (Yunan)
•Walka z Shing khri, królem z Mon (płd Himalaje)
•Zstąpienie do piekieł
•Udanie się do Śambhali
Ważniejsi buddyjscy interpretatorzy eposu
•Mipham XIX w.
•Chogyam Trungpa XX w.
16.04 Literatura historyczna. Pisma kanoniczne nowych szkół vs. tradycja ukrytych
tekstów (gter ma).
•Historia:
-dzieje, przeszłość jako taka
-relacje o przeszłości
7
•Historiografia - ustalanie biegu zdarzeń i wyjaśnianie stosunku przyczynowo-skutkowego
Gatunki literatury historycznej
•Roczniki (annały) – spis wydarzeń publicznych w danych latach
•Kroniki – chronologiczny opis faktów
•Genealogie – historia wybranych rodów
•Inskrypcje
•Noty dyplomatyczne
Czynniki wpływające na pracę historyka
•Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne
•Poglądy
•Warsztat
Historiografia jako dyscyplina naukowa
•Chiny, Grecja – celowe dziejopisarstwo od co najmniej V w p.n.e.
•Indie – poezja kunsztowna (sanskr. kavya)
Brak chronologii absolutnej i względnej
•Tyb. historia – tyb. lo rgyus
O pochodzeniu Tybetańczyków:
•Inskrypcja na kolumnie Zhol, u stóp Potali, 767 r. (albo 764)
•Namkhai Norbu, Naszyjnik z gzi, 1976
•Tłumaczenia literatury indyjskiej od VII w.
•Chowanie tekstów (tzw. term, gter ma) dla przyszłych pokoleń
•Debata w Samje 792-794 (Heszang / Kamalaśila)
Stanowisko Heszanga:
Czyny szlachetne i nieszlachetne są jak chmury przesłaniające słońce. Ktoś, kto nie myśli ani
nie ma skłonności, może uwolnić się od świata zjawiskowego. Brak myśli, brak dyskursywnej
aktywności, pozwala na niepostrzeganie rzeczywistości w kategoriach odrębnych bytów,
odrębnych przedmiotów. Tak można w jednej chwili osiągnąć poziom buddy.
Stanowisko Kamalaśili:
Jeśli ktoś nie ma żadnej myśli dotyczącej jakiegokolwiek elementu świata, nie oznacza to
zaniku doświadczenia przeszłości, przeszłych wrażeń.
Jeśli brak myślenia wystarcza, wówczas każdy nieprzytomny lub pijany byłby już buddą!
Do wyzwolenia potrzebna jest mądrość analityczna. Jak inaczej można wyrugować
negatywne tendencje?
(źródło: Le Concile de Lhassa, P. Demieville)
Tybetański kanon
•Kompilacja kanonu pism buddyjskich –
Butön (bu ston), XIV w.
Zawartość kanonu buddyjskiego
•Kangjur (bka’ ’gyur) ok. 100 woluminów
•Tengjur (bstan ’gyur) ok. 225
8
Zawartość Kangjuru
•Winaja 13 vol. – reguły życia klasztornego
•Pradżniaparamita (Doskonałość mądrości) 21 vol. – pustka jako zasada metafizyczna
•Awatamsakasutra (Sutra girlandy kwiatów) 6 vol. – filozofia wszechprzenikania światów
•Ratnakuta (Stos klejnotów) 6 vol. – literatura mahajany tzw. III obrotu kołem dharmy
•Sutry 30 vol.
-O Angulimali
-Madźdźhimanikaja
-Theragata i Therigata
•Sutry
-Lankawatara
-Saddharmapundarika
•Mahaparinirwana 2 vol. – doktryna „wielkiego ja”
•Tantry 22 vol.
Tengjur
•Hymny i laudacje 1 vol.
•Traktaty i komentarze
Kryteria kanoniczności tekstu i ich konsekwencje
•Włączenie pism niebuddyjskich
•Wpływ na literaturę (wzorzec dla poezji: Dandin, Kavyadarśa)
•Wykluczenie pism bonu i buddyzmu starej szkoły
•Wykluczenie literatury komentatorskiej nowych szkół
Termy (gter ma)
Materialne i mentalne – gatunek rdzennie tybetański
Termy uważane przez Tybetańczyków za dzieła historyczne
•Testament Songcena Gampy (bka’ chems ka khol ma)
•Testament Padmasambhawy (pad ma bka’ chems zangs gling ma), wyd. polskie: Zrodzony z
lotosu (…), Warszawa 2009
•Termy Urgiena Lingpy:
5 legend o bogach i demonach, O królach, królowych, tłumaczach, uczonych i ministrach
•Apokryf Mani bka’ ‘bum
23.04 Literatura historyczna – c.d. Hagiografie. Traktaty filozoficzne
Spisy dzieł historycznych
•Alexander Csoma de Körös 1838 r.
•Andrei Ivanovic Vostrikov 1936 r.
Tybetańska literatura historyczna
•Termy
•Manuskrypty z Dunhuangu (Królewskie roczniki Tybetu, Starożytna kronika tybetańska,
Historia klasztoru w Samje) XI w.
•Butön, Chos ‘byung (Historia religii) 1322
•Sonam Gyaltsen, Genealogia królewska „jasne zwierciadło” 1373
9
•Gö Lotsawa, Deb ther sngon po (Blue Annals), 1476-1478 (wyd. ang. 1949)
•V Dalajlama, Historia Tybetu. Śpiew królowej wiosny 1643
Tybetańskie gatunki historyczne
•Historie (lo rgyus)
•Genealogie (rgyal rabs)
•Historie tronów [klasztornych] (gden rabs)
•Historie inkarnacji (‘khrungs rabs)
•Chronologie (bstan rtsis)
•Historie religii (chos ‘byung)
•Biografie (rnam thar)
•Legendy (gtam rgyud)
Krytyka tybetańska
•Autorstwo term
•Literatura religijna – historia religii, nie historia polityczna
Tybetańskie „hagiografie”
•Gr. hagios graphein – pisanie o świętych
•Tyb. namthar (rnam thar) – całkowite wyzwolenie
życie buddyjskich siddhów (sanskr.), (tyb. grub thob)
•Literatura parenetyczna (z gr. parenesis – zachęta, nakłanianie do czegoś)
•Wyróżniki konstrukcyjne: inwokacja, opowieść o życiu, cudowna śmierć
Schemat hagiograficzny
•Prolog – przyczyny napisania utworu, inwokacja
•Cudowne narodziny i dzieciństwo
•Opuszczenie domu
•Cuda czynione za życia
•Niezwykła śmierć
•Cuda czynione po śmierci
Podobieństwa i różnice
•Hagiografie – 2 wzorce osobowe: święty asceta / święty bojownik
•Namthar – asceta / jogin
•Cele: parenetyczne + instruktażowe
•Tyb. namthar – egzegeza: tzw. 3 poziomy:
-zewnętrzny (elementy biografii)
-wewnętrzny (spis otrzymanych inicjacji i nauk)
-sekretny (opis wizji, snów, mistycznych doświadczeń)
Przykładowe namthary
•Drubciok Cieki Dordże (grub mchog chos kyu rdo rje) (1457-1541)
•Gelongma Palmo (dge slong ma dpal mo)
•Drugpa Kunleg (‘brug pa kun legs) (1455-1529)
Skłaniam się z szacunkiem przed Kunga Legpą,
Joginem, który wykorzenił podział na podmiot i przedmiot,
I który spontanicznie bierze życie każdego owładniętego przez złudzenia,
Przenikając w serce dualnych okoliczności strzałą niedualizmu.
10
Rozprawa o ziemskich przyjemnościach
Radością lamy jest podarunek,
Radością polityka jest pochlebstwo,
Radością kobiety jest jej kochanek;
To jest nauka o Trzech Radościach.
Głód jest oznaką pustego żołądka,
Duży penis jest oznaką idioty,
Namiętna żądza jest oznaką kobiecości;
To są nauki o Trzech Oznakach.
Celem dyscypliny jest łagodność i uspokojenie,
Pomaganie innym polega na wyzwoleniu się od samowoli,
Celem tantry jest nauczanie o jedni polaryzacji;
To jest nauka o Trzech Pojazdach.
Pozbawiony uczciwości ma suche usta,
Pozbawiony duchowości nie składa ofiar,
Pozbawiony męstwa nie zostaje generałem;
To jest nauka o Trzech Zerach.
Znakiem bogacza jest zaciśnięta dłoń,
Znakiem starca jest zaciśnięty umysł,
Znakiem mniszki jest zaciśnięta pochwa;
To jest nauka o Trzech Zaciśnięciach.
Chociaż umysł jest przejrzysty, potrzebuje lamy,
Chociaż lampa jasno płonie, potrzebuje oliwy,
Chociaż umysł jest samowidzący, potrzebuje rozpoznania;
To jest nauka o Trzech Potrzebach.
Lama bez ucznia, student bez wytrwałości,
Uczony bez słuchaczy, kobieta bez kochanka,
Pan bez sługi, bogaty bez pożywienia,
Rolnik bez zbiorów, koczownik bez bydła,
Mnich bez dyscypliny, medytujący bez instrukcji,
Jakże zabawnie oni wyglądają! Jaki śmiech wzbudzają!
Chociaż wasz umysł może być cnotliwy i czysty,
Nauki Buddy nie realizuje się przez pozostanie w domu.
Nauka Tantry jest najgłębsza, lecz wyzwolenia nie osiąga się bez głębokiego doświadczenia.
Drugpa Kunleg może ukazać wam drogę,
Ale ścieżkę przejść musicie sami.
•Mirakl (z fr. miracle – cud)
Filozofia
•Cel: poznanie wyzwalające
•Tybet: metasystemowe ujęcie istniejących w Indiach stanowisk (niechronologiczne
przedstawianie szkół)
•Układanie krótkich strof streszczających dane stanowisko filozoficzne
11
sarwastiwada
Będąc wyobrażeniem pogrążonego w niewiedzy umysłu, jest zawsze fałszem,
Jednak z perspektywy niewiedzy wydaje się być prawdą; dlatego zwie się ją prawdą
względną.
Niepodzielny atom tego, co jest postrzegane oraz niepodzielny moment świadomości
Tworzą autentyczną rzeczywistość, lecz nie stanowią punktu oparcia dla lgnięcia do „ja”.
czittamatra
Jest wiele sposobów widzenia rzeczy;
Dotyczy to tak zjawisk zewnętrznych, jak i wewnętrznych
I zależy od poszczególnych strumieni świadomości.
Dlatego każde zjawisko jest tylko świadomością.
To tylko nawyk wytwarza błędne projekcje.
To, co postrzegamy, nie istnieje jako przedmiot
I dlatego nie istnieje też ten, który postrzega.
Pozostaje jedynie pustka obu.
madhjamaka
Ponieważ każde zjawisko jest tylko wrażeniem
Wywołanym procesem wzajemnych związków
Pochodzących z nagromadzenia przyczyn i warunków,
Jak księżyc odbity w wodzie albo tęcza,
Żadne zjawisko nie ma dającej się udowodnić substancjalnej istoty.
Cała rzeczywistość to tylko nazwy i pojęcia.
Nurty madhjamaki w Tybecie
•rangtong (rang stong)
•szientong (gzhan stong)
Tybetańska literatura filozoficzna
•Komentarze do indyjskiego materiału kanonicznego (‘grel pa)
•Doksografia (grub mtha’)
•Tematy zebrane (bsdus grwa)
•Podręczniki debat (yig cha)
•Pisma polemiczne (dgag len)
30.04 Tzw. literatura na ścieżce, czyli podręczniki duchowego rozwoju
Gampopa: Drogocenny różaniec najwyborniejszej drogi, Łódź, Wrocław 2007
„Ten, kto wierzy, że zjawiska są rzeczywiste, jest głupi jak krowa;
ten zaś, kto sądzi, iż nie są – jest jeszcze głupszy”.
10 różnorakich możliwości popełnienia błędu:
pomylenie wiary i pragnienia
pomylenie współczucia i miłości zmysłowej
pomylenie doświadczenia pustki z pustką – konstruktem mentalnym.
10 rzeczy nieodzownych:
12
najpierw, przeraziwszy się narodzinami i śmiercią, sumienny wierny powinien uciekać od
nich jak jeleń z pułapki;
potem, nie troskając się nawet śmiercią, pilnie pracować, jak rolnik na swoim polu;
wreszcie, usunąwszy przyczynę śmierci, cieszyć się błogością ducha jak ten, co dokonał
ogromnego dzieła;
najpierw trzeba być jak człowiek trafiony strzałą w serce i wiedzący, że niewiele czasu mu
pozostało;
potem trzeba oddać się niezachwianej medytacji, jak matka wobec śmierci jedynego dziecka
wreszcie, wiedząc, że nic nie można zrobić, być jak pasterz, którego trzodę uprowadzili
wrogowie.
najpierw, zapoznawszy się dobrze z dharmą, trzeba być jak głodny, któremu dano wyborną
strawę;
potem tę mocną, zrodzoną w sercu wiedzę, należy uważać za znaleziony magiczny klejnot
potęgi;
wreszcie ta pewna, niedwoista wiedza ma zniszczyć pozór, jak [człowiek] obalający w proch
kłamstwo i fałsz;
tak to, pogodziwszy się wewnętrznie ze wszystkim, trzeba być jak kruk ulatujący z pokładu
okrętu;
oto jest 10 rzeczy nieodzownych
Typologizacja
•adept przechodzący etapy (tyb. rim pa ba); literatura: etapy ścieżki (lam rim)
•adept któremu [przytrafia się] natychmiast (gcig char ba) ); inicjacja w czystą świadomość
(rig pa’i tshal dbang) / ukazanie twarzy (ngo sprod).
Etapy ścieżki – treść dzieł
(1) przygotowanie
-4 rozmyślania odwracające
-zwrócenie się ku Buddzie
-altruistyczna motywacja
-oczyszczenie
-gromadzenie zasług
-uzyskanie błogosławieństw
2) Trzon ćwiczeń, praktyka zasadnicza
-faza budowania, wizualizacji
-faza spełniająca
-etap wglądu: doświadczenia / stabilizacja
Główne dzieła typu „etapy ścieżki”
•Pierwowzór indyjski: Atiśa, Lampa na drodze do oświecenia, XI w.
•Drolungpa Lodro Dziungne (II poł. XI w.), Etapy wkraczania na ścieżkę buddy (‘jug pa’i
lam rim) - kadam
•Gampopa (XII) Ozdoba wyzwolenia (dvags po thar rgyan) – karma kagju
•Phagmo Drupa (XII) Etapy doktryny (bstan rim) – drugpa kagju
•Sakja Pandita (XIII), Wyjaśnienie zamysłu Buddy (thub pa’i dgongs gsal) – sakja
•Tsongkapa (XIV/XV w.) Wielkie etapy ścieżki (lam rim chen mo), Wielkie etapy mantrajany
(sngag rim chen mo) – gelug
•Taranatha (XVI) Etapy ścieżki dla 3 rodzajów indywiduów (skyes bu gsum gyi lam rim) –
szangpa kagju
•Patrul (XIX), Słowa mistrza Samantabhadry (kun bzang bla ma’i zhal lung) – ningma.
13
(1) Przygotowanie tzw. 4 rozmyślania odwracające
•cenne ludzkie odrodzenie
•śmierć i nietrwałość:
ogień i woda niszczą ten świat
miesiące i pory roku zmieniają się
urodzone umiera
życie jest jak błyskawica czy kropla rosy
nie ma pewności, co będzie pierwsze: jutro czy następne życie
•prawo przyczyny i skutku (karmana)
W chwili śmierci odejdziesz nagi, z pustymi rękoma;
nawet władca wszechświata musi wszystko zostawić.
Sami błąkamy się po bardo;
towarzysza nam tylko – jak cień – dojrzewające białe i czarne działania.
Niemożliwe, by czyny popełnione znikły.
Niemożliwe, byśmy doświadczali skutków czynów niepopełnionych.
W sprawcy nieuchronnie dojrzewa szczęście - owoc działań szlachetnych, i cierpienie - owoc
nieprawości.
Skutki ulegają zwielokrotnieniu.
Ten świat jest nietrwały, lecz sansara nie zna kresu.
•wady i niedostatki sansary
Wszystkie miejsca są jak płonący jar albo las brzytew
Nigdzie nie ma szansy na szczęście
•zwrócenie się ku Buddzie, ścieżce i wspólnocie
(cechy ciała Buddy za: Geshe Ngawang Dhargye, Anthology of Well-Spoken Advice)
•ślubowania (świeckie, mnisie, bodhisattwy, tantryczne)
altruistyczna motywacja - trening umysłu / oczyszczenie nastawienia (blo sbyong)
•Langri Thangpa (XI/XII w.) Trening umysłu w ośmiu wersach (blo sbyong tshigs brgyad ma)
•Cziekała (XII), Trening umysłu w 7 punktach (blo sbyong don dun ma)
•Ngulcziu Thogme (XIV.) 37 strof o postępowaniu bodhisattwy (rgyal sras lag len so dun
ma)
07.05 Tybetańska księga umarłych – tekst typu gter ma. Skarbnica wytwornych maksym
Sakja Pandity i literatura mądrościowa – materiał omówiony na zajęciach z dr Jolantą
Kukucz
14.05 Podręczniki rytuałów. Język symboliczny
(fragmenty tekstów należących do różnych tradycji)
(2) Korpus praktyk
•Konsekracje (rab gnas)
•Ryty ofiarne (mchod pa)
•Inicjacje (dbang bskur)
•Praktyki ascetyczne (myung gnas)
•Sadhany (grub thabs)
•Ofiary palone (sbyin sreg, me mchod)
•Modlitwy o długie życie (zhabs brten)
•Rytuały pośmiertne
14
21.05 Poezja rodzima oraz jej przekształcenia (poezja typu kavya)
Wiersz (mowa wiązana)
•Sposób organizacji tekstu, polegający na powtarzaniu się w nim odcinków o takich samych
właściwościach strukturalnych
•Budowa:
- liczba strof
- liczba wersów w strofie
- liczba sylab w wersie
Rodzaje wierszy
•Stroficzny
•Stychiczny (ciągły)
•Biały - bezrymowy
•Sylabiczny
•Sylabotoniczny
Gatunki poezji tybetańskiej
1) Mistyczne pieśni (nyams mgur) - narracja pierwszoosobowa
przykłady: Sto tysięcy pieśni Milarepy (1052-1135)
Nie czyń różnicy między dzbankiem a misą
Gdyż w gruncie rzeczy złoto obu jest to samo.
To ludzkie ciało jest jak dom snów
Złudzenie, które nie powinno (nigdy) nas uwodzić
Święci i świeccy ludzie, dobro i zło, nawet szczęście
Wszystko to jest jak kwiaty (pojawiające się) na niebie.
Gotsangpa (XII w.), 7 rozkoszy
Kiedy myśli, że istnieje postrzegający i coś, co jest postrzegane, mamią mnie i
rozpraszają,Nie zamykam wrót zmysłów, by medytować bez nich,
Ale od razu wskakuję w ich sedno.
Są jak obłoki na niebie – iskrzy się tam, gdzie właśnie fruną.
Pojawiające się myśli, dla mnie to czysta rozkosz!
Kiedy ogień przeszkadzających uczuć sprawia, że nie mogę usiedzieć na miejscu,
Nie używam antidotum, żeby je okiełznać.
Jak alchemik zamieniający metal w złoto,
Przekształcam moc przeszkadzających uczuć w nieskazitelnie czystą błogość.Pojawiające się
przeszkadzające emocje – czysta rozkosz! (...)
Kiedy mimo to nic się nie udaje, wszystko wydaje się być przeciwko tobie w zmowie,
Nawet nie próbuj zmieniać tej sytuacji!
W twojej praktyce chodzi o zmianę sposobu, w jaki postrzegasz sytuacje.
Nie próbuj więc czemuś zapobiec lub zaradzić.
Niepomyślne sytuacje zdarzają się, to wspaniałe –
Dzięki nim mogła powstać ta krótka pieśń czystej rozkoszy!
Gatunki poezji tybetańskiej - c.d.
1) Pieśni popularne, ludowe (sgur) vs. mistyczne pieśni (nyams mgur)
15
2) Poezja (snyan ngag)
-pierwotnie wers 5 lub 6 sylab,
-później (od XI – XIII w.) 11-17 sylab (wpływ indyjski: Dandin, Kāvyadarsha, Zwierciadło
poezji z VII w.), tzw. poezja kunsztowna, ozdobna (sanskr. kāvya, alamkara)
Okres Dunhuangu VIII - X w.
•Archaiczny język
•Brak rymów
•Szybki rytm (skandowanie rytmu sylabą ni)
•Onomatopeje
•Zdublowane sylaby
•Sylaby bez sensu leksykalnego (?) (np. kyu ru ru, kyi li li, tha ra ra, khra la la, me re re)
Formułki – klamry kompozycyjne
•Otwierająca utwór: a czy znasz...
•Zamykająca: jeśli rozumiesz, to dobrze, jeśli nie – trudno
St. Czekalski, Intertekstualność i malarstwo. Problemy badań nad związkami
międzyobrazowymi, Poznań 2006, s. 35-39:
"Fenotekst stanowi gotową, ustrukturyzowaną wypowiedź (produkt), komunikacyjny poziom
tekstu, na którym wydaje się on podporządkowany kontrolującej jego logiczną strukturę
świadomości podmiotu”.
„Genotekst stanowi fazę poprzedzającą i przekraczającą krystalizację fenotekstu, poziom
wypowiedzenia, generowania i strukturyzowania, który destabilizuje tekst, nadając mu
wymiar dynamiczny, procesualny. Jest to sfera nieustannej pracy sensoproduktywnej,
ustawicznej gry elementów znaczących, która wytwarza ruch znaczeń”.
-echolalia środek stylistyczny polegający na powtarzaniu jednakowych zespołów głoskowych
dla podkreślenia rytmiczności, melodyjności tekstu
-glosolalia: pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe
Okres klasyczny (XI-XVIII w.) i nowożytny (XIX w. – lata 40. XX w.)
•Dandin, Kāvyadarsha, Zwierciadło poezji
-wydłużenie wersu : 11-17 (21) sylab, nieparzysta ilość sylab
-przewaga trocheja -> opuszczanie sylab, kontrakcje, rozciągnięcia, wtrącenia
-indyjskie symbole i odniesienia
-użycie środków ozdobnych
Środki ozdobne
•Figury znaczeniowe (metafory, gry słów, kunsztowne opisy
•Figury słowne (aliteracje, osobliwości językowo-stylistyczne)
Indyjski kanon estetyczny
•Treść utworu (bhāva) – 9 rodzajów: miłość, wesołość, zmartwienie, gniew, odwaga, strach,
wstręt, zdumienie, zniechęcenie światem
•9 smaków (rasa): erotyczny, komiczny, elegijny, przerażający, heroiczny, strachliwy,
odrażający, baśniowy, kwietystyczny
poetyckie kwadraty magiczne Dalaj Lamy V (XVII w.)
16
Pieśni miłosne Dalaj Lamy VI
Oblicze lamy, mimo że nad nim medytuję,
Nie pojawia się w moim umyśle,
Oblicze ukochanej, mimo że nad nim nie medytuję,
Pojawia mi się ciągle
Strzała dosięgnęła celu,
Ostrze wbiło sie w ziemię.
Spotkałem ukochaną
I serce śpiewa, nie drzemie.
Łabędź kocha się w jeziorze,
Chciałby na nim zostać dłużej.
Mróz jezioro skuwa lodem,
Łabędź leci w dal bez żalu.
Kochana mego dzieciństwa
Jest chyba z wilczej rasy.
Po tylu wspólnych nocach,
Jak wilki - ucieka w góry.
Poeta Sziabkar (1781-1851) - propagował wegetarianizm, troskę o zwierzęta
28.05 Przełom XX-wieczny, Gendun Choephel – „zbuntowany mnich”.
Literatura najnowsza.
•Gendun Choephel (1903-1951)
Wiersz z 1946 r.:
Wszystko co w Tybecie stare
Przypisuje się Buddzie
Wszystko co nowe
To dzieło złych sił
Oto smutna tradycja naszego kraju
•wiersz wolny od 1983, Dondrub Gjal (1953-1985)
•pisarka i blogerka Oser
(materiał z tych zajęć obowiązuje do egzaminu, ale nie pojawi się na stronie)
17