Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej pielęgniarki z

DOBROSTAN A EDUKACJA
ROZDZIAŁ XVII
Katedra Chirurgii i Pielęgniarstwa Chirurgicznego
Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Lublinie
Department of Surgery and Surgical Nursing
Faculty of Health Science of Medical University in Lublin
Zakład Pielęgniarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Krośnie
Nursing Institute of State Vocational Higher School in Krosno
TADEUSZ PAWEŁ WASILEWSKI
Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej
pielęgniarki z pacjentem
Contemporary scope of interpersonal communication
of nurse with patient
Słowa kluczowe: komunikacja werbalna, komunikacja niewerbalna, empatia, aktywne słuchanie
Key words: verbal communication, non-verbal communication, empathy, active
listening
Ryzykując krytykę własnej osoby przez spotkanych współpracowników i młodych adeptów pielęgniarstwa, tj. studentów w zadanym pytaniu na temat interpretacji pojęcia komunikowania się w kontekście relacji personel pielęgniarki - pacjent
większość z zapytanych twierdzi, że jest to przekazywanie sygnałów werbalnych
pacjentowi przez pielęgniarki i pielęgniarce przez pacjenta. Tymczasem prawda jest
zgoła bardziej złożona…
W Słowniku Języka Polskiego wydanym przez Wydawnictwo PWN [3] pod hasłem „komunikować się” stwierdzono, że „jeśli ktoś komunikuje się z kimś to wymienia z nim jakieś informacje, np. w rozmowie lub listownie”, a termin komunikacja wyjaśniono jako „kontakt między jakimiś osobami to porozumiewanie się ich”.
Według powyższego stanowiska komunikowanie dokonuje się bezpośrednio lub
pośrednio, natomiast zachowania komunikacyjne człowieka należy podzielić na
językowe, tj. słowne, pisemne, sygnalizacyjne i niejęzykowe, tj. gestowe, mimiczne
i głosowe.
DOBROSTAN A EDUKACJA
Zdaniem Kłoskowskiej [14] komunikowanie się jest procesem w którym ludzie
dążą do dzielenia się znaczeniami za pośrednictwem przekazywania symbolicznych
wiadomości.
Knuł [14] stwierdza, że komunikowanie się jest procesem w trakcie którego
pewna osoba sprawia, że jej myśli, pragnienia lub wiedza stają się znane i zrozumiałe dla innej osoby.
Pąchalska [16] określa termin „komunikowanie się” jako porozumiewanie się,
czyli wymianę informacji między nadawcą i odbiorcą. Według autorki w procesie
komunikowania się można wyróżnić sytuację, bodźce środowiskowe, mózgowe
mechanizmy przetwarzania informacji oraz wypowiedzi.
Według Nęckiego [14] komunikowanie interpersonalne to podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów
(symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania. Ta wymiana symboli wymaga istnienia wspólnego kodu, znanego wszystkim uczestnikom sytuacji
komunikacyjnej. Osoby, które nie znają kodu używanego przez innych rozmówców
mogą co prawda uczestniczyć w wymianie komunikacyjnej, ale jedynie w ograniczonym zakresie.
Chociaż każda z zaprezentowanych powyżej definicji podkreśla inny aspekt komunikowania się to należy jednak stwierdzić, że celem komunikowania powinno
być stałe i dynamiczne kształtowanie, modyfikowanie lub zmiana wiedzy, postaw i
zachowań w kierunku zgodnym z wartościami i interesami oddziałujących na siebie
podmiotów.
KOMUNIKACJA WERBALNA
Intensywny rozwój nauki o komunikowaniu interpersonalnym przypada na lata
po drugiej wojnie światowej. Wówczas to powstały różnego rodzaju koncepcje i
teorie stanowiące o generalnych strategiach komunikowania się międzyludzkiego.
Jednymi z nich były teorie mechanistyczne, które wyrosły z badań nad technicznymi
układami służącymi do komunikacji. Koncentrowały się one na elementach funkcjonalnych układu komunikacyjnego takich jak nadajnik, koder, kanał, dekoder i
odbiornik oraz przebiegiem procesu komunikacji. W ujęciu tego podejścia celem
procesu komunikacji nie było poznanie przez nadajnik nowych treści, gdyż były one
z góry ustalone. To bowiem, co odbiornik uzyskiwał w rzeczywistości było sekwencją sygnałów i sekwencją treści, które był w stanie odebrać. Koncepcje mechanistyczne napotykały duże trudności w zastosowaniu ich w komunikacji międzyludzkiej, gdyż zakładały, iż zasób informacji możliwych do przekazania stanowi układ
zamknięty. Podczas gdy komunikacja międzyludzka w swoim rozwoju jest układem
dynamicznym [2, 11, 14, 15].
Przedstawiciele teorii psychologicznych koncentrowali swoją uwagę na świadomościowym i poznawczym poziomie komunikacji. Opierali się na modelu bodziecreakcja i kategoriach nagroda-kara. W podejściu tym zachowanie, tj. komunikowanie się poddawane jest kontroli poprzez manipulację bodźcami z otoczenia. Teorie
psychologiczne można rozumieć również jako specyficzny rodzaj interakcji dają220
Tadeusz Paweł Wasilewski
Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej pielęgniarki z pacjentem
cych się opisać w kategoriach serii behawioralnych wymian kosztów i zysków pomiędzy uczestnikami interakcji [11, 14].
Zgodnie z cybernetycznym modelem komunikowania się zaproponowanym
przez Müllera [14] stosowanym w wielu pracach z zakresu psychologii społecznej i
w innych dyscyplinach nauk humanistycznych komunikowanie się to transmisja
informacji z jednego miejsca do drugiego. W procesie tym wyróżnia się źródło –
osobę, przekaz, emiter biologiczny, system lub urządzenie, które przetwarza informację z określonej formy energii możliwej do przesłania.
Teorie psychologiczne rozpatrują wpływ własności procesu komunikowania się
na satysfakcję z interakcji i jej trwałość.
Proces komunikowania się w sposób całościowy ujmują teorie systemowe. Łączą one bowiem, elementy podejścia mechanistycznego i psychologicznej orientacji
z treścią społecznych układów. Teorie systemowe uwzględniają złożoność ludzkiej
komunikacji opisując ją w kategoriach dynamicznych zmian różnych postaci ludzkiej komunikacji. Powyższe teorie pozwalają na stwierdzenie, że najczęściej spotykaną formą komunikacji społecznej, w której dochodzi do porozumiewania się międzyludzkiego jest bezpośredni kontakt nadawcy z odbiorcą za pomocą kodu jakim
jest język [9].
Język jest ściśle związany zarówno z przebiegiem procesów poznawczych jakie
zachodzą w mózgu człowieka jak i elementami, które składają się na procesy poznawcze jego umysłu oraz procesami transformacji i przekazywania innym komunikowanych informacji. Obszar aktywności językowej związany z przekształceniem
danych językowych, koniecznych tak przy poznawaniu jak i komunikowaniu się
obejmuje obszar przetwarzania danych zachodzących w umyśle człowieka [9, 13].
Za pomocą mowy każdy człowiek jest w stanie przekazać nieskończoną ilość informacji. Teoretycznie zatem, aby słowo mówione mogło przekazać określoną treść,
musi zostać najpierw odebrane (usłyszane), a następnie zrozumiane przez odbiorcę.
Aby człowiek mógł w pełni uczestniczyć w komunikacji językowej musi posiadać pewnego rodzaju kompetencje i sprawności, które stanowią dwie strony tego
samego zjawiska. Wzajemnie się one warunkują tak, że kompetencje, które są wiedzą, nie mogą się pojawić w ludzkim umyśle bez określonych sprawności [7,8].
W procesie komunikacji międzyludzkiej istotną funkcję pełnią trzy rodzaje kompetencji. Są nimi kompetencja poznawcza, językowa i komunikacyjna. W procesie
badania relacji zachodzących pomiędzy wypowiedzią w jej pełnym, werbalnym i
gestyczno-mimicznym kształcie a biologicznymi możliwościami mówiącego badacza na uwagę zasługuje kompetencja poznawcza, tj. stan wiedzy o świecie i osobach. Istotą jej jest zasób, struktura i możliwości w procesie budowania wypowiedzi
związane z organizacją treści, w sposób werbalny i niewerbalny [4,9].
Kompetencja językowa to nieuświadamiana wiedza na temat gramatycznych zasad budowania zdań, sprawność w mówionej i ewentualnie pisanej realizacji zdań.
Kompetencja komunikacyjna, którą po raz pierwszy wykorzystano w literaturze
przedmiotu w latach 60-tych XX wieku jest wynikiem poszukiwań pełniejszego
ujęcia procesu posługiwania się językiem przez człowieka. Termin ten uzupełniał
opisaną przez Chomsky’ego kompetencję o istotne elementy związane ze zdolno221
DOBROSTAN A EDUKACJA
ściami do używania języka w interakcjach społecznych oraz sprawność w realizacji
wypowiedzi [4, 9].
Na prawidłowość przebiegu procesu komunikacji międzyludzkiej wpływ mają
również style komunikowania się.
W Słowniku Języka Polskiego wydanym przez Wydawnictwo PWN [3] znajdująca się definicja stylu mówi, że jest to „sposób postępowania, zachowania się i
myślenia, a także określone upodobania charakteryzujące jakąś osobę lub jakieś
środowisko”. Styl komunikacji zatem, to charakterystyczne cechy komunikacji danej osoby podczas jej kontaktu z użyciem języka z innymi ludźmi.
Według Pluty-Wojciechowskiej [18] należy rozróżnić cztery style komunikacji
takie jak aktywny rozmówca, pasywny rozmówca, nieaktywny rozmówca oraz niekomunikatywny rozmówca.
Tab I. Cechy różnych stylów komunikacji [18]
Style komunikacji
Aktywny rozmówca
Pasywny rozmówca
Nieaktywny rozmówca
Niekomunikatywny rozmówca
Zdolność, chęć zabrania głosu w rozmowie
Bez stosowania zachęt,
Ze stosowaniem zachęt
czyli pewna umiejętność
ze strony interlokutora
inicjowania rozmowy
inicjuje rozmowę
reaguje na zachęty
rzadko inicjuje rozmowę
reaguje na zachęty
rzadko inicjuje rozmowę
nie reaguje na zachęty
inicjuje rozmowę
nie reaguje na zachęty
Okazuje się, że na zastosowanie określonego stylu i strategii komunikowania się
wpływ mają intencje człowieka, które stanowią jednocześnie świadectwo tego że
jednostka podejmując kontakt z drugą osobą planuje swój udział w konwersacji.
Istotnym elementem „zdarzenia mownego” zatem, jest intencja bez której trudno
sobie wyobrazić rozmowę ludzi. To ona jest motorem uruchamiającym kolejne
mechanizmy o charakterze kognitywno-językowym, które prowadzą z jednej strony
do zainicjowania rozmowy a z drugiej do aktywnego w niej udziału, przez co należy
rozumieć nie tylko odpowiadanie na pytania, parafrazowanie wypowiedzi, prezentację własnego zdania, reagowanie na zachęty, prośby, ale także zadawanie pytań,
inicjowanie kolejnych tematów i wątków podczas dialogu. Akt komunikacji międzyludzkiej jest przekazem wiedzy o sobie i o świecie innym uczestnikom życia społecznego. Jest aktem zawsze ujawniającym intencje [5, 6, 9, 18, 22].
Grabias [9] rozróżnia intencje informowania (chcę, żebyś wiedział że), którą realizują akty mowy opisujące rzeczywistość, intencje działania (chcę zmiany danego
stanu), którą realizują akty wykonawcze oraz intencję modalności realizowaną
przez akty wskazujące na celowość zjawiska, a także intencję emocji w postaci
stanów emocjonalnych, które są obecne w każdej wypowiedzi.
KOMUNIKACJA NIEWERBALNA
Analizując problematykę komunikacji interpersonalnej i jej związku z praktyką
pielęgniarską należy stwierdzić, iż w ostatnim czasie wiele uwagi poświęca się za222
Tadeusz Paweł Wasilewski
Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej pielęgniarki z pacjentem
gadnieniu bezsłownej wymiany informacji (komunikatów) pomiędzy pacjentami a
zespołem pielęgniarskim.
Według Sikorskiego [20] komunikacja niewerbalna odgrywa zasadniczą rolę w
ustalaniu relacji międzyludzkich, wyrażaniu uczuć, sympatii i preferencji. Ten rodzaj komunikacji ma charakter wieloznaczny i trudny do precyzyjnej interpretacji,
ponieważ uzależniony jest od typu osobowości i nawyków człowieka, a także kontekstu sytuacyjnego. Chociaż na podstawie pojedynczych gestów nie można wyciągać kategorycznych wniosków to jednak zrozumienie istotnych treści komunikatów
niewerbalnych jest wyjątkowo ważna dla podejmowanej praktyki terapeutycznej. Z
jednej strony znacznie może przyśpieszyć poznanie pacjenta a z drugiej sprawić, że
sam personel tj. pielęgniarka zacznie posługiwać się jego kodem. Komunikaty pozawerbalne służą wyrażaniu emocji, przenoszeniu postaw, informowaniu o cechach
osobowości i ułatwiają komunikację werbalną.
Makara-Studzińska [14] wśród niewerbalnych aktów komunikacyjnych wyróżnia kontakt wzrokowy, z jakością i długością spojrzeń, mimikę twarzy, gestykulację,
proksemikę, dotyk i kontakt fizyczny, wygląd fizyczny, dźwięki paralingwistyczne,
kanał wokalny, postawę ciała i organizację środowiska.
O ile przebieg faktów i okoliczności ich zaistnienia człowiek przekazuje najczęściej świadomie, w sposób logiczny, używając do tego odpowiednich pojęć o tyle
nazywanie i rozpoznawanie emocji jest procesem zachodzącym w obszarze ograniczonej kontroli jednostki. Znajomość zasad komunikacji niewerbalnej pomaga nie
tylko w pracy nad własną postawą wobec pacjentów, ale przede wszystkim pozwala
lepiej zrozumieć co się dzieje z innymi ludźmi [17, 19].
Umiejętność odczytywania komunikatów niewerbalnych a nie tylko ich nieświadome rejestrowanie może okazać się przydatne w poznawaniu osobowości pacjenta i
jego aktualnego nastawienia do procesu terapeutycznego. To świat komunikacji
niewerbalnej, podświadomych czy podkorowych reakcji każe się każdemu człowiekowi posługiwać gestami, mimiką, pozwala zmieniać intonację i powoduje zwężenie bądź rozszerzenie źrenic. Komunikaty w tym zakresie generuje się i odczytuje
przez pryzmat praw biologicznych, tj. prawa do zachowania życia (bezpieczne/niebezpieczne) i prawa do przedłużania gatunku (przyjemne/przykre). Nie bez
powodu należy stwierdzić, że miły gest, dotknięcie ręki przynoszą ulgę choremu w
cierpieniu, zmniejszają jego napięcie lekowe, a także odczuwanie bólu [1, 17].
Zawód pielęgniarki jest jedną z tych profesji dla których właściwie rozumienie
mowy ciała ma istotne znaczenie funkcjonalne. Niewypowiedziany przekaz daje
największą wiedzę na temat uczuć, emocji czy postaw pacjentów. Niejednokrotnie
stan fizyczny i psychiczny pacjenta na tyle utrudnia lub nawet uniemożliwia rozmowę, że przekaz pozawerbalny staje się jedną płaszczyzną na jakiej możliwa jest
komunikacja z personelem pielęgniarskim [19].
EMPATIA I JEJ ZWIĄZKI
Z WŁAŚCIWĄ KOMUNIKACJA Z PACJENTEM
Empatia to umiejętność wczuwania się w stan wewnętrzny drugiej osoby. To nie
tylko zdolność do rozumienia emocji drugiej osoby, ale także umiejętność przekaza223
DOBROSTAN A EDUKACJA
nia jej tego zrozumienia i podjęcia odpowiednich działań w celu udzielenia pomocy.
Empatia jest złożonym procesem psychologicznym zawierającym w sobie afektywne, kognitywne i behawioralne mechanizmy reagowania na przeżycia, doświadczenia i emocje innych osób [10].
Okazuje się, że pierwsze reakcje pojawiają się na poziomie własnych emocji
jednostki, tj. smutek, złość, a po nich następuje faza analizy porównywania obserwowanego zachowania z wcześniejszymi doświadczeniami i dokonywania osądów,
by w końcu w wyniku poprzednich przemyśleń podjąć odpowiednie działania. Działania te mogą być w zależności od sytuacji ukierunkowane albo na pomaganie drugiej osobie albo na agresję czy ucieczkę [8].
Istnieje cały szereg pętli dodatniego sprzężenia zwrotnego związanych z okazywaniem empatii, ponieważ właściwe komunikowanie się personelu pielęgniarskiego
z pacjentem obniża stres nie tylko jego, ale także pielęgniarki co redukuje obustronne okazywanie negatywnych emocji i tym bardziej wpływa pozytywnie na chorego.
Dzięki zwiększeniu zaufania pacjenta do pielęgniarek oraz ułatwieniu szczerej
komunikacji okazywanie empatii ma bezpośrednie znaczenie terapeutyczne. Należy
zdawać sobie sprawę, z faktu, że jej brak prowadzi do powstania, tzw. błędnego
koła, gdyż nieufność pacjenta do personelu pielęgniarskiego wpływa na pogorszenie
relacji wzajemnych. Empatia jest nie tylko zagadnieniem moralnym i filozoficznym,
ale jedną z istotniejszych kompetencji postawy współczesnej pielęgniarki. Jest
kompetencją, która powinna być efektywnie nauczana na każdym etapie kształcenia
pielęgniarskiego tym bardziej, iż z obserwacji i własnego doświadczenia wynika, że
poziom jej wśród młodych adeptów pielęgniarstwa znacząco spada [8, 10].
BŁĘDY W KOMUNIKACJI TERAPEUTYCZNEJ
Komunikacja interpersonalna pomiędzy pielęgniarką i pacjentem spełnia rolę terapeutyczną wówczas, gdy swoją postawą pielęgniarka redukuje niepokoje chorego,
zapobiega błędom jatrogennym oraz mobilizuje do walki z chorobą. Od właściwie
prowadzonej komunikacji zależy adaptacja chorego do warunków szpitalnych, a
także jego samopoczucie i w konsekwencji jego powrót do zdrowia. Współczesna
pielęgniarka powinna znać nie tylko zasady i techniki skutecznego komunikowania
się, ale także bariery i błędy, które stają się przeszkodą w prawidłowym jej prowadzeniu. Tym bardziej jest to istotne, że często personel pielęgniarski wysyła pacjentowi komunikaty skutecznie uniemożliwiające rozwijanie partnerskiego porozumiewania się z pacjentem. Przeszkodą w kontaktach werbalnych mogą być między
innymi nakazywanie, wygłaszanie morałów, osądzanie i obwinianie, pouczanie,
ignorowanie i przerywanie sygnałów wysyłanych przez chorego, grożenie, upominanie, nadmierne wypytywanie, chwalenie połączone z oceną ,uspokajanie i pocieszanie oraz udzielanie rad [14, 21].
Nakazywanie jest to narzucenie pacjentowi własnej woli. Pielęgniarka wykorzystując lęk i niepewność chorego oraz władzę nad nim, sprowadza go do roli dziecka.
W tej sytuacji szansa na współpracę i współodpowiedzialność za opiekę zdaje się
być niewielka, a nakazywanie wzmacnia u pacjenta bezradność, niepewność i strach
[21].
224
Tadeusz Paweł Wasilewski
Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej pielęgniarki z pacjentem
Wygłaszanie morałów, tj. moralizowanie bardzo często stanowi blokadę w kontaktach interpersonalnych. Określenie, że pacjent/pacjentka „powinni coś zrobić”,
wzmacnia opór ich i poczucie winy.
Osądzanie i obwinianie sprawiają, że pacjent czuje się atakowany, a to wzmacnia
jego niepewność, powoduje obronę własnego wizerunku, odczuwanie złości wobec
krytykującego.
Pouczanie, ignorowanie i przerywanie to blokada stosowana w komunikacji
międzyludzkiej zdecydowanie uniemożliwiająca zbudowanie jakiejkolwiek relacji
interpersonalnej pielęgniarki z pacjentem, która służyłaby jego powrotowi do zdrowia. Tym samym świadczy ona o braku szacunku, sprawia, że pacjent czuje się
odrzucony, sfrustrowany i zły.
Grożenie i upominanie jest sposobem komunikowania się stosowanym przez
przełożonych, rodziców i nauczycieli, które może wywołać niechęć i opór pacjenta,
sprawiając, że będzie on czuł się jak małe dziecko [21].
Nadmierne wypytywanie może sprawić, że pacjent czuje się ignorowany i niezrozumiany. Tego typu bariera ogranicza przestrzeń wolności rozmówcy, uniemożliwiając często wypowiedzenie przez pacjenta własnych wątpliwości i pytań. Sprowadza go wówczas również do roli posłusznego dziecka i odbiera możliwość przedstawiania własnych odczuć i przemyśleń na temat choroby czy zgłaszanego problemu.
Chwalenie połączone z oceną może być odebrane jako przejaw manipulacji i
wprowadzić pacjenta w zakłopotanie pogłębiając tym samym niepartnerski styl
komunikacji.
Uspokajanie i pocieszanie stosowane nieprofesjonalnie mogą sugerować pacjentowi, że nie jest on rozumiany. Wmawianie przez personel pielęgniarski cierpiącemu
i zniechęconemu pacjentowi, że wszystko będzie dobrze jest często sposobem na
radzenie sobie z bezradnością, którą przeżywa pielęgniarka. Dla chorego jest to
sygnał bagatelizowania jego problemów i brak umiejętności wczuwania się w jego
sytuację [14].
Chociaż udzielanie rad często niezbędne jest w prowadzonym procesie leczenia i
pielęgnowania pacjenta to zbyt częste utrudnia komunikację, rozpoznawanie jego
prawdziwych potrzeb i uczuć, sprawiając tym samym, że chory będzie czuł się osamotniony i niedoceniony.
Wydaje się, że o ile osoby starsze lub reprezentujące niższy status społeczny
zdają się wykazywać nieco większą tolerancją, o tyle osoby młodsze, często z wyższym wykształceniem coraz częściej demonstrują brak akceptacji dla powyższych
zachowań.
Z kolei personel pielęgniarski odbierając negatywną reakcję pacjenta jako próbę
podważenia ich autorytetu, przyjmuje postawę obronną, której przejawem może być
eskalacja agresywnych zachowań zarówno w sferze werbalnej jak i pozawerbalnej.
Pacjenci dający wyraz niezadowolenia skłonni są przypisywać personelowi niewdzięczność i bezduszność [12].
Kluczem do rozwiązania problemu jest uznanie prawa pacjenta do posiadania
własnych poglądów, świata wartości oraz odczuwania emocji które mogą być od225
DOBROSTAN A EDUKACJA
mienne od personelu a często z nimi sprzeczne, czasami w ocenie nielogiczne lub
nieadekwatne do sytuacji.
Pułapkę traktowania pacjenta jak dziecko odrzuca myślenie o chorym jako
współpartnerze w podejmowaniu nad nim opieki.
Zdarza się także, że rozmawiając z rodziną pacjenta pielęgniarki używają żargonu medycznego, niezrozumiałego dla osób niezwiązanych z pielęgniarstwem i medycyną. Tymczasem przekaz tylko wtedy ma szansę zostać odczytany zgodnie z
intencjami nadawcy, kiedy będzie jasny, spójny i wypowiedziany wprost i w języku
czytelnym dla odbiorcy.
Personel pielęgniarski posiadając umiejętność efektywnego komunikowania się
jest w stanie określić potrzeby rozmówcy, uzyskać kluczowe informacje, wyrazić
lub odczytać określone emocje, przekazać informacje w sposób zrozumiały i co nie
mniej ważne akceptowalny.
AKTYWNE SŁUCHANIE
Metoda aktywnego słuchania ma dla praktyki pielęgniarskiej wielką przydatność
praktyczną pomimo jej czasochłonności. Badania nad procesem komunikacji interpersonalnej wykazują, że około połowę czasu przeznaczonego na porozumiewanie
się zajmuje słuchanie. Dowiedziono, że każdy człowiek zapamiętuje jedynie około
50% usłyszanego komunikatu, a po kilku godzinach pamięta się około ¼ dyskursu.
Nieumiejętność aktywnego słuchania jest najczęstszym błędem w porozumiewaniu
się i może prowadzić do wielu nieporozumień. Tymczasem zainwestowanie większej ilości czasu w budowanie właściwej relacji z pacjentem i czas poświęcony na
rozmowę z nim przekłada się na ocenę jakości opieki pielęgniarskiej w wymiarze
komunikowania się z chorym. Ponadto, umiejętne aktywne słuchanie jest podstawowym narzędziem dobrego kontaktu i porozumiewania się w sytuacjach konfliktowych. Wpływa na zredukowanie destrukcyjnych tendencji w momentach napięcia
i silnych emocji [14].
Spośród cech dobrego słuchacza Pietrzak i wsp. [14] wymieniają motywację do
słuchania, obiektywizm, cierpliwość, wnikliwość słuchania, dokładność oraz otwartość, wrażliwość i wsparcie.
PODSUMOWANIE
Podsumowując powyższe rozważania należy stwierdzić, że podstawę skutecznego komunikowania się jest czytelny i zrozumiały dla odbiorcy informacji przekaz,
co nierzadko stanowi bardzo poważne wyzwanie. Sprawność narracyjna przekazu
informacji, jej struktura i sposób porządkowania wiedzy zaświadcza o pełni umysłowych możliwościach człowieka. Dostarcza informacji na temat sposobów intelektualizowania doznań umysłowych, tj. budowania odniesień do postrzeganej rzeczywistości, a także logicznego porządkowania zdarzeń.
Młodzi ludzie wstępujący do zawodu pielęgniarskiego powinni być ambitni i
przepełnieni pragnieniem niesienia pomocy drugiemu człowiekowi, a także cechować się poświęceniem i pasją zachowując równowagę pomiędzy odpowiedzialnością za drugiego człowieka, koniecznością własnego, stałego rozwoju i doskonalenia
226
Tadeusz Paweł Wasilewski
Współczesny wymiar komunikacji interpersonalnej pielęgniarki z pacjentem
się oraz obecnością przy pacjentach. Powinni zachęcać się nawzajem do budowania
partnerskich relacji z pacjentami w oparciu o podstawowe założenia komunikacji
interpersonalnej.
Umiejętność komunikacji, bowiem zwiększa efektywność realizacji zadań i zaświadcza o kreatywnej lub pasywnej postawie człowieka.
W procesie kształcenia adeptów pielęgniarstwa efektami kształcenia powinny
być umiejętność komunikacji, rozwiązywanie problemów krytycznych i rozwój
osobisty. Istotnym elementem postępowania powinna być transformacja zachowań
wykształconych w czasie studiów do przyszłych miejsc pracy.
PIŚMIENNICTWO
1. Adamiec M.: Problemy komunikowania się lekarza z pacjentem. W: Lekarz
Rodzinny 2010, ROK XV, Nr 1, s. 76-77
2. Adamiec M.: Problemy komunikowania się lekarza z pacjentem. W: Lekarz
Rodzinny 2010, ROK XV, Nr 2, s. 174-176
3. Bańko M.: Słownik Języka Polskiego. Wyd. PWN, Warszawa 2007
4. Barton-Smoczyńska I.: Postawy psychologii komunikacji lekarza z pacjentem –
wprowadzenie. W: Medycyna Praktyczna – Chirurgia 6/2010, s. 104-107
5. Barton-Smoczyńska I.: Postawy psychologii komunikacji lekarza z pacjentem –
część I. W: Medycyna Praktyczna – Chirurgia 1/2011, s. 102-106
6. Barton-Smoczyńska I.: Postawy psychologii komunikacji lekarza z pacjentem –
część II. W: Medycyna Praktyczna – Chirurgia 3/2011, s. 108-111
7. Barton-Smoczyńska I.: Postawy psychologii komunikacji lekarza z pacjentem –
część III. W: Medycyna Praktyczna – Chirurgia 4/2011, s. 113-116
8. Barton-Smoczyńska I.: Postawy psychologii komunikacji lekarza z pacjentem –
część IV. W: Medycyna Praktyczna – Chirurgia 5/2011, s. 114-116
9. Grabias S.: Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych. W: Logopedia 39/40, s. 9-34
10. Janczukowicz J.: Empatia jako zasadnicza kompetencja współczesnego lekarza.
W: Medycyna po dyplomie 2013, październik, s. 41-45
11. Jakimiec-Kimak K.: Poznaj samego siebie, Katedra i Zakład Pielęgniarstwa
Klinicznego i Rehabilitacji Lublin 1995.
12. Kler M.: Komunikacja interpersonalna. W: Magazyn Pielęgniarki i Położnej Nr
11/2015, s. 40-41
13. Kosowicz M.: Poprawna komunikacja drogą do porozumienia. W: Przegląd
Urologiczny 2 (72)/2012, s. 24-30
14. Makara-Studzińska M.: Wybrane zagadnienia z komunikowania społecznego.
Wyd. Czelej, 2006
227
DOBROSTAN A EDUKACJA
15. Osiński R.: Wpuszczeni we wspólny kanał – o rozumieniu słów kilka. W: Medycyna po dyplomie 2013, s. 71-75
16. Pąchalska M.: Afazjologia, Wyd. PWN Kraków 1999
17. Piech P., Sobierańska P.: Komunikacja niewerbalna w relacji lekarz – pacjent.
Medycyna po Dyplomie luty 2014, s. 32.36
18. Pluta-Wojciechowska D.: O stylu komunikacji dzieci z rozszczepem wargi i
podniebienia. W: Logopedia 39/40, s. 93-120
19. Sawicka E.: Rozmowa bez słów. W: Magazyn Pielęgniarki i Położnej 3/2014. s.
4-5
20. Sikorski W.: Werbalne i niewerbalne oddziaływania w psychoterapii, Wyd.
Engram Difin Warszawa 2009
21. Syguła K.: Błędy w komunikacji terapeutycznej. W: Magazyn Pielęgniarki i
Położnej Nr 7-8/2012, s. 10-11
22. Tobiasz-Adamczyk B.: Relacje lekarz-pacjent w perspektywie socjologii medycyny. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002
STRESZCZENIE
Komunikacja werbalna i niewerbalna towarzyszy człowiekowi wszędzie i ułatwia mu porozumiewania się na wielu płaszczyznach społecznych. Aby w pełni
zrozumieć drugiego człowieka trzeba go nie tylko uważnie słuchać, ale także obserwować i starać się zrozumieć co chce przekazać on sam a co jego ciało. Poprawna
komunikacja werbalna i niewerbalna jako całość wpływa na zadowolenie pacjentów
z opieki medycznej w tym pielęgniarskiej i świadczonych przez pielęgniarki usług.
Celem prezentowanej pracy była analiza procesu komunikacji międzyludzkiej w
wybranych aspektach mających wpływ na relacje personel pielęgniarski – pacjent,
pacjent – personel pielęgniarski.
ABSTRACT
Verbal and non-verbal communication accompanies man everywhere and makes
it easier for him to communicate at different social levels. In order to understand the
other man fully, it is not only necessary to listen him actively but also to observe and
try to understand what does his body and the man himself are willing to communicate. Proper verbal and non-verbal communication, as a whole, have and influence
on the patients satisfaction, who are under medical care, including nursing care and
services provided by nurses. The aim of presented work was the analysis of the
process of interpersonal communication in chosen aspects, having an impact on
relations between nursing staff and patient and between patient and nursing staff.
Artykuł zawiera 26918 znaków ze spacjami
228